T.C.

ULATIRMA BAKANLII DEMRYOLLAR, LMANLAR, HAVAMEYDANLARI NAATI GENEL MDRL

DEMRYOLLARI EK
KPR TASARIM ESASLARI

ANKARA, 2007

NDEKLER 1. GR ............................................................................................................................................... 24 1.1 artnamenin Kapsam ............................................................................................................... 24 1.2 Kprnn Sahip Olmas Gereken Temel zellikler ................................................................... 24 1.2.1 na Edilebilme.................................................................................................................... 24 1.2.2 Ekonomi .............................................................................................................................. 24 1.2.3 Estetik ................................................................................................................................. 24 1.2.4 Dayankllk.......................................................................................................................... 25 1.2.5 Denetlenebilme ................................................................................................................... 25 1.2.6 Bakm Yaplabilme .............................................................................................................. 25 1.3 Hidroloji ve Hidrolik .................................................................................................................... 25 1.3.1 Genel................................................................................................................................... 25 1.3.2 antiye Verileri .................................................................................................................... 26 1.3.3 Hidrolojik Analiz................................................................................................................... 26 1.3.4 Hidrolik Analiz ..................................................................................................................... 26 1.3.4.1 Akarsu Stabilitesi.......................................................................................................... 26 1.3.5 Kpr Temelleri................................................................................................................... 27 1.3.5.1 Genel............................................................................................................................ 27 1.3.5.2 Kpr Temelinin Oyulmas........................................................................................... 27 1.3.5.3 Kpr Yaklam Hatlar ................................................................................................ 27 1.3.6 Menfez Konumu, Boyu ve Su Yolu Alan ............................................................................ 28 1.3.7 Kpr Drenaj ...................................................................................................................... 28 1.3.7.1 Genel............................................................................................................................ 28 1.3.7.2 Drenlerin Tipi, Boyutu ve Says................................................................................... 28 1.3.7.3 Deme Drenlerinden Dearj....................................................................................... 28 1.3.7.4 Yapnn Drenaj ............................................................................................................ 29 1.4 Yap Kullanm mr................................................................................................................... 29 1.5 nemli Kprlerde Veri Toplanmas .......................................................................................... 29 2. TASARIM ESASLARI ...................................................................................................................... 33 2.1 Genel ......................................................................................................................................... 33 2.1.1 Kaynak Standartlar.............................................................................................................. 33 2.1.2 Tanmlar .............................................................................................................................. 33 2.1.3 Simgeler .............................................................................................................................. 33 2.2 Snr Durum Tasarm Prensipleri................................................................................................ 35 2.2.1 Genel................................................................................................................................... 35 2.2.2 Tasarm Durumlar .............................................................................................................. 35 2.3 Tama Gc Snr Durumlar .................................................................................................... 35 2.4 Kullanm Snr Durumu iin Tasarm Snr Deerleri .................................................................. 35 2.4.1 Genel................................................................................................................................... 35 2.4.2 Tasarm Snr Deerlerinin Hangi Yklemeler Altnda Yaplaca ...................................... 37 2.4.3 Trafik Gvenlii iin Kriter ................................................................................................... 38 2.4.3.1 Kpr Demesinin Dey vmesi ............................................................................... 38 2.4.3.2 Kpr Demesinin Burulmas..................................................................................... 38 2.4.3.3 Kpr Demesinin Dey Sehimi............................................................................... 39 2.4.3.4 Kpr Demesinin Yanal Sehimi ve Titreimi ............................................................ 39 2.4.3.5 Kpr Demesinin Boyuna Yer Deitirmesi ............................................................. 40 2.4.4 Yolcu Rahatl Asndan zin Verilen En Byk Dey Sehim Deerleri.......................... 40 2.4.4.1 Yolcu Rahatlk Kriteri.................................................................................................... 40 2.4.4.2 Yolcu Rahatlnn Kontrol iin Sehim Kriterleri.......................................................... 40 2.4.4.3 Yolcu Rahatl Tahkiki iin Yaplacak Dinamik bir Ara/Kpr Etkileim Hesabyla lgili artlar....................................................................................................................................... 41 3. YKLER VE YK KATSAYILARI .................................................................................................... 45 3.1 Genel ......................................................................................................................................... 45 3.1.1 Kaynak Standartlar.............................................................................................................. 45

3.1.2 Tanmlar .............................................................................................................................. 45 3.1.3 Simgeler .............................................................................................................................. 46 3.2 Yk Deiim Katsaylar ............................................................................................................. 49 3.3 Yk Katsaylar ve Yk Birleimleri ............................................................................................ 50 3.3.1 Yk Birleimleri ................................................................................................................... 50 3.3.2 Zati Ykler iin Yk Katsaylar ........................................................................................... 53 3.3.3 Zemin Ykleri iin Yk Katsaylar....................................................................................... 53 3.3.4 Tren Grup Ykleri iin Yk Katsaylar ................................................................................ 54 3.3.5 naat Srecindeki Ykler iin Yk Katsaylar.................................................................... 54 3.3.6 Kriko Kuvvetleri iin Yk Katsaylar.................................................................................... 54 3.3.7 Ankaraj Blgesindeki ngerme Kuvvetleri iin Yk Katsaylar .......................................... 55 3.4 Kalc Ykler ............................................................................................................................... 55 3.4.1 Zati Ykler ........................................................................................................................... 55 3.4.2 Toprak Ykleri ..................................................................................................................... 56 3.5 Tren Ykleri................................................................................................................................ 56 3.5.1. Uygulama Alanlar.............................................................................................................. 56 3.5.2 Demiryolu Trafik Ykleri ...................................................................................................... 57 3.5.3 Dey Yklerin Karekteristik Deerleri, Eksentrisite ve Yk Dalm................................. 57 3.5.3.1 Genel............................................................................................................................ 57 3.5.3.2 Yk Modeli LM 71 ....................................................................................................... 57 3.5.3.3 SW/0 ve SW/2 Yk Modelleri ....................................................................................... 58 3.5.3.4 Bo Tren Yk Modeli.................................................................................................... 58 3.5.3.5 Dey Yklerin Dmerkezlii (Yk Modelleri LM 71 ve SW/0).................................... 58 3.5.3.6 Dingil Yklerinin Raylar, Traversler ve Balast Vastas ile Datm ............................. 59 3.5.3.6.1 Bir Nokta Yknn veya Teker Yknn Ray Vastas ile Uzunlamasna Ynde Datm................................................................................................................................ 59 3.5.3.6.2 Tekil Bir Ykn Travers ve Balast Yardm ile Boyuna Ynde Datlmas ........... 60 3.5.3.6.3 Yklerin Travers ve Balast Vastas ile Enine Ynde Datlmas ......................... 60 3.5.3.6.4 Toprak leri ve Toprak Basnc Etkileri iin Edeer Dey Ykleme.................. 62 3.5.3.7 Halka Ak Olmayan Yaya Yollar iin Hareketli Ykler................................................ 62 3.5.4 Dinamik Etkiler (rezonans dahil) ......................................................................................... 62 3.5.4.1 Giri.............................................................................................................................. 62 3.5.4.2 Dinamik Davran Etkileyen Faktrler ......................................................................... 62 3.5.4.3 Genel Tasarm Kurallar ............................................................................................... 63 3.5.4.4 Statik veya Dinamik Hesap Yaplmas ile lgili artlar .................................................. 63 3.5.4.5 Dinamik Katsay: 2, 3 .............................................................................................. 66 3.5.4.5.1 Uygulama Alan ..................................................................................................... 66 3.5.4.5.2 Dinamik Katsaynn Tanm ................................................................................... 66 3.5.4.5.3 Belirleyici Uzunluk L ............................................................................................ 66 3.5.4.5.4 Azaltlm Dinamik Etkiler...................................................................................... 70 3.5.5 Yatay Kuvvetler Karakteristik Deerler ............................................................................ 70 3.5.5.1 Merkezka Kuvvetleri ................................................................................................... 70 3.5.5.2 Burun Kuvveti............................................................................................................... 74 3.5.5.3 Demeraj ve Fren Etkileri............................................................................................... 74 3.5.5.4 Kpr-Hat Etkileimi..................................................................................................... 75 3.5.6 Tren Yklerinin Kprlere Uygulanmas ............................................................................. 75 3.5.6.1 Genel............................................................................................................................ 75 3.5.6.2 Tren Yk Gruplar......................................................................................................... 76 3.5.7 Hareket Halindeki Trenlerden Kaynaklanan Aerodinamik Etkiler........................................ 78 3.5.7.1 Genel............................................................................................................................ 78 3.5.7.2 Hatta Paralel Basit Dey Yzeyler (rnein: Ses Bariyerleri).................................... 78 3.5.7.3 Hattn zerinde Basit Yatay Yzeyler (rnein: sundurma atlar) ............................. 79 3.5.7.4 Hatta Bitiik Basit Yatay Yzeyler (rnein: dey duvarsz platform glgelikleri)....... 80 3.5.7.5 Hat Yanndaki (dey, yatay veya eik yzeyler ieren) ok Yzeyli Yaplar (rnein: ses bariyerleri, dey duvarl glgelikler, vs.) .......................................................................... 81 3.5.7.6 Hat Aklnn Snrl Olduu ( 20 m ye kadar ) Yaplar rten Yzeyler (Hat zerindeki Yatay Yzey ve en az bir Dey Duvar, rnein: Yap Iskelesi, Geici Yaplar) ... 81 3.5.8 Yorulma Tahkiki iin Tren Ykleri........................................................................................ 82

3.5.8.1 Genel............................................................................................................................ 82 3.5.8.2 Genel Tasarm Metodu ................................................................................................ 82 3.5.8.3 Yorulma iin Tren Tipleri .............................................................................................. 82 3.6 Rzgar Yk .............................................................................................................................. 83 3.6.1 Tasarm Rzgar Hz ........................................................................................................... 83 3.6.2 Rzgar Basnc.................................................................................................................... 83 3.6.3 Rzgar Kuvveti.................................................................................................................... 84 3.6.4 Aeroelastik Stabilitenin Bozulmas ..................................................................................... 85 3.7 evre Etkileri.............................................................................................................................. 85 3.7.1 Kprlerde Scaklk Deiiklikleri ........................................................................................ 85 3.7.1.1 Kpr Deme Tipleri ................................................................................................. 85 3.7.1.2 Dzgn Scaklk Dalm............................................................................................. 85 3.7.1.3 Deiken Scaklk (Enkesit Dey Ekseni Boyunca).................................................... 86 3.7.2 Deiken Bzlme (Diferansiyel Rtre) .............................................................................. 87 3.7.3 Snme................................................................................................................................. 87 3.7.4 Farkl Oturma ...................................................................................................................... 87 3.8 Deprem Etkisi............................................................................................................................. 87 3.9 Zemin Basnc ............................................................................................................................ 87 3.10 Su Ykleri................................................................................................................................. 87 3.10.1 Statik Basn ..................................................................................................................... 87 3.10.2 Suyun Kaldrma Kuvveti.................................................................................................... 87 3.10.3 Aknt Basnc .................................................................................................................... 88 3.10.3.1 Boyuna Ynde............................................................................................................ 88 3.10.3.2 Enine Ynde............................................................................................................... 88 3.10.4 Dalga Yk........................................................................................................................ 89 3.10.5 Oyulma Limit Durumu iin Temellerde Deiim ................................................................ 89 3.11 Srtnme Kuvvetleri................................................................................................................. 89 3.12 Demiryolu Kprlerinde Trenin Raydan kmas..................................................................... 89 3.12.1 Demiryolu Kprsndeki Ray Trafiinden Dolay Trenin Raydan kmas....................... 89 3.13 Ara arpmas Kuvveti ............................................................................................................ 91 3.13.1 Yapnn Korunmas ........................................................................................................... 91 3.13.2 Konstrksiyon ile Ara veya Tren arpmas .................................................................. 91 3.14 Gemi arpmas ........................................................................................................................ 91 4. YAPISAL ANALZ VE DEERLENDRME .................................................................................... 101 4.1 Genel ....................................................................................................................................... 101 4.1.1 Kapsam ............................................................................................................................. 101 4.1.2 Kaynak Standartlar............................................................................................................ 101 4.2 Tanmlar ................................................................................................................................... 101 4.3 Simgeler ................................................................................................................................... 103 4.4 Yap Analizi iin Uygun Yntemler ........................................................................................... 105 4.5 Matematiksel Modelleme ......................................................................................................... 105 4.5.1 Genel................................................................................................................................. 105 4.5.2 Yapsal Malzeme Davran .............................................................................................. 105 4.5.2.1 Genel.......................................................................................................................... 105 4.5.2.2 Elastik Davran ......................................................................................................... 106 4.5.2.3 Elastik Olmayan Davran .......................................................................................... 106 4.5.3 Geometri ........................................................................................................................... 106 4.5.3.1 Kk Yer Deitirme Teorisi..................................................................................... 106 4.5.3.2 Byk Yer Deitirme Teorisi..................................................................................... 107 4.5.3.2.1 Genel................................................................................................................... 107 4.5.3.2.2 Yaklak Yntemler ............................................................................................. 107

4.5.3.2.2a Genel ................................................................................................................107 4.5.3.2.2b Moment Bytme Basn ve Eilme Etkisi Altnda Bulunan ubuklar ......107
4.5.3.2.3 Hassas Yntemler .............................................................................................. 109 4.5.4 Snr Koullarnn Modellenmesi ....................................................................................... 109 4.5.5 Edeer zellikte Elemanlar ile Modelleme...................................................................... 109 4.6 Statik Analiz ............................................................................................................................. 109 4.6.1 Plan Geometrisinin Etkisi .................................................................................................. 109

4.6.1.1 Kpr Eni le Boyunun Oran ..................................................................................... 109 4.6.1.2 Planda Erisel Kprler ............................................................................................. 109 4.6.2 Burkulma Boyunun Yaklak Hesab................................................................................. 109 4.6.3 Etkili Balk Genilii ......................................................................................................... 110 4.6.3.1 Genel.......................................................................................................................... 110 4.6.3.2 Tek Gzl Kutu Kirili Yerinde Dkme Beton Kprler ............................................. 110 4.6.3.3 ok Gzl Yerinde Dkme styaplar ....................................................................... 114 4.6.3.4 ok Kirili Kprlerde Yanal Rzgar Yk Yayl .................................................... 114 4.6.3.4.1 I- Kesitli Kprler ................................................................................................. 114 4.6.3.4.2 Kutu Kesitli Kprler............................................................................................ 115 4.6.3.4.3 Yapm Srecinde Rzgar Etkisi........................................................................... 115 4.6.3.5 Yanal Deprem Yklerinin Yayl.............................................................................. 115 4.6.3.5.1 Uygulama Alan ................................................................................................... 115 4.6.3.5.2 Tasarm Kriterleri................................................................................................. 115 4.6.3.5.3 Yk Yayl ......................................................................................................... 115 4.6.4 Hassas Analiz Yntemleri ................................................................................................. 116 4.6.4.1 Genel.............................................................................................................................. 116 4.6.4.2 Demeler.................................................................................................................. 116 4.6.4.2.1 Genel................................................................................................................... 116 4.6.4.2.2 zotrop Plak Modeli.............................................................................................. 116 4.6.4.2.3 Ortotrop Plak Modeli............................................................................................ 116 4.6.4.3 Kirili-Demeli Kprler............................................................................................ 116 4.6.4.4 Hresel ve Kutu Kesitli Kprler ............................................................................... 117 4.6.4.5 Kafes Kprler ........................................................................................................... 117 4.6.4.6 Kemer Kprler .......................................................................................................... 117 4.6.5 Srekli Kirili Kprlerde Negatif Momentlerin Yeniden Datlmas ................................ 117 4.6.5.1 Genel.......................................................................................................................... 117 4.6.5.2 Hassas Yntem.......................................................................................................... 117 4.6.5.3 Yaklak Yntem ........................................................................................................ 118 4.6.6 Stabilite ............................................................................................................................. 118 4.6.7 Deiken Is Yayl iin Analiz ...................................................................................... 118 4.7 Dinamik Analiz ......................................................................................................................... 118 4.7.1 Dinamik Analiz iin Gereken artlar................................................................................ 118 4.7.1.1 Ykler ......................................................................................................................... 118 4.7.1.2 Yk Birleimleri ve Yk Katsaylar............................................................................. 120 4.7.2 Dikkate Alnacak Hzlar ..................................................................................................... 121 4.7.3 Kpr Parametreleri .......................................................................................................... 122 4.7.3.1 Yapsal Snm........................................................................................................... 122 4.7.3.2 Kprnn Ktlesi........................................................................................................ 122 4.7.3.3 Kprnn Rijitlii ........................................................................................................ 123 4.7.4 YapTitreimlerinin ve Dinamik Davrannn Modellenmesi ............................................. 123 4.7.5 Snr Durumlarnn Dorulanmas ..................................................................................... 125 4.8 Kpr ve Hattn Deiken Etkilere Kar Birleik Tepkisi......................................................... 126 4.8.1 Kpr ve Hattn Birlikte Tepkisini Etkileyen Parametreler................................................. 126 4.8.2 Dikkate Alnacak Etkiler .................................................................................................... 127 4.8.3 Hat / Yap Sisteminin Modellenmesi ve Hesab ................................................................ 128 4.8.4 Tasarm Kriterleri............................................................................................................... 129 4.8.4.1 Hat.............................................................................................................................. 129 4.8.4.2 Yapnn Deformasyonu iin Snr Deerler................................................................. 130 4.8.5 Hesap Metodlar................................................................................................................ 131 4.8.5.1 Bir Demeye Sahip olan bir Kpr iin Basitletirilmi Hesap Yntemi .................. 131 4.9 Deprem Analizi......................................................................................................................... 134 5. BETON KPRLER...................................................................................................................... 137 5.1 Genel ....................................................................................................................................... 137 5.1.1 Kapsam ............................................................................................................................. 137 5.1.2 Kaynak Standartlar............................................................................................................ 137 5.2 Tanmlar ................................................................................................................................... 137 5.3. Simgeler .................................................................................................................................. 140

5.4 Malzeme zellikleri .................................................................................................................. 146 5.4.1 Beton................................................................................................................................. 146 5.4.1.1 Basn Dayanm........................................................................................................ 146 5.4.1.2 atlama Momenti Hesab iin ekme Dayanm ....................................................... 147 5.4.1.3 Elastisite Modl, Poisson Oran, Is Genleme Katsays ........................................ 147 5.4.1.4 Snme........................................................................................................................ 147 5.4.1.5 Bzlme ..................................................................................................................... 148 5.4.1.6 Dorusal Olmayan Analiz iin Gerilme - Birim Ksalma likisi................................... 148 5.4.1.7 Eilmede Kesit Tasarmnda Kullanlan Gerilme-Birim Ksalma likisi...................... 149 5.4.1.8 Eilmede ekme Dayanm ....................................................................................... 149 5.4.1.9 Sargl Beton .............................................................................................................. 149 5.4.2 Donat................................................................................................................................ 150 5.4.2.1 Genel.......................................................................................................................... 150 5.4.2.2 zellikler .................................................................................................................... 150 5.4.2.3 Dayanm..................................................................................................................... 150 5.4.2.4 Donatnn Kaynaklanmas .......................................................................................... 150 5.4.2.5 Tasarm Varsaymlar ................................................................................................. 150 5.4.3 ngerilme elii................................................................................................................ 150 5.4.3.1 Genel.......................................................................................................................... 150 5.4.3.2 ngerilme elii zellikleri ........................................................................................ 151 5.4.3.3 Gevemeye Bal ngerilme Kayb ........................................................................... 151 5.4.3.4 Dayanm..................................................................................................................... 152 5.4.3.5 Sneklik zellikleri ..................................................................................................... 152 5.4.3.6 Yorulma zellikleri .................................................................................................... 152 5.4.3.7 Tasarm Varsaymlar ................................................................................................. 152 5.4.4.8 Elastisite Modl ........................................................................................................ 153 5.4.4 Ardekme Ankrajlar ve Ekleme Manonlar ..................................................................... 153 5.4.5 Klf Borusu........................................................................................................................ 153 5.4.5.1 Genel.......................................................................................................................... 154 5.4.5.2 Klf Borusu Boyutlar ................................................................................................ 154 5.4.5.3 Sapma Semerlerinde Kullanlan Klf Borular ............................................................. 154 5.5 Snr Durumlar.......................................................................................................................... 154 5.5.1 Genel................................................................................................................................. 154 5.5.2 Kullanm Snr Durumu...................................................................................................... 154 5.5.3 Yorulma Snr Durumu ...................................................................................................... 154 5.5.3.1 Genel.......................................................................................................................... 155 5.5.4 Dayanm Snr Durumu ..................................................................................................... 155 5.5.4.1 Genel.......................................................................................................................... 155 5.5.4.2 Dayanm Katsaylar................................................................................................... 155 5.5.4.3 Stabilite ...................................................................................................................... 157 5.6 Destek-Gergi Modeli ................................................................................................................ 157 5.6.1 Genel................................................................................................................................. 157 5.6.2 Yapsal Modelleme............................................................................................................ 158 5.6.3 Desteklerin Boyutlandrlmas ........................................................................................... 158 5.6.3.1 Donatsz Destein Dayanm .................................................................................... 158 5.6.3.2 Destein Etkili Enkesit Alan ...................................................................................... 158 5.6.3.3 Destekte Basn Gerilmesinin Snrlandrlmas ......................................................... 159 5.6.3.4 Donatl Destek........................................................................................................... 159 5.6.4 GergilerinBoyutlandrlmas............................................................................................... 160 5.6.4.1 Gerginin Dayanm ..................................................................................................... 160 5.6.4.2 Gerginin Ankraj ......................................................................................................... 160 5.6.5 Dm Blgelerinin Boyutlandrlmas .............................................................................. 160 5.6.6 atlak Kontrol Donats ..................................................................................................... 160 5.7 Eilme ve Eksenel Kuvvet Etkileri iin Tasarm ....................................................................... 161 5.7.1 Kullanm ve Yorulma Snr Durumlar iin Kabuller ........................................................... 161 5.7.2 Dayanm ve Ar Yk Snr Durumlar iin Kabuller ......................................................... 161 5.7.2.1 Genel.......................................................................................................................... 161 5.7.2.2 Dikdrtgen Gerilme Dalm ...................................................................................... 162

5.7.3 Eilme Elemanlar ............................................................................................................. 162 5.7.3.1 Eilme Anma Dayanm Hesabnda Kullanlacak ngerilme elii Gerilmesi ........... 162 5.7.3.1.1 Aderansl Demetlere Sahip Elemanlar ................................................................ 162 5.7.3.1.2 Aderansz Demetlere Sahip Elemanlar ............................................................... 163 5.7.3.2 Eilme Dayanm........................................................................................................ 164 5.7.3.2.1 Katsayl Eilme Dayanm .................................................................................. 164 5.7.3.2.2 Tablal Kesitler..................................................................................................... 164 5.7.3.2.3 Dikdrtgen Kesitler .............................................................................................. 164 5.7.3.2.4 Dier Enkesitler ................................................................................................... 165 5.7.3.2.5 ekil Deitirme Uygunluk Yaklam.................................................................. 165 5.7.3.3 Donat Snrlandrmalar ............................................................................................. 165 5.7.3.3.1 Maksimum Donat ............................................................................................... 165 5.7.3.3.2 Minimum Donat .................................................................................................. 165 5.7.3.3.3 Eilme Elemanlarnn Basn Donats................................................................ 166 5.7.3.4 ekme Blgesindeki Donatnn Datlmas Suretiyle atlak Kontrolu ...................... 166 5.7.3.5 Momentlerin Yeniden Datlmas .............................................................................. 167 5.7.3.6 ekil Deitirmeler ..................................................................................................... 167 5.7.3.6.1 Genel................................................................................................................... 167 5.7.3.6.2 Sehim ve Ters Sehim .......................................................................................... 168 5.7.3.6.3 Eksenel Uzama ve Ksalmalar ............................................................................ 168 5.7.4 Basn Elemanlar ............................................................................................................. 169 5.7.4.1 Genel.......................................................................................................................... 169 5.7.4.2 Boyuna Donat iin Snrlandrmalar .......................................................................... 169 5.7.4.3 Narinlik Etkilerinin Yaklak Deerlendirilmesi ........................................................... 170 5.7.4.4 Katsayl Eksenel Dayanm ........................................................................................ 171 5.7.4.5 ki Eksenli Eilme ....................................................................................................... 171 5.7.4.6 Basn Elemanlar Enine Donats ............................................................................. 172 5.7.4.6.1 Fretler .................................................................................................................. 172 5.7.4.6.2 Etriyeler ............................................................................................................... 172 5.7.4.7 Dikdrtgen Kutu Kesitli Basn Elemanlar................................................................. 173 5.7.4.7.1 Duvar Narinlik Oran............................................................................................ 173 5.7.4.7.2 Dikdrtgen Gerilme Dalm Ynteminin Kullanm zerine Snrlamalar .......... 173

5.7.4.7.2a Genel ................................................................................................................173 5.7.4.7.2b Maksimum Kullanlabilir Birim Ksalma Snrnn Dzenlenmesi iin Hassas Yntem..............................................................................................................................173 5.7.4.7.2c Katsayl Dayanm iin Yaklak Yntem........................................................174
5.7.4.7.3 Dikdrtgen Kutu Enkesitli Basn Elemanlar iin Donat .................................... 174

5.7.4.7.3a Genel ................................................................................................................174 5.7.4.7.3b Donatnn Aral .............................................................................................174 5.7.4.7.3c irozlar.............................................................................................................174 5.7.4.7.3d Bindirme Donats ............................................................................................174 5.7.4.7.3e Kapal Etriyeler ...............................................................................................175
5.7.5 Mesnet Dzeneini Tayan Betonda Ezilme Dayanm .................................................. 175 5.7.6 ekme Elemanlar............................................................................................................. 176 5.7.6.1 Katsayl ekme Dayanm......................................................................................... 176 5.7.6.2 ekmeli Eilme Dayanm.......................................................................................... 176 5.8 Kesme ve Burulma................................................................................................................... 176 5.8.1 Tasarm Yntemleri........................................................................................................... 176 5.8.1.1 Eilme Blgeleri ......................................................................................................... 176 5.8.1.2 Sreksizlik Noktalarna Yakn Blgeler ...................................................................... 176 5.8.1.3 Arayz Blgeleri ......................................................................................................... 176 5.8.1.4 Deme Plaklar ve Temeller ..................................................................................... 177 5.8.2 Kesme ve Burulma Tasarm............................................................................................. 177 5.8.2.1 Kesme ........................................................................................................................ 177 5.8.2.1.1 Kesme Dayanm................................................................................................. 177 5.8.2.1.2 Tasarm Kesme Kuvvetinin Belirlenmesi............................................................. 177 5.8.2.1.3 Kesme Anma Dayanm ...................................................................................... 177

5.8.2.1.3a Betonarme Elemanlarda Betonun Kesme Dayanmna Katks .......................177 5.8.2.1.3b ngerilmeli Beton Elemanlarda Betonun Kesme Dayanmna Katks...........178 5.8.2.1.3c Kesme Donatsnn Kesme Dayanmna Katks..............................................179
5.8.2.1.4 Kesme Donats Hesab ...................................................................................... 179 5.8.2.1.5 Minimum Kesme Donats ................................................................................... 179 5.8.2.2 Burulma...................................................................................................................... 180 5.8.2.2.1 Burulma Dayanm............................................................................................... 180 5.8.2.2.2 Tasarm Burulma Momentinin Belirlenmesi......................................................... 180 5.8.2.2.3 Burulma Etkisinin hmal Edilebilecei Burulma Momenti Seviyesi ...................... 180 5.8.2.2.4 Burulmada atlama Momenti.............................................................................. 181 5.8.2.2.5 Burulma Anma Dayanm ................................................................................... 181 5.8.2.2.6 Enine Burulma Donats ...................................................................................... 182 5.8.2.2.7 Boyuna Burulma Donats ................................................................................... 183 5.8.2.3 Kesme ve Burulma Etkilerine Birlikte Maruz Kalan Kesitler ....................................... 183 5.8.2.3.1 Dayanm .............................................................................................................. 183 5.8.2.3.2 Kesme ve Burulma Etkileri Altnda Burulma Donats Hesab............................. 183 5.8.2.3.3 Minimum Kesme ve Burulma Donats ................................................................ 184 5.8.3 Kesme ve Burulma Tasarm ile Ilgili Genel artlar........................................................... 184 5.8.3.1 Aktarm ve Kenetlenme Boylar.................................................................................. 185 5.8.3.2 Kesme Donats Tipleri............................................................................................... 185 5.8.3.3 Maksimum Kesme Donats Aralklar ........................................................................ 185 5.8.3.4 Tasarm ve Detaylandrma artlar ............................................................................ 185 5.8.4 Srtnme Kesmesi............................................................................................................ 186 5.8.4.1 Genel.......................................................................................................................... 186 5.8.4.2 Kohezyon ve Srtnme.............................................................................................. 187 5.9 ngerilme ve Ksmi ngerilme ................................................................................................ 187 5.9.1 Genel Tasarm Koullar ................................................................................................... 187 5.9.1.1 Genel.......................................................................................................................... 187 5.9.1.2 Beton Dayanm ......................................................................................................... 188 5.9.1.3 Burkulma .................................................................................................................... 188 5.9.1.4 Kesit zellikleri........................................................................................................... 188 5.9.1.5 atlak Kontrolu........................................................................................................... 188 5.9.1.6 Yrngesi Eri olan veya Eimi baz Noktalarda Deien Demetler ......................... 188 5.9.2 ngerilme Demetleri iin Gerilme Snrlar........................................................................ 188 5.9.3 Beton iin Gerilme Snrlar ............................................................................................... 189 5.9.3.1 Kayplardan nceki Geici Gerilmeler - Tam ngerilmeli Elemanlar ..................... 189 5.9.3.1.1 Basn Gerilmeleri .............................................................................................. 189 5.9.3.1.2 ekme Gerilmeleri.............................................................................................. 189 5.9.3.2 Tam ngerilmeli Elemanlarda Kayplardan Sonra Kullanm Snr Durumu iin Snr Gerilmeler ...................................................................................................................... 190 5.9.3.2.1 Basn Snr Gerilmeleri ...................................................................................... 190 5.9.3.2.2 ekme Gerilmeleri.............................................................................................. 191 5.9.3.3 Ksmi ngerilmeli Elemanlar ...................................................................................... 191 5.9.4 ngerilme Kayplar .......................................................................................................... 191 5.9.4.1 Toplam ngerilme Kayb .......................................................................................... 191 5.9.4.2 Ani Kayplar................................................................................................................ 192 5.9.4.2.1 Ankraj Oturmas Kayb ........................................................................................ 192 5.9.4.2.2 Srtnme............................................................................................................. 192

5.9.4.2.2a nekmeli Yaplar ...........................................................................................192 5.9.4.2.2b Ardekmeli Yaplar..........................................................................................192

5.9.4.2.3 Elastik Ksalma.................................................................................................... 193

5.9.4.2.3a nekmeli elemanlar........................................................................................193 5.9.4.2.3b Ardekmeli Elemanlar .....................................................................................194

5.9.4.3 Zamana Bal Kayplar............................................................................................... 194 5.9.5 ngerilme ekil Deitirmelerinin Yapdaki Elemanlara Etkisi ......................................... 195 5.9.6 ngerilme Demetlerinde Yn Deitirme Etkileri ve Alnacak nlemler........................... 196 5.9.6.1 Genel.......................................................................................................................... 196

5.9.6.2 Plaklarda Klf Borusu Dalgalanmasnn Etkileri ......................................................... 196 5.9.6.3 Eri Yrngeli Demetlerin Etkileri .............................................................................. 196 5.9.6.3.1 Dzlem indeki Kuvvetlerin Etkileri .................................................................... 196 5.9.6.3.2 Dzlemden Dar Doru Olan Kuvvetlerin Etkisi............................................. 198 5.9.7 Harici Demetlerin Mesnetleri ............................................................................................. 199 5.9.8 Ardekmeli Elemanlarn Ankraj Blgeleri .......................................................................... 199 5.9.8.1 Genel.......................................................................................................................... 199 5.9.8.2 Genel Blge ve Yerel Blge ....................................................................................... 200 5.9.8.2.1 Genel................................................................................................................... 200 5.9.8.2.2 Genel Blge......................................................................................................... 201 5.9.8.2.3 Yerel Blge.......................................................................................................... 201 5.9.8.3 Genel Blgenin Tasarm ........................................................................................... 201 5.9.8.3.1 Tasarm Yntemleri ............................................................................................. 201 5.9.8.3.2 Tasarm lkeleri.................................................................................................... 202 5.9.8.3.3 zel Ankraj Dzenekleri...................................................................................... 205 5.9.8.3.4 Ara Ankrajlar........................................................................................................ 205

5.9.8.3.4a Genel ................................................................................................................205 5.9.8.3.4b Geriye Balama Donats .................................................................................205 5.9.8.3.4c Nervr ve Kabartma-Ankraj Donats ..............................................................205
5.9.8.3.5 Diyaframlar .......................................................................................................... 205 5.9.8.3.6 oklu Deme Ankrajlar..................................................................................... 205 5.9.8.3.7 Sapma Semerleri................................................................................................. 205 5.9.8.4 Destek-Gergi Modelinin Genel Blge Tasarm iin Uygulanmas ............................. 205 5.9.8.4.1 Genel................................................................................................................... 205 5.9.8.4.2 Dm Noktalar ................................................................................................. 206 5.9.8.4.3 Destekler ............................................................................................................. 207 5.9.8.4.4 Gergiler................................................................................................................ 207 5.9.8.5 Elastik Gerilme Analizi ............................................................................................... 207 5.9.8.6 Yaklak Gerilme Analizi ve Tasarm......................................................................... 208 5.9.8.6.1 Uygulama Snrlamalar....................................................................................... 208 5.9.8.6.2 Basn Gerilmeleri ............................................................................................... 208 5.9.8.6.3 Patlatma Kuvveti ................................................................................................. 210 5.9.8.6.4 Kenar ekme Kuvvetleri...................................................................................... 211 5.9.8.7 Yerel Blgelerin Tasarm........................................................................................... 211 5.9.8.7.1 Yerel Blge Boyutlar........................................................................................... 211 5.9.9 nekmeli Elemanlarn Ankraj Blgeleri........................................................................... 212 5.9.9.1 Katsayl Patlatma Dayanm ...................................................................................... 212 5.9.9.2 Sarg Donats ............................................................................................................ 212 5.10 Bzlme ve Is Donats ......................................................................................................... 213 5.11 Donat Detaylar ..................................................................................................................... 213 5.11.1 Net Beton rts ............................................................................................................ 213 5.11.2 Kanca ve Bkmeler ......................................................................................................... 214 5.11.2.1 Standart Kancalar .................................................................................................... 214 5.11.2.2 Deprem Kancalar .................................................................................................... 215 5.11.2.3 Minimum Bkme aplar.......................................................................................... 215 5.11.3 Donat Aral .................................................................................................................. 215 5.11.3.1 Minimum Donat Aral............................................................................................ 215 5.11.3.2 Maksimum Donat Aralklar ..................................................................................... 216 5.11.4 Demet Donatlar .............................................................................................................. 216 5.11.5 ngerilme Demeti ve Klf Borusu Minimum Aralklar .................................................... 216 5.11.5.1 nekme Bklmleri ................................................................................................ 216 5.11.5.2 Dz Yrngeli Klf Borular...................................................................................... 217 5.11.5.3 Eri Yrngeli Klf Borular...................................................................................... 217 5.11.5.4 Demelerdeki ngerilme Demetleri ve Klf Borularnn Maksimum Aralklar ...... 217 5.11.6 Ardekme Demetinde Ek Yaplmas ............................................................................... 217 5.12 Donatnn Kenetlenmesi ve Eklenmesi .................................................................................. 217 5.12.1 Genel............................................................................................................................... 217

10

5.12.1.1 Temel Kurallar.......................................................................................................... 217 5.12.1.2 Eilme Donats........................................................................................................ 218 5.12.1.2.1 Genel................................................................................................................. 218 5.12.1.2.2 Pozitif Moment Donats .................................................................................... 218 5.12.1.2.3 Negatif Moment Donats................................................................................... 218 5.12.2 Donatnn Kenetlenmesi.................................................................................................. 218 5.12.2.1 ekme Donatsnn Kenetlenmesi............................................................................ 218 5.12.2.2 Basn Donatsnn Kenetlenmesi ............................................................................ 219 5.12.2.3 Demet ubuklar ....................................................................................................... 219 5.12.2.4 ekmede Standart Kancalar .................................................................................... 219 5.12.2.4.1 Temel Kanca Kenetlenme Boyu........................................................................ 219 5.12.2.4.2 Deitirme Katsaylar ....................................................................................... 220 5.12.2.4.3 Kancal ubuk iin Etriye Gereksinimi .............................................................. 220 6. ELK KPRLER........................................................................................................................ 223 6.1 Genel ........................................................................................................................................... 223 6.1.1 Kapsam ............................................................................................................................. 223 6.1.2 Kaynak Standartlar............................................................................................................ 223 6.1.2.1 Genel elik Yaplar ile ilgili Kaynak Standartlar (TS EN 1993-1-1 den) ................... 223 6.1.2.2 Kaynaklanabilir Yapsal elikler ile ilgili Kaynak Standartlar (TS EN 1993-1-1 den) 223 6.1.2.3 Toleranslar, Ebatlar ve Teknik Teslim artlar ile ilgili Standartlar (TS EN 1993-1-8 den) ........................................................................................................................................ 224 6.1.2.4 Dairesel veya dikdrtgen enkesitli yapsal borular ile ilgili Standartlar(TS EN 1993-1-8 den) ........................................................................................................................................ 224 6.1.2.5 Cvata, Somun ve Rondelalar ile ilgili Standartlar (TS EN 1993-1-8 den) ................. 225 6.1.2.6 Kaynak malzemesi ile ilgili Standartlar (TS EN 1993-1-8 den).................................. 226 6.1.2.7 elik yaplarn imal ve montaj ile ilgili Standartlar (TS EN 1993-1-8 den) ................ 226 6.1.3 Simgeler ............................................................................................................................ 226 6.2 Malzemeler .............................................................................................................................. 231 6.2.1 Genel................................................................................................................................. 231 6.2.2 Yapsal elik ..................................................................................................................... 231 6.2.2.1 Malzeme zellikleri .................................................................................................... 231 6.2.2.2 Sneklik Gereksinimleri.............................................................................................. 232 6.2.2.3 Krlma Bakmndan elik Cinsi ve Levha Kalnl Seimi ........................................ 233 6.2.2.4 elik Kesit Boyutlar ................................................................................................... 233 6.2.2.5 Tasarmda Kullanlacak Malzeme zellikleri.............................................................. 233 6.2.3 Cvata, Somun ve Rondelalar ........................................................................................... 233 6.2.3.1 Genel.......................................................................................................................... 233 6.2.3.2 ngermeli Cvatalar ................................................................................................... 233 6.2.3.3 Ankraj Cvatalar......................................................................................................... 233 6.2.3.4 Kaynak Malzemeleri.................................................................................................. 234 6.3 Snr Durumlar.......................................................................................................................... 234 6.3.1 Genel................................................................................................................................. 234 6.3.2 Kullanm Snr Durumlar................................................................................................... 234 6.3.3 Yorulma Snr Durumlar ................................................................................................... 234 6.3.4 Dayanm Snr Durumu ..................................................................................................... 234 6.3.4.1 Genel.......................................................................................................................... 234 6.3.4.2 Dayanm Katsaylar................................................................................................... 234 6.3.5 Olaan D ve Deprem Snr Durumlar ........................................................................... 235 6.4 Yorulma.................................................................................................................................... 235 6.4.1 Ykten Kaynaklanan Yorulma........................................................................................... 235 6.4.1.1 Genel.......................................................................................................................... 235 6.4.1.2 Tahkik Yntemi .......................................................................................................... 236 6.4.1.3 Yorulma ile lgili Gerilmelerin Tanmlanmas .............................................................. 236 6.4.1.4 Yorulma Tahkiki iin Gerilme Aral Hesab.............................................................. 237 6.4.1.5 Hasar Edeerlik Katsays ................................................................................. 237 6.4.1.6 Yerel ve Global Gerilme Aralklarndan Kaynaklanan Yorulma Hasarlarnn Birletirilmesi .......................................................................................................................... 241 6.4.1.7 Yorulma Tahkiki ......................................................................................................... 241

11

6.4.1.8 Yorulma Dayanm ..................................................................................................... 241 6.4.2 Burulma ve arplma Kaynakl Yorulma ........................................................................... 241 6.5 Krlma...................................................................................................................................... 242 6.6 Boyutlar ve Detaylar ile lgili Genel artlar.............................................................................. 244 6.6.1 Etkili Aklk Boyu.............................................................................................................. 244 6.6.2 l Ykler iin Ters Sehim................................................................................................ 244 6.6.3 elikte Minimum Kalnlk................................................................................................... 244 6.7 ekme Elemanlar.................................................................................................................... 244 6.7.1 Genel................................................................................................................................. 244 6.7.2 Narinlik Orannn Snrlandrlmas .................................................................................... 245 6.7.3 ekme Dayanm .............................................................................................................. 245 6.7.3.1 Genel.......................................................................................................................... 245 6.7.3.2 U Azaltma Katsays.................................................................................................. 245 6.7.3.3 Net Alan ..................................................................................................................... 246 6.7.4 ekmeli Eilme ................................................................................................................. 246 6.7.5 ok Paral ekme Elemanlar ......................................................................................... 246 6.7.6 Gz ubuklar ................................................................................................................... 247 6.7.6.1 Katsayl Dayanm ...................................................................................................... 247 6.7.6.2 Boyutlar ...................................................................................................................... 247 6.7.6.3 Dzenleme ................................................................................................................. 247 6.7.6.4 Gz ubuklar iin minimum pim ap ........................................................................ 247 6.7.7 Pim ile Balanm Levhalar............................................................................................... 248 6.7.7.1 Genel.......................................................................................................................... 248 6.7.7.2 Pim Levhalar ............................................................................................................. 248 6.7.7.3 Boyut Oranlar ............................................................................................................ 248 6.7.7.4 Dzenleme ................................................................................................................. 248 6.8 Basn Elemanlar .................................................................................................................... 249 6.8.1 Genel................................................................................................................................ 249 6.8.2 Narinlik Orannn Snrlandrlmas .................................................................................... 249 6.8.3 Eksenel Basn Dayanm ................................................................................................ 249 6.8.3.1 Eksenel Basn .......................................................................................................... 249 6.8.3.2 Buruma katsays ve Eksenel Basn Elemanlarnda Levha Genilik/Kalnlk Talepleri ............................................................................................................................................... 250 6.8.4 Eksenel Basn ve Eilme Kombinasyonu........................................................................ 251 6.9 I-Kesitli Eilme Elemanlar ....................................................................................................... 252 6.9.1 Genel................................................................................................................................. 252 6.9.2 En Kesit Boyut Snrlandrmalar ....................................................................................... 252 6.9.2.1 Gvde Boyutlar ......................................................................................................... 252 6.9.2.2 Balk Boyutlar .......................................................................................................... 252 6.9.3 Dayanm Snr Durumu ..................................................................................................... 253 6.9.3.1 Genel.......................................................................................................................... 253 6.9.3.2 Eilme Dayanm........................................................................................................ 253 6.9.3.2.1 Eilme Dayanm Tahkikleri................................................................................. 253

6.9.3.2.1a Tahkiklerde Kullanlacak olan Balk Gerilmeleri ve Eleman Eilme Momentlerinin Tanmlanmas...........................................................................................253 6.9.3.2.1b Aralkl Tutulmu olan Basn Balklarnn Tahkiki ......................................254 6.9.3.2.1c Aralkl Tutulmu olan ekme Balklarnn tahkiki .......................................255 6.9.3.2.1d Srekli ekilde Tutulmu olan ekme veya Basn Balklarnn Tahkiki .....255 6.9.3.2.1e ekme Balklarnda Kopma Tahkiki ..............................................................255
6.9.3.2.2 Basn Bal Eilme Dayanm Gerilmeleri........................................................ 255

6.9.3.2.2a Gvdeden Bala Basn Gerilmesi Aktarma Katsays Rb ............................256 6.9.3.2.2b Yerel Burkulma Dayanm Gerilmesi ...............................................................256 6.9.3.2.2c Yanal Burulmal Burkulma Dayanm Gerilmesi..............................................257
6.9.3.2.3 ekme Bal Eilme Dayanm Gerilmesi ......................................................... 259 6.9.3.2.4 Gvde Buruma Dayanm .................................................................................. 259

6.9.3.2.4a Boyuna Berkitmeleri Olmayan Gvdeler........................................................259 6.9.3.2.4b Boyuna Berkitmeleri Olan Gvdeler ...............................................................260 12

6.9.3.3 Kesme Dayanm........................................................................................................ 260 6.9.3.3.1 Takviyesiz ve Berkitmesiz Gvdelerin Anma Dayanm ..................................... 261 6.9.3.3.2 Takviyeli Gvdelerin Anma Dayanm ................................................................. 261

6.9.3.3.2a Paneller.........................................................................................................261 6.9.3.3.2b U Paneller......................................................................................................262

6.9.3.4 Berkitmeler ve Takviyeler........................................................................................... 263 6.9.3.4.1 Enine Ara Berkitmeler ........................................................................................ 263

6.9.3.4.1a Genel ................................................................................................................263 6.9.3.4.1b Dzlemden Dar kan Levha Genilii .......................................................263 6.9.3.4.1c Berkitme Atalet Momenti.................................................................................264 6.9.3.4.1d Berkitme Alan.................................................................................................265
6.9.3.4.2 Mesnet Berkitmeleri............................................................................................. 265

6.9.3.4.2a Dzlem Dna kan Genilik.........................................................................266 6.9.3.4.2b Mesnet Berkitmesi Tama Dayanm.............................................................266 6.9.3.4.2c Mesnet Berkitmelerinin Eksenel Dayanm ....................................................266
6.9.3.4.3 Boyuna Takviyeler............................................................................................... 266

6.9.3.4.3a Genel ................................................................................................................267 6.9.3.4.3b Dzlem Dna kan Genilik ........................................................................267 6.9.3.4.3c Boyuna Takviye Atalet Momenti ve Atalet Yarap.......................................267
6.9.3.5 Balk Takviye Levhalar ............................................................................................ 268 6.9.3.5.1 Genel................................................................................................................... 268 6.9.3.5.2 Takviye Levhas U Ksmlar ile lgili Koullar .................................................... 268

6.9.3.5.2a Kaynakl U Noktalar .....................................................................................268 6.9.3.5.2b Cvatal U Noktalar .......................................................................................268

6.9.4 Yorulma ve Krlma Snr Durumu ..................................................................................... 269 6.9.4.1 Yorulma...................................................................................................................... 269 6.9.4.2 Krlma........................................................................................................................ 269 6.9.5 Kullanm Snr Durumu...................................................................................................... 269 6.9.5.1 Elastik Deformasyonlar .............................................................................................. 269 6.9.5.2 Kalc Deformasyonlar................................................................................................ 269 6.9.5.2.1 Genel................................................................................................................... 269 6.9.5.2.2 Eilme ................................................................................................................. 269 6.9.6 na Edilebilme.................................................................................................................. 270 6.9.6.1 Genel.......................................................................................................................... 270 6.9.6.2 Eilme Tahkikleri........................................................................................................ 270 6.9.6.2.1 Aralkl ekilde aprazlanm Basn Balklar.................................................. 270 6.9.6.2.2 Aralkl ekilde Tutulmu ekme Balklar......................................................... 271 6.9.6.2.3 Srekli Olarak Tutulmu ekme veya Basn Balklar ..................................... 271 6.9.6.3 Kesme Tahkiki............................................................................................................ 271 6.10 Diyaframlar ve Enleme ereveleri........................................................................................ 271 6.10.1 Genel............................................................................................................................... 272 6.10.2 Dz I-kesitleri .................................................................................................................. 272 6.10.3 Yanal aprazlama........................................................................................................... 272 6.10.3.1 Genel........................................................................................................................ 272 6.10.3.2 Dz I-Profiller ........................................................................................................... 273 6.11 Balant ve Ekler .................................................................................................................... 273 6.11.1 Genel............................................................................................................................... 273 6.11.2 Cvatal Birleimler .......................................................................................................... 274 6.11.2.1 Genel........................................................................................................................ 274 6.11.2.1.1 Kayma-Kritik Birleimler .................................................................................... 274 6.11.2.1.2 Kesme-Ezilme Tipi Birleimler........................................................................... 275 6.11.2.2 Cvatalar, Somunlar ................................................................................................. 275 6.11.2.3 Cvata Delikleri ......................................................................................................... 275 6.11.2.4 Kesme Dayanm...................................................................................................... 276 6.11.2.4.1 Ksa Birleimler ................................................................................................. 276 6.11.2.4.2 Uzun Birleimler ................................................................................................ 276

13

6.11.2.5 Cvata Deliklerinde Ezilme Dayanm....................................................................... 277 6.11.2.6 Kayma Dayanm..................................................................................................... 278 6.11.2.7 ekme Dayanm ..................................................................................................... 280 6.11.2.7.1 Genel................................................................................................................. 280 6.11.2.7.2 Anma ekme Dayanm .................................................................................... 280 6.11.2.7.3 Yorulma Dayanm............................................................................................. 280 6.11.2.7.4 Kanrtma Etkisi .................................................................................................. 280 6.11.2.8 ekme ve Kesme Kombinasyonu ............................................................................ 281 6.11.2.9 Enjeksiyon Cvatalar ............................................................................................... 281 6.11.2.10 Karma Birleimler................................................................................................... 282 6.11.2.11 Blok Halinde Yrtlma.............................................................................................. 282 6.11.2.12 Kollarnn bir Tanesinden Balanm, ekmeye Maruz Kebentler .................... 283 6.11.2.13 Cvata Ara Uzaklklar ............................................................................................ 284 6.11.3 Pimler .............................................................................................................................. 285 6.11.3.1 Eilme ile Kesme Kombinasyonu............................................................................. 285 6.11.3.2 Ezilme ...................................................................................................................... 286 6.11.4 Kaynakl Birleimler......................................................................................................... 287 6.11.4.1 Genel........................................................................................................................ 287 6.11.4.2 Kaynak Tipleri .......................................................................................................... 287 6.11.4.3 Kt Kaynakl Birleimlerin Dayanm ........................................................................ 287 6.11.4.3.1 ekme veya Basn .......................................................................................... 287 6.11.4.3.2 Kesme ............................................................................................................... 287 6.11.4.4 Ke Kaynakl Birleimlerin Dayanm ..................................................................... 287 6.11.4.4.1 ekme veya Basn .......................................................................................... 288 6.11.4.4.2 Kesme ............................................................................................................... 288

6.11.4.4.2a Kaynak Boyu..................................................................................................288 6.11.4.4.2b Etkili Ke Kayna Kalnl........................................................................288

6.11.4.5 Ke Kaynann Ularndaki Dnler .................................................................. 289 6.11.4.6 Yaltm Kaynaklar ................................................................................................... 289 6.11.4.7 Kaynakl Birleimlerinde Kuvvet Dalm ................................................................ 289 6.11.4.8 Uzun Ke Kaynakl Balantlar............................................................................... 290 6.11.4.9 Bir Kolundan Balanan Kebentler ........................................................................ 290 6.11.5 Balant Elemanlar .................................................................................................... 291 6.11.5.1 Genel........................................................................................................................ 291 6.11.5.2 ekme...................................................................................................................... 291 6.11.5.3 Kesme ...................................................................................................................... 291 7. KENAR AYAKLAR VE ORTA AYAKLAR....................................................................................... 295 7.1 Genel ....................................................................................................................................... 295 7.1.1 Kapsam ............................................................................................................................. 295 7.1.2 Kaynak Standartlar............................................................................................................ 295 7.2 Tanmlar ................................................................................................................................... 295 7.3 Simgeler ................................................................................................................................... 296 7.4 Zemin Karakteristikleri ve Malzemeler ..................................................................................... 297 7.4.1 Genel................................................................................................................................. 297 7.4.2 Zemin Karakteristiklerinin Belirlenmesi ............................................................................. 297 7.5 Snr Durumlar ve Dayanm Katsaylar................................................................................... 297 7.5.1 Genel................................................................................................................................. 297 7.5.2 Kullanm Snr Durumu...................................................................................................... 298 7.5.3 Dayanm Snr Durumu ..................................................................................................... 298 7.5.3.1 Genel.......................................................................................................................... 298 7.5.3.2 Yk Birleimleri ve Yk Katsaylar............................................................................. 298 7.5.3.3 Dayanm Katsaylar................................................................................................... 298 7.6 Kenar Ayaklar .......................................................................................................................... 299 7.6.1 Genel................................................................................................................................. 299 7.6.1.1 Ykler ......................................................................................................................... 299 7.6.2 Serbest Duran Kenar Ayaklar..................................................................................... 299 7.6.2.1 Kullanm Snr Durumunda Genel Stabilite Tahkiki .................................................... 299 7.6.2.2 Dayanm Snr Durumunda Tama Gc ve Stabilite Tahkikleri ............................... 299

14

7.6.2.2.1 Tama Gc Tahkiki .......................................................................................... 299 7.6.2.2.2 Devrilme Tahkiki.................................................................................................. 301 7.6.2.2.3 Kayma Tahkiki..................................................................................................... 302 7.6.2.2.4 Zemin Pasif Direnci ..................................................................................................... 302 7.6.2.2.5 Yapsal Tahkikler......................................................................................................... 302 7.6.2.2.6 Deprem Tasarm ........................................................................................................ 302 7.6.3 ntegral Kenar Ayaklar....................................................................................................... 303 7.6.4 Kanat Duvarlar ................................................................................................................. 303 7.6.5 Kenar Ayak Donats ......................................................................................................... 303 7.6.6 Genleme Derzleri ........................................................................................................... 303 7.6.7 Temel Alt Erozyonu.......................................................................................................... 303 7.6.8 Drenaj................................................................................................................................ 304 7.7 Orta Ayaklar ............................................................................................................................. 304 7.7.1 Yk Etkileri ........................................................................................................................ 304 7.7.2 Orta Ayan Korunmas..................................................................................................... 304 7.7.2.1 arpma ...................................................................................................................... 304 7.7.2.2 Oyulma....................................................................................................................... 304 7.7.3 Tasarm ............................................................................................................................. 304 7.7.4 Deprem Etkileri.................................................................................................................. 304 7.7.4.1 Genel.......................................................................................................................... 304 7.7.4.2 Kolon-Ayaklar iin Talepler ........................................................................................ 305 7.7.4.2.1 Dayanm Katsaylar ............................................................................................ 305 7.7.4.2.2 Enine Yn Donats ............................................................................................. 305 7.7.4.2.3 Plastik Mafsallarda Sarg Donats ...................................................................... 305 7.7.4.2.4 Sarg Donats Ara Mesafesi ............................................................................... 306 7.7.4.2.5 Boyuna Donat Ekleri........................................................................................... 306 7.7.4.2 Perde Duvar Tipi Ayaklar iin Koullar ....................................................................... 307 7.7.4.3 Kolon Balantlar....................................................................................................... 307 7.7.4.5 Perde ve Kolon Ayaklarda naat Derzleri ................................................................. 307 7.7.4.6 Kutu Kesitli Basn Elemanlar iin Donat ................................................................. 308 7.7.4.6.1 Genel................................................................................................................... 308 7.7.4.6.2 Donatnn Ara Mesafesi....................................................................................... 308 7.7.4.6.3 Etriyeler ............................................................................................................... 308 7.7.4.6.4 Bindirmeler .......................................................................................................... 308 7.7.4.6.5 Firketeler ............................................................................................................. 308 7.8 Tabliyenin Kpr Ayana Oturma Genilii .......................................................................... 309 8. MESNETLER ................................................................................................................................. 313 8.1 Faaliyet Alan ........................................................................................................................... 313 8.2 Tanmlar ................................................................................................................................... 313 8.3 Mesnet Seiminde ve Kullanmnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ................................. 314 9. NTEGRAL KPRLER ................................................................................................................ 319 9.1 Simgeler ................................................................................................................................... 319 9.2 Giri.......................................................................................................................................... 320 9.3 Integral Kpr Nedir ................................................................................................................. 320 9.4 Integral Kprlerin Yaplabilirlik Koullar................................................................................. 322 9.4.1 Kpr Uzunluu ................................................................................................................ 322 9.4.1.1 elik Kazklarn Yksek Plastik Gerinmeler Altnda Yorulma Performanslarna Bal Olarak Belirlenen ntegral Kpr Uzunluk Snrlar: ............................................................... 322 9.4.1.2 Kenar Ayaklarn Eilme Dayanmna Dayal ntegral Kpr Uzunluk Snrlar ........... 324 9.4.2 st Yap Tipi...................................................................................................................... 324 9.4.3 Kpr Geometrisi .............................................................................................................. 325 9.4.4 Kenar Ayaklar ve Kanat duvarlar ...................................................................................... 325 9.4.5 ok Aklkl Yaplar .......................................................................................................... 325 9.4.6 Zemin Durumu .................................................................................................................. 325 9.5 ntegral Kprlerin Yapm Yntemleri ...................................................................................... 326 9.6 ntegral Kprlerin Tasarm Yntemleri ................................................................................... 326 9.6.1 Yapm Evreleri, lgili Ykler ve Yk Kombinasyonlar ....................................................... 326 9.6.2 ntegral Kprnn Analiz iin Modellenmesi ..................................................................... 328

15

9.6.3 Is Deiimi ve Kpr-Zemin Etkileimi............................................................................. 330 9.6.4 Deprem Ykleri Altnda Tasarm ....................................................................................... 331 9.7 ntegral Kprlerin Tasarm ile lgili nemli Noktalar .............................................................. 331 9.7.1 st Yap ............................................................................................................................ 331 9.7.2 Kenar Ayaklar, Kanat duvarlar ve Yaklam Tabliyeleri .................................................... 332 9.7.3 Kenar Ayak Kazklar......................................................................................................... 333 9.7.4 Mesnetler, Orta Ayaklar ve Temeller................................................................................. 333 9.8 Tasarm ile lgili Detaylar.......................................................................................................... 333 9.8.1 Kenar Ayak Monolitik Balant Detaylar........................................................................... 333 9.8.2 Yaklam Tabliyesi ile Demiryolu Birleim Noktasnda Genleme Derzi Detay ............... 337 9.8.3 Sert Zeminde Kazklarn Detaylandrlmas....................................................................... 338 9.8.4 Kenar Ayaklarda Dolgu ve Zemin ile lgili Detaylar ........................................................... 338

