10.

Endstriyel Kirlenme Kontrol Sempozyumu 07-09 Haziran 2006 stanbul

KURUN ERKL AK TESS ARITMA AMURLARININ MENTO LE KATILATIRILMASININ ARATIRILMASI

Kamil B. Varnca* , Yaar Avar* , Orhan Kurt** , M. Talha Gnll* * Yldz Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Yldz, 34349, stanbul ** Mutlu Ak ve Malzemeleri San. A.., Tuzla, 34940, stanbul E-posta: kvarinca@yildiz.edu.tr, avsar@yildiz.edu.tr, gonul@yildiz.edu.tr ZET

Bu almada bir akmlatr fabrikas endstriyel atksu artma tesisinden kaynaklanan yksek kurun ierikli artma amurunun deiik oranlarda P 32,5luk portland imentosu ile kartrlp zararsz hale getirilmesinde en uygun atk orannn bulunmas amalanmtr. Atk iermeyen kontrol numunesine karlk %1,7, %3,3, %5, %10, %25, %50 ve %75lik atk oranna sahip karmlar ile allmtr. En uygun orann tespitinde; kat bloklarn depolanmas halinde en ok maruz kalacaklar kuvvet olan basn altnda dayanaklklarnn lld mukavemet deneylerinin, ayrca anma, snma-souma, donma ve yamur gibi doal artlar altnda kat bloun anarak yeralt suyuna szma ve suda znme ihtimalinin varlndan dolay szma deneylerinin yaplmas gereklidir. Bu amala yaplan Mukavemet deneyleri TS EN 12390-1 Beton Sertlemi beton deneyleri - Blm 3: Deney numunelerinde basn dayanmnn tayini standardna gre, szma deneyleri ise USEPA Method 1311 Toxicity Characteristic Leaching Procedure (TCLP) deneyine gre yaplmtr. Sonuta %1025 atk oranlarnn hem mukavemet hem de szma zellikleri ynnden bu atk iin uygun katlatrma oranlar olduu bulunmutur.

Anahtar kelimeler: Katlatrma/Kararllatrma, tehlikeli/zararl atk, imento, ak retimi, artma amuru

STUDY ON SOLIDIFICATION OF Pb CONTAINING WASTEWATER TREATMENT SLUDGE FROM AN ACCUMULATORS PRODUCTION PLANT ABSTRACT
In this study, getting of optimum ratio of cement to waste from wastewater treatment plant of an accumulators production plant was objected. Sludge sample used in the experiments was containing close to 1% Pb. CEM V/A 32.5 type portland cement For Solidification/Stabilization (S/S) applications was used. The experiments were carried out for waste ratios of 1.7 to 75 % comparison with a control work containing no waste. Optimum ratio of waste in a solidified mass is determined by taking into consideration both of material strength and leaching tests. Material strength tests realized in accordance with TS EN 12390-1: Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds. Also, as leaching test, USEPA Method 1311 Toxicity Characteristic Leaching Procedure (TCLP) was used. At the end of the experiments, it is concluded that 10-25 % waste ratio range is the most proper for possible S/S applications.

Keywords: Solidification/Stabilization, hazardous waste, cement, accumulators production, sludge

