T.C.

GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS MHENDSLK VE FEN BLMLER ENSTTS

PLAZMA PSKRTME VE HVOF YNTEMLER KULLANILARAK, Cr3C2NiCr(75/25) ve CrNiBSi+%80 WC-Co TOZLARIYLA KAPLANAN ELN YAPISI VE YZEY ZELLKLER
Asm mer KAYA YKSEK LSANS TEZ MALZEME BLM VE MHENDSL ANABLM DALI TEZ DANIMANI Do.Dr.Metin USTA GEBZE 2007

iv

ZET

Tez

Bal:

PLAZMA

PSKRTME

VE ve

HVOF

YNTEMLER

KULLANILARAK,

Cr3C2 - NiCr (75/25)

CrNiBSi + %80WC Co

TOZLARIYLA KAPLANAN ELN YAPISI VE YZEY ZELLKLER Yazar Ad: Asm mer KAYA

Bu almada altlk malzemesi elik olan malzeme Cr3C2 - NiCr (75/25) ve

CrNiBSi + %80WC Co tozlaryla, plazma pskrtme ve HVOF (Yksek Hzl

Oksi-Yakt ) teknikleri kullanlarak kapland. Kaplanan numuneler metalografik ilemlerden getikten sonra testlere tabii tutuldu. Mikro sertlik deneyleri yaplan numunelerin XRD grntleri, EDAX analizi ve SEM fotoraflar ekilerek elde edilen zellikleri arasnda sonular baz alnarak karlatrma yapld.

SUMMARY

Title of Thesis: THE STRUCTURE AND THE SURFACE BEHAVIOURS OF STEEL WHICH ARE COATED WITH Cr3C2 - NiCr (75/25) AND

CrNiBSi + %80WC Co USING PLASMA SPRAYING AND HVOF METHODS

Writer: Asm mer KAYA

In this study, steel which is the substrate material, is coated with Cr3C2 NiCr (75/25) ve CrNiBSi + %80WC Co powders using plasma spraying and

HVOF(High Velocity Oxigen Fuel) methods. After the metallographic processes, some experiments are done. We did the micro-hardness tests and EDAX analysis, took the photos of XRD and get the SEM pictures. Finally we compared the properties between the specimens according to the results.

vi

TEEKKR
Yksek lisans eitimim ve tez almam sresi boyunca bilgi, tecrbe ve desteini esirgemeyen Malzeme Bilimi ve Mhendislii Ana Bilim Dili retim yesi olan danman hocam sayn Do.Dr. Metin USTA ya teekkr bor bilirim.

Polonya The Silesian University of Technology de eitim yesi olan ve 6 aylk Erasmus renci Deiim programmda tez danmanm olan Ph.D.Aleksander IWANIAK e teekkr ederim.

Fikirlerine her zaman dantm Yldz Teknik niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii retim yesi deerli hocam sayn Do. Dr. Ahmet KARAASLAN a teekkr ederim.

Tez almam srasnda yardmlarn esirgemeyen deerli arkadalarm Hseyin BAARAN a ve Bige ZLER e teekkr ederim.

renim hayatm boyunca maddi ve manevi destei ile her zaman yanmda olan deerli aileme teekkr ederim.

vii

NDEKLER DZN
Sayfa ZET SUMMARY TEEKKR NDEKLER DZN SMGELER VE KISALTMALAR DZN EKLLER DZN TABLOLAR DZN 1. GR 2. SERAMK MALZEMELER 3. SERAMK KAPLAMALAR VE KAPLAMA MALZEMELER 3.1. Seramik Kaplamalar 3.2. Seramik Kaplama Malzemeleri 4. TERMAL SPREYLEME 4.1. Giri 4.2. Termal Sprey Prosesi 4.3. Termal Sprey Kaplamalarn Uygulama Alanlar 4.4. Termal Sprey Kaplama Malzemeleri 4.5. Termal Sprey Prosesleri 5. HVOF YNTEM 5.1. Yntemdeki En Son Gelimeler 5.1.1. Yntemin Faydalar 5.2. HVOF Sistemlerinin Tasarmlarndaki Farkllklar 5.3. Makul Scaklklarda Yksek Hzlar 5.4. HVOF Kaplama Teknolojilerinin Kullanmndaki Dzenli Art 6. PLAZMA SPREY KAPLAMA TEKNOLOJS 6.1. Giri 6.2. Plazmann Tanm ve Avantajlar 6.3. Plazmann zellikleri 6.4. Plazma Sprey Sistemi iv v vi vii ix x xii 1 2 4 4 5 7 7 7 8 8 9 10 12 13 16 17 17 19 19 21 23 24

viii 6.5. Plazma Sprey ( Kaplama) Malzemeleri 6.6. Altlk malzemeler 6.7. Plazma Spreyin Snflandrlmas 6.8. Kaplama Yzeylerinin Hazrlanmas 6.9. Plazma Partikl Etkileimi 6.10. Plazma Altlk Malzeme Etkileimi 6.10.1. Katlama 6.10.2. Is Transferi 6.10.3. Kaplama-Altlk Malzeme ve Partikller Arasndaki Balanma 6.11. Sprey Parametrelerinin Kaplama zelliklerine Etkisi 6.12. Prosesin Endstriyel Uygulama Alanlar 6.13. Plazma Sprey Kaplama Prosesinin Ekonomiklii 7. ALIMANIN AMACI 8. DENEYSEL ALIMALAR 8.1. Deneyde kullanlan numunelerin spektral analizi 8.2. Deneyin Yapl 8.3. Mikro-Sertlik lmleri 8.4. X-Inlar Difraksiyon Analizi ve EDAX analizi 8.5. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM) ncelemesi 9. SONULAR VE RDELENMES 9.1. X-Inlar Difraksiyonu Analizi 9.2. Mikro-Sertlik lmleri 9.2.1. Yzeyden Mikro-Sertlik lmleri 9.2.2. Kesitten Mikro-Sertlik lmleri 9.3. Kaplama Yzeyinin SEM Grntleri 9.4. EDAX Analizi 10. SONULAR KAYNAKLAR ZGEM 26 26 28 28 31 31 31 33 33 34 36 38 40 41 41 41 44 44 44 45 45 48 48 49 55 59 70 71 74

ix

SMGELER VE KISALTMASI
HVOF MPa M PVD CVD kW HV kV SEM Yksek Hzl Oksi-Yakt Megapaskal Mikrometre Phsical Vapor Deposition (Fiziksel buhar biriktirme) Chemical Vapor Deposition (Kimyasal buhar biriktirme) Kilowatt Vickers Sertlii Kilovolt Taramal Elektron Mikroskobu

EKLLER DZN

ekil 2.1. Oksit olmayan seramiklerin snflandrmas 4.1. Termal sprey kaplama prosesinin ematik olarak gsterimi 5.1. Plazma, D-Gun ve HVOF yntemleri arasndaki zellik ilikileri 6.1. Plazma sprey (APS) ematik gsterimi 6.2. Plazma Spreyin Tarihsel Geliimi 6.3. Ntr Bir Atomun ematik Gsterimi 6.4. Plazma Sprey Sisteminin ematik Gsterimi 6.5. Plazma Sprey Kaplamalarnda Kullanlan Genel Kaplama Malzemeleri 6.6. Plazma Sprey Ynteminin Snflandrlmas 6.7. Tornalama ve Talama Yzey Deerleri 6.8. Tamam ile ergimi partikln altlk malzeme ile etkileimi 6.9. Termal Spreyin Genel Kullanm Alanlar pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi.

Sayfa 3 8 14 20 21 22 25 27 28 30 32 37 46

9.1. St3S yzeyine plazma pskrtme metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozlarnn 9.2. St3S yzeyine plazma pskrtme metodu ile Cr3C2 NiCr (75 / 25) tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi 9.3. St3S yzeyine HVOF metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi 9.4. St3S yzeyine HVOF metodu ile Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi. 9.5. Mikro-sertlik deerlerinin kaplama yntemlerine gre deiimi. 9.6. Plazma pskrtme metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii 9.7. Plazma pskrtme metodu ile Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii 9.8. HVOF metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii 51 50 50 47 49 47 46

xi 9.9. HVOF metodu ile Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii 9.10. Numune 1 iin sertlik izlerinin SEM grnts 9.11. Numune 2 iin sertlik izlerinin SEM grnts 9.12. Numune 3 iin sertlik izlerinin SEM grnts 9.13. Numune 4 iin sertlik izlerinin SEM grnts 9.14. 1. numaral numunenin SEM grnts 9.15. 1. numaral numunenin SEM grnts 9.16. 2. numaral numunenin SEM grnts 9.17. 2. numaral numunenin SEM grnts 9.18. 3. numaral numunenin SEM grnts 9.19. 3. numaral numunenin SEM grnts 9.20. 4. numaral numunenin SEM grnts 9.21. 4. numaral numunenin SEM grnts 9.22. CrNiBSi+%80WC-Co kaplanm numunenin SEM fotoraf 9.23. 1 numaral blgenin EDAX grnts 9.24. 2 numaral blgenin EDAX grnts 9.25. Cr3C2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numunenin SEM fotoraf 9.26. 1 numaral blgenin EDAX grnts 9.27. 2 numaral blgenin EDAX grnts 9.28. CrNiBSi+%80WC-Co kaplanm numunenin SEM fotoraf 9.29. 1 numaral blgenin EDAX grnts 9.30. 2 numaral blgenin EDAX grnts 9.31. 3 numaral blgenin EDAX grnts 9.32. Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numunenin SEM fotoraf 9.33. 1 numaral blgenin EDAX grnts 9.34. 2 numaral blgenin EDAX grnts 9.35. 4 numaral blgenin EDAX grnts 51 53 53 54 54 55 55 56 56 57 57 58 58 59 59 60 61 62 62 63 64 64 65 66 67 67 68

xii

TABLOLAR DZN
Tablo 3.1. Seramiklerin yllara gre pazar durumlar (milyon $) 3.2. Seramik Kaplama Prosesinde Kullanlan Baz Tozlar 5.1. eitli kaplama yntemlerinin karakteristik zellikleri (%88 WC, %12Co) 6.1. Kumlama Malzemeleri ve Kumlama Basnlar 6.2. Yzey Hazrlama in Tornalama Deerleri 6.3. Plazma Spreyle Kaplanm eitli Tabakalarn Sertlii 6.4. 1990 Yl Dnya Seramik Pazar 6.5. Kaplanm ve Kaplanmam Pistonlarn Maliyetinin Karlatrlmas 6.6. Bir plik Klavuzu ve Baraban iin Maliyet Hesab 8.1. St3S eliinin kimyasal kompozisyonu 8.2. Plazma Pskrtme Metodu Deney Parametreleri 8.3. HVOF (Yksek Hzl Oksi-Yakt) Metodu Deney Parametreleri 8.4. Numunelerin ebatlar 9.1. Numunelerin yzeyden sertlik deer ortalamalar ve standart sapmalar 9.2. Numunelerin kalnlk ortalamalar ve standart sapmalar 9.3. 1.numune iin % Arlk 9.4. 1.numune iin % Arlk Tolerans 9.5. 1.numune iin % Atom miktar 9.6. 1.numune iin % Atom Tolerans 9.7. 2.numune iin % Arlk 9.8. 2.numune iin % Arlk tolerans 9.9. 2.numune iin % Atom miktar 9.10. 2.numune iin % Atom tolerans 9.11. 3.numune iin % Arlk 9.12. 3.numune iin % Arlk tolerans 9.13. 3.numune iin % Atom miktar 9.14. 3.numune iin % Atom Tolerans 9.15. 4.numune iin % Arlk Sayfa 4 6 11 29 30 36 38 39 39 41 42 42 43 48 52 60 61 61 61 63 63 63 63 65 65 66 66 69

xiii 9.16. 4.numune iin % Arlk Tolerans 9.17. 4.numune iin % Atom miktar 9.18. 4.numune iin % Atom Tolerans 69 69 69

1. GR

HVOF ve Plazma Pskrtme yntemleri, anm ve tolerans dna km makine paralarnn geri kazanlmas, makine paralarnn yzey zelliklerinin iyiletirilmesi ve elik yaplar iin koruyucu kaplamalar elde edilmesi gibi bir ok endstriyel alanlarda baarl olarak uygulanmaktadr. zellikle kaliteli kaplamalarn gerekli olduu uygulamalarda plazma jeti ile pskrtme ve HVOF yntemleri dier yntemlere gre daha ok tercih edilmektedir.

Anmaya direnli malzemelerin kullanm ile oluturulan yzey kaplamalarn oluturmak zere en yaygn kullanlan yntemlerin banda eritme esasl sl pskrtme yntemleri gelmektedir. Isl pskrtme yntemleri kolay uygulanabilirlikleri, malzemede arplma tehlikesi yaratmayacak s girdileri, bir ok tr malzemenin eitli amalar iin pskrtlebilme olana salamalar gibi stnlklere sahiptirler. Kaplanan tabakalarn kullanm srasnda gsterdikleri yksek anma direnleri de kullanm artnn bu ynde gelimesini tevik etmektedir. Dolaysyla, bu almada sl pskrtme yntemleri, gelimeleri ve yntem esas, kullanm yerleri baz alnarak aklanmtr.

2. SERAMK MALZEMELER

Genel olarak seramikler, farkl bileimde kristal ve cam yapl fazlar ieren ve genellikle gzenek ihtiva eden malzemelerdir. Bu farkl yap bileenlerinin miktar ve dalmlar seramik malzemelerin zelliklerini nemli lde etkilemektedir. Yaltkan bir seramik malzemenin faz dzeninin deitirilmesi suretiyle iletken hale geirilmesi bu olaya rnek verilebilir. Seramik malzemelere gsterilen ilgi zellikle aada verilen zelliklerden kaynaklanmaktadr [Akl, 1990]:

-yksek scaklk direnci, - kimyasal kararllklarnn yksek olmas, - ok sert olmalar, - younluklarnn dk olmas, - anmaya kar direnli olmalar, - s iletkenlik katsaylarnn dk olmalar, - basma mukavemetlerinin yksek olmas ve - hammadde olarak tabiatta kolay bulunmas ve bu yzden ucuz olmalar v.b.

Son yllarda retilen ve yksek teknoloji seramikleri olarak isimlendirilen seramikler, genel olarak geleneksel seramiklerden balca hammadde, retim yntemleri ve mikroyap asndan farkllklar gstermektedir. Yapay olarak ok ince tozlardan retilen bu seramikler stn mekanik zelliklere sahiptirler. Mhendislik seramikleri balca: almina, zirkonya, magnezya, berilya gibi saf oksitleri ve ayrca nitrr, karbr ve borr gibi oksit olmayan seramikleri ierir. Mhendislik seramiklerinden oksit olmayan seramiklerin snflandrlmas ekil 2.1' de verilmitir [Gekinli, 1992].