16

EKLLER ekil 2.4.3.2- 1 Kpr Demesinde Burulma t nin Tanm ............................................................... 38 ekil 2.4.3.3- 1 Kpr Demesi Ularndaki Asal Dnmelerin Tanm ........................................... 39 ekil 2.4.4.2-1 Yolcu Vagonunda Dey vmenin bv = 1 m/s2 Alnmas Halinde ................................ 41 veya Daha Fazla Basit Mesnetli Ardk Aklkl bir Demiryolu Kprsnde ................................ 41 Deiik Tren Hzlar V (km/saat) iin zin Verilebilecek En Byk Dey Sehimi ........................... 41 ekil 3.5-3.2-1 Yk Modeli LM 71 ve Dey Ykler iin Karakteristik Deerler .................................. 57 ekil 3.5.3.3-1 Yk Modelleri SW/0 ve SW/2 ....................................................................................... 58 ekil 3.5.3.5- 1 Dey Yklerin Dmerkezlii ..................................................................................... 59 ekil 3.5.3.6-1 Noktasal Kuvvet veya Teker Yknn Ray Yardm ile Boyuna Ynde Datlmas.. 59 ekil 3.5.3.6.2 Ykn Travers ve Balast Yardm ile Boyuna Ynde Datm................................... 60 ekil 3.5.3.6.3-1 Deversiz bir Hatta Etkilerin Traversler ve Balast Yardm ile Enine Ynde Dalm (Dey Yklerin Dmerkezliinin Etkisi Gsterilmemitir)................................................................... 60 ekil 3.5.3.6.3-2 Deversiz bir Hatta Balastn Sadece Ray Altnda Sktrlm Olmas Halinde Etkilerin Traversler ve Balast Yardm ile Enine Ynde Datlmas (Dey Yklerin Dmerkezliliinin Etkisi Gsterilmemitir) ........................................................................................................................ 61 ekil 3.5.3.6.3-3 Deverli bir hatta etkilerin traversler ve balast yardm ile enine ynde datlmas (dey yklerin dmerkezliinin etkisi gsterilmemitir) ..................................................................... 61 ekil 3.5.4.4-1 Dinamik Analiz Gerekip Gerekmediinin Belirlenmesi iin Ak emas ................... 64 ekil 3.5.4.4-2 Kpr Aklna gre Kpr Doal Frekansnn Snrlar .......................................... 65 ekil 3.5.5.1-1 Yk Modeli LM 71 ve SW/0 iin f Katsays .............................................................. 72 ekil 3.5.7.2- Hatta Paralel Basit Dey Yzeyler iin Etkilerin Karakteristik Deerleri, q1k ................ 79 ekil 3.5.7.3-1. Hattn zerinde Basit Yatay Yzeyler iin q2k Etkilerinin Karakteristik Deerleri.......................................................................................................................... 79 ekil 3.5.7.4-1 - Hatta Bitiik Basit Yatay Yzeyler iin q3k Etkilerinin Karakteristik Deerleri........ 80 ekil 3.5.7.5-1 Hattn Merkez izgisinden olan min ag ve maks ag Uzaklklarnn Tanm................. 81 ekil 3.6.3-1 Rzgar Hesab iin Referans Alan.................................................................................. 84 ekil 3.7.1.2-1: Kprdeki Dzgn Scaklk Dalm (Temin/Temax) ile ............................................. 86 Glgede Hava Scakl (Tmin/Tmax) Arasndaki iliki. ....................................................................... 86 ekil 3.10.3.2-1 Akarsu Basncn Gsteren Ayak Plan Grn ...................................................... 88 ekil 3.12.1-1 Tasarm Durumu I Edeer yk QA1d ve q A1d ............................................................ 90 ekil 3.12.1-2 Tasarm Durumu II Edeer yk q A2d ...................................................................... 90 ekil 4.6.3.2-1 Etkili Balk Genilikleri be, bm ve bs ile ilgili ekiller................................................... 111 ekil 4.6.3.2-2 (b/li) iin Verilmi Deerlere gre bm ve bs iin ....................................................... 112 Etkili Balk Genilii Katsaylar........................................................................................................ 112 ekil 4.6.3.2-3 Eilme ve Kesme iin Enkesitler ve Bunlara Karlk Gelen be ................................. 113 Etkili Balk Genilikleri ...................................................................................................................... 113 ekil 4.6.3.2-4 Normal Kuvvetler iin bn etkili balk genilii ........................................................... 114 ekil 4.7.1.1-1 HSLM - A ................................................................................................................ 118 ekil 4.7.1.1-2 HSLM - B ................................................................................................................. 119 ekil 4.7.1.1-3 HSLM - B ................................................................................................................ 119 ekil 4.7.4-1 Aklk Boyu L (m) nin bir Fonksiyonu Olarak lave Snm (%)............................ 124 ekil 4.8.1-1 LT Genleme Uzunluu iin rnekler............................................................................ 126 ekil 4.8.1-2 Mesnetlerdeki Edeer Boyuna Dorultudaki Rijitliin Saptanmas iin ................ 127 rnek ................................................................................................................................................. 127 ekil 4.8.3-1 Hat-Yap Sistemi Modeline bir rnek............................................................................ 128 ekil 4.8.3-2 Bir Hat iin Boyuna Dorultudaki Kesme Kuvvetinin Boyuna Dorultudaki Hat Yer Deitirmesi ile Deiimi.................................................................................................................... 129 ekil 4.8.5.1-1 Sabit Mesnetlerin Uta Olmad Deme ................................................................ 133 ekil 5.4.1.6-1 Yapsal Analiz iin Gerilme-Birim Ksalma likisinin ematik Gsterimi ................... 149 ekil 5.4.1.7-1 Dikdrtgen Gerilme Dalm..................................................................................... 149 ekil 5.4.3.4-1 Tipik ngerilme elii iin gerilme-birim uzama erisi ............................................... 152 ekil 5.4.3.7-1 ngerilme elii iin dealletirilmi Gerilme-Birim Uzama Erisi ............................ 153 ekil 5.5.4.2-1 Dayanm Katsaysnn Net ekme Birim Uzamas ile Deiimi .............................. 156 ekil 5.6.3.2-1 Ankraj Koullarnn Etkili Destek Enkesit Alan zerindeki Etkisi .............................. 159 ekil 5.7.4.7.1-1 Dikdrtgen Kutu Kesitli Basn Eleman ................................................................. 173 ekil 5.7.5-1 A2 Alannn Tanmlanmas ........................................................................................ 175

17

ekil (5.8.2.2.5-1) Aoh Alannn Tanmlanmas................................................................................ 182 ekil 5.9.6.3.1-1 Erilikli bir Demette Sapma Kuvveti Etkileri ............................................................ 197 ekil 5.9.6.3.1-2 Yatay dzlemde erilikli bir kprde sapma kuvveti etkileri.................................... 198 ekil 5.9.6.3.2-1 Dzlemden Dar Doru Olan Kuvvetler ............................................................ 199 ekil 5.9.8.1-1 Ankraj Blgesi Boyutlar............................................................................................. 200 ekil 5.9.8.1-2 Ankraj Blgesi Boyutlar............................................................................................. 200 ekil 5.9.8.2.1-1 Genel ve Yerel Blgeler .......................................................................................... 201 ekil 5.9.8.3.2-1 oklu bir Ankrajda Kuvvetlerin Dalm ................................................................. 202 ekil 5.9.8.3.2-2 Patlatma Donatsnn Yerletirilmesi ....................................................................... 203 ekil 5.9.8.3.2-3 Kenar ekme Kuvvetleri ......................................................................................... 204 ekil 5.9.8.3.2-4 Ankraj Blgesi Donatsnn Yerletirilmesi .............................................................. 204 ekil 5.9.8.4.1-1 Asal Gerilme Alan ve Destek-Gergi Modeli............................................................ 206 ekil 5.9.8.4.1-2 Genel Blge iin Destek-Gergi Modeli rnekleri .................................................... 206 ekil 5.9.8.4.1-3 Genel Blgenin D Ksmlar iin Gelitirilen bir Destek-Gergi Modeli ................... 206 ekil 5.9.8.4.3-1 Basn Desteklerinin Kritik Enkesitleri..................................................................... 207 ekil 5.9.8.6.1-1 Ankraj Blgesinde Sreksizlik Olmasnn Etkisi ...................................................... 208 ekil 5.9.8.6.1-2 Ankraj Blgesinde, Kenar Uzaklklarn Gsterimi ................................................... 208 ekil 5.9.8.6.2-1 Sk Aralkl oklu Ankrajlar ..................................................................................... 209 ekil 5.9.8.6.2-2 Etkili Mesnetlenme Alan......................................................................................... 210 ekil 5.9.8.6.3-1 Denklem 1 ve 2 deki Simgeler ............................................................................... 211 ekil 5.9.8.6.4-1 Dmerkezli Ankrajlarda Kenar ekme Kuvvetlerinin Hesab ................................. 211 ekil 5.9.8.7.1-1 Yerel Blgenin Geometrisi ...................................................................................... 212 ekil 5.12.2.4.3-1 Kancal ubuk iin etriye gereksinimi .................................................................... 220 ekil 6.4.1.3-1 Ke Kaynaklar Yorulma Tahkiki le lgili Gerilmeler................................................. 237 ekil 6.4.1.5- 1 Aklk ve mesnet blgelerinin tanm ....................................................................... 240 ekil 6.9.3.2.2-1 I Kesitleri Basn Bal Eilme Dayanm Bantlarnn Gsterimi ...................... 257 ekil 6.9.3.2.2c-1 Basn Altnda Bulunan Gvde Blgesi Ykseklii ............................................... 259 ekil 6.9.3.4.1a-1 Berkitme Kayna Ara Uzakl ............................................................................. 263 ekil 6.11.1-1 Eksen izgileri ............................................................................................................ 274 ekil 6.11.2.4.2-1 Uzun Birleimler.................................................................................................... 277 ekil 6.11.2.5-1 Tek Sra Cvata Dizisi le Balanm Olan Balantlar ............................................. 278 ekil 6.11.2.5-2 Besleme Levhal Balantlar .................................................................................... 278 ekil 6.11.2.11-1 Blok Halinde Yrtlma ............................................................................................. 283 ekil 6.11.2.12-1 Bir Kolundan Balanm Olan Kebentler............................................................ 284 ekil 6.11.2.13-1 Cvata Ara ve U Uzaklklar .................................................................................. 284 ekil 6.11.3.1-1 Bir Pimdeki Eilme Momenti .................................................................................... 286 ekil 6.11.4.4.2b-1 Ke Kayna kalnl ........................................................................................ 288 ekil 6.11.4.4.2b-2 Derin Nfuziyetli Ke Kayna Kalnl ............................................................ 289 ekil 7.6.3.1-1 Zemine Oturan Temellerde Tama Gc ................................................................. 300 ekil 7.6.3.1-2 Kayaya Oturan Temellerde Tama Gc ................................................................. 301 ekil 9.3-1 Integral Kpr Detaylar ................................................................................................... 321 ekil 9.3-2 Integral ve Genleme Derzli Kprlerin Kenar ayak Blgesindeki Detaylar ................... 321 ekil 9.6.2-1 Birinci Yapm Evresi iin Tipik ki Aklkl ntegral Kpr ve Analitik Model ................. 329 ekil 9.6.2-2 Son Yapm Evresi iin Tipik ki Aklkl ntegral Kpr ve Analitik Model..................... 330 ekil 9.7.1-1 Ayak-st Tabliye ve Kazk - Ayak Derzinde Sabit Balant Detay............................... 332 ekil 9.8.1-1 Betonarme Tabliyeli ngerme Beton Kiri................................................................... 334 ekil 9.8.1-2 Betonarme Tabliyeli elik Kiri .................................................................................... 335 ekil 9.8.1-3 Betonarme Tabliyeli Yanyana Dizili ndkmeli Kutu Kiriler ........................................ 336 ekil 9.8.1-4 Betonarme tabliyeli elik kutu kiriler ............................................................................ 337 ekil 9.8.2-1 Yaklam Tabliyesi ile Demiryolu Birleim Noktasnda Genleme Derzi Detay ........... 338 ekil 9.8.3-1 Sert Zeminde Kazk Yerletirme Detaylar ................................................................... 338 ekil 9.8.4-1 Kprlerde Dolgu ve Zemin Detaylar........................................................................... 339

18

19

TABLOLAR Tablo 2.4.2-1 Sehim ve Titreim Snrlarnn Kontrol iin Tren Yk Alnacak Hatlarn Says........ 37 Tablo 2.4.3.2- 1 Kpr Demesinin Burulma Snr Deerleri ............................................................ 38 Tablo 2.4.3.4- 1 Maksimum Yatay Dnme ve Erilik Yarapnn Maksimum Deiimleri................. 40 Tablo 2.4.4.1- 1 Tavsiye Edilen Rahatlk Seviyeleri............................................................................. 40 Tablo 3.3.1-1 Yk Birleimleri Tablosu ve Yk Katsaylar .................................................................. 51 Tablo 3.3.2-1 Zati Ykler iin Yk Katsaylar G .................................................................................. 53 Tablo 3.3.3-1 Zemin Ykleri iin Yk Katsaylar ................................................................................. 53 Tablo 3.3.3-2 eitli Zemin Srtnme Alar iin A, P, S Deerleri ............................................. 54 Tablo 3.3.4-1 Tren Grup Ykleri iin Yk Katsaylar gr1(1) .................................................................. 54 Tablo 3.4.1-1 Malzeme Birim Arlklar............................................................................................... 55 Tablo 3.5.3.3-1 Yk Modelleri SW/0 ve SW/2 iin Dey Ykler Karakteristik Deerleri..................... 58 Tablo 3.5.4.5.3-1 - Belirleyici uzunluklar L ...................................................................................... 67 Tablo 3.5.5.1-1 Yk Modeli 71 ve SW/0 iin f Katsays .................................................................... 72 Tablo 3.5.5.1-2 - ve Sahadaki Maksimum Hat Hz Deerlerine Karlk Gelen ............................. 73 Merkezka Kuvveti iin Ykleme Durumlar......................................................................................... 73 Tablo 3.5.6.2-1 Tren Yk Gruplar ....................................................................................................... 77 Tablo 3.6.1-1 Rzgar Srtnme Boyu (ZO) deerleri .......................................................................... 83 Tablo 3.6.2-1 Kuvvet Katsays C Deerleri......................................................................................... 84 Tablo 3.7.1.3-1 Balastl Demiryolu Kprleri iin Dorusal s farkllklar............................................ 86 Tablo 3.10.3.1-1 Aknt Diren Katsays ............................................................................................ 88 Tablo 3.10.3.2-1 Yanal Aknt Diren Katsays ................................................................................... 89 Tablo 3A -1 Standart Trafik Karm [Dingil Yk 22,5t (225kN) ].................................................. 97 Tablo 3A-2 Ar Trafik Karm [Dingil Yk = 25t (250kN)] ............................................................. 97 Tablo 3A-3 Hafif Trafik Karm [Dingil Yk 22,5t (225kN)]........................................................... 97 Tablo 4.7.1.1-1 HSLM A .............................................................................................................. 119 Tablo 4.7.1.1-2 HSLM A ve HSLM Bnin Uygulanmas............................................................... 120 Tablo 4.7.1.2-1 Kpr zerindeki Hat Saysna gre lave Yk Durumlarnn zeti ....................... 120 Tablo 4.7.3.1-1 Tasarm Amac ile Kullanlacak Snm Deerleri.................................................... 122 Tablo 4.8.5.1-1 Tek Para Demelerin Sabit Mesnetlerinde Demerajdan ve Frenlemeden Kaynaklanan Boyuna Yndeki Kuvvetlerin Hesabnda Kullanlan Azaltma Katsays..................... 132 Tablo 5.4.1.1-1 imento Dayanm Snfna gre s katsays ........................................................... 146 Tablo 5.4.1.1-1 Beton in Birim Ksalma Deerleri .......................................................................... 147 Tablo 5.7.2.2-1 Beton Snflarna gre 1 deerleri ........................................................................... 162 Tablo 5.9.3-1 ngerilme Demetleri iin Gerilme Snrlar .................................................................. 189 Tablo 5.9.3.1.2-1 Tam ngerilmeli Elemanlar in, Kayplardan nce Geici ekme Gerilmesi Snrlar .............................................................................................................................................. 190 Tablo 5.9.3.2.1-1 Tam ngerilmeli Elemanlarda, Kayplardan Sonra Kullanm Snr Durumu iin Basn Gerilmesi Snrlar .................................................................................................................. 190 Tablo 5.9.3.2.2-1 Tam ngerilmeli Elemanlarda, Kayplardan Sonra Kullanm Snr Durumu iin ekme Gerilmesi Snrlar.................................................................................................................. 191 Tablo 5.9.4.2.2b-1 Ardekme Demetleri iin Srtnme Katsaylar ................................................... 193 Tablo 5.9.4.3.-1 Zamana bal kayplar (MPa) .................................................................................. 195 Tablo 5.11.1-1 Korunmasz Ana Donat iin Net Beton rts (mm) ............................................... 214 Tablo 5.11.2.3-1 Minimum Bkme aplar ...................................................................................... 215 Tablo 5.11. 5.1-1 Eksenden eksene ara uzaklklar.......................................................................... 216 Tablo 6.2.2.1-1: Scak Haddelenmi Yapsal eliklerin fy Anma Akma Dayanm ve fu Anma Kopma Dayanm ............................................................................................................................... 231 Tablo 6.2.2.1-2: i Bo elik Kesitler iin fy Anma Akma Dayanm ve fu Anma Kopma Dayanm ........................................................................................................................................................... 232 Tablo 6.2.3.1- 1: Cvatalar iin akma ve kopma dayanm gerilmelerinin anma deerleri FBy ve FBu ........................................................................................................................................................... 233 Tablo 6.4.1.2-1 Yorulma iin katsaylar ......................................................................................... 236 Tablo 6.4.1.5- 1 Standart tren trafii iin 1 katsays....................................................................... 238

20

Tablo 6.4.1.5- 2 Ekspres tren, metro ve dingil yk 25 t olan tren trafii iin 1 katsays ............... 239 Tablo 6.4.1.5- 3 2 Katsays....................................................................................................... 240 Tablo 6.4.1.5- 4 3 Katsays....................................................................................................... 240 Tablo 6.4.1.5- 5 4 Katsays....................................................................................................... 240 Tablo 6.5-1 : zin Verilen Maksimum Eleman Kalnlklar t (mm) ...................................................... 243 Tablo 6.8.3.2-1 Buruma Katsays ve Eksenel Basn iin Levha Genilikleri ................................. 250 Tablo 6.11.2.3-1. En byk delik boyutlar ................................................................................... 275 Tablo 6.11.2.6-1 Kh deerleri .......................................................................................................... 279 Tablo 6.11.2.6-2 Ks Deerleri............................................................................................................. 279 2 ve 3 Azaltma Katsaylar ........................................................................... 283 Tablo 6.11.2.12-1 Tablo 6.11.2.13-1 En Byk ve En Kk Kenar Uzaklklar ile Ara Uzaklklar .................................. 285 Tablo 6.11.4.4.2b-1 Ke kaynann en kk boyutlar ............................................................... 289 Tablo 9.4.1.1-1 eitli Zemin ve Kenar ayak-Kazk Balant Tipleri iin Denklem 9.4.1.1-1 de Kullanlmak zere Verilmi Deerleri ............................................................................................. 323 Tablo 9.4.1.1-2 elik ve Betonarme ntegral Kprler iin Kazklarn Yksek Plastik Gerinmeler Altnda Yorulma Performansna Bal Olarak Belirlenen Maksimum Uzunluk Snrlar .................... 324

21

22

1. GR

23

1. GR 1.1 artnamenin Kapsam Bu artname demiryolu kprlerinin tasarlanmas ile deerlendirilmesini kapsamaktadr ve kamu gvenlii iin gereken minimum koullar ngrmektedir. Gvenliin sistemlerde sneklik ve hiperstatiklik oluturulmas yoluyla artrlmas ile arpma ve oyulmaya kar korunma tedbirlerinin alnmas vurgulanmtr.

1.2 Kprnn Sahip Olmas Gereken Temel zellikler 1.2.1 na Edilebilme Kprler, imalat ve montaj ar glk ve skntyla karlalmadan yaplabilecek ekilde tasarlanmaldr. malata bal olarak sitemde ortaya kabilecek zorlanmalarn kabul edilebilir snrlar iinde kalmasna zen gsterilmelidir. Eer bir kprnn yapm yntemi kendiliinden anlalr ekilde ak deilse, en az bir uygulanabilir yntem szleme dkmanlarnda gsterilmi olmaldr. Uygulama iin seilen yntem dolays ile montaj srasnda baz glendirme elemanlar, geici arprazlar veya destekler gerekli oluyorsa bunun gereklilii szleme dkmanlarnda belirtilmelidir. Dar blgelerde kaynak ilemini veya youn donatl blgelerde donatlarn arasndan beton dklmesini gerektiren detaylardan kanlmaldr. Kpry uygulama aamasnda etkileyebilecek hidrolik koullar ve iklim koullar gznne alnmaldr. 1.2.2 Ekonomi Kpr styap ve altyaps, aklk uzunluklar ve kullanlan malzemeler, proje maliyeti dikkate alnarak seilmelidir. Kprnn kullanm mr sresince meydana gelecek iletme ve bakm giderlerinin etkisi toplam maliyet hesaplanrken dikkate alnmaldr. naat sahasnn yapm yntemine getirdii kstlamalar, malzeme temini, imalat, nakliye ve montaj glkleri gibi yerel faktrler dikkate alnmaldr. Alternatif tasarmlar, gvenlik, kullanlabilirlik ve estetik bakmdan edeer zelliklere sahip olmaldr. 1.2.3 Estetik Kprler zarif ve evrelerini tamamlayc nitelikte, yani yerine oturmu, yerini bulmu olmaldrlar. Ayn zamanda kpry seyreden ve kullananlarda, yeterli dayanma sahip olduunu hissettirebilmelidir. Srad ve yapsal nitelikte olmayan ar sslemelerden kanlmaldr. Estetik bir tasarm oluturmak iin aadaki hususlar dikkate alnmaldr : Ayak geometrisi, biim ve detay olarak st yap ile uyum iinde olmaldr. Kprnn genel grnmnde ve elemanlarnda ani ve keskin deiikliklerden kanlmaldr. Eer eitli kpr tiplerinin bir arada kullanm kanlmaz ise, grn olarak birinden dierine geilerin yumuak olmasna zen gsterilmelidir. Demedeki drenaj rtenleri gibi detaylar gzden karlmamaldr. Mmkn olduunca kprnn bir bilgi veya ynlendirme tabelasna veya bir aydnlatma armatrne mesnet olarak kullanlmasndan kanlmaldr.

24

Mesnet blgesindekilerin dnda, enine yndeki gvde berkitmeleri st yapda grnr ekilde olmamaldr. Derin boazlarn geilmelerinde kemer yaplar tercih edilmelidir.

1.2.4 Dayankllk Szleme dkmanlar, kaliteli malzeme ve yksek standartta fabrikasyon ve montaj uygulamas art komaldr. Yapsal elik, uzun mrl boya, kaplama ve katodik korumaya sahip olmal veya kendinden korumal olmaldr. Havadan tanan veya suda zlm tuzlarn etkisine maruz kalmalar beklenen donat ubuklar ve ngerme demetleri, yeterli beton paspay katman, betonun younluu ve kimyasal bileiminin ayarlanmas, hava kabarckl beton kullanm, katodik koruma, gzeneksiz boya ile beton yzeyin kaplanmas, donat ve ngerme tellerinin epoksi veya galvaniz kaplanmas gibi nlemlerin uygun bir kombinasyonu ile korunmaldr. Klf borular iine yerletirilen ngerme demetleri imento erbeti enjeksiyonu ile veya dier bir yntem ile korozyondan korunmaldr. Toprak ve su ile dorudan temas halindeki malzemelerin kalcl zerinde durulmaldr. Beton demenin alt yznde, yzey kenarndan 250 mm yi amayacak bir uzaklkta olacak ekilde boylu boyunca damlalk yivleri ngrlecektir. 1.2.5 Denetlenebilme Kontrol amac ile gemici merdivenleri, yrme yollar, kedi yollar, kapakl giri delikleri, gerek grlrse aydnlatma gibi denetim dzenleri kullanlabilir. Hcre tarzndaki yaplarn i ksmlarna ve bal hareketlerin oluabilecei blgelere eriebilmek iin gei yollar yaplmas ve kutu kesitlerde uygun giri delikleri braklmas suretiyle bu ksmlarn elle ve gzle kontrolne imkan verecek dzenlemeler yaplmaldr. 1.2.6 Bakm Yaplabilme Bakm zorluu olan yap sistemlerinden kanlmaldr. Mesnet ve genleme derzi etrafndaki alanlar, temizleme, kriko ile kaldrma, bakm ve yenileme almalarna imkan verecek ekilde tasarlanmaldr. Kpr kaldrma noktalar planlar zerinde gsterilmeli ve belirtilecek kriko kuvvetlerine uygun ekilde tasarlanmaldr.

1.3 Hidroloji ve Hidrolik 1.3.1 Genel Bir akarsu geii iin ngrlen kprnn hidrolik ve hidroloji incelemeleri ve kabulleri, avan proje almalarnn bir paras olarak tamamlanmaldr. Bu incelemelerin kapsam, yapnn nemi ve sistemle ilgili risklere uygun detayda yaplmaldr. Kpr proje alternatifleri deerlendirilirken akarsu stabilitesi, ak dalm, akarsu hzlar, oyulma potansiyeli, takn afeti ile gereken yerlerde gelgit dinamii gz nne alnmaldr.

25

1.3.2 antiye Verileri antiye verilerinin toplanmas ile ilgili yntem aadaki hususlar dikkate almaldr : Kprnn memba ve mansap ynlerinde, akarsu yata ve takn havzasndan, uygun aralklarla, havadan ve yerden topografya lmleri yaplmas, ncelenen akarsuyun ulaabilecei blge iinde akarsu ve takn havzas iin engebe yaratan elemanlar zerine tahminler, Oyulma analizi yaplrken zemin zelliklerini belirleyebilmek iin yeterli derinlikten ve akarsu yatandan rnek toplanmas, Zemin sondajlar yaplmas, Akarsu takn su seviyesi, rezervuarlar, dolu savak havuzlar, gel git olay, takn kontrol dzenekleri ve iletme ilemlerini de ieren su seviyelerini etkileyen faktrler, Gzlenmi olan oyulmalar, ky erozyonu, moloz ve buz srklenmesi sonucu yapsal hasarlar da dahil olmak zere gemi taknlarda akarsuyun davran ve yapnn gsterdii performans ile ilgili elde edilebilen tarihsel bilgiler, Akarsu yatanda olas jeomorfik deiimler,

1.3.3 Hidrolojik Analiz Hidrolojik aratrmalar kapsamnda aadaki takn aklar incelenir : Takn hasarlarnn belirlenmesi ve takn havzas ynetiminin salanmas iin 100 yllk takn, Kpr ve yaklam hattnda hasarlarn belirlenmesi iin stten aan takn; oyulmann belirlenmesi iin de tasarm takn, Kpr temellerinin oyulmaya kar dayanmnn yeterliliinin aratrlmas iin, kpr oyulma kontrol takn, Su yzey profilini kalibre etmek iin ve mevcut yaplarn dayanmnn deerlendirilmesi iin tarihsel taknlar,

Deniz suyu seviyelerindeki ykselmelerin gelgit mertebesi zerindeki etkisinin incelenmesi, deniz ve delta kaynaklar zerinden geen yaplar iin tanmlanr. 1.3.4 Hidrolik Analiz 1.3.4.1 Akarsu Stabilitesi Su yolunun stabilitesinin deerlendirilmesi iin ve yapnn su yolu zerindeki etkileri iin aadaki incelemeler yaplr : Akarsu kesitinde degradasyon, agradesyon veya dengede kalma durumlarnn varl, Nehirlerin birleme noktalar yaknnda bir nehir geii varsa, ana nehrin etkisi, takn aamalarnda ikincil olma durumu, hzlar, ak dalm, nehrin dey ve yanal hareketleri ve kprnn hidrolik tasarm zerindeki nceki koullarn etkisi, Nehrin dorusal veya menderesli, kasisli, dalgal, kesit deiimli olup olmamas asndan nehir geiinin tercih edilen yeri veya kprnn mevcut veya gelecek iin dnlen akarsu artlarndan korunmas, nerilen her trl akarsu yata deiikliinin etkisi, Akarsu yata iinde kum oca iletilmesi veya dier ilemlerin etkileri, Arazi kullanm deiiklikleri asndan kaybedilen hacim yzdelerinin potansiyel deiimi, Doal jeomorfik akarsu zelliklerinin deiiminin nerilen yap zerindeki etkisi,

26

nerilen yapnn sebep olduu jeomorfik deiikliklerin yapnn yaknnda bulunan mevcut yaplar zerindeki etkisi. Stabil olmayan akarsular ve ak koullar iin ilerdeki olas plan ve profil deiiklikleri zerine zel aratrmalar yaplmaldr ve proje aamasnda ve ilerde kprnn ve yaklam hatlarnn gvenlii iin alnmas gereken tedbirler belirlenmelidir. 1.3.5 Kpr Temelleri 1.3.5.1 Genel Statik, hidrolik ve geoteknik alardan temel projesi koordine edilmeli ve farkllklar avan projeler onaya sunulmadan nce zme kavuturulmaldr. 1.3.5.2 Kpr Temelinin Oyulmas Oyulma proje takn iin; toplam oyulma izgisi zerindeki oyulma prizmas iindeki akarsu yata malzemesinin proje koullarnda tanm olduu kabul edilir. Proje takn ata, gelgit veya kark karekterli takn iin 100 yln en iddetlisi esas alnmal veya kpr zerinden aan takn iin daha kk tekrarlama aralnda olan esas alnmaldr. Kontrol proje takn iin; Kpr temel stabilitesi proje takn ata, gelgit veya kark karekterli takn iin 500 yl amayan bir srenin en iddetlisi esas alnmal veya kpr zerinden aan takn iin daha kk tekrarlama aralnda olan esas alnmaldr. Olaanst snr durumu esas alnacaktr.

Eer yerel antiye koullar, buz veya moloz srklenmesi, proje takn ve kontrol takn koullarndan daha ar oyulma koullar mevcut ise mhendis bu koullar kullanmaldr. Toprak zemin veya yumuak kaya zerine oturtulacak tekil temellerin taban seviyeleri, oyulma kontrol taknna gre belirlenen oyulma derinliklerinin altnda olmaldr. Salam kaya zeminleri zerine oturtulacak tekil temeller, kaya zemin ile btnlkleri salanacak ekilde tasarlanmaldr. Balklar ile birlikte uygulanan derin temeller; takn akna engel olan kesitin ve dolays ile de bundan kaynaklanan oyulmann minimize edilmesinin daha pratik olduu durumlarda, balk st kotu iin szlemede belirtilen tahmini oyulma derinlii seviyesi altnda kalacak ekilde tasarlandrlacaktr. Kazkl temellerde, kazklarn akarsu akntsna maruz kaldnda erozyon ve korozyon ile tahrip olaca sz konusu ise bundan daha da dk seviyeler dnlebilir. artlar kazk balnn akarsu yatann daha stnde uygulamasn gerektiriyor ise, tasarmda oyulma tehlikesi gznne alnmaldr. Akarsu yatandaki kpr ayanda arpmaya kar koruma yaplar bulunuyorsa bunlarn kpr aya oyulmasna etkisi ve moloz toplama eilimi dikkate alnmaldr. Trblant ak olan blgelerde kenar ayaklarn stabilitesi de dikkatli ekilde incelenmelidir. Nehir kenarlarndaki toprak setler de oyulmaya kar uygun nlemler ile korunmaldr. 1.3.5.3 Kpr Yaklam Hatlar Kpr tasarm ile takn havzas iinde yaklam hatlarnn tasarm, birbiri ile egdm ierisinde yaplmaldr. Sonu olarak takn blgesi bir btn halinde analiz edilerek gelitirilmelidir. Yaklam hatlarnn takn havzas iinde sedde zerinden su akna engel tekil ettii yerlerde ve durumlarda takn havzas iindeki demiryolu kesimi takn hasarn minimumda tutacak ekilde tasarlanr.

27

1.3.6 Menfez Konumu, Boyu ve Su Yolu Alan Blm 1.3.3 ve 1.3.4 de belirtilenlerin yan sra aadaki hususlar da dikkate alnmaldr. Balk ve yabani hayvan geileri, Savak knda su hznn yksek olmasnn ve menfez klarndaki ak younlamalarnn mansap akarsu yatanda ve komu mlkler zerindeki etkisi, Menfez iindeki yapsal tesislerin yzme potansiyeli, Trafik gvenlii, Mansap denetiminin ve gelgit ataklarnn sebep olmas muhtemel yksek birikme suyunun etkileri. 1.3.7 Kpr Drenaj 1.3.7.1 Genel Kpr deme pla, yzeyden sularn etkin ve gvenli bir ekilde akp uzaklaabilecei ekilde projelendirilir. Enine yndeki deme pla drenaj, pozitif drenaja yeterli olacak dzeyde bir enine meyil veya dever ngrlmesi ile salanr. Kpr sonlarndaki drenler buraya gelecek su aknn tamamn gtrecek yeterli kapasiteye sahip olmaldr. Gelen suyun tamamnn doal su ana toplaycsna iletilmesinin mmkn olmad evresel bakmdan zellik arzeden durumlarda, kprnn alt tarafna balanacak ve suyu kpr sonundaki doal zemin zerindeki uygun tesislere kadar iletebilecek boyuna ynde bir dren ngrlmelidir. 1.3.7.2 Drenlerin Tipi, Boyutu ve Says Deme drenlerinin says hidrolik koullarn belirleyecei minimumda tutulmaldr. rtenler ve deme drenaj kovalar hidrolik adan yeterli olmal ve temizleme amac ile karlabilir olmaldr. 1.3.7.3 Deme Drenlerinden Dearj Deme drenleri, kpr deme pla ve hat yzeyinden sularn, kpr styap elemanlarndan ve alt yapdan uzaklatrlmasna yeterli olacak ekilde tasarlanr ve yerletirilir. darenin bakaca zel bir talebi olmamas halinde drenlerden ve borulardan ak kontrolu iin aada belirtilen hususlar dikkate alnr: En dk kottaki komu st yap elemanndan en az 100 mm daha aada olmaldr. Boru k azlarnn yerleimi 45 lik bir koni oluturacak ekilde olmal ve bylece fkran su yapsal bileenlere temas etmemelidir, Pratik ve uygun olmas durumunda, parapetler iinde serbest rtenler ve barbakanlar kullanlmaldr, 45 den daha geni al olmayan dirsek kullanlmaldr, Temizlenebilir k azlar kullanlmaldr. Kpr deme plaklarndan ve drenlerden gelen su, evre koruma ve gvenlik koullarna uygun olarak uzaklatrlmaldr.

28

1.3.7.4 Yapnn Drenaj Yapda mevcut boluk hacimleri, suyu hapsedebilecek nitelikte olduunda, en alak noktalarndan drene edilmelidirler. Demeler ve kaplamalar, zellikle de genleme derzleri suyun havuzlanma yapmayaca ekilde tasarlanmaldr.

1.4 Yap Kullanm mr Yap kullanm mr 100 yl olacak ekilde tasarlanmaldr. 1.5 nemli Kprlerde Veri Toplanmas Rzgara kar hassasiyetleri olan kprlerde, kpr yapm planlanan yerde rzgar hz lmleri yaplmaldr. nemli kprlerin deprem yklerine kar tasarlanmasnda kullanlmak zere, kpr yapm planlanan yere zg deprem ivmesi spektrumu vb. belirlenmelidir.

29

30

2. TASARIM ESASLARI

31

32

2. TASARIM ESASLARI 2.1 Genel 2.1.1 Kaynak Standartlar Bu blmn hazrlanmasnda faydalanlan standartlar aada verilmitir: AASHTO LRFD Bridge Design Specifications 2007 TS EN 1990 : 2002 TS EN 1990/A1 : 2006 TS EN 1991-2 : 2004 2.1.2 Tanmlar Snr Durumlar lgili tasarm kriterlerinin artk salanamad durumlar. Her bir snr durumdaki artlarn gerekletirilmesini tanmlayan formlasyon

Tasarm kriterleri

Tama Gc Snr Durumlar Yapnn veya bir yap elemannn en byk yk tama dayanmna karlk gelen gme veya benzeri snr durumlar. Kullanm Snr Durumlar salanamad durumlar. Kullanm Kriteri Yapnn veya bir yap elemannn belirtilmi kullanm artlarnn artk

Bir kullanm snr durumu iin tasarm kriteri.

Dayanm Kazkl veya yzeysel temel yaplar dahil, kprnn tmnn veya bir ksmnn malzeme dayanmnnn almas sebebiyle gmesinin veya ar sehim yapmasnn tahkiki. Anma Deeri statiksel bir esasa dayanmadan tecrbe veya fiziksel artlara bal olarak verilen bir deer 2.1.3 Simgeler Latin Harfleri

HSLM L LM 71 r SW/0 SW/2

fh0

bv

s t tT V

Tren vagonu iindeki dey ivme Kprnn yanal titreimlerinin birinci doal frekans Hz 200 km/saat i aan yolcu trenleri iin yk modeli Kpr akl Anahat demiryollarndaki normal demiryolu trafii iin yk modeli Erilik yarapnn deiimi Srekli kprlerde yk modeli Anahat demiryollarndaki ar yk trafii iin yk modeli Ray aral Boyuna ynde 3 m uzunlukta, iki ray st kotu arasnda ortaya kan fark eklinde tarif edilen burulma Toplam burulma Hz Aral

33

Yunan Harfleri

bt df

Balastl hatlarda kpr demesinin ivmesi Hzl tren iin tasarlanm balastsz hatlarda kpr demesinin ivmesi Dinamik katsay Snflandrma katsays Maksimum yatay dnme as Kpr demesi dey sehimi Kpr demesi st noktasndaki enine sehim Deme ularnn dnmeleri

34

2.2 Snr Durum Tasarm Prensipleri 2.2.1 Genel Kprler; uygulanabilme, gvenli olma ve kullanm iin ngrlen kurallar salamak zere belirtilmi olan snr durumlara gre ve bunun yan sra denetlenebilme, ekonomi ve estetik gibi hususlar da gz nne alacak ekilde tasarlanr. 2.2.2 Tasarm Durumlar Kprnn maruz kalaca etkiler altnda grevini srdrebilmesini dikkate alan uygun tasarm durumlar seilecektir. Bu etkiler unlardr: a) Normal kullanmda karlalan kalc ve deiken ykler, b) Yapm veya tamir gibi geici ykler, c) Ara arpmas, raydan kma gibi olaan d ykler, d) Deprem.

2.3 Tama Gc Snr Durumlar Tama gc snr durumlar, insanlarn ve yapnn gvenliinin salanmas amacyla, kprnn tasarm mr iinde karlaabilecei yk birleimlerine kar yerel ve bir btn olarak dayanm ve stabilite ynnden gvenceye alnmas iin dikkate alnan durumlardr. Tama gc snr durumlar balamnda tahkik edilecek snr durumlar aada verilmitir: a) DENGE: Yapda kullanlan malzeme veya zeminin dayanmndan bamsz olarak kprnn tmnn veya bir ksmnn statik dengesinin tahkiki, b) DAYANIM: Kazkl veya yzeysel temel yaplar dahil, kprnn tmnn veya bir ksmnn malzeme dayanmnnn almas sebebiyle gmesinin veya ar sehim yapmasnn tahkiki, c) GEO: Temel zemininde, toprak veya kaya dayanm sebebiyle gme veya ar sehim olmasnn tahkiki, d) YORULMA: Yapda veya yapnn bir elemannda yorulma sebebiyle hasar olmasnn tahkiki. Dayanm + Denge yk birleimi, yapnn dengesinin baz yap elemanlarnn dayanmna bal olduu durumlarda kullanlr. rnein srekli kprlerde mesnetten yukarya kalkma durumunu nlemek iin kullanlan ankraj gibi elemanlarn tahkikinde bu yk birleimi dikkate alnr. 2.4 Kullanm Snr Durumu iin Tasarm Snr Deerleri 2.4.1 Genel Yeni demiryolu kprlerinin tasarmnda kullanlacak olan titreim ve ekil deitirme snrlar bu blmde verilmektedir. Kullanm snr durumu, kprnn olaan kullanm artlar altnda gvenli kullanlabilmesi, belli bir rahatln salanmas ve ar sehim, geni atlak gibi grnm etkiliyen konularla ilgilidir. Gvenli kullanm ve rahatln salanmas iin kprde trenlerin ve/veya rzgarn sebep olaca titreimler de incelenmelidir. Ar kpr ekil deitirmeleri, kabul edilemiyecek yatay ve dey gzergah ekil hasarlar ve kpr yaplarnda ar gerilmeler ve titreimler oluturarak trafii tehlikeye sokar. Ar titreimler arlk

35

dengesizliklerine ve tekerlek-ray temas kuvvetlerinde kabul edilemeyecek azalmalara neden olur. Ar ekil deitirmeler ayrca ara/ kpr sisteminde yklenen ykleri etkiler ve yolcular asndan rahat olmayan durumlar yaratr. Kprnn sehim ve titreim snrlar aada kpr rijitlii ile ilgili verilen kriterler vastasyla akca veya st kapal bir biimde dikkate alnm bulunmaktadr. dare, geici demiryolu kprlerinin tasarm hesaplarnda alnmas gereken ekil deitirme ve titreim snrlarn belirleyebilir. dare, geici kprlerin kullanldklar artlara uygun zel artlar belirler. (Verevli kprler iin zel artlar gibi.) Trafik gvenliini salama amacyla aadaki konularla ilgili olarak belirtilen kontrollar yaplacaktr: - Kpr st demesinin dey ivmeleri, (balast gevemesini ve tekerlek ray arasndaki temas salayan kuvvetlerin kabul edilemeyecek seviyede azalmasn nlemek iin) Blm 2.4.3.1de belirtildii ekilde kontrol edilecektir. - Btn kpr aklklarnda kpr st demelerinin dey sehimleri, (kabul edilebilir dey hat yar aplarn garanti etmek iin), Blm 2.4.3.3 de belirtildii ekilde kontrol edilecektir. - Dey ynde tutulmam mesnetlerde kprnn mesnetten ayrlmas (erken duru hatalarn nlemek iin), kontrol edilecektir. - Kpr mesnetleri tesindeki kpr demesi u noktasnn dey sehimleri (hat stabilitesinin bozulmasn engellemek, ray balant sistemi zerindeki yukarya doru kaldrma kuvvetlerini ve ek ray gerilmelerini snrlamak iin), Blm 2.4.3.3 de ve Blm 4.8.4.2 de belirtildii ekilde kontrol edilecektir. - Kpr yaklam blgesinden ve kpr zerinden geen her hattn merkez izgisinde llm olan kpr demesindeki burulmalar, (trenin raydan kma riskini azatmak iin) Blm 2.4.3.2 de belirtildii ekilde kontrol edilecektir. NOT : Blm 2.4.3.2 hem trafik gvenlii hem de yolcu rahatl taleplerini salayan trafik gvenlii ve yolcu rahatl karm bir kriter iermektedir. - Enine eksenlere gre her kprde deme ularndaki dnme as ya da komu kpr deme ular arasndaki toplam dnme as (ek ray gerilmelerini snrlamak iin Blm 4.8 de, traversray balant elemanlarnda dey ekme kuvvetleri ile s genleme noktalarnda ve demir yolu makaslarndaki asal sreksizlikleri snrlamak iin ise Blm 2.4.3.3 te belirtildii ekilde) kontrol edilecektir. - Kpr demesinin ucundaki dnmeden ve boyuna deplasmandan tr, kpr demesi st ucunun boyuna deplasman (ek ray gerilmelerini snrlamak ve balastta ve komu hat zerinde olabilecek bozulmalar en aza indirmek iin) Blm 4.8.4.2 de belirtildii ekilde kontrol edilecektir. - Yatayda enine sehim (kabul edilebilir bir yatay hat yarapn garanti edebilmek iin) Blm 2.4.3.4 de belirtildii ekilde ve Tablo 2.4.3.4-1 e gre kontrol edilecektir. - Kpr demesi ularnda dey bir eksene gre kprnn yapt yatay dnme as (kabul edilebilir bir yatay hat geometrisi ve yolcu rahatln salamak iin) Blm 2.4.3.4 de belirtildii ekilde ve Tablo 2.4.3.4-1 e gre kontrol edilecektir. - Trenin yanal sallanma hareketi yznden tren ile kpr arasnda rezonans ortaya kmasn nlemek amacyla yanal titreim modlarnn birinci doal frekans, Blm 2.4.3.4 te belirtildii ekilde snrlandrlacaktr.

36

Yolcu rahatl bakmndan kprdeki ekil deitirmelerin tahkik edilmesi gerekir; rnein, yolcu vagonlarnn dey ivmelerini snrlamak iin kpr demesinin dey sehimleri Blm 2.4.4 e gre tahkik edilmelidir. Blm 2.4.3 ve 2.4.4 te verilen snrlamalar, hatta dzenli bir bakm yaplmasnn dinamik ekil deitirmeler zerindeki azaltc etkisini hesaba katmaktadr. 2.4.2 Tasarm Snr Deerlerinin Hangi Yklemeler Altnda Yaplaca ekil deitirmelerin ve titreimlerin dorulanmas iin uygulanacak olan dey yk, - Yk modeli LM 71 ve gerektii yerde yk modeli SW/0 ve SW/2 olacaktr. - Blm 4.7.1.1 e gre dinamik hesap yaplyorsa yk modeli HSLM olacaktr. - 4.7.1.1 e gre dinamik hesap yaplyorsa, kpr demesinde rezonans veya ar titreim olmas durumunda yk modeli Gerek Tren olacaktr. Bir ya da daha fazla hat tayan kpr demelerinin sehim ve titreim tahkikleri, Tablo 1 de belirtilen hatlarda ilgili tm trafik ykleri hesaba katlarak yaplmaldr. Tablo 2.4.2-1 Sehim ve Titreim Snrlarnn Kontrol iin Tren Yk Alnacak Hatlarn Says Snr durum ve ilgili uygun kriterler 1 Trafik gvenlii kontrolleri: -Kpr demesinde burulma: (Blm 2.4.3.2) -Kpr demesinde dey sehim: (Blm 2.4.3.3) -Kpr demesinde yanal sehim: (Blm 2.4.3.4) -Yapnn ve hattn, kpr demesinin dey ve boyuna yndeki deplasmann da ieren deiken etkilere kar verdii birleik tepki: (Blm 4.8) -Kpr demesinin dey ivmesi: (Blm 2.4.3.1 ve 4.7.1) SLS Kontrolleri: -Yolcu rahatl kriteri: (Blm 2.4.4) ULS Kontrolleri: -Mesnetlerde yukar doru kaldrma: (Blm 2.4.1)
a b

Kprdeki hatlarn says 2 3 1 veya 2a 1 veya 2a 1 veya 2a 1 veya 2a 1, 2, 3 veya daha fazlab 1, 2,3 veya daha fazlab 1, 2,3 veya daha fazlab 1 veya 2a

1 1 1 1

1 1

1 1

1 1

1 veya 2a

1, 2, 3 veya daha fazlab

Hangisi kritik ise Tren yk gruplar kullanldnda ka adet hattn yklenecei Tablo 3.5.6.2-1 ile uyumlu olmaldr.

37

2.4.3 Trafik Gvenlii iin Kriter 2.4.3.1 Kpr Demesinin Dey vmesi Dinamik analizin gerekli olduu yerlerde, tren trafii etkilerinden tr ortaya kan kpr demesi maksimum ivmelerinin kontrol edilmesi, hat stabilitesinde bozulma olmasn nlemek zere kullanm snr durumunda tahkik edilen bir trafik gvenlik art olarak ele alnmaldr. Dinamik hesabn gerekli olup olmadn belirleyen artlar Blm 3.5.4.4 te verilmitir. Dinamik hesabn gerekli olduu yerlerde 4.7.1 de verilen artlara uyulmaldr. Her bir hat boyunca hesaplanm kpr demesi maksimum ivmeleri aadaki tasarm deerlerini amayacaktr: i) Balastl hatlarda bt 3.5 m/s2 ii) Hzl tren iin tasarlanm balastsz hatlarda df 5.0 m/s2 Hzl tren trafii olan kprlerin yapsal elemanlarnda, aada verilen frekans deerlerinden byk olanna kadarki frekans deerleri dikkate alnmaldr. 30 Hz, elemann birinci titreim moduna ait frekansnn 1.5 kat, elemann nc titreim moduna ait frekans. 2.4.3.2 Kpr Demesinin Burulmas Kpr demesindeki burulma, ( ve ile arplm) yk modeli LM 71 (veya SW/0 ya da SW/2 den hangisi uygunsa) veya merkezka etkisini ieren ykleme modeli HSLM nin karakteristik deerleri kullanlarak hesaplanacaktr. Burulma, tren kprye yaklarken, kpry geerken ve kprden ayrlrken kontrol edilmelidir. (Bak Blm 2.4.1)

ekil 2.4.3.2- 1 Kpr Demesinde Burulma t nin Tanm Ray aral s = 1.435 metre olan bir hatta 3 metre uzunlukta llen maximum burulma t (ekil 1), Tablo 1 deki deerleri gememelidir. Tablo 2.4.3.2- 1 Kpr Demesinin Burulma Snr Deerleri Hz Aral V (km/h) Maksimum burulma t (mm/3m)

V 120
120 < V 200

t 4.5
t 3.0

V > 200

t 1.5

38

Kpr ykl olmad zaman hatta olabilecek her hangi bir burulma (mesela gei erilerinin olduu blgeler) ile tren trafii sebebiyle kprde ortaya kan burulmann toplam miktar, tT = 7,5 mm / 3m deerini amayacaktr. 2.4.3.3 Kpr Demesinin Dey Sehimi Blm 3.5.3.2 ye gre (veya Blm 3.5.3.3 e gre) belirlenen snflandrlm karakteristik dey yklerle yklenmi kprlerde, tren trafiinden kaynaklanan maksimum dey sehim L/600 deerini amamaldr.

ekil 2.4.3.3- 1 Kpr Demesi Ularndaki Asal Dnmelerin Tanm Balastl kprlerde deme ularnn dnmeleri ile ilgili snrlamalar Blm 4.7 de dolayl olarak bulunmaktadr. NOT Balastsz hatlar iin artlar darece belirlenecektir. Makas, genleme derzi v.b. yaknnda, kpr st demesi ucunun asal dnmeleri iin ek snrlamalar dare tarafndan belirlenmelidir. Mesnet tesinde kpr deme ularnn dey deplasmanlarndaki snrlamalar, Blm 4.8.4.2 de verilmitir. 2.4.3.4 Kpr Demesinin Yanal Sehimi ve Titreimi Kpr demesinin titreimi ve yanal sehimleri dey ve yatay yklerin karakteristik birleimleri iin tahkik edilecektir. Burada dey ykler, dinamik katsays ve snflandrma katsays ile arplm yk modeli LM71 veya SW/0 (veya ilgili dinamik katsay ile arplm hakiki tren) ykleridir. Yatay ykler ise, rzgar ykleri, Blm 3.5.6.1 e gre merkezka kuvvetleri, Blm 3.5.6.2 ye gre burun kuvveti ve kprnn enine dorultusundaki s fark etkisinden olumaktadr. Kpr demesi st noktasndaki enine sehim h aadakileri salayacak ekilde snrlandrlmaldr. - Dey bir eksene gre kpr demesi ucunda ortaya kan (yatay dzlemdeki) dnme as, Tablo 1 de verilen deerlerden fazla olmamaldr. - Yatay dzlemde kpr demesi boyunca hattn erilik yarapndaki deiim, Tablo 1 deki deerlerden byk olmamaldr. -Kpr demesinin ucunda, komu demeler arasndaki enine sehim fark dare tarafndan belirtilmi deeri amamaldr. Kprnn yanal titreimlerinin birinci doal frekans fh0 = 1,2 Hz dan az olmamaldr.

39

Tablo 2.4.3.4- 1 Maksimum Yatay Dnme ve Erilik Yarapnn Maksimum Deiimleri Hz aral Maksimum Erilik asnn yatay dnme as Maksimum deiimi V(km/h) (radyan) (m) Tek tabliyeli kpr ok tabliyeli kpr V 120 r1 r4 1 120 < V 200 r2 r5 2 V > 200 r3 r6 3 NOT 1 Erilik yarapnn deiimi aadaki ifade kullanlarak belirlenebilir: L2 r= 8 h NOT 2 Enine sehim, kpr demesi ile alt yapnn (iskeleler, kazklar ve temellerin) sehimlerini ierir. NOT 3 i ve ri iin tavsiye edilen deerler: 1 = 0.0035 2 = 0.0020 3 = 0.0015 r1 = 1700 r2 = 6000 r3 = 14000 r4 = 3500 r5 = 9500 r6 = 17500 2.4.3.5 Kpr Demesinin Boyuna Yer Deitirmesi Kpr demelerinin u noktalarnn boyuna deplasmanlarnn snrlamalar Blm 4.8.4.2 de verilmitir. (Ayrca Blm 2.4.3.3 e baknz.) 2.4.4 Yolcu Rahatl Asndan zin Verilen En Byk Dey Sehim Deerleri 2.4.4.1 Yolcu Rahatlk Kriteri Yolcu rahatl, tren kprye ularken, kprden geerken ve ayrlrken yolcu vagonunun iindeki bv dey ivmesine baldr. Rahatlk seviyeleri ve dey ivme iin snr deerler Tablo 1 de verilmitir. Tablo 2.4.4.1- 1 Tavsiye Edilen Rahatlk Seviyeleri Rahatlk seviyesi ok iyi yi Kabul edilebilir Dey ivme bv (m/s2 ) 1.0 1.3 2.0

2.4.4.2 Yolcu Rahatlnn Kontrol iin Sehim Kriterleri Dey ara ivmesini Tablo 2.4.4.1-1 de verilen deerlerle snrlyabilmek iin kpr zerindeki tren hattnn merkez izgisi boyunca maksimum izin verilebilir dey sehim; aklk uzunluu L [m], tren hz V[km/saat], aklk says ve kprnn tipine ( basit kiri, srekli kiri) bal olarak bu blmde verilmektedir. Dey sehimler, dinamik katsays ile arplm yk modeli LM 71 kullanlarak hesaplanmaldr. ki veya daha fazla hat ieren kprler iin sadece tek hatta ykleme yaplmaldr. stisnai yaplarda, rnein, aklk uzunluklar veya rijitlikleri birbirinden ok farkl olan srekli kirilerde, zel bir dinamik hesap yaplmaldr.

40

L/ nn snr deerleri, ok iyi rahatlk seviyesini salayan bv =1.0 m/s2 deeri iin ekil 1 de verilmitir. Dier rahatlk seviyelerindeki L/ snr deerini bulmak iin ekil 1 den bulunan L/ deeri, Tablo 1 de belirtilen ilgili bv [m/s2] dey ivme deeri ile blnebilir.

Not: Aada verilen 0.7 ve 0.9 katsaylar, L/ =600 snrna uygulanmamaldr. ekil 2.4.4.2-1 Yolcu Vagonunda Dey vmenin bv = 1 m/s2 Alnmas Halinde veya Daha Fazla Basit Mesnetli Ardk Aklkl bir Demiryolu Kprsnde Deiik Tren Hzlar V (km/saat) iin zin Verilebilecek En Byk Dey Sehimi - ekil 1 de verilen L/ deerleri, 3 veya daha fazla basit mesnetli ardk aklklara sahip bir kpr iin verilmitir. Tek aklkl veya ardk iki aklkl basit kiriten ya da iki aklkl srekli kiriten oluan kprler iin ekil 1 de verilen L/ deerleri, 0.7 ile arplmaldr. - 3 veya daha fazla aklkl srekli kprler iin, ekil 1 de verilen deerler 0.9 ile arplmaldr. - ekil 1 de verilen L/ deerleri, uzunluu 120 metreye kadar olan aklklar iin geerlidir. Daha uzun aklklar iin zel analizler gereklidir. NOT Geici kprlerdeki yolcu rahatl iin artlar dare tarafndan belirlenebilir. 2.4.4.3 Yolcu Rahatl Tahkiki iin Yaplacak Dinamik bir Ara/Kpr Etkileim Hesabyla lgili artlar Dinamik ara/kpr karlkl etkileimi hesabnn gerekli olduu yerlerde, hesap aadakileri iermelidir:

En yksek hz deerine kadar bir dizi hz deeri belirlenmesi, zel projeler iin gerek tren karakteristik yklerinin Blm 4.7.1.1 e uygun olarak belirlenmesi, Gerek trendeki aralar ile kpr arasndaki karlkl dinamik ktle etkileimi, Ara sspansiyonunun snmleme ve rijitlik karakteristikleri, En uzun aklkta en byk yk etkisini gsterebilecek yeterli sayda ara bulunmas, Ara sspansiyonunda rezonans etkilerini ortaya karmak zere, ok aklkl bir kprde yeterli sayda akln gz nne alnmas.

41

42

3. YK VE YK KATSAYILARI

43

44

3. YKLER VE YK KATSAYILARI

3.1 Genel 3.1.1 Kaynak Standartlar Bu blmn hazrlanmasnda faydalanlan standartlar aada verilmitir: Blm 3.2 Blm 3.3 ila 3.5 Blm 3.6 ve 3.7 Blm 3.10 ve 3.11 Blm 3.12 Blm 3.13 ila 3.14 AASHTO LRFD Bridge Design Specifications TS EN 1991-2 : 2004 AASHTO LRFD Bridge Design Specifications AASHTO LRFD Bridge Design Specifications TS EN 1991-2 : 2004 AASHTO LRFD Bridge Design Specifications 2007 2007 2007 2007

3.1.2 Tanmlar Genel Kavramlar: Aeroelastik Titreim - Bir yapnn rzgar karsnda gsterdii elastik periyodik davran. Dingil Birimi - Tekli veya ikili dingil. Merkezka Kuvveti - Bir aracn hareket ynnn deimesinden kaynaklanan yatay bir kuvvet. Dinamik yk artrm -Kpr ile hareket halindeki aralar arasndaki dinamik etkileimin dikkate alnmas iin statik kuvvetteki art. Yerel - Tek bir eleman veya elemanlarn oluturduu bir alt kme ile ilgili.