Kurun erikli Ak Tesisi Artma amurlarnn imento le Katlatrlmasnn Aratrlmas

GR Tehlikeli/zararl atklar, genel olarak zehirlilik, koroziflik, patlayclk ve parlayclk zellikleri ile dier atklara kyasla artma ve bertaraf ilemlerinin seimi ve uygulanmasnda daha dikkatli ve hassas olunmas gereken bir atk trdr. Hlihazrda tehlikeli atklarn nileme tabi tutulmakszn direkt nihai depolama sahalarnda depolanmalar bu atklarn tehlikeli zelliklerinden dolay sakncaldr. Sznt suyunun yeralt suyuna karmasyla istenmeyen birok netice douraca rnek olarak verilebilir (Gnll, 2004; LaGrega vd., 1994). Bu sebeple bu atklarn bertarafnda farkl, yeni, daha ekonomik ve daha etkin bertaraf metotlarnn aratrlmas, denenmesi ve uygulanmas da nem kazanmaktadr. Endstriyel atksu artma tesislerinden kan artma amurlar da ieriklerine gre tehlikeli atk snfna girebilmektedirler. Bu durumdaki artma amurlar iin de tehlikeli atk bertaraf yntemleri uygulanmaktadr. Tehlikeli atklarn bertarafnda yeni ve farkl saylabilecek bir metot da Katlatrma/Kararllatrma (Solidification/Stabilization, S/S) ilemleridir. Bu ilemlerde ama eitli balayc maddeler kullanarak tehlikeli atn hareket yeteneinin azaltlmas ve d ortamdan izole edilmesinin salanarak orijinal atktan daha az zararl veya zararsz bir hale getirilmesidir (Conner, 1990; Filibeli, 1998; LaGrega vd., 1994). Kararllatrma (Stabilizasyon), atn kimyasal olarak daha kararl bir ekle dntrlmesiyle znrlk veya zehirliliini snrlayan ilemleri kapsar. Yani bu teknoloji, katlatrma ile birlikte zehirli bileeni, yeni ve zehirli olmayan bir bileik veya maddeye dntrebilecek kimyasal reaksiyon kullanmn da gerektirir (Conner, 1990; Filibeli, 1998; LaGrega vd., 1994). Katlatrma/Kararllatrma ilemlerinde balayc sistemler inorganik ve organik olmak zere iki snfa ayrlabilir. ounlukla kullanlan inorganik balayclar hidrolik imento, snmemi kire, puzzolanlar, jips ve silikatlarn deien kombinasyonlardr. Kullanlan veya denenmi organik balayclar epoksi, poliesterler, asfalt, poliolefinler, (zellikle polietilen ve polietilen-polibtadien) ile re-formaldehittir (Conner, 1990; Filibeli, 1998; LaGrega vd., 1994). Katlatrma ileminin ardndan ortaya kan malzeme nihai depo sahasnda depolanabilecei gibi farkl uygulamalarda da kullanlabilir. Asfalt yollarn altnda beton zemin oluturulmasnda ve dolgu malzemesi olarak kullanlmas bu uygulamalara birer rnek tekil edebilir (Filibeli, 1998; LaGrega vd., 1994). Ancak ortaya kan malzemenin grd ilemin performansnn llmesi ve malzemenin atn zararl zelliklerini tayp tamadn tespit etmek maksad ile eitli fiziksel (Basma, ekme, eilme ve burulma testleri) ve kimyasal (madde analizi, szabilirlik testi vb.) testlerden geirilmesi gerekir. Ayrca malzeme kat blok haline geldikten sonra doal hayatta karlaabilecei tm etkilerin tasarlanarak bu etkilere kar gsterdii davranta belirlenmeli ve bunun ardndan bu malzemenin ne yaplaca konusu tartlmaldr. Katlatrma/Kararllatrma ilemleri hakknda birok alma ve farkl atk ve balayclar ile denemeler mevcuttur (Chang, vd., 1999; Cullinane, vd., 1986; Glasser, 1997; Park, 2000; Valls ve Vazquez, 2000). Ortak sonu balayclar arasnda imentonun bu ilem iin iyi olduu ve ayrca ar metal gideriminde en yksek verimi verdiidir. Bu almada bir akmlatr fabrikas endstriyel atksu artma tesisinden kan yksek kurun ierikli artma amurunun deiik oranlarda P 32,5luk portland imentosu ile kartrlp zararsz hale getirilmesinde en uygun atk orannn bulunmas amalanmtr. En uygun orannn tespitinde; kat bloklarn depolanmas halinde en ok maruz kalacaklar kuvvet olan basn altnda dayanaklklarnn lld mukavemet deneylerinin, ayrca anma, snmasouma, donma ve yamur gibi doal artlar altnda kat bloun anarak yeralt suyuna szma ve suda znme ihtimalinin varlndan dolay szma deneylerinin yaplmas gereklidir. Ancak bu deneyler sonucunda deney sonularnn ortaklaa yorumlanmas ile sonuca ulalabilir. Katlam atn basn dayanm standart mukavemet deneyi ile yaplmtr (TSE, 2002a; TSE, 2002b). Szma deneyinde ise daha nce yaplan almalara baklarak (Li, vd., 2001; Vale Parapar, vd., 1998) Amerikan evre Koruma Dairesinin (US EPA) Method 1311 Toxicity Characteristic Leaching Procedure (TCLP) metoduna gre yaplmtr (USEPA, 1992).