Karbrler

N itrrler Borrlr Silisitler

Oksit Olmayan Seramikler

Slfrler

Dierleri

ekil 2.1. Oksit olmayan seramiklerin snflandrmas [Gekinli, 1992]. Mhendislik seramiklerinin dier bir ksmn oluturan oksit seramikler ise, Almina ( Al2O3 ) , Zirkonya (ZrO2 ) , Magnezya (MgO ) ve Berilya (BeO ) vb. dr. Oksit seramikler; yksek scaklkta kullanlmas mmkn olan metal veya metaloid elementlerinin oksijenle yaptklar bileiklerdir. Oksit seramikler, iyonik bal olduklarndan saydamlk, elektrik ve s iletimine diren, diamanyetizma ve kimyasal kararllk gibi genel karakteristiklere sahiptir. Bu zelliklerin yan sra yksek elastik modl, yksek sertlik, gevreklik, refrakterlik, dk termal genleme ve korozyona kar diren gsterirler. Dier taraftan oksit seramikler endstride sert andrc olarak kullanlmaktadr.

3. SERAMK KAPLAMALAR VE KAPLAMA MALZEMELER

3.1. Seramik Kaplamalar

Son zamanlarda fonksiyonel kaplama tekniklerine byk bir ilgi grlmektedir. Bu ilginin balca nedenleri, malzemelerin artan fiyatlar yannda, anma ve korozyonun sebep olduu ve her yl milyarlara varan ekonomik kayplarn giderilmesine ynelik almalarn artmasdr. Anma ve korozyon kayplarnn azaltlmas iin kullanlan seramik kaplamalar ve mhendislik seramik malzemeleri olduka nemlidir. Mhendislik seramiklerinde dnya pazarnn % 50'si Japonya, %30'u ABD ve %20'i ise Avrupann elinde bulunmaktadr. Tablo 3.1' de seramik kaplamalar ve mhendislik seramiklerinin ABD' deki pazar durumlar verilmitir [Soykan, 1993]. Tablo 3.1. Seramiklerin yllara gre pazar durumlar (milyon $).

BLEENLER Yapsal Seramikler Elektronik Seramikler Seramik Kaplamalar

*Tahmini

1990 350

1995* 865

2000* 1840

2862

4295

6422

371

587

940

Tablo 3.1 den de grld gibi seramik kaplamalarn pazar pay da srekli bir byme gstermektedir. lkemizde, TBTAK, THY ve SAKARYA NVERSTES ile eitli zel sektr kuruluu ve askeri bakm tesislerimizde plazma sprey kaplama yntemi ile kaplama almalar srdrlmektedir.

3.2. Seramik Kaplama Malzemeleri

Endstrilerin ihtiyac olan makine paralarna, stn zelliklerin kazandrlmas iin seramiklerden yararlanma yoluna gidilmektedir. Tamamen seramiklerden imal edilen paralarn retim zorluu, pahal oluu ve fiziksel zelliklerinin (krlganlk, ekil verme zorluu, vs.) iyi olmamas nemli bir dezavantajdr. Bu dezavantajlar minimum seviyeye indirmek iin metalik malzemeler zerine seramik kaplamalar uygulanmaktadr.

Farkl bir ok kaplama yntemiyle (rnein: PVD, CVD, vb.), V(Vanadyum), Ti (Titanyum), Zr (Zirkonyum), Hf (Hafniyum), Nb (Niobyum), nitrr ve karbonitrrleri ve eitli oksit esasl seramikler ( Al2O3 , Cr2O3 , BeO, MgO, ZrO2 ) ieren kaplamalar metaller zerine baar ile uygulanabilmektedir. En yaygn ve uygulamas kolay seramik kaplama ilemi seramik tozlarnn pskrtlerek metal zerine kaplanmasdr. Bu amala en uygun seramik kaplama malzemeleri, mikron boyutunda retilen toz formundaki malzemelerdir [Metco Technical Bulletin, Powder, 1983].

Karbrler kaplama malzemelerinin en nemlilerinden biridir. Eriyebilen karbrler, plazma sprey ve dier yntemlerle kaplama ilemlerinde kullanlmaktadr. Plazma sprey teknii ile kaplama yaplrken karbrlerin hava ile temas nlenmelidir. Aksi takdirde yksek scaklklarda karbrler bozulacandan, genellikle bu ilem

Vakum Altnda Plazma Sprey yntemi ile gerekletirilmektedir. Oksit esasl seramik

malzemelerin banda, yaygn olarak bulunmas ve ucuz olmas nedeniyle almina ( Al2O3 ) gelmektedir. Sert bir refrakter malzeme olan Al2O3 iyi korozyon direnci gstermektedir. Gnmzde kullanlan mhendislik seramik malzemeler grubu ierisinde Al2O3 ' nn pay %85 olup, zerinde en ok aratrma yaplan Al2O3 +
TiO2 malzemeler bu gruba dahildir. Oksit esasl seramik malzemelerden olan zirkonya

( ZrO2 ) seramik kaplamalarn yapld ilk gnden itibaren zellikle "Termal Bariyer Kaplamalar" olarak uak ve uzay endstrisi sahasnda ok geni bir kullanm alan bulmutur. Zirkonyann gn getike nem kazanmas, u zelliklere balanabilir [William ve Miller, 1989]:

-ergime scaklnn ok yksek olmas, - erozyon, korozyon ve anmaya kar dayankllk, - dk termal genleme katsays, - krlma indisinin yksek olmas, - asidik kimyasal maddelere ve crufa kar direncinin yksek olmas v.b.

Seramik kaplamada kullanlan tozlar, uygulanan kaplama proseslerine gre farkllk gstermektedir (Tablo 3.2). Tablo 3.2. Seramik Kaplama Prosesinde Kullanlan Baz Tozlar [William ve Miller, 1989].
Kaplama Teknii CVD PVD Alev Sprey Plazma Sprey Kaplamada Kullanlan Seramik Tozlar SiO2 , TiSi, TiN, Si3 N 4 Al2O3 , In2O3 , TN, TaN, TC ZrO2, Al2O3 Cr2O3 ZrO2, Al2O3 , Cr2O3 , TiO2 , MoS 2

4. TERMAL SPREYLEME
4.1. Giri
lk alev (oksi asetilen) tabancalarnn toz ve tellere uygulanmak iin modifiye edildii 1900'lerin ilk yllarndan gnmze kadar termal spreyleme teknolojisinde havaclk ve uzay sanayindeki ilerlemelere paralel olarak ok byk gelimeler olmutur. Termal spreyleme prosesleri /kaplama zellikleri ilikilerinin daha iyi anlalmas termal sprey kaplama uygulamalarnn artmas ve yeni proseslerin (yksek hzl oksi yakt, dk basnl plazma spreyleme, vb.) gelitirilmesi ile sonulanmtr [Smith ve ark. , 1994].

4.2. Termal Sprey Prosesi

Termal sprey proseslerinde kaplanacak yzey, boyann pskrtlmesindeki manta benzer ekilde, ergimi damlacklar ile bombardman edilmektedir. Boyamadan farkl olarak kaplama malzemesi oda scaklnda sv deildir ve bir yksek enerjili s kayna tarafndan ergitilmek zere stlmakta ve kaplanacak malzemenin yzeyine spreylenmektedir. Kaplanacak malzeme oksidasyondan ve distorsiyondan kanmak iin dk scaklklarda (200-300C) tutulabilmektedir. Yzeye arpan damlacklar altlk malzeme ile s transferinin yksek olmas nedeni ile ksa srede yasslamakta ve soumaktadr (ekil 4.1.).

Kaplamann altlk malzemeye yapmas temelde mekanik balanma ksmen de kimyasal balanma etkisiyle olmaktadr. Kuvvetli balanmann salanmas iin altlk malzemenin yzeyi nce kimyasal olarak temizlenir daha sonra abrasif partikller pskrtlerek przlendirilmektedir. Partikller przl yzeyin hem oyuklarna girerek hem de yzey pikleri zerinde bzerek katlarlar ve kaplamann daha kuvvetli olarak balanmasn salarlar [Kwin, 1989].

ekil 4.1. Termal sprey kaplama prosesinin ematik olarak gsterimi[Unger, 1998]

4.3. Termal Sprey Kaplamalarn Uygulama Alanlar

Termal sprey kaplamalar aadaki amalara uygun olarak fonksiyonel yzey kaplamalar olarak uygulanmaktadr; [Smith, 1991 ve Kwin, 1989]

-Abrasif anmaya kar diren -Termal yaltm/ bariyerler -Oksidasyona kar korunma -Korozyon direnci -Elektriksel olarak yaltkan veya iletken yzeyler -Yalama -mplant malzemesi

4.4. Termal Sprey Kaplama Malzemeleri

Termal sprey prosesi ile dk ergime noktal metaller, seramikler, refrakter karakterli metaller, cams metaller, polimerler ve bu malzemelerin kombinasyonlar gibi geni bir aralktaki sv hallerinde kararl olan tm malzemeler termal sprey proseslerinden en az birini kullanarak altlk malzemeleri kaplamada kullanlabilmektedir [Kempton, 1993].

4.5. Termal Sprey Prosesleri

Termal sprey prosesleri iki ana grup altnda incelenmektedir. Birinci grup yanma prosesi olarak adlandrlr ve bir hidrokarbon yaktn (asetilen, propan, hidrojen, vb.) ile oksijen (veya havann) kaplama malzemesinin ergitilip altlk malzeme zerine spreylenmesi iin gerekli entalpi ve kinetik enerji salamas iin yanmas esasna dayanmaktadr. kinci grupta ise elektrik gc toz partikllerini spreylemek iin kullanlan enerjinin kayna olmaktadr. Alev spreyleme, elektrik ark spreyleme, eitli yksek hzl oksi yakt teknikleri ve detonasyon teknii gibi eitli yntemler rnek olarak verilebilir [Sahoo, 1993].

Alev, Elektrik Ark, Detonasyon ve Plazma sprey yntemleri ticari olarak kullanlan en nemli termal sprey yntemleridir. Ayrca bu prosesler ile spreylenebilir iki formda malzeme mevcuttur; tel veya ubuk ve toz [Groshart, 1985]. Termal spreyleme prosesleri ile oluturulan kaplamalarn younluu prosesler tarafndan oluturulan partikllerin scaklna ve arpan partikllerin hzlarna baldr. Termal sprey proseslerinde scaklklar 250015000 C arasnda, partikl hzlar ise 30-40 m/sn' den 800 m/sn' ye kadar deien aralklarda olmaktadr. Partikllerin sahip olduu scaklk ve hzlar ne kadar yksek olursa oluturulan kaplamalarn younluu da o kadar yksek olmaktadr. Bir elik zerine plazma spreylenmi nikel-aluminyum ba tabakas, alev spreylenmi nikel-aluminyum ba tabakasndan yaklak olarak kat fazla ba mukavemeti verebilmektedir. nk plazma tabancasnn rettii partikl hz ve scaklk deerleri alev spreylemede oluturulan hz ve scaklk deerlerinden ok daha yksektir[Unger, 1988].

10

5. HVOF YNTEM
Isl pskrtme cihaz reten kurulular, ekipman, malzeme ve uygulamalarn geliiminden dolay, ticari olarak uygulanan yntemleri kullanarak en iyi kalitedeki kaplamay retme amal aratrmalara ynelmilerdir. Yksek hzl oksi-yakt yntemi (HVOF), metal pskrtme teknolojisinde son on yln en nemli geliimidir. Yntem 1980' li yllarn banda D-Gun yntemine alternatif olarak gelitirilmi ve yntemin baarsndan dolay 1980' li yllarn sonlarna doru ticari olarak piyasaya sunulmutur. HVOF ekipmanndaki en yeni gelime gaz yakttan sv yakta olan deiikliktir.

Yksek hzl oksi-yakt pskrtme ynteminde, oksijen ve sv yakt bir odackta yakldktan sonra tozlarn enjekte edildii nozula doru ynlendirilir. Nozulda bulunan tozlar ve yanc gazlar, gaz jetinin genlemesi ile ses st bir hzda atmosfere kmaktadr. [ Ronald W.S. ve Ronald D.F, 1994].

HVOF ynteminde, 0.75 Mpa gibi yksek basnlarda i parasna arpan taneciklerin ortaya kardklar kinetik enerji dier pskrtme yntemlerine gre ok yksek deilse edeer bir balanma mukavemeti elde edilir. Bylece bu yntem, taneciklerin kinetik enerjileri ile plazmann sl enerjisinin yer deitirerek ok iyi balanm ve younluu iyi olan kaplamalar retmektedir [Holf, 1995].

Ayrca bu yntemin, yanma odasndaki basncn artt "yksek basnl yksek hzl oksi-yakt pskrtme" eklinde bir dier tr de vardr. Roket teknolojisi esas alnarak tasarlanan tabanca ile daha yksek basncn bileimi, tabancadan daha yksek enerjiyi reterek anmaya ve korozyona kar en iyi diren gsteren kaplamalar oluturulur. HVOF yntemi ile anmaya ve korozyona kar koruma ile sl ve elektriksel izolasyon iin kaplamlar retilmektedir. Pskrtme parametreleri zel uygulamalar iin ayarlanabilmektedir. Yksek dolgu oranlar, geni yzey

11

paralarda ilem zamann ksaltmaktadr [Charles, 1994].

HVOF ynteminin, en byk zellii pskrtme annda esas metalin yzeyi yaklak 100C amamasdr. Bundan dolay malzemede distorsiyon ve metalurjik olarak bir deime meydana gelmez. Pskrtme torcu ve esas yzey arasndaki mesafenin ayarlanmasyla esas yzeyde anormal bir scaklk art grlmemitir [Parker ve Kurtner].

HVOF yntemiyle, yaplan tungsten-karbr kaplamalar plazma yntemine gre daha yksek balanma mukavemetine, dk oksit ieriine ve poroziteye sahip kaplamalar elde edilir. Pskrtme sistemleriyle, yaplan kaplamalarn karakteristik zelliklerini Tablo 5.1'de grmek mmkndr.

HVOF Alev scakl ( C ) Gaz Hz DPH300 Porozite (%) Balanma Mukavemeti (MPa) Kalnlk (inc) Oksit Ierii (%) 2760 March 4 1,050 0 69 0.060 <1

D-Gun 2760 March 3 1,050 <1 69 0.030 <1

Standart Plazma YksekHzl Plazma 11,100 11,100 Ses Alt 750 <2 55.2 0.025 <3 March 1 950 <1 69 0.015 <1

Tablo 5.1. eitli kaplama yntemlerinin karakteristik zellikleri (%88 WC, %12Co), [Parker ve Kurtner].

12

5.1. Yntemdeki En Son Gelimeler

HVOF ekipmannda en son gelime gaz yakttan sv yakta gei deiikliidir. Ayrca HVOF sistemi, artan yanma odas basnlar nedeniyle genellikle HP (yksek basn) / HVOF olarak adlandrlr, (gaz yaktl HVOF sistemleri genellikle 0.207 - 0.414 MPa' da, HVOF 0.621 - 0.828 MPa' da alr). Daha yksek basnlar, roket teknolojisine dayanan tabanca tasarmlaryla beraber, daha iyi anma ve korozyon direnci retmek iin kullanlabilen tabancada daha yksek enerjilerin retilecei anlamna gelir.

