You are on page 1of 8

KATI ATIK TOPLAMA-TAIMA ARALARININ AKTARMA MERKEZLER VE STANBUL TRAFNDE MEYDANA GETRDKLER YKLERN DEERLENDRLMES Ertan ARSLANKAYA(*), Fatih

ATASELM(**), Kmil B. VARINCA(*)


(*)

Yldz Teknik niversitesi, naat Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 34349, Yldz, stanbul akaya@yildiz.edutr, fataselim@istac.com.tr, kvarinca@yildiz.edu.tr (**) STA A.., fataselim@istac.com.tr

ZET Aktarma Merkezleri, kat atk toplama sistemi ile uzaklatrma sahalar arasnda bir balant noktas olmas sebebiyle, kat atk ynetimi iinde nemli bir yere sahiptir. Bu merkezler tasarlanrken ve iletilirken kat atk aralarnn trafie getirdikleri yk, aktarma merkezlerinde servis sresi boyunca kuyruk oluumu ihtimali, en uygun yerin seimi gibi eitli parametreler dikkate alnmaktadr. Bu almada, stanbul Avrupa yakasnda STA tarafndan iletilmekte olan Baruthane, Yeni Bosna ve Halkal Aktarma Merkezlerine ve Dzenli Depolama sahas ile Kompost Geri Kazanm Tesislerine tama yapan kat atk aralarnn stanbul trafiinde oluturduu trafik yk asndan bir deerlendirme yaplmtr. Ayrca aktarma merkezlerinde kantarda ve peronlarda gerekletirilen boaltma ilemleri srasnda, aralarn pik gnlerde ve saat dilimlerinde bir dizi halinde (kuyrukta) servis sras bekledii grlmektedir. Bununla birlikte tesis ii iletme optimizasyonunda da aralar ve onlarn personeli iin de bekleme ve servis zaman nem arzetmektedir. Mevcut aktarma merkezleri iin 2006 yl verileri baz alnarak servis sreleri ve gelen ara ykleri asndan bir deerlendirme de yaplmtr. Anahtar Kelimeler: Aktarma merkezi, optimizasyon, stanbul

ABSTRACT Transfer stations, which are between solid waste collection routing system and disposal sites, are important part of solid waste management. General elements of transfer stations such as trucks affects to traffic flow, probability of queue occurrence during serving and optimum location of the stations are considered while stations are designed and operated. In this study, affects of solid waste trucks to the traffic flow are analyzed during transportation of waste from Baruthane, Yeni Bosna and Halkal to disposal sites located European side and operated by ISTAC. Furthermore, scaling area and tipping floor queues occur during peak-day and peak-hour in operation. Off time and loading time are important factors in optimization of transfer station operation. For that reason, loading time evaluation was also performed for present transfer stations according to 2006 year data. Keywords: Transfer station, optimization, Istanbul