MATERYAL VE METOD Kalplar almada atklarn belli bir biimde katlamas iin ap 45 mm ve ykseklii 90 mm olan silindirik plastik kalplar kullanlmtr. imento Katlatrma ileminde kullanlan balayc madde olarak P 32,5luk Portland imentosu kullanlmtr. Balayc madde olarak imentonun tercih edilme sebebi; imentonun katlatrmada iyi sonu verdiinin biliniyor olmas ve yeni bir atk tr iin ilk denenmesi gereken gvenilir bir balayc olmasdr. almalarda kullanlan Nuh imento Fabrikasndan temin edilen P 32,5 tipinde Portland imentosunun ierii Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. almalarda kullanlan imentonun ierii erik SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO SO3 K2O Miktar (%) 33,74 7,75 4,50 43,14 1,33 2,14 0,84

Atk Atk olarak Mutlu Ak ve Malzemeleri San. A..nin Tuzla tesislerindeki endstriyel atksu artma tesisi artma amuru kullanlmtr. Bu atk trnn seilmesinin sebebi; kan artma amurunun ar metal ierii nedeniyle zararl atk snfna giriyor olmas ve bu atk trn bertaraf etmek iin yakma ileminden daha ekonomik bir ynteme olan ihtiyatr. Kullanlan artma amurunun muhtevas Tablo 2de verilmitir. Tablo 1. almalarda kullanlan artma amurunun muhtevas erik Pb Cd Cr Cu Fe Ni DENEYSEL ALIMALAR Kalplarn Hazrlanmas almada atn ierisindeki suyun almaya etkisini kontrol edebilmek ve atk homojenliini salayabilmek amacyla atklar kurutulmutur. Kurutulmu amur farkl oranlarda imento ile kartrlp kalplara dklmtr. almann doruluunun salanmas amacyla her oran 3 defa allmtr. almalarda hazrlanan atk-imento karm oranlar Tablo 3de verilmitir. Miktar (mg/l) 615 0,073 12,68 5,0 300 2,81

Kurun erikli Ak Tesisi Artma amurlarnn imento le Katlatrlmasnn Aratrlmas

Tablo 3. Hazrlanan atk-imento karm oranlar Numune No 1 2 3 4 5 6 7 8 imento Miktar (g) 120 118 116 114 108 90 50 25 Atk Miktar (g) 0 2 4 6 12 30 50 75 Su Miktar (ml) 50 50 50 50 50 50 50 50 Toplam Miktar (g) 120 120 120 120 120 120 100 100 imento Oran (%) 100,0 98,3 96,7 95,0 90,0 75,0 50,0 25,0 Atk Oran (%) 0,0 1,7 3,3 5,0 10,0 25,0 50,0 75,0

Katlam Malzemenin Mukavemetinin Belirlenmesi 28 gn bekleyen katlam malzemeler mukavemet deneyine tabi tutulmutur. Her bir malzeme rnei iin bulunan basn deerleri kesit alana blnerek malzemenin mukavemeti bulunmutur. Deneyler, Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi naat Mhendislii Blmne ait Malzeme Laboratuvarnda gerekletirilmitir. Katlam Malzemenin Szma zelliklerinin Belirlenmesi Mukavemet deneyine tabi tutulan katlam malzeme, ardndan szma zelliklerinin tespiti iin TCLP deneyine tabi tutulmutur. TCLP deneyi iin malzemenin 9,5 mm ve altnda dane apna sahip olmas gerektiinden katlam malzeme 9,5 mmlik elekten geecek ekilde tlmtr. Malzemenin tlmesinin ardndan deneyde kullanlacak ekstraksiyon svsnn tespiti aamasna gelinmitir. Bu amala deney prosedrnde yer alan ekstraksiyon svs belirleme denemelerinin ardndan ekstraksiyon svs 2 (5,7 ml asetik asit 100 mlye distile su ile tamamlama) nin kullanlmas gerektii belirlenmitir. tlm malzeme arlka 1:20 orannda olacak ekilde ekstraksiyon svs ile kartrlm ve 18 saat mddetince alkalanmtr. 18 saatin sonunda zelti 0,60,8 mlik cam fiber filtreden 50 psilik basn altnda szlm ve sznt ICPde okunmutur. ICP cihaz okumalar Mutlu Ak ve Malzemeleri San. A..ye ait Tuzla retim Tesislerindeki Kimya Laboratuvarnda bulunan Varian VISTA AX CCD Simultaneous ICP-AES marka ICP cihaz ile yaplmtr. DENEY SONULARI ve DEERLENDRLMES almalarda kullanlan akmlatr fabrikas atksu artma tesisi artma amurlarnn 32,5luk portland imentosu ile katlatrma/kararllatrma ileminin performansnn gzlenmesi amacyla yaplan mukavemet ve szma deneylerinin neticeleri aada zetlenmitir. Mukavemet Deneyi Neticeleri ve Deerlendirilmesi P 32,5 imento tipi ile yaplan katlatrma/kararllatrma ileminin ardndan katlam malzemeye yaplan mukavemet deneyleri sonular ekil 1de verilmitir. Beklenildii zere atk oran arttka malzemenin mukavemeti dmtr. TCLP Deneyi Neticeleri ve Deerlendirilmesi Yaplan szma deneyinde artma amurunda yksek miktarda bulunan kurun (Pb) szmasna baklmtr. Kurunun szma deerleri ekil 2de verilmitir. Grld zere atk oran arttka szma deeri parabolik olarak atmaktadr. Yaplan Katlatrma/Kararllatrma ileminin performansn gsterir atk oranlarna gre kurun giderim yzdeleri ise ekil 3de verilmitir.