Sv yaktlarn kullanm, alternatif gaz yaktl sistemlere gre teknik ve ticari avantajlara sahip dier birok esiz olanak salar. Maliyet asndan en kesini iletim maliyetidir. HVOF, gaz yaktl HVOF' da en popler yaktlar olan hidrojenin %15' i propilenin %50' si kadar maliyetli yakt kullanlr. Dier yandan HVOF yaklak olarak iki kat fazla oksijen kullanr fakat bu denklemdeki en ucuz elementtir ve sv yakt kullanmann ticari avantajn ortadan kaldrmaz. Buna ek olarak sv yaktn emniyetli olmas nedeniyle birok kalorifer kazannda kullanlmaktadr.

Enerji maliyetindeki bu nemli azalmalar HVOF' un ok daha yksek enerji seviyelerinde ve greceli olarak dk yanma scaklklarnda alacak ekilde gelitirilmesine olanak vermitir. Tipik pskrtme parametresi termal deil kinetik enerji olan 250 kW' a kadar g salar. Yanma scakl gaz yaktl HVOF sistemlerinden daha dk olan 300 ile 500 C arasndadr. Kinetik enerji patentli birletirici/datc memenin roket motorlarndaki gibi kullanmyla maksimize edilir. Bu daha nceki mevcut gaz ve partikl hzndan daha yksek bir hz salar. Sonutaki kaplamalar stn younluk ve sertlikle olur ve skma gerginliini (basma gerilmesini) korumak gibi az bulunan bir zellie sahiptirler. Bu gerilme art, ba iddetinde (younluunda) ve tm kaplama kalitesinde bir azalma olmakszn kaplama kalnln arttrma imkan verir. Gerekte baz materyaller iin, hi kalnlk snrlamas yoktur.

13

HVOF' un dier bir benzersiz zellii toz enjeksiyonu metodudur. Pazardaki gaz yaktl sistemlerin ou, tozu eksenel olarak enjekte eder. Bu tek toz partikllerinin, alevin enine kesiti boyunca snmasnda ve hzlanmasnda byk farkllklara neden olur. Bu varyasyonlar, kaplamada oksitler, karbrlerin dekarbrizasyonu ve gzeneklilik eklinde ortaya kar. Tozu radyal olarak pskrterek, alevin enine kesiti boyunca sabit partikl hz ve slar reten spersonik gaz akmyla partikller srekli olarak kartrlr. Bu toz pskrtme metodu ve s transferinin greli etkinlii baz metaller iin, yksek kaplama kaltmyla 15 kg/saat kadar yksek kaplama hz salar.

Dk yakt maliyeti ve yksek kaplama hznn bu kompozisyonunun nemi baz metalleri, gaz yaktl sistemle ilemenin %10 maliyeti ile ileme olanadr. Gerekte, uygulama maliyeti olduka gelimi kaplama kalitesi ile, hava plazma pskrtmeden bile azdr.

5.1.1. Yntemin Faydalar

HVOF' dan elde edilebilecek teknik faydalar, retim ekipmanlarndan daha uzun periyotlarda artan performans bekleyen fabrika mhendisleriyle ilgilidir. Ya ve uak endstrileri genellikle, sert iletim koullar iin en yksek kalitede kaplamalar gerektirmektedir. Kaplama kalitesi materyale, komponent kullanmna veya kaplama iin gerekli ortama bal olarak bir ok ekilde snflanabilir.

Bu zamana kadar, HVOF ticari olarak karbrler ve metaller iin gelitirilirken, seramik oksitler iin dier yksek basn sreleri gelitirildi. (rnein TAFA' nn 250 kW plasjet sistemi, bu sistemin ticari olarak mevcut dier sistemlerden iki kat ve bir ok pskrtme mhendislerinde mevcut plazma sistemlerinden 4 kat fazla enerjiye sahip olduu rapor edilmitir). HVOF teknolojisi iin en popler materyal tungsten karbrdr ve HVOF' un plazmannkine gre dk yanma scaklklar, artm anma direnci salayan, ok daha yksek oranlarda alkonan karbrl kaplamlar retir. ekil 5.1 de

14

eitli termal pskrtme ilemlerinden elde edilebilecek tipik sertlikleri gsterilmektedir. Gaz yaktl sistemler iin tipik sertlik 1000-1200 HV dzenindedir. HVOF olabilecek en yksek alkonan karbr oranlaryla 1500 HV kadar sert kaplamalar retir. Bu gelime ok eitli ortamlarda stn anma direnciyle kendini gsterir. HVOF ayrca, tungsten karbr kaplamas iin kullanldnda kurulmu tecilli D-Gun ilemini performans olarak aan ilk sistemdir.

ekil 5.1. Plazma, D-Gun ve HVOF yntemleri arasndaki zellik ilikileri Anti-korozyon uygulamalar iin kaplama kalitesini lmek iin, farkl bir grup artn karlanmas gerekir. Gzeneklilik alt tabakann korunmas iin yaplan kaplama boyunca bir korozyon yolu oluturabilecei iin younluk byk nem tar. HVOF test edilmi ve gaz yaktl sistemlerden ok daha az gzeneklilik gstermitir. Dier olas korozyon yolu kaplamada pskrtme srecinde retilen oksitler ile oluur. HVOF dk yanma scakllarna en ksa partikl snma srelerine sahiptir, bu yzden HVOF teknolojisiyle olas en dk oksit kaplamalar retir. Bunlarn kalitesi yle yksektir ki vakum plazmasnn bir zamanlar ulalamayan kalitesi imdi HVOF kullanan MCrAlY kaplamalar tarafndan tehdit edilmektedir.

HVOF ilemi bizlere birok avantajlar sunar. Bunlar; kaln kaplama kapasitesi (belirli metaller iin 2.5 mm den fazla), para bykl snrlamas olmamas, kimyasal solsyon korumasna ihtiya duymamas ve daha dk tertibat (kurma) ve uygulama maliyeti. HVOF termal pskrtme minimum sekiz aamal bir

15

ilemdir.

HVOF pskrtme ayrca, zel uygulama artlar iin ok sayda farkl kaplama kimyasal arasnda seim yapma olanan salar. ok sayda HVOF kaplamas laboratuvarda ve sahada kullanlarak youn ekilde test edilmitir. rnein, tungsten karbr-kobalt HVOF kaplamalarnn kullanm (rnein, Diamalloy 2005). Bu kaplama hidrolik piston kollar ve pompa paralar gibi yksek anma direnci, ince sonu kapasitesi ve gl adhezyon (yapma) gerektiren uygulamalarda kullanlr.

Ayrca testlerde kantlananlar, nikel krom molibden, demir krom molibden ve tungsten karbr-kobalt/nikel krom molibdendir. Bu kaplamalarn performans incelenmi ve spesifik ortamlarda yksek anma direnci, yksek yapma ve korozyona kar dayanm zellikleri gstermitir [Bolles, 1995].

HVOF' un ekonomik avantajlar ve yksek kaplama hzlar eskiden ekonomik veya pratik olarak olas olandan ok daha geni uygulama alanlarnn ele alnmasna olanak verir. Ayrca anma direnci uygulanmasnda parann mrn uzatmann bir yolu olan daha kaln kaplama uygulamas seenei sunar. Bu pazardaki dier gaz yaktl HVOF sistemlerinde olas bir seenek deildir.

HVOF' un dier bir faydas tamamlama maliyetinde azalmadr. Doru tozla, retilen kaplama younluklar daha przsz sonulara olanak verir ve ok ince pskrtlm profil (grnm) bitirmek iin gereken zamanda azalmaya yol aar. Daha przl pskrtlm kaplama gerektiinde, ya pskrtme parametrelerinde ya da toz boyutunda bir deiiklik kolaylkla doru zm salar.

Tm bu faydalaryla, pazardaki HVOF sistemlerinin en basiti ve en az bakm gerektiren bir sretir. Ayrca, kaplama teknolojisindeki herhangi bir yenilie kolaylkla adapte olmasn salayan, ok az sayda deiken parametreye sahip olmas da bir avantajdr. Sre ayrca parametrelerdeki deiikliklere greceli olarak duyarszdr ve bu yksek kalitede kaplamalarn retilebilecei geni bir alma alan salar [Davies ve Breitsameter, 1995].

16

5.2. HVOF Sistemlerinin Tasarmlarndaki Farkllklar

Tm HVOF sistemleri genel anlamda benzerdir; fakat tasarmlarnda nemli oranda farkllk gsterirler. HVOF tabancalar, iine bir gazl (propilen, propan, hidrojen, MAPP veya asetilen) veya sv yaktn (Jp-5000 durumunda K-l kerosen) ve oksijenin 0.5-3.5 MPa yksek basnlarda ve 0.016 m3/s' ye kadar yksek akm hzlarnda enjekte edildii bir i yanma odas ierir. Sonra bu rnler atelenir ve srekli olarak yaklr, sonutaki alevin spersonik olarak yaylmasna izin verilir ve rnler roket motorunkine benzer uzun bir azdan atmosfere kar. Toz yanma odasnn iine veya aa pskrtlr ve partikller alev tarafndan stlr ve hzlandrlr. Birok HVOF sistemi tarafndan retilen yksek "kar basnlar" (tozun "dk basn" boaz blgesine pskrtld birletirici/datc az ile JP5000 bir istisnadr) tozu scak gaz jetlerine tamak iin basnl toz besleyicilerin kullanmna ihtiya duyarlar.

Mevcut ticari sistemlerle aralarndaki temel dizayn farkllklar unlardr: su veya hava soutmasnn kullanm, eksenel veya radyal pskrtmesi, yakt aklar ve kompozisyonu, yanma odas basnc ve biimi, toz enjeksiyon konumu ve az dizayn ve uzunluu. Birok sistem, jetlerin yksek ylmalar (entalpileri) nedeniyle, azn erimesini ve bozunmasn engellemek iin su soutmaldr. letim farkllklar yanma basncn, gaz tiplerini ve ak oranlarn, az uzunluunu (ki bu partikl kalma/snma zamann belirler), alev/partikl scaklklarn, ulalan partikl hzlarn ve yanma stoikometrisini ierir. Soutucu s, jet entalpisini ve partikl ssn kontrol etmekte nemli bir parametredir ve tipik olarak su k scakl 50 C olarak belirlenir.

Toz morfolojisini ve byklk dalm birok HVOF tasarmnda plazma pskrtmedekinden daha kritiktir. Bu ince (mikro byklkteki) tozlarn HVOF jetinde eriyecei ve zellikle toz besleme jetin merkezinde tutulmazsa kullanlan daha uzun azlarn duvarlarnn iinde kalaca gereiyle ilgilidir. Birok HVOF reticisi pskrtme-kurutmal, toplanm ve sinterlenmi ve plazma younluklu tozlarn yapsnn ve morfolojisinin en iyi her bir kaplamalar rettiini bulmulardr.

17

Metal tozlar HVOF ilemi iin uygun deillerdir. HVOF sistemleri tipik olarak kresel morfolojide ve -45 ila +10 veya 15 m byklk aralndaki tozlarla en iyi alr.

5.3. Makul Scaklklarda Yksek Hzlar

1370-3930 m/s gaz hzlar, karlk gelen 480-1020 m/s toz partikl hzlaryla, rapor edildi. HVOF jetlerinde gaz scaklklar tipik olarak kullanlan yakta ve plazma pskrtme kaplama sistemlerindeki jet scaklklarndan daha dk olan 10.000C civarndaki yanma stoikometresine bal olarak yalnzca 1650C-2760C dir. Ancak daha yksek yanma basnlar ve scaklk iin daha uzun kalma sreleriyle beraber HVOF sistemlerinde ulalan nemli orandaki daha yksek partikl ivme ve hzlar, pskrtlen materyale etkin s transferini ve materyalin etkin snmasn salar. Gerekten bu tozun tamam ile eritilmesi veya ar stlmas ihtiyacn ortadan kaldrabilir. nk, HVOF sistemlerinde yeterli partikl biimlemesi veya "scak biimleme" youn (>99%) kaplamalar retmek iin alt tabakaya arparken ortaya kar. Partikl snma sreleri, tabancann dizaynna, pskrtlen materyalin zelliklerine ve byklk dalmna bal olarak 75-305 mm aralnda retilen az uzunluunun bir fonksiyonudur. Ancak az soutmaya s kayplar jetin entalpisini ve stma etkinliini azaltaca iin az uzunluu her bir materyal iin optimize edilmelidir. Ar stma ve/veya partikllerin azda erimesi azn duvarlarnda istenmeyen kalntlara yol aabilir ve snrl gaz ak nedeniyle dzensiz ileyie yol aar. HVOF tarafndan retilen daha yksek partikl hzlar ve momentum kaplama younluunda arta, gelimi kaplama yapmasna ve daha ince dalm oksit ieriklerine neden olur.

5.4. HVOF Kaplama Teknolojilerinin Kullanmndaki Dzenli Art

HVOF kaplama teknolojilerinin uygulamalar ve kullanm son on ylda dzenli olarak artmaktadr. Literatrde, zellikle termal pskrtme zerine eitli

18

ulusal ve uluslararas toplantlarda ve Termal pskrtme Teknolojisi yaynnda birok uygulama rapor edilmitir. Karbr kaplamalar HVOF uygulama alannda ba sradadr. Ek olarak, HVOF srelerinin ok sayda uygulama almalar yrtlm, ilki Basic Industry Research Laboratory tarafndan gerekletirilen geni bir incelemedir. yumuak almas, Devam alt eden incelemeler Drexel niversitesi TWI tarafndan pskrtlr. Burada ana HVOF ama, ilem yrtlmektedir. TWI almasnda, ok sayda toz tipi, TopGun sistemi kullanan elik tabanlara parametrelerinin kaplama yaps zerindeki etkisini anlamaktr. Drexel endstri sponsorlar konsorsiyumuna srelerinin kapasitelerini anlamak ve daha bilimsel bir temel salamak iin balatlmtr. Ama zellikle, ilemin retilen kaplamann yaps ve karakteristikleri zerindeki etkisini anlatmay amalamaktadr [Irving ve ark.].

Yksek Hzl Oksi-Yakt Pskrtmenin Uygulama Alanlar:

Uak sanayinde: trbin kanatlar, Kat sanayinde: Kurutma silindirleri, syrc baklar, Tekstil sanayinde: polimer baklar, Tel ekme sanayinde : tel ekme makaralar, Petro kimya sanayinde: salmastra burlar, piston rodlar, srgl vanalar, Lastik sanayinde: bamburi mikserleri.

