YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARININ KULLANIMININ EVRESEL OLUMLU ETKLER

Kamil B.Varnca, M. Talha Gnll

YT evre Mhendislii Blm, 34349, Beikta-stanbul kvarinca@yildiz.edu.tr; gonul@yildiz.edu.tr

ZET Enerji kaynaklar, retimlerinde meydana getirdikleri evresel etkiler ve sreklilikleri ile tercih edilirlikleri deimektedir. Bu almada, yenilenebilir enerji kaynaklarnn sahip olduu olumlu evresel etkilerin, fosil yaktlardan kaynaklanan olumsuz etkilere gre her bir tr kaynak iin incelenmesi amalanm ve bu amala fosil yaktlardan kaynaklanan olumsuz etkiler ile yenilenebilir enerji kaynaklarndan meydana gelen olumlu etkiler kategorize edilerek kyaslama yaplmtr. Sonuta tm bu bilgiler nda, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmna ynelik evresel nerilerde bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir enerji kaynaklar, fosil yaktlar, evresel etkiler. ABSTRACT Preference of energy resources is depending on their environmental impacts created during thier production and their continuity. In the search, a categorical comparison of fossil fuel sources and renewable energy sources was made in order to review negative and positive aspects of theirs. Finally, by aid of all this information, suggestions were presented related in the matter. Keywords: Renewable energy sources, fossil fuels, environmental impacts. 1. GR Fosil kaynakl enerji retim ve kullanm, insan ve evre sal zerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bu olumsuz etkiler, bata hava kirlilii olmak zere eitli evre sorunlarnn meydana gelmesi ve bunun sonucunda halk salnn tehdit edilmesi olarak tanmlanabilir. Mesela kmr yakldnda, yaklan her gram kmr bana 4 gram karbondioksit (CO2) aa kmaktadr. Gerekli tedbirlerin alnmad yanma olaylarnda yaklan kmrn drt misli arlnda CO2 atmosfere verilerek sera etkisine sebep olunmaktadr [1]. Tm bu olumsuz etkiler, evrenin yaanamaz hale gelmesi ve insan lmlerine neden olmas gibi canl yaamn tehdit eden byk sonular dourabilecek dzeydedir. Gelinen noktada, fosil kaynakl enerji retim ve kullanmndan kaynaklanan evresel olumsuzluklar ve fosil kaynaklarn kstll gibi konular gz nnde bulundurulduunda, evresel olumsuzluklar az olan ve kaynak kstll gstermeyen yeni ve yenilenebilir enerji

kaynaklarna ynelmek gerektii aka grlmektedir. Ayrca, yenilenebilir enerji kaynaklarnn sahip olduu evresel olumlu etkiler, bu kaynaklarn fosil yaktlara kyasla evresel adan tercih edilmesinin kolay ve yaygnlamasnn hzl olmasn salayacaktr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn ilk evresel olumlu etkisi, fosil kaynakl enerji retim ve kullanmnn meydana getirdii zararn durdurulmas olacaktr. Zararn bir anda durdurulmas yeterli olmayacak, fosil yaktlarn kullanmndan meydana gelen imdiye kadar ki zararn dzeltilebilmesi iin gerekli zaman zarfnda da fosil yaktlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmas gerekecektir. te bu sebeple, gnmzde klasik enerji kaynaklarna ek olarak, yeni ve yenilenebilir enerji kayna olarak isimlendirilen gne, rzgr, jeotermal, hidrojen, deniz-dalga enerjileri ve biyoktle gibi enerji kaynaklar zerine almalar ve aratrmalar yaplmakta ve uygulamalar gerekletirilmektedir. 2. KLASK FOSL KAYNAKLI YAKITLAR VE EVRESEL ETKLER Enerji retiminde en nemli evre sorunlar termik santrallerden zellikle de linyite dayal elektrik retim santrallerden kaynaklanmaktadr [2]. Termik santraller yaklan eitli fosil yaktlardan (kmr, fueloil, doalgaz v.b.) elde edilen s ile suyun stlarak yksek basnl buhar haline dntrlmesi ve buhar vastasyla elektrik jeneratrlerinin ok hzl ekilde dndrlerek, jeneratrlerdeki magnetlerden oluan elektrik impulslarnn younlatrlmas sonucu elektrik enerjisi retimi esasna dayanr [3]. Genelde kmr yataklarna yakn ina edilirler [4]. Termik santraller linyit kmrnn karlmasndan, yaklan kmrn oluturduu kln depolanmasna kadar geen birbirine baml birok ilemle nemli evre kirlilii oluturduklar gibi bu kirlilikten insan, hayvan ve bitkiler de etkilenmektedir. Kmrn yaklmas ile blgesel lekte asit yamurlarna, yerel lekte insan sal, bitki ve malzemelere zararl etkilere sebep olan SO2 ve NOX, kresel lekte snmaya yol aan CO2 gazlarnn aa kmas gibi evresel etkileri vardr [3, 4]. 2.1. HAVA KRLL AISINDAN DEERLENDRME Termik santrallerde kullanlan kmrn kkrt ieriinin yksek ve sl deerinin dk olmas halinde SO2 ve partikl madde emisyonlar yksek olmakta ve nlem olarak santrallere elektrofiltreler ve Baca Gaz Deslfrizasyon (BGD) tesislerinin kurulmasn gerekli klmaktadr. Ancak tesiste filtre yoksa veya iyi altrlamyorsa kirleticilerin ve