P 32,5 Mukavemet Neticeleri

14 12

Basn dayanm (N/mm2)

10 8 6 4 2 0 1. Deneme 2. Deneme 3. Deneme Ortalama

0,0% 8,7 9,7 10,0 9,4

1,7% 8,4 8,5 10,2 9,1

3,3% 7,4 9,2 9,9 8,8

5,0% 9,1 9,1 8,3 8,8 Numune

10,0% 5,9 7,9 7,8 7,2

25,0% 4,5 4,6 3,9 4,3

50,0% 2,4 2,4 2,5 2,4

75,0% 0,1 0,1 0,3 0,2

1. Deneme

2. Deneme

3. Deneme

Ortalama

ekil 1. Mukavemet deneyi neticeleri

Kurun
0,010 0,009 0,008 0,007 0,006 0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000 P 32,5

Szma (mg/l)

0,0% 0,000000

1,7% 0,000021

3,3% 0,000632

5,0% 0,000985

10,0% 0,002851 Numuneler

25,0% 0,009110

50,0% 0,063273

75,0% 168,10000

ekil 2. TCLP deneyi neticeleri

Pb Giderim Verimi
100 95 90 85 80

Verim (%)

75 70 65 60 55 50 P 32,5

0,0% 100,00

1,7% 100,00

3,3% 100,00

5,0% 100,00

10,0% 100,00 Numuneler

25,0% 100,00

50,0% 99,99

75,0% 72,67

ekil 3. Kurun giderim yzdeleri

Kurun erikli Ak Tesisi Artma amurlarnn imento le Katlatrlmasnn Aratrlmas

SONULAR VE DEERLENDRME Bu almada bir akmlatr fabrikas endstriyel atksu artma tesisinden kan yksek kurun ierikli artma amurunun deiik oranlarda P 32,5luk imento ile kartrlp zararsz hale getirilmesinde en uygun atk orannn bulunmas amalanmtr. almalar kontrol numunesi olarak %0 atk ieren karm ve %1,7, %3,3, %5, %10, %25, %50 ve %75lik atk oranna sahip karmlar ile yaplmtr. Elde edilen verilerin doruluunun salanmas iin her deneme defa tekrarlanm ve sonular bu denemenin ortalamas olarak alnmtr. Katlama ileminin ardndan ilemin performansnn llmesi ve rnn zararl atk snfna girip girmediinin tespiti iin bir dizi deney yaplmtr. Oluan malzemenin zelliklerini belirlemede birok fiziksel ve kimyasal testler bulunmasna karn bu alma kapsamnda aratrmalar sresince en ok kullanlan ve yeterli olduu grlen fiziksel testlerden mukavemet testi, kimyasal testlerden ise szma testi uygulanmtr. 28 gn bekleyen katlam malzeme nce mukavemet testine, ardndan szma testine tabi tutulmutur. Mukavemet deneyleri TS EN 12390-1 Beton Sertlemi beton deneyleri - Blm 3: Deney numunelerinde basn dayanmnn tayini standardna gre, szma testi ise USEPA Method 1311 Toxicity Characteristic Leaching Procedure (TCLP) testine gre yaplmtr. Yaplan deneyler neticesi ve hem mukavemet hem de szma deneyleri birlikte yorumlandnda bu atk iin atk orann %10-25 arasndaki oranlarda katlatrmaya tabi tutulmasnn hem mukavemet asndan hem de szma zellikleri asndan yeterli ve gvenli bir bertaraf yntemi olaca sonucuna varlmtr. Sonu olarak yaplan katlatrma ileminin gayet baarl olduu ve bu atk tr iin uygun bir bertaraf metodu olduu sylenebilir. Bu almann ardndan akmlatr imalat fabrikas endstriyel atksu artma tesisi artma amurlarnn imento ile katlatrlmasnn uygun bir bertaraf metodu olaca sylenmitir. Bylelikle hem bu atk evreye uyumlu bir ekilde bertaraf edilmi olacak hem de yakma gibi pahal bertaraf metotlarna denen parann ok az ksm bu bertaraf metoduna harcanmak suretiyle ekonomik bir kazan elde edilmi olacaktr. KAYNAKLAR