19

6. PLAZMA SPREY KAPLAMA TEKNOLOJS

6.1. Giri
Teknolojinin mhendislik alanlarnda hzla ilerlemesi sonucu, makine yap elemanlar ve malzemeleri devaml artan kompleks talep profillerini karlamak durumunda kalmaktadr. Malzemelerin retiminde kullanlan hammadde rezervlerin azalmas ve malzeme maliyetlerinin artmas da mevcut malzemelerin farkl talepleri karlayacak ekilde dizayn edilmelerini gerekli klmaktadr.

Plazma kaplama yntemi bir tabakann kuvvetlendirilmi yzey zellikleri ile bir ana metalin farkl nitelikli bir tabaka ile kombinasyonuna imkan salar. Endstride kullanlan plazma sprey yardmyla anma, snma veya korozyon ile bozulmu blgelerin kaplanmasyla tamirat da mmkndr. Plazma kaplama ayn zamanda ilem esnasnda ana metal scaklklarn dk tutarak hassas paralarn sl deformasyonlara urama endiesini ortadan kaldrr.

Plazma sprey teknolojisindeki ana dnce; pahal olmayan ana malzeme zerine ince ve koruyucu deeri yksek bir tabaka meydana getirmektir. Proses, iyonize olmu bir gaz iinde ergimi olan malzemenin kaplanacak yzeye ok hzl bir ekilde pskrtlmesi eklinde uygulanmaktadr (ekil 6.1).

Termal sprey kaplama tekniinin bir alt grubu olan plazma sprey kaplama yntemi, yksek proses scaklyla geni bir sahada malzeme ilenmesine ve bunlarn endstriyel alanda kullanlmasna imkan salar. Plastik ekillendirilebilir ve tok malzemeler olan metallerle yksek scakla ve anmaya direnci yksek olan seramiklerin kombinasyonu sonucu optimum zellikli malzeme retimi salanmaktadr. Bu yntem, proseste kullanlan sprey malzemelerinin formuna (tel, toz, eriyik banyosu, ubuk) veya kullanm amacna gre (korozyon, izolasyon ve anmadan korunma) ve kullanlan enerji eldesine gre (alev, detonasyon, induksiyon, plazma ve elektrik boalmas) snflandrlmaktadr .

20

Termal sprey kaplama teknii, endstriyel olarak ilk defa 1939'da Reinecke tarafndan kullanlm ve daha sonra amerikan irketleri tarafndan gelitirilmitir. Bu teknik, spesifik yzey zellikleriyle kaplama sahasnda ok ynl yntemlerin gelimesini salamtr. Bu yntemle retilen malzemelerin niversal bir karaktere sahip olmasndan dolay proses hzl bir geliim gstermi ve nem kazanmtr [Lugscheider ve Jokiel, 1993].

Termal sprey konusundaki ilk almalar 1920'li yllarda Schmeizer M.U. Shoop tarafndan yaplmtr. nceleri bir eriyik metal svsnn pskrtlmesini kapsayan yntem, daha sonralar ok hzl bir gelime gstermitir. ekil 6.2'de termal spreyin tarihsel geliimi verilmitir. Proses esnasnda ergiyen partikller yksek bir hzla malzeme yzeyine pskrtlr ve souyarak katlar, yzeyde tabakal bir yap meydana gelir. Pskrtlen partikllerin erime ve katlama gibi fiziksel dnmleri proses esnasnda meydana gelir[Esschauner ve Lugscheider, 1985].

ekil 6.1. Plazma sprey (APS) ematik gsterimi [Lugscheider ve Jokiel, 1993].

21

ekil 6.2. Plazma Spreyin Tarihsel Geliimi

6.2. Plazmann Tanm ve Avantajlar

Plazma, eit sayda serbest elektron ve pozitif iyon bulunduran, genellikle maddenin 4. hali olarak nitelenen younlatrlm bir gazdr. Normal gazlar (CO,
CO2 , SO2 ) stldklarnda klasik fizik ve termodinamik kanunlara uygun davran

gsterirler. Plazma ise bu kanunlarn dnda bir davran gstermektedir. Bu nedenle, bilinen gaz halinden daha yksek enerji seviyesine ulam gaz halini tanmlamak iin plazma terimi kullanlmaktadr.

Plazma durumunu incelemek iin gazlan oluturan atom ve molekllerin durumu deerlendirilmelidir. ekil 6.3'de ntr bir atom ematik olarak grlmektedir. ekilde grld gibi bu atomda iki pozitif elektrik yk vardr ve ekirdek etrafnda dnen iki elektronla ntr haldedir. Bu durumdaki atoma eer yeterince enerji uygulanrsa en azndan bir elektron yrngenin dna atlr. Bu ilem iin gerekli enerji ise, o atom iin "iyonizasyon enerjisi" olarak nitelendirilir[Herman, 1990].

22

ekil 6.3 Ntr Bir Atomun ematik Gsterimi[Herman, 1990]. ki veya daha fazla ntr atomun birlemesi molekl olarak adlandrlr ve tek bir para olarak kabul edilir. Bu durum diatomik gazlar dediimiz azot veya hidrojen gibi gazlardaki durumu da ifade etmektedir. Azot gibi diatomik gazlarda molekllerin ayrt 4 molekl gzlemlenir. Yeterli enerji uygulandnda molekldeki ba paralanr ve ayran atomlar birbirinden uzaklar.

Atomlarn iyonlamas sonucu ortaya kan bu gaz daha nce de bahsedildii gibi, "plazma" olarak isimlendirilir. yonlarn (+) ykl ve elektronlarn (-) ykl olduklar unutulmamaldr. yonlatrma sonucu elde edilen plazma gaz elektrik ykl partiklleri iermektedir ve olaya bir btn olarak bakldnda elektriksel olarak ntrdr. nk, plazma iindeki tm art (+) ve (-) yklerin saylar birbirine eittir.

Plazmann iki nemli avantaj vardr: Birincisi olduka yksek scaklk, ikincisi maddelere daha iyi s transferi salamasdr. Istc ortam ile stlan malzeme arasndaki scaklk fark ne kadar yksek ise stma hz da o derece yksek olmaktadr [Janes, 1987].

Plazma iin gerekli enerjiyi gaz ktlesine mekanik, s, n, magnetik ve elektrik enerjisi eklinde vermek mmkndr. En yaygn kullanm ve nemli olan yntem elektrik enerjisi ile plazma elde edilmesi yntemidir. Bu yntemde gaz ktlesine enerji elektrik boalmas eklinde verilmektedir. Bu nedenle plazma

23

oluumunu anlamak iin elektrik boalma mekanizmasnn bilinmesi gereklidir.

6.3. Plazmann zellikleri

Plazmann genel zellikleri u ekilde sralanabilir [Thorpe, 1993];

-Plazma d ortama kar elektriksel olarak ntrdr. Yani plazma ierisindeki pozitif yklerin says, negatif yklerin saysna eittir. Proseste disosasyon, iyonizasyon ve bu olaylarn tersi olan rekombinasyon olaylar srekli meydana gelir.

-Plazma iyi bir elektrik ve s iletkenidir. Bu nedenle plazma iindeki paracklar bir enerji taycsdr. Plazma iindeki hzlarn yksek oluu nedeniyle zellikle elektronlar elektrik ve s iletiminde esas rol oynarlar.

-Plazma rotasyonsimetrik bir yapya sahiptir. Buradaki silindir simetrisini salayan katodtan kp, anoda kadar devam eden plazma akdr.

-Plazma yksek scaklk ve enerji younluuna sahiptir. Plazmann scakl, enerji younluu, plazma ekseni zerinde maksimum olup, radyal ynde da doru bu deerler hzla azalr. Plazma scakl akm iddeti ve plazma kesitine bal olarak deiir.

-Plazmay

magnetik

ve

termik

olarak

sktrmak,

dolaysyla

enerji

younluunu ve scakln snrsz bir ekilde ykseltmek mmkndr. Plazma anizotropiktir, yani zellikleri farkl dorultularda deiir. Plazma elektrik ve manyetik alandan etkilenir.

24

6.4. Plazma Sprey Sistemi

Plazma sprey yntemi ile kaplama ileminin gerekletirildii sistem balca;

-G nitesi, -Gaz besleme nitesi, -Toz besleme nitesi, -Soutma sistemi, -Sprey tabancas ve -Kontrol nitesinden meydana gelmektedir.

Plazma sprey sisteminin ematik olarak gsterimi ekil 6. 4' da verilmitir. Plazma sprey ynteminde, DC elektrik ark' , nozul ile elektrot arasnda oluur. Soy gaz (genellikle argon) veya soy gaz karmlar ile gc arttrmak iin az miktarda ilave edilen hidrojen gaz, plazma jeneratrnn ark blgesine gnderilir ve elektrik ark' ile stlr. Gaz karm, yaklak olarak 8000 C ye kadar snarak iyonize hale gelir. Bylece, yksek scaklk plazma bzmesi tabancasnn nozulundan kar. Bu sistemde, seramik tozlar plazma alevine, tayc gaz yardmyla sspanse halinde beslenir. Yksek scakln etkisiyle eriyen tozlar, kaplama yaplacak yzeye hzla arparak katlar [Metco Technical Bulletin, 1990].

Plazma sprey sonunda elde edilen kaplamann yaps, ince ve tabakaldr. Baz kaplamalarda ise hzl katlama sonucu amorf yap elde edilmektedir.

25

ekil 6.4. Plazma Sprey Sisteminin ematik Gsterimi

26

6.5. Plazma Sprey (Kaplama) Malzemeleri

Aadaki gerekliliklere uyan tm malzemeler plazma sprey

kaplamalarn oluturulmas iin sprey malzemesi olarak kullanlmaya uygundur;

- Sprey malzemesi sblimasyon, oksidasyon gibi istenilmeyen yollar ile deiiklie maruz kalmakszn ergiyebilmelidir.

- Sprey malzemesi spreyleme iin uygun bir formda (tane ekli, tane boyutu ve dalm) toz olarak retilebilir olmaldr [Villat. , 1986]. Plazma sprey kaplama tozlar sinterleme, sol-jel, mikro peletleme ve atomizasyon gibi birok yolla retilmektedir. Tozlarn retim yntemi ile ilikili olarak tozun morfolojisi (kresel, keli veya uzun tozlar) ve tane boyut dalmndaki gelimeler kaplama zelliklerinde ve kelme veriminde deimelere yol aabilmektedir. Yksek kalitedeki sprey tozlar kresel ekle, dk oksijen ve cruf ieriine ve dar tane boyut dalmna sahip olmaktadr [Nicoll ve Eschnauer, 1937].

6.6. Altlk malzemeler

Tm metal ve alamlar plazma kaplamalar iin altlk malzemeler olarak kullanlmak iin uygundur. En nemlileri ise unlardr; [Villat, 1986]

- Tm elik trleri - Gri ve Kresel grafitli dkme demir - Nikel ve kobalt alamlar - Alminyum, magnezyum ve titanyum gibi hafif metaller - Bakr ve alamlar gibi demir d ar metaller

27

ekil 6.5. Plazma Sprey Kaplamalarnda Kullanlan Genel Kaplama Malzemeleri

28

6.7. Plazma Spreyin Snflandrlmas

Plazma spreyin snflandrlmas genellikle benzer esaslara dayanmaktadr. Bu varyasyonlarn farkll her eyden nce atmosfer artlarna (Hava, nert gaz, Vakum, Su vb.), plazma flecinin dizaynna ve kullanlan plazma parametrelerine baldr. ekil 6.6' de plazma spreyin snflandrlmas verilmitir. Endstriyel alanda yaygn kullanm olan "Atmosferik Plazma Sprey", (APS), " Vakum Altnda Plazma Sprey", (VPS), ve "Inert Gaz Atmosferi Altnda", (IPS), yaplan kaplama yntemleridir. Gnmzde "Su Altnda Plazma Sprey" ve "ndktif Plazma Sprey" yntemleri zerindeki aratrmalar halen devam etmektedir [DIN 32530, Thermisches Spritzen, 1975].

ekil 6.6. Plazma Sprey Ynteminin Snflandrlmas [DN 32530, Thermisches Spritzen, 1975].

6.8. Kaplama Yzeylerinin Hazrlanmas

Yzeylerin kusursuz ve olarak hazrlanmas ve nihayetinde hemen kaplamann uygulanmas, kaplamann yapma mukavemetini artrr. Metalik yzeylerde iyi bir yapma yzeyin temizlii ile doru orantldr.

Kaplama yzeyi ya, pas, kav ve kirlerden ok iyi bir ekilde temizlenmi

29

olmaldr. Yalarn ortamdan uzaklatrlmas iin kimyasal zcler (alkol) kullanlmal veya stma ilemiyle yzeydeki yalar yaklmaldr. Kaplama uygulanacak yzeye, ya giderme ileminden sonra uygulanacak ikinci ilem kumlama (andrma yardmyla yzey przlendirme) dr. Kaplama yzeyine SiC, Al2O3 veya kuvarz kumu pskrtlerek yaplan yzey przlendirme ilemi kaplamann yapma mukavemetini arttrr. Yzey hazrlamann tipi ve yzeyin przllk derecesi kaplamann cinsine ve kalnlna baldr. Tablo 6.1. Kumlama Malzemeleri ve Kumlama Basnlar [DN 8567, Vorbereitung metallischer Oberflachen fr das thermische Spritzen, 1976].
Kumlama Malzemeleri Elektrokorund veya SiC Seri Dkm Malzemesi Cruf Esasl Kumlama Malzemesi Kuvars Kumu Kumlama Basnc (min., bar) 3 3 4 4.5

Kumlama iin kullanlan havann ve kumlama malzemelerinin kuru olmas gerekmektedir. Ayrca kumlama malzemelerinin daha nce baka bir ama iin kullanlmam olmas, yasz ve temiz olmas nemlidir. Arzu edilen yzey przllne keskin keli kumlama malzemeleriyle ulalmaktadr. Kumlama malzemelerinden elektrokorund ve keskin keli sert dkm esasl yzey andrclar farkl tane byklklerine sahiptirler. rnein, et kalnl fazla olan elik yaplar iin tane bykl 0.5-1.5 mm arasndadr. Kuvarz kumu veya cruf esasl przlendiriciler iin 0.5-2 mm tane bykl, uygun yzey przlln salamaktadr. Kumlama sonucu elde edilen przllk derecesi;

- andrcnn tane boyutuna, - hava basncna ve - ana malzemenin yzey sertliine baldr.