uucu kllerin atmosfere verilmesi sonucu nemli bir hava kirlilii oluur. Uucu kller huzme ile birlikte havaya yaylarak arlklarna ve meteorolojik koullara gre bacadan itibaren belirli mesafelerde yere kerler. Bu esnada ierdikleri Co, Cd, Zn, Pb, Cu gibi metal bileikler de hem yerel lekte alc ortamda (ormanlar, meralar, tarlalar vb.) tarla bitkileri veya meyve aalar zerinde zehirli etki yapabilirler, hem de blgesel lekte huzmede bulunan S02 ve NOX gazlarnn asit yamurlarna dnmesinde katalizr etkisinde bulunurlar [3, 4]. Doalgaz kombine evrim (DGK) santrallerinde ise yanma scaklnn ve yanma srasnda kullanlan hava miktarnn yksek olmas nedenleri ile NOX oluumu yksek olabilmektedir [2]. Fosil yakt kullanmnn dayand yanma teknolojisinin kanlmaz rn olan CO2 yaylm sonucunda, atmosferdeki CO2 miktar, son yzyl iinde yaklak 1,3 kat artmtr. nmzdeki 50 yl iinde bu miktarn, bugne oranla 1,4 kat daha artma ihtimali vardr. Atmosferdeki CO2in neden olduu sera etkisi, son yzyl iinde dnya ortalama scakln 0,7 C ykseltmitir. Bu scakln 1 C ykselmesi, dnya iklim kuaklarnda grnr deiimlere, 3 C dzeyine varacak artlar ise, kutuplardaki buzullarn erimesine, denizlerin ykselmesine, gllerde kurumalara ve tarmsal kurakla neden olabilecektir [5, 6]. 2.2. SU KRLL AISINDAN DEERLENDRME Termik santrallerin soutma sularn dearj ettikleri su ortamndaki normal scaklk derecesi zamanla ykselerek, termik santral kurulmadan nceki doal halinden farkl yeni bir scaklk dengesi oluur. Scaklk sulardaki canllar ve canl metabolizmas zerinde hzlandrc, katalizleyici, kstlayc ve ldrc gibi eitli etkilerde bulunur. Scaklk ayn zamanda sudaki znm oksijen konsantrasyonunun azalmasna neden olmaktadr [4]. Is-su ktlesinde biyolojik sreleri hzlandrr, znm oksijen azalr. Su bitkilerinin bymesini arttrarak suda tat ve koku problemine yol aar. Termik santrallerde kullanlmakta olan soutma suyu pompalarla ekilerek artmadan geirilmekte ve bu srada geici sertlik giderimi, ktrme ve mikroorganizmalarn yok edilmesi aamalarnda kimyasal maddeler ilave edilmektedir. Kullanlan bu kimyasallar soutma suyunun bir alc ortama verilmesi durumunda alc ortamda kirlilie sebebiyet vermektedir. Ayrca santral bacasndan kacak olan kirletici gazlarn oluturaca asit yamurlar da sularn pH'n deitirebilmektedir. Uucu kllerde bulunan Fe, Mn, Co, Cu, Zn, Pb, U gibi ar metaller de zamanla taban sular vastasyla alc ortama varabilmektedir [4].