Titreim modu - Titreim frekans ile ilgili dinamik ekil deitirme biimi. Anma Yk Geliigzel seilmi olan bir tasarm yk seviyesi. Kalc ykler - Konstrksiyonun tamamlanmasndan sonra sabit kalacak olan veya sabit kalaca varsaylan ykler ve kuvvetler. Alt yap - Kpr st yapsn mesnetleyen yap ksm. st yap - Kprnn yatay aklklarn geen yap ksm. Demiryollar ile ilgili kavramlar : Hat - Raylar ve traversleri ierir. Ya balast stne yerletirilir yada dorudan kpr demesine balanr. Deme banda ve/veya sonunda genleme derzleri yaplabilir. Kprnn mr boyunca bakm ve onarm srasnda hat yerleri ve balast ykseklii deitirilebilir. Rezonans hz - Yk frekansnn (veya bunun katlarnn), kpr doal frekans (veya bunun katlar) ile akt tren hz. Genel kullanm hz - Belirli bir Gerek Tren iin hat zerinde bir noktadaki en muhtemel trafik hz (yorulma hesaplamalarnda kullanlr)

45

Maksimum hat hz - Hat zerinde bir noktada, o noktadaki altyap zelllikleri ve trafik gvenlii gz nnde tutularak belirlenmi izin verilen maksimum trafik hz. Maksimum ara hz - Gerek Trenlerin ara zellikleri ilgili ve genelde alt yap zelliklerinden bamsz olarak belirlenmi izin verilen maksimum ara hz. Maksimum anma hz - Genellikle maksimum hat hzna eittir. Maksimum tasarm hz - Genellikle maksimum anma hznn 1.2 kat. 3.1.3 Simgeler

ekil 3.1.3-1 Demiryolu hatt ile ilgili tipik ller Latin Harfleri

A ref
a ag ag

b C CD CL c EH,Aktif EH,Skunet EH,Pasif EV ESG ESQ e Fw Fw **

dtot

Rzgar hesab iin dikkate alnan referans alan Ray mesnetleri arasndaki uzaklk Yayl yk uzunluu (Yk Modeli SW/0 ve SW/2) Hatta paralel yap veya elemanlarn hat eksenine yatay uzakl Hatta paralel yap veya elemanlarn hat eksenine olan edeer yatay uzaklk Tekil bir ykn travers ve balast tarafndan boyuna ynde datlma uzunluu Kpr genilii Arazi koullar ile ilgili bir rzgar katsays Aknt direnci katsays Yanal aknt direnci katsays Yayl ykler aras mesafe (Yk modeli SW/0 and SW/2) Kpr ykseklii Aktif yatay toprak basnc Skunetteki yatay toprak basnc Pasif yatay toprak basnc Dey zemin yk, yeralt suyu, serbest su Kalc yk srarj Hareketli yk srarj Dey yk dmerkezlii, bileke kuvvetlerinin dmerkezlii Rzgar kuvveti Tren hareketli ykleri ile birlikte kullanlan rzgar yk

46

f G g
gri HSLM

h hg ht hw L La,b Lf
LM 71 L

k1 ila k5 n0 nT Pw
p QA1d Qh Qi Qlak Qlbk Qr Q sk Q tk Q vi Qvk
fk

qA1d, qA2d q q q q qtk q v1 , qv2

ik lak lbk

Rn Rr
r

qvk

SW/0 SW/2 Tmin Tmax Te,min Te,max TM,snma

TM,souma T u

Merkezka kuvveti azaltma katsays Zati Ykler (genel) Yerekim ivmesi Tren yk gruplar (i = 1 to n) Hz 200 km/saat i aan yolcu trenleri iin yk modeli Ykseklik (genel) Kpr tabliyesinden travers stne kadar olan uzaklk Hat stnde bulunan bir yapnn en alt noktas ile ray st kotu arasndaki uzaklk Merkezka kuvvetinin ray st yzeyinden ykseklii Rzgar kuvvetinin ray st yzeyinden ykseklii Kpr aklklarnn uzunluu Demeraj ve fren etkilerinin yayl olarak etkidii dnlen hat uzunluu Kurblu kprlerin tasarmnda, rayn ykl ksmnn en elverisiz durumu verecek ekilde alnan uzunluu (m) Anahat demiryollarndaki normal demiryolu trafii iin yk modeli Dinamik katsays ile ilgili belirleyici uzunluk Hareket halindeki trenlerden kaynaklanan aerodinamik etkiler ile ilgili baz katsaylar Kalc etkiler altnda kprnn birinci doal eilme frekans Kalc etkiler altnda kprnn birinci doal burulma frekans Rzgar basnc Akarsu basnc Tekil raydan kma yk Yatay yk (genel) Kuvvet etkisi Demaraj kuvvetinin karakteristik deeri Fren kuvvetinin karakteristik deeri Dey tren ykleri ile yatay yklerin (rnein merkezka ve rzgar yk) bilekesi Burun kuvvetinin karakteristik deeri Tekil merkezka kuvvetinin karakteristik deeri Tekil tren teker yk Dey tekil tren yknn karakteristik deeri Dzgn yayl raydan kma yk Sadece yetkili personelin kulland alanlarda dzgn yayl yklerin karakteristik deeri Aerodinamik etkilerden dolay oluan dzgn yayl yklerin karakteristik deeri Dzgn yayl demeraj kuvvetinin karakteristik deeri Dzgn yayl fren kuvvetinin karakteristik deeri Dzgn yayl merkezka kuvvetinin karakteristik deeri Dzgn yayl dey tren teker yk Dzgn yayl dey tren yknn karakteristik deeri Anma dayanm Katsayl dayanm = Rn Hattn kurb yarap Teker ykleri arasnda enlemesine mesafe Srekli kprlerde yk modeli Anahat demiryollarndaki ar yk trafii iin yk modeli Yap inaat yerindeki minimum glgede hava scakl Yap inaat yerindeki maksimum glgede hava scakl Minimum dzgn yayl kpr scaklkl Maksimum dzgn yayl kpr scakl Kpr enkesitinde dey ynde izgisel scaklk deiimi (st Tabliye alt tabliyeden daha scak ise) Kpr enkesitinde dey ynde izgisel scaklk deiimi (Alt Tabliye st tabliyeden daha scak ise) Scaklk deiimi Dever, bir noktada ray st yzeyleri aras dey mesafe

47

V VB VDZ Vsu

vDS vi
ZO z
Yunan Harfleri

Hz (km/sa) Sahada bir nokta iin belirlenmi maksimum hat hz (km/sa) Arazi engebelik snf II olan bir arazide 10.000 mm ykseklikte 10 dakikalk ortalama rzgar hz (z) proje kotundaki tasarm rzgar hz Suyun tasarm hz Maksimum anma hz (m/s) zin verilen maksimum tren hz (m/s) Hz (m/s) Maksimum tasarm hz (m/s) Resonans hz (m/s) Srtnme boyu Zemin seviyesinden yapnn ykseklii >10.000 mm

Tren yk snflandrma katsays Aktif zemin i srtnme as Pasif zemin i srtnme as Skunette zemin i srtnme as l yk katsays Zemin ykleri katsays kincil ngerme yk katsays Tren yk gruplar yk katsays Tren yk gruplarna gelen deprem yk katsays Kalc ykler nedeniyle orta aklkta oluan sehim 0 i Sneklik, okballk ve nem derecesi ile ilgili bir yk deiim katsays D Sneklie bal bir katsay R Yklerin birden ok yolla tanabilmesine bal bir katsaydr(okballk). I Yap nem derecesine bal bir katsaydr Akarsu ak yn ile ayan boyuna ekseni arasndaki a Younluk Gerilme (2 , 3 ) Tren ykleri iin dinamik katsay (Yk modeli LM 71, SW/0 and SW/2) Dayanm katsaylar

A P S G E P gr dep

48

3.2 Yk Deiim Katsaylar Bir kprnn btn elemanlar ve balantlarnn her birinde, bu artnamede belirlenmi olan her trl yk etkileri iin ve bunlarn birleimleri iin (3.2-1) bants salanacaktr.

i i Qi Rn = Rr

(3.2 -1)

i yk deiim katsaysnn maksimum deerinin alnd yklemeler iin : i = D R l 0,95

(3.2 -2)

i yk deiim katsaysnn minimum deerinin alnd yklemeler iin :

i =

D Rl

1,0

(3.2 -3)

Burada ; i = Tablo 1 ve 2 de tanmlanan yk katsays Yk etkileri ile arplacak istatistiksel tabana dayanan bir katsay. = Dayanm katsays Blm 5 ve 6 da belirtilmi olan ve anma dayanmna uygulanan istatiksel tabana dayanan bir katsay. Qi = Yk etkisi Rn = Anma dayanm Rr = Katsayl dayanm = Rn i = Sneklik, okballk ve nem derecesi ile ilgili bir yk deiim katsays D = Sneklie bal bir katsay Dayanm snr durumu iin: D 1,05 Snek olmayan elemanlar ve balantlar iin = 1,00 Bu artnameyi salayan geleneksel tasarm ve detaylar iin 0,95 Bu artnamede talep edilenleri aan mertebede ek sneklik salayc tedbirlerin ngrld elemanlar ve balantlar iin Btn dier snr durumlar iin; D = 1,00

= Yklerin birden ok yolla tanabilmesine bal bir katsaydr(okballk). Dayanm snr durumu iin: R 1,05 Yklerin bir tek yolla tanabildii elemanlar iin = 1,00 geleneksel okballk seviyeleri iin 0,95 olaan st okballk seviyeleri iin Btn dier snr durumlar iin; R = 1,00 = Yap nem derecesine bal bir katsaydr. Dayanm snr durumu iin; I 1,05 nemli kprler iin = 1,00 tipik kprler iin 0,95 dierlerine kyasla daha az nemli kprler iin Btn dier snr durumlar iin I = 1,00

49

3.3 Yk Katsaylar ve Yk Birleimleri 3.3.1 Yk Birleimleri

DAYANIM I / DENGE I / (DAYANIM + DENGE) I: Tren yk gruplarnn hakim deiken yk olarak alnd yk birleimi. DAYANIM II / DENGE II / (DAYANIM + DENGE) II: Rzgar yknn hakim deiken yk olarak alnd yk birleimi. DAYANIM III / DENGE III / (DAYANIM + DENGE) III: Aerodinamik etkilerin hakim deiken yk olarak alnd yk birleimi. (Aerodinamik etkilere maruz kalan elemanlarn tasarmnda kullanlacaktr. OLAAN DII I: Raydan kmann hakim yk olarak alnd yk birleimi. OLAAN DII II: Kpr altndan geen bir aracn kpr ayaklarna arpmasnn hakim yk olarak alnd yk birleimi. OLAAN DII III: Kpr altndan geen bir geminin kpr ayaklarna arpmasnn hakim yk olarak alnd yk birleimi. KULLANIM I : Tren yk gruplarnn hakim deiken yk olarak alnd yk birleimi. KULLANIM II : Rzgar yknn hakim deiken yk olarak alnd yk birleimi. KULLANIM III : Aerodinamik etkilerin hakim deiken yk olarak alnd yk birleimi. DEPREM I : (D1) deprem dzeyinin hakim yk olarak alnd yk birleimi. DEPREM II : (D2) deprem dzeyinin hakim yk olarak alnd yk birleimi. DEPREM III : (D3) deprem dzeyinin hakim yk olarak alnd yk birleimi. YORULMA : Tren yk modeli LM 71in karakteristik yk deerleri ve dinamik yk katsays 2 kullanlmaldr.

Yk katsaylar Tablo 1 de tanmlanmtr. Yk birleimlerinin ilgili btn alt kmeleri incelenecektir. Yk katsaylar, toplamda en byk katsayl yk etkisi salayacak ekilde seilecektir. Her yk birleimi iin hem pozitif, hem de negatif en byk deerler incelenecektir. Eer bir yk birleiminde bir ykn etkisi bir dierinin etkisini azaltyor ise, etkiyi azaltan ykn minimum deeri kullanlr. Kalc yk etkilerinde, daha kritik birleimi veren yk katsays Tablo 1den seilir. Eer kalc yk bir elemann stabilitesini veya yk tama kapasitesini arttryor ise bu kalc yk iin en kk yk katsays deeri de aratrlmaldr. Dzgn yayl s, snme ve bzlme yk halleri iin geerli yk katsaylarndan by deformasyon hesab iin kullanlmal, btn dier etkiler iin ise kk olan kullanlmaldr.

50

Tablo 3.3.1-1 Yk Birleimleri Tablosu ve Yk Katsaylar

Dayanm I Dayanm II Dayanm III Denge I Denge II Denge III Day. + Denge I Day. + Denge II Day. + Denge III Kullanm I Kullanm Ia Kullanm II Kullanm III Yorulma Krlma Olaan D I Olaan D II Olaan D III Deprem I Deprem II Deprem III

Kalc Ykler Birin- kin- cil Zemin Bzl- Farkl cil ngerZati Basn- ngerme ve oturme Yk. c snme ma me (3) G1 E1 P1 0.5 1.2 G1 G1 G2 G2 G2 G3 G3 G3 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 E1 E1 E2 E2 E2 E3 E3 E3 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 P1 P1 P1 P2 P3 P3 P3
(3) (3) (4) (4) 4)

Tren gr1

Yk

Gruplar (1) 0.8gr1 0.8gr1 gr2

(5) (5) (5)

Deprem (D1) (D2) (D3) Ara Gemi Dep. Dep. Dep. RayAero- Dzgn Rzgar Deiken arp- arp- Dze- Dze- Dzedan dinamik yayl (2) Is yi kma mas mas yi Etkiler yi Is 1.20 0 1.125 0.90 1.50 1.125 1.125 1.50 1.125 1.125 1.500 1.125 0.75 0.00 1.00 0.75 0 0 0 0 0 0 1.20 1.50 1.20 1.20 1.50 1.200 1.200 1.500 0.80 0.00 0.80 1.00 0 0 0 0 0 0 0.90 0.90 0 0 0 0.900 0.900 0.900 0.60 0.60 0.60 0.60 1.00 0.50 0.50 0.50 0 / 0.50 0 / 0.50 0 / 0.50
(9) (9) (9)

Deiken Ykler

Olaand Yk.

0.5 0.5 0.0 0.0 0.0 0.5 0.5 0.5 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

1.2 1.2 0.0 0.0 0.0 1.2 1.2 1.2 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0 0 0 0 0 0 0 0 0.60 0.60 0.60 0.60 1.00 0.50 0.50 0.50 0 / 0.50 0 / 0.50 0 / 0.50
(9) (9) (9)

1.00 -

1.00 -

1.00 -

1.00 -

1.00 -

1.00

0.8gr2 0.8gr2 gr3 0.8gr3 0.8gr3

P2

(3) (3) (3)

(5) (5) (5)

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

1.00 1.20 0.80 0.80 1.00 (10) 0.8/0.7/0.6 (6) (0 / 0.7) gr (0.8 / 0.7) gr (0.8 / 0.7) gr dep dep dep
(7) (8) (8) (7) (7)

(11)

51

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

Tren yk gruplar Tablo 3.5.6-1' de tanmlanmtr Rzgar yk gr13, gr23 yk gruplar ile kombine edilmeyecektir. Genel tama gc tahkiklerinde 1, ankraj blgelerinde yaplan lokal tahkikler iin 1.2 alnacaktr Genel denge tahkiklerinde 0, harici ngermenin denge bakmndan gayri msait olan hallerde 1.3 alnacaktr. gr2 ve gr3 tren yk grubu etkisinin gayri msait olmas halinde 1.45, msait olmas halinde ise 0 alnacaktr. Tek hatl kprlerde 0, birden fazla hatl kprlerde ise 0.7 deeri kullanlacaktr Tek hatl kprlerde 0.8, birden fazla hatl kprlerde ise 0.7 deeri kullanlacaktr Trenin deprem esnasnda kpr zerinde olma olasl deerlendirilerek idare tarafndan belirlenecektir Dayanm hesaplarnda 0, deplasman hesaplarnda ise 0.5 deeri kullanlacaktr (rnek: sismik izolatr tasarmnda deplasman kapasitesi hesaplanmasnda s deplasmanlarnn %50 si alnacaktr) Tek hatl kprlerde 0.8, iki hatl kprlerde 0.7, ikiden fazla hatl kprlerde ise 0.6 deeri kullanlacaktr Oturma hesaplarnda hareketli yk katsays 0 alnmaldr.

52

3.3.2 Zati Ykler iin Yk Katsaylar Zati ykler iin yk katsaylar Tablo 1 de verilmitir. Tablo 3.3.2-1 Zati Ykler iin Yk Katsaylar G
Dayanm G1 max GYDB : GPrB : GSt GKor GBl GYlt : : : : Yerinde dkme beton yapsal eleman Prefabrik beton eleman elik konstruksiyon yapsal eleman Yapsal olmayan elemanlar (korkuluk, ses bariyeri vs) Balast Su Yaltm Boru, kablo vs 1,35 1,35 1,35 1,35 2,00 1,60 1,60 1,35 1,35 min 1,00 1,00 1,00 1,00 0,70 0,80 0,80 1,00 1,00 Denge G2 max 1,05 1,05 1,05 1,05 1,60 1,25 1,25 1,05 1,05 min 0,95 0,95 0,95 0,95 0,65 0,75 0,75 0,95 0,95 Dayanm + Denge G3 max 1,35 1,35 1,35 1,35 2,00 1,60 1,60 1,35 1,35 min 1,25 1,25 1,25 1,25 0,85 1,00 1,00 1,25 1,25

Yk Tipi

GBoru : GZemin :

Zemin, yeralt suyu, serbest su GUzYap : Uzaklatrlabilen yaplarn zati yk

3.3.3 Zemin Ykleri iin Yk Katsaylar Zemin ykleri iin yk katsaylar Tablo 1 de verilmitir. Tablo 3.3.3-1 Zemin Ykleri iin Yk Katsaylar
Dayanm E1 max 1.35xA 1.35xP 1.35xS 1,35 gG1 1,50 min 1,00 1,00 1,00 1,00 gG1 0 Denge E2 max 1.35xA 1.35xP 1.35xS 1,35 gG1 1,50 min 1,00 1,00 1,00 1,00 gG1 0 Dayanm+ Denge E3 max 1.35xA 1.35xP 1.35xS 1,35 gG1 1,50 min 1,00 1,00 1,00 1,00 gG1 0

Yk Tipi EH,Aktif : Aktif yatay toprak basnc EH,Skunet Skunetteki yatay toprak basnc EH,Pasif : Pasif yatay toprak basnc Dey zemin yk, yeralt suyu, EV serbest su ESG Kalc yk srarj ESQ Hareketli yk srarj

Tablo 1 de verilen gsterilmitir.

A, P, S katsaylar

eitli zemin i srtnme alar iin Tablo 2 de

53

Tablo 3.3.3-2 eitli Zemin Srtnme Alar iin A, P, S Deerleri

Toprak basnc A : Aktif P : Pasif S : Skunette 20o 1,16 1,16 1,10 Zemin i srtnme as 25o 30o 35o 1,21 1,22 1,14 1,27 1,28 1,19 1,33 1,37 1,24 40o 1,41 1,48 1,32 45o 1,51 1,63 1,41

3.3.4 Tren Grup Ykleri iin Yk Katsaylar Tren grup ykleri iin yk katsaylar Tablo 1 de verilmitir. Tablo 3.3.4-1 Tren Grup Ykleri iin Yk Katsaylar gr1(1)
LM 71 Yk Tipi gr11 gr12 gr13 gr14 gr15 gr16 gr17 gr21 gr22 gr23 gr24 gr26 gr27 gr31
(1)

SW/0 HSLM 1.45 1.45 1.45 1.45 1.2 1.2 1.45 1.45 1.45 1.45 1.45 1.45 1.45

SW/2 1.2 1.2 1.2 1.2 -

Yksz tren 1.45 -

Tren grup yk elverili bir etki yaratyorsa yk katsays sfr alnacaktr.

3.3.5 naat Srecindeki Ykler iin Yk Katsaylar Kprnn ve inaat srecinde kullanlan gerelerin zati arl iin yk katsays 1,25 den kk alnmamaldr. dare tarafndan aksi belirlenmedike, inaat srecindeki ykler, ara-gere ve dinamik etkiler iin yk katsays 1,5 dan kk alnmamaldr. Rzgar iin yk katsays 1,25 den kk olmamaldr. Btn dier yk katsaylar 1,0 alnabilir. 3.3.6 Kriko Kuvvetleri iin Yk Katsaylar Kullanm srecindeki kriko kuvvetleri, dare tarafndan aksi belirlenmedike, krikonun tatbik noktasna gre mesnede gelen srekli reaksiyon kuvvetinin 1,3 katndan kk alnmamaldr.

54

3.3.7 Ankaraj Blgesindeki ngerme Kuvvetleri iin Yk Katsaylar Ankraj blgelerinde kullanlacak ngerme proje yk, maximum germe kuvvetlerinin 1,2 kat olarak alnmaldr. 3.4 Kalc Ykler 3.4.1 Zati Ykler Zati ykler konstrksiyona ait btn elemanlarn arlklarn, aksesuarlar, bunlara eklenen donanmlar, toprak rtsn, kaplama yzeylerini, ileride gelebilecek tabakalar ve planlanm olan geniletmeleri kapsamaldr. Daha nce hassas bilgilerin mevcut olmamas durumunda zati ykler iin Tablo 1 deki birim arlk verileri kullanlabilir. Tablo 3.4.1-1 Malzeme Birim Arlklar Malzeme Cinsi Alminyum alamlar Bitml kaplama yzeyleri Dkme demir Odun kl ile dolgu Sktrlm kum, silt veya kil 17.4 Beton 18.9 23.5 Gevek silt, kum veya akl Yumuak killi zemin Silindirlenmi kum, makadam veya balast elik Alminyum Demir, dkme Demir, biimlendirilebilir Kurun Doal ta duvar Ahap Sert Yumuak Su Tatl su Tuzlu su Demiryolu Kprlerinin Kaplamalar Koruyucu beton kaplama Normal balast (granit, gnays vb. ) Bazaltik balast 25 20 26 Birim yatak uzunluu arl 1) 2) kN/m3 kN/m3 kN/m3 Birim Younluk 27.5 22.1 70.6 9.4 18.9 1775 1925 2400 15.7 15.7 22.1 77.0 27 71 76 112 26.7 9.4 7.8 9.8 10.1 Birim kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3 kN/m3

Balast ile yataklanm yaplar 2 Adet UIC 60 ray Raya tespitleme elemanlar ile birlikte n gerilmeli beton traversler 1,2 4,8 kN/m2 kN/m2

55

Metal kebent ile kuaklanm beton traversler Raya tespitleme elemanlar birlikte ahap traversler Balast ile yataklanmam yaplar Raya tespitleme elemanlar ile birlikte 2 adet UIC 60 ray Raya tespitleme elemanlar ile birlikte 2 adet UIC 60 ray, kpr kirii ve korkuluklar
1) 2)

1,9

kN/m2 kN/m2

1,7 4,9

kN/m2 kN/m2

Balast iin tolerans dahil deildir Travers aral 600 mm kabul edilmelidir

3.4.2 Toprak Ykleri Toprak basnc, toprak srarj ve negatif srtnme ykleri Blm 3.9 da tanmlanmtr. 3.5 Tren Ykleri 3.5.1. Uygulama Alanlar Bu blm, anahat a, standart ray aral ve geni ray aral stndeki demiryolu trafiine uygulanr. Bu blmde belirtilen yk modelleri gerek ykleri gstermez. Bunlar, dinamik arttrmlar ayrca dikkate alnmak kaydyla, trafik etkisini temsil edecek ekilde seilmilerdir. Bu blm aadaki durumlar iin uygulanamaz; dar demiryolu hatlar tramvay ve dier hafif rayl sistemler snma hatlar fnikler demiryollar

Demiryolu kprlerinde yolcularn rahatln ve iletmenin gvenliini salayacak ekil deitirme snrlar, Blm 2.4 de belirtilmitir. Yaplarn yorulma mrn hesaplayabilmek iin standart trafik karm EK 3-A da verilmitir. Yapsal olmayan elemanlarn arlklar ; ses ve gvenlik bariyerleri, sinyaller, kanal, kablo ve stteki hat ekipmanlarn iermektedir. Geici kprler, baz tiplerinin fazla esnek olmalar nedeniyle, dikkatle tasarlanmaldr. Bu artnamede verilen ykleme ve tasarm koullar genelde geici kprler iin de geerli olmakla beraber idare zel artlar belirtebilir.

56

3.5.2 Demiryolu Trafik Ykleri Bu blmde tren geii esnasnda oluacak, aada sralanm yk etkilerinin hesaplanmas iin genel kurallar verilmitir. Dey ykler: Yk modelleri LM 71, SW/0 ve SW/2, yksz tren ve HSLM Zemin tarafndan tanan ykler Dinamik etkiler Merkezka kuvvetleri Burun kuvveti Fren ve demeraj kuvvetleri Geen trenlerin aerodinamik etkileri Katener ekipmanlarnn etkileri ile dier demiryolu altyap ve ekipman etkileri

Kaza durumu tasarm iin raydan kma etkileri: - Trenin kpr stnde raydan kmasnn kpr elemanlarna etkisi 3.5.3 Dey Yklerin Karekteristik Deerleri, Eksentrisite ve Yk Dalm 3.5.3.1 Genel Demiryolu trafik etkileri, 5 yk modeli ile tanmlanmtr. - Anahat demiryollarndaki normal demiryolu trafii iin yk modeli LM 71 (srekli kprlerde yk modeli SW/0):, - Anahat demiryollarndaki ar yk trafii iin yk modeli SW/2 - Hz 200 km/saat i aan yolcu trenleri iin yk modeli HSLM - Yksz trenlerin etkisi iin yk modeli bo tren 3.5.3.2 Yk Modeli LM 71 Normal demiryolu trafii altnda dey ykn statik etkisini temsil eden yk modeli LM 71 ekil 1 de gsterilmitir.

ekil 3.5-3.2-1 Yk Modeli LM 71 ve Dey Ykler iin Karakteristik Deerler ekil 1 de verilen karekteristik deerler, normal demiryolu trafiinden daha ar ya da daha hafif trafik yk tayan hatlar iin katsays ile arplmaldr. katsays ile arpldnda bu yklere snflandrlm dey ykler denir. Bu katsays aadaki saylardan biri olacaktr: 0.75 - 0.83 - 0.91 - 1.0 - 1.10 - 1.21 - 1.33 - 1.46

57

Aada sralanan etkiler ayn katsays ile arplacaktr: - Toprak basncnn etkisi ve toprak ykleri iin edeer dey ykler, - Merkezka kuvveti, - Burun kuvveti ( <1 iin = 1 alnacaktr), - Fren ve demeraj kuvvetleri, - Yap ve hattn deiken etkilere kar birletirilmi tepkisi, - Raydan kma etkisi, - Srekli kprler iin yk modeli SW/0 . Not: Uluslararas hatlar iin 1 alnmas tavsiye edilir. katsays dare tarafndan her proje iin zel olarak belirtilebilir. Sehim kontrol katsays ile arplm yklerle yaplacaktr. 3.5.3.3 SW/0 ve SW/2 Yk Modelleri Yk modeli SW/0, srekli kiriler zerindeki normal demiryolu trafii altnda dey yklerin statik etkisini temsil etmektedir. Yk modeli SW/2, ar demiryolu trafii altnda dey yklerin statik etkisini temsil etmektedir. Dey yk karekteristik deerleri Tablo 1 e gre alnarak, yk dzenlemeleri ekil 1 de gsterildii gibi kullanlacaktr.

ekil 3.5.3.3-1 Yk Modelleri SW/0 ve SW/2 Tablo 3.5.3.3-1 Yk Modelleri SW/0 ve SW/2 iin Dey Ykler Karakteristik Deerleri Yk Modeli SW/0 SW/2

(kN/m) 133 150

qvk

a
(m) 15.0 25.0

c
( m) 5.3 7.0

Yk modeli SW/2 nin dikkate alnaca hatlar ya da hat blmleri dare tarafndan belirtilecektir. Yk modeli SW/0, 3.5.3.2 de belirtilen katsays ile arplacaktr. 3.5.3.4 Bo Tren Yk Modeli Bo tren yk modeli, karakteristik deeri 10.0 kN/m olan bir dey dzgn yayl ykden oluur.

3.5.3.5 Dey Yklerin Dmerkezlii (Yk Modelleri LM 71 ve SW/0) Dey yklerin arlk merkezinin hat eksenine gre dmerkezlii, ray ara mesafesinin 1/18ine eit veya daha kk alnacaktr. D merkezliin 1/18 olmas durumda teker ykleri arasndaki oran 1.25 olmaktadr. (Baknz ekil 1)

58

Yorulma hesabnda dey yklerin dmerkezlii ihmal edilebilir.

(1) Her bir ray iin dzgn yayl yk ve nokta ykleri (2) LM71 (ve gerektiinde SW/0)

ekil 3.5.3.5- 1 Dey Yklerin Dmerkezlii 3.5.3.6 Dingil Yklerinin Raylar, Traversler ve Balast Vastas ile Datm Blm 3.5.3.6.1 ile 3.5.3.6.3 arasndaki alt blmler aksi belirtilmemi ise gerek trenlere, yorulma trenlerine, yk modeli LM 71e, SW/0 ve SW/2ye, bo tren ve HSLM ye uygulanabilir. 3.5.3.6.1 Bir Nokta Yknn veya Teker Yknn Ray Vastas ile Uzunlamasna Ynde Datm Yk modeli 71deki bir nokta yk (veya istendiinde blm 3.5.3.2 ye uygun olarak seilmi bir katsaysna gre snflandrlm dey yk) ve HSLM (HSLM-B hari) veya teker yk aada ekil 1 de gsterildii gibi ray mesnet noktas zerine datllabilir.

Qvi : Nokta yk her bir raya gelen Yk Modeli 71 veya 3.5.3.5 ile uyumlu olarak gerek trenin, yorulma a
treninin veya HSLMnin (HSLM-B hari) tekerlek yk : Ray mesnet noktalar arasndaki mesafe

ekil 3.5.3.6-1 Noktasal Kuvvet veya Teker Yknn Ray Yardm ile Boyuna Ynde Datlmas

59

3.5.3.6.2 Tekil Bir Ykn Travers ve Balast Yardm ile Boyuna Ynde Datlmas Yerel deme elemanlarnn (rnein boyuna ve enine berkitmeler, ray tayclar, enleme kirileri, deme plaklar, ince beton plaklar vs.) tasarlanmas iin tekil ykler, ekil 2 de gsterildii gibi boyuna ynde datlabilir.

(1) : Travers stndeki yk, (2) : Tabliye st

ekil 3.5.3.6.2 Ykn Travers ve Balast Yardm ile Boyuna Ynde Datm 3.5.3.6.3 Yklerin Travers ve Balast Vastas ile Enine Ynde Datlmas

Kprlerde deversiz bir hatta etkiler enine ynde ekil 1 de gsterildii ekilde datlmaldr.

(1) : Tabliye st

ekil 3.5.3.6.3-1 Deversiz bir Hatta Etkilerin Traversler ve Balast Yardm ile Enine Ynde Dalm (Dey Yklerin Dmerkezliinin Etkisi Gsterilmemitir)

Kprlerde deversiz bir hatta tam boy travers olduu halde balast sadece raylarn altnda sktrlmsa veya iki bloklu travers kullanlmsa etkilerin enine yndeki dalm ekil 2 de grld yaplmaldr.

60

(1) : Aracn yrme yzeyi (2) : Tabliye st

ekil 3.5.3.6.3-2 Deversiz bir Hatta Balastn Sadece Ray Altnda Sktrlm Olmas Halinde Etkilerin Traversler ve Balast Yardm ile Enine Ynde Datlmas (Dey Yklerin Dmerkezliliinin Etkisi Gsterilmemitir)

Kprlerde deverli bir hatta etkilerin enine ynde dalm ekil 3 de gsterilmitir.

(1) : Tabliye st

ekil 3.5.3.6.3-3 Deverli bir hatta etkilerin traversler ve balast yardm ile enine ynde datlmas (dey yklerin dmerkezliinin etkisi gsterilmemitir)

Kprlerde deverli bir hatta tam boy travers olduu halde balast sadece raylarn altnda sktrlmsa veya iki bloklu travers kullanlmsa ekil 3, ekil 2deki yk dalmn yanstacak ekilde deiiklie tabi tutulmaldr.

61

Kullanlacak enine yn datm proje baznda belirlenebilir.

3.5.3.6.4 Toprak leri ve Toprak Basnc Etkileri iin Edeer Dey Ykleme Hattn altnda veya yanndaki toprak ilerinde genel etkiler iin edeer karakteristik dey ykleme olarak uygun yk modeline (LM 71 (veya gerekirse Blm 3.5.3.2 ye gre snflandrlm dey yk) ve gerekirse SW/2) ait ykler, ray st kotundan 0.70 m aada bir seviyede 3.0 m genilie dzgn olarak datlabilir. Yukarda sz edilen dzgn yayl yke herhangi bir dinamik katsay veya dier artrm katsays uygulanmaz. Hattn yaknndaki yerel elemanlarn (rnein balast tutan duvarlarn) tasarm iin zel bir hesap yntemi uyulanarak yerel en byk dey, boyuna ve enine tren yklerini dikkate alan zel bir hesap yaplmaldr. 3.5.3.7 Halka Ak Olmayan Yaya Yollar iin Hareketli Ykler Halka ak olmayan yaya yollar ifadesi, sadece yetkili personel tarafndan kullanlan yollar tanmlamaktadr. Yaya, bisikletli ve genel bakm yklerini temsil etmek zere qfk = 5 kN/m2 deerinde bir dzgn yayl yk alnr. Yerel elemanlar iin 200x200 mmlik bir alana dzgn olarak datlm Qt = 2,0 kN deerinde bir yk alnr. Parapetler, blme duvarlar ve bariyerlerde EN 1991-1-1 in B ve C1 katagorilerine uygun yatay yk alnr. 3.5.4 Dinamik Etkiler (rezonans dahil) 3.5.4.1 Giri Bir kprdeki statik gerilmeler ve ekil deitirmeler (ve buna bal olarak kpr demesindeki ivme), aada belirtilen tren hareketlerinden dolay artp azalmaktadr: - Tren yklerinin kprye aniden etki etmesine bal darbe etkisi, - Yklerin eit aralklarla tekrarlanmasnn yapda titreim oluturmas, (Etkiyen yklerin frekans veya bunun katlarndan biri, yapnn doal frekans veya bunun katlarndan biri ile akyor ise, resonans olay gerekleerek kprde ar titreimler ortaya kabilir.) - Raylarda veya tren tekerleklerindeki bozukluklar sebebiyle teker yklerinde dalgalanma olmas Tren hareketli yuk etkileri (yani gerilmeler, telenmeler, kpr demesi ivmesi vs.) hesaplanrken yukarda saylm olan etkiler dikkate alnacaktr. 3.5.4.2 Dinamik Davran Etkileyen Faktrler Dinamik davran etkileyen ana faktrler aada belirtilmitir : (i) (ii) (iii) Tren hz, Elemann L aklk boyu ve dikkate alnan elemanda telenme tesir izgisi boyu, Yap ktlesi,

62

(iv) (v) (vi) (vii) (viii) (ix) (x) (xi)

Hat boyunca btn yapnn ve ilgili elemanlarnn doal frekanslar ve bu frekanslara ait olan mod ekilleri Dingil says, dingil ykleri ve dingil mesafeleri, Yapsal snmleme, Hattaki dey dzensizlikler, Arataki ktleler ve sspansiyon karakteristikleri, Hatta ve/veya deme planda dzenli aralklarla enleme kirileri, traversler gibi mesnetlerin mevcut olmas, Arataki dzensizlikler (tekerleklerdeki dzlenmi ksmlar, yuvarlakl bozulmu tekerlekler, sspansiyon arzalar vs.) Hattn dinamik karakteristikleri (balast, traversler, hat elemanlar vs.)

Bu faktrler Blm 3.5.4.4 ila Blm 3.5.4.5.4 de dikkate alnmtr. Not: Rezonansn ve ar titreim etkilerinin nlenebilmesi iin belirlenmi bir sehim snrlamas yoktur. Trafik gvenlii ve yolcu rahatl iin sehim ltleri Blm 2.4 te verilmitir. 3.5.4.3 Genel Tasarm Kurallar Blm 3.5.3 de belirlenmi olan yk modelleri LM71 (ve gerekiyorsa SW/0 ve SW/2) kullanlarak kprde statik hesap yaplacaktr. Sonular Blm 3.5.4.5 de belirlenmi olan dinamik katsay () ile ve gerekiyorsa Blm 3.5.3.2 de tanmlanm olan katsays arplacaktr. Dinamik analizin gerekli olup olmayaca hakkndaki lt Blm 3.5.4.4 de verilmitir. Blm 3.5.4.4 ila Blm 3.5.4.5.4 arasndaki dinamik etkilerin gerekleri, en byk izin verilen ara hz 350 Km/saat den az olan yolcu trenleri iin geerlidir. 3.5.4.4 Statik veya Dinamik Hesap Yaplmas ile lgili artlar Statik hesabn yeterli veya dinamik hesabn gerekli olmas ile ilgili kriter ekil 1 de gsterilmitir:

63

BALANGI

V 200km / h

evet

hayr
hayr

Basit Yap (1)

evet

Mtemadi Kpr

evet

hayr

L 40m
hayr hayr hayr evet

nT > 1.2no

(no) ekil 2 snrlar iinde (4)

evet

Dinamik analiz iin burulma ve eilme (eigenform) larn kullan Eilme iin (eigenform) lar yeterlidir
hayr

F-1 ve F-2 tablolarn kullan (2)

V V ( ) lim n0 n0
(2),(3),(5)

evet

Dinamik hesap gerekli. Kpr deme ivmesini ve ( ' dyn )v.s. 4.7.1 e gre hesapla

Dinamik analiz gerekmiyor. Rezonans ivmesi kontrol ve yorulma kontrol gerekli deil. Statik hesap ile ilgili olarak () katsaysn kullan

ekil 3.5.4.4-1 Dinamik Analiz Gerekip Gerekmediinin Belirlenmesi iin Ak emas Burada; V = Kpr yerindeki en byk hat hz [Km/sa] L = Aklk uzunluu [m] no = Kalc etkiler altnda kprnn birinci doal eilme frekans [Hz] nT = Kalc etkiler altnda kprnn birinci doal burulma frekans [Hz] v = En byk anma hz (m/s) (v/no)lim = TS EN 1991-2 Annex F den elde edilebilir.

64

NOT 1 ekil 1, sadece boyuna yn hat kirileri bulunan veya basit plak davran sergileyen, verevlik etkisi ihmal edilebilir dzeyde olan, rijit mesnetlere oturan, basit mesnetli kprler iin geerlidir. NOT 2 Tablo F-1 , F-2 ve bu tablolarn geerlilik snrlar iin TS EN 1991-2 Annex Fye baknz.

NOT 3 Eer gerek bir trenin sk rastlanan iletme hz, yapda rezonans yaratan hza eit ise dinamik hesap yaplmas gereklidir. TS EN 1991-2 Annex F ye baknz. NOT 4 Birinci doal frekans no deerinin ekil 2 de verilen snrlar iinde kald kprler iin, kpr yerindeki en byk hat hz da 200 Km/sa i amyor ise dinamik analize gerek yoktur. NOT 5 Birinci doal frekans no deeri ekil 2 de verilen st snr (1) i ayor ise dinamik analiz gerekmektedir. Ayrca resonans halinde kprde Blm 3.5.4.5.5 e gre ek yorulma tahkikleri yaplacaktr. NOT 6 : Sadece eilmeye maruz basit mesnetli bir kprnn doal frekans aadaki forml kullanlarak tahmin edilebilir :

n0 = 17.75 / (0)0.5
burada

(Hz)

0 Kalc ykler altnda, aklk ortasnda oluan sehim (mm)

no n st snrn, hattaki dzensizlikler nedeni ile yaplan artrmlar belirler ve no = 94,76 L-0,748 ifadesi ile bulunur. no n alt snrn, hattaki dinamik darbe lt belirler ve aadaki gibi hesaplanr: no = 80/L no = 23,58 L-0,592
burada; dikkate alarak frekansdr. 4 m L 20 m iin 20 m < L 100 m

no , kprnn kalc yklerle ilgili ktlesini

bulunan birinci

doal

L , basit mesnetli kprler iin aklk uzunluudur. Dier kpr tipleri iin ise Tablo 3.5.4.5.3-1 e gre bulunan (L) alnr.

(1) : Doal frekans iin st snr (2) : Doal frekans iin alt snr

ekil 3.5.4.4-2 Kpr Aklna gre Kpr Doal Frekansnn Snrlar

65

3.5.4.5 Dinamik Katsay: 2, 3 3.5.4.5.1 Uygulama Alan Dinamik katsay, yap iindeki gerilmelerin ve titreim etkilerinin dinamik kapsamakta, ama rezonans etkisini dikkate almamaktadr. olarak bytlmesini

Blm 3.5.4.4 te belirtilen lt salanamad zaman kprde rezonans veya ar titreim riski vardr. (Bu durumda balastta kararszlk yaratacak ar deme ivmeleri ile ar kmeler ve gerilmeler grlebilir). Bu gibi durumlarda darbe ve rezonans etkilerini hesaplayabilmek iin bir dinamik analiz yaplmaldr. NOT : Statik yk etkilerinin dinamik katsay ile arplmas yntemini kullanan yar statik metotlar, hzl trenlerin oluturduu rezonans etkilerini belirlemede yetersiz kalmaktadr. Rezonansn dinamik etkilerini hesaplayabilmek iin hzl trenlerde, Yksek Hz Yk modeli (HSLM) nden yklemenin zamana bal halini gz nne alan ve gerek trenler iin hareket denklemlerinin zlmesini kapsayan dinamik analiz teknikleri gerekmektedir. Birden fazla hat tayan yaplarda, dinamik katsayda azaltlma yaplmamaldr. 3.5.4.5.2 Dinamik Katsaynn Tanm Yk modelleri LM 71, SW/0 ve SW/2 altnda statik yk etkilerini arttran dinamik katsay, 2 ya da 3 olarak alnacaktr. Dinamik katsay genel olarak hattn bakm kalitesine gre aadaki tanmlar dorultusunda 2 ya da 3 olarak alnr : (a) (b) Bakm dikkatli ve zenli yaplan hatlarda : 1.0 2 1.67 arasnda; 2 = 1.44 / ((L) 0.2) +0.82 Standart bakm yaplan hatlarda : 1.00 3 2.00 arasnda;

3 = 2.16 / ((L) 0.2) +0.73

Buradaki L: Belirleyici uzunluk ( ile balantl uzunluk) olup Tablo 1 de tanmlanmaktadr. NOT : Dinamik katsaylar, basit mesnetli kiriler iin belirlenmitir. L uzunluu, dier mesnet koullarna sahip baka yapsal elemanlar iin de bu katsaylarn kullanmna izin verir. Herhangi bir dinamik katsay belirlenmemi ise 3 kullanlacaktr. Dinamik katsay, aadaki yklemeler ile birlikte kullanlmayacaktr : - Gerek trenlerden gelen ykler - Yorulma trenlerinden gelen ykler - Yksek Hz Yk Modeli (HSLM) - Bo tren yk modeli 3.5.4.5.3 Belirleyici Uzunluk L Kullanlacak olan L belirleyici uzunluk deerleri Tablo 1 de verilmitir. Tablo 1 de L ile ilgili bir deer belirtilmemi ise belirleyici uzunluk, elemann sehim tesir izgisinin uzunluu olarak alnmal veya alternatif deerler belirtilmelidir.

66

Eer bir elemandaki gerilme, her biri ayr bir yapsal davran ile balantl bir ka etkene bal ise her bir etken, uygun belirleyici uzunluk deeri kullanlarak hesaplanmaldr.

Tablo 3.5.4.5.3-1 - Belirleyici uzunluklar L Durum Tayc eleman Belirleyici Uzunluk L

elik deme pla : Balast yatakl kapal deme (ortotropik deme pla) (yerel ve enine gerilmeler iin) Enleme kirili ve boyuna srekli nervrl deme: 1.1 1.2 1.3 1.4 Deme pla (her iki yn iin) (Enleme kirii aral) x 3

Boyuna srekli nervrler (Enleme kirii aral) x 3 (0.5 metreye kadar kk konsollar da dahil)a Enleme kirileri Ulardaki enleme kirileri Sadece enleme kirili deme pla: (Enleme kirii uzunluu) x 2 3.6 m b

2.1 2.2 2.3

Deme pla (her iki yn iin) Enleme kirileri Ulardaki enleme kirileri

(Enleme kirii aral) x 2 + 3 m (Enleme kirii aral) x 2 + 3 m 3.6 metre b

elik zgara: Balast yataksz ak deme b (yerel ve enine gerilmeler iin)

3.1

Ray mesnetleri : -srekli bir zgarann bir eleman olarak -basit mesnetli Ray mesnetinin konsolu a Enleme kirileri (enleme kirii paras / srekli ray mesneti zgaras) Ulardaki enleme kirileri

(Enleme kirii aral) x 3 (Enleme kirii aral) + 3 m 3.6 m (Enleme kirii uzunluu) x 2 3.6 metre b

3.2 3.3 3.4

a

Genel olarak rayl trafik sistemlerini destekleyen 0.5 metreden uzun btn konsollar, Blm 4.7ye uygun olarak analiz edilmelidir. b 3 n kullanlmas tavsiye edilmektedir.

67

Tablo 3.5.4.5.3-1 (devam) Durum Yapsal Eleman Belirleyici Uzunluk L

Beton deme ve balast yata (yerel ve enine yndeki gerilmeler iin ) 4.1 Kutu kiriin paras olarak veya ana kiriin st flan olarak deme pla - ana kiriler arasnda enine ynde aklk Deme pla aklnn 3 kat geer durumda Deme pla aklnn 3 kat - boyuna ynde aklk geer durumda - enleme kiriler - enine yn tren hareketli yk tayan konsollar Enleme kirii boyunun 2 kat

- e 0,5 m: gvdeler arasndaki mesafenin 3 kat - e > 0,5 m:a ekil 3.5.4.5.3-1 Tren Yk Tayan Enine Yndeki Konsol 4.2 4.3 Enleme kirileri zerinde (ana kiri ynnde) Enleme kirii ara mesafesinin 2 srekli deme pla kat Oluk veya yar oluk eklindeki kprlerin deme pla - ana kirilere dik ynde aklk geer Deme pla aklnn durumda 2 kat + 3 m - boyuna ynde aklk geer durumda Deme pla aklnn 2 kat Dolgulu kirili demelerde boyuna yn elik Boyuna yndeki belirleyici kirileri arasnda enine ynde aklk geer uzunluun 2 kat durumda deme pla Deme plann boyuna yndeki konsollar U enleme kirileri veya makaslar - e 0,5 m : 3,6 mb - e > 0,5 m : a 3,6 mb

4.4

4.5 4.6

68

Genel olarak uzun demiryolu yk tayan ve 0.5 m den uzun olan btn konsollarda dare tarafndan belirlecek yk kullanlarak Blm 3.5.4.6 ya gre zel bir inceleme yaplmas gerekmektedir b 3 n uygulanmas tavsiye edilir. NOT: Durum 1.1 ile 4.6 arasndaki (4.6 dahil) durumlarda L deeri ana kirilerin belirleyici uzunluklarnn en byne gre alnr

Tablo 3.5.4.5.3-1 (devam) Durum Ana Kiriler 5.1 5.2 Basit mesnetli kiriler ve plaklar (beton iine Ana kiri ynndeki aklk gml elik kiriler dahil) Yapsal Eleman

Belirleyici Uzunluk L

n adet aklk zerinden srekli kiri veya plaklar

L = k x Lm Ancak L max Li olmaldr. (i = 1,....,n) n=2 3 k = 1.2 1.3

4 1.4

Lm =

1 (L1 + L2 + L Ln ) n

5 1.5

5.3

Portal ereveleri ve kapal ereveler veya kutular : -tek aklkl aklkl srekli kiri olarak alnr : (ereve veya kutu elemanlarnn yatay ve dey boylar ile Durum 5.2 yi kullan) ok aklkl srekli kiri olarak alnr: (u dey ve yatay elemanlarn boylar ile Durum 5.2 yi kullan)

-ok aklkl

Yapsal Mesnetler 6 Orta ayaklar, tayc mesnetler, ekme alan Mesnetlenmi olan mesnetler, ekme ankrajlar ve mesnetlerin elemanlarn belirleyici altnda temas basnc hesab iin uzunluklar

69

3.5.4.5.4 Azaltlm Dinamik Etkiler Kemer kprlerde ve 1.00 m den fazla rt kalnlna sahip olan her trl beton kprlerde 2 ve 3 deerleri aadaki gibi azaltlabilir : Azaltlm 2 ,3 = 2 ,3 Burada :
h 1,00 1,0 10

(3.5.4.5.4-1)

h = Deme (kemer kprlerde tepe noktas) stnden traversin stne kadar (balast da dahil)
rt kalnl (m) Narinlii (burkulma boyu/atalet yar ap) 30 dan az olan kolonlarda, kenar ayaklarda, temellerde, istinat duvarlarnda ve zemin basnc hesaplarnda dinamik etkilerin dikkate alnmas gerekli deildir. 3.5.5 Yatay Kuvvetler Karakteristik Deerler 3.5.5.1 Merkezka Kuvvetleri Bir kpr zerindeki hattn, kprnn tamam veya bir ksmnda kurpta olmas durumunda merkezka kuvveti ve dever gz nne alnacaktr. Merkezka kuvveti ray st yzeyinden 1.80 m ykseklikte, yatay ynde ve darya doru etki edecek ekilde alnmaldr (ekil 3.1.3-1). Baz ara tipleri (rnein iki katl konteynerler) iin, idarece arttrlm bir ht deeri belirtilmelidir. Merkezka kuvveti her zaman dey trafik ykyle birletirilecektir. Merkezka kuvveti, 2 ya da 3 dinamik katsaylar ile arplmayacaktr.
NOT: Merkezka kuvvetinin dey etkileri dikkate alndnda merkezka kuvvetinin dey yk etkisi, dever dolaysyla yaplan azaltmadan sonra ilgili dinamik katsay ile arttrlmaldr.

Merkezka kuvvetinin karakteristik deeri aadaki denklemlere gre belirlenecektir:

Qtk = v ( f Qvk ) = V ( f Qvk ) 127 r gr q tk = v ( f q vk ) = V ( f q vk ) 127 r gr

Bu denklemlerde:
2 2

(3.5.5.1-1)

(3.5.5.1-2)

Qtk , qtk : Qvk , qvk :

f: v:

Merkezka kuvvetinin karakteristik deerleri 8kN, kN/m9 Yk modelleri LM 71, SW/0, SW/2 ve bo tren iin belirtilen dey yklerin karakteristik deerleri (dinamik etki katsaylar hari). HSLM yk modeli iin merkezka kuvvetinin karakteristik deeri yk modeli LM 71 i kullanarak belirlenmelidir. Azaltma katsays (aada belirtilmitir) Maksimum hat hz (m/s)

70

V: g: r:

Maksimum hat hz (km/sa) Yerekim ivmesi (9,81 m/s2) Kurb yarap (m)

Yarap deikenlik gsteren bir kurbda r deeri iin uygun ortalama yarap deerleri alnabilir. Hesaplarda, hattn incelenen noktas iin belirlenmi maksimum hat hz esas alnacaktr. Yk Modeli SW/2 iin deiik bir maksimum hz (80 km/sa) kabul edilebilir.
NOT :Altyapda ve trenlerde gelecekte olabilecek deiiklikleri dikkate almak iin, arttrlm bir maksimum hat hz kullanlmas tavsiye edilir.

Kurbda yerletirilmi kprlerde dey tren ykleri, merkezka kuvveti dahil edilmeden gz nne alnacaktr. Yk modeli LM 71 de (ve gerektii yerde yk modeli SW/0 da) Denklem 1 ve 2 deki f azaltma katsays aadaki gibi hesaplanacak veya Tablo 1 ya da ekil 1 den okunacaktr:

V 120 km/sa iin Lf 2.88 m ise Lf > 2.88 m ise:

f=1 f=1

o 120 km/sa < V 300 km/sa iin

V 120 814 2,88 0.35 f = 1 + 1,75 1 1000 V L f

(3.5.5.1-3)

o V > 300 km/sa iin f katsays, Denklem 3 te V yerine 300 km/sa konularak
bulunacaktr. Burada Lf : Kurblu kprlerin tasarmnda, rayn ykl ksmnn en elverisiz durumu verecek ekilde alnan uzunluu (m). V : Maksimum hat hz SW/2 ve bo tren yk modelleri iin azaltma katsay f = 1,0 alnmaldr.

71

ekil 3.5.5.1-1 Yk Modeli LM 71 ve SW/0 iin f Katsays Tablo 3.5.5.1-1 Yk Modeli 71 ve SW/0 iin f Katsays Maksimum hz [km/sa] 120
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

Lf [m]
2,88 3 4 5 6 7 8 9 10 12 15 20 30 40 50 60 70 80 90 100 150

160
1,00 0,99 0,96 0,93 0,92 0,90 0,89 0,88 0,87 0,86 0,85 0,83 0,81 0,80 0,79 0,79 0,78 0,78 0,78 0,77 0,76

200
1,00 0,99 0,93 0,89 0,86 0,83 0,81 0,80 0,78 0,76 0,74 0,71 0,68 0,66 0,65 0,64 0,63 0,62 0,62 0,61 0,60

250
1,00 0,99 0,90 0,84 0,80 0,77 0,74 0,72 0,70 0,67 0,63 0,60 0,55 0,52 0,50 0,49 0,48 0,47 0,47 0,46 0,44

300
1,00 0,98 0,88 0,81 0,75 0,71 0,688 0,65 0,63 0,59 0,55 0,50 0,45 0,41 0,39 0,37 0,36 0,35 0,35 0,35 0,35

72

Yk modeli LM 71 ve SW/0 iin Denklem 1 ve 2 ye gre merkezka kuvvetleri, snflandrlm dey ykler kullanlmak suretiyle bulunacaktr. ve f katsaylarnn deerleri iin Tablo 2 de verilen ykleme durumlar dikkate alnacaktr. Tablo 3.5.5.1-2 - ve Sahadaki Maksimum Hat Hz Deerlerine Karlk Gelen Merkezka Kuvveti iin Ykleme Durumlar

deeri

Maksimum Hat Hz (km/sa)

deki artlara bal merkezka kuvveti

daki arta dayal dey trafik etkisi

V
(km/sa)

1c

V
>120

f 1 1 f 1 1 f 1 1 -

1c x f x
(LM71+SW/0)

xx1x
(LM71+SW/0)

120 0

x1x
(LM71+SW/0) -

< 1
120

V 0 V

c
1c 1 1c 1c -

x1x
(LM71+SW/0) 1xfx (LM71+SW/0) 1x1x (LM71+SW/0) 1x1x (LM71+SW/0) 1x1x (LM71+SW/0)

xx1x (LM71+SW/0)

x1x1
(LM71+SW/0)

>120

120 0

= 1
120

V 0 V

x1x1 (LM71+SW/0)

x1x1 (LM71+SW/0)

>120

120 0 V

x1x
(LM71+SW/0) -

> 1
120
a b

x1x
(LM71+SW/0) -

xx1x (LM71+SW/0)

Dey trafik etkilerinin olumlu olduu durumda (LM71+SW/0) yerine 0.5 x (LM71+SW/0) alnr. Maksimum hzn 120 km/sa olduu ar yk trafii iin geerli. c Tren ktlesinde f ile iki kez azaltmay nlemek iin = 1 alnr. d Merkezka kuvvetinin dey etkileri hakknda Blm 3.5.5.1 in 3. paragrafna baknz. Merkezka kuvvetinin dey yk etkisi deverden tr azaltldktan sonra, ilgili dinamik katsay ile bytlmelidir. Merkezka kuvvetinin dey etkisi hesaplanrken, f katsays yukarda gsterildii gibi dahil edilmelidir.

73

Bu tabloda;

V : Maksimum hz [km/sa], f : Azaltma katsays,

: Tren yk snflandrma katsays
LM71+ SW/0 : Yk Modeli 71 ve eer ilgili ise srekli kprler iin Yk Modeli SW/0 120 km/sa i aan ar yk trafii iin ek talepler dare tarafndan belirtilmelidir. 3.5.5.2 Burun Kuvveti Burun kuvveti, raylarn stnde yol merkez eksenine dik, yatay bir kuvvet olarak alnacaktr. Bu kuvvet, hem aliymanda hem de kurbdaki hatlara uygulanmaldr. Burun kuvvetinin karakteristik deeri: Qsk = 100 kN alnmaldr. Bu deer, Blm 3.5.4.5.2 deki katsays ile ya da Blm 3.5.5.1 deki f katsaysyla arplmayacaktr. (3.5.3.2 de tanmlanm olan) katsaysnn 1 den byk olmas halinde burun kuvvetinin karakteristik deeri, geerli olan katsays ile arplmaldr. Burun kuvveti her zaman dey trafik yk ile birlikte uygulanmaldr. 3.5.5.3 Demeraj ve Fren Etkileri Demeraj ve fren kuvvetleri ray st seviyesinde, hattn boyuna dorultusunda etki ederler. Demeraj ve fren kuvvetlerinin ynleri, her bir hattaki izin verilen trafik ynlerine gre belirlenmelidir. Demeraj ve fren kuvvetlerinin karakteristik deerleri hat bana aadaki gibi alnacaktr:

Demeraj kuvveti: Yk Modelleri 71, SW/0, SW/2 ve HSLM iin: qlak = 33 kN/m /hat , La,b 30 m ve

Qlak 1000 kN

(3.5.5.3-1)

Fren kuvveti: Yk Modelleri 71, SW/0 ve HSLM iin: qlbk = 20 kN/m /hat , La,b 300 m ve Yk Modeli SW/2 iin: qlbk = 35 kN/m/hat

Qlbk 6000 kN

(3.5.5.3-2) (3.5.5.3-3)

Burada

La,b : Demeraj ve fren etkilerinin yayl olarak etkidii dnlen hat uzunluu.
Demeraj ve fren kuvvetlerinin karakteristik deerleri, katsaysyla arplmayacaktr. dinamik katsays veya

azaltma

NOT1: Yk Modelleri SW/0 ve SW/2 iin demeraj ve fren kuvvetleri, sadece ekil 3.5.3.3-1 de dey yklerin uyguland yap ksmlarna tatbik edilecektir. NOT2: Demeraj ve fren kuvvetleri Bo tren yk modelinde ihmal edilebilir.

74

Demeraj ve fren kuvvetlerinin karakteristik deerleri her tr hat iin; (rnein, srekli kaynakl veya genleme derzli) geerlidir. Yk modelleri LM 71 ve SW/0 iin yukardaki demeraj ve fren kuvvetleri, katsays ile arplmaldr. Yklenen hat uzunluu 300 m den daha byk olan aklklar iin fren etkilerini gz nne alan ek talepler idare tarafndan belirtilmelidir. zel trafik hatlar (rnein, sadece hzl tren trafii olan hatlar) iin demeraj ve fren kuvvetleri, La,b uzunluuna gelen Gerek Tren aks ykleri toplamnn %25i kadar alnabilir. Ancak hesaplanan kuvvetler Qlak iin 1000 kN ve Qlbk iin 6000 kN dan fazla olmayacaktr. Demeraj ve fren kuvvetleri, bunlarla ilgili dey yklerle birlikte gz nne alnacaktr. Hattn kprnn bir ya da iki ucunda srekli olduu durumlarda, demeraj veya fren kuvvetinin yalnz bir ksm kpr tabliyesi araclyla mesnetlere aktarlr; geri kalan ksm raylar tarafndan kenar ayaklar arkasndaki blgeye iletilmektedir. Demeraj ve fren kuvvetinin kpr tabliyesi araclyla mesnetlere aktarlan ksmnn hesab, kpr ve hattn birleik tepkisi gz nnde bulundurularak Blm 4.8 e gre yaplacaktr. ki veya daha fazla hat tayan kprlerde, bir hattaki fren kuvvetleri, baka bir hattaki demeraj kuvvetiyle birlikte gz nne alnacaktr. ki veya daha fazla hatta ayn ynde trafie izin verildii durumlarda, iki hattaki demeraj ya da iki hattaki fren kuvveti gz nne alnacaktr. 3.5.5.4 Kpr-Hat Etkileimi Raylar srekli olduu halde hattn mesnetlenmesinde (kpr kenar ayaklarnda olduu gibi) bir sreksizlik varsa, demeraj ve fren gibi boyuna dorultuda etkiyen kuvvetlerin tanmas, raylar ve balast ile kpr tayc sistemi (tabliye, kpr mesnetleri ve kpr ayaklar) tarafndan birlikte gerekletirilir; boyuna dorultudaki etkiler, ksmen raylar ile kenarayak arkasndaki dolguya, ksmen de kpr mesnetleri ve altyap vastasyla temellere aktarlr. Dier taraftan srekli raylar kpr demesinin serbeste hareket etmesini engelledii zaman scaklk deimesi, snme ve bzlme etkileri ve dey yklerden dolay kpr demesi st seviyesinde ortaya kan uzama veya ksalmalar, raylarda ve sabit kpr mesnetlerinde boyuna ynde kuvvetler olumasna sebep olur. Kpr ve hattn deiken yk etkilerine kar birlikte tepkisi, kpr st yapsnn, sabit mesnetlerinin, altyapsnn tasarmnda ve raylardaki yk etkilerinin kontrolunda dikkate alnacaktr. Balastl hatlarda kpr-hat etkileimi ile ilgili analiz yntemleri Blm 4.8 de verilmitir. Balastsz hatlar iin kpr-hat etkileimi projeye zel olarak belirlenmelidir.