Kaplama uygulanacak yzeylerin hazrlanmasnda talama ve planyeleme de kullanlmaktadr. Talama ve planyeleme ilemi yzeyde homojen bir yap,

30

oluturduu taktirde baarl olmaktadr. Talama ve planyeleme ilemleri soutma svs olmakszn ve yasz ortamda yaplmaldr. Yzey hazrlama ileminde besleme hz, di derinlii para llerine ve kullanm amacna gre seilmelidir. Tablo 6.2' de baz malzemeler iin tavsiye edilen tornalama deerleri verilmitir. Tablo 6.2. Yzey Hazrlama in Tornalama Deerleri [DN 8567, Vorbereitung metallischer Oberflachen fr das thermische Spritzen, 1976]. Ana Malzeme elik Dkme Demir Dier Metaller Besleme Hz (mm) (h)
3-1.5 2-2.5

Di Derinlii (mm) 0.5 1-3 1

1.5

Kk dinamik zorlamalara maruz paralarda tornalama ve talama iin gerekli deerler ekil 6.7de verilmitir. Ayrca elektrikli yzey przlendirme yntemi, fazla et kalnlna sahip ve statik zorlamalar altnda alan paralarn yzeyinin hazrlanmasnda kullanlr. Burada Nikel elektrodu elektrik arknda ergitilir ve eriyen kk partikller kaplanacak yzeye yapr. Krater biimli tabaka ana malzeme ile balanma imkan salar [DN 8567, Vorbereitung metallischer Oberflachen fr das thermische Spritzen, 1976].

ekil 6.7. Tornalama ve Talama Yzey Deerleri [DN 8567, Vorbereitung metallischer Oberflachen fr das thermische Spritzen, 1976]. Ana malzeme ve yzey kaplama malzemelerinin farkl genleme katsaylarna sahip olmas nedeniyle ara kaplamalar gerekir. Al, Ni, Mo gibi ara kaplama malzemeleri kaplama tabakasnn yapma mukavemetini arttrr.

31

Kaplama tozlarnn yzeye uygulamas srasndaki dier bir ilem yzeyin n stlmasdr. Bu ilem kaplama tozlar ile yzey arasndaki scaklk farkn azaltarak kaplama tozlarnn yzeyde daha iyi tutunmasn salar. Kaplama tabakalarnn sadece belirli bir yzeye uygulanmas durumunda, dier yzey alanlarnn (dili ksmlar, yataklar, kanallar, delikler vb.) kaplanmamas iin folyo, yanmaz bant veya zel kumala rtlerek kaplanmas nlenir.

6.9. Plazma Partikl Etkileimi

Plazma gaz ile partikller arasnda plazma spreylemede kullanlan gazlarn inert yaps nedeni ile kimyasal reaksiyonun meydana gelmedii dnlmektedir. Bununla birlikte yksek hzdaki scak metalik partikller hava ierisinden bir altlk malzeme zerine gnderilir ise ortamdaki hava plazma gaz ierisine ekilmekte, havadaki O2 ve N 2 plazma jeti ile reaksiyona girebilmektedir ve oluan oksit veya nitrrler daha sonra kaplamaya dahil olmaktadrlar. Metalik kaplamalarn spreylenmesi esnasnda toz partikllerinin korunmas ve kaplamalarn kalitelerinin gelitirilmesi amac ile spreyleme ileminin inert gaz veya vakum ortam iersinde gerekletirilmesi ile yksek kalitede kaplamalar elde edilmektedir [Gill ve Tucker, 1986].

6.10. Plazma Altlk Malzeme Etkileimi

6.10.1. Katlama
Toz partiklleri altlk malzemeye arpma annda tamamen ergimi, ksmen ergimi veya hi ergimemi halde olabilmektedir. Ksmen ergimi veya hi ergimemi partikller dk kelti younluklar ve kelme verimlilikleri meydana getirmektedir. Youn ve yksek mukavemetli keltilerin elde edilmesi iin ise;

a-) Altlk malzeme zerine gnderilen partikllerin byk bir ksmnn altlk malzeme veya nceden kelmi partikller zerine arpmadan nce

32

ergimi olduklar hale stlmalar gerekir.

b-) Partikllerin nceden kelmi partikllerin dzensizlikleri ierisine akabilmesi iin yeterli hza sahip olmas gerekir.

c-) Partikller arasnda veya partikl altlk malzeme arasnda kuvvetli balanmann oluturulmas gereklidir [Apelian ve ark. , 1983].

Spreylenen partikl tam olarak ergimi olmad zaman ince ksmi ergimi d tabaka zerine yaylr oysaki ergimemi partikl ergimemi ekirdei pseudo-yar kresel ekle deforme olmakta ve kaplama tabakasnda bir boluk oluturarak sekmektedir. Tamam ile ergimi partikl altlk malzemeye arptnda ise diske radyal olarak yaylr [Apelian ve ark. , 1983]. rnein 37 m 'lik bir toz partikl tamam ile ergimi halde arpma sonras yaklak olarak 150( m apnda ve 1.5 m apnda bir disk meydana getirmektedir[Lang, 1983].

ekil 6.8. Tamam ile ergimi partikln altlk malzeme ile etkileimi [Herman, 1988]

33

6.10.2. Is Transferi
Altlk malzemeye arpan damlacn geirdii souma hz olduka yksektir. 105-106 Ks civarnda gerekletii tahmin edilmektedir. Bu yksek souma hzla mikron alt tane boyutlu (0.25-0.50

m ) kaplama mikroyaps meydana

getirmektedir ve plazma spreyleme le oluturulan kaplamalar bir ok sebepten ayn bileimdeki dkm veya dvme malzemelerden stn mekanik zelliklere sahip olabilmektedir [Apelian ve ark. , 1983].

6.10.3. Kaplama-Altlk Malzeme ve Partikller Arasndaki Balanma

Plazma sprey kaplamalarda kaplama-altlk malzeme ve partikller arasndaki balanma temel mekanizma ile gereklemektedir [Apelian ve ark. , 1983]; a-) Mekanik Ba; Altlk malzemenin yzey przll ile kaplama arasndaki mekanik kilitlenme ile mekanik ba oluturulmaktadr. b-) Metalurjik Ba; Metalurjik ba, kaplama ile altlk malzeme arasnda bir interdifzyon blgesinin veya bir ara bileiin oluumu ile salanmaktadr. o) Fiziksel Ba; Kaplama ile altlk malzeme arasndaki Vander-Walls kuvvetleri fiziksel ba olarak adlandrlmaktadr.

Kaplama ile altlk malzeme arasndaki balanma genellikle ayn anda ileyen birden fazla balanma mekanizmalarnn bir sonucu olmaktadr. Altlk malzemenin yzey topografyas oluan mekanik balanmann derecesini etkileyen temel bir deikendir. Abrasif partikllerin pskrtlmesi gibi ilemler kaplamann altlk malzeme ile olan mekaniksel kilitlenmeyi kolaylatrmaktadr. interdifzyon blgesi veya bir ara fazn oluumu ile oluan metalurjik ba ya altlk malzeme ile arpan damlacklar arasndaki lokal difzyon ya da altlk malzemenin lokal fzyonu ve ergimi malzeme ile ergimi keltinin etkilemesinin sonucu olumaktadr.

34

6.11. Sprey Parametrelerinin Kaplama zelliklerine Etkisi

Kaplama tabakalarnn zellikleri ve kullanm alanlar tabaka ierisinde bulunan fazlara, oksitlere, inklzyonlara ve porozite yzdesine baldr. Ayrca kaplama kalitesi, kaplanacak yzeye arpan partikllerin hzna, scaklna ve sprey parametrelerine de ballk gsterir. Genel olarak taban malzemeleri ve sprey parametreleri kullanm amacna gre seilmektedir

Plazma sprey parametreleri; tabanca ile yzey arasndaki mesafe, kaplama tozunun tane boyutu ve boyut dalm, tabancann gc, plazma gazlar ve karm oranlan, toz besleme hz ve kaplanacak yzeyin scakl olarak saylabilir. Kaplama parametreleri; kaplamadaki kalnt gerilmelere, porozite miktarna ve dalmna, kaplamann kalnlna, sertliine, oksit ieriine ve kaplamann yapma mukavemetine etki eder. Ayrca sprey partikllerinin kaplanacak malzemeye yksek hzla ve ayn zamanda soumadan yksek scaklkla ulamas, kaplama zelliklerini, kaplama younluunu ve yapma mukavemetini arttrr. Seramik kaplamalarda sprey malzemesi olarak toz formunda malzeme kullanlmas ve sprey teknii ile yzeye yapmalar sebebiyle yksek porozite mevcuttur. Is izolasyonu amacyla retilen termal bariyer kaplamalarnda porozite arzu edilen bir zelliktir. Ancak kaplamann mukavemeti ve kaplamann yapma mukavemeti porozite nedeniyle azalmaktadr.

Tabanca ile kaplama yzeyi arasndaki mesafenin fazla olmas kaplama tabakas ierisindeki porozite miktarna etki eder. Yine bu mesafenin fazla olmasyla, ergimi tozlar kaplama yzeyine ulamadan, souyup katlaabilir. Bunun sonucu olarak, kaplamann yapma mukavemeti olumsuz ynde etkilenir. Kaplama esnasnda alnan yolun fazla olmas neticesinde youn kaplama eldesi zorlar. Kaplama tabancas ile yzey arasndaki a sprey hzna bal olarak deiir. En youn ve yapma mukavemeti fazla olan kaplamalar 90 ' lik a altnda yaplanlardr. Ayrca kaplamalarn manuel olarak yaplmas homojen bir kaplama tabakas eldesini zorlatrr ve sprey mesafesi arttka kaplamadaki porozite miktar artar.

Kaplama zelliklerine etki eden dier faktr, kaplama tozlarnn tane bykl ve boyut dalmdr. Kullanlan tozlarn sprey parametrelerine uygun

35

seilmesi nemlidir. Tozlar sisteme dzenli bir ekilde ve sabit bir miktarda verilmelidir, genellikle bu ilem pnmatik olarak salanr. Kullanlan tozlarn tane boyut aral snrldr. Kullanlan tozlarn ok kk boyutlarda olmas durumunda tozlar buharlaabilir veya bunun tersi durumunda, fazla byk olan tozlar yeterince ergimez ve kaplama tabakas ierisinde aynen kalabilir [DN 32529, Pulver zum thermischen Spritzen , 1983].

Sprey prosesinde kullanlan tabancann gl olmas durumunda ergimi kaplama malzemesi daha yksek bir hzla ve daha yksek bir scaklkla kaplama yzeyine ulaarak olduka youn ve porozitesi daha dk kaplamalar elde edilmektedir.

Kaplama zellikleri, n hazrlk olan kumlama, ya giderme ilemlerine ve kaplamann kalnlna, sistemin gcne, kullanlan gaz debisine de baldr. Kaplama tabakalarnda aranan en nemli zelliklerden biri de kaplamalarn sertliidir. Kaplamalarn sertlii zerinde etkili olan parametreler; porozite ierii, kaplamadaki oksitler, toz zellikleri, prosesin tr ve sprey tabancasnn gcdr. Plazma sprey yntemi ile kaplanm tabakalarn sertlik deerleri ve uygulama alanlar Tablo 6.3' de verilmitir.

Kaplamalarda taban malzemesinin titreiminin termal sprey tabakasna olan etkisi byktr. Makroskobik ve mikroskobik tr zorlanmalar altnda, saf oksit esasl tabakalarn davran, metal oksit esasl tabakalara nazaran daha iyidir. Bu davran oksit tabakalar ierisindeki porlarn daha fazla olmasna balanmaktadr. Ayrca tabakalarda oksit yzdesinin artmasyla younluk azalmasna karn sertlik art grlmektedir [Knotek ve ark. , 1984].

36

Tablo 6.3. Plazma Spreyle Kaplanm eitli Tabakalarn Sertlii [Knotek].

Max. kullanm scakl (C) 350 540 580

Ana Malzeme
Molibden Paslanmaz elik Tungsten Karbr

Sertlik Re 85 Rb 80 Re 60

Uygulamalar Anmaya direnli Korozyona direnli Sert,anma ve korozyon direnci

Alminyunoksit Kromoksit Titanyumoksit Zirkonyumoksit

Re 70 Re 72 Re 53 Re 30

1650 540 540 1090

Anmaya direnli, yaltkan Anmaya direnli Sert, anmaya direnli Termal bariyer zellii

6.12. Prosesin Endstriyel Uygulama Alanlar

zellikle plazma sprey ynteminin yksek proses scakl ergime noktas yksek metal ve alamlarla almaya imkan salamaktadr. Ayrca inert ortamlarda, vakum ortamnda kullanlabilmesi yntemin avantajlarndandr. Toz formunda ve belirli tane boyutlarnda retilen tm malzemeler bu proseste baaryla kullanlmaktadr. Plazma sprey yntemi malzemelerin kaplanmas yannda anma, snma ya da korozyon sebebiyle bozulmu alanlarn tamirat ilerinde de kullanlr. Bylece malzemelerin servis mrleri uzatlmaktadr. Plazma sprey ile kaplanm malzemelerin baz kullanm alanlar u ekilde sralanabilir (ekil 6.9).

-Uak ve uzay endstrisinde yksek scakla kar, trbin kanatklarnda, roket gvde kabuunda, yanma odasnda, pervane platformlarnda termal bariyer kaplamalar olarak, -Termik santraller, gaz ve dizel trbinlerinde dizel motorlarnda, uak motorlarndaki trbin palelerinde erozif anmaya kar, -Matbaa ve kat endstrisinde, kesme baklarnda ve hadde silindirlerinde anmaya kar, -Makine imalat endstrisinde srtnme ve anmaya maruz kalan hareketli

37

makine elemanlarnda,

-Tekstil endstrisinde zellikle bobin ve zg makineleri, katlama, bkm makineler, ipliin hzla getii iplik ynlendiricilerinde anmaya kar -Otomotiv motorlarnda piston balan, sbaplar, silindir kapaklarnda, eksoz sbaplarnda termal izolasyon amacyla

-Elektrik santrallerinde kzdrma borular, yanma kamaralar ve stc duvarlar, -Bio-medikal uygulamalarnda suni eklemler ve kemikler olarak, -Gnlk yaantmzda tavalarn i yzeyinde ve tlerin tabanlarnda, -Kimya endstrisinde, ayrma kulelerinde, termo element koruyucu borularda vb. alanlardr [Kvernes ve ark. , 1987].

ekil 6.9. Termal Spreyin Genel Kullanm Alanlar [Kvernes ve ark. , 1987].