1. KATI ATIKLAR VE AKTARMA MERKEZLER Kat atklar retildikleri yerden bertaraf edildikleri yere kadar geirdikleri tm safhalarda belli bir pln ierisinde ilem grmek yani bir ynetim sistemine ihtiya duymaktadrlar. Kentlemenin bir neticesi olarak yerleim yerleri gittike bymekte ve ehrin her bir yerinden toplanan kat atklarn dorudan depo sahasna getirilmesi olduka maliyetli ve zaman alc bir ilem olmaktadr. Bu maliyetin drlmesi ve zamandan kazanlmas iin aktarma merkezleri kavram ortaya kmtr. Bu merkezler birbirine yakn alanlarn kat atklarnn topland ve sktrlarak daha byk aralar ile bertaraf sahalarna gnderildii ara ilem merkezleridir. Aktarma Merkezleri (transfer stations), kat atk toplama sistemi ile bertaraf tesisleri (depo sahalar, yakma, geri kazanm ve kompost tesisleri vb.) arasnda bir balant noktas olmas sebebiyle, kat atk ynetimi iinde nemli bir yere sahiptir. Bu merkezlerin kullanm ile uzaklatrma sahalarna seyahat eden trafikte bulunan ara saylarnda azalma ve buna bal olarak da trafik yk asndan bir azalma ve ara egzozlarndan olan emisyonlar ile hava kirliliine olan etki azalmaktadr. Bu aktarma merkezlerinin yerinin tespitinde/konumlandrlmasnda coraf durum, gnlk oluan atk miktar, yol a ve kolay ulam gz nnde bulundurulmaktadr. Dk tama maliyeti en nemli ama olarak karmza kmaktadr. Burada nemli olan dier bir etken ise bu tr tesislerin evre sakinleri tarafndan kabul grmemesi (NIMBY sendromu) ve olumsuz durumun bertaraf edilmesi gerekliliidir. Bu durumun evreye olan olumsuz etkilerinin koku, grlt, grnt ve rzgrla yaylm vb. ortadan kaldrlmas, gerekli tedbirlerin alnmas ile aktarma merkezlerinin evre sakinleri tarafndan kabul edilmesi mmkn olabilmektedir. Aktarma merkezleri yaplrken ve iletilirken eitli parametreler dikkate alnmaktadr. Dolaysyla bu parametrelere bal olarak iletme esnasnda baz sorunlar kabilmektedir. Bunlardan bazlarn kat atk aralarn trafie getirdikleri yk, aktarma merkezlerinde servis sresi boyunca kuyruk oluumu gsterilebilir. Bu alma kapsamnda, trafik younluunun fazla olduu ve aktarma merkezlerinin konumlar itibar ile stanbulun Avrupa yakasndaki aktarma merkezleri incelenmitir. stanbul Avrupa yakasnda 3 adet Kat Atk Aktarma Merkezi mevcut olup bunlar; Yenibosna Kat Atk Aktarma Merkezi, Halkal Kat Atk Aktarma Merkezi, Baruthane Kat Atk Aktarma Merkezidir. Bu Aktarma Merkezlerine ile belediyeleri, belde belediyeleri ve zel kurumlar olmak zere 48 Adet merkezden gnde yaklak 1.400 seferle 9.000 ton evsel nitelikli kat atk getirmektedir. Avrupa yakas aktarma merkezlerine gelen ile, belde ve dier blgeler izelge 1de, Avrupa yakas aktarma merkezlerinin zellikleri izelge 2de, Avrupa yakas aktarma merkezlerine gelen kat atk miktarlarnn yzdesi ise ekil 1de verilmitir.
izelge 1. Avrupa yakas aktarma merkezlerine gelen ile, belde ve dier blgeler

Baruthane 1. Beikta 2. Beyolu 3.Kthane 4 Saryer 5. ili 6.Eyp (bir ksm) 7. Eminn (bir ksm) 8. Anakent 9. SK 10. Park ve Baheler

Halkal 1. Gaziosmanpaa 2. Bayrampaa 3. Kkekmece 4. Avclar 5. Esenler 6. Arnavutky 7. Tepecik 8. Beylikdz 9. Kra 10. Mimarsinan

Yenibosna 1. Bakrky 2. Bahelievler 3. Baclar 4. Fatih 5. Eminn (bir ksm) 6. Gngren 7. Zeytinburnu 8. Eyp (bir ksm) 9. Anakent ve Haller 10. SK

Baruthane 11. Drlceze 12. Milli Saraylar 13. Deniz Hizmetleri 14. zel (izinli)

Halkal 11. Esenyurt 12. Baheehir 13. Grpnar 14. Bykekmece 15. Hadmky 16. SK 17. Park ve Baheler 18. Askeriye