3.5.6 Tren Yklerinin Kprlere Uygulanmas 3.5.6.1 Genel Kpr, belirtilen hat konumlarna ve toleranslarna gre gerekli hat says ve konumu iin tasarlanacaktr.Hat konumlar ve toleranslar her proje iin zel olarak belirtilebilir. Her yap, ayn zamanda hatlarn planlanm konumuna bakmakszn, hatlar aras minimum aral ve hat ekseni ile yapsal elemanlar aras minimum uzaklklar esas alnarak geometrik olarak en fazla hat ve yapsal olarak mmkn olan en elverisiz konum iin tasarlanmaldr. Hatlarn

75

birbirinden ve yapsal elemanlardan en az ne kadar uzakta olmas ile ilgili artlar her projede zel olarak belirtilebilir. Tm yk etkileri, tren haraketli yknn en elverisiz konumda olmas haline gre saptanmaldr. Hareketli yklerin yapdaki zorlanmalar azaltc etkileri ihmal edilecektir. Not: ve katsaylarnn uygulamas iin Blm 3.5.3.2 ye ve Blm 3.5.4.5.2 ye baknz. Yk modeli LM 71 uygulamasyla oluan en yksek etkilerinin saptanmas iin: Bir hattn yklenmesinde dzgn yayl yk qvk herhangi bir sayda ve uzunlukta uygulanacaktr. Tekil yk Qvk ise, tekil yk adedi 4 gememek zere, hat bana bir defa uygulanacaktr. ki hat tayan kprlerde yk modeli LM 71 in hem bir hatta hem de iki hatta uygulanmas halleri dikkate alnacaktr. 3 ya da daha fazla hat tayan kprlerde yk modeli LM 71, bir ya da 2 hatta veya 0.75 katsaysyla azaltlm olarak 3 ya da daha fazla hatta uygulanacaktr. Yk modeli SW/0 uygulamasyla oluan en yksek etkilerinin saptanmas iin: (ekil 3.5.2-1 ve Tablo 3.5.2-1de tanmlanan) ykleme bir hatta bir kez uygulanmaldr, 2 hat tayan yaplarda, yk modeli SW/0 n hem bir hatta hem de iki hatta uygulanmas halleri dikkate alnacaktr, 3 ya da daha fazla hat tayan yaplarda, yk modeli SW/0 bir hatta ya da ikisine veya bu modelin 0.75 kat ya da daha fazla hatta uygulanacaktr. Yk modeli SW/2 uygulamasyla oluan en yksek etkilerinin saptanmas iin; (ekil 3.5.2-1 ve Tablo 3.5.2-1 de tanmlanan) ykleme bir hatta bir kez uygulanmaldr, Birden fazla hat tayan yaplarda, yk modeli SW/2 sadece bir hatta, yk modeli LM 71 veya yk modeli SW/0 yukardaki paragraflara uygun bir ekilde dier bir hatta uygulanacaktr. Yk modeli yksz tren uygulamasyla oluan en yksek zt yk etkilerinin saptanmas iin; Dzgn yayl qvk yknn herhangi saydaki uzunluklar hatta uygulanacaktr. Genel olarak, yk modeli yksz tren sadece tek hat tayan yaplarn tasarmnda hesaba katlacaktr. Load Model LM 71 iin tasarlanan tm srekli kprler, ilave olarak yk modeli SW/0 iin de kontrol edilecektir. Dinamik analizin gerekli olduu yerlerde (bak Blm 3.5.4.4), tm kprler ayn zamanda, yk modeli HSLM ve gerek trenlerden kaynaklanan yklemeler iin de tasarlanacaktr. Gerek Trenler ve yk modeli HSLM uygulamasyla oluan en yksek etkilerin saptanmas blm 4.7.1.1 ve Blm 4.7.5 e uygun olmaldr. 3.5.6.2 Tren Yk Gruplar

Blm 3.5.3 ve Blm 3.5.5 de tanmlanan tren dey ve yatay yklerinin ayn zamanda etki etmesi, Tablo 1 de tanmlanan tren yk gruplar ile hesaba katlabilir. Bu tabloda verilen yk gruplar, birbirini dlayan yapda olduklar iin dier yklerle birletirildiklerinde tek bir deiken yk olarak dnlmelidir. Tek bir deiken yk olarak alnacak olan tren yk gruplarnn dier yklerle birleimi Blm 3.3.1 e gre yaplacaktr.

76

Tablo 3.5.6.2-1 Tren Yk Gruplar

Kprdeki hat adedi 1 2 Yk gruplar Yk grubu gr11 gr12 gr13 gr14 gr15 gr16 gr17 gr21 gr22 gr23 gr24 gr26 gr27 Yklen mi hat T1 T1 T1 T1 T1 T1 T1 T1 T2 T1 T2 T1 T2 T1 T2 T1 T2 T1 T2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
(4) (4) (4) (4)

Dey ykler LM 71 (1),(2) SW/0 (6),(7) HSLM 1 1 1 1

(4) (4) (1)

Yatay ykler Fren Merkezk Burun Yksz Demeraj a (1) tren yk (1) kuvveti 1
(5) (5)

Aklama

Yklenen 3 hat adedi 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2

SW/2
(1),(3)

0.5 1

(5)

0.5 1 0.5 1 1 1 0.5 0.5 0.5 1 1

(5)

En byk dey ve boyuna ykler birlikte alnr. En byk dey ve enine ykler birlikte alnr. En byk boyuna ykler En byk yanal ykler "Yksz tren" ile yanal stabilite SW/2 ile en byk boyuna ykler SW/2 ile en byk enine ykler En byk dey ve boyuna ykler birlikte alnr. En byk dey ve enine ykler birlikte alnr. En byk boyuna ykler En byk enine ykler SW/2 ile max boyuna ykler SW/2 ile max enine ykler

0.5 1 0.5 1 1 1 1 1 1

(5) (5)

(5) (5)

(5)

0.5 1 1 0.5 1 0.5 0.5 1 1

(5) (5)

(5) (5)

(5) (5)

0.5

(5) (5) (5)

(5) (5) (5)

(5) (5) (5) (5)

0.5 0.5 1 1 0.5 1 1 1

(5) (5) (5) (5)

(5) (5) (5) (5)

0.5

0.5 0.5 1 1 0.5 0.5 1 1

(5) (5)

0.5 1 1 0.5 0.5 1 1

0.5

(5) (5) (5) (5)

(5) (5)

(5) (5)

0.5 0.5

(5) (5)

(5) (5)

(5) (5) (5) 0.75 3 gr31 Ti lave yk durumu 0.75 0.75 0.75 (1) Btn ilgili katsaylar (,,f ) dikkate alnacak. (2) SW/0 sadece srekli kprlerde dikkate alnacak (3) SW/2 sadece idarenin talebi halinde dikkate alnmaldr (4) Olumlu etki halinde katsay 0.5 alnacaktr.(0.0 alnmayacaktr) (5) Olumlu etki halinde katsay 0.0 alnacaktr. (6) Gereken yerde 3.4.4.4 ve 4.7.1.1 maddelerine uygun olarak HSLM ve Hakiki Trenler uygulanacaktr. (7) 3.4.4.4 maddesi uyarnca dinamik analiz gerekli ise 4.7.5 ve 4.7.1.2 maddelerine de baknz

77

3.5.7 Hareket Halindeki Trenlerden Kaynaklanan Aerodinamik Etkiler 3.5.7.1 Genel Geen trenlerden kaynaklanan aerodinamik etkiler, demiryolu hattna komu yaplarn tasarmnda gz nne alnacaktr. Hatta yakn yaplar, demiryolundan geen aralar dolaysyla gezici deiken basn ve emme dalgalarna maruz kalacaklardr (bkz. ekil 3.5.7.2-1 ila 3.5.7.5-1). Bu etkilerin bykl byk oranda aadaki etkenlere baldr: - tren hznn karesi, - trenin aerodinamik ekli, - yapnn ekli, - yapnn pozisyonu, zellikle ara ve yap arasndaki boluk. Bu etkiler, dayanm ve kullanm snr durumlar ile yorulmann kontrol iin trenin arka ve n ksmnda edeer ykler kullanmak suretiyle yaklak olarak modellenebilir. Edeer yklerin karakteristik deerleri, Blm 3.5.7.2 den 3.5.7.5 e kadar verilmitir. Maksimum tasarm hz V [km/sa] blm 3.5.7.2 den 3.5.7.6 ya kadar, sahadaki maksimum dorusal hz olarak alnmaldr. Hatta komu yaplarn balang ve sonlarnda, yapnn balang ve sonundan itibaren hatta paralel dorultuda 5 m mesafe iinde Blm 3.5.7.2 den 3.5.7.6 ya kadar verilmi olan edeer ykler, dinamik bytme katsays 2.0 ile arplmaldr. NOT: Dinamik olarak hassas yaplarda, yukarda belirtilmi olan dinamik bytme katsays yetersiz olabilir ve zel alma ile belirlenmesi gerekebilir. Byle bir alma, mesnet ve u koullar dahil yapnn dinamik karakteristiklerini, tren hzn ve yapda ortay kan ekil deitirme dalgasnn hz da dahil olmak zere yapnn dinamik tepkisini gznnde bulundurmaldr. Dinamik olarak hassas olan yaplarda yapnn u blgeleri dndaki blgeleri iin de dinamik bytme katsays gerekli olabilir.

3.5.7.2 Hatta Paralel Basit Dey Yzeyler (rnein: Ses Bariyerleri) Etkilerin karakteristik deerleri, ( q1k ), ekil 1 de verilmitir. Karekteristik deerler olumsuz aerodinamik ekle sahip trenler iindir ve aadaki durumlar iin verilen katsaylarla azaltlabilir: -Kenarlar yumuak hatlara sahip trenler iin k1=0.85 -Aerodinamik (ETR,ICE,TGV,Eurostar vb) trenler iin k1=0.60 Ykseklii 1.00 m ve uzunluu 2.50 m olan kk bir duvar paras, (rnein: bir ses bariyerinin bir eleman) iin q1k etkileri, k2 = 1.30 katsays ile arttrlmaldr.

78

(1) Kesit

(2) Yapnn Yzeyi

(3) Plan Grn

(4) Yapnn Yzeyi

ekil 3.5.7.2- Hatta Paralel Basit Dey Yzeyler iin Etkilerin Karakteristik Deerleri, q1k 3.5.7.3 Hattn zerinde Basit Yatay Yzeyler (rnein: sundurma atlar) Etkilerin karakteristik deerleri, q2k, ekil 1 de verilmitir. ncelenen yapsal eleman iin ykleme genilii hat merkezinden her iki yana 10 m ye kadar olabilir.

(1) Kesit

(2) Profil

(3)Yapnn alt yz

ekil 3.5.7.3-1. Hattn zerinde Basit Yatay Yzeyler iin q2k Etkilerinin Karakteristik Deerleri

79

Birbirini ters ynlerde geen trenler iin etkiler toplanmaldr. kiden fazla hat olan yerlerde sadece iki hat zerindeki trenlerden kaynaklanan yklemelerin dikkate alnmas yeterlidir. q2k etkileri Blm 3.5.7.2 de tanmlanan k1 katsays ile azaltlabilir. Hatta dik, geni bir yapnn kenar eritlerinin genilii 1.50 mye kadar olan ksmlarda ykler 0.75 katsays ile arplabilir. 3.5.7.4 Hatta Bitiik Basit Yatay Yzeyler (rnein: dey duvarsz platform glgelikleri) Yklerin karakteristik deerleri, q3k, ekil 1de verilmitir ve bu karakteristik deerler trenin aerodinamik eklinden bamszdr. Tasarlanacak yapnn her pozisyonu iin q3k, en yakn hattan olan ag uzaklnn fonksiyonu olarak bulunur. Eer gz nne alnan yapsal elemann her iki tarafnda da hat varsa, etkiler birbirine eklenir. Eer hg uzakl 3.80 myi aarsa q3k , bir k3 katsays ile azaltlabilir: 3.8 m < hg < 7.5 m iin hg 7.5 m iin

k3 = (7.5 - hg) / (3.7) k3 = 0

(3.5.7.4-1) (3.5.7.4-2)

Burada: hg : ray st kotundan yap alt yzne kadar olan uzaklktr.

(1) Kesit

(2) Profil

(3) Yapnn Alt Yz

ekil 3.5.7.4-1 - Hatta Bitiik Basit Yatay Yzeyler iin q3k Etkilerinin Karakteristik Deerleri

80

3.5.7.5 Hat Yanndaki (dey, yatay veya eik yzeyler ieren) ok Yzeyli Yaplar (rnein: ses bariyerleri, dey duvarl glgelikler, vs.) Yklerin karakteristik deerleri, q4k, ekil 3.5.3.2-1 de verildii gibi gz nne alnan yzeylere dik etkitilmelidir. Ykler, ekil 3.5.7.1-1 deki grafiklerden alnmaldr. Burada ag aadaki deerlerin kk olan olarak alnmaldr: ag = 0,6 minimum a g + 0,4 maksimum a g ya da 6m (3.5.7.5-1)

Buradaki minimum a g ve maksimum a g uzaklklar, ekil 1 de gsterilmitir. Eer maksimum a g > 6 m ise maksimum a g = 6 m deeri kullanlmaldr. Blm 3.5.7.2de tanmlanan k1 ve k 2 katsaylar kullanlmaldr.

ekil 3.5.7.5-1 Hattn Merkez izgisinden olan min ag ve maks ag Uzaklklarnn Tanm 3.5.7.6 Hat Aklnn Snrl Olduu ( 20 m ye kadar ) Yaplar rten Yzeyler (Hat zerindeki Yatay Yzey ve en az bir Dey Duvar, rnein: Yap Iskelesi, Geici Yaplar) Btn ykler trenin aerodinamik ekline baklmakszn uygulanmaldr: - Dey yzeylerde toplam ykseklik boyunca : k 4 q1k (3.5.7.6-1) Burada; q1k , blm 3.5.7.2 ye gre belirlenmitir.

k4 = 2

- Yatay yzeylerde i: k5 q2k (3.5.7.6-2) Burada; q 2 k , yalnz bir hat iin Blm 3.5.7.3 e gre belirlenmitir.

81

Eer bir hat var ise Eer iki hat var ise

k 5 = 2,5 , k 5 = 3,5

3.5.8 Yorulma Tahkiki iin Tren Ykleri 3.5.8.1 Genel Gerilme dalgalanmasna maruz kalan btn yapsal elemanlarda yorulma tahkiki yaplacaktr. Ele alnan servis trenleri ve trafik karmnn detaylar Blm 3.5.8.4 te verilmitir. Yorulma tahkikinde, statik ykler iin Blm 3.5.4.5.2 de verilen 2 veya 3 katsaysnn kullanlmas fazla gvenli bir yaklam olabilir. Kpr tasarm mrnde ortaya kacak ortalama etkileri gz nne almak zere gerek tren yklerine uygulanacak dinamik katsay EN 1991-2 : 2003(E) Annex D de verilmektedir. Birok hat tayan yaplar iin, yorulma yklemesi en elverisiz konumda olmak zere en ok iki hatta uygulanacaktr. Yorulma tahkikinde kpr tasarm mr 100 yl alnabilir. Dinamik analizin gerekli olduu kprlerde (bak Blm 3.5.4.4) yorulma tahkiki iin ek artlar Blm 4.7.6 da verilmitir. Dinamik etkiler dahil olmak zere dey tren ykleri ve merkezka kuvveti yorulma tahkikine hesaba katlmaldr. Genellikle burun kuvveti ve boyuna tren ykleri yorulma tahkikinde ihmal edilebilir. NOT: Baz zel durumlarda, rnein biti noktasndaki istasyonlarda kprlerin yorulma tahkikinde, boyuna yndeki trafik yklerinin etkileri de hesaba katlmaldr. 3.5.8.2 Genel Tasarm Metodu Yorulma tahkiki, genellikle bir gerilime aralnn salamas eklinde olup elik demiryolu kprleri iin Blm 6.4 e gre yaplacaktr. 3.5.8.3 Yorulma iin Tren Tipleri Bir hattaki trafiin daha ok ar yk trenlerinden, hafif yolcu trenlerinden veya bunlarn bir karmndan olumasna gre yorulma tahkikinde dingil yk 250 kN olan trenler, hafif trafik karmn veya standart trafik esas alnmaldr. Servis trenlerinin ve trafik karmlarnn detaylar EK 3.A da verilmitir.

82

3.6 Rzgar Yk 3.6.1 Tasarm Rzgar Hz Rzgar hz, kprnn bulunduu arazinin engebeli veya dz olmasna ve kprnn zeminden yksekliine gre deiir. Yerden 10.000 mm den daha yksekte olan kprler veya kpr birimleri iin tasarm rzgar hz (VDZ) aadaki gibi hesaplanr:

VDZ = 0.19 (Z0 / Z0,II)0.07 ln(z/Z0 )VB

(3.6.1-1)

Burada ; z = Zemin seviyesinden itibaren llen kpr ykseklii. (> 10.000 mm) ZO = Rzgar srtnme boyu meteorolojik bir rzgar zellii olup arazi engebelik snfna gre Tablo 1 den alnr. (mm) VB = Arazi engebelik snf II olan bir arazide 10.000 mm ykseklikte 10 dakikalk ortalama rzgar hz Tablo 3.6.1-1 Rzgar Srtnme Boyu (ZO) deerleri Arazi engebelik snf zellik 0 Deniz ya da deniz kys 3 I Gl veya ok az bitki olan dz yatay arazi 10 II Birka binann bulunduu ak krsal alan 50 III ehir kenar mahallesi banliyo 300 IV ehir merkezi 1000

ZO (mm)

VB aadaki kaynaklarn birine gre saptanabilir :

Meteoroloji Blteni Bulunulan yere zg rzgar lmleri Daha iyi bir bilgi ve veri bulunmamas durumunda VB = 44.44 (m/s) = 160 km/sa

3.6.2 Rzgar Basnc

Pw = 1 V DZ 2 C 2

(3.6.2-1)

burada

Pw

= Rzgar basnc (N/m2) = Havann younluu = 1.25 kg/m3

VDZ = (z) ykseklikteki tasarm rzgar hz (m/s) C

= Rzgar katsays (Tablo 1 den alnacaktr)

83

Tablo 3.6.2-1 Kuvvet Katsays C Deerleri z 20 m z = 50 m 6.7 8.3 3.6 4.5 4.0 Not : Bu tabloda kprnn arazi engebelik snfnn II olduu kabul edilmitir. b/dtot ve z nin ara deerleri iin interpolasyon yaplabilir. Burada b = Kpr genilii dtot = Kpr ykseklii 3.6.3 Rzgar Kuvveti b/dtot 0.5

Rzgar yknn, rzgara dnk yzey zerine dzgn yayl olarak etkidii kabul edilir.

Fw = Pw Aref
Burada Fw = Rzgar kuvveti (N) Pw = Rzgar basnc (N/m2) A ref = Rzgar hesab iin dikkate alnan referans alan

(3.6.3-1)

Rzgara dnk yzey alan olarak btn elemanlarn, kabul edilen rzgar ynne dik bir dzlem zerindeki izdm yzeyleri dikkate alnr. Buna ayn ekilde deme sistemi ve korkuluk yzeyleri dahil edilir. Tm kpr veya elemanlar zerindeki en byk etkiyi belirleyebilmek iin deiik rzgar ynleri gz nne alnr. En byk kuvvet etkisine katks olmayacak yzey alanlar analizde ihmal edilebilir. A ref alannn hesab iin ekil 1 den faydalanlabilir.

Aref = d tot L

(3.6.3-2)

ekil 3.6.3-1 Rzgar Hesab iin Referans Alan

84

Hareketli ykler ile rzgarn birlikte etkimesi halinde, rzgarn trene ve kprye olan etkisi Fw** ile ** snrlanmaldr. Fw ** deeri temel rzgar hz VB = 25 m/s kullanlarak bulunan deerdir.

3.6.4 Aeroelastik Stabilitenin Bozulmas Aeroelastik kuvvet etkileri aklk-genilik veya aklk-derinlik oran 30 un stnde olan kprlerde nemli olmaktadr. Bu snfa giren kprler bu artnamenin kapsam dndadr. 3.7 evre Etkileri 3.7.1 Kprlerde Scaklk Deiiklikleri 3.7.1.1 Kpr Deme Tipleri Tip 1 Tip 2 Tip 3 elik Deme Kompozit Deme Beton Deme -Beton plak -Beton kiri -Beton kutu kiri -elik kutu kiri -elik kafes veya levhal kiri

3.7.1.2 Dzgn Scaklk Dalm Dzgn scaklk dalm, engellenmemi bir yapda eleman boylarnn deimesine sebep olur. Gerektiinde aadaki etkiler dikkate alnmaldr:

Konstrksiyon tipine gre uzama veya ksalma ile balantl engellenmeler ( rnein portal ereve, kemer, elastomerik mesnetler); Yuvarlanan veya kayan mesnetlerde srtnme; Demiryolu kprlerinde, demiryolu hatt ile kpr arasndaki karlkl etkileim; bu etkileim mesnetlerde ve raylarda ek yatay kuvvetlerin domasna sebep olmaktadr.
Minimum ve maksimum kpr scaklklar Te,min ve Te,max , kpr yeri iin belirlenen glgedeki scaklk deerleri kullanlarak ekil 1 vastasyla bulunabilir.

85

NOT: elik kafesler ve levhal kiriler iin Tip 1 ad altnda verilmi olan deerler 3 C azaltlabilir. ekil 3.7.1.2-1: Kprdeki Dzgn Scaklk Dalm (Temin/Temax) ile Glgede Hava Scakl (Tmin/Tmax) Arasndaki iliki. Yap inaat yerindeki minimum glgede hava scakl (Tmin) ve maksimum glgede hava scakl (Tmax) Meteoroloji Blteni nden alnabilir. 3.7.1.3 Deiken Scaklk (Enkesit Dey Ekseni Boyunca) Dey scaklk deiimlerinin etkisi, edeer bir dorusal scaklk deiimi olarak, Tablo 1 de verilen TM,snma ve TM,souma deerlerinin kullanlmas suretiyle dikkate alnr. Bu deerler kpr tabliyesinin stne ve altna uygulanmaldr. Tablo 3.7.1.3-1 Balastl Demiryolu Kprleri iin Dorusal s farkllklar st Tabliye alt tabliyeden daha scak ise Alt Tabliye st tabliyeden daha scak ise

Tabliye eidi Tip1 : elik Deme Tip 2: Kompozit Deme Tip 3: Beton Deme -Beton Kutu Kiri -Beton Kiri -Beton Deme

TM,snma 18x0,6 15x0,8

10x0,6 15x0,6 15x0,6

TM,souma 13x1,4 18x1,2

5x1,0 8x1,0 8x1,0

86

3.7.2 Deiken Bzlme (Diferansiyel Rtre) Gerek grlen yerlerde, farkl ya ve kompozisyondaki betonlar arasnda veya beton ile elik arasnda rtre fark etkileri Blm 5 de belirtilen kurallara gre hesaplanr. 3.7.3 Snme Beton iin snme Blm 5 te ele alnmtr. Snmeye bal ekil seitirme ve isel kuvvet etkilerinin hesaplanmasnda zamana bamllk ve basn gerilmelerinde olabilecek deimeler dikkate alnacaktr. 3.7.4 Farkl Oturma Geoteknik Tasarm Esaslar na baknz. 3.8 Deprem Etkisi Deprem etkisi iin DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 e baknz. 3.9 Zemin Basnc Geoteknik Tasarm Esaslar Blm 6 ya baknz. 3.10 Su Ykleri

3.10.1 Statik Basn Suyun statik basncnn, su tutan yzeye dik olduu kabul edilir. Basn; dikkate alnan noktadan suyun ykseklii, suyun zgl arl ve yerekimi ivmesi (g) nin arplmas sureti ile hesaplanr. eitli snr durumlar iin proje su seviyeleri dare tarafndan dorudan ve/veya onay vermek suretiyle belirlenir.

3.10.2 Suyun Kaldrma Kuvveti Proje su seviyesinin altnda kalan her trl eleman zerine etkileyen ve blm 3.10.1e gre hesaplanan statik basnlarn dey elemanlarnin toplamndan oluan bir kaldrma (yzdrme) kuvveti olarak dikkate alnr.

87

3.10.3 Aknt Basnc 3.10.3.1 Boyuna Ynde Akan suyun alt yap elemanlar zerine boyuna ynde etkileyen basnc aadaki denkleme gre alnr :

p = 5.14 10-4 CD Vsu2 p CD Vsu

(3.10.3.1-1)

Burada; = Akan suyun basnc (Mpa) = Tablo 1 de belirtilmi olan, aknt diren katsays = Dayanm ve kullanm snr durumlar iin proje takn debisinin, ar yk snr durumu iin de kontrol takn debisinin su proje hz (m/s) Tablo 3.10.3.1-1 Aknt Diren Katsays TP Burnu yarm daire eklinde olan ayak Burnu kare eklinde olan ayak Ayak ucuna moloz yntl Burnu gen eklinde olan ayak (Burun as 900 den daha az)

CD
0.7 1,4 1,4 0,8

Uzunlamasna ynde etki eden aknt diren kuvveti olarak, akan suyun basnc ile suya diren gsteren yzeyin dey izdm alannn arpm alnr. 3.10.3.2 Enine Ynde Bir alt yap elaman zerindeki, uzunlamasna ynde ayak eksenine gre as ile akan bir suyun enine yndeki dzgn yayl basnc aadaki gibi alnr:

p =

5,14.10-4 CL Vsu

(3.10.3.2-1)

Burada : p = Yanal basn (Mpa) CL = Tablo 1 de belirtilmi olan yanal ayak aknt diren katsays

ekil 3.10.3.2-1 Akarsu Basncn Gsteren Ayak Plan Grn

88

Tablo 3.10.3.2-1 Yanal Aknt Diren Katsays Suyun ak yn ile ayak uzunlama yndeki simetri ekseni arasndaki a () 0o 50 100 200 300

CL
0,0 0,5 0,7 0,9 1,0

Yanal ynde aknt diren kuvveti olarak, yanal su basnc ile suya bu ynde diren gsteren yzeyin arpm alnr. 3.10.4 Dalga Yk Kpr konstrksiyonlar zerine dalga etkisi, nemli dalga kuvvetlerinin oluabilecei diren gsteren yzeyde dikkate alnr. 3.10.5 Oyulma Limit Durumu iin Temellerde Deiim Blm 1.3.5 de belirlenen koullar uygulanr. Oyulma iin alnan proje takn sebebiyle kpr temellerinin mesnetlenmesinde ortaya kan deiiklikler, dayanm ve kullanm snr durumlarnda dikkate alnacaktr.

3.11 Srtnme Kuvvetleri Srtnme kuvvetleri hesabnda, ekstrem srtnme katsaylar kullanlacaktr. Gereken yerlerde nemin ve kayan veya dnem yzeyler arasndaki olas kirlenme ve bozulmann srtnme katsays zerindeki etkisi dikkate alnmaldr.

3.12 Demiryolu Kprlerinde Trenin Raydan kmas Demiryolu yaplar, trenin raydan kmas sonucu kprde oluabilecek hasarlara (zellikle yapnn bir btn olarak devrilmesi ya da tamamiyle yklmas durumuna) kar en az hasarn olumas durumuna gre tasarlanacaktr. 3.12.1 Demiryolu Kprsndeki Ray Trafiinden Dolay Trenin Raydan kmas Demiryolu kprlerinde raydan kmas Olaan D Snr Durumu olarak dikkate alnacaktr.

Tasarm Durumu 1: Raydan kan tren ekil 1 de gsterildii gibi hat zerinde kalmaktadr.

Tasarm Durumu I de yapnn nemli bir kesiminin yklmas nlenecektir. Yerel hasar olmas kabul edilebilir. Yap elemanlar

x 1,4 x LM 71

89

yklerine gre tahkik edilecektir. (tekil ve dzgn yayl ykler, Q Ald ve q Ald ), hat ekseninin iki tarafnda, eksenden 1.5 s uzakla kadar olan blgede en elverisiz konumda olmak zere yerletirilecektir.

(1) mesafesi en ok 1,5s alnr; duvar varsa daha az alnabilir. (2) hat genilii, s (3) mesafesi, balastl tabliyelerde tekil yklerin yayl kabul edildii alan gstermektedir;tekil ykler tabliye stnde kenar 450 mm olan kare eklinde bir alanda yayl olarak kabul edilebilir.

ekil 3.12.1-1 Tasarm Durumu I Edeer yk QA1d ve q A1d

Tasarm Durumu 2: Raydan kan tren ekil 2 de gsterildii kpr kenarnda bir teker zerinde durmaktadr.

Tasarm durumu II de kpr devrilmemeli ya da yklmamaldr. Yapnn genel stabilitesinin belirlenmesi iin, maksimum 20 m toplam uzunluundaki q A 2 d = x 1,4 x LM 71 kpr tabliyesinin kenarnda dey ynl dzgn yayl izgisel yk olarak alnacaktr. NOT: Yukarda belirtilen edeer yk, sadece yapnn bir btn olarak stabilitesi ya da dayanmnn belirlenmesinde gz nne alnmaktadr. Tali elemanlarn bu yke gre tasarmna gerek yoktur.

(1) yap kenarna etkiyen yk ile hat ekseni arasndaki uzaklk (2) hat genilii, s

ekil 3.12.1-2 Tasarm Durumu II Edeer yk q A2d

90

Tasarm Durumu I ve Tasarm Durumu II ayr ayr incelenecektir; bunlarn birleiminin irdelenmesi gerekmez. Tasarm Durumu I ve II iin, raydan kma olduu farzedilen hatta dier trafik etkileri ihmal edilmelidir. NOT: Dier hatlardaki trafik etkilerinin uygulanmas iin baknz Blm 3.3.3 Tasarm Durumu I ve II iin yukarda verilen tren yklerinin dinamik katsay ile artrlmas gerekmez.

3.13 Ara arpmas Kuvveti 3.13.1 Yapnn Korunmas Blm 3.13.2 de ngrlen koullarn aada belirtilen ekilde korunan yaplar iin uygulanmasna gerek yoktur: Yapnn bir set ile korunmas, Statik olarak bamsz olan, yere darbeye dayankl olarak monte edilmi ykseklii 1370 mm olan ve korunacak elemandan 3000 mm uzaklk snr iinde bulunan bir bariyer ile koruma, Korunacak elemandan 3000 mm den daha fazla uzaklkta ve ykseklii 1070 mm olan bir bariyer ile koruma. Yap korunmasnda bariyerlerin yeterli saylabilmesi iin byle bir bariyerin statik ve geometrik adan NCHRP Report 350 de tanmlanm olan 5. seviyede arpma testine dayanabilecek kapasiteye sahip olmas gerekmektedir. 3.13.2 Konstrksiyon ile Ara veya Tren arpmas Blm 3.13.1 de tanmlanan ekilde korunmu olmad takdirde, bir karayolunun kenarndan 9000 mm veya bir demiryolu hattnn simetri ekseninden 15000 mm mesafe iinde bulunan kpr orta ve kenar ayaklar, zeminden 1200 mm mesafedeki yatay dzlemde herhangi bir ynde etkileyen 1800 kN deerinde edeer bir statik kuvvete gre tasarlanacaktr. Ayrca kpr orta ve kenar ayaklar mmknse en az 600 m uzakta kpr elemanlarndan bamsz olarak mesnetlenmi karayolu bariyerleri ile korunmaldr. 3.14 Gemi arpmas Trafie ak bir su yolu geen bir kprnn su iindeki bir eleman 600 mm daha derinde bulunuyorsa, gemi arpmasna gre tasarlanmak zorundadr. Gemi arpmas beklenen, gemi trafiine ak su yollarndaki kpr altyaplar iin aadaki koullar geerlidir: Gemi arpma kuvvetine dayanacak ekilde tasarlanmaldr. Usturmaa, dolfen, mendirek (berm), ada veya benzeri yaplarla korunmaldr. Gemi arpma yknn hesab iin kpr ile ilikisi bakmndan aadaki hususlar dikkate alnr : Su yolunun geometrisi, Su yolunu kullanan teknelerin boyutlar, tipleri yk koullar ve gei sklklar, Mevcut su derinlii, Tekne hz ve seyir yn, Kprnn arpmaya kar statik tepkisi

91

Bu konu ile ilgili daha detayl bilgi iin Ky Yaplar ve Limanlar Planlama ve Tasarm Teknik Esaslar Blm C 3.3 e baknz. Derin su yollar zerinden geen kprler yeterli ykseklikte deillerse, kpr styaps gemi direi arpma ykne gre tahkik edilecektir. Minimum st yap tasarm arpma kuvvetleri iin AASHTO LRFD Bridge Specification Blm 3.14.10 esas alnabilir.

92

EK 3-A Yorulma Tahkiki iin Tren Tipleri

Standart ve hafif trafik karmlar TP 1 Lokomotifli yolcu treni: Q =6630 KN V=200km/sa L=262,10m q=25,3KN/m

TP 2 Lokomotifli yolcu treni : Q =5300 KN V=160km/sa

L=281,10m

q=18,9KN/m

TP 3 Yksek hzl yolcu treni: Q =9400 KN V=250km/sa

L=385,52m

q=24,4KN/m

93

TP 4 Yksek hzl yolcu treni : Q =5100 KN V=250km/sa

L=237,60m

q=21,5KN/m

TP 5 Lokomotifli yk treni : Q =21600 KN V=80km/sa

L=270,30m

q=80KN/m

TP 6 Lokomatif tamal yk treni : Q =14310 KN V=100km/sa

L=333,10m

q=43KN/m

TP 7 Lokomatif tamal yk treni : Q =10350 KN V=120km/sa

L=196,50m

q=52,70KN/m

94

TP 8 Lokomatif tamal yk treni : Q =10350 KN V=100km/sa

L=212,50m q=48,7KN/m

TP 9 Banliyo treni :

Q =2960 KN

V=120km/sa

L=134,80m q=22KN/m

TP 10 Metro: Q =3600 KN

V=120km/sa

L=129,60m

q=27.8 KN/m

95

250kN - dingilli ar trafik

TP 11 Lokomatif tamal yk treni : Q =11350 KN V = 120km/sa

L = 198,50m

q = 57,2KN/m

TP 12 Lokomatif tamal yk treni : Q =11350 KN V=100km/sa

L=222,50m

q=53,4KN/m

Trafik Karm :

96

Tablo 3A -1 Standart Trafik Karm [Dingil Yk 22,5t (225kN) ] Tren Tipi 1 2 3 4 5 6 7 8 Tren/Gn Says 12 12 5 5 7 12 8 6 67 Trenin Ktlesi(t) 663 530 940 510 2160 1431 1035 1035 Trafik Hacmi (106 t/yl) 2,90 2,32 1,72 0,93 5,52 6,27 3,02 2,27 24,95

Tablo 3A-2 Ar Trafik Karm [Dingil Yk = 25t (250kN)] Tren Tipi 5 6 11 12 Tren/Gn Says 6 13 16 16 Trenin Ktlesi (t) 2160 1431 1135 1135 Trafik Hacmi [106t/yl] 4,73 6,79 6,63 6,63

51

24,78

Tablo 3A-3 Hafif Trafik Karm [Dingil Yk 22,5t (225kN)] Tren Tipi 1 2 5 9 Tren/Gn Says 10 5 2 190 207 Trenin Ktlesi (t) 663 530 2160 296 Trafik Hacmi [106t/yl] 2,4 1,0 1,4 20,5 25,3

97

98

4. YAPISAL ANALZ ve DEERLENDRME

99

100

4. YAPISAL ANALZ VE DEERLENDRME

4.1 Genel 4.1.1 Kapsam Bu blm kpr tasarm iin uygun olan baz analiz yntemlerini tanmlamaktadr. Belgelenmi malzeme karekteristiklerine dayal ve kuvvetler dengesi ile uygunluk artlarn salayan dier analiz yntemleri de kullanlabilir. 4.1.2 Kaynak Standartlar Bu blmn hazrlanmasnda faydalanlan standartlar aada verilmitir: AASHTO LRFD Bridge Design Specifications 2007 TS EN 1991-2 : 2004 4.2 Tanmlar Kabul edilebilir analiz yntemi Ayrca onay gerektirmeyen ve yap mhendislii uygulamalarnn dzenli bir paras haline gelmi olan bir analiz yntemi. Boyut oran - Bir dikdrtgenin uzunluunun geniliine oran. Snr artlar zellikleri. Statik modeller arasndaki sreklilii ve/veya mesnetleri niteleyen yapsal tutulma

Klasik yerdeitirme yntemi Yapnn, rijitlikleri bamsz olarak hesaplanabilen elemanlara ayrlmas sureti ile gerekletirilen hesap yntemi. Elemanlar arasndaki kuvvetler dengesi ve uygunluk koullar, birleme noktalarndaki yerdeitirmelerin hesaplanmas suretiyle salanr. Klasik kuvvet yntemi Yapnn, izostatik paralara blnmesi suretiyle gerekletirilen hesap yntemi. Paralar arasndaki uygunluk koulu, hiperstatik kuvvetlerin hesaplanmas ile salanr. Uygunluk Elemanlarn birleme noktalarndaki hareketinin geometrik olarak eitlii. Eleman Bamsz tasarm yaklam gerektiren bir yap birimi; eleman (ubuk) ile e anlaml. Deme- Kprde hattn mesnetlendii yzeysel tayc eleman. Deme Sistemi- Deme ile demeyi mesnetleyen elemanlarn bir btn eklinde olduu bir st yap sistemi. ekil deitirme (deformasyon) Eksenel yer deitirme, kesme yer deitirmesi ve dnmeler de dahil olmak zere, kuvvet etkilerinden tr yap geometrisinde meydana gelen deiiklik. Serbestlik derecesi Bir dm noktasnn hareketini tanmlayabilmek iin gereken yer deitirme ve dnmelerin says. Elemanlarn ve/veya sistemin btnnn yer deitirmi ekli bir serbestlik derecesi says ile ifade edilebilir. Tasarm - artnamelerin koullar salanacak ekilde, bir kprnn elemanlarnn ve balantlarnn boyutlandrlmas ve detaylandrlmas. Dinamik Serbestlik derecesi Ktle ve ktle etkilerinin ilikili olduklar bir serbestlik derecesi. Elastik Gerilmenin ekil deitirmeyle orantl olduu bir yap malzemesi davran. Ykn kaldrlmas ile malzeme, tekrar yklemeden nceki ilk durumuna geri dner. Kuvvetlerin dengesi - Uzayda herhangi bir noktada momentler ve kuvvetler toplamnn sfr olmas.

101

Edeer kiri Hem eilme ve hem de burulma etkilerine kar koyabilen doru veya eri eksenli bir tek kiri. Sonlu farklar yntemi Yap zerindeki ayrk noktalarda temel diferansiyel denklemin saland bir analiz yntemi. Sonlu elemanlar yntemiYapnn dm noktalarnda birbirine balanm elemanlarla ayrklatrld bir analiz yntemidir. Bu yntemde, nce eleman yer deitirme alannn ekli iin bir kabul yaplr, sonra elemanlarn birleim noktalarndaki ksmi veya btn uygunluk koullar salanr ve daha sonra da dm noktalarnn yer deitirmeleri, enerji deiim ilkeleri veya kuvvetlerin dengesi yntemleri kullanlarak hesaplanr. Sonlu erit yntemi Yapnn paralel eritler halinde ayrklatrld bir analiz yntemidir. Bu yntemde, erit yer deitirme alannn ekli iin bir kabul yaplr ve elemanlarn birleme noktalarndaki ksmi uygunluk koullar salanr. Model Yer deitirme parametreleri enerji deiim prensipleri veya kuvvetler dengesi yntemleri kullanlarak hesaplanr. Katlanm plak yntemi- Yapnn plak elemanlara blnd ve kuvvetler dengesi ile uygunluk koullarnn her ikisinin de bu elemanlarn birletii yerlerde saland bir analiz yntemidir. Rzgar iin ereve etkisi- Kiri gvdesinin veya varsa ereve berkitmelerinin enine ynde eilebilmeleri sureti ile yanal rzgar yknn ksmen veya tamamen demeye iletilmesidir. Izgara benzeimi yntemi- st yapnn tamamnn veya bir blmnn yapsal zellklerini yanstabilen ortotrop elemanlar olarak ayrklatrld analiz yntemidir. nelastik- Gerilme ile ekil deitirmenin orantl olmad ve yk uzaklatrldktan sonra kalc ekil deitirmenin ortaya kt bir yapsal davran. Byk yer deitirme teorisi Kuvvet etkileri zerinde yer deitirme etkilerinin gz nne alnd bir analiz yntemi. Dorusal tepkiYer deitirmelerin ykler ile doru orantl olduu yapsal davran. Analiz (hesap) yntemi Statik anlamda deformasyonlarn, kuvvetlerin ve gerilmelerin hesaplanmas iin uygulanan matematiksel ilem. Model Bir yapnn veya elemann analiz amac ile matematiksel veya fiziksel olarak idealletirilmesi. Yekpare Yap- Tek hcreli elik ve/veya beton kutu kprler, dolu kesitli veya hcresel yerinde dkm beton deme sistemleri ve n dkm, dolu kesitli veya hcresel boyuna elemanlardan oluup enine ynde son germe yntemi ile etkin bir ekilde birbirine balanm olan demeler. Dm noktas- Sonlu elemanlarn veya zgara elemanlarnn birletikleri bir nokta. Sonlu farklar ynteminde hakim diferansiyel denklemlerin saland bir nokta. Dorusal olmayan tepki - Yer deitirmelerin ykler ile doru orantl olmad yapsal davran biimi. Ortotrop - Birbirine dik ynde, iki ya da daha ok dorultuda farkl fiziksel zelliklere sahip olan. Mafsall balant - Elemanlarn srtnmesiz bir mafsal ile balandklarnn varsayld nokta. Mafsall u - telenmelere izin vermeyen fakat serbest dnmeye izin veren bir snr koulu. Moment sfr noktas- Eilme momentinin iaretinin deitii (sfr olduu) nokta. Rijitlik- Bir elemanda birim ekil deitirme meydana getiren kuvvet etkisi. Verevlik as- Bir kprnn mesnetlenme ekseni ile kpr eksenine dik bir izgi arasndaki a Kk yer deitirme teorisiedildii analiz yntemi. Yapda kuvvet etkileri zerinde ekil deitirme etkilerinin ihmal

Kiri aral- Mesnetlenme eksenleri arasnda merkezden merkeze olan uzaklk.

102

Ayrk kiriler- Yerinde dkme beton demeyi tayan ancak deme ile fiziksel temas olmayan kirilerdir. Birim uzama Birim boy bana den uzama.

4.3 Simgeler

a b be bm bs Cm
D

d do
E Ecm FL

F Qk FTk
F li

f2b f2s

fck fck,kp HSLM

I
K

k
L LT LM 71

li M1b M2b M2s Mc

N P

no Nu Ne qlbk qlak
RT

Etkili balk geniliinin deiken olduu aklk ksm Gvdenin her iki tarafndaki fiziksel balk genilikleri Akln belli bir noktasndaki etkili balk genilii Aklk blgesi iin etkili balk genilii Mesnet blgesi iin etkili balk Momentin eleman boyunca deimesini hesaba katan bir katsays Vagon veya ara uzunluu Bogie dingillerin aral Dingil gruplarnn standart aral st yapnn ykseklii Elastisite modl Sekant elastisite modl Boyuna yndeki toplam mesnet reaksiyonu Hat bana, kpr tabliyesindeki ekil deitirme dolaysyla sabit mesnetlerde ortaya kan boyuna yndeki kuvvetin karakteristik deeri Sabit mesnetlerde snma ve soumaya kar, kpr ve hattn birleik tepkisi dolaysyla ortaya kan, boyuna yndeki kuvvet i ykne ait boyuna yndeki mesnet kuvveti (M2b) ye karlk gelen gerilme (M2s) e karlk gelen gerilme Betonun silindir basn dayanm gerilmesi Kp basn dayanm gerilmesi Yksek hz hatlar iin yk modeli Gz nne alnan eksen etrafndaki atalet momenti Boyuna ynde toplam mesnet rijitlii Hattn boyuna ynde plastik kesme dayanm Kpr aklk uzunluu Genleme uzunluu Anahat demiryollarndaki normal demiryolu trafii iin yk modeli Etkili balk genilii hesabnda kullanlan kavramsal bir aklk boyu Yk katsays ile arplm kalc ykler altnda, kayda deer bir yanal telenmenin olmad bir basn elemannda, elemann ularndaki momentlerden kk olan Yk katsays ile arplm kalc ykler altnda, kayda deer bir yanal telenmenin olmad bir basn elemannda, elemann ularndaki momentlerden byk olan Katsayl yanal veya katsayl kalc ykler altnda lu/1500 den daha byk yanal telenmeleri yaratan moment kinci mertebe etkilerine gre dzeltilmi katsayl eilme momenti Dzgn bir ekilde tekrarlayan ara vagon says (HSLM-A trenleri iin) Eit noktasal yk says (HSLM-B trenleri iin) Yklenmemi yapnn birinci doal frekans Noktasal yk Katsayl eksenel yk Euler burkulma yk Frenlemeden kaynaklanan dzgn yayl yk Demerajdan kaynaklanan dzgn yayl yk Hakiki Tren yklemesi

103

SW/0 TD TR

i ydyn , ystat

H
h p b s V " dyn

L
i

Srekli kprlerde yk modeli Tabliyedeki scaklk deiimi Raydaki scaklk deiimi Rezonans hz Bir noktadaki maksimum dinamik tepki ve karlk gelen maksimum statik tepki Tabliye uc noktasndaki demaraj ve fren yklerinden dolay boyuna ynde oluan greceli yerdeitirme Tabliye uc noktasndaki kprnn dey ykler altnda ekil deitirmesinden dolay boyuna ynde oluan greceli yerdeitirme Yatay yerdeitirme Temelin boyuna ynde yerdeitirmesinden dolay oluan yatay yerdeitirme Alt yapnn boyuna ynde yerdeitirmesinden dolay oluan yatay yerdeitirme Temelin boyuna ynde dnmesinden dolay oluan yatay yerdeitirme Yanal tenmenin nlendii durumdaki moment artrma katsay Yanal tenmenin nlenmedii durumdaki moment artrma katsay Tabliye ucundaki greceli dey yerdeitirme Gerek tren statik yklerinin artrlmas iin kullanlan dinamik katsay Gerek tren statik yklerinin artrlmas iin kullanlan, dinamik analiz ile saptanm katsay Titreime sebep olan etkilerin asal dalga boyu Kritik snmlemenin (yzde olarak) alt snr (%) Ek snmleme (%) Toplam snmleme Rijitlik azaltma katsays

104

4.4 Yap Analizi iin Uygun Yntemler Kuvvet dengesi ve uygunluk prensiplerini salayan ve gerilme-deformasyon bantsn kullanlmakta olan malzemeye gre deerlendiren herhangi bir analiz yntemi kullanlabilir. Aada baz rnekler verilmitir: Geleneksel kuvvet ve yer deitirme yntemleri, Sonlu farklar yntemi Sonlu elemanlar yntemi, Katlanm plak yntemi, Sonlu erit yntemi, Izgara benzeimi yntemi, Seriler ve dier harmonik yntemler, Plastik mafsal oluumunu esas alan yntemler, Akma izgileri yntemi. Statik analizin kolaylatrlmas iin kullanlan bilgisayar programlarnn deerlendirilmesinden ve sonularn yorumlanmasndan tasarmc sorumludur. Kullanlan yazlm malzemesinin ad, versiyonu, kullanma alnma tarihi szleme dkmanlarnda belirtilmelidir. 4.5 Matematiksel Modelleme 4.5.1 Genel Matematiksel modeller, ykleri, geometriyi, yapnn malzeme davranlarn ve gerekli olan durumlarda da temelin davran zelliklerini iermelidir. Model seimi incelenen snr durumlarn, kuvvet etkilerini ve gerek duyulan hassaslk derecesini esas almaldr. Kprye mesnet tekil eden zemin ve/veya kayann uygun bir ekilde temsil edilmesi, temelin matematiksel modeline dahil edilecektir. 4.5.2 Yapsal Malzeme Davran 4.5.2.1 Genel Analiz amac ile , yapsal malzemelerin bir snra kadar dorusal davrand ve bu snrn tesinde elastik davranmad kabul edilecektir. Ar yk snr durumlarndaki etkiler, elastik ve elastik olmayan blgede olmak zere her iki davran iin de incelenebilir.

105

4.5.2.2 Elastik Davran Elastik malzeme zellikleri ve karakteristikleri Blm 5 ve 6 da belirtilenlerle uyumlu olmaldr. Gereken durumlarda, betonun ya ve evresel etkilerden dolay zelliklerinde meydana gelebilecek deiiklikler modelde dikkate alnmaldr. Beton ve kompozit elemanlarn rijitlik zelliklerinin belirlenmesinde, beklenen davranla uyumlu olarak atlakl ve/veya atlaksz kesitler esas alnmaldr. Kiri-plak tipi kprlerin rijitlik karakteristlikleri, beton demenin yklerin tanmasnda katks olduu esas alnarak belirlenebilir. 4.5.2.3 Elastik Olmayan Davran Elastik olmayan deformasyona maruz kalan elemanlarn kesitlerinin snek olduklar gsterilmeli veya sarglama ya da baka nlemlerle snek hale getirilmelidirler. Elastik olmayan analiz kullanlmas durumunda tercih edilecek proje gme mekanizmas ve bu mekanizmann yardmc elemanlar olan mafsal konumlar belirlenecektir. Yapsal elemanlardaki kesme, burkulma ve aderans krlmalarnn elastik olmayan eilme mekanizmasndan nce olumayacann gvenceye alnmas gerekmektedir. inde mafsal oluumu beklenen bir elemann, beklenenden daha gl olmas durumu dikkate alnmaldr. Byk ekil deitirmeler sonucunda yapnn geometrik btnlnn bozulmas da dikkate alnmaldr. Elastik olmayan model, ya fiziksel deneylerin sonularna gre ya da deneylerle kantlanm bir ykdeformasyon erisine dayanlarak yaplmaldr. Elemann sarglanmas ile elastik olmayan davrann salanmas bekleniyor ise deney numuneleri bu sarglamay salayan elemanlar da iermelidir. Ar yk etkilerinin tekrarlayc nitelikte olmas bekleniyor ise, deneyler yklerdeki tekrarlanmay yanstabilmelidir. zellikle belirtilen durumlar dnda, prizmatik elemanlardaki gerilme ve deformasyonlar, dzlem kesitlerin ekil deitirmeden sonra da dzlem kald kabul esas alnarak hesaplanmaldr. Yksek elemanlarda kesme deformasyonu da dikkate alnmaldr. Blm 5.7 de belirtilmi olan beton birim ekil deitirme snrlar almamaldr. Gerekli durumlarda, basn elemanlarnn elastik olmayan davranlar dikkate alnmaldr. 4.5.3 Geometri 4.5.3.1 Kk Yer Deitirme Teorisi Eer yapnn deformasyonu basn ve ekme kuvvetlerinin d merkezliinde bir art yaratarak, kuvvet etkileri zerinde nemli mertebede deiiklie sebep olmuyor ise, bu ikincil kuvvet etkileri ihmal edilebilir.

106

4.5.3.2 Byk Yer Deitirme Teorisi 4.5.3.2.1 Genel Eer yapnn deformasyonu, kuvvet etkilerinde nemli deiikliklere sebep oluyor ise, deformasyonun etkileri kuvvet dengesi denklemlerinde dikkate alnmaldr. Elemanlarda deformasyona ve imalata bal olarak elemanlarn dz olmamasnn etkileri, stabilite analizlerine ve byk yer deitirme analizlerine dahil edilmelidir. Narin beton basn elemanlar iin, yap geometrisinde byk deiikliklere sebep olabilen zamana ve gerilmelere bal malzeme zellikleri analizde dikkate alnmaldr. Birbirine bitiik elemanlarda eksenel basn ve ekme kuvvetlerinin karlkl etkileimleri, erevelerin ve kafes sistemlerin analizlerinde dikkate alnmaldr. Dorusal olmayan blgede sadece katsayl ykler kullanlmal ve kuvvet etkilerinin sperpozisyonu uygulanmamaldr. Dorusal olmayan analizde yklerin uygulanma sras, kprdeki fiili durum ile uyumlu olmaldr.

4.5.3.2.2 Yaklak Yntemler

4.5.3.2.2a Genel Blm 5 ve 6 da izin verilmesi halinde, bu artnamenin koullarn salayan kolonlar ve kemerlerdeki yer deitirmelerin kuvvetler zerindeki etkileri, moment bytme yntemi denilen tek admlk bir dzeltme ile basite indirgenebilir. 4.5.3.2.2b Moment Bytme Basn ve Eilme Etkisi Altnda Bulunan ubuklar ekil deitirme etkilerini yanstmak zere katsayl momentler ve gerilmeler aada gsterildii gibi arttrlabilir:

Mc= b.M2b + s.M2s Fc= b.f2b + s.f2s

(4.5.3.2.2b-1) (4.5.3.2.2b -2)

Yanal tenmenin nlendii durumdaki moment artrma katsays, Cm (4.5.3.2.2b-3) 1,0 b = Nu 1 Ne Yanal tenmenin nlenmedii durumdaki moment artrma katsays, 1 (4.5.3.2.2b-4) S = Nu 1 Ne

107

Burada, Nu = Katsayl eksenel yk (N) Ne = Euler burkulma yk (N) = Rijitlik azaltma katsays, beton iin 0,75, elik iin 1.0 alnr Mc = kinci mertebe etkilerine gre dzeltilmi katsayl eilme momenti (N mm) M2b = Klasik birinci mertebe elastik ereve analizi ile hesaplanm kayda deer bir yanal telenmeye yol amayan katsayl yerekimi yklerinden dolay basn eleman zerindeki moment; daima pozitif (N mm) f2b = (M2b) ye karlk gelen gerilme (MPa) M2s = Klasik birinci mertebe elastik ereve analizi ile hesaplanm lu /500 den daha byk bir yanal telenmesine yol aan katsayl yanal veya yerekimi yklerinden dolay basn eleman zerindeki moment; daima pozitif (N mm) f2s = (M2s) e karlk gelen gerilme (MPa) elik/ beton kompozit kolonlar iin Ne Euler burkulma yk, blm 6.9.5.1de belirtildii gibi hesaplanacaktr. Btn dier durumlar iin, Ne aadaki gibi alnacaktr: 2 EI (4.5.3.2.2b-5) Ne = (KLu )2 Burada ; Lu = Bir basn elemann mesnetlenmemi boyu (mm), K = Blm 4.6.2.1de tanmlanm olan etkili boy katsays E = Elastisite modl (MPa) I = Gz nne alnan eksen etrafndaki atalet momenti (mm4) Beton basn elemanlar iin ayn zamanda blm 5.7.4.3 de ngrlen koullar da uygulanr. Yanal telenmesi tutulmu elemanlar iin, eer analiz daha dk bir deerin kullanlabileceini belirlemiyor ise s= 1,0 alnabilir. Yanal telenmesi tutulmam elemanlar iin, (b) tutulmu eleman olarak ve (s) ise tutulmam eleman olarak hesaplanr. Yanal telenmesi tutulmu elemanlarda eer mesnetler arasnda enine ynde ykler yok ise, (Cm) aadaki gibi alnabilir:

Cm = 0,6 + 0,4

M 1b 0,4 M 2b

(4.5.3.2.2b-6)

Burada ; M1b = Daha kk olan u momenti M2b = Daha byk olan u momenti

M1b/M2b oran, elemann tek erilikli olmas durumunda pozitif, ift erilikli olmas durumunda negatif olarak kabul edilir. Btn dier durumlar iin Cm=1,0 alnr. Yanal telenmesi tutulmam olan
yaplarda eilme ubuklar ve basn eleman iine ereve oluturan temel birimleri, basn ubuunun dm noktasndaki u momentlerinin toplamna gre projelendirilir.

Eer basn ubuklar her iki asal eksen etrafnda eilmeye maruz iseler, her bir eksen etrafndaki moment says ile bytlr. Bu say incelenen eksen etrafndaki serbestlik koullarna gre belirlenir. Eer, bir seviyede bir grup eleman eilmeye maruz kalyor ise veya bir grup eleman btnlk salayacak ekilde ayn st yapya balanyor ise (s) deeri, ubuk gruplar iin gruptaki btn elemanlarn toplamlarna eit (Nu) ve (Ne) ile hesaplanr .

108

4.5.3.2.3 Hassas Yntemler Hassas analiz yntemleri, ekil deitirmi sistemde kuvvet dengesini salama esasna dayal olacaktr. 4.5.4 Snr Koullarnn Modellenmesi Snr koullar, mesnetlerin ve sreklilik durumlarnn gerek karakteristiklerini yanstmaldr. Temel koullar; kprnn altndaki zeminin zelliklerini, zemin ve kazklarn karlkl etkileimlerini ve kazklarn elastik zelliklerini yanstabilecek ekilde modellenmelidir.

4.5.5 Edeer zellikte Elemanlar ile Modelleme Prizmatik olmayan elemanlar; elemann bulunduu yerdeki yapsn rijitlik bakmndan temsil edebilecek bir dizi prizmatik ereve elemanna blnerek modellenir. En kesitleri deiken olan veya olmayan kprlerin elemanlar veya eleman gruplar, bunlarn rijitlik zelliklerini yanstabilecek tek bir edeer eleman olarak modellenebilir. Edeer rijitlik zellikleri, kapal zmlerden, saysal integrasyon yolu ile, alt model analizi ile, seri ve paralel analojiler ile elde edilebilir. 4.6 Statik Analiz 4.6.1 Plan Geometrisinin Etkisi 4.6.1.1 Kpr Eni le Boyunun Oran Burulma rijitliine sahip kapal bir enkesiti olan bir st yapnn akl geniliinin 2.5 katndan fazla ise st yap, kpr ekseninde yer alan kiri elemanlar ile idealletirilebilir. Bu kriterin kullanmnda aada belirtilen boyut kavramlar esas alnr.

Genilik: Yekpare bir demenin ekirdek genilii veya bir kutu kesit gvdelerinin d yzleri arasndaki ortalama uzaklk. Aklk: -Basit mesnetli dikdrtgen kprler iin uzunluk : Deme ular arasndaki uzaklk. -Srekli ve/veya verev kprler iin uzunluk: Kprnn en kk aklnda plan grn iine izilebilecek dikdrtgenin uzun kenarnn boyu.
4.6.1.2 Planda Erisel Kprler Erisel kprlerin ereve elemanlar ile modellenmesi ile ilgili baz bilgiler AASHTO LRFD artnamesi Blm 4.6.1.2 den veya benzer artnamelerden alnabilir. 4.6.2 Burkulma Boyunun Yaklak Hesab Ular mafsall olanlar dndaki kolonlarn, dnme ve telenme snr koullarnn dikkate alnmas amac ile fiziksel kolon boylar, etkili boy katsays (K) ile arplr.

109

Daha hassas bir analizin bulunmamas ve yanal stabilitenin apraz elemanlar veya baka uygun nlemler ile salanmas durumunda telenmesi nlenmi dzlemdeki K etkili boy katsays, genlerden oluan kafeslerdeki basn elemanlar, kafesler ve ereveler iin aadaki gibi alnabilir: Her iki uta da cvatal veya kaynakl balant uygulandnda K = 0.750 Her iki uta mafsall balant uygulandnda K = 0.875 Tek kebentlerde u balantsna baklmakszn K = 1.0

4.6.3 Etkili Balk Genilii 4.6.3.1 Genel Daha hassas bir analiz yaplmyorsa, her trl snr durumunda beton bir plan etkili genilii, bu blmde belirtildii gibi bulunur. ekil deitirme hesaplar iin ise balk geniliinin tamam dikkate alnr. Hareketli ykten kaynaklanan ekil deitirmelerin hesab iin Blm 2.4 teki koullar uygulanmaldr. Etkili balk geniliinin hesab srasnda kullanlan etkili aklk boyu olarak, basit mesnetli kprlerde gerek aklk boyu, srekli kprlerde ise kalc yk altnda ortaya kan moment sfr noktalar arasndaki uzaklk kullanlr. kiriler iin etkili balk genilii aadakilerin kk olandr: Etkili akln drtte biri, Plak ortalama kalnlnn 12.0 katna, gvde kalnl veya kiri st balk geniliinin yars deerlerinden byk olannn eklenmesi ile elde edilecek deer, Komu kiriler arasndaki ortalama ara uzaklk. D kiriler iin etkili balk genilii, komu i kiriin etkili balk geniliinin yarsna aadaki deerlerin kk olan eklenerek bulunur: Etkili akln sekizde biri, Plak ortalama kalnlnn 6.0 katna gvde kalnl veya ana kiri st balk geniliinin drtte biri deerlerinden byk olannn eklenmesi ile elde edilecek deer, Konsol deme genilii. 4.6.3.2 Tek Gzl Kutu Kirili Yerinde Dkme Beton Kprler Aadaki koullar salanrsa, etkili balk genilikleri fiziksel balk geniliine eit olarak kabul edilebilir: b 0.1 li b 0.3 do Aksi halde balklarn etkili genilikleri, ekil 1 den 4 e kadar tanmland gibi alnr.