Chang, J. E., Lin, T. T., Ko, M. S. and Liaw, D. S., (1999), Stabilization/solidification of sludges containing heavy metals by using cement and waste puzzolans, Journal of Environmental Science and Health, Volume 34, Issue 5, Pages 1143-1160. Conner, J. R., (1990), Chemical Fixation and Solidification of Hazardous Wastes, Van Nostrand Reinhold, New York, ISBN 0-442-20511-2, 682 p. Cullinane, M.J., Jones, L.W., Malone, P.G., (1986), Handbook of Stabilization/Solidification of Hazardous Waste, U.S. USEPA Hazardous Waste Engineering Research Laboratory, Cincinnati, Ohio, USEPA 540/2-86/001. Filibeli, A., (1998), Artma amurlarnn lenmesi, D.E.. Mhendislik Fakltesi Basm nitesi, zmir. Glasser, F.P., (1997), Fundamental Aspects of Cement Solidification and Stabilization, Journal of Hazardous Materials, Volume 52, Issues 2-3, April 1997, Pages 151-170. Gnll, M. T., (2004), Endstriyel Kirlenme Kontrol Cilt I, Birsen Yaynevi, stanbul. LaGrega, M. D., Buckingham P. L., Evans, J. C. and the Environmental Resources Management Group, (1994), Hazardous Waste Management, McGraw-Hill Inc., 1103 p. Li, X. D., Poon, C. S., Sun, H., Lo, I. M. C., Kirk, D.W., (2001), Heavy Metal Speciation and Leaching Behaviors in Cement Based Solidified/Stabilized waste Materials, Journal of Hazardous Materials, Volume 82, Issue 3, 20 April 2001, Pages 215-230. Park, C., (2000), Hydration and solidification of hazardous wastes containing heavy metals using modified cementitious materials, Cement and Concrete Research, Volume 30, Issue 3, March 2000, Pages 429-435. TSE, (2002a), Trk Standartlar Enstits, TS EN 196-1 imento deney metotlar - Blm 1: Dayanm tayini, Mart 2002. TSE, (2002b), Trk Standartlar Enstits, TS EN 12390-1 Beton Sertlemi beton deneyleri - Blm 3: Deney numunelerinde basn dayanmnn tayini. USEPA, (1992), United States Environmental Projection Agency, Method 1311 Toxicity Characteristic Leaching Procedure. Vale Parapar, J. F., Ruiz De Elvira Francoy, C., Rodriguez Pinero, M., Salvador Martinez, L. and Fermandez Pereira, C., (1998), Stabilization/solidification of hazardous metallic wastes: prediction of leach test performance to optimize S/S mixtures, Waste Management Research, Volume 16, Issue 2, Pages 175-182. Valls, S., Vazquez, E., (2000), Stabilisation and solidification of sewage sludges with Portland cement, Cement and Concrete Research, Volume 30, Issue 10, October 2000, Pages 1671-1678.