Yenibosna 11. Yakuplu 12. Askeriye

izelge 2. Avrupa yakas aktarma merkezlerinin zellikleri

Aktarma Merkezi Baruthane Halkal Yenibosna Toplam

Plnlanan Kapasite ton/gn 750 1.500 1.500 3.750

Maksimum Kapasite ton/gn 1.500 2.500 2.500 6.500

Fiili Kapasite ton/gn 1.900 2.000 2.100 6.000

Gelen Ara Says adet/gn 380 290 400 1070

Dolan Silo Says Adet/gn 90 85 95 270

24%

19%

22%

Baruthane

Halkal

Yenibosna

ekil 1. Avrupa yakas aktarma merkezlerine gelen kat atk miktarlarnn yzdesi

stanbul'un bir gnlk ortalama kat atk miktar 14.000 ton civarndadr. STA verilerine gre stanbul'un kii bana p retim miktarnn yaklak 1 kg olduu grlr. stanbul'da kan kat atk miktar gibi ierii de mevsimlere ve blgelere gre deimektedir. Kat atn ieriine dair ortalama deerler izelge 3de verilmitir.
izelge 3.stanbulda toplanan kat atklarn muhtevas

Cinsi Organik Maddeler Kt Kl Plstik

Ortalama Miktar ton 4.500 1.450 1.500 950

Yzdelik deer % 45 15,5 15 9,5

Cinsi Tekstil Seramik-Tula-nert Madde Cam Metal Toplam

Ortalama Miktar ton 560 440 380 220 10.000

Yzdelik deer % 5,6 4,4 3,8 2,2 100

2. TRAFK YK VE SERVS SRELER Kat atk tama aralar, le Belediyelerinden Aktarma Merkezlerine ve Aktarma Merkezlerinden Dzenli Depolama Sahalar ile Kompost (Geri kazanm) Tesisleri arasnda kat atk tamas yapan aralardr. Kat atk aralarnn trafie olan etkisinin irdelenmesi iin yaptmz almada kat atk tama aralarnn trafikteki younluk pay ortaya karlmaya allmtr. Trafik mdrlnden alnan ara seyir zamanlama verileri ile aktarma merkezlerinden depolama sahasna giden aralara ait veriler birlikte GIS (Coraf Bilgi Sistemleri) ortamnda trafik younluk hesaplarna ait haritalamas yaplmtr. 2.1. Saat Bana Trafikteki Ara Says stanbulda trafie kan aralara ait veriler aylk olarak kartlp gnlk ortalamas bulunmutur. Kat atk tama aralarna ait verilerde aktarma merkezlerine gelen aralar ile aktarma merkezlerinden depolama sahas ile kompost ve geri kazanm tesisine giden/gelen aralarn saylarn aylk kantar verileri dikkate alnarak gnlk ortalamas hazrlanmtr. Kat atk tama aralarna ait veriler stanbul trafiine kan aralarla ayn grafikte gsterilebilmesi iin 100 kat noktasnda gsterilmitir. rnein, trafiin younluk zirvesinde olduu saat 08:00da 91.800 ara trafikteyken bu aralarn 40 adeti kat atk tama aralardr. Saat bana trafikteki ara saylar sonular ekil 2de verilmitir.

ekil 2. Saat bana trafikteki ara saylar (

2.2. Gndz Saatleri (06-21)Trafik Younluu Hesaplamalar sonucunda ortaya kan Gndz saatleri (06-21) trafik younluu haritas ekil 3de verilmitir. Bu haritada stanbulda gndz saatlerine ait trafik younluu ifade edilmektedir. Trafik Younluu haritas trafikteki aralar ile kat atk tama aralarna yol gzerghlar ve saatlik ortalamalar dikkate alnarak hazrlanmtr. Yol gzerghna ait trafik younluu eitli renklerle gsterilmitir. Trafikteki kat atk tama aralar adedi ise bulunduu gzergh ortalamas olarak rakamlarla ifade edilmitir. 2.3. zel Saatler (07-10) - (14-18) Trafik Younluu Hesaplamalar sonucunda ortaya kan zel saatler (07-10) - (14-18) trafik younluu haritas ekil 4de verilmitir. Bu haritada stanbulda trafiin youn olduu saat dilimlerine ait trafik younluu ifade edilmektedir. Trafikteki aralar ile kat atk tama aralarnn yol gzerghlar ve saatlik ortalamalar dikkate alnarak harita hazrlanmtr. Yol gzerghna ait trafik younluu eitli renklerle gsterilmitir. Trafikteki kat atk tama aralar adedi ise bulunduu gzergh ortalamas olarak rakamlarla gsterilmitir.