110

Sistem
Tek Aklkl kiri

bm/b tipleri

Srekli Kiri

U Aklk aklklar

Konsol kiri

ekil 4.6.3.2-1 Etkili Balk Genilikleri be, bm ve bs ile ilgili ekiller Burada ; do = st yapnn ykseklii (mm) b = Gvdenin her iki tarafndaki fiziksel balk genilikleri; rnein, ekil 3de gsterildii gibi b1,b2, b3 (mm) be = Akln belli bir noktasndaki etkili balk genilii (mm) (ekil 1 e gre belirlenecek) bm = Aklk blgesi iin etkili balk genilii (mm) (ekil 1 de gsterildii gibi bm, be nin bir zel durumudur.) bs = Mesnet blgesi iin etkili balk genilii (mm) (ekil 1 de gsterildii gibi bs, be nin bir zel durumudur.) a = Gvdenin her iki yanndaki fiziksel balk genilii (bak ekil 3) ve akln drtte biri deerlerinden k olarak alnan, etkili balk geniliinin deiken olduu aklk ksm (bak ekil 1)(mm) li = ekil 1 de tanmlanm olan kavramsal bir aklk boyu. b1, b2 ve b3 fiziksel geniliklerine karlk gelen etkili balk genilikleri, ekil 2 yi kullanarak belirlenebilir. Aadaki yorumlar esas alnr:

Hibir durumda etkili balk genilii, mevcut fiziksel geniliinden daha byk alnamaz. Asimetrik yklemenin etkili balk genilii zerindeki etkisi dikkate alnmayabilir. bs deeri, mesnede bitiik olan etkili aklklarn daha byk olan kullanlarak hesaplanr. Bir aklktaki bm deeri bs deerinden daha kk ise, aklk iindeki etkili genilik, mesnet noktalarndaki etkili bs geniliklerini birletiren izgi araclyla belirlenebilir.

111

Yerel ve global kuvvet etkilerinin sperpozisyonu yaplrken global kuvvet etkilerinden tr ortaya kan gerilme dalm, ekil 3c de gsterildii gibi, dorusal izgi eklinde kabul edilebilir. Dorusal gerilime dalm; balk kuvvetinin sabit kald dikkate alnarak ve en byk dorusal gerilme dalmnn da gvdenin her bir tarafnda etkili balk geniliklerinin 2,0 kat kadar olabilecei gz nnde tutularak sabit gerilme dalmndan elde edilebilir. Normal kuvvetler iin bn etkili balk genilikleri, ekil 4 de gsterildii gibi alnabilir veya daha hassas yntemler ile hesaplanabilir.

Etkili genilik Fiziksel genilik

ekil 4.6.3.2-2 (b/li) iin Verilmi Deerlere gre bm ve bs iin Etkili Balk Genilii Katsaylar

112

Eilme sebebiyle bm deki sabit gerilme

st balktaki dorusal gerilme dalm

ekil 4.6.3.2-3 Eilme ve Kesme iin Enkesitler ve Bunlara Karlk Gelen be Etkili Balk Genilikleri

113

KEST A-A

ekil 4.6.3.2-4 Normal Kuvvetler iin bn etkili balk genilii 4.6.3.3 ok Gzl Yerinde Dkme styaplar Yerinde dkme ok gvdeli hcresel st yaplarn etkili genilikleri iin Blm 4.6.3.1 de tanmlanm olduu gibi ya her bir gvde ayr bir kiri gibi alnr veya deme pla geniliinin tamam alnr. kinci seimde, u blgelerdeki kesme azalmasnn etkileri incelenmelidir.

4.6.3.4 ok Kirili Kprlerde Yanal Rzgar Yk Yayl

4.6.3.4.1 I- Kesitli Kprler D kirilerin st yarsna, demeye, aralara ve bariyerlere gelen rzgar yk, eer deme yatay diyafram etkisini salayabilecek rijitlikte ise dorudan demeye etkiyormu gibi kabul edilir; yatay diyafram bu ykleri mesnetlere tar. D kiriin alt yarsna gelen rzgar yknn de yatay olarak alt bala etki ettii kabul edilir. Yatay rzgar ykne maruz kalan alt ve st balklarn bu yk eilme ile komu apraz noktalarna iletecei kabul edilir. Bu tr apraz noktalar, ya rzgar aprazlar dm noktalar, ya enleme ereveleri veya diyafram dzenekleridir. Balklar tarafndan apraz noktalarna uygulanan yatay kuvvetler, aadaki yollardan biri ile mesnetlere aktarlacaktr: Balk dzleminde yatay rzgar aprazlarnn kafes sistem gibi almas; Enleme ereveleri veya diyaframlar tarafndan dier balk dzleminde bulunan demeye veya rzgar aprazna aktarlan kuvvetlerin bunlar tarafndan mesnetlere tanmas, rnein demenin yatay diyafram etkisini salayamamas ve her iki balk dzleminde de rzgar aprazlar bulunmamas durumunda olduu gibi, yatay yklere maruz kalan baln ve ayn dzlemdeki btn dier balklarn kuvvetleri yatay eilme ile mesnetlere kadar tanmas,

114

4.6.3.4.2 Kutu Kesitli Kprler Bir kutu kesit zerine gelen rzgar kuvvetinin drtte biri, d kutu kiriin alt balna uygulanacaktr. Rzgar kuvvetine kar koyaca kabul edilen kesitin, Blm 5 ve 6 da tanmland gibi, alt balktan ve gvdenin bir blmnden olutuu kabul edilir. Kutu kesit zerine gelen rzgar kuvvetinin kalan drtte lk ksmnn ve aralar, bariyerler ve aksesuarlar zerine gelen rzgar kuvvetinin demenin diyafram etkisi ile mesnetlere aktarlaca kabul edilir. Rzgar kuvvetini karlayaca kabul edilen kesitin yetersiz olduu dnlyor ise kutular aras bir yatay apraz dzeni ngrlmektedir.

4.6.3.4.3 Yapm Srecinde Rzgar Etkisi I ve kutu kesitli kprlerde inaat sresince geici rzgar aprazlarna ihtiya olup olmad incelenmelidir. 4.6.3.5 Yanal Deprem Yklerinin Yayl

4.6.3.5.1 Uygulama Alan Aadaki kurallar kirili deme tipindeki kprlerin depreme kar dayanm salayan diyafram, enine ereve ve yanal apraz gibi elemanlar iin geerlidir.

4.6.3.5.2 Tasarm Kriterleri Mhendis, yklerin dorudan ve ak bir ekilde alt yapya aktarldn ve bu aktarma yolu zerindeki btn elemanlarn ve balantlarn kabul edilen yklere dayanm salayabilecek kapasitede olduunu gstermelidir. Yklerin kabul edilen bu yol zerinden ak, ana kirilerin balk ve gvdeleri, enleme ereveleri, balantlar, deme kiri birleimleri, mesnet elemanlar, ankraj cvatalar ve buna benzer btn ilgili altyap elemanlar ve detaylar ile salanmaldr. Yatay yke kar koyan sistemin bir paras olan apraz elemanlarnn narinlii ve balant koullar, ana sistem elemanlar iin ngrlm olan koullar gibi olmaldr. Tasarmda deprem kuvvetlerini st yapdan mesnetlere iletmek zere kurgulanm olan kuvvet ak yolu zerindeki diyafram elemanlar ve enleme ereveleri, her trl tasarm depremi durumunda elastik davranacak ekilde detaylandrlmaldr. 4.6.3.5.3 Yk Yayl Yanal yklerin temele iletilebilmesi iin deme diyaframlar, enleme ereveleri ve yanal aprazlarn rijitlik karakteristiklerine dayanan bir yk iletim yolu kurgulanmaldr. Daha hassas bir analiz yaplmadka yaklak bir yk iletim yolu aada tanmland ekilde belirlenebilir.

115

Kprlerin ana kiri st balk dzleminde bir deme veya yatay bir apraz sistemi mevcut ise, demeye uygulanan yanal ykler u diyaframlar ve enleme ereveleri aracl ile dorudan mesnetlere aktarlabilir. Dier tip kprlerde ise, uygulanan yanal ykler orta diyaframlar ve ara enleme ereveleri yardm ile alt yanal aprazlara veya alt bala, oradan da mesnetlere iletilir. 4.6.4 Hassas Analiz Yntemleri 4.6.4.1 Genel Kprlerin analizi iin Blm 4.4 de listelenmi olan gelimi yntemler kullanlmaldr. Byle analizlerde eleman boyut oranlar, dm noktalarnn yerletirilmesi ve says ile analitik zmn doruluunu etkileyebilecek eleman a ile ilgili dier zellikler yanstlmaldr. Kpr elemanlar ile kompozit biimde alan ve yapsal olarak sreklilik arzeden korkuluk, bariyer veya refjlerin, kullanm ve yorulma snr durumlarnda yapsal olarak etkin olduklar gz nne alnabilir. 4.6.4.2 Demeler

4.6.4.2.1 Genel Demenin eilme ve burulma deformasyonlar analizde dikkate alnr. Ancak, dey kesme deformasyonu ihmal edilebilir. Yklendiklerinde atlayabilen ve/veya eleman snrlar boyunca ayrlabilen demelerin analizinde Poisson oran ihmal edilebilir. 4.6.4.2.2 zotrop Plak Modeli niform veya niforma yakn bir kalnlkta, dolu kesitli ve rijitlikleri her dzlem ii dorultuda eite yakn olan olan kpr demeleri bu blmn amac kapsamnda izotrop kabul edilir. 4.6.4.2.3 Ortotrop Plak Modeli Ortotrop plak modelinde, elemanlarn eilme rijitlikleri demenin en kesiti boyunca dzgn yayl olarak datlabilir. Demenin burulma rijitliinin sadece niform kalnlktaki bir dolu kesitli plak tarafndan salanamayaca durumlarda burulma rijitlii, fiziksel deneyler ile boyutlu analiz ile veya genel olarak kabul gren ve denenmi dier yaklamlarla belirlenmelidir.

4.6.4.3 Kirili-Demeli Kprler Sonlu elemanlarn ve zgara panellerinin boyut oranlar 5.0 deerini amamaldr. Sonlu elemanlarn ve zgara panellerin boyut ve/veya ekillerindeki ani deiikliklerden kanlmaldr. Dm noktas ykleri, etkiyen hakiki yklere statik olarak edeer olmaldr.

116

4.6.4.4 Hresel ve Kutu Kesitli Kprler Hcresel kprlerin gelimi bir analizi, blm 4.4 de tanmlanm olan, akma izgileri yntemi dndaki analitik yntemlerden herhangi biri ile yaplabilir. arplmal burulma ve/veya enine yndeki ereve etkisi belirlenmek isteniyorsa boyutlu modeller kullanlmaldr. Tek para kutu enkesitler iin st yap, eilme ve burulma etkileri iin bir omurga kirii olarak modellenebilir. Bir elik kutu kesit, iinde kutu biimini korumasn salayabilecek apraz ubuklar olmadka burulma asndan rijit olarak kabul edilemez. Mesnetlerin enine yndeki konumlar da modellerde gz nne alnmaldr. 4.6.4.5 Kafes Kprler Dzlemsel veya uzaysal bir gelimi analiz yntemi aadaki zellikleri iermelidir: Deme veya deme sistemi ile kompozit davran, Elemanlar arasnda sreklilik, Elemanlarn zati arlklarndan kaynaklanan kuvvetlerin etkisi, deformasyondan dolay geometrideki deiimler, ve panel noktalarnda eksenden kaklklar, Balang konumundaki dorusallktan kaklklar, elemanlar arasndaki sreklilik ve bu elemanlardaki eksenel kuvvetler gz nne alnarak elemanlarn dzlem iinde ve dzlem dndaki burkulmas. 4.6.4.6 Kemer Kprler Uygulanabilir olduu durumlarda Blm 4.6.4.5 deki koullar uygulanmaldr. Kemer balantsnn hesabnda kablo ask ubuklarnn uzama etkisi dikkate alnmaldr. Uygun ve gvenli detaylandrma ile kontrol edilemiyorsa kemer elemanndaki ksalma hesaba katlmaldr. Byk aklkl kemerlerde, AASHTO LRFD Blm 4.5.3.2.2cde belirtilmi olan moment bytme dzeltmesi yerine byk yer deitirme analizi gz nne alnmaldr. Kafesli kemerlerde alt ve st balklar arasndaki gerilmelerin yayl montaj ekline bal ise, montaj yntemi szleme dkmanlarnda belirtilmelidir. 4.6.5 Srekli Kirili Kprlerde Negatif Momentlerin Yeniden Datlmas 4.6.5.1 Genel dare, ok aklkl ve ok kirili st yap sistemlerinde kuvvetlerin yeniden datlmasna izin verebilir. Elastik olmayan davrana sadece eilmede izin verilir; kesme ve/veya burkulmada ise izin verilmez. Yklerin enine dorultuda yeniden datlmas gz nne alnmayacaktr. Yeniden datma nedeni ile i mesnetler zerinde negatif momentlerin azaltlmas, aklkta pozitif momentlerin ayn lde artmasna neden olacaktr. 4.6.5.2 Hassas Yntem Dorusal elastik analizde belirlenen negatif mesnet momentleri, kesitin moment-dnme karakteristiklerini veya kabul edilmi bir mekanizma yntemini kullanan bir yeniden datma ilemi ile azaltlabilir. Moment-dnme bants, burada tanmlanm ve/veya fiziksel deneylerle dorulanm olan malzeme karakteristiklerinin kullanlmas ile kurulmaldr.

117

4.6.5.3 Yaklak Yntem Blm 4.6.5.2 de tanmlanan analiz yerine, beton ve elik kiriler iin srasyla esaslar Blm 5.7.3.5 te ve AASHTO LRFD Blm B6.4.2 de belirtilen, basitletirilmi yeniden datma ilemleri kullanlabilir. 4.6.6 Stabilite Stabilite tahkikleri iin byk yer deitirme teorisi kullanlmaldr. 4.6.7 Deiken Is Yayl iin Analiz Dey s deiimi etkisi ile meydana gelen kuvvetlerin hesab gerektiinde, analiz yntemi eksenel uzamay, eilme deformasyonunu ve i gerilmeleri dikkate almaldr. Is farklar Blm 3.7.1.3 de belirtildii gibi olacaktr. 4.7 Dinamik Analiz 4.7.1 Dinamik Analiz iin Gereken artlar 4.7.1.1 Ykler Dinamik hesap, idare tarafndan belirlenmi hakiki trenlenlere ait yklerin karakteristik deerlerinin kullanlmas suretiyle yaplr. Hakiki trenlerin seiminde, kprden 200 Km/sa den daha yksek hzlarda gemesine izin verilen veya gemesi dnlen btn hzl tren tipleri ile oluturulan tren formasyonlar dikkate alnacaktr. Avrupa karlkl yksek hz iletmecilik kriterlerinin uygulanabilecei uluslararas hatlar iin yaplan kprlerde, HSLM yk modeli de kullanmak suretiyle dinamik analiz yaplacaktr. HSLM Yk modeli, HSLM-A ve HSLM-B olmak zere vagon boyu deiken olan farkl iki Universal Tren den olumaktadr. HSLM-A ekil 1 ve Tablo 1 de tanmlanmaktadr.

(1) Cer arabas (n ve arka cer arabas eit) (2) Son vagon (n ve arka son vagon eit) (3) Ara vagonlar

ekil 4.7.1.1-1 HSLM - A

118

Tablo 4.7.1.1-1 HSLM A Universal Tren A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A9 A10 Ara vagonlarn Says Vagon Boyu D (m) 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Bogie dingil aral d (m) 2,0 3,5 2,0 3,0 2,0 2,0 2,0 2,5 2,0 2,0 Nokta Yk P (kN) 170 200 180 190 170 180 190 190 210 210

N
18 17 16 15 14 13 13 12 11 11

HSLM-B ise ekil 2 de gsterildii gibi, N adet d aralkl ve herbiri 170 kN olan noktasal ykten olumaktadr. (N ve d ekil 2 ve 3 te gsterilmitir).

ekil 4.7.1.1-2 HSLM - B

ekil 4.7.1.1-3

HSLM - B

119

HSLM-A veya HSLM-B den birisi Tablo 2 deki taleplere gre uygulanmaldr.

Tablo 4.7.1.1-2 HSLM A ve HSLM Bnin Uygulanmas Yapsal dzenleme Basit mesnetli kpra Srekli kpra veya Karmak kpre
a

Aklk L<7m L7m HSLM - Bb HSLM - Ac HSLM - A HSLM - A A1 den A10a kadar trenler A1 den A10 a kadar trenler dahild dahild

Sadece boyuna yn hat krileri bulunan veya basit plak davran sergileyen, verevlik etkisi ihmal edilebilir dzeyde olan, rijit mesnetlere oturan kprler iin geerlidir. b 7 m den kk basit mesnetli aklklar iin analizde tek bir kritik universal HSLM-B treni kullanlabilir. c 7 m ve daha byk basit mesnetli aklklar iin dinamik analizde TS EN 1991-2 Ek E ye uygun olarak tek bir kritik Universal HSLM-A treni kullanlabilir. (Alternatif olarak A1 ila A10 aras Universal trenler de kullanlabilir.) d A1 ila A10 aras btn trenler tasarmda kullanlmaldr. e Yukardaki Not a ya uymayan her yap; rnein bir verev yap, nemli burulma davran olan bir kpr, nemli deme ve ana kiri titreim modu vs. sergileyen bir yap, nemli deme titreim modlar sergileyen karmak kprler iin HSLM-B de uygulanmaldr.

Blm 3 ekil 3.5.4.4-2 de verilen doal frekans snrlar alyorsa, kpr yerinde en byk hat hznn 200 Km/sa ten kk olmas durumunda da dinamik hesap yaplmaldr. Bu durumda Blm 3.5.4.2 de belirtilen davranlar dikkate alnmal ve Ek 3A da Tip 1 den Tip 12 ye kadar verilen tren tipleri ile idarece belirlenen hakiki tren ler hesapta gz nne alnmaldr.

4.7.1.2 Yk Birleimleri ve Yk Katsaylar Dinamik analiz iin zati arlk ile kpr zerinden kaldrlabilen yklere (balast vs.) ait ktle deerinin hesaplanmasnda zgl arlk anma deerleri kullanlmaldr. Dinamik analiz iin 4.7.1.1 deki ykler kullanlmal ve gerektiinde 4.7.1.1 in son paragrafnda belirtildii gibi dinamik analiz yaplmaldr. Dinamik analiz iin kprnn zerindeki en elverisiz bir hat Tablo 1 e uygun olarak yklenir. Tablo 4.7.1.2-1 Kpr zerindeki Hat Saysna gre lave Yk Durumlarnn zeti Kpr zerindeki hat says 1 2 (gidi ve dn hatlar bulunan trenler)a Ykl Hat bir Her bir hat Dier hat Dinamik analiz iin ykleme zin verilen hareket ynnde hareket eden Her bir hakiki tren ve (gerekirse) yk modeli HSLM zin verilen hareket ynnde hareket eden Her bir hakiki tren ve (gerekirse) yk modeli HSLM Hibiri

iki hattn da ayn ynde kullanld veya 3 veya daha ok hatta hz 200 Km/sa i aan trenlerin bulunduu kprlerde, ykler hakknda dare ile mutabakat salanmaldr.

120

Dinamik analizden gelen yk etkileri, Yk Modeli 71in (ve srekli yaplarda Yk Modeli SW/0n) Blm 4.7.5 e gre belirlenen yk etkilerini ayor ise bunlar Blm 3 Tablo 3.5.6.2-1 de Yk Modeli 71 in (ve srekli yaplarda Yk Modeli SW/0 n) yerine kullanlacaktr. Yk katsaylar, kpr deme ivmesinin hesaplanmas sz konusu ise Blm 4.7.1.1 de verilen yklemeye uygulanmaz. vmenin hesaplanm olan deerleri, Blm 4.7.5 deki tasarm deerleri ile dorudan karlatrlr. Yorulma durumunda, kpr rezorans durumundaki ilave yorulma etkileri iin, herhangi bir hat zerinde Blm 4.7.1.1 de verilen yklere gre tasarm yaplmaldr. 4.7.2 Dikkate Alnacak Hzlar Her bir hakiki tren iin ve Yk Modeli HSLM iin maksimum proje hzna gelene kadar bir dizi hz dikkate alnacaktr. Maksimum proje hz genel olarak kpr yerindeki en byk hat hznn (1.2) katdr. Kpr yerindeki en byk hat hz dare tarafndan belirtilecektir.
NOT 1 NOT 2 NOT 3 NOT 4 Bireysel proje kpr yerindeki en byk hat hzn belirtebilir. Eer bireysel proje iin belirtilmi ise, bireysel hakiki trenlerin kontrol amac ile izin verilen ilgili en byk ara hznn (1.2) katna karlk gelen azaltlm bir hz kullanlabilir. Bireysel projede ilerde devreye sokulabilecek trenler gznne alnarak kpr yeri iin arttrlm bir maksimum hat hz saptanmas tavsiye edilir. Yaplar, rezonans etkileri sebebiyle yksek dzeyde davran sergileyebilir. Bir trende ar hz yapma veya kpr yeri iin geerli olan veya amalanan en byk hat hznn almas ihtimali sezildiinde bireysel projenin dinamik analiz iin kullanlan maksimum proje hzn arttrc ynde bir ilave katsay belirlemesi tavsiye edilir. Bir hakiki trenin iletmeye gei deneylerine msait olan bir hat kesimi iin talep var ise, bireysel projede yapnn kontrolu iin zel ilave koullar konulmas tavsiye edilir. Hakiki tren iin kullanlan en byk proje hz en az iletmeye gei iin kullanlan tren maksimum hznn (1.2) kat olmaldr. Hesaplar, gvenlik yaklamalarnn (en byk deme ivmeleri, en byk yk etkileri vs. gibi) 200 Km/sa i aan hzlarda da yap iin yeterli olduunu gstermelidir. Yorulma ve yolcu rahatlna ynelik kriterler iin, en byk tren iletmeye gei hzlarnn (1.2) katnn kullanlmasna gerek yoktur.

NOT 5

Hesaplar 40 m/s den balayarak yukarda belirlenmi olan en byk proje hzna ulaana kadar bir dizi hz iin yaplmaldr. Rezonans hzlar civarnda daha kk hz admlar kullanlmaldr. izgisel bir kiri olarak modellenebilen basit mesnetli kprlerde rezonans hzlar, Denklem 1 kullanlmak suretiyle tahmin edilebilir.

i = no i
ve 40 m/s i Maksimum tasarm hz Burada;

(4.7.2-1)

(4.7.2-2)

no
i

= rezonans hz (m/s) = yklenmemi yapnn birinci doal frekans, = Titreim (uyarlma) frekansnn asal dalga boyudur ve aadaki gibi elde edilebilir:

i =

d
121

(4.7.2-3)

d i

= dingil gruplarnn standart aral = 1,2,3 veya 4

4.7.3 Kpr Parametreleri 4.7.3.1 Yapsal Snm Rezonans ykleri seviyesindeki trafik hzlarnda yapnn davran byk lde yap snmne baldr.Snm ile ilgili olarak sadece alt snr tahminleri kullanlacaktr. Dinamik analiz iin aadaki snm deerleri kullanlmaldr: Tablo 4.7.3.1-1 Tasarm Amac ile Kullanlacak Snm Deerleri Kpr tipi elik ve kompozit ngerilmeli beton Betonarme () Kritik snm yzdesinin alt snr (%) Aklk L < 20 m Aklk L 20 m = 0.5 + 0.125 (20 - L) = 0.5 = 1.0 + 0.07 (20 - L) = 1.0 = 1.5 + 0.07 (20 - L) = 1.5

NOT : darenin onay ile alternatif gvenli alt snr deerleri kullanlabilir. 4.7.3.2 Kprnn Ktlesi Yapnn frekans ile ykn doal frekansnn katlarndan birinin akmas durumunda en byk dinamik yk etkileri rezonans noktalarnda meydana gelir. Ktlenin herhangi bir ekilde dk tahmin edilmi olmas, yapnn doal frekansnn ve rezonansn meydana geldii trafik hzlarnn daha byk hesaplanmasna neden olur. Rezonans durumunda yapnn en byk ivmesi yapnn ktlesi ile ters orantldr. Balast ve hat da dahil olmak zere yapnn ktlesi iin iki zel durum dikkate alnr : a. Deme ivmesinin maksimum deerinin nceden tahmin edilebilmesi iin ktlenin alt snr tahmini deeri alnr. Bunun iin balastn minimum kuru temiz zgl arl ve minimum kalnl kullanlr. b. Rezonans etkilerinin ortaya kt en kk tren hzlarn nceden tahmin edilebilmesi iin ktlenin st snr tahmini deeri alnr. Bunun iin ilerde hattn ykseltilme ihtimaline gre uygun bir balast kalnl ve kirli balastn en byk suya doymu zgl arl kullanlr.
NOT : Balastn minimum zgl arl 1700 kg/m3 olarak alnabilir. Alternatif deerler bireysel proje iin belirtilebilir.

Projeye zel deneysel veriler bulunmamas durumunda malzeme zgl arlklar Blm 3.4.1 den alnmaldr.
NOT : Betonun zgl arln etkileyebilen ok sayda parametre bulunduu iin kprnn dinamik davrannn tahmin edilmesine ynelik bir arttrlm zgl arlk deerinin yeterli hassaslkta nceden belirlenmesi mmkn deildir. Alternatif zgl arlk deerleri; sonular deneme karmlar ve antiyeden TS

122

EN 1990, TS EN 1992 ve ISO 6784 e uygun olarak alnan numunelerin deney sonular ile dorulanyorsa, darenin iznine tabi olmak kayd ile kullanlabilir.

4.7.3.3 Kprnn Rijitlii Yapnn frekans ile yklemenin doal frekansnn katlarndan birinin akmas durumunda, maksimum dinamik yk etkilerinin rezonans noktalarnda meydana gelmesi olasdr. Kpr rijitliinin herhangi bir ekilde olduundan byk tahmin edilmesi, yapnn doal frekansnn ve rezonansn meydana gelebilecei tren hznn olduundan byk olarak tahmin edilmesine neden olacaktr. Yapnn tamamnda yap rijitliinin alt snr deeri tahminleri kullanlacaktr. Elastisite modl deerleri Blm 5 ve Blm 6 dan alnacaktr. Betonun silindir basn dayanm gerilmesi fck 50 N/mm2 (kp basn dayanm gerilmesi fck,kp 60 N/mm2) iin Ecm statik elastisite modl deeri, fck = 50 N/mm2 (fck,kp = 60 N/mm2) lik beton dayanm gerilmesine karlk gelen deer ile snrlandrlmaldr.
NOT 1 Ecm deerini etkileyebilen ok sayda parametre bulunduu iin kprnn dinamik davrannn tahmin edilmesine ynelik bir arttrlm elastisite modl deerinin yeterli hassaslkta nceden belirlenmesi mmkn deildir. Arttrlm Ecm deerleri, sonular deneme karmlar ve antiyeden TS EN 1990, TS EN 1992 ve ISO 6784 e uygun olarak alnan numunelerin deney sonular ile dorulanyorsa, darenin iznine tabi olmak kayd ile kullanlabilir. NOT 2 Dier malzeme zellik deerleri darenin mutabakat ile belirlenebilir.

4.7.4 YapTitreimlerinin ve Dinamik Davrannn Modellenmesi Bir hakiki trenin dinamik etkileri, hareketli bir dizi noktasal yk ile temsil edilebilir. Tren ve kpr arasndaki karlkl ktle etkileiminin etkileri ihmal edilebilir. Analiz, tren boyunca dingil kuvvetlerinin ve bireysel dingil veya dingil gruplar arasndaki uzaklklarn farkl deerlerde olmasn dikkate almaldr. Uygun olduu durumlarda analiz teknii, aada belirtilen dinamik yap davranlarna da izin verebilmelidir : Karmak kprler iin komu frekanslarn yaknl ve ilgili mod ekilleri, Eilme ve burulma modlarnn karlkl etkileimi, Yerel deme eleman davran Demelerin verevlik davran vs.

Her dingilin bir tekil noktasal kuvvet ile temsil edilmesi, 10 m den daha kk uzunlukta yklenmi elemanlardaki dinamik etkilerin olduundan byk tahmin edilmesine yol aar. Bu gibi durumlarda raylarn, traverslerin ve balastn yk datc etkileri dikkate alnmaldr. 3.5.3.6.2 yi salamayan bireysel dingil ykleri, dinamik analiz amac ile boyuna ynde dzgn yayl olarak datlmamaldr. 30 m den daha kk aklklarda dinamik tren-kpr ktle etkileimi, rezonans durumunda ortaya kan etkilerin azalmasna yol aar. Bu durum aada belirtilen ekilde dikkate alnabilir:

123

Tren-kpr karlkl etkileimini dikkate alan bir dinamik analiz yaplmas, ekil 1 e gre kpr iin kabul edilmi olan snm deerinin arttrlmas. Srekli kiriler iin btn aklklarda en kk deeri kullanlmaldr. Kullanlmas gereken toplam snm deeri aada verilmitir.

NOT : Kullanlan yntem dare tarafndan onaylanmaldr.

ve

TOPLAM = +

(4.7.4-1) (4.7.4-2)

=
Burada;

0,0187 L 0,00064 L2 [%] 1 0,0441L 0,0044 L2 + 0,000255 L3

, Blm 4.7.3.1 de tanmlanm olan kritik snmn yzdesinin alt snr deeri. (%)
NOT : dare alternatif deerler belirtebilir.

ekil 4.7.4-1 Aklk Boyu L (m) nin bir Fonksiyonu Olarak lave Snm (%) Hesaplanm olan dinamik yk etkileri (gerilmeler, telenmeler, kpr deme ivmeleri vs.) hat ve ara kusurlar nedeni ile art gsterebilir. Bunun tahmin edilebilmesi iin, hesaplanm olan etkiler aada verilen katsay ile arplr : Bakm zenle yaplan hatlarda: (1+ /2) Standart bakm uygulanan hatlarda: (1+ ) burada : : TS EN 1991-2 Ek C ye gre alnr; ancak sfrdan daha kk alnmamaldr. Kprnn doal frekanslar ekil 3.5.4.4-2 deki st snr deerlerinden kkse, 3.5.4 deki ve TS EN 1991-2 Ek C deki deerlerinin kullanlmas suretiyle 3.5.4.2 de dinamik davranlar etkileyen ve (vii) ila (xi) maddelerinde belirtilen faktrlerin gz nne alnm olduu kabul edilebilir.

124

4.7.5 Snr Durumlarnn Dorulanmas Trafik gvenliinin salanmas iin : Maksimum deme ivmesinin dorulanmas, bir trafik gvenlii talebi olarak deerlendirilmelidir ve hat stabilitesinin kaybolmasnn nlenebilmesi iin kullanm snr durumunda kontrol edilmelidir. Hat boyunca hesaplanm olan kpr deme ivmesinin izin verilen en byk tasarm deerleri, Blm 2.4.3.1 de verilmi olan tavsiye deerlerinden byk olmamaldr. Yk etkilerinin dinamik artrm, statik yklerin 3.5.4.5 deki dinamik katsaynn () ile arplmas suretiyle salanr. Eer bir dinamik analizin yaplmas gerekiyor ise dinamik hesap sonular, () katsays ile artrlm olan statik hesap sonular ile karlatrlr (gerekiyorsa Blm 3.5.3.2 ye gre ayrca () ile de arplr) ve kprnn tasarmnda bunlardan daha elverisiz olan kullanlr. Bir dinamik analiz yaplmasnn gerekli olduu durumlarda TS EN 1991-2 Blm 6.4.6.6 ya gre yorulma iin ek bir bir dorulama yaplmaldr.

Dinamik bir analiz gerekli ise, dinamik artrm aada gsterildii gibi yaplmaldr :

dyn = max | ydyn / ystat| - 1

(4.7.5-1)

burada; ydyn = Bir yap elemannn herhangi bir noktasnda hakiki tren veya Yk Modeli HSLM den tr en byk dinamik cevap, ystat = Bir yap elemannn herhangi bir noktasnda hakiki tren veya Yk Modeli HSLM den tr en byk statik cevap. Kprnn tasarm iin, her trl dey trafik yk etkilerini dikkate alarak, ( 1+ dyn + /2) x veya HSLM veya RT (4.7.5-2)

x (LM71 + SW/0)
denklemlerinin daha elverisiz olan kullanlr. Burada; HSLM : Blm 4.7.1.1 de tanmlanm olan yksek hz hatlar iin yk modeli, Yk Modeli LM 71 ve srekli kprler iin ilgili Yk Modeli SW/0 (veya gerektiinde Blm 3.5.3.2 e gre snflandrlm dey yk) Blm 4.7.1.1 de tanmlanm olan Hakiki Trene gre ykleme, Hesaplanm dinamik yk etkileri (gerilmeler, sehimler, kpr deme ivmeleri vs.) zerine uygulanan ve TS EN 1991-2 EK C ye gre bakm zenle yaplan hatlar iin tanmlanan arttrm katsays. (Standart bakm uygulanan hatlarda /2 yerine deeri uygulanr)

LM 71+SW/0 : RT : :

/2

125

4.8 Kpr ve Hattn Deiken Etkilere Kar Birleik Tepkisi Bu blmde yap-hat etkileimi analiz yntemleri tanmlanmtr. 4.8.1 Kpr ve Hattn Birlikte Tepkisini Etkileyen Parametreler Kpr ve hattn birleik davrann etkileyen aadaki parametreler hesapta dikkate alnacaktr: a) Yap sistemi: - basit mesnetli kiri, srekli kiri ya da kiri dizileri, - bamsz demelerin says ve her bir demenin uzunluu, - aklk says ve herbir akln uzunluu, - sabit mesnetlerin yerleri, - Is genlemesine kar sabit noktann yeri, - Is genlemesine kar sabit nokta ile deme sonu arasndaki LT genleme uzunluu.

ekil 4.8.1-1 LT Genleme Uzunluu iin rnekler b) Hat yaps: - balastl hat ya da balastsz hat sistemleri - deme st yzeyi ile raylarn tarafsz ekseni arasndaki dey uzaklk - ray genleme elemanlarnn yeri NOT: Her bir zel projede ray genleme elemanlarnn yeri, bunlarn raylarn kpr demesinin ucuna yaknlndan dolay oluacak eilme etkilerinden olumsuz etkilenmedii gsterilerek ve bu elemanlarn etkili olduunu garantileyen gereklilikleri de gz nne alarak belirlenebilir. c) Kprnn zellikleri: - demenin dey rijitlii, - deme tarafsz ekseni ile deme st yzeyi arasndaki dey uzaklk, - deme tarafsz ekseni ile mesnet dnme ekseni arasndaki dey uzaklk, - demenin asal dnmesinden dolay deme ucunda boyuna dorultuda yer deitirmelerin olumas, - altyap araclyla harekete geebilen hattn boyuna yndeki hareketlerine kar altyapnn, mesnetlerin ve temellerin rijitliklerini de gz nne alan ve toplam rijitlik olarak tanmlanan yapnn boyuna dorultudaki rijitlii.

126

Bir rnek olmak zere, ekil 2 de gsterilen bir kpr ayann boyuna dorultudaki toplam rijitlii, aada verilmitir:

K=

+ + h )

F1

(4.8.1-1)

d) Hattn zellikleri: - rayn eksenel rijitlii - hattn veya raylarn boyuna dorultudaki yer deitirmeye kar dayanm, ya: - balasttaki raylarn balast altna gre greli hareketine kar gsterdii dayanm, ya da: - raylarn ray balantlar ve mesnetlerine; rnein: donmu balastl veya dorudan bal raylarn yer deitirmelerine kar gsterdii dayanm olarak gz nne alnr. Burada; yer deitirmelere kar dayanm, ray ve mesnetlendii deme veya dolgu arasndaki greli yer deitirmesinin bir fonksiyonu olarak, yer deitirmeye kar hattn birim uzunluundaki kuvvettir.

(1) Ayan eilmesi

(2) Temelin dnmesi

(3) Temelin yer deitirmesi

(4) Ayak balnn toplam yer deitirmesi

ekil 4.8.1-2 Mesnetlerdeki Edeer Boyuna Dorultudaki Rijitliin Saptanmas iin rnek 4.8.2 Dikkate Alnacak Etkiler Aadaki etkiler gz nne alnacaktr: - Blm 3.5.5.3 te tanmlanan demeraj ve fren kuvvetleri, - Yap ve hat birleik sistemindeki s etkileri, - Snflandrlm dey trafik ykleri (gerekli olan yerde SW/0 ve SW/2 de dahil). Bunlarla balantl dinamik etkiler ihmal edilebilir. NOT: Yap ve hattn bo tren ve HSLM yk modeline kar birlikte tepkisi ihmal edilebilir. - Snme, bzlme, s farkllklar vs. gibi dier etkiler, deme ularnn dnmesinin ve bununla balantl boyuna dorultudaki yer deitirmesinin belirlenmesinde gz nne alnacaktr.

127

Kprlerdeki TN scaklk deiimleri Blm 3.7.1e gre bulunacak ve yk katsays iin =1,0 alnacaktr. NOT1: dare TN iin alternatif deerler verebilir. NOT2: Basitletirilmi hesaplar iin, st yapda scaklk deiimi olarak TN = 35o alnabilir. Hat ve yapnn demeraj ve fren kuvvetlerine kar birlikte tepkisini belirlerken demeraj ve fren kuvvetleri, en olumsuz yk etkilerini verecek kpr ray trafiklerine yaklama, zerinden geme ve uzaklamay gz nne alacak komple bir analiz yaplmad srece yandaki dolguya uygulanmamaldr.

4.8.3 Hat / Yap Sisteminin Modellenmesi ve Hesab Hat / yap sistemindeki yk etkilerinin hesabnda ekil 1 e dayal bir model kullanlabilir.

(1) Hat (2) styap (iki aklkl tek deme ve tek aklkl tek deme gsterilmitir.) (3) Dolgu (4) Ray genleme aygt(varsa) (5) Boyuna dorultuda balast modellemesi iin kullanlan dorusal-olmayan yaylar (6) Temel, ayak ve mesnetlerin boyuna yndeki rijitliklerini modellemek amacyla sabit mesnetlerde kullanlan yaylara ait rijitlik katsays

ekil 4.8.3-1 Hat-Yap Sistemi Modeline bir rnek Hattn veya ray mesnetlerinin boyuna dorultudaki yk-yer deitirme davran, ekil 2 de gsterilen diyagram ile temsil edilebilir. Burada balang ksm elastik kesme dayanmn, yatay ksm plastik kesme dayanmn gstermektedir. (kN/m)

128

(1) Hatta birim uzunluk iin boyuna dorultudaki kesme kuvveti (2) Rayn deme stne gre yapt yer deitirme (3) Rayn traveslerdeki dayanm (ykl hat) (donmu balast ya da geleneksel balantl balastsz hat) (4) Traverslerin balasttaki dayanm (ykl hat) (5) Rayn traversteki dayanm (yksz hat) (donmu balast ya da geleneksel balantl balastsz hat) (6) Traverslerin balasttaki dayanm (yksz hat)

ekil 4.8.3-2 Bir Hat iin Boyuna Dorultudaki Kesme Kuvvetinin Boyuna Dorultudaki Hat Yer Deitirmesi ile Deiimi NOT: ekil 2 de anlatlan davran ou durumlar iin geerlidir (ama geleneksel ray balantlar olmayan gml raylar iin geerli deildir). Hat karakteristiklerinin gelecekte deiebileceinin ngrlebildii durumlarda bu deiiklikler, belirtilen gerekliliklere uygun olarak hesaplarda gz nne alnacaktr. FL boyuna dorultudaki toplam mesnet tepkisi aadaki gibi hesaplanr: Fl = 0i F1i (4.8.2-1)

Burada; Fli : i ykne karlk gelen her bir boyuna dorultudaki mesnet tepkisi 0i : st yapdaki, mesnetlerdeki ve alt yapdaki yk etkilerinin hesaplanmas iin TS EN 1990 A2de tanmlanan birletirme katsaylar kullanlacaktr; ray gerilmelerinin hesabnda 0i = 1,0 alnacaktr. Her bir ykn etkisi hesaplanrken ekil 2 de gsterilen hat rijitliinin dorusal olmayan davran gz nne alnmaldr. Her bir ykten dolay raylarda ve mesnetlerde meydana gelen boyuna dorultudaki kuvvetler, dorusal sperpozisyon yaplarak birletirilebilir. 4.8.4 Tasarm Kriterleri 4.8.4.1 Hat Kpr ve bitiiindeki kenar ayaklar zerindeki raylar iin, hat ve yapnn deiken ykler altnda birleik davranndan kaynaklanan izin verilebilir ilave ray gerilmeleri, aadaki tasarm deerleriyle snrlandrlmaldr:

129

- Basn: 72 N/mm2 - Demeraj: 92 N/mm2 Yukarda ilave ray gerilmeleri iin verilen snr deerler, aadaki koullara uyan hatlar iin geerlidir: - Minimum 900 N/mm2 ekme dayanmna sahip olan UIC 60 tipi ray, - Dz hatlar veya r 1500 m yarapl hatlar,
NOT: Hattaki yatay hareketi engellenmi balastl hatlarda ve dorudan balanm hatlarda, yukarda belirtilmi olan minimum hat yarap deeri dare ile anlamak sureti ile azaltlabilir.

- Maksimum aral 65 cm olan ar beton traverslere ya da edeer yapya sahip balastl hatlarda, - Traverslerin altnda minimum 30 cm sktrlm balasta sahip balastl hatlarda. Yukardaki kriterlerin salanamad durumlarda, zel almalarn yrtlmesi ya da ek nlemlerin alnmas gerekmektedir.
NOT: Baka hat inaat standartlar iin (zellikle yatay dayanm etkileyenler) ve baka trde raylar iin, maksimum ilave ray gerilmelerinin her bir zel proje iin dare tarafndan ayr ayr belirtilmesi tavsiye edilmektedir.

4.8.4.2 Yapnn Deformasyonu iin Snr Deerler Demeraj ve frenden dolay B (mm), aada belirtilen deerleri amayacaktr: -Kprnn iki ucunda da ray genleme elemanlarna sahip olmayan srekli kaynakl raylar veya demenin bir ucunda ray genleme elemanlarna sahip olanlar iin 5 mm, -Demenin iki ucunda ray genleme aygt olan ve balastn deme sonlarnda srekli olduu durumlarda 30 mm, -30 mm yi aan hareketlere ancak balast tabakasnda bir genleme derzi oluturulmu ise ve ray genleme elemanlar kullanlmsa izin verilebilir.

B nin tanm aadaki gibidir:

- Bir demenin ucu ile ona bitiik kenar ayak arasnda boyuna dorultudaki greli yer deitirme, veya - Birbirini izleyen demeler arasnda boyuna dorultudaki greli yer deitirme.

Dey yndeki trafik ykleri iin (iki hatta kadar yk modeli LM 71 veya gerektii zaman SW/0 ile yklenmi) H [mm], aadaki deerleri amayacaktr: - Hat ve yapnn deiken ykler altnda birleik davrannn gz nnde bulundurulduu durumlarda 8 mm (kprde bir genleme aygt bulunduu ya da hi bulunmad durumlarda geerlidir). - Hat ve yapnn birleik davrannn ihmal edildii durumlarda 10 mm. Burada H n tanm aadaki gibidir: - Bir demenin sonunda, demenin st yzeyinin deme deformasyonu nedeniyle oluan boyuna dorultudaki yer deitirmesi. NOT: Blm 4.8.4.1 de belirtilen raydaki izin verilebilir ilave gerilmelerin ya da yukarda belirtilen boyuna dorultudaki deme yer deitirmesinin almas durumunda ya yapnn revize edilmesi ya da ilave ray genleme elemanlarnn kullanlmas gerekmektedir. Deiik etkilerden tr, styap (deme) st yzeyinin greli olarak komu yaplara (kenarayak ya da baka bir demeye) olan V [mm] dey yer deitirmeleri aadaki deerleri amayacaktr: - Sahada 160 km/sa e kadar olan dorusal hzlar iin; 3 mm, - Sahada 160 km/sa den daha fazla dorusal hzlar iin; 2 mm.

130

Dorudan balanm hatlar iin ray mesnetlerinde ve balant sistemlerinde, dey trafik ykleri altnda yukarya doru kaldrma kuvvetleri, ray mesnetlerinin ve balant sistemlerinin ilgili snr durum (yorulma dahil) performans kriterleri dahilinde kontrol edilecektir. 4.8.5 Hesap Metodlar Aada belirtilen hesap metodlar, hat ve yapnn deiik etkilere kar birleik tepkisinin Blm 4.8.4 de verilen tasarm kriterleri dorultusunda kontrol edilmesini mmkn klmaktadr. Balastl demeler iin tasarm kriterleri aadaki gibi zetlenebilir: a) Demenin sonunda boyuna dorultudaki greli yer deitirme, izin verilen deerler ile karlatrlmas amac ile iki bileene ayrlmtr: Fren ve demerajdan dolay: B ve demenin dey deformasyonundan dolay: H, b) Raylardaki maksimum ilave gerilmeler, c) Demenin sonunda dey yndeki maksimum greli V yer deitirmesi. Dorudan balanm demelerde, yukarya doru kaldrma kuvvetleri iin Blm 4.8.4.2 ye uygun olarak ilave bir kontrol yaplmas gerekmektedir. Blm 4.8.5.1 de tek kpr demesi ile hattan oluan ve LT genleme uzunluu 40 m ye kadar olan basit mesnetli ya da srekli bir yapnn deiik etkilere kar birleik tepkisini tahmin etmek iin basitletirilmi bir hesap yntemi verilmektedir. Blm 4.8.5.1 deki artlar salamayan yaplar iin TS EN 1991-2 Ek G de hat ve yapnn deiik etkilere kar birleik tepkisini belirleyen bir metod verilmitir: - Bir kpr demesine sahip olan basit mesnetli ya da srekli bir kpr, - Birbirini izleyen basit mesnetli demelere sahip olan kprler, - Birbirini izleyen srekli demelere sahip olan kprler. Baka hat veya yapsal dzenlemelerde, alternatif olarak Blm 4.8.2 den Blm 4.8.5 e kadar verilen gerekliliklere uygun olarak bir analiz yrtlebilir. NOT: Alternatif hesap metodlar her zel proje iin dare tarafndan belirtilebilir. 4.8.5.1 Bir Demeye Sahip olan bir Kpr iin Basitletirilmi Hesap Yntemi Tek bir demeden oluan styaplar iin (basit mesnetli, bir ucunda sabit mesnet olan srekli aklklar veya ortasnda bir sabit mesnet olan srekli aklklar) aadaki koullar saland takdirde ray gerilmelerinin kontrol edilmesi gerekli deildir: - Altyap K rijitlii, aadaki paragrafta tanmlanan boyuna dorultudaki demeraj ve fren kuvvetleri (gerektii yerlerde 3.5.2 e gre snflandrlm) altnda demenin boyuna dorultudaki B yer deitirmesini 5 mm ile snrlandracak kadar bir rijitlie sahiptir. (Yer deitirmelerin belirlenmesi iin Blm 4.8.1 de verilen yap sistemi ve zellikleri gz nne alnmaldr.) - Dey trafik etkileri altnda, deme st seviyesinde deme ucunun boyuna dorultudaki yer deitirmesi H, 5 mm yi amamaktadr. - LT genleme derzleri arasndaki deme uzunluu, 40 m den daha azdr. Bu blmde verilen hesap ynteminin geerlilik snrlar aada belirtilmitir: - Hat, Blm 4.8.4.1 de belirtilen inaat artlarna uygun olacaktr.

131

- Hattn boyuna dorultudaki k plastik kesme dayanm, aadaki gibi olacaktr: Bo hatta: k= 20-40 kN/hattn beher metresi Dolu hatta: k= 60 kN/hattn beher metresi Dey trafik yk: Yk Modeli LM 71 (gerekli yerlerde yk modeli SW/0);burada Blm 3.5.2 de tanmlanan snflandrma katsays iin = 1 kullanlacaktr, Yk Modeli SW/2. Frenlemeden kaynaklanan etkiler iin: Yk Modeli LM 71 (gerekli yerlerde yk modeli SW/0) ve yk modeli HSLM: qlbk : 20 kN/m Yk Modeli SW/2: qlbk : 35 kN/m maksimum st snr: Qlak = 1000 kN. TD 35o TR 50o,

- Demerajdan kaynaklanan etkiler iin: qlak : 33 kN/m, - Isdan kaynaklanan etkiler iin: Demedeki TD s deiimi: Raylardaki TR Is Deiimi:

Rayla deme arasndaki maksimum s fark: ITD - TR I 20o (4.8.5.1-1) Sabit mesnetlerde demerajdan ve frenlemeden kaynaklanan boyuna yndeki tepkiler, demeraj ve fren kuvvetlerinin Tablo 1 de verilen azaltma katsays ile arplmas suretiyle bulunabilir.

Tablo 4.8.5.1-1 Tek Para Demelerin Sabit Mesnetlerinde Demerajdan ve Frenlemeden Kaynaklanan Boyuna Yndeki Kuvvetlerin Hesabnda Kullanlan Azaltma Katsays

Yapnn Toplam Boyu [m] 40

Srekli Hat 0.60

Azaltma katsays Demenin bir Demenin her iki ucunda ray genleme ucunda ray elemanlar var genleme elemanlar var 0.70 1.00

NOT: ereveler, kapal ereveler ve kutular iin, azaltma katsaysnn 1.00 olarak alnmas tavsiye edilir. Alternatif olarak, TS EN 1991-2 Ek G de verilen yntem veya Blm 4.8.1 ila Blm 4.8.4 ile uyum iinde olan bir hesap yntemi kullanlabilir.

Her bir hatta sabit mesnetlere etkiyen, 4.8.2 de belirtilen s deiiminden tr boyuna dorultudaki FTk kuvvetleri aadaki gibi elde edilebilir: - Demenin her iki ucunda srekli kaynaklanm raylara ve bir uta sabit mesnetlere sahip kprlerde:

132

Bu bantda; k [kN/m]: bo hat iin Blm 4.8.4.4 (2)ye gre hattn boyuna metredeki plastik kesme dayanm ve LT (m): Blm 4.8.4.2(1) e gre genleme uzunluu dur.

FTk [kN] = 0.6 k LT

(4.8.5.1-2) dorultusunda beher

- Demenin her iki ucunda srekli kaynaklanm raylara sahip ve demenin bir ucundan L1 dier ucundan ise L2 uzaklkta yerletirilmi sabit mesnetleri olan kprlerde: FTk[kN]= 0.6 k (L2-L1) (4.8.5.1-3) Bu bantda; k [kN/m]: bo hat iin Blm 4.8.4.4 (2)ye gre hattn boyuna dorultusunda beher metredeki plastik kesme dayanm ve L1 [m] ile L2 [m] ise ekil 6.21den grlebilmektedir.

Not (1): L1 ve L2 ye karlk gelen deme bir veya birden fazla aklktan oluabilir.

ekil 4.8.5.1-1 Sabit Mesnetlerin Uta Olmad Deme - Sabit mesnetli deme ucunda srekli kaynakl raylara sahip ve serbest uta ise ray genleme elemanlar olan kprlerde: FTk = 20 LT, fakat FTk 1100 (kN) (4.8.5.1-4) Burada LT : Blm 4.8.1 e gre genleme uzunluu (m) - Her iki ucunda ray genleme eleman olan kpr demeleri iin: FTk = 0 (4.8.5.1-5)
NOT: 4.8.4.1 e uyan hatlar iin k deerleri TS EN 1991-2 Ek G2 den alnabilir. k iin alternatif deerler dare tarafndan belirtilebilir.

Demenin ekil deitirmesinden dolay bir hattn sabit mesnetlerinde oluan boyuna dorultudaki karakteristik FQk kuvvetleri aadaki gibi elde edilebilir: - Her iki ucunda srekli kaynaklanm raylara sahip ve bir ucunda sabit mesnetli ve serbest ucunda ise ray genleme elemanlarna sahip olan kprlerde: FQk = 20 L (kN) (4.8.5.1-6) Burada L : Sabit mesnete yakn olan ilk akln uzunluu (m) - Demesinin her iki ucunda da ray genleme elemanlarna sahip olan kprlerde: FQk = 0 (4.8.5.1-7)

133

Deiik etkiler altnda bir demenin st yzeyinin bitiik yapya (kenar ayak ya da baka bir deme) gre dey yer deitirmesi, yap ve hattn birleik tepkisi ihmal edilerek hesaplanabilir ve Blm 4.8.4.2 deki kriterlere gre kontrol edilebilir.

4.9 Deprem Analizi Deprem analizi, DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 e gre yaplacaktr. Alt yap elmanlarnn eksenel ve kesme kuvvetleri altndaki tasarmlar, kapasite tasarm esaslarna uygun olarak yaplmaldr.

134

5. BETON KPRLER

135

136

5. BETON KPRLER 5.1 Genel 5.1.1 Kapsam Bu Blmde belirlenmi olan koullar, normal younlukta, 16 ile 70 MPa arasnda deiebilen silindir dayanm gerilmesine sahip beton, donat veya ngerilme bklmleri (veya ubuklar) ile imal edilen kprleri kapsar. 5.1.2 Kaynak Standartlar Bu blmn hazrlanmasnda faydalanlan standartlar aada verilmitir: AASHTO LRFD Bridge Design Specifications 2007 TS EN 1992-1 : 2004 TS EN 1992-2 : 2004 ACI 318M-05 TS 500

5.2 Tanmlar Ankraj- Ardekme iin, demetin betona balantsn salayan zel bir mekanik dzenek; n germe iin beton ngrlm olan belli bir dayanma ulaana kadar ve ngerilme kuvveti betona aktarlana kadar demetin betona balantsn salayan bir dzenek; donat ubuklar iin ise bir donat boyu veya bir kanca veya mekanik ankraj, veya her ikisinin bir kombinasyonu ile ubuun ucunda ubuk tarafndan karlanan kuvvetin betona aktarlmas iin ihtiya duyulan dzenek Ankraj Yuvas- Gvdede, balkta veya gvde-balk balant blgesinde demet ankrajnn yerletirilebilmesi iin braklan boluk Ankraj Blgesi- ngerilme kuvvetinin ankraj dzenei yardm ile betonun yerel bir blgesine aktarld ve buradan yapnn daha genel ve geni bir blgesine yayld yap blgesi Gerdirme- ngerilme demetlerine ekme gerilmesi verme ilemi Aktarma- ngerilme kuvvetinin betona aktarld an Aderansl demet- Dorudan veya klf iine beton enjeksiyonu yaplmak suretiyle betona aderans salanm bir demet Patlatma kuvvetleri- Aktarma blgesinde veya ngerilme kuvvetlerinin ankraj blgesindeki ekme kuvvetleri. Yerinde dkme beton- Yap iindeki nihai konumuna henz plastik durumda iken yerletirilen beton Yakn konumda yerletirilen ankrajlar- Eksenden eksene ara uzaklklar gz nne alnan dorultudaki ankraj dzeneinin geniliinin 1.5 katndan kk olan ankraj dzenekleri iin tanmlanr.