2.3. KATI ATIK VE TOPRAK KRLL AISINDAN DEERLENDRME Kat atklar, kmre dayal termik santrallerden atlan kl ve cruf ile Baca Gaz Deslfrizasyon (BGD) tesisi at olan altadr. kan atk miktarnn ok olmas ve atn bertaraf sorun olarak durmaktadr [2]. Termik santrallerin bacasndan kan duman bileenlerinin zamanla yere kmesi, evresindeki alanlarda toprak kirliliine neden olabildii gibi, yanma sonucu linyit kmrnde %3555 orannda bulunan kller de kl barajnda toprak zerinde depolanarak toprak kirlilii olutururlar. Ayrca, kmrn karlmas srasnda byk alanlardan topran alnarak kmr olmayan alanlara ylmas da yanl arazi kullanmna neden olduu iin bir nevi toprak kirlilii saylmaktadr [4]. 3. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI VE EVRESEL ETKLER Yenilenebilir enerji kaynaklarn gne, rzgr, jeotermal, hidrojen, deniz-dalga ve biyoktle enerjileri olarak sralamak mmkndr. Aada bu enerji kaynaklarn evresel etkileri ayr ayr ele alnmtr. 3.1. GNE ENERJS VE EVRESEL ETKLER Gne enerjisi gnmzde konut ve i yerlerinin iklimlendirilmesi (stma-soutma), yemek piirme, scak su temin edilmesi ve yzme havuzu stlmasnda; tarmsal teknolojide, sera stmas ve tarm rnlerinin kurutulmasnda; sanayide, gne ocaklar, gne frnlar, piiricileri, deniz suyundan tuz ve tatl su retilmesi, gne pompalar, gne pilleri, gne havuzlar, s borusu uygulamalarnda; ulam-iletiim aralarnda, sinyalizasyon ve otomasyonda, elektrik retiminde kontroll olarak kullanlmaktadr [7, 8, 9, 10]. Gne enerjisi hem bol ve bedava hem de srekli ve yenilenebilir bir enerji kayna oluunun yannda insanlk iin nemli bir sorun olan evreyi kirletici atklarn bulunmay, yerel olarak uygulanabilmesi, iletme kolayl, da baml olmamas, karmak bir teknoloji gerektirmemesi ve iletme masraflarnn az olmas gibi stnlkleri sebebiyle son yllarda fosil yaktlardan meydana gelen evresel etiklerin azaltlmas iin kullanlan yaygn yenilebilir enerji kaynaklarndan biridir. Bunlarn yannda Gne enerjisinin sahip olduu olumsuzluklar yle sralanabilir. Birim dzleme gelen gne nm az olduundan byk yzeylere ihtiya duymas, Gne nm sabit ve srekli olmadndan depolama gerektirmesi, depolama imknlarnn ise snrl oluu, enerji ihtiyacnn fazla olduu k aylarnda gne nm az ve geceleri de hi