38

6.13. Plazma Sprey Kaplama Prosesinin Ekonomiklii

Gnmzde kullanm gittike artan ileri teknoloji seramiklerinin yannda seramik kaplama teknolojisi de, endstrideki pazar payn srekli arttrmaktadr. 2000' li yllara doru ise sadece ABD iin bu pazar paynn % 9-11 artaca tahmin edilmektedir (Tablo 6.4). Seramik kaplamalar ok geni bir perspektifte kullanm alan bulmaktadr. Otomotiv motorlarnda sbap balklarnn piston balarnn seramik bir tabakayla kaplanmas sonucu, yanma scakln ykselttii gibi yakt tasarrufu da salamaktadr. Otomotiv motorlarnda MCrAIY (M: Ni veya Co) ara katman ve Y2O3 , CaO veya MgO ile ksmen stabilize edilmi ZrO2 (PSZ) tabakasndan meydana gelen termal izolasyon amal seramik kaplamalar kullanlmaktadr. Gnmzde endstrinin %2 gibi kk bir blmn oluturan dizel motor uygulamalarnn 2000' li yllara doru hzl bir artla %40' lara ulaaca tahmin edilmektedir Tablo 6.5' de bir piston iin kaplanmam ve kaplanm durumdaki tahmini maliyet deerleri verilmitir [Kvernes ve ark. , 1987]. Tablo 6.4. 1990 Yl Dnya Seramik Pazar [elik E. Ve ark., 1994].
Kullanm Alanlar Uak motorlar ve Uzay aralar Kesici takmlar Otomobil, dizel ve trbin motorlar Is deitiriciler Anan paralar TOPLAM
* Tahinini

1990 ( 10 6 $) 203
133

1995* (10 6 $) 337 184 19 5 42 587

2000* (10 6 $) 560 254 49 10 67 940

7 1 27 371

Kaplanm bir piston, kaplanmam duruma gre yaklak 5 kat daha fazla kullanm mrne sahiptir. Bu durumda, kaplama ileminin meydana getirdii ek maliyet fazla nemli olmamaktadr.

39

Tablo 6.5. Kaplanm ve Kaplanmam Pistonlarn Maliyetinin Karlatrlmas

PSTON Kaplanmam Fiyat (TL) Kaplama Alan (cm2)
2

: 2 000 000 : 100 60 000 : 8 500 000

Kaplama Maliyeti (TL/cm ): (TBC Zirkonya) Kaplanm Fiyat

Tekstil endstrisinde seramik kaplamalar zellikle bobin ve zg makineleri, katlama, bkm ve dokuma makinelerinin atk calklar gibi ipliin sratle (500-1000 m/dak) getii yzeylerin anmadan korunmas amacyla kullanlmaktadr. Bu yzeylere yksek anma direncine sahip Al2O3 + TiO2 , Cr2O3 , WC+Co esasl seramik kaplamalar uygulanmaktadr. Seramik kaplanm bir iplik klavuzunun ve barabann kaplanmam duruma gre yaklak 5-10 kat daha fazla kullanm mrne sahip olmas, maliyeti nemli lde drmektedir. Tekstil endstrisinde kullanlan iplik klavuzu ve baraban iin maliyet hesab Tablo 6.6' da verilmitir.

Trbin paleleri, yanma odalar, pervane statrleri ve pervane platformlar gibi eitli gaz trbin paralarnn zellikle scak korozyona kar direnleri ile yksek scaklk kararllklarn arttrmak ve s kayplarn azaltmak amacyla TBC' l esasl seramik kaplamalar uygulanmaktadr. Trbin kanatklarna TBC uygulanmas ile trbin giri scakl 1500C' ye ykselmekte ve bylece yakt tasarrufu yannda paralarn servis mrleri de artmaktadr [elik ve ark. , 1994]. Tablo 6.6. Bir plik Klavuzu ve Baraban in Maliyet Hesab [elik ve ark. ,1994].
MALYET

Kaplanmam Fiyat (TL) Kaplama Alan Kaplama Maliyeti (TL/cm2) Yzey leme Maliyet (Taslama) (TL) Kaplanm Fiyat (TL)

PLK KILAVUZU 300 000 2 20 000 100 000 440 000

BARABAN 3 000 000 30 20 000 500 000

4 100 000

40

7. ALIMANIN AMACI
Bu almann yaplmasndaki ama kaplama yntemlerinden olan

HVOF(Yksek Hzl Oksi-Yakt) ve plazma pskrtme yntemlerini karlatrp koullara gre hangi yntemle kaplamann daha faydal sonular verebileceini tespit etmektir.

Plazma sprey kaplama yntemi, metallerin eitli tozlarla kaplanarak anmaya, oksitlenmeye, korozyona ve sya dayankl hale getirilmesinde yaygn olarak kullanlan bir termal sprey kaplama yntemidir. Bu yntemle gerekletirilen ince bir kaplama sayesinde belirtilen zellikler elde edildii gibi, ana malzemenin stn zelliklerinden tokluk ve kolay ekillendirilebilme zellikleri de korunmaktadr. Bylece plazma sprey kaplama, metal ve seramiklerin stn zelliklerinin yeni bir malzemede toplanmasna imkan salamaktadr. HVOF ilemi ise bizlere birok avantajlar sunar. Bunlar; kaln kaplama kapasitesi (belirli metaller iin 2.5 mm den fazla), para bykl snrlamas olmamas, kimyasal solsyon kullanmna ihtiya duymamas ve daha dk tertibat (kurma) ve uygulama maliyeti.

Uygulanan mikro-sertlik testleri, XRD deneyleri, EDAX analizleri ve ekilen SEM fotoraflar sayesinde deien koullar karsnda hangi durumda hangi yntemin daha faydal olacana karar vermi olacaz.

41

8. DENEYSEL ALIMALAR
8.1. Deneyde kullanlan numunelerin spektral analizi
Deney almasnn ilk aamasnda ayn altlk malzemeden (St3S) drt adet numune kesilmitir.

Deneyde kullanlan altlk malzeme St3S eliinin Tablo 8.1 de kimyasal kompozisyonu verilmitir.

Tablo 8.1. St3S eliinin kimyasal kompozisyonu [Stashlschluessel, 2001] KMYASAL KOMPOZSYON (% arlk) C St3S %0.22 %1.10 %0.05 %0.05 %0.02 (max) (max) (max) (min) %0.1(min) %0.3 %0.35(max) (max) %0.3 %0.3 Mn P S Al Si Cr Cu Ni

8.2. Deneyin Yapl

Kaplama ilemlerinden nce altlk yzeyi kumlanarak temizlendi. Kumlama ilemi kum boyutu 200 mikrondan byk olmayan kum partiklleri ve 6 atmosfer basn altnda kumlama cihaz ile gerekletirildi.

Kaplama ilemlerinde kullanlan cihazlardan plazma pskrtme cihaznn markas PN120, HVOF(Yksek hzda oksijen yakt) ile kaplama ynteminde kullandmz cihazn markas ise JP 5000 dr.

Kaplama ilemi deney parametreleri Tablo 8.2. de gsterilen plazma pskrtme ve Tablo 8.3 de gsterilen HVOF (Yksek Hzl Oksi-Yakt) metodu ile Tablo 8.4 de ebatlar verilen numune yzeylerine uyguland.

42 Tablo 8.2. Plazma Pskrtme Metodu Deney Parametreleri Plazma Pskrtme Metodu No Kaplama Malzemesi Toz tr Taneciklerin Jetin evresel Voltaj boyutu yzeyden hz mesafesi 10 mm 20 cm/s 44 V Ticari 45-55 m toz 10 mm 20 cm/s 53 V Ticari 45-55 m toz Akm

1 2

CrNiBSi + %80WC Co

480 A 510 A

Cr3C2 NiCr (75 / 25)

Gaz bileimi ak hz
No 1 2 Argon (I/h) 2700 2900 Hidrojen (I/h) 85 95 Nitrojen-Toz transferi iin (I/h) 110 100

Tablo 8.3. HVOF (Yksek Hzl Oksi-Yakt) Metodu Deney Parametreleri HVOF (Yksek Hzl Oksi-Yakt) Metodu No Kaplama Malzemesi Toz tr Taneciklerin Jetin evresel boyutu yzeyden hz mesafesi Ticari 30-40 m 3000 mm 58 cm/s toz Ticari 30-40 m 300 mm 58 cm/s toz Voltaj

3 4

CrNiBSi + %80WC Co

44 V 53 V

Cr3C2 NiCr (75 / 25)

Gaz bileimi ak hz
No 3 4 Aviation kerosene Oksijen (I/h) (I/h) 22 26 890 920 Nitrojen (I/h) 11 11

43

Tablo 8.4. Numunelerin ebatlar En (cm) Numune 1 (Plazma) Numune 2 (Plazma) Numune 3 (HVOF) Numune 4 (HVOF) 3.7 3.6 3.1 2.9 Boy (cm) 3.8 3.8 3.9 3.8 Kalnlk (cm) 0.5 0.6 0.5 0.6

Altlk

malzemesi

ST3S

elii

olan

numunenin

zerine

CrNiBSi + %80WC Co tozu pskrtlerek 1. no lu numune iin plazma pskrtme

ve 3. no lu numune iin HVOF yntemleri kullanlarak kaplama yapld. Bir dier toz olan Cr3C2 NiCr (75 / 25) ise 2. no lu numune iin plazma pskrtme ve 4. no lu numune iin HVOF yntemleri kullanlarak kaplama yapld.

1 no lu numune 45-55 mikron parack boyutunda CrNiBSi + %80WC Co ticari tozlar ile yzeye 10 mm uzaklktaki jet vastas ile 20 cm/sn perihedral hz, 44 volt , 480 A ve 2700 (l/h) Ar+85 (l/h) H 2 ve toz tanm iin 110 (l/h) N gaz karmnn ak hz ile kaplama ilemine tabii tutulmutur.

2 no lu numune 45-55 mikron parack boyutunda Cr3C2 NiCr (75 / 25) ticari tozlar ile yzeye 10 mm uzaklktaki jet vastas ile 20 cm/sn perihedral hz, 53 volt , 510 A ve 2900 (l/h) Ar+95 (l/h) H 2 ve toz tanm iin 100 (l/h) N gaz karmnn ak hz ile kaplama ilemine tabii tutulmutur.

3 no lu numune 30-40 mikron parack boyutunda CrNiBSi + %80WC Co ticari tozlar ile yzeye 300 mm uzaklktaki jet vastas ile 58 cm/sn perihedral hz ve 22(l/h) Aviation kerosene+890 (l/h) O2 ve toz tanm iin 11 (l/h) N gaz karmnn ak hz ile kaplama ilemine tabii tutulmutur.

4 no lu numune 30-40 mikron parack boyutunda Cr3C2 NiCr (75 / 25) ticari tozlar ile yzeye 300 mm uzaklktaki jet vastas ile 58 cm/sn perihedral hz ve 26

44 (l/h) Aviation kerosene+920 (l/h) O2 ve toz tanm iin 11 (l/h) N gaz karmnn ak hz ile kaplama ilemine tabii tutulmutur.

8.3. Mikro-Sertlik lmleri

Kaplamalarn sahip olduklar sertlik deerleri enine kesitten altla doru 200gr/f uygulanarak ZEISS marka mikro-sertlik cihaz ile llm, yzey sertlikleri ise 300gr/f uygulanarak ZWICK Hardness Measurement Machine cihaz ile her numune iin kaplama sertlik deerleri ve altlk malzemenin sertlik deerleri farkl blmlerinden alnan deerlerin ortalamas alnarak tespit edilmitir.

8.4. X-Inlar Difraksiyon Analizi ve EDAX analizi

Kaplanm numunelerin fazlarnn tespiti iin Rigaku X-Ray difraktometresi kullanlmtr. lmlerde 1.504 A dalga boyunda 2s 20-90 arasnda olan Cu K n demeti kullanlmtr.

Kullanlan kaplama tozlarnda ve spreyleme neticesi oluan kaplamada mevcut fazlar X-nlar difraksiyon analiz yntemi ile tespit edilmitir.

8.5. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM) ncelemesi

Yzeyden kaplama morfolojisi incelendi. ncelemeler HITACHI S3400 N marka SEM cihaz ile yapld.

45

9. SONULAR VE RDELENMES 9.1. X-Inlar Difraksiyonu Analizi

ki farkl toz tipi iin HVOF ve plazma pskrtme metodu kullanlarak kaplanan numunelerin mevcut fazlarn tayin etmek amac ile X-nlar difraksiyon analizi kullanlmtr.

ekil 9.1 de retilen kaplamalarn X-Inlar paternleri gsterilmektedir. St3S elii olan malzemenin zerine CrNiBSi+ 80% WC-Co tozu plazma pskrtme metodu ile kaplanr ve elde edilen kaplamann X-nlar analizinde bulunan fazlarn grebiliriz. Bunlar WC (Wolfram Karbr), W2C , Co3W9C4 , Co6W9C , Ni2W4C ,

Cr7C3 fazlardr. Hakim faz ise yksek pikten tr WC fazdr.

St3S elii olan malzemenin zerine Cr3C2 NiCr (75 / 25) tozu plazma pskrtme metodu ile kaplanr ve elde edilen kaplamann X-nlar analizinde bulunan fazlarn grebiliriz. Bunlar Cr3C2 , Cr7C3 , Cr23C6 ve Ni fazlardr. Hakim faz ise yksek pikten tr Ni fazdr.(ekil 9.2)

St3S elii olan malzemenin zerine CrNiBSi+80% WC-Co tozu, HVOF metodu ile kaplanr ve elde edilen kaplamann X-nlar analizinde bulunan fazlarn grebiliriz. Bunlar WC (Wolfram Karbr), W2C , Co3W9C4 , Co6W9C , Ni2W4C ,

Cr7C3 fazlardr. Hakim faz ise yksek pikten tr WC fazdr.(ekil 9.3)

St3S elii olan malzemenin zerine Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozu, HVOF metodu ile kaplanr ve elde edilen kaplamann X-nlar analizinde bulunan fazlarn grebiliriz. Bunlar Cr3C2 , Cr7C3 , Cr23C6 ve Ni fazlardr. Hakim faz ise yksek pikten tr Ni fazdr.(ekil 9.4)

46

ekil 9.1. St3S yzeyine plazma pskrtme metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi.

ekil 9.2. St3S yzeyine plazma pskrtme metodu ile Cr3C2 NiCr (75 / 25) tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi

47

ekil 9.3. St3S yzeyine HVOF metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi

ekil 9.4. St3S yzeyine HVOF metodu ile Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozlarnn pskrtlmesi ile elde edilen kaplamann X-Inlar analizi.

48 1. no lu numunede CrNiBSi + 80% WC-Co tozuyla, plazma pskrtme yntemiyle ve 3. no lu numune ayn tozla HVOF yntemiyle kaplanmtr. Aralarndaki XRD grafiklerini kyaslayacak olursak 3. no lu numunede HVOF ynteminde sertlie sebebiyet veren WC den (volfram karbr) tr daha fazla sertlik oluumuna sebebiyet verdii grlr. 2. no lu numunede

Cr3 C 2 NiCr (75 / 25)

tozuyla plazma pskrtme

yntemiyle ve 4. no lu numune ayn tozla HVOF yntemiyle kaplanmtr. Aralarndaki XRD grafiklerini kyaslayacak olursak 4. no lu numunede HVOF ynteminde sertlie sebebiyet veren Cr3 C 2 den (krom karbr) tr daha fazla sertlik oluumuna sebebiyet verdii grlr.

9.2. Mikro-Sertlik lmleri

9.2.1. Yzeyden Mikro-Sertlik lmleri

Numunelerin yzeyden mikro-sertlik lmleri 300 gr/f ykleme altnda farkl blgelerden alnan deerlerin ortalamalar alnarak yaplmtr. Numunelerin deien artlar karsnda sertlik deerlerinin ortalamalar standart sapmalar ile birlikte verilmitir.