137

Birletirici- Daha nce dklm olan iki veya daha fazla yap blmlerini balamak amac ile yerletirilen yerinde dkme beton Kompozit Yap- Kuvvet etkilerini bir btn olarak karlamak zere birbirine balanarak btnletirilmi olan beton elemanlar veya beton ile elik elemanlar Net beton rts- Donat ubuklarnn, ngerilme bklmlerinin, son germe klflarnn, ankrajlarn ve dier gml elemanlarn d yzeyinden beton yzeyine kadar olmas gerekli olarak belirlenmi olan minimum uzaklk Sarglama- Basn altndaki betonun dalmasnn epeevre yanal kuvvetler gelitirilerek nlenmesi. Bu kuvvetler, enine donat, elik eleman ,kompozit tp veya benzeri dzenekleri ile salanabilir. Sarglama Ankraj- Yerel ankraj blgesinde zel donat ile betonun sarglanmas Snme- Kalc yk altnda betonun zamana bal ksalmas Yksek kiri- Kesmenin sfr olduu noktadan mesnet yzne olan uzakln 2d den kk olduu veya mesnetteki kesmenin te birinden daha byk bir kesme oluturan bir ykn mesnet yzne 2d den daha yakn olduu eleman Sapma semeri- Harici demetlerin yn deitirmesini salamak ve geometriyi kontrol etmek amac ile gvdeye, bala veya gvde-balk balantsna yerletirilmi bir beton blok Kenetlenme boyu- Bir donat ubuunun veya bir ngerilme bklmnn belirlenmi olan dayanma ulaabilmesi iin gerekli uzunluk Kenar Uzakl- Donatnn veya dier bir gml elamann ekseninden betonun kenarna kadar olan minimum uzaklk Etkili Ykseklik- Eilme ve kesme kuvvetlerini karlayabilmek iin bir elemann etkili olan ykseklii Etkili ngerilme- Kayplardan sonra ngerilme eliinde kalan kuvvet veya gerilme Yataklama boyu- Donat ile beton arasndaki kuvvet aktarmnn gerekletii boyun balang noktas olan kritik kesitin tesindeki ankraj veya donat boyu Harici Demet- Beton gvdenin dna yerletirilmi son germe demeti. Genellikle bir kutu kesitli kiriin iinde olabilir. Genel Blge- Eleman boyunca ngerilme kuvvetinin kesitte dorusal bir gerilme dalm oluturduu blge Dahili Demet- Beton gvde iine yerletirilmi bir ardekme demeti zotropik Donat- Donat ubuklarnn birbirine dik olduu ve donat orannn her iki ynde de eit olduu bir donat modeli Yerel Blge- Bir ankraj dzeneinin hemen nnde olup onu evreleyen ve yksek basn gerilmelerine maruz kalan beton blgesi Dk Gevemeli elik- elik geveme kayplarnn, ykseltilmi sda ekme suretiyle, nemli mertebede azaltld bir ngerilme bklm Normal Younluklu Beton- Younluu 21500 ve 25000 N/m arasnda olan beton

138

Aderans ksmen engellenmi bklm- Boyunun belli bir blgesinde aderansa sahip olup, dier bir blgesinde ise amal olarak ve mekanik veya kimyasal arelerle aderans engellenmi ngerilme bklm. Buna ayrca klflanm bklm ismi de verilir. Ksmi (snrl) ngerilmeli beton- ngerilme bklmlerinin ve donat ubuklarnn ortaklaa kullanldklar beton. Snrl ngerilmede kablo, dk mertebede ekme ile gerilir. Ksmi ngerilmeli elemanlarn nbasnca maruz kalm ekme blgesinde atlamaya izin verilebilir. Ardekme- Beton, ngrlen belirli bir dayanma ulatktan sonra demetlerin gerildii bir ngerilme yntemi Ardekme klf- Sertlemi beton iinde ardekme demetleri veya ubuklar iin bir yol salanmas amac ile kullanlan yar rijit veya esnek bir boru eklinde bir dzenek Rijit klf- 6000 mm aklkla iki bandan mesnetlenmi durumunda 25 mmden fazla sehim yapmayacak kadar rijit, eksiz bir tp Yar rijit klf- Metal veya plastik malzemeden oluklu, yivli bir klf olup, ardekme klf olarak kullanlr Esnek klf- Gevek balantl bir klf olup, 1200 mm ap ile zarar grmeden sarlabilen bir klf Prefabrik elemanlar- Nihai pozisyonlar dnda baka bir yerde dklm beton elemanlar ngerilmeli beton- ngerilme kuvvetleri uygulanmak suretiyle bnyesinde gerilmeler ve deformasyonlar oluan bir beton eleman nekme- Bklmlerin beton dklmeden nce ekilerek gerildikleri bir ngerilme yntemidir. Donatl beton- Burada belirlenmi olan minimum dzeyde ngerilme demetini veya ngerilmesiz donaty ieren beton Donat- Donat ubuklar ve/veya ngerilme elii Geveme- ngerilme demetlerindeki gerilmenin zamana bal olarak azalmas Plak- Genilii etkili yksekliinin en az drt kat olan bir eleman zel ankraj dzenei- Amaca uygunluu standartlam bir kabul deneyi ile kantlanmas gereken bir ankraj dzenei. ok dzlemli ankrajlarn bir ou ve aderans ankrajlarnn hepsi zel ankraj dzenekleridir. Belirlenmi beton dayanm gerilmesi- e uygun olarak ve yeni yaplarn hesab ve tasarmnda kullanlmak amac ile belirlenmi olan beton anma basn dayanm gerilmesiir. Fret- Spiral eklinde srekli olarak kvrlm ubuk veya tel Gerilme aral - Geici ykler altnda minimum ve maksimum gerilmeler arasndaki cebirsel fark Yapsal ktlesel beton- Hidratasyon ss ve buna elik eden hacim deiikliklerinin sebep olaca atlaklarn en aza indirilebilmesi iin zel malzeme ve ilemler kullanlmas gereken herhangi bir byk hacimli beton Destek-gergi modeli- Tekil kuvvetlerin veya geometrik sreksizliklerin bulunduu blgelerde, beton boyutlarnn ve donat miktarlarnn belirlenmesi iin ve beton iinde kabul edilen basn destekleri ile

139

donat iindeki ekme gergileri ekillerinin ve bunlarn kesime noktalarndaki dm noktalar geometrisinin belirlenmesi iin kullanlan bir model Deiken Is - Beton ssnn en kesit boyunca deiimi Demet- Betonda ngerilme uygulamas iin kullanlan yksek dayanml bir elik eleman. Aktarm- Bir ngerilme ankraj dzenei iindeki kuvvetin betona aktarlmas ilemidir. Aktarm boyu- ngerilmeli bir elemanda aderans ve srtnme yolu ile ngerilme kuvvetinin betona aktarld boy Enine donat- Kesme, burulma ve yanal kuvvetleri karlamak veya betonun sarglanmas amac ile bir yapsal elemanda kullanlan donat. Etriye ve gvde donats genellikle eilme elemanlarnn enine dorultudaki donats iin, iroz ve fret deyimleri ise genellikle basn elemanlarnn enine dorultudaki donats iin kullanlr. Dalgalanma srtnmesi- Bir demet klfnn veya knnn belirlenmi profilden sapma yapmas sonucu demet ile klf arasnda oluan srtnme Akma dayanm- Donatnn belirlenmi olan akma dayanm gerilmesi

5.3. Simgeler Latin Harfleri

a
Ao

Aoh

A1 A2 Ab Ac Ac

Acs

Acp Acv Ag Aps As As As As Ask Ass Ast Ast At Avf

Edeer gerilme dalmnn ykseklii (5.7.2.2) Kesme ak yolunun belirledii alan (5.8.2.2.4) Enine burulma donats eksenleri iinde kalan alan; buna enkesit ierisinde bulunan delik alanlar da dahildir (5.8.2.2.4) Mesnet dzeneinin altndaki alan (5.7.4.5) ekil 5.7.5-1 de tanmlanm alan (5.7.5) Etkili mesnetlenme alan (5.9.8.6.2) Betonun enkesiti (5.4.1.4) Fret donatnn d apna gre hesaplanm olan ekirdek alan (5.7.4.6) Destein etkili en kesit alan (5.6.3.1) Beton en kesitin d evresinin oluturduu toplam alan (5.8.2.2.2) Kesme aktarmna katlan beton alan (5.8.4.1) Kesitin brt alan (5.7.4.1) (5.7.4.4) ngerilme eliinin alan (5.5.4.2) (5.6.4.1) (5.7.3.1.1) (5.7.3.2.2) (5.7.3.4) (5.7.4.1) (5.7.4.4) ngerilmesiz ekme donatsnn alan (5.5.4.2) (5.7.3.1.1) (5.7.3.2.2) (5.7.3.4) (5.7.3.6.2) (5.7.4.1) Basn donatsnn alan (5.7.3.1.1) (5.7.3.2.2) (5.7.3.6.2) ngermeli kirilerde dey patlatma donatsnn toplam alan (5.9.9.1) Her bir dorultuda ve her bir yzde birim uzunluktaki donat alan (5.10) Yzey donatsnn alan (5.7.3.4) Destek iindeki donat alan (5.6.3.3) Boyuna dorultudaki donatnn toplam alan (5.7.4.4) Gergi boyuna dorultusundaki donatnn toplam alan (5.6.4.1) Enine dorultuda kapal burulma donatsnn bir kolunun alan (5.8.2.2.4) Kesme-srtnme donats kesit alan (5.8.4.1)

140

Av aeff a b beff bv bw bw c c ct D d dc dc de dpatl dp ds

dt e

s aralnda bulunan kesme donats alan (5.8.2.1.3c) Kesitin byk boyutuna paralel olarak llm, etkili mesnetlenme alannn yanal boyutu (5.9.8.6.2) Ankraj dzeneinin veya dzenek grubunun incelenen dorultudaki yanal boyutu (5.9.8.6.3) Basn balnn genilii (5.7.3.1.1) (5.7.3.2.2) Kesitin kk boyutuna paralel olarak llm, etkili mesnet alannn yanal boyutu (5.9.8.6.2) Etkili gvde kalnl (5.8.2.1.3a) (5.8.2.1.3b) (5.8.2.3.1) Gvde genilii (5.7.3.1.1) Dairesel kesitin ap (5.7.3.2.2) En d basn lifinden tarafsz eksene olan uzaklk (5.5.4.2) (5.7.2.2) (5.7.3.1.1) (5.7.3.1.2) Kohezyon katsays (5.8.4.1) (5.8.4.2) Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifin tarafsz eksene uzakl. (Kompozit kesitlerde, kesitin kompozit hale geldikten sonraki ct deeri kullanlr) (5.8.2.1.3b) Fret donatsnn dtan da llen ap (5.7.4.6) Eilme elemanlarnda faydal ykseklik (5.8.2.1.3a) (5.8.2.1.3c) Demet klf stndeki minimum beton rts ile klf apnn yarsnn toplam (5.9.6.3.2) En d ekme lifi ile buna en yakn konumdaki donat ubuunun merkezi arasndaki uzaklk olarak tanmlanan beton rts kalnl (5.7.3.4) ngerilmesiz yada ksmen ngerilmeli beton elemann kalnl (5.7.3.4) Ankraj dzeneinden Tpatl patlatma kuvvetinin etki noktasna olan uzaklk (5.9.8.6.3) En d basn lifinden ngerilme demetlerinin arlk merkezine olan uzaklk (5.7.3.1.1) (5.8.2.1.3b) (5.7.3.2.2) En d basn lifinden ekme donatsnn arlk merkezine olan uzaklk (5.7.3.2.2) ( En d basn lifinden en dtaki ekme donats merkezine uzaklk (5.5.4.2) Napier logaritmalarnn taban (5.9.5) Ankraj dzenei veya dzenek grubunun kesitin arlk merkezine gre d merkezlii (5.9.8.6.3) Eksenel kuvvetin x dorultusundaki d merkezlii, Muy/Nu (5.7.4.5) Eksenel kuvvetin y dorultusundaki d merkezlii, Muy/Nu (5.7.4.5) Betonun elastisite modl (5.7.1) (5.7.4.1) Aktarma annda veya yk uygulanmas annda beton elastisite modl (5.9.4.2.2b) 28 gnlk betonun elastisite modl (5.4.1.3) ngerilme elii elastisite modl (5.4.4.8) (5.7.4.4) (5.9.4.2.2b) Donatnn elastisite modl (5.4.2.7) (5.7.4.3) ngerilmenin uyguland andaki beton elastisite modl kullanlarak (kpr ayaklar gibi) dier elemanlarda hesaplanm olan kuvvet etkisi (5.9.5) Dier elemanlarda hesaplanan azaltlm kuvvet etkisi (5.9.5)

e ex ey Ec Eci Ecm Ep Es F F Fn Fr Fu-in

Destek veya gerginin anma dayanm (5.6.2)

Desteklerin veya gergilerin katsayl dayanm (5.6.2) Demetin birim boyuna isabet eden dzlem ii sapma kuvveti etkisi (5.9.6.3.1) Demetin birim boyuna isabet eden dzlem d kuvvet etkisi (5.9.6.3.2) ACI 318M-05 ve AASHTO LRFD-07 de tanmlanan 28 gnlk karakteristik basn dayanm gerilmesi (5.4.1) (5.6.3.3) (5.7.4.1) (5.7.4.4) Ankraj dzeneklerinin nndeki beton basn gerilmesi (5.9.8.6.2) Balang yklemesi veya ngerilme srasndaki beton basn dayanm gerilmesi (T5.9.3.1.2-1)

Fu-out fc

fca fci

141

fck fck(t) fcm fcm(t) fcm(t0) fcpe

fctm fck,kp

fct,sp fct fd
fcu

fpbt fpc fpe fpj fpk fps fps fpu fpy fr fR,min fs fs fs fss ftk
fyk

fy

fy fyh fyt fyt fpT fpF fpA fpES fpLT fpR1 h h

TS EN 206-1 de tanmlanan karakteristik basn dayanm gerilmesi (T5.4.1.1-1) t yandaki betonun karakteristik basn dayanm gerilmesi (5.4.1.1) TS EN 206-1 de tanmlanan karakteristik kp basn dayanm gerilmesi (T5.4.1.1-1) 28 gnlk ortalama basn dayanm gerilmesi (5.4.1.1) t yandaki betonun ortalama basn dayanm gerilmesi (5.4.1.1) Ykleme anndaki ortalama beton basn dayanm gerilmesi (5.4.1.4) Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifte, (btn ngerilme kayplarndan sonra) sadece etkili ngerilme kuvvetlerinden tr ortaya kan beton basn gerilmesi (5.8.2.1.3b) 28 gnlk ortalama ekme dayanm gerilmesi (T5.4.1.1-1) (5.7.3.3.2) Yarma-ekme dayanm gerilmesi (5.4.1.2) 28 gnlk ekme dayanm gerilmesi (5.4.1.2) Snr basn gerilmesi (5.6.2) (5.6.3.3) Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifte, katsaysz zati ykler altnda ortaya kan beton gerilmesi (5.8.2.1.3b) Aktarmadan hemen nce ngerilme eliinde gerilme (T5.9.3-1) ngerilme kayplarndan sonra ya aktarlan yklere kar koyan en kesitin arlk merkezindeki ya da arlk ekseninin balk iinde olmas durumunda gvde ile balk balant yerindeki beton basn gerilmesi (5.8.2.1.3b) (5.8.2.2.2) Kayplardan sonra ngerilme eliindeki gerilme dayanm gerilmesi (5.6.4.1) (5.7.3.1.2) (5.7.4.1) (5.7.4.4) (T5.9.3-1) ngerilme eliinde germe srasndaki gerilme (5.9.4.2.2.6) ngerilme eliinin kopma gerilmesinin karakteristik deeri (5.4.3.2) Eilme anma dayanm gerilmesinda ngerilme eliindeki ortalama gerilmesi (5.7.3.1.1) ngerilme eliinin akma dayanm gerilmesi (5.7.3.1.2) (5.7.3.2.2) ngerilme eliinin ekme dayanm gerilmesi (5.7.3.1.1) (5.7.4.1) (T5.9.3-1) ngerilme eliinin akma dayanm gerilmesi (5.5.4.2) (T5.9.3-1) Betonarme kesitlerin atlama momentinin hesabnda kullanlan kopma dayanm gerilmesi (5.7.3.2.2) (5.7.3.6.2) Aderans gerilmesi (T5.4.2.6-1) Anma eilme dayanm gerilmesinda ekme donatsndaki gerilme (5.7.3.1.1) Anma eilme dayanm gerilmesinda basn donatsndaki gerilme (5.7.3.1.1) Donatdaki ekme gerilmesi (5.9.9.1) Kullanm snr durumunda donatdaki ekme gerilmesi (5.7.3.4) Kopma dayanm gerilmesi (5.4.2.4) Donat elii akma dayanm gerilmesi (5.4.2.4) ekme donatsnn akma dayanm gerilmesi (5.5.4.2) (5.6.4.1) (5.7.4.1) (5.8.2.2.6) (T5.9.3.1.2-1) Basn donatsnn akma dayanm gerilmesi (5.7.3.2.2) (5.7.4.4) Fret donatsnn akma dayanm gerilmesi (5.7.4.6) Kesme donatsnn akma dayanm gerilmesi (5.8.2.1.3b) Enine burulma donatsnn akma dayanm gerilmesi (5.8.2.2.4) Toplam kayp (5.9.4.1) Srtnme kayb (5.9.4.1) Ankraj oturmas kayb .(5.9.4.1) Elastik ksalma kayb (5.9.4.1) (5.9.4.2.2b) Uzun sreli bzlme, snme ve kayb elikteki geveme kayb (5.9.4.1) ngerilme eliinde nekme ile aktarmadan nce meydana gelen geveme kayb (5.9.4.1) Eleman kalnl veya ykseklii (5.7.3.4) (5.9.8.1) Kesitin incelenen dorultudaki yanal boyutu (5.9.8.6.3)

142

h0 hf hf I Ie Ig Is k kh
k

k K K le li lu lc Ma Mcr Mdnc Mr Mn MSLcr MSL Mux Muy m N N N0 NBn NBr Nc Nn Ns Nr Nrxy Nrx Nry Nu
n

n n

tibari byklk (5.4.1.4) Basn balnn kalnl (5.7.3.1.1) (5.7.3.2.2) T veya I elemannn basn bal kalnl (5.7.3.1.1) Kesitin atalet momenti (Kompozit kesitlerde, kesitin kompozit hale geldikten sonraki enkesit deerleri kullanlr) (5.8.2.1.3b) Etkili atalet momenti (5.7.3.6.2) Arlk merkezinden geen eksen etrafnda beton brt kesitinin atalet momenti (5.7.4.3) (5.7.3.6.2) Arlk merkezinden geen eksen etrafnda, boyuna dorultudaki eliin atalet momenti (5.7.4.3) Ykleme anndaki basn gerilmesinin t0 daki ortalama basn dayanm gerilmesine oran (5.4.1.4) h0 boyutuna bal olan bir katsaydr (5.4.1.5) (T5.4.1.5-3) Katsay (5.4.1.6) ekme dayanmnn akma dayanmna oran (T5.4.2.2-1) (5.4.3.5) Etkili boy katsays (5.7.4.1) Klfn sabitlendii noktalar arasndaki dalgalanmaya bal bir srtnme katsays (Demetin beher mm boyu iin) (5.9.4.2.2b) Etkili demet boyu (5.7.3.1.2) Ankrajlar arasndaki demet uzunluu (5.7.3.1.2) Etkili boy (5.7.4.1) Yerel blgedeki sarg donatsnn boyuna dorultudaki boyu (5.9.8.6.2) ekil deitirmenin hesapland aamada elemandaki en byk eilme momenti (5.7.3.6.2) atlama momenti (5.7.3.6.2) Kompozit olmayan kesite etki eden toplam katsaysz l yk momenti (5.7.3.2.2) Katsayl eilme dayanm (5.7.3.2.1) Anma dayanm (5.7.3.2.1) Katsayl ek kalc yklerin ve hareketli yklerin atlama momentine katks (5.8.2.1.3b) Ek kalc ykler (sperimposed dead loads) ve hareketli yklerden dolay meydana gelen katsayl eilme momenti (5.8.2.1.3b) D yk etkisi altnda, x ekseni etrafndaki katsayl moment (5.7.4.5) D yk etkisi altnda, y ekseni etrafndaki katsayl moment (5.7.4.5) Deime katsays (5.7.5) Yklemenin yinelenme says (5.4.2.6) ngerilme demetlerinin adedi (5.9.4.2.3b) Dmerkezliin sfr olduu bir kesitteki eksenel anma dayanm (5.7.4.5) Mesnette ezilme anma dayanm (5.7.5) Katsayl ezilme dayanm (5.7.5) Kesme dzlemine dik olan kalc net basn kuvveti (5.8.4.1) Eksenel anma dayanm, eilmeli veya eilmesiz (5.7.4.4) Ankrajlar arasnda demetin mesnetlendii mafsal noktalarnn adedi (5.7.3.1.2) Katsayl eksenel dayanm, eilmeli veya eilmesiz (5.7.4.4) ki eksenli eilme iin katsayl eksenel dayanm (5.7.4.5) Sadece ey d merkezlii esas alnarak hesaplanm katsayl eksenel dayanm (5.7.4.5) Sadece ex d merkezlii esas alnarak hesaplanm katsayl eksenel dayanm (5.7.4.5) D yk etkisi altnda, katsayl eksenel kuvvet (5.7.4.5) Modler oran (5.7.1) Kesitteki etriye kol says (5.8.2.3.2) Bir sradaki ankrajlarn adedi (5.9.8.6.2)

143

PPR Pr Pu r R Sc Snc s s
s

s s s Tcr Tr Tn Tpatl Tu Tu t t t t0 ts u uh Xu x
Vci
uc

Vc Vcw Vn Vp Vr Vs Vi Vu yt
Yunan Harfleri

Ksmi ngerilme oran (5.5.4.2) nekmeli elemanlarn ankraj blgesindeki patlatma dayanm (5.9.9.1) Blm 3.3.7 de verilen yk katsays ile arplm demet ngerilme kuvveti (5.9.6.3.1) (5.9.6.3.2) (5.9.8.6.2) Atalet yarap (5.7.4.1) Yn deitiren demetin erilik yarap (5.9.6.3.1) Kompozit kesitin, kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u life gre dayanm momenti (5.7.3.3.2) Kompozit olmayan kesitin, kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u life gre dayanm momenti (5.7.3.3.2) imento eidine bal bir katsay (5.4.1.1) Fret donats adm (5.7.4.6) ekme yzne yakn donatlarn aral (5.7.3.4) Kesme donats aral (5.8.2.1.3b) Etriye aral (5.8.2.2.5) Ankrajlarn merkezden merkeze ara uzakl (5.9.8.1) (5.9.8.6.3) Burulmada atlama momenti (5.8.2.2.1) Katsayl burulma dayanm. (5.8.2.2.1) Burulma anma dayanm (5.8.2.2.1) Ankraj blgesinde, ankraj dzeneinin nnde ve demet eksenine dik dorultuda etkiyen ekme kuvveti (5.9.8.6.3) Katsayl burulma momenti (5.8.2.3.1) Maximum denge burulma momenti (5.8.2.2.1) Germe ileminden itibaren geen zaman (saat olarak) (5.4.3.3) Gn olarak betonun ya (5.4.1.1) Eleman kalnl (5.9.8.6.2) Ykleme annda gn olarak betonun ya (5.4.1.4) Kuruma bzlmesinin (veya imesinin) balad andaki betonun ya (gn) (5.4.1.5) Kurumaya maruz kalan ksmn evresi (5.4.1.4) Beton kesitin d evre uzunluu (5.8.2.2.2) Aoh alannn evre uzunluu (5.8.2.2.6) (5.8.2.3.1) Kutu iinden llen net duvar genilii (5.7.4.7.1) Bir ngerilme demetinde germenin uyguland noktadan incelenen noktaya kadar olan bir ngerilme demetinin boyu (5.9.4.2.2b) Eilmeli kesme dayanm (5.8.2.1.3b) Betonun kesme dayanmna katks (5.8.2.1.3) (5.8.2.1.4) (5.8.2.3.1) Gvdedeki eik atlan byk asal ekme gerilmesi sebebiyle ortaya kmas durumunda betonun kesme dayanmna katks (5.8.2.1.3b) Kesme anma dayanm (5.8.2.1.1) (5.8.4.1) (5.9.6.3.2) Kesme kuvveti dorultusundaki ngerilme kuvveti bileeni (5.8.2.1.3b) Katsayl kesme dayanm (5.8.2.1.1) Kesme donatsnn kesme dayanmna katks (5.8.2.1.3) (5.8.2.1.3b) Katsayl kesme kuvveti (5.8.2.1.1) (5.8.2.1.4) (5.8.2.3.1) Tarafsz eksenden en d ekme lifine kadar olan uzaklk (5.7.3.6.2)

Destek ile komu ekme gergisi arasndaki en kk a (derece) (5.6.3.3) Kesme donatsnn boyuna eksene gre as (derece) (5.8.2.1.3b) Germenin uyguland noktadan incelenen noktaya kadar ngerilme eliinin getii yol boyunca yapt asal sapmalarn mutlak deerlerinin toplam. Eer germe iki

144


as ds 1 d s

cc(t)

e
c c1 cu1 cs cd ca

batan eit olarak uygulanyor ise, en yakn germe uygulanma noktas ile incelenen nokta arasndaki asal sapmalarn mutlak deerlerinin toplam (radyan) (5.9.4.2.2b) Kesitin eksenine gre demet kuvvetinin eim as; eer demetler merkezi konumda ise veya ankraj kuvveti dorultusu kesitin merkezine doru ise pozitif, eer ankraj kuvveti dorultusu kesitin merkezinden uzaklar konumda ise negatif alnr (5.9.8.6.3) Otojen bzlmesi hesabnda kullanlan betonun ya tye bal katsay (5.4.1.5) Betonun ya t ye bal katsay (5.4.1.2) Bzlme hesabnda kullanlan betonun ya tye bal katsay (5.4.1.5) Basn blgesinin etkili yksekliini tanmlayan katsay (5.4.1.7) (5.7.2.2) (5.7.3.1.1) (5.7.3.2.2) Maksimum katsayl kalc yk momentlerinin, maksimum katsayl toplam yk momentine oran (5.7.4.3) En d ekme lifinde eilme birim uzamasnn donatnn merkezindeki birim uzamaya oran (5.7.3.4) evre katsays (5.7.3.4) Betondaki basn birim ksalmas (5.7.4.7.1) Maksimum basn gerilmesindeki birim uzalma/ksalma (T5.4.1.1-1) Betonun basn altndaki krlma birim ksalmas (T5.4.1.1-1) Toplam bzlme birim ksalmas (5.4.1.5) kuruma bzlme birim ksalmas (5.4.1.5) otojen bzlme birim ksalmas (5.4.1.5) Net ekme birim uzamas (5.7.3.5) (5.5.4.2) maksimum kuvvetteki birim uzama (T5.4.2.2-1) ekme gergisinin dorultusundaki beton iindeki ekme uzamas (5.6.3.3) Betonun krlma birim ksalmas (5.7.4.4) Nihai snme birim ksalmsa (5.4.1.4) Kuruma bzlmesi (5.4.1.5) t0 yandaki betonun nihai snme katsays (5.4.1.4) Nihai snme katsays (5.7.3.6.2) Dayanm katsays (5.5.4.2) Donat ap (5.9.8.3.2-2) Kutu kolon azaltma katsays (5.7.4.7.2c) t0 zamannda uygulanan ykleme iin t zamanndaki snme katsays (5.9.5) Uzay kafes kiri modelinde tanmlanan basn ubuklarnn eimi (5.8.2.2.4) Birbirine yakn konumdaki ankrajlar iin dzeltme katsays (5.9.8.6.2) Dikdrtgen bir kesitin duvar narinlik oran (5.7.4.7.1) Betonal ilgili bir katsay (5.8.4.2) Srtnme katsays (5.8.4.1) (5.8.4.2) (5.9.4.2.2b) Germe annda ngerilme eliindeki gerilmenin karakteristik ekme dayanm gerilmesine oran (5.4.3.3) Germeden 1000 saat 20 C scaklkta yzde olarak geveme kayb deeridir (5.4.3.3) Ykleme anndan sonsuza kadar sabit olan basn gerilmesi (5.4.1.4) Geveme kayplarnn mutlak deeri (5.4.3.3) ngerilme eliindeki germe veya aktarmadan sonraki gerilme (5.4.3.3) Ardekme iin pi, elastik ksalma, srtnme, ankraj kamasnn oturmas gibi derhal gerekleen kayplar karldktan sonra ngerilme elemannda bulunan gerilme deeri -ngerilme iin pi, kama oturmas kaybndan ve Sonra ngerilme elemannda bulunan gerilme deeridir (5.4.3.3) Birim beton ksalmas ile ilgili bir parametre (5.4.1.6) Eksenel kuvvetin betonun kesme dayanmna katks ile ilgili katsay (5.8.2.1.3a)

t uk
s

cu cc cd (,t0) w
(t,t0)

w
c

1000 pr pm0 pi

145

5.4 Malzeme zellikleri 5.4.1 Beton 5.4.1.1 Basn Dayanm TS EN 206-1 de tanmlanan beton dayanm snflar ve bunlara ait baz malzeme zellikleri Tablo 1 de verilmitir. Beton karakteristik basn dayanm, denenecek silindirlerden elde edilecek basn dayanmlarnn tasarmda belirtilen beton snfna ait basn dayanmndan dk olma olasl belli bir oran olan deerdir. Bu oran, TS EN 206-1de %5, ACI 318M-05 e ve AASHTO LRFD-07de ise %9 olarak alnmaktadr. ACI 318M-05 ve AASHTO LRFD-07 de tanmlanan karakteristik basn dayanm gerilmesi fc ile, TS EN 206-1 de tanmlanan karakteristik basn dayanm gerilmesi fck arasndaki bant, yaklak olarak aada verilmitir (Darwin, 2005):

fc = fck + 2.75

(MPa)

(5.4.1.1-1)

Kalp sklmesi, ngerilme uygulanmas gibi bir takm yapm aamalar iin 28 gnden farkl yalardaki betonun basn dayanm gerilmesi gerekli olabilir. TS EN 206-1 e gre t yandaki karakteristik basn dayanm gerilmesi fck(t): 3 < t < 28 gn iin t 28 gn iin

fck(t) = fcm(t) 8 (MPa) fck(t) = fck (MPa)

(5.4.1.1-2) (5.4.1.1-3)

t 3 gn iin, deneylere dayanan daha kesin deerler kullanlmaldr. t yandaki betonun basn dayanm gerilmesi imento eidine, scakla ve kr koullarna baldr. Ortalama 20o C scaklkta TS EN 12390-2 ye uygun olarak krlenmi bir betonun eitli yalardaki ortalama basn dayanm gerilmesi fcm(t), Denklem 4 ve 5 ten yararlanlarak tahmin edilebilir.
ve

fcm(t) = cc(t) fcm

(5.4.1.1-4 ) (5.4.1.1-5 )

cc(t) = exp { s [ (1- (28 / t) 1/2 ] }

Burada;

fcm(t) = fcm = cc(t) = t = s =

t yandaki betonun ortalama basn dayanm gerilmesi Tablo 1 e gre 28 gnlk ortalama basn dayanm gerilmesi Betonun ya tye bal katsay Gn olarak betonun ya imento eidine bal bir katsay

Tablo 5.4.1.1-1 imento Dayanm Snfna gre s katsays imento dayanm snflar s CEM 42.5 R, CEM 52.5 N ve CEM 52.5 R (R snf) 0.2 CEM 32.5 R, CEM 42.5 N (N snf) 0.25 CEM 32.5 N (S snf) 0.38 Not: exp{ } ile e( ) ayn anlamdadr.

146

Tablo 5.4.1.1-1 Beton in Birim Ksalma Deerleri

Beton Dayanm Snflar

fck (MPa)

12 1,8

16 1,9

20 2,0

25 2,1

30 2,2

35 2,25 3,0

40 2,3

45 2,4

50 2,45

55 2,5

60 2,6

c1 (%0) cu1 (%0)

5.4.1.2 atlama Momenti Hesab iin ekme Dayanm Betonarme kesitlerin atlama momentinin hesabnda kullanlan ekme dayanm gerilmesi f r (MPa), aadaki gibi alnr:

f r = 0.63 f c'

(5.4.1.2-3)

5.4.1.3 Elastisite Modl, Poisson Oran, Is Genleme Katsays Betonun elastik ekil deitirmesi, nemli lde betonun bileimine ve zellikle agrega cinsine baldr. Elastisite modl Ecm, c = (0 ve 0.4) fcm arasndaki sekant deeri olarak tarif edilmi ve yaklak deerleri kuvarsit agregal betonlar iin Tablo 5.4.1.1-1 de verilmitir. Bu deer kireta agregalar iin % 10, kumta agregalar iin % 30 orannda azaltlmal, bazalt agregalar iin % 20 orannda arttrlmaldr. Elastisite modlnn zamanla deiimi

Ecm (t) = [fcm (t) / fcm]0.3 Ecm

Burada Ecm ve fcm gerilmesi Ecm (t) ve fcm (t)

(5.4.1.3-1)

: Testlerden elde edilen 28 gnlk ortalama elastisite modl ve basn dayanm : t gnlk elastisite modl ve ortalama basn dayanm gerilmesi

fcm (t) ve fcm arasndaki iliki denklem (5.4.1.1-4) ten elde edilmektedir.
Poisson oran, atlamam beton iin 0.2 , atlam beton iin 0.0 olarak alnabilir. Daha kesin bilgiler olmadka, s genleme katsays 10x10-6 K-1 olarak alnabilir.

5.4.1.4 Snme Betonun snmesi bal nem oranna, eleman boyutlarna ve betonun bileimine (su/imento oran, imento cinsi, imento miktar gibi) , betonun yklendii andaki yana, yklemenin sresine ve byklne baldr. Nihai snme birim ksalmas aada verilmitir:

cc(,t0) = (, t0) (c / Ec)

147

(5.4.1.4-1)

Burada

Ec = 1.05 Ecm

(5.4.1.4-2)

t0

: Ykleme annda gn olarak betonun ya, (,t0) : t0 yandaki betonun nihai snme katsays, c : Ykleme an t0 dan sonsuza kadar sabit olan basn gerilmesi, Ec : 28 gnlk betonun basn gerilmesinin 0 olduu noktadaki teet modul. Kalc ykler altnda beton basn gerilmesi c 0.45 fck (t0 ) ise snme katsays (, t0) basn gerilmesi deerinden bamszdr. c > 0.45 fck (t0 ) olmas halinde ise snme katsaysnn basn gerilmesi ile artmaktadr. Hesaplarn ok hassas olmas gerekmiyorsa, uzun sre sonunda oluacak snmenin hesab iin TS 500 izelge 3.3 teki Ce kullanlabilir. Daha hassas hesaplar iin ise TS EN 1992-1-1 Blm 3.1.4 ve Ek B den faydalanlabilir. 5.4.1.5 Bzlme Betonun bzlmesi evresel neme, elemanlarn boyutlarna ve betonun bileimine (su/imento oran, imento cinsi) , betona ilk kez yk uygulandnda betonun hangi yata olduuna, uygulama sresine baldr. Bzlme hesaplar TS EN 1992-1-1 Blm 3.1.4 ve Ek B ye gre yaplabilir.

5.4.1.6 Dorusal Olmayan Analiz iin Gerilme - Birim Ksalma likisi Ksa sreli eksenel ykleme iin ekil 1 de c ile c arasnda gsterilen iliki Denklem 1 ile de ifade edilebilir. Bu denklem, 0 < | c | < | cu1| iin geerlidir

c
f cm

k 2 [1 + (k 2) ]

(5.4.1.6-1)

= c / c1 k = 1,05 Ecm | c1| / fcm

Burada: c1 fcm

(5.4.1.6-2) (5.4.1.6-3)

= Tablo 5.4.1.1-1 de beton snflarna gre verilen ve basn gerilmesinin en byk deerine karlk gelen birim ksalma, = Tablo 5.4.1.1-1 e gre 28 gnlk betonun ortalama basn dayanm gerilmesi

Kullanlan betonun davrann yanstt takdirde baka gerilme-birim ksalma ilikileri de uygulanabilir.

148

ekil 5.4.1.6-1 Yapsal Analiz iin Gerilme-Birim Ksalma likisinin ematik Gsterimi ekil 1de: cu1 = Krlma birim ksalmas

5.4.1.7 Eilmede Kesit Tasarmnda Kullanlan Gerilme-Birim Ksalma likisi Dikdrtgen basn dalm (ekil 1 de verildii gibi) varsaylabilir. 1 katsays, basn blgesinin etkili yksekliini tanmlar. fc 28 MPa iin 1 = 0.85 (5.4.1.7-1) 28 fc 55 MPa iin 1= 0.85 (fc 28) / 140 (5.4.1.7-2) 55 < fc MPa iin 1= 0.65 (5.4.1.7-3)

ekil 5.4.1.7-1 Dikdrtgen Gerilme Dalm 5.4.1.8 Eilmede ekme Dayanm Eilme hesaplarnda betonun ekme dayanm gerilmesi ihmal edilmitir. 5.4.1.9 Sargl Beton Betonun sarglanmas, daha yksek dayanm ve daha yksek kritik birim ksalma deerlerine ulalmasn salayarak gerilme-basn ilikisinde deimelere yol aar. Bu konuda eitli modeller bulunmaktadr. Dorusal elastik olmayan yntemler ile hesap yapldnda bunlardan biri kullanlabilir. (Baknz TS EN 1992-1-1 Blm 3.1.9 veya Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik ,2007 Bilgilendirme Eki 7B.1)

149

5.4.2 Donat 5.4.2.1 Genel

5.4.2.2 zellikler Donatnn baz zellikleri TS 500 izelge 3.1den alnarak Tablo 1 de verilmitir: Tablo 5.4.2.2-1 Donat elii zellikleri Mekanik zellikler Minimum akma dayanm gerilmesi fyk (MPa) Minimum kopma dayanm gerilmesi Donat ubuklar Doal Sertlikte S220a S420a S500a 220 340 420 500 500 550 Hasr Donat Soukta lem Grm S420b S500bs S500bk 420 550 500 550 500 550

32 Minimum kopma uzamas su (%) 32 < 50 Minimum kopma uzamas

fsu (MPa)

18 18

12 10

12 10

10 10

8 8

5 5

5.4.2.3 Dayanm Akma dayanm gerilmesi fyk ( veya f0,2k ), eksenel ekme yklemesinde saptanan karakteristik akma kuvvetinin en-kesit alannn anma deerine blnmesi olarak tarif edilmitir. Ayn ekilde kopma dayanm gerilmesi ftk , karakteristik kopma kuvvetinin kesit alannn anma deerine blnmesi suretiyle bulunmaktadr. 5.4.2.4 Donatnn Kaynaklanmas Donatnn kaynaklanmas TS EN 1992-1-1 Tablo 3.4 te belirtilen yntemlerle yaplacaktr. 5.4.2.5 Tasarm Varsaymlar Tasarmda donatnn anma kesit alan kullanlacaktr. Ortalama younluk deeri 7850 kg/m3 alnabilir. Elastisite modlnn tasarm deeri, Es = 200 GPa alnabilir.

150

5.4.3 ngerilme elii 5.4.3.1 Genel Bu Blm beton kprlerde ngerilme eleman olarak kullanlan tel, bklm, demet ve ubuklar iin geerlidir. ngerilme eliklerinde gerilme korozyonuna yatknlk, kabul edilebilecek dk bir seviyede olmaldr. Bunun iin EN 10138 de veya uygun bir Avrupa Teknik Onay Belgesinde verilen kriterlerin salanmas gereklidir.

5.4.3.2 ngerilme elii zellikleri ngerilme elii zellikleri EN 10138, Blm 2 ila 4 te verilmitir. ngerilme elemanlar (tel, bklm, demet ve ubuklar) aadaki ekilde snflandrlacaktr: (i) Dayanm ile ilgili olarak fp0.1k ve fpk / fp0.1k deerleri verilmelidir. Burada, fp0.1k :Kalc birim uzamann 0,001 olmas halinde elikteki gerilmenin karakteristik deeri fpk :Kopma gerilmesinin karakteristik deeri (ii) Geveme davrann gsteren bir snflandrma - Snf 1 :Tel, bklm veya demet normal gevemeli - Snf 2 :Tel, bklm veya demet dk gevemeli - Snf 3 :Scak haddelenmi ve ilem grm ubuklar (iii) Ebat (iv) Yzey zellikleri 5.4.3.3 Gevemeye Bal ngerilme Kayb reticilerin deney belgelerinden elde edilebilen veya ngerilmeli germenin ilk ngerilmeli germeye yzde oran ile tanmlanan geveme kayb, aadaki denklemlerden birinin uygulanmas ile belirlenmelidir. Snf 1 Snf 2 Snf 3 pr = 5,39 1000 e6.7 ( t/1000)0.75 (1-) 10-5 pi pr = 0,66 1000 e9.1 ( t/1000)0.75 (1-) 10-5 pi pr = 1,98 1000 e8 ( t/1000)0.75 (1-) 10-5 pi (5.4.3.3-1) (5.4.3.3-2) (5.4.3.3-3)

Burada pr = Geveme kayplarnn mutlak deeri pi = -Ardekme iin pi, elastik ksalma, srtnme, ankraj kamasnn oturmas gibi derhal gerekleen kayplar karldktan sonra ngerilme elemannda bulunan gerilme deeridir. -ngerilme iin pi, kama oturmas kaybndan sonra ngerilme elemannda bulunan gerilme deeridir

pi = pm0

151

 1000

= Germe ileminden itibaren geen zaman (saat olarak) =pi / fpk Burada fpk ngerilme eliinin karakteristik ekme dayanm gerilmesidir. = Germeden 1000 saat 20 C scaklkta yzde olarak geveme kayb deeridir.

Geveme kayplarnn uzun dnemli (nihai) deerleri, t = 500000 saat (yaklak 57 yl) alnarak tahmin edilebilir. Geveme kayplar, eliin scaklna ok duyarldr. Buhar kr uygulamasnda snn yksek olduu zaman boyunca geveme hzlanmaktadr. elikteki scakln 50 Cden daha byk olduu durumlarda geveme kayplar hesaplanmaldr. 5.4.3.4 Dayanm

fp0.1k ve fpk gerilmeleri bulunurken en-kesit alannn anma deeri kullanlacaktr.

ekil 5.4.3.4-1 Tipik ngerilme elii iin gerilme-birim uzama erisi 5.4.3.5 Sneklik zellikleri ngerilme bklmleri maksimum ykte en az EN 10138de belirtilen uzamay yaptklar takdirde uzama bakmndan yeterli sneklie sahip saylrlar. Eilme bakmndan yeterli sneklie sahip olmalar iin ise EN ISO 15630 daki artlar salanmaldr. ekmede yeterli sneklik olduunun kabul edilebilmesi iin f pk olmaldr. k iin tavsiye edilen deer 1.1 dir. k f p 0 ,1k 5.4.3.6 Yorulma zellikleri ngerilme bklmleri yeterli yorulma dayanmna sahip olmaldr. Yorulma tahkikinde ngerilme bklmlerinin gerilme aral, EN 10138 de verilenlere uygun olmaldr.

152

5.4.3.7 Tasarm Varsaymlar Yapsal analizde ngerilme eliinin anma kesit alan ve fp0,1k , fpk ve uk karakteristik deerleri esas alnacaktr. Ortalama younluk deeri 7850 kg/m3 alnabilir Yukarda verilen deerlerin, bitmi yaplarda ngerilmeli elikler iin -40C ile +100C arasndaki scaklk aralnda geerli olduu varsaylabilir. Tasarmlarda gerilme birim uzama erisi ekil 1 de gsterildii gibi idealize edilebilir. Gerilme birim uzama erisinde akma snr tesindeki ksm iin aadaki kabullerden biri yaplabilir: a) Maksimum gerilmenin fpk , birim-uzama snr deerinin uk ile gsterildii positif eimli bir doru. b) Birim-uzama snr deerinin olmad yatay bir doru. byklklerinin

Not: Eer daha doru deerler bilinmiyorsa, nerilen deerler ud = 0,02 ve fp0,1k / fpk = 0,9

ekil 5.4.3.7-1 ngerilme elii iin dealletirilmi Gerilme-Birim Uzama Erisi 5.4.4.8 Elastisite Modl Daha hassas bilgiler mevcut deil ise anma kesit alanna gre ngerilme elii elastisite modl aadaki gibi alnabilir. Bklmleri iin; ubuklar iin; Ep = 195 000 (MPa) Ep = 205 000 (MPa)

5.4.4 Ardekme Ankrajlar ve Ekleme Manonlar Ardekme ankrajlar ve demet ekleri uluslararas kabul grm bir ard ekim sisteminde belirtilen koullara uygun olmaldr. Demetler, ankrajlar vb. iin korozyondan koruma nlemleri alnmaldr.

153

5.4.5 Klf Borusu 5.4.5.1 Genel Demet klflar rijit veya rijit olabilecei gibi, galvanizli elik metalden veya polietilen olabilecei gibi demonte edilebilir ekirdek kalp kullanlarak beton iinde de oluturulabilir. Demet klflarnn kurp yarap 6000 mmden kk olmamaldr. Ancak ankraj blgelerinde 3600 mmye izin verilebilir. Demet kurp yarapnn 9000 mmden kk olduu durumlarda polietilen klflar kullanlmaz.Polietilen klflar kullanldnda eer demetler aderansl olmas gerekiyor ise, polietilen klflarn betona aderans karakteristii ve harcn aderans karakteristii incelenmelidir. Harcn ve evredeki betonun klf zerine uygulayaca basn etkisi incelenmelidir.

5.4.5.2 Klf Borusu Boyutlar Klfn i ap tek bir ubuun veya bklm demetin anma apndan en az 6 mm daha byk olmaldr. Birden fazla ubuk veya bklm demet iin, klfn i kesit alan en az ngerilme eliinin net alannn 2,0 misli olmaldr. Bu durumun bir istisnas vardr. Eer demetler boydan boya ekilerek yerletirilecek ise klf kesit alan ngerilme eliinin net alannn 2,5 misli olmaldr. Klflarn boyutu klfn bulunduu yerdeki en kk beton kalnlnn 0,4 mislinden daha byk olamaz. 5.4.5.3 Sapma Semerlerinde Kullanlan Klf Borular Sapma semerlerindeki klflar galvanizli elik borudan olmaldr. Borunun anma et kalnl 3 mmden daha az olmamaldr. 5.5 Snr Durumlar 5.5.1 Genel Yapsal elemanlar her trl kullanm, yorulma, dayanm ve ar yklenme snr durumlarnda koullare yeterince cevap verecek ekilde boyutlandrlmaldr. ngerilmeli veya ksmi ngerilmeli yapsal beton elemanlar; inaat, gerdirme, ilemleme, nakliye, montaj ve bir paras olduu yapnn kullanm mr sresince meydana gelip kritik olabilecek btn aamalar iin gerilmeler ve deformasyonlar asndan incelenmelidir. ngerilme veya dier ykler altnda oluabilecek gerilim konsantrasyonlar veya dardan sebep olunmu deformasyonlar dikkate alnacaktr. 5.5.2 Kullanm Snr Durumu Kullanm snr durumunda dikkate alnacak etkiler yerine gre atlaklar, deformasyonlar, beton gerilmeleri sras ile Blm 5.7.3.4., 5.7.3.6. ve 5.9.3de tanmland gibidir. atlama gerilmesi iin Blm 5.4.2.6.da tanmlanm olan krlma modl kullanlr.

154

5.5.3 Yorulma Snr Durumu 5.5.3.1 Genel Temellerde, st yap ile monolitik balants olmayan kpr ayaklarnda, (zemine oturmayan plaklarn bulunduu durumlar hari) kenar ayaklarda ve istinat duvarlarnda yorulma incelemesine gerek yoktur. Ayrca Tablo 3.3.1-12 deki Kullanm I birleiminde beton u liflerinde sadece basn gerilmesi kyorsa, yorulma incelemesine gerek yoktur. Tren kprlerinde yorulma tahkiki TS EN 1992- 2 Blm 6.8.7 ve Ek NN ye gre yaplabilir. 5.5.4 Dayanm Snr Durumu 5.5.4.1 Genel Dayanm snr durumu iin belirlenen koullar ve kurallar, dayanm ve stabilite iin olacaktr. Katsayl dayanm; Blm 5.6, 5.7, 5.8, 5.9, kapsamnda uygulanabilir koullarn belirledii anma dayanm ile Blm 5.5.4.2 te belirlenmi olan dayanm katsaynn arpm ile bulunur. 5.5.4.2 Dayanm Katsaylar Geleneksel ekilde inaa edilmi kprlerde dayanm katsays () aadaki gibi alnr; dilimli (segmental) kprlerde kullanlacak dayanm katsays iin AASHTO LRFD 2007 Blm 5.5.4.2.2 den faydalanlabilir. Betonarmede eilme ve ekme iin ngerilmeli betonda eilme ve ekme iin Kesme ve burulma iin: Eksenel basn (Fretli veya etriyeli) Fretli (spiralli) Etriyeli Betonda ezilme iin Destek-gergi modelindeki basn iin Ankraj blgelerindeki basn iin Ankraj blgelerindeki ekme iin Kazk akmas srasndaki dayanm iin 0,90 1,00 0.75 0.70 0.65 0.65 0,70 0,80 1,00 1,00

Bir elemana eilme ve eksenel kuvvetin tek bana veya birlikte etki etmesi halinde kullanlacak dayanm katsaysnn deeri, anma dayanm dzeyinde yklenmi elemann ekme donatsnda ortaya kan birim uzamaya bal olarak tesbit edilir. (Anma dayanmnda basn blgesinde betondaki birim ksalma 0.003 alnmaktadr.) ekme donatsndaki birim uzama 0.002 ye eit veya daha kk ise elemanda basn gmesi, 0.005 e eit veya daha bykse ekme gmesi olduu kabul edilir. Birim uzama 0.002 ile 0.005 arasnda bir deere sahip ise gme gei blgesinde ortaya kmaktadr. Basn gmesi iin dayanm katsays : = 0 Burada Fretli basn elemanlarnda 0 = 0.65 Etriyeli basn elemanlarnda 0 = 0.7

155

Burada;

PPR =

A ps f py A ps f py + A ps f yy

(5.5.4.2-2)

PPR As Aps fy fpy

= Ksmi ngerilme oran = ngerilmesiz ekme donatsnn alan (mm) = ngerilme eliinin alan (mm) = Donat ubuklarnn akma dayanm gerilmesi (MPa) = ngerilme eliinin akma dayanm gerilmesi (MPa)

ekil 5.5.4.2-1 Dayanm Katsaysnn Net ekme Birim Uzamas ile Deiimi

Gei blgesinde dayanm katsays, ekil 1 de gsterildii gibi, basn ve ekme gmesi iin verilen deerler arasnda izgisel olarak deimektedir.

(5 0 1.8 0.2 PPR ) (0.9 0 + 0.1PPR )

3 + 0.003

Yukardaki ifadede PPR nin snr deerleri yerine konulursa (5 2) (1 0 ) PPR = 1 iin (tam ngerilme) = 0 + t 3 0.003 PPR = 0 iin (ngerilmesiz betonarme)

(5 0 1.8) (0.9 0 )
3 + 0.003

Anma dayanmnda basn birim ksalmasnn 0.003 olduu gznne alnrsa

156

0.003

dt

t
dt 10.003 c Bu deerin yukardaki denklemlerde yerine konulmas halinde

t =

PPR = 1 iin (tam ngerilme) PPR = 0 iin (ngerilmesiz betonarme) Burada dt = c = t =

d + (1.0 0 ) t 1 3 c (5 1.8) d + (0.9 0 ) t 1 = 0 3 c

(5 0 2.0)

En d basn lifinden en dtaki ekme donats arlk merkezine olan uzaklk En d basn lifinden tarafsz eksene olan uzaklk Anma dayanmnda en dtaki ekme donatsndaki net birim uzama

5.5.4.3 Stabilite Yapnn tamam ve elemanlar, kaymaya, devrilmeye, yukar kalkmaya ve burkulmaya kar yeterli dayanm gsterecek ekilde tasarlanmaldr. Yklerin d merkezliklerinin etkileri, hesap ve tasarm srasnda dikkate alnmaldr. Prefabrik elemanlarn tama ve montaj srasndaki burkulma koullar incelenmelidir. 5.6 Destek-Gergi Modeli 5.6.1 Genel Destek-gergi modelleri dayanm ve olaan d snr durumlarnda, mesnet civarnda veya tekil yklerin uygulama noktalar yaknndaki i kuvvet etkilerinin belirlenmesi iin kullanlabilir. Derin temellerin ve kazk bal elemanlarnn projelendirilmesi iin veya d yk ve mesnet tepkileri etkime noktalar arasndaki uzakln eleman kalnlnn iki katndan daha az olmas gibi durumlarda destek-gergi modelinin kullanlmas dnlmelidir. Eer hesap iin destek-gergi modeli seilmi ise, Blm 5.6.2 den 5.6.6 ya kadar olan blmler kullanlr.

157

5.6.2 Yapsal Modelleme Yap ve ona ait bir eleman veya bir blge, elik gergilerin ve beton desteklerin dm noktalarnda balanmasyla btn d ykleri mesnetlere tayabilecek kapasitede bir kafes sistem eklinde modellenebilir. Desteklerin ve gergilerin gerek duyulan genilikleri, kafesin geometrisinin belirlenmesinde gz nne alnacaktr. Desteklerin ve gergilerin dayanm katsays ile arplm dayanmlar (Fr), eksenel ykl elemanlardaki gibi aadaki ekilde alnacaktr:

Fr = Fn
Burada ; Fn

(5.6.2-1)

= Destek veya gerginin anma dayanm (N) = Blm 5.5.4.2de tanmlanm olan ekme veya basn iin dayanm katsays

5.6.3 Desteklerin Boyutlandrlmas 5.6.3.1 Donatsz Destein Dayanm Bir donatsz destein anma dayanm aadaki gibi alnr;

Fn
Burada;

= fcu Acs

(5.6.3.1-1)

Fn fcu Acs

= Bir destein anma dayanm = Blm 5.6.3.3 de tanmlanan snr basn gerilmesi (MPa) = Blm 5.6.3.2 de tanmland gibi destein etkili en kesit alan (mm)

5.6.3.2 Destein Etkili Enkesit Alan (Acs) deeri, kullanlabilir beton kesit alan ve destein ularndaki ankraj koullar dikkate alnarak ekil 1deki gibi hesaplanr. Eer bir destek ap da olan donatlar ile ankre edilmi ise, ekil 1a da gsterildii gibi, kiri yan grnnde ve enkesitte destek kesitinin boyutlar, ankraj ubuklarnn iki tarafna doru 6da kadar uzatlm olarak kabul edilebilir.

158

a) Donat ile ankre edilmi bir destek

b) Mesnet eleman ve donat ile ankre edilmi bir destek

c) Mesnet eleman ve destek ile ankre edilmi bir destek

ekil 5.6.3.2-1 Ankraj Koullarnn Etkili Destek Enkesit Alan zerindeki Etkisi

5.6.3.3 Destekte Basn Gerilmesinin Snrlandrlmas Snr basn gerilmesi fcu , aadaki gibi alnr;

f cu
Bunun iin; 1

f c' = 0,85 f c' 0,8 + 170 1

(5.6.3.3-1)

= s + (s + 0,002) cot2 s

(5.6.3.3-2)

Burada ; 1 = Katsayl ykler altnda, atlam betondaki asal birim uzama s = Destek ile komu ekme gergisi arasndaki dar a (derece) s = ekme gergisinin dorultusunda beton iindeki ekme uzamas (mm/mm) fc = Beton basn dayanm gerilmesi (MPa) 5.6.3.4 Donatl Destek Eer bir destek kendi ynne paralel donatya sahip ise ve donat basnta akma gerilmesine kadar yklenebilecek ekilde detaylandrlm ise destein anma dayanm aadaki gibi alnacaktr:

159

Ass

Burada = Destek iindeki donat alan (mm)

Fn = fcu Acs + fy Ass

(5.6.3.4-1)

5.6.4 GergilerinBoyutlandrlmas 5.6.4.1 Gerginin Dayanm Gergi donats, dm noktalarna belirli kenetlenme boyu, kancalar veya mekanik ankrajlar ile ankre edilmi olmaldr. ekme kuvveti dm blgesinin i yzne kenetlenmelidir. Bir gerginin anma dayanm, aadaki gibi alnabilir:

Fn = fy Ast + Aps (fpe + fy)

(5.6.4.1-1)

Burada; Ast = Gergi boyuna dorultusundaki donatnn toplam alan (mm) Aps = ngerilme eliinin alan (mm) fy = Boyuna donatnn akma dayanm gerilmesi (MPa) fpe = Kayplardan sonra ngerilme eliindeki gerilme (MPa)
5.6.4.2 Gerginin Ankraj Gergi donats, ekme kuvvetini aktarmak zere kafesin dm noktas blgesine ankre edilmelidir. Bu ankraj, Blm 5.12 de belirtildii gibi donatnn kenetlenmesi koullarna uygun olmaldr. 5.6.5 Dm Blgelerinin Boyutlandrlmas Sarg donats konulmadka ve bunun etkisi hesaplar ve deneylerle kantlanmadka dm blgelerindeki destek iindeki beton basn gerilmesi aadaki deerleri amayacaktr: Destekler ve mesnet alanlar ile snrlanm dm blgeleri iin : 0,85 fc Bir dorultuda gergi ile ankre edilmi dm blgeleri iin : 0,75 fc Birden fazla dorultuda gergi ile ankre edilmi dm blgeleri iin : 0,65 fc Burada = Blm 5.5.4.2de tanmland gibi beton zerindeki mesnet iin dayanm katsays Gergi donats, belli bir etkili beton alanna dzgn bir ekilde yaylm olacak ve bu beton alan en az gergi kuvvetinin burada belirtilmi olan gerilme snr deerine blnmesi ile bulunacak deere eit olacaktr. Destekler ve gergiler iin belirlenen dayanm kriterlerinin salanm olmasna ek olarak, dm blgeleri ayrca Blm 5.6.3.4.1 ve 5.6.3.4.2 de tanmlanm olan gerilme ve ankraj snrlamalar ile uyum iinde olacak ekilde tasarlanacaktr. Tekil ykler veya tepki kuvvetleri tarafndan ortaya kan dm blgesi zerindeki mesnet gerilmeleri Blm 5.7.5 de belirtilmi olan koullar salamaldr. 5.6.6 atlak Kontrol Donats Blm 5.6.3 de verilen koullara gre projelendirilmi olan demeler ve temeller dndaki btn yaplar ve elemanlar veya bunlarla ilgili blgeler, her bir yzeyin yaknnda donat ubuklarndan

160

oluturulmu bir ortogonal zgaraya sahip olmaldr. Bu ortogonal zgarann ubuklarnn ara uzaklk 300 mm yi amamaldr. Donat alannn brt beton kesit alanna oran her iki dorultuda da 0.003 den daha az olmamaldr. Gergi iine konulmu atlak kontrol donats gergisi donatsnn paras olarak gz nne alnabilir.

5.7 Eilme ve Eksenel Kuvvet Etkileri iin Tasarm 5.7.1 Kullanm ve Yorulma Snr Durumlar iin Kabuller Donatl, ngerilmeli ve ksmi ngerilmeli beton elemanlarn tasarmnda aadaki kabuller kullanlabilir:

Blm 5.7.6 da belirtilmi olanlarn dnda, atlaksz kesitlerde ngerilmeli beton ekmeye kar dayanm gsterir. Yksek kiri ve ksa konsol gibi zel eleman veya eleman blgeleri hari, betondaki birim ekil deitirmeler dorusal olarak deiir. n modler oran en yakn tam sayya yuvarlanr. Modler oran aadaki gibi hesaplanr: o Donat ubuklar iin: Es /Ec o ngerilme demetleri iin: Ep /Ec Kalc ykler ve ngerilme iin etkili modler oran olarak 2n uygulanabilir.
5.7.2 Dayanm ve Ar Yk Snr Durumlar iin Kabuller 5.7.2.1 Genel Beton elemanlarn katsayl dayanm, denge ve uygunluk koullar salananak ve Blm 5.5.4.2 de belirtilmi olan dayanm katsaylar ile aadaki kabuller kullanlarak belirlenecektir:

Tam aderansl ngerilmeli veya donatl elemanlarda ya da rgermeli elemanlarn klflanmam ksmlarnda birim uzama ve ksalmalar, tarafsz eksenden olan uzaklk ile orantldr. (Yksek kiriler ile btn dier D blgeleri buna istisna tekil eder). Tamamen aderanssz demetlere veya aderans ksmen engellenmi bklmlere sahip olan elemanlarda bklm veya demet ile beton kesit arasndaki birim uzama ve ksalma fark ile sehimlerin demet geometrisi zerindeki etkisi, demetlerdaki gerilme hesaplarna dahil edilmitir. Eer beton sarglanmam ise, en d beton basn lifindeki kullanlabilir en byk birim ksalma 0,003 tr. Eer beton sarglanm ise, en byk kullanlabilir birim ksalma iin 0,003 den daha byk bir deer, kantlanabiliyor ise kullanlabilir. Bu durumda sargl ksm dndaki kabuk betonun tamamen krld var saylacaktr. Destek-gergi modeli hari donatdaki gerilme, bu donatya ait bir gerilme-ekil deitirme erisine dayanr. Bunun yerine donatnn ve ngerilme elemannn kenetlenmesini ve ngerilmenin aktarlmasn da ieren matematiksel olarak kantlanm bir temsili eri de esas alnabilir. Betonun ekme dayanm ihmal edilir. Donatnn ve ngerilme elemanlarnn kenetlenmesi ve ngerilme aktarm dikkate alnm olacaktr.

161

Dikdrtgen kutu kesitli basn elemanlarnda betondaki kullanlabilir maksimum en d basn birim ksalmas zerindeki ilave snrlamalar, Blm 5.7.4.7 de belirtildii gibi incelenmelidir. 5.7.2.2 Dikdrtgen Gerilme Dalm Tama gcne eriildii srada beton basn blgesindeki gerek gerilme dalm yerine, edeer dikdrtgen basn dalm kullanlabilir. Dikdrtgen dalmn genilii 0.85 fc alnr. Bu dalmn ykseklii ise basn lifi ile tarafsz eksen arasndaki uzakln 1 katsays ile arplmas suretiyle bulunur:

a = 1 c

Bu ifadede kullanlan 1 deerleri, eitli beton snflar iin Tablo 1 de verilmitir. Tablo 5.7.2.2-1 Beton Snflarna gre 1 deerleri C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 0.85 0.85 0.85 0.85 0.82 0.79 0.76 0.73

Beton Snf

C50 0.70

Boluklu dikdrtgen basn elemanlarna uygulanmas durumunda dikdrtgen gerilme dalmnn kullanm ile ilgili ilave snrlamalar Blm 5.7.4.7 de belirtildii ekilde incelenmelidir.

5.7.3 Eilme Elemanlar 5.7.3.1 Eilme Anma Dayanm Hesabnda Kullanlacak ngerilme elii Gerilmesi

5.7.3.1.1 Aderansl Demetlere Sahip Elemanlar Bir eksene gre eilmeye maruz dikdrtgen veya tablal kesitlerde fpe nin 0.5 fpu dan az olmamas durumunda, ngerilme eliindeki ortalama gerilme fps , aadaki gibi alnabilir:

c f ps = f pu 1 k dp
Burada;

(5.7.3.1.1-1)

f py k = 21.04 f pu

(5.7.3.1.1-2)

Tablal kesit davran iin;

162

c=

A ps f pu + As f s As' f s' 0.85 f c' (b bw )h f f pu 0,85 f c' 1bw + kAps dp

(5.7.3.1.1-3)

Dikdrtgen kesit davran iin;

A ps f pu + As f s As' f s' c= f pu 0,85 f c' 1b + kA ps dp

(5.7.3.1.1-4)

Burada ; Aps = ngerilme elii alan (mm) fpu = ngerilme elii ekme dayanm gerilmesi (MPa) fpy = ngerilme elii akma dayanm gerilmesi (MPa) As = ekme donats alan (mm) As = Basn donats alan (mm) fs = Anma eilme dayanm gerilmesinde ekme donatsndaki gerilme (MPa) (Blm 5.7.2.1 e baknz) fs = Anma eilme dayanm gerilmesinde basn donatsndaki gerilme (MPa) (Blm 5.7.2.1 e baknz) b = Basn bal genilii (mm) bw = Gvde genilii (mm) hf = Basn bal kalnl (mm) dp = En d basn lifinden ngerilme demetlerinin arlk merkezine olan uzaklk (mm) c = En d basn lifinden tarafsz eksene olan uzaklk (mm) 1 = Blm 5.7.2.2 de belirtilmi olan gerilme dalm katsays Basn ve ekme donatlarndaki gerilme dzeyi incelenecektir ve eer bu donatlardan herhangi birinde akma ortaya km ise Denklem 3 te fs veya fs yerine akma gerilme deeri fy veya fy kullanlacaktr.