olmay, Gne nmndan faydalanan sistemin gne n srekli alabilmesi iin evresinin ak olmas gerekliliidir [10, 11]. 3.1.1. Hava Kirlilii ve Emisyonlar Asndan Deerlendirme Gne kaynakl enerji retim sistemlerinde atmosfere herhangi bir direkt kirletici (zehirli gazlar, sera gazlar vs) emisyonu bulunmamaktadr. Dolayl olarak yaplan kirletici emisyonlar hesaba katldnda bile emisyon miktar ok dk olmaktadr [6, 12]. 3.1.2. Su Kirlilii ve Dearjlar Asndan Deerlendirme Gne kaynakl enerji retim sistemlerinde direk bir dearj bulunmamaktadr. Sistemin yapsna bal olarak ierisinde bulunan kimyasal maddeli suyun herhangi bir kaza annda dearj sz konusu olabilir ancak bu normal artlar iin deil olaand haller iin geerlidir [6, 12]. 3.1.3. Atklar Ynnden Deerlendirme Gne kaynakl enerji retim sistemlerinde kan atklar sistemde kullanlan malzeme ve maddelerden oluur. Oluacak atk miktar herhangi bir fosil yaktl enerji retim sistemi ile kyaslanmayacak derecede dktr. lk kurulum esnasnda kullanlan malzeme miktar ok olabilir ancak uzun mrl olmalar srekli olarak atk retimini engellemektedir. Normal iletme artlarnda gne pili sistemlerinde ne gaz veya sv kirletici ne de radyoaktif madde yaylm vardr [6, 12]. 3.1.4. Grnt ve Grlt Kirlilii Asndan Deerlendirme Kullanlan sistemin trne bal olarak grnt kirlilii oluturabilirler ancak bugn gelinen noktada binalarda kullanlan sistemler binaya uyumlu bir ekilde, arazide kurulan sistemler ise arazinin yapsna bal olarak tasarlandklarnda bu tr bir kirliliinin olumas nlenebilmektedir. Grlt ise bu sistemlerde herhangi bir mekanik para bulunmadndan bulunmamaktadr. Oluabilecek yegne grlt kayna ina aamasndaki grltdr [6, 12]. 3.1.5. Habitat ve Canl Yaama Olan Etkiler Asndan Deerlendirme Gne kaynakl enerji retim sistemleri kurulduklar yere ve trlerine bal olarak canl yaamn etkilemektedirler. Doal ekosistemlerde alan kullanmnn etkisi alann topografyas, doal gzellik veya hassas ekosisteme uzaklk ile alann biyoeitlilii gibi zel faktrlere baldr. Etkiler ve alan zerindeki deiikliklerle inaat aamas esnasnda yer hareketleri ve tanma hareketleri gibi inaat faaliyetlerinden dolay karlamak muhtemeldir Ayrca bozulmu toprak arazilerinde kurulmalar arazinin iyiletirilmesi asndan olumlu etki yapmaktadr [6, 12]. Gne santralleri, barajl hidroelektrik santrallerinden daha az yer

kapsamaktadr. Gerek gne pili ve gerekse termik tip gne santrallerinin kapsadklar alan, 0,025 km2/MW dzeyinin altndadr. Barajl hidrolik santraller iin bu alan 1 km2/MW dzeyine kolayca ulaabilmekte, hatta bunun zerine kmaktadr [5]. 3.2. RZGR ENERJS VE EVRESEL ETKLER Rzgr, gne enerjisinin dnyann olduka deiken olan yzeyini eit

stmamasndan kaynaklanan scaklk, younluk ve basn farklarndan dolay oluan yatay hava hareketleri olarak tanmlanmaktadr [2, 13]. Buradan hareketle, gne var olduka rzgrn ve bunun neticesinde de gcnn var olaca sylenebilir. Rzgr enerjisi ise hava kitlesinin sahip olduu kinetik enerjinin mekanik enerjiye dntrlmesi ile oluur. Rzgr enerjisi, dnme uram gne enerjisidir [4, 14]. Rzgr, nne bir engel konulmas veya sabit bir engelle karlamas halinde, onun zerine bir basn uygular. Byle bir engelin harekete msait olmas durumunda, rzgr, o engelin hareket etmesine de sebep olur. te bu mantktan hareketle, bir mil etrafnda dnebilecek bir pervanenin (trbin) rzgr etkisi ile o mil etrafnda dnmesi mmkn olabilmektedir. Bu fikir gnmzdeki rzgr trbinleri ile eski alardaki yel deirmenlerinin ilk alma ilkelerini tekil eder [15]. Rzgr santrallerinin avantajlar; hammaddelerinin atmosferdeki hava olmas, kurulumlarnn dier enerji santrallerine gre daha hzl oluu, temiz ve srdrlebilir enerji kayna olmalar, enerjide da bamll azaltmalar, fosil yakt tketimini azaltmalar neticesinde sera etkisinin azaltmna katklar, her geen gn gvenilirliklerinin artmas ile maliyetlerinin ucuzlamas, bunun yannda rzgr trbinlerinin kurulduu arazinin tarm alan olarak kullanlabilmesi gibi sralanabilir [13]. Rzgr enerjisinin hammaddesi tamamen atmosferdeki hava hareketleri olduundan hava veya evre kirlenmesi eklinde bir kirletici etkisi bulunmamaktadr [13]. Rzgrdan enerji eldesi iin kullanlan 1 MW kapasiteli bir trbin, ayn enerji kmr ile alan bir santralden karlanmak istendiinde yaklacak olan ve 135.000 aacn retebilecei oksijeni tasarruf etmek demektir. Herhangi bir radyoaktif nm tahribat yapmamalar, atk retmemeleri, hammadde iin darya baml olmamalar, teknolojilerinin basitlii, atmosfere sl emisyonlarnn olmamas, iletmeye alnma srelerinin ksal gibi avantajlar rzgr trbinlerini gnden gne tm dnyada daha da popler yapmaktadr [16]. Rzgr kaynakl enerji retim sistemlerin sahip olabilecei muhtemel olumsuzluklar ise yle sralanabilir. Byk arazi kullanm, grlt, grsel ve estetik etkiler, doal hayat ve