ekil 3. Gndz saatleri (06-21) trafik younluu haritas

ekil 4. zel saatler (07-10) - (14-18) trafik younluu haritas

2.4. Kuyruk Teorisi ve Var zamanlar Servis Sresi Bir aktarma istasyonu asndan olaya bakldnda, kuyruk, kantarlarda ve servis alannda tesisin alma annda aralar tarafndan oluan sra anlamna gelir. Tesis tasarmnda, kuyruk analizi kantardan sonra gelen sr yolunu saptamakta ve bekleyen tesis aralarn trafik hatlarndan ayrmakta kullanlabilir. Bir kuyruk analizi, kantar ve servis alan arasndaki sr yolunu, servis alannn dier alma birimlerine olan etkisini azaltacak ekilde saptamak amacyla kullanlabilir. Hem kantarda hem de servis alannda ortalama bekleme sresi kuyruk analizi yaplarak tayin edilebilir. Dolaysyla, kuyruk analizi uzun bekleme periyotlarndan kanmak iin ina edilebilecek bekleme peronlarndan ka adet yaplacan bulmakta da kullanlabilir. Kuyruk analizleri eitli metotlarla kuyruk uzunluklarn ve bekleme periyotlarn tahmin edebilir. Bunlar arasnda teorik dalmlara sahip istatistik metotlar, belirleyici kuyruk modelleri, sk istatistik tabanlarn kullanlmad basit matematik teknikleri, teorik dalmlarn arlkl olduu Monte Carlo Simlasyonlar gibi eitli teknikler bulunmaktadr. Baz hallerde kuyruk modeller gerekli tesis depo hacmini de tahmin etmeye yardm ederler [4]. Matematiksel olarak bir kuyruun zelliklerini tahmin etmek iin, sistem niteliklerini ve deikenlerini belirlemek gereklidir. ncelikle var sresi karakteristikleri belirlenmelidir. (1) Ortalama var hz , (2) ve var sreleri arasndaki istatistiksel dalm. kincisi, tesisin servis nitelikleri bilinmeli ya da tahmin edilmelidir. Poisson dalm birim zaman periyodundaki istasyona var saylarn (frekanslar) modellemek zere kullanabilir. Eksponansiyel dalm, kuyruk analizlerinde kullanm matematiksel olarak kolay olan bir dalm tipidir. Olaylar arasnda geen sre Poisson srecine gre gerekleen olaylar iin eksponansiyel bir dalm gsterdiinden dolay, eksponansiyel fonksiyon Poisson dalm ile ilikilidir. Poisson Dalmnn temel varsaymlar; (1) Olaylar uzayda bir noktada veya herhangi bir zamanda rasgele gerekleebilir, (2) Herhangi bir olayn gereklemesi, akmayan zaman aralklarndaki dier olaylardan bamszdr, (3) Herhangi bir olayn kk bir zaman aralnda ( t ) gereklemesi olasl t yle orantldr ve vt olarak verilebilir. Aktarma istasyonundaki var karakteristikleri yukarda saylan bu varsaymlar karlamaktadr. Kamyon var anlar ve servis sreleri, ikinci varsaymn da karlandn gstererek, birbirinden bamsz grnmektedir. rnein, herhangi bir kamyonun var an bir dierinin varyla ilikili deildir. Bunun doru olmad tek zaman iki kamyonun bire bir ayn anda varmas andr ve bu durumda bile biri yavalayarak dierinin gemesine ve tesise nce girmesine izin verir. Bu gibi bir durumsa ikinci kural ihll etmez, nk bu da akan bir zaman aralnda olmutur. Poisson Dalm Var periyotlarnn olaslk younluk fonksiyonu u ekilde ifade edilir; F(t) = e-t Ayrca var dalm da u ekildedir, A0(t) = e-t (2) (t0) (1)

says birim zamanda gerekleen varlarn saysnn ortalamasdr. T srelik bir zaman periyodunda gerekleen varlarn anlk says, deikendir. Bu, var periyotlarnn eksponansiyel dalmyla gsterilebilir. T uzunluunda gerekleen n adet varn olasl u ekilde gsterilebilir;

p(n)

(t )n e t n!