5.7.3.1.2 Aderansz Demetlere Sahip Elemanlar Blm 5.7.4.5 de belirtildii gibi bir veya iki eksenli eilmeye ve eksenel yke maruz dikdrtgen veya tablal kesitlerin aderansz ngerilme eliindeki ortalama gerilme aadaki gibi alnabilir:

dp c f py f ps = f pe + 6300 l e
Burada;

(5.7.3.1.2-1)

2l i le = 2+n s

(5.7.3.1.2-2)

Tablal kesit davran iin;

c=

A ps f ps + As f s As' f s' 0,85 f c' (b bw )h f 0,85 f c' 1bw A ps f ps + As f s As' f s' 0,85 f c' 1b

(5.7.3.1.2-3)

Dikdrtgen kesit davran iin;

c=

(5.7.3.1.2-4)

163

Burada; c = En d basn lifinden tarafsz eksene olan uzaklk (mm). le = Etkili demet boyu (mm) li = Ankrajlar arasndaki demet uzunluu (mm) ns = Ankrajlar arasnda demetin mesnetlendii mafsal noktalarnn adedi fps = ngerilme eliinin akma dayanm gerilmesi (MPa) fpe = Btn kayplar dikkate alndktan sonra ngerilme elii iindeki etkili gerilme (MPa)
5.7.3.2 Eilme Dayanm

5.7.3.2.1 Katsayl Eilme Dayanm Katsayl eilme dayanm Mr aadaki gibi alnr; Burada;

Mr

= Mn

(5.7.3.2.1-1)

Mn

= Anma eilme dayanm (N-mm) = Blm 5.5.4.2 de belirtilen dayanm katsays

5.7.3.2.2 Tablal Kesitler Bir veya iki eksene gre eilmeye ve eksenel yke maruz tablal kesitlerin eilme dayanm, enkesit tabla kalnl gerilme blok ykseklii a dan kk olmas hali iin aadaki gibi alnabilir:

Mn

a a a a hf ) = Aps . fps.(dp- ) + As.fy .(ds - ) As . fy.(ds- ) + 0,85. fc. (b-bw).1.hf. ( 2 2 2 2 2

(5.7.3.2.2-1) Burada; Aps = ngerilme elii alan (mm) fps = Denklem 5.7.3.1.1-1de belirtilmi olan eilme anma dayanmnda ngerilme eliindeki ortalama gerilmesi. (MPa) dp = En d basn lifinden ngerilme demetlerinin arlk merkezine olan uzaklk (mm) As = ekme donatsnn alan (mm) fy = Donat ubuklarnn akma dayanm gerilmesi (MPa) ds = En d basn lifinden ekme donatsnn arlk merkezine olan uzaklk (mm) As = Basn donatsnn alan (mm) fy = Basn donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) ds = En d basn lifinden basn donatsnn arlk merkezine olan uzaklk (mm) fc = Baka bir beton ya belirtilmedike 28 gnlk betonun basn dayanm gerilmesi (MPa) b = Basn bal genilii (mm) bw = Gvde genilii (mm) 1 = Blm 5.7.2.2 de belirtilmi olan gerilme dalm katsays hf = T veya I elemanlarnda basn bal kalnl (mm) a = c 1 ; edeer gerilme dalmnn ykseklii (mm) 5.7.3.2.3 Dikdrtgen Kesitler Bir veya iki eksene gre eilmeye ve eksenel yke maruz dikdrtgen kesitlerin eilme dayanm, aadaki gibi alnabilir:

164

a a a Mn = Aps . fps.(dp- ) + As.fy .(ds - ) As . fy.(ds- ) 2 2 2

5.7.3.2.4 Dier Enkesitler

(5.7.3.2.2-1)

Tablal veya dikdrtgen kesitlerden baka kesitler iin anma eilme dayanm (Mn), Blm 5.7.2 de belirtilmi kabullere dayal bir hesap yolu ile belirlenecektir. Blm 5.7.3.3 n koullar burada da uygulanacaktr.

5.7.3.2.5 ekil Deitirme Uygunluk Yaklam Eer daha hassas hesaplama gerekiyorsa, ekil deitirme uygunluk yaklam kullanlabilir. Blm 5.7.2.1 in uygun koullar uygulanacaktr. Bir donat tabakasndaki gerilme ve buna karlk gelen ekil deitirme, herhangi bir gerilme-ekil deitirme forml ya da donat ve ngerilme bklmleri iin verilen grafiklerden alnabilir. 5.7.3.3 Donat Snrlandrmalar

5.7.3.3.1 Maksimum Donat Maksimum donat snrlamas yoktur. Fazla donatl kesitlerde dayanm artarken snekliin azalmasn dengelemek iin Blm 5.5.4.2.1 de faktr, kesitin ekme blgesinin en u noktasnda bulunan donatdaki birim uzama t ye bal olarak azaltlmaktadr.

5.7.3.3.2 Minimum Donat Bir eilme elemannn herhangi bir kesitinde ngerilmeli ve ngerilmesiz ekme donatsnn miktar en az aada verilenlerin kk olanna eit bir katsayl eilme dayanm (Mr) oluturacak dzeyde olmaldr: Aada 1 Denklemi ile hesaplanm olan Mcr atlama momentinin 1,2 kat, Tablo 3.4.1-1de tanmlanm olan uygulanabilir dayanm yk birleimlerinda talep edilen katsayl momentin 1.33 kat. Ayrca Blm 5.11.8 koullar uygulanacaktr. atlama momenti:

S M cr = Sc ( f r + f cpe ) M dnc c 1 Sc f r S nc

(5.7.3.3.2-1)

Burada f cpe = Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifte, (btn ngerilme kayplarndan sonra) sadece etkili ngerilme kuvvetlerinden tr ortaya kan beton basn gerilmesi (MPa)

165

M dnc = Kompozit olmayan kesite etki eden toplam katsaysz l yk momenti (Nmm) S c = Kompozit kesitin, kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u life gre dayanm
momenti (mm3) S nc = Kompozit olmayan kesitin, kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u life gre dayanm momenti (mm3) f r = Blm 5.4.1.2 de tanmlanan beton kopma gerilmesi (MPa) Kompozit kesitin ara aamalar iin M dnc ve S nc nin uygun deerleri kullanlacaktr. Btn yklerin kompozit olmayan kesitle tand kirilerde ise, yukardaki 1 Denkleminde S c yerine S nc konulacaktr. 5.7.3.3.3 Eilme Elemanlarnn Basn Donats Eilme elemanlarnn basn donats, deme plaklar hari tutulmak kayd ile Blm 5.7.4.6 koullarn boyut ve aralk olarak salayacak ekilde etriyeler ve irozlar ile sarlmaldr. Edeer alana sahip kaynakl hasr elik de kullanlabilir. 5.7.3.4 ekme Blgesindeki Donatnn Datlmas Suretiyle atlak Kontrolu Burada belirlenen koullar btn beton elemanlar iin uygulanacaktr. ekme yzne en yakn konumdaki donatlarn s aral aadaki denklemi salayacaktr.

s
Burada;

122600 e 2d c s f ss
dc 0.7(h d c )

(5.7.3.4-1)

s =

(5.7.3.4-2)

e
dc f ss h

= evre katsays = 1.00 TS EN 206-1 etki snf 1 ve 2 iin = 0.75 TS EN 206-1 etki snf 3 iin
= En d ekme lifi ile buna en yakn konumdaki donat ubuunun merkezi arasndaki uzaklk olarak tanmlanan beton rts kalnl (mm) (Net beton rts + /2 ) = Kullanm snr durumunda donatdaki ekme gerilmesi (MPa) = Eleman ykseklii veya kalnl (mm)

Donatdaki ekme gerilmesi hesaplanrken eksenel ekme etkileri gz nnne alnacaktr; eksenel basn etkileri ise istenirse dikkate alnabilir. Minimum ve maksimum donat aralklar iin Blm 5.11.3.1 ve 5.11.3.2 koullarna da uyulacaktr. Eer betonarme T kirilerinin veya kutu kesitli kirilerin balklarnda kullanm snr durumunda ekme oluyorsa, eilme ekme donats aada verilen deerlerin kk olan boyunca datlm olmaldr: Blm 4.6.2.6 da belirtilmi olan etkili balk genilii, Mesnetler arasndaki komu aklklarn ortalamasnn 1/10 ine eit bir genilik, Eer etkili balk genilii, akln 1/10 inden byk ise balklarn kenar blgelerine donat eklenir. Bu ek donatnn alan, ilave deme alannn % 0.4 nden az olmamak zere baln en d ksmnda olacaktr.

166

Eer ngerilmesiz ya da ksmen ngerilmeli beton elemann etkili kalnl de 900 mm den byk ise, elemann iki yan yzeyi boyunca boyuna dorultuda bir yzey donats, eilme ekme donatsnn de/2 uzaklklna kadar dzgn yayl olarak yerletirilecektir. Yzey donatsnn alan Ask (mm/mm), her iki yzey yksekliince aadaki deeri salamaldr: As + A ps (5.7.3.4-3) Ask 0,001 ( d e 760) 1200 Burada;

Aps As

= ngerilme elii alan (mm) = ekme donats alan (mm)

Bununla birlikte her yz iin boyuna dorultuda yzey donatsnn toplam alan, gerekli eilme ekme donats As + Aps nin ini amayacaktr. Yzey donatsnn maksimum aral, de/6 deerini veya 300 mm yi gememelidir. Eer herbir bklm ve donat ubuundaki gerilmeleri belirlemek iin bir birim ekil deitirme uygunluu analizi yaplrsa, bu tr donatlar dayanm hesaplarnda dikkate alnabilir. 5.7.3.5 Momentlerin Yeniden Datlmas Dayanm snr durumunda, betonarme srekli kirilerin i mesnetlerinde elastik teoriye gre hesaplanm olan negatif eilme momentleri, eer bu blgede Blm 5.12 koullarna uygun aderansl donat konulmu ise, daha hassas analizler yerine aada verilen oran gemeyecek miktarda azaltlabilir veya arttrlabilir:

% (1000 t) %20
Ancak momentin azaltld kesitte

(5.7.3.5-1)

t < 0.0075
ise negatif momentlerin yeniden datlmasna izin verilmez. Burada:

Net ekme birim uzamas

Yklerin ve i kuvvetlerin dengesinin salanabilmesi iin, negatif momentlerdeki deiiklikleri dikkate alarak pozitif momentler de yeniden ayarlanacaktr. 5.7.3.6 ekil Deitirmeler

5.7.3.6.1 Genel Blm 2.4 deki koullar dikkate alnacaktr. Deme genleme derzleri ve mesnetler; ykler, snme, bzlme, s deiiklikleri, farkl oturma ve ngerilme gibi etkiler sonucunda meydana gelebilecek ekil deitirmelere uyum salayabilecek ekilde olmaldr

167

5.7.3.6.2 Sehim ve Ters Sehim Sehim ve ters sehim hesaplar, zati ykler, hareketli ykler, ngerilme, montaj ykleri, betonun bzlmesi ve snmesi ile ngerilme eliinin gevemesini dikkate alacaktr. Sehim ve ters sehimin hesab iin Blm 4.5.2.1, 4.5.2.2. ve 5.9.4.5 deki koullar uygulanacaktr. Daha ayrntl bir analizin yaplamamas durumunda ani sehimler, Blm 5.4.1.3 de belirtilmi olan beton elastisite modl ve atalet momentinin ya brt deeri Ig nin, ya da etkili atalet momenti Ie nin Denklem 1 de verilen deeri kullanlarak hesaplanabilir.

M I e = cr M a
Burada;

3 M I g + 1 cr Ma

I cr I g

(5.7.3.6.2-1)

M cr = f r Mcr fr yt Ma

Ig yt

(5.7.3.6.2-2)

=atlama momenti (N-mm) =Blm 5.4.1.2 de (Denklem 5.4.1.2-3) belirtilmi olan beton kopma gerilmesi (MPa) =Tarafsz eksenden en d ekme lifine kadar olan uzaklk (mm) = ekil deitirmenin hesapland aamada elemandaki en byk eilme momenti (N-mm)

Prizmatik elemanlarda etkili atalet momenti olarak, basit veya srekli kirilerde aklk ortasnda, konsollarda ise mesnette Denklem 1 ile hesaplanan deer esas alnabilir. Prizmatik olmayan srekli elemanlar iin etkili atalet momenti olarak, kritik pozitif ve negatif moment kesitlerinde Denklem 1 den elde edilen deerlerin ortalamas kullanlabilir. Daha kesin bir hesap yaplmayacak ise uzun dnem sehimi, ani sehimin aadaki katsaysyla arplmas suretiyle elde edilebilir. Ani sehim hesabnda Ig kullanlm ise

= 4.0
Ani sehim hesabnda Ie kullanlm ise

(5.7.3.6.2-3)

= 3.0 1.2
Burada;

As ' 1,6 As

(5.7.3.6.2-4)

As As

= =

Basn donatsnn alan (mm) ngerilmesiz ekme donatsnn alan (mm)

5.7.3.6.3 Eksenel Uzama ve Ksalmalar Yk altnda ani uzama veya ksalmalar, malzemenin ykleme srasnda sahip olduu elastisite modl kullanlarak hesaplanacaktr. Is fark nedeniyle oluan ani ksalma veya uzama, Blm 3.7.1.2, 3.7.1.3 ve 5.4.1.3 e gre hesaplanacaktr. Snme ve bzlme sonucu oluan uzun sreli ksalma, Blm 5.4.1.4 ve 5.4.1.5 de belirtilen koullara gre hesaplanacaktr.

168

5.7.4 Basn Elemanlar 5.7.4.1 Genel Basn elemanlar aadaki etkilerin dikkate alnmas suretiyle hesaplanacaktr.

D merkezlik Eksenel ykler Deiken atalet momentleri Ularn tutulma derecesi ekil deitirmeler Yklerin etki sresi ngerilme Daha hassas hesap yntemlerinin yerine, narinlik oran

K lu / r < 100
olan ngerilmesiz kolonlar, Blm 5.7.4.3 de tanmlanan yaklak ynteme gre projelendirilebilir. Burada; K = Blm 4.6.2.5 de tanmlanan etkili boy katsays lu = Etkili boy (mm) r = Atalet yarap (mm) kinci mertebe moment bytmesi yaplan basn elemanlarndaki kuvvet etkilerinin bu elemann baland elemanlara aktarlmas iin gerekli nlemler alnacaktr. Komu bir elemana beton mafsal balanan bir basn elemannda boyuna donatlar, mafsal merkezinde toplanarak eilme dayanm en aza indirilecek ve mafsaln her iki yannda kenetlenecektir. 5.7.4.2 Boyuna Donat iin Snrlandrmalar Basn elemanlarnda boyuna donatnn maksimum alan:

As A ps f pu + 0.08 Ag Ag f y
ve

(5.7.4.2-1)

As 0.04 Ag
ve

A ps f pe Ag f c'

0.3

(5.7.4.2-2)

Basn elemanlarnda boyuna donatnn minimum alan

As f y Ag f
ve
' c

A ps f pu Ag f c'

0,135

(5.7.4.2-3)

As + Asp Ag

0.01

(5.7.4.2-4)

Burada;

169

As Ag Aps fpu fy fc fpe

= ngerilmesiz ekme donatsnn alan (mm) = Kesitin brt alan (mm) = ngerilme elii alan (mm) = ngerilme elii ekme dayanm gerilmesi (MPa) = Donat ubuklarnn akma dayanm gerilmesi (MPa) = Betonun basn dayanm gerilmesi (MPa) = Etkili ngerilme (MPa)

Bir kolonun iindeki boyuna donat ubuklarnn minimum says dairesel kolonda 6 16 ve dikdrtgen kolonda 4 16 olmaldr. 5.7.4.3 Narinlik Etkilerinin Yaklak Deerlendirilmesi Yanal telenmesi nlenmemi elemanlar iin, narinlik oran edilebilir.

K lu /r < 22

ise narinliin etkisi ihmal

Yanal telenmesi nlenmi elemanlarda ise, narinlik oran K lu /r < [34 -12 (M1 / M2)] ise narinliin etkisi ihmal edilebilir. Burada M1 ve M2, srasyla elemann kk ve byk u momentleri olup, M1/M2 oran tek erilikli eilme iin pozitiftir. yaklak yntem uygulanabilir:

Klu/r < 100 olduu ngerilmesiz basn elemanlarnn tasarlanmas iin aada admlar verilen

Tasarm, elastik hesap ile elde edilmi olan katsayl Nu eksenel kuvvetine ve Blm 4.5.3.2.2b de belirtildii ekilde bytlm bir katsayl Mc momentine gre yaplr . Bir basn eleman iin etkili lu boyu, basn elemanna yanal mesnet salamak bakmndan yeterli olan elemanlar arasndaki net uzaklk olarak alnr. Basn elemannda guselerin mevcut olmas durumunda etkili boy olarak, gz nne alnan dzlemdeki guselerin biti noktalar arasndaki uzaklk dikkate alnr. Atalet yarap r, betonun brt kesiti iin hesaplanr. Yanal telenmeleri nlenmi elemanlarda, hesap ile daha dk bir deerin kullanlabilecei gsterilmedike, etkili boy katsays K = 1.0 alnr. Yanal telenmeleri nlenmemi elemanlarda K, betondaki atlamann ve mevcut donat miktarnn kolon-kiri greli rijitlii zerindeki etkileri dikkate alnarak hesaplanr ve 1.0 deerinden daha kk alnmaz.

Daha hassas bir hesabn yerine, Denklem 4.5.3.2.2b-5 de tanmlanan Euler burkulma yk Ne nin hesabnda kullanlan EI deeri olarak aadaki denklemlerden elde edilecek deerlerden by kullanlr.

Ec I g EI =
veya

+ Es I s 5 1+ d

(5.7.4.3-1)

Ec I g EI = 2.5 1+ d Ec Ig Es
(5.7.4.3-2)

Burada ; = Betonun elastisite modl (MPa) = Arlk merkezinden geen eksen etrafnda beton brt kesitinin atalet momenti (mm4) = Boyuna dorultudaki eliin elastisite modl (MPa)

170

Is d

= Arlk merkezinden geen eksen etrafnda, boyuna dorultudaki eliin atalet momenti (mm4) = Maksimum katsayl kalc yk momentlerinin, maksimum katsayl toplam yk momentine oran; bu oran daima pozitif olarak alnr.

D merkezli olarak ngerilme uygulanm elemanlarda bytlm momentin hesaplanmasnda, ngerilmeden meydana gelen yanal ekil deitirmenin etkisi gz nne alnacaktr. 5.7.4.4 Katsayl Eksenel Dayanm Her iki asal eksenine gre simetrik olan bir betonarme basn elemannn katsayl eksenel dayanm aadaki gibi alnacaktr:

Burada;

Nr = Nn

(5.7.4.4-1)

Fretli elemanlar iin:

Nn = 0.85 [0.85 fc (Ag Ast -Aps) + Ast fy - Aps (fpe Epcu )]

Etriyeli elemanlar iin:

(5.7.4.4-2)

Nn = 0.80 [0.85 fc (Ag Ast -Aps) + Ast fy - Aps (fpe Epcu )]

(5.7.4.4-3)

Nr = Katsayl eksenel dayanm (N); eilmeli veya eilmesiz Nn = Eksenel anma dayanm (N); eilmeli veya eilmesiz fc = Baka bir beton ya belirtilmedike, 28 gnlk beton dayanm gerilmesi(MPa) Ag = Kesitin brt alan (mm) Ast = Boyuna dorultudaki donatnn toplam alan (mm) fy = Donat akma dayanm gerilmesi (MPa)

Aps Ep fpe

cu

= Blm 5.5.4.2 de belirtilmi olan dayanm katsays = ngerilme elii alan (mm) = ngerilme demetlerinin elastisite modl (MPa) = Kayplardan sonra ngerilme eliindeki etkili gerilme (MPa) = Betonun krlma birim ksalmas (mm/mm)

5.7.4.5 ki Eksenli Eilme ki eksenli eilme iin denge ve ekil deitirme uygunluu esasna dayandrlm olan hesaplar yerine, basnca ve iki eksenli eilmeye maruz elemanlar aada verilmi olan yaklak ifadeler kullanlarak boyutlandrlabilir;

Eer katsayl eksenel yk Nu 0.10 fc Ag 1 1 1 1 = + N rsy N rx N ry N 0

Burada;

ise: (5.7.4.5.-1)

N0 = 0.85 fc (Ag Ast -Aps) + Ast fy - Aps (fpe Epcu )

ise:

(5.7.4.5-2)

Eer katsayl eksenel yk Nu < 0.10 fc Ag

171

M ux M uy + 1,0 M rx M ry
Burada;

(5.7.4.5-3)

Eksenel basnca maruz elemanlar iin Blm 5.5.4.2 de verilen dayanm katsays = 0.65 etriyeli elemanlar iin = 0.75 fretli elemanlar iin Nrxy = ki eksenli eilme iin katsayl eksenel Dayanm (N) Nrx = Sadece ey d merkezlii esas alnarak hesaplanm katsayl eksenel dayanm (N) Nry = Sadece ex d merkezlii esas alnarak hesaplanm katsayl eksenel dayanm (N) Nu = D yk etkisi altnda, katsayl eksenel kuvvet (N) N0 = Dmerkezliin sfr olduu bir kesitteki eksenel anma dayanm (N) Mux = D yk etkisi altnda, x ekseni etrafndaki katsayl moment (N.mm) Muy = D yk etkisi altnda, y ekseni etrafndaki katsayl moment (N.mm) ex = Eksenel kuvvetin x dorultusundaki d merkezlii, Muy/Nu (mm) ey = Eksenel kuvvetin y dorultusundaki d merkezlii, Muy/Nu (mm) Katsayl eksenel dayanmlar Nrx ve Nry , (5.7.4.4-2 veya 5.7.4.4-3 denklemlerinden uygun olannn belirledii) en byk anma basn dayanm ile dayanm katsaysnn arpmnn verdii deerden daha byk alnmayacaktr. 5.7.4.6 Basn Elemanlar Enine Donats Basn elemanlarnn enine donatlar fret veya etriyelerden oluur. Enine donat alan, DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 Denklem 3.16 dan bulunacak kesme kuvveti bileeni Vs ye gre hesaplanacaktr. Basn elemanlarnn plastik mafsallamaya urayabilecek u blgelerine ait donat koullar Blm 7.7.4 te verilmektedir. 5.7.4.6.1 Fretler Kazklar dndaki basn elemanlarnn fret donats bir veya birden fazla dzgn aralkl srekli fret donatsndan oluur. (Kazklar iin AASHTO LRFD artnamesi 5.14 ten faydalanlabilir) Bu donat minimum ap 10 mm olan nervrl veya dz ubuklardan veya tellerden ibaret olabilir. Boyuna ana donat, fretlerin i tarafnda ve fret ile bitiik konumda dzenlenecektir. Fret ubuklar arasndaki net uzaklk 200 mm den ve en kk enkesit boyutunun yarsndan daha fazla olmayacaktr. Fret donatsnn ankraj, fret ubuu veya telinin her iki ucunda da 1,5 ekstra dn ile gerekleir. Fret donatsnn eki iin aada verilenlerden biri olabilir: Bindirme boyu kaplamasz donat apnn 48.0 kat veya kaplamal donat apnn 72.0 kat veya tel apnn 48.0 kat ( Fret donats ularnda 90o lik kanca konulacaktr), darenin onaylad mekanik balama elemanlar, darenin onaylad kaynakl balantlar. 5.7.4.6.2 Etriyeler Etriyeli basn elemanlarnda btn boyuna donat ubuklar etriyeler ile sarlm olmaldr. Bu etriyeler: 32 ve daha kk boyuna donat iin 10 etriye, 36 ve daha byk ubuklar iin 14 etriyeler,

172

 Demet tarzndaki ubuklar iin 14 etriyeler. Etriyelerin aral, 200 mm den ve en kk enkesit boyutunun yarsndan daha fazla olmayacaktr.
Etriye kollar arasndaki i a 135 yi amyorsa bu kede bulunan boyuna donat, tutulmu olarak nitelendirilir. Etriye veya iroz tarafndan tutulmu boyuna donatlar arasndaki aralk etriye apnn 25 katn gememelidir. 5.7.4.7 Dikdrtgen Kutu Kesitli Basn Elemanlar

5.7.4.7.1 Duvar Narinlik Oran Dikdrtgen bir kutu kesitin duvar narinlik oran w , aadaki gibi alnacaktr:

w =
Burada;

Xu t

35

(5.7.4.7.1-1)

Xu= Kutu iinden llen net duvar genilii (mm) t = Duvar kalnl (mm)

ekil 5.7.4.7.1-1 Dikdrtgen Kutu Kesitli Basn Eleman Not : Hesap ve deney ile kantlanmak ve idare tarafndan onaylanmak koulu ile narinlikleri de kullanlabilir.
w

> 35 olan duvar

5.7.4.7.2 Dikdrtgen Gerilme Dalm Ynteminin Kullanm zerine Snrlamalar

5.7.4.7.2a Genel Edeer dikdrtgen gerilme dalm yntemi, Blm 5.7.4.7.2c de tanmlanm olan durum dnda, duvar narinlik oran w 15 olan dikdrtgen kutu kesitli basn elemanlarnn projelendirmesinde kullanlmaz . w <15 olmas durumunda ise bu yntem, betondaki basn birim ksalmas c = 0.003 esas alnmak sureti ile kullanlabilir. 5.7.4.7.2b Maksimum Kullanlabilir Birim Ksalma Snrnn Dzenlenmesi iin Hassas Yntem Duvar narinlik oran w 15 olmas durumunda, en d beton basn lifindeki maksimum kullanlabilir basn birim ksalmas olarak, kutu kesitin en geni duvarnda hesaplanan yerel burkulma birim ksalmas ile 0.003 deerinin daha kk olan alnacaktr.

173

Kutu kesitin en geni duvarndaki yerel burkulma birim ksalmas, duvarn drt kenar boyunca basit mesnetli snr koullar olduu kabul edilerek hesaplanabilir. Yerel burkulma birim ksalmas nn hesabnda, betonun ve donat eliinin teet modlleri kullanlmak suretiyle, dorusal olmayan malzeme davran gz nne alnacaktr. Eilme dayanm, Blm 5.7.3 deki ilkeleri uygulayarak ve malzeme trne ait olan gerilme-birim ekil deitirme erilerini kullanarak hesaplanacaktr. 5.7.4.7.2c Katsayl Dayanm iin Yaklak Yntem Duvar narinlik oran w 35 olmas durumunda, Blm 5.7.4.7.2a ve 5.7.4.7.2b koullar yerine bu blmn koullar ve dikdrtgen gerilme dalm yntemi kullanlabilir. Kutu kesitli kolonun 0.003 lk bir maksimum kullanlabilir basn birim ksalmas ve Blm 5.5.4.2 de belirtilmi dayanm katsaylarn kullanarak hesaplanm olan katsayl dayanm, ayrca aada verilen bir w katsays ile azaltlacaktr: w 15 ise, w = 1.0 (5.7.4.7.2c-1) 15 < w 25 ise, w = 1.0 0.025 (w -15) (5.7.4.7.2c-2) 25 < w 35 ise, w = 0.75 (5.7.4.7.2c-3)

5.7.4.7.3 Dikdrtgen Kutu Enkesitli Basn Elemanlar iin Donat 5.7.4.7.3a Genel Kesit iindeki boyuna yn donatsnn alan, betonun brt alannn yzde birinden az olmamaldr. Kesitin herbir duvarnn iine, iki sra donat ngrlecek ve her sra duvarn bir yz yaknna yerletirilecektir. ki donat srasnn alan yaklak olarak eit olacaktr. 5.7.4.7.3b Donatnn Aral Boyuna donat ubuklarnn merkezden merkeze yataydaki uzakl, duvar kalnlnn 1.5 kat ve 450 mm deerlerinin knden daha byk olmamaldr. Kesme donats ubuklarnn merkezden merkeze boyuna dorultudaki uzakl, duvar kalnlnn 1.25 kat ve 300 mm deerlerinin knden daha byk olmamaldr. 5.7.4.7.3c irozlar Her duvarn donat sralar arasnda iroz donatlar ngrlecektir. irozlar, birer ularndan bir standart 1350 lik kancaya, dier ularndan ise bir standart 900 lik kancaya sahip olmaldr. irozlar yatay ve dey ubuklarn, kesime noktalarna yerletirilecektir. Bir irozun, kancas tarafndan kavranm olan her dey donat ubuu ile her yatay donat ubuunun aras 600 mm den byk olmayacaktr. 5.7.4.7.3d Bindirme Donats Yatay donat ubuklar kesitin kelerinde 900lik gnyelerin bindirilmesi ile eklenebilirler. Yatay donat ubuklarnn duvar keleri dnda bindirilmemelidir. Bindirme boyunun en az 4 adet iroz donatnn

174

kancalar tarafndan yatay ve dey ubuklarn kesime noktalarndan tutulmas durumunda, yatay donat ubuklarnn duvar keleri dnda bindirilmesine izin verilebilir. 5.7.4.7.3e Kapal Etriyeler Mmknse, boyuna donat ubuklar kesitin ke noktalarnda birbirine kavuan kapal etriyeler ile tutulmaldr. Kapal etriyelerin kullanlamayaca durumlarda, kol boyu duvar kalnlnn en az iki kat olan ve biri dierine gre 900 dnk konumdaki ift U-firketeler kullanlabilir. 5.7.5 Mesnet Dzeneini Tayan Betonda Ezilme Dayanm Mesnet dzeneini tayan betonda sarg donats bulunmamas durumunda katsayl ezilme dayanm aadaki gibi alnacaktr:

NBr = NBn
ve

(5.7.5-1) (5.7.5-2)

NBn = 0.85 fc A1 m

Burada ;

NBn = Mesnette ezilme anma dayanm (N) A1 = Mesnet dzeneinin altndaki alan (mm) m = Kuatma sebebiyle beton dayanm arttrma katsays
Arttrma katsays m aadaki gibi belirlenebilir: Mesnetlenme yzeyi yklenen blgenin etrafnda daha geni bir blgeye yayl ise

m=

A2 2,0 A1 A2 1,50 A1

(5.7.5-3)

Yklenen blge dzgn yayl olmayan ezilme gerilmelerine maruz ise:

m = 0,75

(5.7.5-4)

A2 , aada tanmlanmtr: (mm)

Tayc beton yzeyinin eimli veya kademeli olmas durumunda A2 olarak, mesnet iinde kalmak zere kenar eimleri deyde 1, yatayda 2 olan kesik bir piramidin, koninin veya kamann taban alan alnr.

ekil 5.7.5-1 A2 Alannn Tanmlanmas Eer uygulanan katsayl yk, burada tanmlanan katsayl dayanm ayor ise, Blm 5.11.9 a uygun olarak patlatma veya paralama kuvvetlerine dayanm salanacak ekilde nlemler alnacaktr.

175

5.7.6 ekme Elemanlar 5.7.6.1 Katsayl ekme Dayanm Katsayl yklerin kesitin tmnde ekme gerilmesi meydana getirdii elemanlar ekme eleman olarak tanmlanr ve eksenel kuvvetin sadece elik ubuklar tarafndan karlanaca kabul edilecektir. Dzgn yayl ekme iin katsayl dayanm aadaki gibi alnacaktr:

Nr = Nn
Burada; Nn = Blm 5.6.3.4 de tanmlanan anma ekme dayanm = Blm 5.5.4.2de tanmlanan dayanm katsaysdr. 5.7.6.2 ekmeli Eilme Dayanm

(5.7.6.1-1)

Kesitte hem ekme hem de basn gerilmeleri meydana getiren d merkez ekme kuvvetine maruz elemanlarn boyutlandrlmas, Blm 5.7.2 koullarna gre yaplacaktr.

5.8 Kesme ve Burulma 5.8.1 Tasarm Yntemleri 5.8.1.1 Eilme Blgeleri Dzlem kesitlerin yk etkisinden sonra da dzlem kalacaklar kabulnn gereki olduu durumlarda elemanlarn kesme ve burulmaya gre tasarlanmas, Blm 5.8.2 de gsterildii gibi enkesitteki i kuvvetler kullanlarak yaplr. Buna bir alternatif olarak Blm 5.6 da tanmlanan destek-gergi modeli de kullanlabilir. Yaplan kesme ve burulma tasarm ayrca Blm 5.8.3 deki koullar da salamak zorundadr. Bir elemanda kesmenin sfr olduu nokta ile mesnet yz arasndaki uzaklk 2d den daha azsa, veya mesnetteki kesmenin yarsndan fazlasna sebep olan bir yk mesnet yzne 2d den daha yakn bir konumda bulunuyorsa, bu eleman yksek kiri olarak tanmlanr. Bu tr elemanlarn tasarm Blm 5.6 ya gre yaplmaldr. 5.8.1.2 Sreksizlik Noktalarna Yakn Blgeler Dzlem kesitlerin yk etkisinden sonra da dzlem kalacaklar kabulnn geerli olmad durumlarda, elemanlar kesme ve burulma iin Blm 5.6 da belirtildii gibi destek-gergi modeline gre tasarlanacaktr. 5.8.1.3 Arayz Blgeleri Elemanlarn aralarndaki arayz blgelerinde kesme aktarlmas, Blm 5.8.4 koullarna uygun olarak tasarlanacaktr.

176

5.8.1.4 Deme Plaklar ve Temeller Plak tipi blgelerin kesmeye gre tasarlanmas Blm 5.6 koullarna gre yaplabilir. 5.8.2 Kesme ve Burulma Tasarm 5.8.2.1 Kesme 5.8.2.1.1 Kesme Dayanm Kesme tasarm aadaki eitlik salanmak suretiyle yaplr.

Vr Vu
Burada,

(5.8.2.1.1-1)

Vu = Katsayl kesme kuvveti Vr = Katsayl kesme dayanm.

Katsayl kesme dayanm aadaki gibi alnacaktr:

Vr = Vn

(5.8.2.1.1-2)

Burada, Vn = Blm 5.8.2.3 de tanmlanm olan kesme anma dayanm (N) = 0.75 (Blm 5.5.4.2 de belirtilmi olan dayanm katsays) 5.8.2.1.2 Tasarm Kesme Kuvvetinin Belirlenmesi Tasarm kesme kuvveti, mesnet blgesinde basn oluturuyorsa, mesnet yznden d uzaklnda hesaplanmaldr. Aksi takdirde (mesela mesnet olarak baka bir eilme elemanna oturan kirilerde) mesnet yzndeki kesme kuvveti esas alnmaldr. Tekil bir ykn mesnet yznden d veya daha az uzaklkta etkimesi halinde de mesnet yznde hesaplanan kesme kuvveti esas alnmaldr. 5.8.2.1.3 Kesme Anma Dayanm Kesme anma dayanm Vn , aadaki gibi hesaplanr

Vn

= Vc + Vs

(5.8.2.1.3-1)

Burada Vc = Betonun kesme dayanmna katks, Vs = Kesme donatsnn kesme dayanmna katks Kesme dayanm aadaki denklem ile hesaplanan deeri aamaz

Vn 0,2 fc bv d

(5.8.2.1.3-2)

177

5.8.2.1.3a Betonarme Elemanlarda Betonun Kesme Dayan m na Katk s

N Vc = 0 ,17 f c' bv d 1 + u Ag Burada

(5.8.2.1.3a-1)

= - 0.30

Eksenel ekme durumunda Eksenel basn durumunda = 0.07 bv = Etkili gvde kalnl (mm). d = Eilme elemanlarnda faydal ykseklik (mm) fc = Beton basn dayanm gerilmesi (MPa) Nu = Vu ve Tu nun hesapland yk kombinasyonuna ait katsayl eksenel kuvvet Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl klf borusu ap kadar azaltlacaktr. ap D olan dairesel kesitli elemanlar iin bv = D ve d = 0.8 D olarak alnr. 5.8.2.1.3b ngerilmeli Beton Elemanlarda Betonun Kesme Dayan m na Katk s Betonun kesme dayanmna katk snrn belirliyen iki durum sz konusudur: Bunlar eilmeli kesme kuvvetleri (Vci) ve gvde kesme kuvvetleri (Vcw) etkileri altnda betonun atlamasdr. Genellikle eilmeli kesme kuvvetleri etkisiyle oluan atlamalar mesnetten uzak blgelerde, gvde kesme kuvvetleri etkisi altnda oluan atlamalar ise mesnetlere yakn blgelerde oluur. ngerilmeli beton elemanlarda betonun kesme dayanm, aadaki 1 ve 2 denklemlerinden kk deer vereni kullanlarak hesaplanr.

Vc i = 0,05 f c' bv d p + Vd +

VSL M SLcr + V p M SL

(5.8.2.1.3b-1) (5.8.2.1.3b-2)

Vc w = 0,29 f c' + 0.3 f pc bv d p + V p

Burada

M cre =

I 0.5 f c' + f cpe f d ct

(5.8.2.1.3b-3)

katsayl eilme momenti VSL = MSL ile ayn kesitte ve ayn yk birleiminde hesaplanan katsayl kesme kuvveti Vp = Kesme kuvveti dorultusundaki ngerilme kuvveti bileeni (N) MSLcr= Katsayl ek kalc yklerin ve hareketli yklerin atlama momentine katks dp = En d basn lifinden ngerilme demetlerinin arlk merkezine olan uzaklk (mm) bv = Etkili gvde kalnl (mm). Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl klf borusu ap kadar azaltlacaktr. fpc = ngerilme kayplarndan sonra ya aktarlan yklere kar koyan en kesitin arlk merkezindeki ya da arlk ekseninin balk iinde olmas durumunda gvde ile balk balant yerindeki beton basn gerilmesi (MPa) fcpe = Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifte, (btn ngerilme kayplarndan sonra) sadece etkili ngerilme kuvvetlerinden tr ortaya kan beton basn gerilmesi. (MPa) (Kompozit kesitlerde, kesitin kompozit hale gelmeden nceki enkesit deerleri kullanlr)

Vci = Eilmeli kesme dayanm MSL= Ek kalc ykler (sperimposed dead loads) ve hareketli yklerden dolay meydana gelen

178

fd I ct

= Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifte, katsaysz zati ykler altnda ortaya kan beton gerilmesi. (MPa) (Kompozit kesitlerde, kesitin kompozit hale gelmeden nceki enkesit deerleri kullanlr) = Kesitin atalet momenti (Kompozit kesitlerde, kesitin kompozit hale geldikten sonraki enkesit deerleri kullanlr) = Kesitte d yklerin ekme gerilmesine neden olduu en u lifin tarafsz eksene uzakl. (Kompozit kesitlerde, kesitin kompozit hale geldikten sonraki ct deeri kullanlr)

5.8.2.1.3c Kesme Donatsnn Kesme Dayanmna Katks Kesme donatsnn kesme dayanmna katks aadaki gibi hesaplanr:

Vs =
Ancak

Av f yt d (sin + cos ) s

(5.8.2.1.3c-1)

Vs 0.66 fc bv d

(5.8.2.1.3c-2)

Burada,

Vs s Av fyt d bv

= Kesme dayanmna donatnn katks = Kesme donats aral (mm) = Kesme donatsnn boyuna eksene gre as (derece) = s ara uzakl iindeki kesme donats alan (mm) = Kesme donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) = Eilme elemanlarnda faydal ykseklik (mm) = Etkili gvde kalnl. (mm) Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl klf borusu ap kadar azaltlacaktr

5.8.2.1.4 Kesme Donats Hesab Kesme donats, aadaki gibi hesaplanr

Av V u Vc = s f yt d ( Sin + Cos )
Burada, Vu = Katsayl kesme kuvveti Vc = Betonun kesme dayanmna katks, s = Kesme donats aral (mm) = Kesme donatsnn boyuna eksene gre as (derece) Av = s ara uzakl iindeki kesme donats alan (mm) fyt = Kesme donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) d = Eilme elemanlarnda faydal ykseklik (mm) = 0.75 (Blm 5.5.4.2 de belirtilmi olan dayanm katsays)

(5.8.2.1.4-1)

5.8.2.1.5 Minimum Kesme Donats Kesme donats hesabnn gerekip gerekmediine baklmakszn, demeler, temeller ve menfezler dndaki btn eilme elemanlarna en az aada verilen alana sahip bir kesme donats konulacaktr.

179

Av 0 ,083 f c'

bv s f yt

(5.8.2.1.5-1)

Burada; Av = s aralnda bulunan kesme donats alan (mm) bv = Etkili gvde kalnl .(mm) Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl

s = fyt =

klf borusu ap kadar azaltlacaktr. Kesme donats aral (mm) Kesme donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa)

5.8.2.2 Burulma

5.8.2.2.1 Burulma Dayanm Burulma tasarm aadaki eitlik salanmak suretiyle yaplr.

Tr Tu
Burada, Tu = Tablo 3.3.1-1 kullanlarak hesaplanan tasarm burulma momenti (maximum denge burulma momenti) Tr = Katsayl burulma dayanm. Katsayl burulma dayanm aadaki gibi alnacaktr:

Tr = Tn

(5.8.2.2.1-1)

Burada Tn = Blm 5.8.2.2.4 te tanmlanm olan burulma anma dayanm (N.mm) = 0.75 (Blm 5.5.4.2 de belirtilmi olan dayanm katsaysdr. ) 5.8.2.2.2 Tasarm Burulma Momentinin Belirlenmesi Tasarm burulma momenti, denge burulmas olan durumlarda elastik yapsal zmlemeden elde edilen deerdir. Burulma donats hesabnda bu moment azaltlmadan kullanlmaldr. Uygunluk burulmasnda ise tasarm burulma momenti hesabna gerek yoktur. Bu moment atlama momentine eit kabul edilebilir. Bu durumda 5.8.2.3.3-1 denklemi ile verilen minimum etriyenin salanmas yeterli olur. Burulma momenti eleman boyunca dzgn yayl ise (rnein betonarme bir demeden kenar kirie aktarlan burulma momenti), tasarm burulma momenti mesnet yznden d uzaklnda hesaplanmaldr. Tekil bir burulma momentinin mesnet yznden d veya daha az uzaklkta etkimesi halinde ise mesnet yznde hesaplanan burulma momenti tasarmda esas alnmaldr. 5.8.2.2.3 Burulma Etkisinin hmal Edilebilecei Burulma Momenti Seviyesi Normal younluktaki beton iin, burulma etkileri

Tu > 0.25 Tcr

(5.8.2.2.3-1)

durumunda incelenecektir. Aksi takdirde burulma etkisi ihmal edilebilir. Burada;

180

Tcr

Burulmada atlama momenti (N.mm)

5.8.2.2.4 Burulmada atlama Momenti Burulmada atlama momenti, betonarme ve ngerilmeli elemanlar iin aadaki gibi hesaplanr: Betonarme elamanlarda:

Tcr = 0,328

f c'

2 Acp

uc

1+

Nu 0 ,328 Ag f c'

(5.8.2.2.4-1)

ngerilmeli beton elemanlarda: 2 Acp f pc ' Tcr = 0,328 f c 1+ uc 0 ,328 f c'

(5.8.2.2.4-2)

Burada Tu = Katsayl burulma momenti Tcr = Burulmada atlama momenti (N.mm) Acp = Beton en kesitin d evresinin oluturduu toplam alan (mm) uc = Beton kesitin d evre uzunluu (mm) fpc = ngerilme kayplarndan sonra ya aktarlan yklere kar koyan en kesitin arlk merkezindeki ya da arlk ekseninin balk iinde olmas durumunda gvde ile balk balant yerindeki beton basn gerilmesi (MPa) = 0.75 (Blm 5.5.4.2 de tanmlanm olan dayanm katsays ) Ag = Kesitin brt alan (mm) = Kutu kesitlerde beton ksmn alan. (Kutu iindeki boluun alan hari) Nu = Vu ve Tu nun hesapland yk kombinasyonuna ait katsayl eksenel kuvvet Kiri ile birlikte dklen veya kiri ile kompozit alan demenin olduu kirilerde, kiriin iki tarafndaki demenin bir ksm ekil 1 de gsterildii gibi gz nne alnr.

hb 4hf bw + 2hb bw + 8hf hf hb bw bw hb hf

ekil 5.8.2.2.4-1 Demenin Burulma Hesabnda Dikkate Alnmas ile lgili bir rnek

181

5.8.2.2.5 Burulma Anma Dayanm Burulma anma dayanm aadaki denklem kullanlarak hesaplanr:

Tn =

2 A0 At f yt cot s

(5.8.2.2.5-1) (5.8.2.2.5-2)

Ao= 0.85 A0h

Burada

Ao = Burulma sonucunda kesit evresine paralel olarak ortaya kan kayma gerilmelerinin ak ekli ile

belirlenen alan. Aoh = Enine burulma donats eksenleri iinde kalan alan; buna enkesit ierisinde bulunan delik alanlar da dahildir. (mm) ekil 1 e baknz. At = Enine dorultuda kapal burulma donatsnn bir kolunun alan (mm) = Uzay kafes kiri modeli nde tanmlanan basn ubuklarnn eimi (derece) fyt = Enine burulma donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa)

Yukardaki as hesapla bulunabilir. Hesap yaplmad durumda betonarme elemanlar ve etkili ngerilme kuvveti ngerilmesiz donat ekme dayanmnn %40 ndan daha fazla olan ngerilmeli beton elemanlarda, as aadaki gibi alnabilir. betonarme elemanlarda ngerilmeli elemanlarda

= 45o = 37.5o

(5.8.2.2.5-3) (5.8.2.2.5-4)

ekil (5.8.2.2.5-1) Aoh Alannn Tanmlanmas 5.8.2.2.6 Enine Burulma Donats Enine burulma donats, (5.8.2.2.5-1)denkleminden faydalanlarak aadaki gibi hesaplanr.

At Tu = s 2 A0 f yt cot

(5.8.2.2.6-1)

Burada Ao = Burulma sonucunda kesit evresine paralel olarak ortaya kan kayma akmnn belirledii alan. At = Enine dorultuda kapal burulma donatsnn bir kolunun alan (mm) = Denklem (5.8.2.2.5-1) de kullanlan ve uzay kafes kiri modeli nde tanmlanan basn ubuklarnn eimi (derece) fyt = Enine burulma donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) = 0.75 (Blm 5.5.4.2de belirtilmi olan dayanm katsays)

182

5.8.2.2.7 Boyuna Burulma Donats Boyuna burulma donats alan, Al :

Al =

At f yt 2 cot uh fy s

(5.8.2.2.7-1)

Burada = Aoh alannn evre uzunluu = Enine burulma donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) = Boyuna burulma donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) = Denklem (5.8.2.2.5-1)de kullanlan a (derece)

uh fyt fy

5.8.2.3 Kesme ve Burulma Etkilerine Birlikte Maruz Kalan Kesitler

5.8.2.3.1 Dayanm Kesme ve burulmaya birlikte maruz kalan kesitlerde zorlamalar aadaki ekilde snrlanmtr. Bu koullar salanmazsa eleman boyutlar bytlecektir.

Dolu kesitler iin

2 2

Tu u h Vu Vc ' (5.8.2.3.1-2) b d + 1.7 A 2 b d + 0.66 f c ' ve 0.2 f c v v 0h Kutu kesitler iin Vu Tu u h Vc ' (5.8.2.3.1-2) 2 b d + b d + 0.66 f c ' ve 0.2 f c v 1.7 A0 h v Burada Tu = Katsayl burulma momenti Vu = Katsayl kesme kuvveti Vc = Betonun kesme dayanmna katks, bv = Etkili gvde kalnl .(mm) Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl klf borusu ap kadar azaltlacaktr. Aoh= Enine burulma donats eksenleri iinde kalan alan; buna enkesit ierisinde bulunan delik alanlar da dahildir. (mm) ekil 5.8.2.2.5-1e baknz. uh = Aoh alannn evre uzunluu = 0.75 (Blm 5.5.4.2 de tanmlanm olan dayanm katsays )

5.8.2.3.2 Kesme ve Burulma Etkileri Altnda Burulma Donats Hesab ok kollu etriye dzenlendiinde i kollar, burulma donats olarak gz nne alnamaz.

At V u Vc Tu = + s f yt d n 2 A0 f yt cot
Burada

(5.8.2.3.2-1)

183

olup Denklem (5.8.2.2.5-2) kullanlarak hesaplanr At = Enine dorultuda kapal burulma donatsnn bir kolunun alan (mm) Vs = Kesme donatsnn kesme dayanmna katks n = Kesitteki etriye kol says = 0.75 (Blm 5.5.4.2de belirtilmi olan dayanm katsaysdr. ) d = Eilme elemanlarnda faydal ykseklik (mm) = Denklem (5.8.2.2.5-1) de kullanlan ve uzay kafes kiri modeli nde tanmlanan basn ubuklarnn eimi (derece) fyt = Enine burulma donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) 5.8.2.3.3 Minimum Kesme ve Burulma Donats Blm 5.8.2.2.2 de belirtildii gibi, burulma etkisinin ihmal edilebildii durumlarda minimum etriye koulu yalnzca kesme iin Denklem (5.8.2.1.5-1) den hesaplanr. Dier durumlarda, demeler, temeller ve menfezler dndaki btn eilme elemanlarna en az aada verilen alana sahip bir enine donat konulacaktr.

Ao = Burulma sonucunda kesit evresine paralel olarak ortaya kan kayma akmnn belirledii alan

f c' T At 1 + 1.3 u 0,041 s f yt Vu bv

bv

(5.8.2.3.3-1)

Burada; At = Enine dorultuda kapal burulma donatsnn bir kolunun alan (mm) bv = Etkili gvde kalnl .(mm) Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl klf borusu ap kadar azaltlacaktr. s = Etriye aral (mm) fyt = Kesme donatsnn akma dayanm gerilmesi (MPa) Tu = Katsayl burulma momenti Vu = Katsayl kesme kuvveti Denklem 1 de

Tu Vu bv

1.0 alnmaldr. Uygunluk burulmas durumunda Tu = Tcr alnr.

Boyuna eilme donatsna ek olarak konulan minimum boyuna burulma donats aadaki gibi alnr.

Al =

0.575Tu u h f y A0 h

(5.8.2.3.3-2)

Burada; Aoh : Enine burulma donats eksenleri iinde kalan alan; buna enkesit ierisinde bulunan delik alanlar da dahildir. (mm) (ekil 5.8.2.2.4-1 e baknz) uh : Aoh alannn evre uzunluu fy : Boyuna donatnn akma dayanm gerilmesi (MPa) 5.8.3 Kesme ve Burulma Tasarm ile Ilgili Genel artlar

184

5.8.3 Kesme ve Burulma Tasarm ile Ilgili Genel artlar 5.8.3.1 Aktarm ve Kenetlenme Boylar Blm 5.12.2 deki koullar gz nne alnacaktr. 5.8.3.2 Kesme Donats Tipleri Kesme donats aadaki tiplerde olabilir. Boyuna ekme donats ile 45 den daha byk a yapan etriyeler, Eleman eksenine dik dorultuda ubuklar olan hasr elik. Kesme donats grevi gren ubuklarn minimum uzama kapasitesinin en az yzde 4 olduu belgelenmi olmaldr. (Bu uzamalar en az bir enine ubuk ieren 100 mm lik bir uzunluk boyunca llm olmaldr.) Yerlemenin ve zamana bal kayplarn en aza indirilmesine ynelik detaylandrlm ve ina edilmi ankrajl ngerilmeli demetler. Bu demetler, boyuna yn ekme donats ile 45 den daha az olmayacak bir a yapacak konumda olmaldr. Burulma donats hem enine, hem de boyuna dorultuda donat iermelidir. Enine donat, eleman eksenine dik dorultuda kapal etriyelerden olumaldr. 5.8.3.3 Maksimum Kesme Donats Aralklar Kesme donats aral, aada belirtilen deeri gememelidir;

|Vu - Vp | 0.11 fc bv d ise |Vu - Vp | > 0.11 fc bv dv ise

smaks smaks

0.72 d 600 mm 0.36 d 300 mm

(5.8.3.3-1) (5.8.3.3-2)

Burada; Vu = Katsayl kesme kuvveti (N) Vp = Kesme kuvveti dorultusundaki ngerilme kuvveti bileeni (N) d = Enkesit faydal ykseklii = 0.75 (Blm 5.5.4.2de belirtilmi olan dayanm katsaysdr. ) bv = Etkili gvde kalnl .(mm) Gvdede ardekme klf borusu bulunmas halinde gvde kalnl s =
klf borusu ap kadar azaltlacaktr. Etriye aral (mm)

Burulmann ihmal edilemiyeceidurumlarda etriye ularnn 90o kancal veya bindirmeli yaplmasna izin verilmez, 135o kancal kapal etriyeler kullanlr ve etriye ular ekirdek iinde kenetlenir. 5.8.3.4 Tasarm ve Detaylandrma artlar Kesme donats Blm 5.12.2.6 koullarna gre her iki uta da ankre edilmelidir. Kompozit eilme elemanlarnda kiri kesme donatsnn deme iine uzants, Blm 5.12.2.6 ya gre kenetlenme ve ankraj koullarnn salanmas halinde dikkate alnabilir.

185

ngerilmesiz kesme donatsnn anma akma dayanm gerilmesi 420 MPa deerini amyorsa tasarm akma dayanm gerilmesi, anma akma dayanm gerilmesine eit alnabilir. Eer anma akma dayanm gerilmesi 420 MPa deerini ayorsa, tasarm akma dayanm gerilmesi 0.0035 lik bir birim uzamaya karlk gelen gerilme olarak alnabilir. Ancak bu deer 520 MPa y aamaz. ngerilmeli kesme donatsnn tasarm akma dayanm gerilmesi, btn ngerilme kayplarndan sonraki etkili gerilmeye 420 MPa ilavesi ile elde edilen deerdir; ancak bu deer fpy deerini aamaz. Kesme donats olarak kullanlan hasr elikler Blm 5.12.2.6.3 e uygun ekilde her iki ucundan ankrajlanacaktr. Enkesit ykseklii deiken olan eilme elemanlarnda eimli basn ve ekme kuvveti bileenleri kesme dayanm hesab srasnda dikkate alnmaldr. 5.8.4 Srtnme Kesmesi 5.8.4.1 Genel Kesme aktarmnn olaca ara yzey, aada belirtilen ekilde olabilir: Mevcut veya potansiyel bir atlak, Farkl malzemeler arasnda bir ara yzey, Farkl zamanlarda dklm iki beton arasndaki bir ara yzey, Enkesitin farkl elemanlar arasndaki ara yzey (mesela gvde-balk ara yzeyleri), Bir ara yzey dzleminde kesme anma dayanm aadaki gibi alnr:

Vn

= c Acv + (Avf fy + Nc)

(5.8.4.1-1)

Tasarmda kullanlan Vn kesme anma dayanm, aadaki deerlerden byk olmayacaktr:

Vn 0.2 fc Acv veya Vn 5.5 Acv

(5.8.4.1-2) (5.8.4.1-3)

Burada; Vn = Kesme anma dayanm (N) Acv = Kesme aktarmna katlan beton alan (mm) Avf = Kesme-srtnme donats alan (mm) fy = Donatnn akma dayanm gerilmesi (MPa) c = Blm 5.8.4.2 de tanmlanan kohezyon katsays (MPa) = Blm 5.8.4.2 de tanmlanan srtnme katsays Nc = Kesme dzlemine dik olan kalc net basn kuvveti; eer kuvvet ekme ise , Nc = 0 (N) fc = Ara yzeyin iki tarafndaki betonlardan daha zayf olannn 28 gnlk basn dayanm gerilmesi
(MPa) Demeler ile kirilerden oluan kompozit kirilerde kullanlan kesme-srtnme donats, tekil ubuklar, etriyeler veya kaynakl hasr elik eklinde olabilir. Kiriin birim boyuna isabet eden donat enkesit alan Avf , aada verilmi olan minimum donat artn (Denklem 4 ) salamaldr.

Avf

0,35bv fy

(5.8.4.1-4)

186

Burada; bv = Kesiim ara yzeyinin genilii (mm) Ancak, Vn /Acv < 0.7 MPa ise, minimum donat artndan vazgeilebilir.

Kirilerde kesme srtnme donats ubuklarnn boyuna aral 600 mmden fazla olmamaldr. Kesme dzleminden aktarlan bir ekme kuvveti olmas durumunda bu kuvvet, kesme iin gereken donatya ilave edilecek ayr bir donat ile tanmaldr. Kesme srtnme donats, kesme dzleminin her iki tarafnda da akma dayanmn salayabilecek ekilde yeterli kenetlenme, kanca veya kaynak ile ankre edilmelidir. ubuklar, hem kirie hem de demeye ankre edilmelidir. 5.8.4.2 Kohezyon ve Srtnme Ksa konsol tipindeki elemanlarda c kohezyon katsays 0 alnr. Dier elemanlarda c kohezyon katsays ve srtnme katsays iin aada verilen deerler alnacaktr:

Yekpare dklm beton iin c = 1.0 MPa

= 1.4
6 mm kalnlkta kastl olarak przlendirilmi temiz ve sertlemi bir beton yzeye dklen beton iin c = 0.7 MPa

= 1.0
Temiz ve sertlemi fakat kastl olarak przlendirilmemi bir beton yzeye dklen beton iin c = 0.52 MPa

= 0.6
Yapsal profil elie bal ankraj ivileri ile veya donat ubuklar ile ankre edilmi ve profilin beton ile temas halinde olan btn yzeyinin temiz ve boyasz olmas durumundaki beton iin

c = 0,17 MPa = 0.7 iin aadaki deerler alnr;

Normal younluktaki beton iin .................................................1,00 Btn dk younluktaki betonlar iin ....................................0,75

187

5.9 ngerilme ve Ksmi ngerilme 5.9.1 Genel Tasarm Koullar 5.9.1.1 Genel Burada belirlenmi olan koullar, ngerilme demetleri ve geleneksel donat ubuklarnn herhangi bir kombinasyonunun birlikte davranarak bilinen kuvvet etkilerine kar dayanm oluturduklar yapsal beton elemanlara uygulanr. ngerilmeli ve ksmi ngerilmeli yapsal beton elemanlar hem balangtaki hem de nihai durumdaki ngerilme kuvvetlerine gre tasarlanacaktr. Bu tasarmlar Blm 5.5 de tanmlanm olan kullanm, yorulma, dayanm ve olaan d yk snr durumlarn salamak ve Blm 5.6, 5.7 ve 5.8 koullar ile uyum iinde olmak zorundadrlar. Btn snr durumlarnda ngrlen performansn saland ve Blm 5.4 ve 5.6 koullarna uyulduu gsterildii takdirde gerilmemi ngerilme demetleri veya donat ubuklar, gerilmi demetlerle birlikte kullanlabilir. 5.9.1.2 Beton Dayanm

fc ve fci dayanmlar, her bir eleman iin szleme dkmanlarnda gsterilmelidir. Belirtilen dayanmlara karlk gelen gerilme snrlandrmalar Blm 5.9.3 de tanmlanmtr.
Aktarma anndaki beton dayanm, ankraj veya aderans yoluyla aktarm iin ve sehim veya ters sehim ile ilgili talepler iin yeterli olmaldr. 5.9.1.3 Burkulma Tama ve montaj srasnda burkulma ile ince gvdelerin ve balklarn burkulmas incelenecektir. 5.9.1.4 Kesit zellikleri Ardekme demetleri ile beton arasnda aderans olumadan nceki enkesit deerleri bulunurken, bo klflardan kaynaklanan alan kayb dikkate alnacaktr. nekmeli veya ardekmeli elemanlarda demetler ile beton arasnda aderans olutuktan sonraki enkesit deerleri iin, brt kesit veya (elik ubuk kesit alanlarnn edeer beton alanna evrilerek dikkate alnd) dntrlm kesit deerleri kullanlabilir. 5.9.1.5 atlak Kontrolu Kullanm ykleri altnda atlak olumasna izin verilen yerlerde (ksmi ngerilmede) atlak kalnl, donatnn yorulmas, korozyon gibi konular Blm 5.5, 5.6 ve 5.7 koullarna gre incelenecektir. 5.9.1.6 Yrngesi Eri olan veya Eimi baz Noktalarda Deien Demetler Klf erilikleri iin Blm 5.4.6 koullar uygulanr. Demet dorultusundaki deimenin dourduu gerilme ylmalar, Blm 5.11.4 koullar uygulanarak incelenecektir. Eri klflar iinde bulunan demetlerde, demetin arlk merkezinin klfn arlk merkezinden farkl konumda olmas, demet d merkezlik hesabnda dikkate alnacaktr.