habitata etki, elektromanyetik alan etkisi, glge ve titreimler olarak sralanabilir [17]. Ayrca kesikli bir enerji kayna olmas da dezavantaj olarak sylenebilir [15]. 3.2.1. Hava Kirlilii ve Emisyonlar Asndan Deerlendirme Rzgr kaynakl enerji retim sisteminde hammadde rzgr olduu ve herhangi bir yanma sz konusu olmadndan dolay bir kirletici emisyonu da sz konusu deildir. Bu sebeple hava kirliliine sebep olmazlar [15]. 3.2.2. Su Kirlilii ve Dearjlar Assndan Deerlendirme Rzgr kaynakl enerji retim sistemlerinin dier enerji retim sistemlere kyasla en byk avantaj soutma suyuna ihtiya duymamalardr. Bu sebeple herhangi bir su dearj olmaz ve su kaynaklarnn kirlenmesi sz konusu deildir [4, 14]. 3.2.3. Atklar Ynnden Deerlendirme Rzgr kaynakl enerji retim sistemlerinde atk reten bir ilem sz konusu olmadndan atk retimi yoktur. kabilecek yegne atklar kullanlan ve mrn doldurmu malzemelerdir. Bunlarn da uygun yntemler ile bertaraflar yaplabilmektedir [15]. 3.2.4. Grnt ve Grlt Kirlilii Asndan Deerlendirme Rzgr kaynakl enerji retim sistemlerinde kullanlan teknoloji ve tasarma bal olarak grnt ve grlt kirlilii meydana gelebilir ancak tesisin kurulduu yer, yerleim ekli ve trbin tasarmlarna gre bu tr kirliliklerin dzeltilmesi her zaman mmkndr. Zaten proje yaplrken bu tr ekiler dnlerek ve en aza indirilerek tasarm yaplmaktadr [2, 4, 14, 17, 18, 19, 20]. 3.2.5. Habitat ve Canl Yaama Olan Etkiler Asndan Deerlendirme Rzgr kaynakl enerji retim sistemlerinin arazi uygulamalar geni alanlara ihtiya duymaktadr. Ancak trbinler arasnda tarm yaplabilmesi bu olumsuz etkiyi frsata evirmektedir [2, 4, 14, 19, 20]. Rzgr trbinlerinden kaynaklanan grlt ve sesin, yapm olduklar titreimlerin insanlara, binalara ve dier canllara eitli olumsuz etkileri vardr [4, 15]. Ancak bunlar uygun teknolojik nlemlerle giderilebilmektedir. Trbinler doal hayata ve habitata da eitli etkilerde bulunur. Etkiler canl trlerine, mevsime ve yer zelliine bal olarak deiir [18, 20, 21]. Trbinler ku lmlerine de sebep olmaktadr. Kular bu rzgr trbinlerine doru srklenmekte, ok hzl dnen pervanelerden kaamamakta ve lmektedirler [14, 17, 21]. Rzgr trbini veya retim donanm elektromanyetik alana tesir edip Radyo-TV alclarnda parazit yapabilirler. Fakat engellenmesi basit ve ucuzdur [2, 4, 14, 20, 21]. Enerji