(n=0,1,2...)

(3)

Poisson Dalm olarak adlandrlan dalm ayrk bir dalmdr. Eksponansiyel dalm ise tabi ki var periyodu herhangi bir negatif-olmayan deer alabilecei iin sreklidir. ki dalm arasndaki bu bantdan dolay rastgele var deseni ounlukla Poisson Var Deseni olarak adlandrlr. Bu terimin kullanld yerlerde bu var periyodu sresinin eksponansiyel olarak dald anlamna gelir. 3. SONU VE DEERLENDRME Kat atk aralarnn trafie olan etkisinin irdelenmesi iin yaptmz almada, kat atk tama aralarnn trafikteki younluk pay ortaya karlmaya allmtr. Trafik mdrlnden alnan ara seyir zamanlama verileri ile aktarma merkezlerinden depolama sahasna giden/gelen aralara ait veriler birlikte GIS (Coraf Bilgi Sistemleri) ortamnda trafik younluk hesaplarna ait younluk haritalamas yaplmtr. Yaplan almada, trafikteki ara saylarna ait veriler, aktarma merkezlerine gelen kat atk tama aralar ve aktarma merkezlerinden depolama sahas ve Kompost (Geri Dnm) tesisine giden kat atk tama aralarna ait verilerin younluklar deerlendirildiinde, trafie kan saatte ortalama 61.500 aratan ancak 54 adedinin kat atk tama aralar olduu grlmtr. Kat atk tama aralarnn stanbul trafiine olan menfi etkisi ise %0,1 yani binde bir olarak grlmektedir. 2006 ylnda Kat Atk Aktarma Merkezlerinden Kompost ve Dzenli Depolama alanlarna yaplan tama kapasitesi yatay ve sktrmal silolar ile tama yaplarak %50 orannda artrlm olup trafie bu konuda bir rahatlama salanmtr. Bunun yannda evreye olan olumsuzluklarda minimum seviyeye indirilmitir. Kat atk aralarnn stanbul trafiine hibir menfi etkisi olamayaca grlmektedir. Tesis ii optimizasyon analizi sonucunda, aktarma merkezlerine gelen aralarn kapasiteleri ile verilen hizmet sresi ( boaltma ve temizleme vb.) arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki yoktur. Tesislere aralarn geli zamanlarnn Poisson Dalmna uyduu grlmektedir. Aktarma merkezine gelen ara saylar ile hizmet alma sreleri arasnda yaplan analiz sonucunda ara saylarnn gelme skl arttka buna paralel olarak kuyrukta bekleme sreleri azalmaktadr. 4. KAYNAKLAR [1] T. Eshet, M. G. Baron, M. Shechter, O. Ayalon, Measuring externalities of waste transfer stations in Israel using hedonic pricing, Waste Management ,27, 614625, 2007. [2] M.D. Bovea, J.C. Powell, A. Gallardo, S.F. Capuz-Rizo,The role played by environmental factors in the integration of a transfer station in a municipal solid waste management system, Waste Management, 27, 545553, 2007. [3] STA A.. Aktarma merkezleri iletme saysal verileri, 2006. [4] J. W. Everett, D. Applegate, Solid Waste Tranfer Station Design, Journal of Environmental Engineering, 121,1, 96-106, 1995. [5] T. Dikerler, Kat atk aktarma istasyonlar ve tasarmlarnda kuyruk analizinin uygulan, Lisans Bitirme devi, Yldz Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm, (Danman, E. Arslankaya), 2004.

You might also like