Tablo 9.1 Numunelerin yzeyden sertlik deer ortalamalar ve standart sapmalar Numune No. 1 (Plazma pskrtme) CrNiBSi+ 80% WC-Co 2 (Plazma pskrtme) Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) 3 (HVOF) 4 (HVOF) CrNiBSi+ 80% WC-Co Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) Yzeyden Mikro-sertlik (m) 526,43 82,25 570,81 81,17 677,68 109,93 691,19 48,23

ekil 9.5 de kullanlan tozlarn HVOF ve plazma metodu ile oluturduklar kaplama sertliklerinin karlatrlmas verilmektedir.

49

800 700 Mikrosertlik (HV) 600 500 400 300 200 100 0 Plazma Kaplam a Yntem leri HVOF CrNiBSi+%80 WC-Co Cr3C2-NiCr

ekil 9.5. Mikro-sertlik deerlerinin kaplama yntemlerine gre deiimi.

9.2.2. Kesitten Mikro-Sertlik lmleri

Numunelerin kesitten altla doru yaplan mikro-sertlik lmleri 200 gr/f yk altnda gerekletirilmitir.

Yzeyi plazma pskrtme (Numune 1) ve HVOF (Numune 3) metodlar ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozuyla kaplanm olan numunelerin yzeylerinden altlk malzemesine doru alnan sertlik deerleri ve ykn vurulduu noktann merkezinden bakalite kadar olan mesafelerin grafikleri ekil 9.6 ve ekil 9.8 de verilmitir.

Yzeyi plazma pskrtme (Numune 2) ve HVOF (Numune 4) metodlar ile

Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozuyla kaplanm olan numunelerin yzeylerinden altlk
malzemesine doru alnan sertlik deerleri ve ykn vurulduu noktann merkezinden bakalite kadar olan mesafelerin grafikleri ekil 9.7 ve ekil 9.9 de verilmitir

50
Sertlik-Mesafe Deiimi
1000
Mikrosertlik (HV)

800 600 400 200 0 0 100 200 300 400 500

Numune yzeyinden altla doru mesafe (m)

ekil 9.6. Plazma pskrtme metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii

Sertlik-Mesafe Deiimi
1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 0 100 200 300 400 500
Numune yzeyinden altla doru mesafe (m)

ekil 9.7. Plazma pskrtme metodu ile Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii

Mikrosertlik (HV)

51
Sertlik-Mesafe Deiimi
1200 1000 Mikrosertlik (HV) 800 600 400 200 0 0 100 200 300 400 500 Numune yzeyinden altla doru mesafe (m)

ekil 9.8. HVOF metodu ile CrNiBSi+ 80% WC-Co tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii

Sertlik-Mesafe Deiimi
1200 1000 Mikrosertlik (HV) 800 600 400 200 0 0 100 200 300 400 500 Numune yzeyinden altla doru mesafe (m)

ekil 9.9. HVOF metodu ile Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) tozuyla kaplanm olan elik iin sertlik-mesafe deiim grafii

52 1.numune iin 16 noktadan, 2.numune iin 15 noktadan, 3.numune iin 14 noktadan ve son olarak 4.numune iin 15 ayr noktadan kalnlk lm yaplarak elde edilen deerlerin ortalamalar alnmtr ve standart sapmalar bulunmutur.

Tablo 9.2. Numunelerin kalnlk ortalamalar ve standart sapmalar Numune No 1 2 3 4 Kalnlk (m)
247,00 42,92 327,91 25,02 354,20 39,60 264,94 34,05

Numune kesitinden altla doru 200 gr/f yk altnda yaplan mikro-sertlik deneyi sonucu elde edilen sertlik izlerinin SEM cihazndaki grntleri zerine belirtilen deerleri farkl bytmelerde aadaki ekillerde gsterilmitir.

Farkl kaplamalarda oluan Cr3 C 2 -WC gibi stabil karbrlerin varl sertlikteki heterojen dalma sebebiyet verir. Sertlik analizinde tarama yaparken Vickers ucu ou zaman kaplama malzemelerine denk gelmesine ramen, bu karbrlere ucun bastrlmas sonucu sertlikte ani artlar grlr. Yukardaki sertlik-mesafe ekillerinde grlen malzeme yzeyinde ani artlarn ve dlerin grlmesinin sebebi de o anda Vickers ucunun karbrl blgeye denk gelmesidir. Numune 1 den numune 4e kadar farkl parametrelerde elde edilmi farkl kaplama kalnlklar, geni bir yelpazede kaplama yapma zelliini gstermektedir. Numune 1 iin seilen parametrelerle yaplm kaplamadan elde edilen kalnlk 247 HV iken, numune 3 iin farkl parametrelerde 355 HV elde edilmitir. Bylesi sonular yzeyden derinlie farkl kalnlklardan farkl anma mrlerini ortaya kartr. Bu da farkl anma durumlar iin malzeme kullanmn salar. Kaplama kalnsa malzeme gevrek hale gelir. Kaplama kalnl arttka darbelere kar btn malzemenin direnci der. Yani malzeme gevrekleerek krlgan bir hale

53 gelir. [Donald R. Askeland, 1998]: Aadaki ekiller numunelerin sertlik izlerinin SEM grntleridir. ekillerde 3 farkl renkte blgeler grlr. Kesitten alnan SEM grntlerindeki bu blgeleri aadan yukarya belirtecek olursak altlk malzeme, kaplama malzemesi ve bakalit malzemesidir. Belirtilen deerler altlk malzemenin ve kaplama malzemesinin sertlik deerleridir. Kaplama malzemesindeki yksek sertlik deerlerinin sebebi Vickers ucunun karbrl blgelere tekabl etmesi sonucu oluur. Sonu olarak serlikteki ani artlar meydana gelmektedir.

ekil 9.10. Numune 1 iin sertlik izlerinin SEM grnts

ekil 9.11. Numune 2 iin sertlik izlerinin SEM grnts

54

ekil 9.12. Numune 3 iin sertlik izlerinin SEM grnts

ekil 9.13. Numune 4 iin sertlik izlerinin SEM grnts

55

9.3. Kaplama Yzeyinin SEM Grntleri

SEM grntlerinde sertlik kyaslamasn, sertlii ifade eden karbrlerin fazla olduu blgelerin younluuna bakarak tesbit edebiliriz. Ak renkli blgelerde karbrlerin fazlal gze arpar. Koyu renkli blgeler ise matrisin fazla olduu yani sertliin dt blgelerdir. Bu blgelerde ana malzemenin yapsna benzer karbrlerden yoksun olduunu gzlemleriz. CrNiBSi+%80WC-Co tozunun plazma pskrtme metodu sonucu kaplanmasyla elde edilen SEM grntsnde ak renklerin baskn olduu blgelerde karbr fazlalndan tr sertliin artt tespit edilir. (ekil 9.14 ve 9.15)

ekil 9.14. 1. numaral numunenin SEM grnts

ekil 9.15. 1. numaral numunenin SEM grnts

56

Cr3C2 NiCr (75 / 25)

tozunun

plazma

pskrtme

metodu

sonucu

kaplanmasyla elde edilen SEM grntsnde koyu renklerin hakim olduu blgelerde matris fazlalndan tr sertliin ak renkli blgelere oranla dtn grebiliriz. (ekil 9.16 ve 9.17)

ekil 9.16. 2. numaral numunenin SEM grnts

ekil 9.17. 2. numaral numunenin SEM grnts

57 CrNiBSi+%80WC-Co tozunun HVOF metodu sonucu kaplanmasyla elde edilen SEM grntsnde koyu renklerin hakim olduu blgelerde matrisin fazla olduu yani ana malzemenin yapsna benzer karbrlerden yoksun olduunu grebiliriz. (ekil 9.18 ve 9.19)

ekil 9.18. 3. numaral numunenin SEM grnts

ekil 9.19. 3. numaral numunenin SEM grnts

58

Cr3C2 NiCr (75 / 25) tozunun plazma HVOF metodu sonucu kaplanmasyla
elde edilen SEM grntsnde ak renklerin hakim olduu blgelerde karbr orann arttn ve sertliin ykseldiini gzlemleriz. (ekil 9.20 ve 9.21)

ekil 9.20. 4. numaral numunenin SEM grnts

ekil 9.21. 4. numaral numunenin SEM grnts

59

9.4. EDAX Analizi

EDAX analizi HITACHI S3400 N marka SEM elektron mikroskobunda gerekletirilmitir. ekil 9.22 te 1 numaral numunenin SEM elektron mikroskobunda fotoraf ekilmitir ve farkl iki noktas tespit edilerek 1 (mavi) ve 2 (sar) numara olarak iaretlenmitir. Bu blgelerde yaplan EDAX analizi bizlere numune hakknda detayl bilgi verecektir.

Numune No: 1 Voltaj: 25.0 kV

ekil 9.22. CrNiBSi+%80WC-Co kaplanm numunenin SEM fotoraf

ekil 9.23. 1 numaral blgenin EDAX grnts CrNiBSi+%80WC-Co kaplanm numunenin EDAX grntsnde 1 numaral blgedeki elementleri ekil 9.23 den grebiliriz. Hakim element ise W (Wolfram)dr. Ak renkli blge fazla olduundan karbr fazladr ve sertlik

60 yksektir. 2 numaral blgede ise hakim element yksek pikten tr Ni (Nikel)dr (ekil 9.24). Sar renkli kutuyla iaretlenen blgede ise koyu faz younluundan tr sertlik daha azdr (ekil 9.22).

ekil 9.24. 2 numaral blgenin EDAX grnts Malzemenin yapsn incelerken numuneye gnderdiimiz X nlar sonucu yzeye arpp alcya dnen nlar baz zamanlar elementin kararll sonucu en dta bulunan K serisinden deil de duruma gre L, M ve N serilerinden sinyal alr. rnein Al, Si, Cr, Fe, Co, Ni iin X nlar analizinde K serilerinden karakteristik X-nm elde edilirken, W iin daha stabil olmas sebebiyle L serisinden karakteristik X-nm elde edilir.

Bu sebeptendir ki Tablo 9.3 de daha stabil olup L serisinden karakteristik Xnm elde eden W n 1. ve 2. noktalardaki yzdece arl, K serisinden X-nm elde eden dier elementlere oranla daha fazladr. Tablo 9.4 de ise yzdece arlklarn kabul edilebilir oranlar belirtilir. Tablo 9.5 de daha kararl bir yapda olan W n dier elementlere oranla ierdii yzdece atom miktarnn da daha fazla olduunu grebiliriz. Tablo 9.6 ise her element iin kabul edilebilir yzdece atom miktarlarn gstermektedir. Tablo 9.3. 1.numune iin % Arlk Al-K 1_1.nokta 1_2.nokta 0.49 Si-K 3.64 Cr-K 0.96 14.69 Fe-K 0.51 3.32 Co-K 12.74 0.78 Ni-K 4.98 73.09 W-L 80.81 3.99

61 Tablo 9.4. 1.numune iin % Arlk Tolerans Al-K 1_1.nokta 1_2.nokta +/-0.06 Si-K +/-0.12 Cr-K +/-0.06 +/-0.11 Fe-K +/-0.08 +/-0.10 Co-K +/-0.24 +/-0.12 Ni-K +/-0.23 +/-0.33 W-L +/-1.09 +/-0.55

Tablo 9.5. 1.numune iin % Atom miktar Al-K 1_1.nokta 1_2.nokta 1.02 Si-K 7.33 Cr-K 2.41 15.97 Fe-K 1.18 3.36 Co-K 28.15 0.75 Ni-K 11.04 70.35 W-L 57.22 1.23

Tablo 9.6. 1.numune iin % Atom Tolerans Al-K 1_1.nokta 1_2.nokta +/-0.13 Si-K +/-0.24 Cr-K +/-0.15 +/-0.12 Fe-K +/-0.18 +/-0.10 Co-K +/-0.54 +/-0.11 Ni-K +/-0.52 +/-0.32 W-L +/-0.77 +/-0.17

ekil 9.25 te 2 numaral numunenin SEM elektron mikroskobunda fotoraf ekilmitir ve farkl iki noktas tespit edilerek 1 (mavi) ve 2 (sar) numara olarak iaretlenmitir. Bu blgelerde EDAX analizi yaparak numune hakknda detayl bilgi edinebiliriz.

Numune No: 2 Voltaj: 25.0 kV

ekil 9.25. Cr3C2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numunenin SEM fotoraf

62

ekil 9.26. 1 numaral blgenin EDAX grnts

Cr3C2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numunenin EDAX grntsnde 1 numaral
ve 2 numaral blgelerdeki youn olan elementin Cr (Krom) olduunu grebiliriz. (ekil 9.26 ve ekil 9.27).

ekil 9.27. 2 numaral blgenin EDAX grnts Tablo 9.7 de K serisinde karakteristik X-nm elde eden Cr, Fe ve Ni elementlerinin yzdece arlk oranlar verilmitir. Tablo 9.9 da ise ayn 3 elementin K serisindeki yzdece atom miktarlarnn oranlar verilmitir. Tablo 9.7 ve 9.9 da grld zere 1. ve 2. noktada Cr elementinin yzdece atom arlnn ve atom miktarnn Fe ve Ni ye gre daha yksek olduunu grebiliriz. Tablo 9.8 ve 9.10 ise her element iin kabul edilebilir yzdece yzdece atom arlklarn ve atom miktarlarn gstermektedir.

63

Tablo 9.7. 2.numune iin % Arlk Cr-K 2_1.nokta 2_2.nokta 66.24 80.36 Fe-K 0.46 0.59 Ni-K 33.30 19.05

Tablo 9.8. 2.numune iin % Arlk tolerans Cr-K 2_1.nokta 2_2.nokta +/-0.27 +/-0.32 Fe-K +/-0.06 +/-0.07 Ni-K +/-0.32 +/-0.29

Tablo 9.9. 2.numune iin % Atom miktar Cr-K 2_1.nokta 2_2.nokta 68.89 82.18 Fe-K 0.45 0.57 Ni-K 30.67 17.25

Tablo 9.10. 2.numune iin % Atom tolerans Cr-K 2_1.nokta 2_2.nokta +/-0.28 +/-0.33 Fe-K +/-0.06 +/-0.07 Ni-K +/-0.29 +/-0.26

ekil 9.28 te 3 numaral numunenin SEM elektron mikroskobunda fotoraf ekilmitir ve farkl noktas tespit edilerek 1, 2 (mavi) ve 3 (sar) numara olarak iaretlenmitir. Bu blgelerde yaplan EDAX analizi bizlere numune hakknda detayl bilgi verecektir.