retmek amacyla kurulan rzgr iftliklerinin grsel etkilerinden sz etmek mmkndr [17]. Grsellik, estetik znel bir olgudur. Ancak temel kstas, doaya uyumlu btnlemi bir grsel etkinin oluturulmasdr [19]. 3.3. JEOTERMAL ENERJ VE EVRESEL ETKLER Jeotermal enerji, yerkabuunun eitli derinliklerinde birikmi snn oluturduu, scaklklar srekli olarak blgesel atmosferik ortalama scakln zerinde olan ve evresindeki normal yeralt ve yerst sularna gre daha fazla erimi mineral, eitli tuzlar ve gazlar ierebilen scak su ve buhar olarak tanmlanabilir. Ayrca herhangi bir akkan iermemesine ramen baz teknik yntemlerle ssndan yararlanlan, yerin derinliklerindeki "Scak Kuru Kayalar" da jeotermal enerji kayna olarak nitelendirilmektedir [14]. Jeotermal akkann korozyona ve kirelenmeye sebep olabilecei, ierdii bor yznden tarmsal sulamaya uygun olmad, yapsndaki karbon dioksit ve hidrojen slfr gibi gazlarn aa kt bilindiinden, jeotermal enerji uygulamalarnda baz teknolojik nlemlerin alnmas gerekmektedir. Hem rezervuar parametrelerinin korunmas, hem de jeotermal suyun ve gazlarn evreye zarar vermesinin nlenmesi iin tm dnyada yasalarla zorunlu hale getirilmi olan reenjeksiyon (akkan yeraltna geri verme) uygulanmaktadr [2]. Jeotermal enerjinin aranmas aamasnda evreyi en ok etkileyebilecek husus, sondaj almas srasnda olabilmektedir. Arama aamasnda alnan tedbirlerle ok kk lekli kalc olmayan bu etkiler bertaraf edilebilmektedir. Yeni nesil jeotermal elektrik santrallerinde evre kirlilii sfra yakndr. Yakt yaklmadndan azot emisyonu olumamaktadr, kkrt dioksit emisyonu ise ok dktr. Binary jeotermal santraller sayesinde gaz emisyonu hi bulunmamaktadr. Binary jeotermal santraller ile yzeye akkan atlmamaktadr. Santraller az alan kaplamakta ve grnty bozmamaktadr [2]. Jeotermal enerji kaynaklarnn evre zerindeki muhtemel olumsuz etkileri: yzey deformasyonu, akkann ekilmesiyle oluan fiziksel etkiler, grlt, termal kirlilik ve zararl kimyasal maddelerin ortaya kmasdr. [14]. 3.4. HDROJEN ENERJS VE EVRESEL ETKLER Hidrojen bir birincil ya da doalgaz enerji eidi olmayp, bir baka enerji tketilerek elde olunan sentetik yakt durumundaki enerji taycsdr. 21. yzyln yakt olarak varsaylmaktadr. Giderek arlaan evre sorunu ve kresel snma, tkenen hidrokarbon kaynaklar hidrojen gibi sentetik yaktlar cazip duruma getirmektedir. Hidrojen motor yakt

olarak kullanlabildii gibi sanayide, elektrik retiminde, konutlarda gvenle kullanlabilir durumdadr. Uygulamaya aktarlabilecek retim, tama, datm, kullanm teknolojileri gelitirilmi, uluslararas standartlar karlmtr. Hidrojen ana ekonomik koullara gre 1015 ylda girilmesi beklenmektedir. Yakt pilleri, yakt olarak kullanlan hidrojeni havadaki oksijenle birletirerek direkt olarak izotermal bir ilemle elektrik enerjisine eviren aletlerdir. Mevcut tm yakt pilleri hidrojen ve oksijenin su oluturmak zere fonksiyonlarndan faydalanarak elektrik retmektedirler. Yakt pillerinin kurulu gleri 200 kW25 MW arasnda deimektedir. Teknik adan en gelimi olan yakt pili tipi fosforik asitli yakt pilleridir ve ticari olarak 200 kWlk modller halinde bulunmaktadr [2]. Bu retim sonucunda su kt iin herhangi bir atk oluumu veya gaz emisyonu yoktur. Herhangi bir mekanik ilem olmad iin grlt olumaz ve grnt kirlilii ise meydana gelmez. 3.5. DENZ KAYNAKLI ENERJLER VE EVRESEL ETKLER Deniz enerjileri; deniz-dalga, boaz akntlar, med-cezir ve deniz scaklk gradyenti olarak tanmlanmaktadr. Bu sebeple herhangi bir madde giri k olmadndan atk retimi, gaz-sv emisyonu bulunmamaktadr. Kullanlan sisteme gre grlt veya grnt kirliliine sebep olunsa da bunun giderilmesi de zor deildir. En nemli etkileri habitata ve canl yaamna olan etkilerdir. Baz santraller olduka byk hacimlerde deniz suyu alnmas ve balatlmasn gerektirir. Bu santrallerle okyanusun hem yzeyinden hem de derinliklerinden her bir MW elektrik k iin her bir saniyede yaklak 4 m3 su yer deitirmektedir ve bu su ktlesi yaklak 100 ve 200 m arasndaki bir derinlie dearj edilmektedir. Bu devasa debiler, santral yaknlarndaki okyanus termal yapsn bozabilmektedir. Ayrca okyanusun tuzluluk derecesini ve byk miktarlardaki znm gazlar, basnc, besinleri, karbonatlar ve bulankl deitirir. Btn bu deiikliklerin byklkleri evresel etki asndan dikkate alnmas gereken olduka nemli kstaslardr. Yaplan almalarda dalgasal g projelerinin evresel etkileri her blgenin kendine zg farkllklarna ve byk lde yerel corafi yaplarna bal olduu belirlenmitir [14].