Numune No: 3 Voltaj: 25.0 kV

ekil 9.28. CrNiBSi+%80WC-Co kaplanm numunenin SEM fotoraf

64

ekil 9.29. 1 numaral blgenin EDAX grnts ekil 9.28 de HVOF metoduyla CrNiBSi+%80WC-Co kaplanm numunenin EDAX grntsnde sertliin en youn olduu blgenin ak renkli faz yapsna sahip olan 2.blge olduunu grrz. 1.blgede yksek pikten tr hakim elementin Ni (ekil 9.29) ve 2. ve 3.blgede hakim elementin W olduunu grebiliriz (ekil 9.30 ve ekil 9.31). Sertliin en dk olduu blgenin ise youn matris ieren 1.blge olduu, SEM grntsnden tespit edilir.(ekil 9.28)

ekil 9.30. 2 numaral blgenin EDAX grnts

65

ekil 9.31. 3 numaral blgenin EDAX grnts Tablo 9.11 de farkl noktalardan alnan rneklerdeki elementlerin (Al, Si, Cr, Fe, Co, Ni ve W) yzdece arlk oranlar grlmektedir. Tablo 9.13 de ise ayn elementlerin blgelerdeki yzdece atom miktarlar grlmektedir. Tablo 9.12 kabul edilebilen yzdece arlk toleranslarn ve Tablo 9.14 kabul edilebilen yzdece atom miktarlar grlmektedir.

Tablo 9.11. 3.numune iin % Arlk Al-K 3_pt1 3_pt2 3_pt3 0.47 Si-K 3.26 Cr-K 15.02 0.21 Fe-K 3.49 0.81 15.05 15.02 Co-K Ni-K 73.08 0.50 1.23 W-L 4.68 84.45 82.73

Tablo 9.12. 3.numune iin % Arlk tolerans Al-K 3_pt1 3_pt2 3_pt3 +/-0.03 Si-K +/-0.11 Cr-K +/-0.11 +/-0.05 Fe-K +/-0.10 +/-0.14 +/-0.24 +/-0.24 Co-K Ni-K +/-0.33 +/-0.10 +/-0.10 W-L +/-0.55 +/-1.05 +/-1.01

66 Tablo 9.13. 3.numune iin % Atom miktar Al-K 3_pt1 3_pt2 3_pt3 0.99 Si-K 6.61 Cr-K 16.46 0.55 Fe-K 3.56 1.95 35.30 34.23 Co-K Ni-K 70.93 1.18 2.81 W-L 1.45 63.51 60.46

Tablo 9.14. 3.numune iin % Atom Tolerans Al-K 3_pt1 3_pt2 3_pt3 +/-0.07 Si-K +/-0.23 Cr-K +/-0.12 +/-0.13 Fe-K +/-0.10 +/-0.33 +/-0.57 +/-0.54 Co-K Ni-K +/-0.32 +/-0.25 +/-0.24 W-L +/-0.17 +/-0.79 +/-0.74

ekil 9.32 te 4 numaral numunenin SEM elektron mikroskobunda fotoraf ekilmitir ve farkl noktas tespit edilerek 1, 2 (mavi) ve 3 (sar) numara olarak iaretlenmitir. Bu blgelerde yaplan EDAX analizi bizlere numune hakknda detayl bilgi verecektir.

Numune 4 Numune No:No: 3 Voltaj: 25.0 kV

ekil 9.32. Cr3 C 2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numunenin SEM fotoraf

67

ekil 9.33. 1 numaral blgenin EDAX grnts

ekil 9.34. 2 numaral blgenin EDAX grnts HVOF metodu ile Cr3C2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numunenin EDAX grntsnde yksek Al (Aluminyum) piki veren 2. blgede sertliin en dk olduunu grebiliriz (ekil 9.34). Yksek Cr piki veren 1.blgede ise sertlik karbr younluundan en yksektir (ekil 9.33). 3.blgede ise youn olan element Sn (Kalay) dr (ekil 9.35).

68

ekil 9.35. 4 numaral blgenin EDAX grnts Tablo 9.15 de farkl noktalardan alnan rneklerdeki elementlerin (Al, Si, Cr, Fe, Sn ve Ni) yzdece arlk oranlar grlmektedir. Tablo 9.17 de ise ayn elementlerin blgelerdeki yzdece atom miktarlar grlmektedir. Tablo 9.16 kabul edilebilen yzdece arlk toleranslarn ve Tablo 9.18 kabul edilebilen yzdece atom miktarlar grlmektedir. Tablo 9.15 de grld zere 1. ve 2. noktada L serisinden karakteristik X-nm elde eden ve dier elementlere gre daha stabil olan Sn elementi mevcut deildir. 1.blgede yzdece arl en yksek element Cr, 2. blgede ise Al dur. Fakat 3. noktada Sn elementinin varlndan tr yzdece arl en fazla olan Sn dr. Ayn ekilde Tablo 9.17 de 1. blgede yzdece atom miktar en yksek olan elementin Cr, 2. blgede Al ve 3. blgede Sn olduunu grebiliriz.

69

Tablo 9.15. 4.numune iin % Arlk Al-K 4_1.nokta 4_2.nokta 4_3.nokta 0.92 93.66 0.59 Si-K 0.24 Cr-K 82.78 5.29 8.50 Fe-K 0.80 Ni-K 15.26 1.04 2.51 Sn-L

88.39

Tablo 9.16. 4.numune iin % Arlk Tolerans Al-K 4_1.nokta +/-0.08 4_2.nokta +/-0.48 4_3.nokta +/-0.12 Si-K +/-0.04 Cr-K +/-0.35 +/-0.32 +/-0.23 Fe-K +/-0.08 Ni-K +/-0.30 +/-0.22 +/-0.28 Sn-L

+/-0.75

Tablo 9.17. 4.numune iin % Atom miktar Al-K 4_1.nokta 4_2.nokta 4_3.nokta 1.79 96.67 2.26 Si-K 0.44 Cr-K 83.40 2.84 16.81 Fe-K 0.75 Ni-K 13.62 0.49 4.40 Sn-L

76.53

Tablo 9.18. 4.numune iin % Atom Tolerans Al-K 4_1.nokta +/-0.16 4_2.nokta +/-0.50 4_3.nokta +/-0.44 Si-K +/-0.08 Cr-K +/-0.35 +/-0.17 +/-0.45 Fe-K +/-0.08 Ni-K +/-0.27 +/-0.10 +/-0.49 Sn-L

+/-0.65

70

10. SONULAR:
Bu almada 4 tane numune kullanlmtr. 1.numune plazma pskrtme metoduyla CrNiBSi+%80 WC-Co tozuyla, 2.numune plazma pskrtme metoduyla Cr3C2-NiCr(75/25) tozuyla, 3.numune HVOF metoduyla CrNiBSi+%80 WC-Co tozuyla ve 4.numune HVOF metoduyla Cr3C2-NiCr(75/25) tozuyla kaplanmtr. Yaplan sertlik lmleri, X nlar difraksiyon analizi, EDAX analizi ve taramal elektron mikroskobunda incelenmesi sonucu numuneler arasnda yap ve yzey zellikleri incelenerek aadaki sonular elde edilmitir. 1) Her 2 yntemde de her ne kadar ayn tr karbrler olumusa da HVOF ile kaplanan 3.numune de daha sk karbr piki elde edilmi olup buna bal olarak sertlikteki art plazma ile kaplanm 1.numuneye gre daha yksek bulunmutur. Ayn ekilde HVOF ile kaplanm 4. numunedeki karbr pikinin fazlal plazma ile kaplanm 2. numuneye oranla daha fazla sertlik oluturmutur.

2) HVOF ynteminde plazma pskrtme metoduna oranla daha yksek mikro sertlik, yksek kaplama verimi ve kaplamada daha dk oksit ierii elde edilir.

3) HVOF ve plazma yntemi iin numuneler arasnda bir kyaslama yapacak olursak CrNiBSi+%80WC-Co ile kaplanm olan numune 2 ve numune 4 yksek karbr miktarndan dolay Cr3C2 NiCr (75 / 25) ile kaplanm numune 3 ve numune 4 e oranla daha yksek sertlik gsterir.

4) Numune 1 den numune 4 e kadar farkl parametrelerde elde edilmi farkl kaplama kalnlklar, geni bir yelpazede kaplama yapma zelliini gsterdiinden tr; numune 1 iin seilmi parametrelerle yaplm kaplamadan elde edilen kalnlk 247 HV iken, numune 3 iin farkl parametrelerde 355 HV elde edilmitir. Bylesi sonular yzeyden derinlie farkl kalnlklardan farkl anma mrlerini ortaya karttndan tr, HVOF ile kaplanan malzemelerin plazma pskrtme metoduyla kaplanan malzemelere oranla anma mrlerinin daha fazla olduu bulunmutur.

71

KAYNAKLAR

1. AKIL, M., "Zirkonya Esasl Seramik Kaplama Malzemelerinin Termal-ok ve Porozite zelliklerinin Tayini", Yksek Lisans Tezi, Yldz niversitesi, 1990 2. GEKNL, E.A., "leri Teknoloji Malzemeleri" .T.., Kimya-Metalurji Fakltesi, .T.. Yayn No: 1453, 1992 3. SOYKAN, ., "Mhendislik Seramikleri, Lisans Tezi, SA-, Mh. Fak. Metalrji Mh. Bl., 1993 4. Metco Technical Bulletin, Powder, 15 April 1983 5. WILLIAM, J., MLLER, A. R., " TBC s for better engine effciency ", Advenced Materials & Processes, 41, sf. 29-33, 1989. 6. SMITH, R.W., FAST.R.D., " The Future of Thermal Spray Technology" Welding Journal, sf. 43-50, July 1994. 7. SMITH, R.W., NOVAK. R. Thermal Spraying", Powder Metallurgy International, 3, sf. 147-155, 1991. 8. KWIN, B.F., "How to Apply Thermal-Spray Coatings", Welding Design & Fabrication, sf. 43-46, May 1989. 9. GROSHART, E., "Thermal Sprayed Coatings", Metal Finishing, Sf. 49-55, December 1985. 10. UNGER, R.H., "Comparison of Thermal Sprayed Bond Coats", Proceedings of The National Thermal Spray Conference, sf. 365-370, Ohio, USA, 1988. 11. KEMPTON, K., "Where Thermal Spray Coatings are Most Cost Effective", Welding Journal, sf. 41-44, August 1991. 12. SAHOO, P., "High Performance Wear Coatings- The Quest Continitues", Powder Metallurgy International, 25(2), sf. 73-78, 1993. 13. VILLAT, M., "Functionally Effective Coatings Using Plasma Spraying", Sulzer Technical Review, 3, sf. 41-45, 1986. 14. RONALD W.S., RONALD D.F., "The Future of Thermal Spray Technology" Welding Journal, pp.43-50, JULY 1994. 15. HOLF, I.H. "Thermal Spraying and Its Application", Welding and Metal

72 Fabrication, pp.266-269 July 1995. 16. CHARLES, P.H.JR., "Thermal Spraying Processes, Preparation, Coating and Application", Welding Journal, 73(4), pp.47-51,1994. 17. PARKER, D.W., KURTNER, G..," HVOF-Spray Technology", Advanced Materials and Processes, V.139, n.4, 4-91, pp, 68-72. 18. BOLLES, C.D., "HVOF Thermal Spraying: An Alternative to Hard Chrome Plating", Sulzer Metco, Westbury, Welding Journal, Oct. 1995, pp.31-34. 19. DAVIES, G.,BREITSAMETER, M. Advances in HVOF Surfacing Technology, Welding and Metal Fabrication, July 1995, pp.271-272. 20. IRVING, B., KNIGHT, R., SMITH, R.W,"The HVOF Process: The Hottest Topic in The Thermal Spray Industry", Welding Journal, July 193, pp.25-30. 21. LUGSCHEIDER, E., JOKIEL, P., " Plasmaspritzen- Verfahren, Anwendungen, Entwicklungen ", Metall, Heft 3, 230-35, 1993 22. ESSCHNAUER, H., LUGSCHEIDER, E., "Fortschritte beim thermischen Spritzen", Metall, Heft 3, 218-224, 1985. 23. HERMAN, H., " Advances in Thermal-Spray Technology ", Advanced Materials & Processes, 45, 41-45, 1990. 24. JANES, S., " Flame and Plasma Sraying ", Handbook of Ceramics, Schmid Verlag, 1987. 25. THORPE, L.M., " Thermal Spray Industry ", Advenced Materials & Processes, 50-60, Oktober 1993. 26. APELIAN, D., PALIWAL, M., SMITH, R.W., SCHILLING, W.F., Melting and Solidification in Plasma Spray Deposition- Phenomenological Review, International Metal Reviews, 28(5), sf. 271-292, 1983 Transacttons of JWRI ,21(1), sf. 9-15, 1992. 27. Metco Technical Bulletin, Beschichtungstechnologien, 1990 28. NCOLL, A.R., ESCHNAUER, K," Retesting Thermal Spray Powders", Surface and Coatings Technology, 30, sf. 95-106, 1937. 29. DN 32530, Thermisches Spritzen 1975. 30. DN 8567, Vorbereitung metallischer Oberflachen fr das thermische Spritzen, 1976. 31. GILL, B.J., TUCKER, R.C., "Plasma Spray Coating Processes", Materials Science and Technology, 2, sf. 207-213, 1986. 32. F. LANG, E., "Plasma Spraying- A Versatile Coating Technique",

73 Advanced Techniques for Surface Engineering, ISBN 0-7923-2006-9, sf. 199234,1983. 33. HERMAN, H., " Plasma Sprayed Coatings" , Scientific American, sf. 78- 83, September 1988. 34. DN 32529, " Pulver zum thermischen Spritzen ", 1983. 35. KNOTEK. O. ELSING, R., STROMPEN, N.," Eigenschaften von Oxid- und Oxid-Metall-PIasmaspritzschichten ", Metall, Heft 3, 201-4, 1984. 36. KVERNES, I., LUGSCHEDER, E., LNDBLOM, Y., "Protection Materials: Coatings for Thermal Barrier and Wear Resistance ", Proceedings II nd European Symposium on Engineering Ceramics, 48-79, 1987. 37. ELK E., ABAN S., AVCI E., "Seramik Kaplanm Malzemelerin Ekonomikliliinin ncelenmesi" , II. Uluslararas Seramik Konresi", Cilt 2, 419-30, 24-28 Ekim 1994. 38. Stashlschluessel, 2001 39. DONALD R. ASKELAND, Malzeme Bilimi ve Mhendislik Malzemeleri, Cilt 1, 1998

74

ZGEM
Asm mer KAYA 14 Mays 1982 stanbul doumludur. Eitim hayatna 1988 de Mehmet Akif lkokulunda balamtr. 8 yllk orta ve lise renimi 2001 de Kadky Anadolu Lisesi nde son bulmutur ve 2005 ylnda da Yldz Teknik niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendisliinden mezun olmutur. 2005 ylnda Gebze Yksek Teknoloji Enstitsnde Malzeme Bilimi ve Mhendislii blmnde yksek lisans eitimine balayp, halen bu blmde eitimine devam etmektedir.