3.6. BYOKTLE ENERJS VE EVRESEL ETKLER Klasik ve modern anlamda olmak zere biyoktleyi iki grupta ele almak mmkndr. Birincisi; konvansiyonel ormanlardan elde edilen yakacak odun ve yine yakacak olarak kullanlan bitki ve hayvan atklarndan oluur. kincisi yani modern biyoktle enerjisi ise; enerji ormancl ve orman-aa endstrisi atklar, tarm kesimindeki bitkisel atklar, kentsel atklar, tarma dayal endstri atklar olarak sralanr. Gnmzde enerji tarm adn verdiimiz bir tarm tr olumutur. Bu tarm trnde C4 ad verilen bitkiler (eker kam, msr, tatl dar vb.) yetitirilmektedir. Bu bitkiler suyu ve karbondioksiti verimli kullanan, kurakla dayal verimi yksek bitkilerdir [14]. Biyoktle yenilenebilir ve genel anlamda evreye uyumlu bir enerji kayna olmakla birlikte gnmzdeki kullanlan tr ve kullanm ekli ile baz evresel etkilere sebep olabilmektedir. rnein, p ve benzeri baz atklarn yaklmas ve ortaya kacak atklarn kontrol birok evresel nlemin alnmasn gerektirmektedir. Ayn zamanda, depolanmalar ile geici grsel evre kirlilii yaratlmaktadr [2]. 4. EVRESEL ETKLER BAKIMINDAN KAYNAKLARIN MUKAYESES Enerji retiminde kullanlan kaynaklarn retim esnasnda oluturduklar evresel etkilerini gsterir izelge, Tablo 1de verilmitir. Tabloda kaynan belirtilen etkisi varsa +, yoksa veya ok az ise - iareti konmutur. Etkilerde derecelendirilme yaplmam, sadece etkinin olup olmadna baklmtr. Bu sebeple deerler izafidir. Tablo 1. Kaynak trlerine gre evresel etkiler
Kaynak Fosil Yaktlar Gne Rzgr Jeotermal Hidrojen Deniz-Dalga Biyoktle Emisyonlar, Hava Kirlilii ve klim Deiikliine Katk + + Dearjlar, Su Kirlilii ve Sulak Alanlara Etki + + + + Atk Oluumu + + Grnt Kirlilii + + + + Grlt Kirlilii + + + + Habitat ve Canl Yaamna Etki + + + + +

5. SONU VE NERLER Her enerji retim ve tanm metotlar evreyi etkilemektedir. Geleneksel enerji retiminin, hava, iklim, su, toprak ve vahi hayata zarar verdii, buna ilaveten zararl radyasyon orann ykselttii aktr. Yenilenebilir teknolojiler, byk lekte birok ciddi evresel ve sosyal problemlere gvenli zm sunmaktadrlar Yenilenebilir enerji kaynaklar, konvansiyonel enerji kaynaklar ile kyaslandklarnda ok byk evresel faydalara sahiptir. En byk avantajlar hava emisyonlar ve atk rnlerin yokluu veya azldr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm hava, su ve toprak kalitesinin korunmasna ve doal dengenin idamesine yardmc olacaktr. Byk enerji retim sistemleri kurulurken dikkat edilmesi gereken hususlarn banda alan kullanm, habitat ve canl yaamna olan etkileri gelmektedir. Sistemin kurulaca alann doal bitki rts ve yaam alanna zarar vermeden alanla btnleik bir yerleimi ok nemlidir. Herhangi bir grnt ve grlt kirliliine sebep olunmamas buna baldr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn sahip olduu evresel etkilerin ou mevcut teknolojik imknlar sayesinde azaltlp hatta tamamen zme kavuturulabilmektedir. KAYNAKLAR [1]. ALTIN V., Enerji Sorunu ve Trkiye, Mimar ve Mhendis Dergisi, Say: 33, NisanMays-Haziran, 2004. [2]. Devlet Planlama Tekilat (DPT), Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Elektrik Enerjisi zel htisas Komisyonu Raporu, DPT: 2569 K: 585, Ankara, 2001. [3]. GONCALOLU B. ., ERTRK F., ERDAL A., Termik Santrallerle Nkleer Santrallerin evresel Etki Deerlendirmesi Asndan Karlatrlmas, Ekoloji evre Dergisi, Say: 34, Ocak-ubat-Mart, 2000. [4]. KLTR, . F., Enerji ve evre likisi, Mimar ve Mhendis Dergisi, Say: 33, Nisan-Mays-Haziran, 2004. [5]. LTANIR, M.., 21. Yzyln Eiinde Gne Enerjisi, Bilim ve Teknik, Say: 340, S: 50-55, Mart 1996. [6]. VARINCA, K. B., VARANK, G., Gne Kaynakl Farkl Enerji retim Sistemlerinde evresel Etkilerin Kyaslanmas ve zm nerileri, Gne Enerjisi Sistemleri Sempozyumu ve Sergisi, el, 2425 Haziran 2005. [7]. DZER, M., Kaybolan Gne Enerjisi ve stifade Yollar, Bilim ve Teknik, Say: 7, S: 3-5, Mays 1968. [8]. TAHROLU, A.T., Gne Enerjisinden Yararlanma almalar, (eviri), Bilim ve Teknik, Say: 33, S: 29-30, Austos 1970. [9]. AYGN, E., Gne Enerjisi Nedir? Nasl Faydalanlr?, Bilim ve Teknik, Say: 257, S: 22-23, Nisan 1989. [10]. BLR, ., Alternatif Enerji Sistemleri, Mimar ve Mhendis Dergisi, Say: 33, NisanMays-Haziran, 56-58, 2004.

[11]. GLASS, D., Gne In Enerjiye eviren Hcreler, Bilim ve Teknik, Say: 171, S: 8-10, ubat 1982. [12]. TSOUTSOS, T., vd., Environmental Impacts From The Solar Energy Technologies, Energy Policy, 33, 289-296, 2005. [13]. EN, Z., Temiz Enerji ve Kaynaklar, Su Vakf Yaynlar, stanbul, 2002. [14]. AKKAYA, A. V., AKKAYA KOCA, E., DADA, A., Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn evresel Adan Deerlendirilmesi, IV. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu Bildiri Kitab Cilt I, Su Vakf Yaynlar, stanbul, 1618 Ekim 2002. [15]. VARINCA, K. B., VARANK, G., Rzgr Kaynakl Enerji retim Sistemlerinde evresel Etkilerin Deerlendirilmesi ve zm nerileri, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar / Enerji Ynetimi Sempozyumu, Kayseri, 34 Haziran 2005. [16]. Bursa evre Merkezi, BM Aktel, Aylk blten, www.bcm.org.tr, Bursa, Mays, 2000. [17]. Trkiye evre Vakf, Trkiyenin evre Sorunlar 2003, Ankara, 2003. [18]. The European Wind Energy Association, Wind Energy The Facts Volume 4 Environment, Belgium, 2003. [19]. PEKER, Z., Rzgr Enerjisinin evresel Etkileri ve Bu Etkilerin Azaltlmasnda Planlamann Rol, TMMOB Makine Mhendisleri Odas, II. evre ve Enerji Kongresi, stanbul, 151617 Kasm 2001. [20]. Discussion, Footprints in the Wind? Environmental impacts of wind power development, Refocus, volume 3, issues 5, pages 30-33, September-October, 2002. [21]. Pimentel, D., Rodrigues, G., and et. al, Renewable Energy: Economics and Environmental Issues, Bioscience, volume 44, no: 8, September, 1994.