188

5.9.2 ngerilme Demetleri iin Gerilme Snrlar ngerilme srasnda veya kullanm snr durumlar iin demetteki gerilme aada verilen deerleri amayacaktr: Tablo 1 de belirtilmi olan deer, Demetlerin veya ankrajlarn retici firmas tarafndan tavsiye edilen deer. 5.9.3 Beton iin Gerilme Snrlar Tablo 5.9.3-1 ngerilme Demetleri iin Gerilme Snrlar Demet veya ubuk tipi Durum Gerilmesi hafifletilmi bklm veya nervrsz yksek dayanml ubuk nekme Dk gevemeli bklm Nervrl yksek dayanml ubuk

Aktarmadan hemen nce (fpbt) Btn kayplardan sonra kullanm snr durumunda (fpe) Kama oturmasndan hemen nce, ksa sreli izin verilebilecek (fpbt) deeri Kama oturmasndan hemen sonra ankrajlarda veya manonlarda Kama oturmasndan hemen sonra eleman boyunca ankraj ve manonlu ek blgesi dnda kalan noktalarda Kayplardan sonra kullanm snr durumunda (fpe)

0.70 fpu 0.80 fpy

Ardekme

0.75 fpu 0.80 fpy

__

0.80 fpy

0.90 fpy 0.70 fpu 0.70 fpu

0.90 fpy 0.70 fpu 0.74 fpu

0.90 fpy 0.70 fpu 0.70 fpu

0.80 fpy

0.80 fpy

0.80 fpy

5.9.3.1 Kayplardan nceki Geici Gerilmeler - Tam ngerilmeli Elemanlar

5.9.3.1.1 Basn Gerilmeleri nekmeli ve ardekmeli beton elemanlar iin basn gerilmesi snr deeri = 0.60 fc (MPa) olacaktr.

5.9.3.1.2 ekme Gerilmeleri Tablo 1 de verilen snrlamalar, ekme gerilmeleri iin uygulanacaktr.

189

Tablo 5.9.3.1.2-1 Tam ngerilmeli Elemanlar in, Kayplardan nce Geici ekme Gerilmesi Snrlar Konum Gerilme Snr

nbasnca maruz kalm donatsz ekme N/A blgelerinde nbasnca maruz kalm ekme blgesi 0.25 fci 1,38 (MPa) dndaki donatsz alanlarda (donat ubuklar veya ngerilme eliinin bulunduu) donatl alanlarda, elikteki gerilme 0.63 fci (MPa) = 0.5 fy (210 MPa) olmak zere atlamad kabul edilen betondaki ekme kuvvetini karlamaya yeterli donatnn hesaplanm olduu durumlarda 0.415 fci (MPa) ngerilmeli kazklardaki gerilmelerin bulunmas iin

5.9.3.2 Tam ngerilmeli Elemanlarda Kayplardan Sonra Kullanm Snr Durumu iin Snr Gerilmeler

5.9.3.2.1 Basn Snr Gerilmeleri Basn, Tablo 3.3.1-1 de belirtilen Kullanm Yk Birleimi I kullanlarak incelenir. Tablo 1 de verilen snrlamalar uygulanr. Blm 5.7.4.7.1 e gre hesaplanm olan gvde ve balk narinlik oranlar, 15den byk deilse azaltma katsays w = 1.0 olarak uygulanr. Eer gvde veya balk iin hesaplanan narinlik oranlarndan herhangi biri 15 den byk ise w azaltma katsays Blm 5.7.4.7.2 ye gre hesaplanr.

190

Tablo 5.9.3.2.1-1 Tam ngerilmeli Elemanlarda, Kayplardan Sonra Kullanm Snr Durumu iin Basn Gerilmesi Snrlar Konum Etkili ngerilme ve kalc yklerin toplamna gre Hareketli yke ilaveten etkili ngerilme ve kalc yklerin toplamnn yarsna gre Etkili ngerilme, kalc ykler, geici ykler ve tama srasnda oluabilecek yklerin toplamna gre Gerilme Snr

0.45 fc 0.40 fc

(MPa) (MPa)

0.60 w fc (MPa)

5.9.3.2.2 ekme Gerilmeleri Aderansl veya aderanssz ngerilme demetlerine sahip elemanlardaki ekme gerilmeleri, Tablo 3.3.1-1 de verilmi olan Yk Birleimi Kullanm III kullanlarak incelenir ve Tablo 1 deki snrlar uygulanr. Tablo 5.9.3.2.2-1 Tam ngerilmeli Elemanlarda, Kayplardan Sonra Kullanm Snr Durumu iin ekme Gerilmesi Snrlar Konum atlama olmad kabul edilen, nbasnca maruz kalm ekme blgeli kprlerde, ekme gerilmesi: Donatl veya aderansl ngerilme demetli elemanlarda korozyon koullarnn (TS EN 206-1) etki snf 3 ten daha kt olmad durumlar iin Donatl veya aderansl ngerilme demetli elemanlarda korozyon koullarnn (TS EN 206-1) etki snf 4 veya 5 olduu durumlar iin Aderansz ngerilme demetli elemanlar iin Gerilme Snr

0.50

f c' (MPa)

0.25

f c' (MPa)

ekme yok

5.9.3.3 Ksmi ngerilmeli Elemanlar Ksmi ngerilmeli elemanlarn nbasnca maruz kalm ekme blgesinde atlamaya izin verilebilir. Bu elemanlarn projelendirilmesi, eitli kullanm snr durumlar salanacak ekilde ekme blgesindeki betonun atlam olduu kabuln esas alan bir hesaba dayal olmaldr. Kullanm snr durumunda donatdaki ekme gerilmesi, Blm 5.7.3.4 deki gibi olacaktr; burada fss , betonda basn gerilmesi sfrlandktan sonra donatdaki gerilme deiimi olarak yorumlanacaktr.

191

5.9.4 ngerilme Kayplar 5.9.4.1 Toplam ngerilme Kayb Daha hassas bir hesap yaplmyorsa, tek aamada ina edilip ngerilme uygulanm elemanlardaki ngerilme kayplar aadaki gibi alnabilir: nekmeli elemanlarda;

fpT =fpES + fpLT

(5.9.4.1-1)

Ardekmeli elemanlarda;

fpT = fpF + fpA + fpES + fpLT

(5.9.4.1-2)

fpT fpF fpA fpES fpLT

Burada ; = Toplam kayp (MPa) = Srtnme kayb (MPa) = Ankraj oturmas kayb (MPa) = Elastik ksalma kayb (MPa) = Uzun sreli bzlme, snme ve elikteki geveme kayb (MPa)

nekmeli elemanlarda kayplarn yaklak hesab iin Blm 5.9.4.3 n uygulanmas durumunda, aktarmadan nce meydana gelen geveme kayb fpR1 , toplam gevemeden karlmaldr. 5.9.4.2 Ani Kayplar 5.9.4.2.1 Ankraj Oturmas Kayb Ankraj oturmasnn bykl, aktarma srasnda ngerilme eliindeki gerilmenin kontrolu iin gereken deer ile ankraj retici firmas tarafndan verilen deerden daha byk olandr. Tasarm iin kabul edilen ve oturma kayb hesabnda kullanlan deer, szleme dkmanlarnda gsterilecek ve bunun doruluk derecesi inaat srasnda kontrol edilecektir. 5.9.4.2.2 Srtnme 5.9.4.2.2a nekmeli Yaplar Eimi deien ngerilme demetleri iin, eim deime noktalarndaki mesnet elemanlarnn yol aabilecei srtnme kayplar dikkate alnmaldr. 5.9.4.2.2b Ardekmeli Yaplar ngerilme demeti ile klf duvar arasndaki srtnmeden kaynaklanan kayplar, aadaki gibi alnabilir:

fpF = fpj (1 e - (K x +

(5.9.4.2.2b-1)

Bir harici demetin tek bir sapma borusu iinden geii srasndaki kayp aadaki gibi alnabilir:

fpF = fpj (1 - e ( +

0.04)

(5.9.4.2.2b-2)

Burada; fpj = ngerilme eliinde germe srasndaki gerilme (MPa)

192

x K

= Bir ngerilme demetinde germenin uyguland noktadan incelenen noktaya kadar olan uzaklk (mm) = Klfn sabitlendii noktalar arasndaki dalgalanmaya bal bir srtnme katsays (Demetin beher mm boyu iin) = Srtnme katsays = Germenin uyguland noktadan incelenen noktaya kadar ngerilme eliinin getii yol boyunca yapt asal sapmalarn mutlak deerlerinin toplam. Eer germe iki batan eit olarak uygulanyor ise, en yakn germe uygulanma noktas ile incelenen nokta arasndaki asal sapmalarn mutlak deerlerinin toplam (radyan) = Napier logaritmalarnn taban

K ve deerleri, kullanlan malzeme cinslerine gre deneysel verilere dayal olmal ve szleme dkmanlarnda gsterilmelidir. Byle veriler bulunmamas durumunda, Tablo 1 de verilen K ve
deerleri arasnda bir deer kullanlabilir. Dey dzlemdeki demetler iin deeri olarak x uzunluu boyunca meydana gelen asal deiimlerin mutlak deerlerinin toplam alnacaktr. boyutta erilikli olan demetler iin toplam boyutlu asal deiimi, v dey ve h yatay asal deiimlerinin vektrel olarak toplanmas suretiyle elde edilir. Tablo 5.9.4.2.2b-1 Ardekme Demetleri iin Srtnme Katsaylar elik tipi Klf tipi Rijit veya yar rijit galvanizli metal levha Tel veya bklm Poliletilen Harici demetler iin rijit elik sapma borusu Yksek dayanml ubuklar Galvanizli metal levha

K
6.6 x 10-7 6.6 x 10-7 6.6 x 10-7 6.6 x 10-7

0.15 - 0.25 0.23 0.25 0.30

193

5.9.4.2.3 Elastik Ksalma 5.9.4.2.3a nekmeli elemanlar nekmeli elemanlardaki elastik ksalmadan tr kayp, aadaki gibi alnacaktr:

fpES =
Burada;

Ep E ci

fcgp

(5.9.4.2.3a-1)

fcgp = Momentin en byk olduu kesitte, aktarma anndaki ngerilme kuvveti ve eleman zati Ep Eci
arlndan dolay ngerilme demetlerinin arlk merkezinde ortaya kan beton gerilmelerinin toplam (MPa) = ngerilme elii elastisite modl (MPa) = Aktarma annda veya yk uygulanmas annda beton elastisite modl (MPa)

Allagelmi nekmeli elemanlarn tasarmnda fcgp deeri hesaplanrken, ngerilme elii gerilmesi yksek dayanml ubuklar ve gerilmesi hafletilmi bklmler iin 0.65 fpu , dk gevemeli bklmler iin ise 0.70 fpu alnabilir. Allmn dndaki tasarm koullarnda ise aratrma ya da yntemler kullanlmaldr. 5.9.4.2.3b Ardekmeli Elemanlar Plak sistemler dnda ardekmeli elemanlardaki elastik ksalma kayb aadaki gibi alnabilir: deneyimle desteklenen daha kesin

fpES =
Burada ;

n - 1 Ep fcgp 2n E ci

(5.9.4.2.3b-1)

n = ngerilme demetlerinin adedi fcgp = Momentin en byk olduu kesitte, germe ilemi sonrasndaki ngerilme kuvveti ve eleman zati

arlndan dolay ngerilme demetlerinin arlk merkezinde ortaya kan beton gerilmelerinin toplam (MPa) fcgp deerleri; elastik ksalma, geveme ve srtnme etkilerine bal olarak balang deerinin altnda bir deere azaltlm elik gerilmesi kullanlarak hesaplanabilir.

Aderansl demetlere sahip ardekmeli yaplar iin fcgp, akln ortasndaki kesitte veya srekli sistemler iin momentin en byk olduu kesitte alnabilir. Aderansl demetlere sahip olmayan ardekmeli yaplar iin fcgp, ngerilme eliinin arlk merkezinde hesaplanm gerilmelerin elemann uzunluu boyunca ortalamas alnarak bulunabilir. Plak sistemler iin fpES , deeri Denklem 1 den bulunmu olan deerin yzde 25 i olarak alnabilir. 5.9.4.3 Zamana Bal Kayplar Beton basn dayanm gerilmesi fci = 24 MPa olduktan sonra germe ilemine tabi tutulan ngerilmeli ve ksmi ngerilmeli elemanlarda bzlme, snme, eliin gevemesi gibi etkilerden oluan zamana bal kayplarn yaklak tahmini, aadaki artlarn salanmas kayd ile, Tablo1 den alnabilir. Elemanlar normal younlukta betondan imal edilmeli, Buhar kr veya nem kr uygulanmal,

194

 Normal veya dk gevemeli bklmler veya ngerilme ubuklar kullanlmal ve antiyede, ortalama d hava, s ve iklim koullar mevcut olmaldr. Tablo 1 de kullanlan (PPR), denklem 5.5.4.2.1-2 de tanmland gibi alnr.
Dk gevemeli bklmler iin, Tablo 1 de verilmi olan deerler aadaki gibi azaltlabilir. Kutu kesitli kiriler iin 28 MPa, Dikdrtgen kesitli kiriler, dolu plaklar ve I-kesitli yapma kiriler iin 41 MPa, Tek-T ve ift-T kesitli, boluklu plaklar iin 55 MPa. Tablo 5.9.4.3.-1 Zamana bal kayplar (MPa) Kiri kesitinin tipi Dikdrtgen kesitli kiriler ve masif plaklar Kutu kesitli zgara kirileri I-kesitli yapma kirileri Seviye st snr Ortalama st snr Ortalama Ortalama

fpu= 1620, 1725 veya 1860 MPa

olan tel veya bklmler iin 200 + 28 PPR 180 + 28 PPR 145 + 28 PPR 130 + 28 PPR

fpu = 1000 veya 1100 MPa

olan ubuklar iin 130 + 41 PPR 100

f ' 41 230 1 0,15 c + 41PPR 41 f ' 41 270 1 0,15 c + 41PPR 41 f ' 41 230 1 0,15 c + 41PPR 41

130 + 41.PPR

Tek T, ift T, ekirdei boluklu ve guseli plak

st Snr Ortalama

f ' 41 210 1 0,15 c + 41PPR 41

Allmam boyutlar, ngerilme seviyeleri, inaat aamalar veya beton zellikleri sz konusu olduu takdirde (AASHTO LRDF 2007 Madde 5.9.4.4 te verilen) hassas hesap yntemlerinden faydalanlabilir. 5.9.5 ngerilme ekil Deitirmelerinin Yapdaki Elemanlara Etkisi ngerilme sonucunda meydana gelen elastik ve elastik olmayan ekil deitirmelerin komu yap elemanlar zerindeki etkileri incelenmelidir. Komu yapsal elemanlarda ortaya kan kuvvetler, snme etkileri dikkate alnarak azaltlabilir. Ayaklar ile st yapnn birlikte dklerek ereve tekil ettii kprlerde, st yapnn ngerilmeye tabi tutulmasndan tr ayaklarda ortaya kan kuvvet etkileri iin ngerilmeden hemen sonra st yapda oluan (balangtaki) elastik ksalma esas alnabilir. st yapda uzun bir sre iinde ortaya kacak snme ksalmasndan dolay ayaklarda ortaya kabilecek zorlanmalar, ayak betonundaki snmenin salad geveme ile karland iin nihai durumda ayaklarda ek bir kuvvet etkisi olmad kabul edilir. Bir elemann ngerilmeye tabi tutulmasndan dolay yapnn dier elemanlarnda meydana gelen zorlanmalarn azaltlmas aadaki gibi yaplabilir; Ani olarak uygulanan ekil deitirmeler iin: F ' = F 1 - e - (t, t0 ) (5.9.5-1) Yava yava uygulanan ekil deitirmeler iin:

F' =
Burada;

F ( 1 - e - (t, t0 ) (t,t i )

(5.9.5-2)

195

= ngerilmenin uyguland andaki beton elastisite modl kullanlarak (kpr ayaklar gibi) dier elemanlarda hesaplanm olan kuvvet etkisi (N) F = Dier elemanlarda hesaplanan azaltlm kuvvet etkisi (N) (t,t0) = Blm 5.4.1.4 de tanmland gibi t0 zamannda uygulanan ykleme iin t zamanndaki snme katsays e = Napier logaritmas iin taban 5.9.6 ngerilme Demetlerinde Yn Deitirme Etkileri ve Alnacak nlemler 5.9.6.1 Genel ngerime demetlerinde yn deitirme etkileri, plaklarda klf borusunun dalgalanmasndan ve demet yrngesin eri veya eimli olmasndan kaynaklanabilir. Demetler; kiri gvdelerinde etriye donats iine ve kiri balklarnda veya demelerde olabildiince alt ve st enine donats sras arasnda kalan blgeye yerletirilmelidir. Deiken kesitli dilimli kprlerde, dilim yzne yakn blgede alt bala yerletirilmi olan ardekme klflarnn evresine, en az iki sra halinde, 14 mm apnda firketeler yerletirilecektir. Bu firketelerin boylar balk kalnlndan alt ve st beton rtsnn dlmesi ile elde edilecek l kadar olacaktr. Klflar iine baslacak harcn basncnn oluturaca etkiler de gz nne alnacaktr. 5.9.6.2 Plaklarda Klf Borusu Dalgalanmasnn Etkileri Bu artnamenin amac erevesinde, eksenden eksene her iki dorultunun birinde 300 mm den daha yakn uzaklkta yerletirilmi olan klflar yakn konumda olarak mtalaa edilecektir. Enine ve boyuna dorultuda yakn konumda olan klflar, demeler veya balklar iine yerletirilmi ise ve szleme dkmanlarnda klflarn dalgalanma etkilerinin minimize edilmesine ynelik bir nlem ngrlmemi ise, plan alt ve st donatlar 14 mm apnda irozlar ile birbirine balanmaldr. irozlarn ara uzakl, her bir dorultuda 450 mm yi veya plak kalnlnn 1.5 katn amayacaktr. 5.9.6.3 Eri Yrngeli Demetlerin Etkileri Eri yrngeli demetlerde ortaya kan sapma kuvvetlerinin karlanmas iin donat kullanlacaktr. Bu donat, kullanm snr durumunda elik gerilmesinin 0,6 fy deerini gemiyecek ekilde boyutlandrlacaktr ve fy nin esas alnan deeri de 420 MPa y gemeyecektir; donat aral klf d apnn 3 katndan ve 600 mm den fazla olmayacaktr. Demetler; eri eksenli kpr gvdeleri veya balklar iinde yer alyor ise veya girintili bir kenar ya da i boluk etrafn dolanyor ise, ilave beton rts ve/veya donat ngrlecektir. Klfn yakn kenar ile girinti veya boluk kenar arasndaki uzaklk, klf apnn 1.5 katndan az olmayacaktr. Eer bir demetin yrngesi uzaysal bir eri ise, dzlem iindeki ve dzleme dik yndeki kuvvetler vektrel olarak toplanrlar. 5.9.6.3.1 Dzlem indeki Kuvvetlerin Etkileri Demetin yn deitirmesi sonucu ortaya kan dzlem ii sapma kuvveti etkileri aadaki gibi alnr:

Fu in =

Pu R
196

(5.9.6.3.1-1)

Burada; Fu-in = Demetin birim boyuna isabet eden dzlem ii sapma kuvveti etkisi (N/mm)

Pu R

= Blm 3.3.7 de verilen yk katsays ile arplm demet ngerilme kuvveti (N) = Yn deitiren demetin erilik yarap (mm)

En byk sapma kuvveti, geici olarak gerdirilmi demetler de dahil olmak zere btn demetlerin gerilecei esas alnarak hesaplanr. Sapma kuvvetlerinin beton rtsn krmasna kar, beton rtsnn Vr kesme dayanm aadaki gibi alnacaktr:

Vr

= Vn
f ci

Vn = 0,33 d c

(5.9.6.3.1-2) (5.9.6.3.1-3)

Burada; = Birim boy iin her iki kesme dzlemindeki kesme anma dayanm (N/mm) = Blm 5.5.4.2 de tanmlanm olan dayanm katsays dc = Demet klf stndeki minimum beton rts ile klf apnn yarsnn toplam (mm) fci = Balang yklemesi veya ngerilme srasndaki beton basn dayanm gerilmesi (MPa)

Vn

Denklem 2 de tanmland gibi dzlem iindeki katsayl sapma kuvveti beton rtsnn katsayl kesme dayanmn ayor ise, dzlem iindeki sapma kuvvetlerini karlayabilecek gte, arka tarafa ankrajl ngerilmeli veya ngerilmesiz donat konulacaktr.

ekil 5.9.6.3.1-1 Erilikli bir Demette Sapma Kuvveti Etkileri Eer eri eksenli bir kpr kiriinin gvdesinde st ste birka sra halinde klf varsa, bu ksmda yerel olarak eilmeye alan beton rtsnn moment dayanm incelenmelidir. (Bak ekil 2)

197

ekil 5.9.6.3.1-2 Yatay dzlemde erilikli bir kprde sapma kuvveti etkileri Eri eksenli kirilerde dzlem d kuvvetlerin genel eilme etkileri incelenmelidir. Birbirine yaklak olarak paralel konumda olan eri eksenli klflardan birindeki demetten kaynaklanan nsal kuvvetler dier klfa doru etki ediyorsa, klflarn arasndaki betonun krlmamas iin aadaki nlemlerden biri alnacaktr:

Klflar Denklem 2 de tanmlanan kesme anma dayanmn salyacak aralkta dzenlenir. Insal kuvveti karlayacak donat ngrlr. Dtaki komu klftaki demete gergi uygulanmadan nce, iteki klfn enjeksiyon harc ile doldurulmas salanr.
5.9.6.3.2 Dzlemden Dar Doru Olan Kuvvetlerin Etkisi Bklmlerin klf duvarna bastrmas eklinde kendini gsteren dzlem d etkiler aadaki gibi kabul edilebilir: (Bak ekil 1)

Fu out =

Pu R

(5.9.6.3.2-1)

Burada; Fu-out = Demetin birim boyuna isabet eden dzlem d kuvvet etkisi (N/mm)

Pu R

= Blm 3.3.6 veya 3.3.7 de verilen yk katsays ile arplm demet ngerilme kuvveti (N) = Dey bir dzlemde bulunan demetin erilik yarap (mm)

198

ekil 5.9.6.3.2-1 Dzlemden Dar Doru Olan Kuvvetler Denklem 5.9.6.3.1-2 ile verilmi olan katsayl kesme dayanm salanamyor ise, demetin eri olduu blmler boyunca, dzlem d kuvvetlerin tamamnn karlanmas amacyla yerel sarg donats ngrlecektir. Bu donat tercihen fret donats eklinde olmaldr. 5.9.7 Harici Demetlerin Mesnetleri Bir titreim analizi baka trl gstermedike, beton dna yerletirilen demetlerin mesnetlenmemi boyu 7500 mm yi gememelidir. 5.9.8 Ardekmeli Elemanlarn Ankraj Blgeleri 5.9.8.1 Genel Geometrik olarak ankraj blgesi, ankraj levhasndan aktarlan tekil ngerilme kuvvetinin enine dorultuda yaylarak enkesitte daha dorusal bir gerilme dalmna dnt bir beton hacmi olarak tanmlanr. Bu blge iinde dzlem kesitlerin dzlem kald kabul geerli deildir. Bu blgenin boyutlar St. Venant ilkesine dayal olarak bulunur. Ankraj blgesi, Blm 3.3.6 da belirtilmi olan katsayl gerdirme kuvvetleri iin dayanm snr durumlarna gre tasarlanacaktr. Bir elemann veya (dilimler halinde imal edilen kprlerde) bir dilimin ucundaki ankraj blgesi, iki ayr durum iin ekil 1 ve 2 de gsterildii gibi tanmlanabilir:

Eer Kpr enine boyutu veya demet ara uzakl, kpr uzunluundan kk ise ankraj blgesi enine boyutlar olarak h ykseklii ve b eni (veya s ara uzakl) esas alnabilir; ancak bu boyutlar, elemann veya dilimin uzunluundan byk olamaz. Ankraj blgesinin boyuna dorultudaki uzunluu ise, h ve b (veya s ) boyutlarnn bynn 1 kat ile 1.5 kat arasnda alnacaktr. (Bak ekil 1)

199

ekil 5.9.8.1-1 Ankraj Blgesi Boyutlar

Eer Kpr enine boyutu veya demet ara uzakl, kpr uzunluundan byk ise ankraj blgesi enine boyutlar olarak b ykseklii ve l eni (veya s ara uzakl) esas alnabilir. Ankraj blgesinin boyuna dorultudaki uzunluu ise, l (veya s) boyutlarnn k alnacaktr. (Bak ekil 2)

ekil 5.9.8.1-2 Ankraj Blgesi Boyutlar

5.9.8.2 Genel Blge ve Yerel Blge

5.9.8.2.1 Genel Tasarm amac ile, ankraj blgesinin genel blge ve yerel blge olmak zere iki blmden olutuu dnlr.

200

ekil 5.9.8.2.1-1 Genel ve Yerel Blgeler 5.9.8.2.2 Genel Blge Genel blge, Blm 5.9.8.1 de tanmlanan ankraj blgesi ile zdetir ve yerel blgeyi de kapsar. Genel blgeler, Blm 5.9.8.3 koullarna uygun olarak tasarlanr. 5.9.8.2.3 Yerel Blge Yerel blgelerin projelendirilmesi ya Blm 5.9.8.7 koullarna uymaldr veya Blm 5.9.8.7.3 de belirtildii ve AASHTO LRFD Kpr naat artnamesi Blm 10.3.2.3 de tanmland gibi yrtlen kabul deneyleri sonularna dayandrlmaldr. Yerel blge tasarmnda yksek ezilme basnc etkileri ve sarg donats uygulamas gz nnde bulundurulmaldr. AASHTO LRFD kpr inaat artnamesi Blm 10.3.2.3 e gre yrtlen kabul deneylerine dayanarak uygulanan ankraj dzenekleri, zel ankraj dzenekleri olarak isimlendirilirler. 5.9.8.3 Genel Blgenin Tasarm

5.9.8.3.1 Tasarm Yntemleri Genel blgenin tasarlanmas iin Blm 5.9.8.3.2 koullarna uygun olarak aada belirlenen yntemler uygulanr.

Genelde Destek-gergi modelleri olarak adlandrlan, denge koullarn esas alan ve elastik olmayan modeller, Blm 4 de belirtilmi olan sadeletirilmi elastik gerilme analizi; Uygulanabildii yerlerde dier yaklak yntemler.
Germe ilemi srasnn etkileri ve tekil germe yklerinden tr boyutlu etkiler incelenmelidir. boyutlu etkiler, boyutlu analiz yntemlerini kullanarak analiz edilebilir veya iki ve daha ok dzlemde bamsz alt modellerin gz nne alnd yaklamlarla incelenebilir; ancak bu durumda alt modellerin karlkl etkileimi gz nne alnmal ve model ykleri ile sonularn tutarl olmasna dikkat edilmelidir. Genel blge iin katsayl beton basn gerilmesi, 0.7 fci deerini amamaldr. Dier yk etkileri nedeniyle krlmada betonda geni atlaklarn olabildii blgelerde veya elastik olmayan byk dnmelerin beklenildii blgelerde katsayl basn gerilmesi 0.6 fci deeri ile snrlandrlmaldr.

201

Genel blge projelendirilmesinde betonun ekme dayanm ihmal edilecektir. Hem ngerilmesiz donat hem de aderansl ngerilme elii iin anma ekme gerilmesi, fy ile snrlandrlacaktr. Aderanssz ngerilme eliinin anma ekme gerilmesi, fpe + 105 MPa deeri ile snrlandrlacaktr. Herhangi bir yerel blge donatsnn genel blge dayanmna katks, emniyetli tarafta kalnarak tasarmda ihmal edilebilir. 5.9.8.3.2 Tasarm lkeleri Ankraj dzeneklerinin nndeki betonun basn gerilmeleri, Blm 5.9.8.7.2 koullarn salamaldr. Ankraj dzeneinin nndeki betonun basn gerilmeleri, bu dzenein betona mesnetlendii yzeyden itibaren llmek zere aada belirtilen uzaklktan az olmayan bir uzaklkta incelenmelidir :

Eleman stnden yerel sarg donats biti noktasna kadar olan derinlik, Ankraj dzeneinin kk yatay boyutu.
Bu basn gerilmeleri, Blm 5.9.8.4 deki destek-gergi modeli yntemlerini kullanarak, Blm 5.9.8.5 deki gibi bir elastik gerilme analizi ile veya Blm 5.9.8.6.2 deki gibi yaklak yntem ile hesaplanr. 5.9.8.4 deki destek-gergi modeli yntemlerini kullanarak, Blm 5.9.8.5 deki gibi bir elastik gerilme analizi ile veya Blm 5.9.8.6.3 deki gibi yaklak yntem ile hesaplanr. Patlatma donats ihtiyacnn hesab iin boyutlu etkiler dikkate alnacaktr.

Tpatl patlatma kuvvetinin bykl, ve yklenen yzeyden buna karlk gelen dpatl uzakl, Blm

Basn gerilmeleri, ankraj blgesinin nnde veya iindeki yk sreksizlikleri veya geometrideki sreksizliklerin gerilme ylmas yaratabilecei noktalarda da kontrol edilmelidir.

ekil 5.9.8.3.2-1 oklu bir Ankrajda Kuvvetlerin Dalm Patlatma kuvvetine kar dayanm, fretler, kapal kancalar, ankrajl enine dorultudaki etriyeler tarznda donatlar veya ngerilme elii ile salanr. Bu donat, patlatma kuvvetinin tamamn karlayacaktr. Patlatma donatsnn dzenlenmesi ve ankraj iin aadaki rehber bilgiler kullanlmaldr: Donat, eleman geniliinin tamamn geerek elamannn d yzlerine, beton rtsnn izin verdii dzeyde yakn bir ekilde ankrajlanm olmaldr.

202

 Yklenen yzeyin nnde, dey ve yatay dorultularda ngerilme demetinin her iki tarafna doru uzanan enine donat konulmaldr. Bu donatlar ekil 2 de gsterildii gibi yerletirilmelidir. Yatay ve dey dorultulardaki patlatma kuvvetlerinin ankraj dzeneine uzaklklar olan dpatl , Denklem 5.9.8.6.3-2 ile hesaplanr. Patlatma donatsnn arlk merkezi, tasarmda kullanlm olan dpatl patlatma uzakl ile akr. Patlatma donatsnn aral, ubuk apnn 24.0 katndan ve 300 mm den daha byk olmamaldr.

ekil 5.9.8.3.2-2 Patlatma Donatsnn Yerletirilmesi Kenar ekme kuvvetleri, Blm 5.9.8.4 deki gibi destek-gergi modeli yntemleri ile, Blm 5.9.8.5 deki gibi elastik analiz ile veya Blm 5.9.8.6.4 deki gibi yaklak yntemler ile hesaplanr. Merkezden merkeze uzaklklar kesit kalnlnn 0.4 katndan daha az olan oklu ankrajlar iin paralama kuvveti toplam katsayl demet kuvvetinin %2 sinden daha az alnmamaldr. Daha byk ara uzaklklar iin paralama kuvveti hesapla belirlenmelidir. Kenar ekme kuvvetlerine kar dayanm salanmas iin elemann boyuna ve enine dorultudaki kenarlarna donat ngrlmelidir. Kenar ekme donatsnn yerletirme dzeni ve ankraj, aada verilen koullar salamaldr : Belirlenen paralama donats eleman geniliinin tamamna yaylm olmaldr. Birden fazla ankraj dzenekleri arasna konulacak paralama donats, ankraj dzeneklerini etkili ekilde birbirine balamaldr.

203

ekil 5.9.8.3.2-3 Kenar ekme Kuvvetleri

D merkezli konumdaki ankraj dzenekleri iin paralama donats, boyuna yn kenar donatsnn devam eklinde dzenlenmelidir (Bak ekil 3 ve 4). Bu donat ekme yzeyi boyunca ankrajn toplam boyu kadar olan blgede ve yklenen yzey boyunca uzunlamasna kenardan d merkezli ankraj dzeneinin veya ankraj dzeneklerinin dier tarafna kadar devam etmelidir.

ekil 5.9.8.3.2-4 Ankraj Blgesi Donatsnn Yerletirilmesi

204

5.9.8.3.3 zel Ankraj Dzenekleri Blm 5.9.8.7.2 koullarn salamayan zel ankraj dzeneklerinin kullanlaca durumlarda, dzenlenme tarz olarak ve ilave yzey donatsna gre hacimsel oran olarak benzer donatlar ankraj blgesinin ilgili ksmlarnda kullanlr. 5.9.8.3.4 Ara Ankrajlar

5.9.8.3.4a Genel

5.9.8.3.4b Geriye Balama Donats

5.9.8.3.4c Nervr ve Kabartma-Ankraj Donats

5.9.8.3.5 Diyaframlar Diyaframlar iine ankre edilecek demetlerde, diyafram iindeki beton basn gerilmeleri, Blm 5.9.8.3.2 deki gibi snrlandrlr. Basn gerilmeleri, diyafram ile elemann gvde ve balklar arayzeylerinde de ayrca incelenmelidir. Diyaframa gelen ankraj yklerinin kiriin gvde ve balklarna tamamen aktarlmas iin diyafram ile gvde ve balklar arasna kesme srtnme donats konulur. Ayrca demet eriliinden kaynaklanan sapma kuvvetlerini karlyacak donat konulacaktr. 5.9.8.3.6 oklu Deme Ankrajlar

5.9.8.3.7 Sapma Semerleri Sapma semerleri gergi destek modeli ya da deney sonularna dayal yntemler kullanlarak tasarlanacaktr. 5.9.8.4 Destek-Gergi Modelinin Genel Blge Tasarm iin Uygulanmas

5.9.8.4.1 Genel Ankraj blgesindeki kuvvet ak, Blm 5.6 da belirtildii gibi destek-gergi modeli ile yaklak olarak gz nne alnabilir. Ankraj blgesindeki btn kuvvetler, destek-gergi modeli seiminde gz nne alnacaktr. Ankrajlardan ankraj blgesinin sonuna kadar bu kuvvetlerin nasl bir yol izledii incelenecektir. ekil 1, d merkezlii byk olan iki adet ankrajlarda, asal gerilme alann ve buna karlk gelen bir gergi-destek modelini gstermektedir.

205

ekil 5.9.8.4.1-1 Asal Gerilme Alan ve Destek-Gergi Modeli Deiik baz ankraj yerleimlerindeki genel blgeler iin rnek olabilecek destek-gergi modelleri ekil 2 de gsterilmitir.

ekil 5.9.8.4.1-2 Genel Blge iin Destek-Gergi Modeli rnekleri ekil 3, d merkezlii byk olan ankrajlarda, genel blgenin d ksmlar iin gelitirilen bir destekgergi modelini gstermektedir.

ekil 5.9.8.4.1-3 Genel Blgenin D Ksmlar iin Gelitirilen bir Destek-Gergi Modeli

206

5.9.8.4.2 Dm Noktalar Dm noktalar destek-gergi modelinin kritik bir gesidir. Yerel blge de nemli bir dm noktas veya dm noktalar grubunu oluturmaktadr. Blm 5.9.8.7 e gre veya uluslararas tannm teknolojiye sahip bir ngerilme sisteminde verilen detaylara gre tasarlanm bir yerel blge yeterli kabul edilebilir. Ankraj blgesindeki dier dm noktalar, eer destekler iindeki etkili beton gerilmeleri, Blm 5.9.8.4.3 koullarn salyor ise ve ekme gergileri de, donatnn akma dayanmnn eksiksiz oluabilmesine uygun detaylandrlm ise yeterli olarak dikkate alnabilirler. 5.9.8.4.3 Destekler Katsayl basn gerilmesi, Blm 5.9.8.3.1 de belirlenmi olan snrlar amamaldr.Ankraj blgelerinde basn desteklerinin kritik kesiti, destein yerel blge dm noktas ile birletii yer olarak kabul edilir. zel ankraj dzenekleri kullanlyor ise, destein kritik kesiti ekil 1de gsterildii gibi alnabilir.

ekil 5.9.8.4.3-1 Basn Desteklerinin Kritik Enkesitleri nce elemanlar iin elemann kalnl dorultusundaki destek boyutu, aadaki ekilde yaklak olarak alnabilir. Bu amala basn desteinin kalnlnn dorusal olarak deitii kabul edilir. Basn desteinin balang deeri, betonun yzeyindeki enine dorultudaki yanal ankraj boyutuna eit alnr. Ankraj yznden kesit kalnl kadar bir uzaklkta, basn destei kalnl toplam kesit kalnlna erimi olur. Basn gerilmelerinin destek eksenine paralel olarak etki yapaca ve kesit iinde dzgn yayl olaca kabul edilir. 5.9.8.4.4 Gergiler ngerilme elii veya ngerilmesiz donatlardan olutuu dnlen gergiler, toplam ekme kuvvetine kar dayanm salamak zorundadr. Gergiler, dm noktasnda gergi ekme kuvvetinin tamamn oluturabilmek iin dm noktalarnn tesine uzatlacaktr. Donat yerleimi, mmkn olduunca destek-gergi modeli iinde kabul edilen, gergi geometrisine uygun olmaldr. 5.9.8.5 Elastik Gerilme Analizi Elastik malzeme zelliklerini, kuvvetlerin ve yklerin denge durumunu, deformasyonlarn uygunluunu esas alan bir analiz, ankraj blgelerinin analiz ve tasarm iin kullanlabilir. Eer ankraj dzeneinin nndeki beton basn gerilmeleri bir elastik analiz ile hesaplanyor ise, yerel gerilmelerin ankraj dzeneinin mesnet alanna eit bir alan boyunca ortalamas alnabilir.

207

5.9.8.6 Yaklak Gerilme Analizi ve Tasarm

5.9.8.6.1 Uygulama Snrlamalar Ankraj dzeneinin nndeki beton basn gerilmeleri, patlatma kuvveti ve kenar ekme kuvvetlerinin yerleri ve byklkleri, Denklem 5.9.8.6.2-1 ila 5.9.8.6.3-2 aras kullanlarak bulunur. Bunun koullar aada belirlenmitir :

Eleman dikdrtgen kesite sahiptir ve uzunluu en kesitin byk olan boyutundan daha byktr. Eleman ankraj blgesi iinde ve nnde delik vb. sreksizlik yoktur. (Bak ekil 1) Ankrajn eleman ana dzlemindeki minimum kenar uzakl, ankraj dzeneinin buna karlk gelen a yanal boyutunun 1,5 katndan daha kk deildir. (Bak ekil 2) Ankraj blgesinde sadece bir adet veya birbirine ok yakn konumda bir grup ankraj dzenei bulunmaktadr. Denklem 5.9.8.6.3-1 ve 5.9.8.6.3-2 deki demet eim as, -5,00 ile +20,00 arasndadr.

ekil 5.9.8.6.1-1 Ankraj Blgesinde Sreksizlik Olmasnn Etkisi

ekil 5.9.8.6.1-2 Ankraj Blgesinde, Kenar Uzaklklarn Gsterimi 5.9.8.6.2 Basn Gerilmeleri Ankraj dzeneklerinin nndeki beton basn gerilmesi fca, Denklem 1 yardm ile hesaplanr ve Blm 5.9.8.3.1 de belirtilmi snr deeri amayacaktr :

208

f ca =

0 ,6 Pu 1 1 Ab 1 + l c b eff t

(5.9.8.6.2-1)

Burada : Eer a s < 2 aeff ise ;

= 1+ 2

s a eff

0.3 + n 15

(5.9.8.6.2-2) (5.9.8.6.2-3)

Eer s 2 aeff

ise;

=1

aeff beff Pu t s n lc Ab

= Birbirine yakn konumdaki ankrajlar iin dzeltme katsays = Kesitin byk boyutuna paralel olarak llm, etkili mesnetlenme alannn yanal boyutu (mm). (Bak ekil 1 ve 2) = Kesitin kk boyutuna paralel olarak llm, etkili mesnet alannn yanal boyutu (mm) (Bak ekil 2) = Blm 3.3.7 de verilen yk katsays ile arplm demet ngerilme kuvveti (N) = Eleman kalnl (mm) = Ankrajlarn merkezden merkeze ara uzakl (mm) (Bak ekil 1) = Bir sradaki ankrajlarn adedi = Yerel blgedeki sarg donatsnn boyuna dorultudaki boyu. (mm) (Bak ekil 2) Ancak lc max (1.15 aeff ; 1.15 beff ) = Etkili mesnetlenme alan (mm2)

ekil 5.9.8.6.2-1 Sk Aralkl oklu Ankrajlar Denklem 1 deki Ab etkili mesnetlenme alan; ankraj mesnet plakas alan olarak, Aplak ile yerel blgedeki sarglanm betonun Asarg mesnetlenme alan deerlerinden byk olan alnr. Ancak, aadaki snrlandrmalar yaplr:

Eer Aplak deeri belirleyici ise; Aplak deeri, 4/ Asarg deerinden byk alnmaz. Eer Asarg belirleyici ise; Asarg nn en byk boyutu, Aplak n en byk boyutunun iki katndan ve Aplak n en kk boyutunun da katndan byk olamaz. Eer bu snrlandrmalardan herhangi biri ihlal ediliyor ise, etkili mesnet alan Ab olarak Aplak esas alnr. Ab hesaplanrken, brt mesnetlenme alanndan klf alan kartlr.

209

ekil 5.9.8.6.2-2 Etkili Mesnetlenme Alan Eer her iki dorultuda da yakn konumda grup halinde ankrajlar var ise Denklem 1 de, her bir yn iin bulunmu olan dzeltme katsaylarnn arpm kullanlr.

5.9.8.6.3 Patlatma Kuvveti Ankraj bgelerinde Tpatl patlatma kuvveti, aadaki gibi alnabilir:

Tpatl = 0,25 Pu (1-

a ) + 0,5 | (Pu sin) | h

(5.9.8.6.3-1)

Patlatma kuvvetinin yeri dpatl , aadaki gibi alnabilir:

dpatl = 0.5 (h 2 e) + 5 e sin

Burada

(5.9.8.6.3-2)

Tpatl Pu

= Ankraj blgesinde, ankraj dzeneinin nnde ve demet eksenine dik dorultuda etkiyen ekme kuvveti (N) = Blm 3.3.7 de verilen yk katsays ile arplm demet ngerilme kuvveti (N)

dpatl = Ankraj dzeneinden Tpatl patlatma kuvvetinin etki noktasna olan uzaklk (mm) a = Ankraj dzeneinin veya dzenek grubunun incelenen dorultudaki yanal boyutu (mm) e = Ankraj dzenei veya dzenek grubunun kesitin arlk merkezine gre d merkezlii (mm); h

daima pozitif alnr. = Kesitin incelenen dorultudaki yanal boyutu (mm) = Kesitin eksenine gre demet kuvvetinin eim as; eer demetler merkezi konumda ise veya ankraj kuvveti dorultusu kesitin merkezine doru ise pozitif, eer ankraj kuvveti dorultusu kesitin merkezinden uzaklar konumda ise negatif alnr.

Yukarda tanmlanan simgeler ekil 1 zerinde de gsterilmitir.

210

ekil 5.9.8.6.3-1 Denklem 1 ve 2 deki Simgeler 5.9.8.6.4 Kenar ekme Kuvvetleri Boyuna dorultuda kenar ekme kuvveti, kiri ucundan kesit yksekliinin yars kadar uzaktaki bir kesitte, kpr kirii eilmeye ve eksenel yke maruz bir kolon gibi dnlerek hesaplanabilir. Bu hesapta, ekil 1 de grld gibi, tama gc veya dorusal elastik kabuller kullanlabilir.

ekil 5.9.8.6.4-1 Dmerkezli Ankrajlarda Kenar ekme Kuvvetlerinin Hesab Paralama kuvveti boyuna dorultudaki kenar ekme kuvvetine eit alnr ancak Blm 5.9.8.3.2 de belirtilenden daha az olamaz. 5.9.8.7 Yerel Blgelerin Tasarm

5.9.8.7.1 Yerel Blge Boyutlar

Yerel blgenin geometrisi ekil 1 de gsterilmitir. Korozyondan korunma iin gereken beton rts Blm 5.11.1 de belirtildii gibidir. Eer imalat, minimum beton rts, ara uzakl ve kenar uzaklklarn zel bir ankraj dzenei iin tavsiye etmi ise ve imalat uluslararas tannm teknolojiye sahip bir ngerilme sistemi kullanyor ise, yerel blgenin enine dorultudaki boyutlar, her iki dorultuda da aada verilen deerlerin kk olan olarak alnacaktr : Ankraj dzenei teslimats tarafndan belirtilen kenar uzakln iki kat, Ankraj dzenei teslimatsnn belirlemi olduu merkezden merkeze ara uzakl.

211

ekil 5.9.8.7.1-1 Yerel Blgenin Geometrisi Ankraj dzenei teslimatsnn tavsiye ettii kenar ve ara uzaklklar, minimum deerler olarak alglanmaldr. Yerel blgenin demet ekseni boyunca alnacak boyutu aada verilenden az olmamaldr: Yerel blgenin en byk genilii, Ankraj dzenei sarg donatsnn boyu, Birden fazla mesnetlenme yzeyine sahip olan ankrajlar iin yklenen beton yzeyinden her bir mesnetlenme yzeyinin tabanna olan uzakla ek olarak bu mesnetlenme yzeyinin en byk boyutu. Yerel blgenin boyu, yerel blgenin geniliinin 1,5 katndan daha byk alnmamaldr. 5.9.9 nekmeli Elemanlarn Ankraj Blgeleri 5.9.9.1 Katsayl Patlatma Dayanm nekmeli kirilerin u blgelerinde dey donat ile salanan nekmeli ankraj blgesi, patlatma dayanm, kullanm snr durumunda aadaki gibi alnabilir :

Pr = fs As h

fs As

(5.9.9.1-1)

Burada ; = 140 MPa gememek kayd ile donatdaki ekme gerilmesi = Kiriin ucundan h/4 uzaklna kadar konulan dey donatnn toplam alan (mm2) = ndkm elamannn ykseklii (mm)

Dayanm, aktarma srasndaki ngerilme kuvvetinin % 4 nden daha az olmamaldr. U dey donats olabildiince kiriin ucuna yakn konulmaldr. 5.9.9.2 Sarg Donats Kutu kesitli kiriler dnda, kirilerin ularndan 1,5 d kadar uzaklkta alt balktaki ngerilme eliinin sarglanmas iin donat yerletirilecektir. Bu donat, nervrl 10 ubuklarndan az olmamal ve 150

212

mm yi gemeyen aralklarla bklmleri saracak ekilde olmaldr. Kutu kesitler iin ise enine donat ngrlr ve etriye kolu kiri gvdesi iine uzatlarak ankrajlanr. 5.10 Bzlme ve Is Donats Gnlk scaklk deiimi ve bzlme etkilerine maruz betonlarn yzeyleri yaknnda ve yapsal ktle betonlarnda bu etkilere kar donat bulunacaktr. Scaklk ve bzlme etkilerine maruz beton yzeylerdeki toplam donat aada Denklem 1 ve 2 de belirtilenden daha az olmayacaktr. Bzlme ve scaklk donats, ubuklar, kaynakl hasr elik veya ngerilme demetleri eklinde olabilir. ubuklar veya kaynakl hasr elik iin donat kesit alan her bir yzde ve her iki dorultuda aada verilen deeri salamaldr: 758 bh As (5.10 -1) 2(b + h ) f y

233 As 1270

(5.10 -2)

Burada; As = Her bir yzde ve her iki dorultuda birim uzunluktaki donat alan (mm/m) b = Eleman enkesitinin en kk genilii (mm) h = Eleman enkesitinin en kk kalnl (mm) fy = Donat ubuklarnn akma dayanm gerilmesi (MPa) Duvar, temel vb bir elemann kalnl eleman boyunca deiiyorsa birden fazla enkesit incelenmelidir. Bzlme ve s donatsnn ara uzakl, aadaki deerleri amamaldr:

Eleman kalnlnn 3.0 kat veya 450 mm, Kalnl 450 mm den fazla olan duvar ve temellerde 300mm, Kalnl 900 mm den fazla olan dier elemanlarda 300mm.

Kalnl 150 mm den byk olan elemanlarda donat her iki yze de eit yaylm olmaldr. Buna karlk 150 mm den daha ince olan elemanlarda donat bir sra halinde de dzenlenebilir. Aadaki durumlarda scaklk ve bzlme donats konulmasna gerek yoktur:

Kalnl 450 mm den az olan duvarlarn aln ksmlar, Kalnl 900 mm den az gml temellerin yan yzleri, Kalnl 450 mm den az olan dier elemanlarn aln ve yan yzleri.

Eer s ve bzlme donats olarak ngerilme demetleri kullanlyor ise, kayplardan sonra kalan etkili ngerme ile, atlama olabilecek beton kesitin brt alan zerinde 0.75 MPa ortalama minimum basn gerilmesi salanmaldr. Demetlerin ara uzakl, 1800 mm den veya Blm 5.11.5.4 de belirtilmi olan uzaklktan daha byk olmamaldr. Ara uzakln 1400 mm den daha byk olmas durumunda demetler arasnda aderansl donat kullanlacaktr. 5.11 Donat Detaylar 5.11.1 Net Beton rts Donat ve ngerilme eliinin beton rts Tablo 1 de belirtilenden az olmamal ve su-imento oranna gre ayrca dzeltilmelidir. Beton rts ve donat yerletirme toleranslar szleme dkmanlarnda gsterilmelidir.

213

ngerilme bklm, ankraj dzenekleri, donat ve ngerilme bklmlerine ait mekanik balantlar aynen donatnn tabi olduu koullara tabidir. Ardekme demetleri iin kullanlan metal klflarn net beton rts aadaki deerlerden az olmayacaktr: Ana donat net beton rts, Klf apnn yars, veya Tablo 1 de belirtildii gibi. Su imento oran iin dzeltme katsaylar aadaki gibi alnr : su / imento oran 0.40 iin .0.8 su / imento oran 0.50 iin .1.2 Epoksi kaplama ile korunan ubuklar da dahil olmak zere ana donatnn net beton rts, en az 25 mm olmaldr. Etriye ve irozlar iin net beton rts, Tablo 1 de ana donat iin verilmi deerlerden 12 mm daha az olabilir; ancak 25 mm den daha az olmamaldr. Tablo 5.11.1-1 Korunmasz Ana Donat iin Net Beton rts (mm) Durum Tuzlu suya dorudan maruz Dorudan topraa dklm Sahil blgelerinde Buzlanmaya kar tuzlama yaplan yerlerde Yukardakiler dnda d yzey Yukardakiler dnda i yzey 36 demire kadar 40 dan byk donat Yerinde dkme demelerin alt yz 36 demire kadar 40 dan byk donat ndkml paneller Donatl ndkml kazklar Korozyon tehlikesi olmayan d evrede Korozyon tehlikesi olan d evrede ngerilmeli ndkml kazklar Yerinde dkme kazklar Korozyon tehlikesi olmayan d evrede Korozyon tehlikesi olan d evrede -genel -korumal Kabuklar Auger dkm, tremi betonu, veya diyafram perde Beton rts (mm) 100 75 75 60 50 40 50 25 50 20 50 75 50 50 75 75 50 75

214

5.11.2 Kanca ve Bkmeler 5.11.2.1 Standart Kancalar Boyuna donat ve etriye kancalar TS 500-2000 de tanmland gibi yaplacaktr. 5.11.2.2 Deprem Kancalar Deprem kancalar Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik; 2007 de gsterildii gibi yaplacaktr. 5.11.2.3 Minimum Bkme aplar Bir ubuun bkm ap, ubuun i yznde llmek kayd ile Tablo 1 de belirtilenden kk olmamaldr. Tablo 5.11.2.3-1 Minimum Bkme aplar ubuk ap ve Kullanm Cinsi Minimum ap

10 dan 26 ya kadar - genel kullanm 10 dan 16 ya kadar - Etriyeler ve irozlar 28 den 38 e kadar 40 dan 50 ye kadar

6.0 5.0 8.0 10.0

Dz veya nervrl kaynakl hasr elikten etriye veya irozlar iin i yz bkm ap, > 6mm nervrl hasr iin (38,7 mm) 4,0 den az, btn dier hasrlar iin ise 2,0 den az olmamaldr. yz bkm ap 8,0 den az olmamaldr. yzey bkm ap 8,0 den az olan donat en yakn kaynakl kesiim yerine 4,0 den daha yakn olacak ekilde dzenlenmemelidir. 5.11.3 Donat Aral 5.11.3.1 Minimum Donat Aral Betonarme elemanlarda, bir sradaki paralel ubuklarn net ara uzakl aada gsterilenden daha az olmamaldr. Donat ap, En byk agrega apnn 1.33 kat, 25 mm. Betonarme kolonlarda, boyuna donat ubuklar arasndaki net uzaklk, aada gsterilenden daha az olmamaldr: Donat apnn 1.5 kat, En byk agrega apnn 1.5 kat, 40 mm. Donatnn iki veya daha fazla sra olarak yerletirilmesi halinde st sradaki ubuklar alt sradakilerle ayn dey eksen zerinde sralanmal ve iki sra arasndaki net aralk 25 mm den veya donat apndan az olmamaldr.

215

Bindirmeli eklerde donat ara uzakl iin yukardaki kurallar geerlidir. 5.11.3.2 Maksimum Donat Aralklar Donat aralklar; kolonlar iin TS 500-2000 - Blm 7.4.1, demeler iin TS 500-2000- Blm 11.3.3 ve TS 500-2000 - Blm 11.4.5, duvarlar iin TS 500-2000 - Blm 12.3 deki kurallara uygun olacaktr. Scaklk ve bzlme donats aral eleman kalnlnn 3 katn veya 450 mm yi gememelidir. 5.11.4 Demet Donatlar Paralel donat ubuklarnn, birbirine bitiik ekilde demet halinde bir btn olarak davranmas amalandnda bunlarn adedi 4 ten fazla olmayacaktr. Ancak eilme elemanlarnda 36 dan daha byk ubuklar iin bir demette en ok iki ubuk olabilir. Demet donat ubuklar etriye veya iroz iinde kalmaldr. Demet donatlarn kenetlenmesi Blm 5.12.2.3 te belirtilmitir. Donat ara uzaklnn donat apna gre belirlendii durumlarda, demet tek bir ubuk gibi deerlendirilir ve demetin ap olarak toplam en kesit alanna eit alan veren bir donat ap esas alnr. 5.11.5 ngerilme Demeti ve Klf Borusu Minimum Aralklar 5.11.5.1 nekme Bklmleri nekme bklmleri arasndaki net uzaklk en byk agrega apnn 1.33 katndan ve Tablo 1 de belirtilen uzaklklardan kk olmayacaktr. Tablo 5.11. 5.1-1 Eksenden eksene ara uzaklklar Bklm ap (mm) 16 15.2 12.70 Ara Uzaklk (mm) 50 45

Tasarmn bire bir lekli deneyler ile kantlanmas durumunda, bir elemann ucunda bklmler arasndaki net uzaklk azaltlabilir. Demetler halinde kullanlan bklm gruplarnn minimum net ara uzakl, en byk agrega apnn 1.33 katnden ve 25 mm den kk olmamaldr. 5.11.5.2 Dz Yrngeli Klf Borular Dorusal ardekme klflarnn temiz ara uzakl, 38 mm den ve en byk agrega apnn 1.33 katndan kk olmayacaktr.

216

En ok 3 adet olmak zere klflar da demet tarznda bir arada dzenlenebilir; ancak 900 mm lik ankraj blgesi iinde bireysel klflar arasndaki uzaklk, yukarda ngrld gibi olacaktr. Demet olarak gruplanm klflar iin, bitiik demetler arasndaki temiz yatay uzaklk 100 mm den daha az olmayacaktr. Eer klf gruplar iki ve daha fazla yatay dzlemde dzenlenmi ise bir demet ikiden fazla klftan olumayacaktr. Demetler arasndaki minimum dey uzaklk, 38 mm den ve en byk agrega apnn 1.33 katndan daha fazla olmayacaktr. ndkm yaplar iin gruplar arasndaki minimum yatay temiz uzaklk, 75 mm ye indirilebilir.

5.11.5.3 Eri Yrngeli Klf Borular Eri yrngeli klflar arasndaki minumum net uzaklk, Blm 5.9.6.3 de tanmlanan demet sarglanmas kouluna gre olacaktr. Eri yrngeli klflar arasndaki net uzaklk, dz klflar iin ngrlm olandan daha kk olmayacaktr. 5.11.5.4 Demelerdeki ngerilme Demetleri ve Klf Borularnn Maksimum Aralklar ndkm demelerde nekme bklmleri simetrik ve dzgn aralkl olarak dzenlenmelidir. Bklmler arasndaki uzaklk, kompozit demenin toplam kalnlnn 1.5 katndan ve 450 mm den daha fazla olmamaldr. Demelerde ardekme demet eksenleri arasndaki uzaklk, kompozit demenin toplam kalnlnn 4 katndan fazla olmayacaktr. 5.11.6 Ardekme Demetinde Ek Yaplmas Szleme dkmanlarnda boyuna dorultudaki ardekme demetlerinin %50 fazlasnn ayn kesitte eklenmeyecei ve komu ekler arasndaki uzakln kpr diliminin boyundan ve yksekliinin 2 katndan daha fazla olamayaca hkm yer almaldr. Ekleme ankrajnn kaplad hacim yznden brt kesit alannda ortaya kan azalma enkesit deeri hesaplanrken dikkate alnmaldr. 5.12 Donatnn Kenetlenmesi ve Eklenmesi 5.12.1 Genel 5.12.1.1 Temel Kurallar Her bir kesitteki donatda hesaplanm kuvvet etkileri, bu kesitin her bir kenarnda kenetlenme boyu, kanca mekanik dzenekler veya bunlarn herhangi bir kombinasyonu ile aktarlacaktr. Kancalar ve mekanik ankrajlar, sadece ekme ubuklarnn kenetlenmesinde kullanlr.

217

5.12.1.2 Eilme Donats

5.12.1.2.1 Genel Eilme elemanlarndaki donatnn kenetlenmesi iin kritik olan kesitler, gerilmenin maksimum olduu ve bitiik donatlarn son bulduu veya baka yne bkld noktalardr. Donat aada belirtilen deerlerden az olmayan bir uzaklk kadar, eilmeye dayanm bakmndan ihtiya duyulmayan noktann tesine devam ettirilecektir: Elemann etkili ykseklii, Donat apnn 15 kat, Net akln yirmide biri. Donatnn, %50 sinden fazlas ayn kesitte sonlandrlmayacak ve bitiik ubuklar da ayn kesitte son bulmayacaktr. 5.12.1.2.2 Pozitif Moment Donats Basit mesnetli aklklardaki elemanlarn pozitif moment donatsnn en az te biri, srekli elemanlarn ise pozitif moment donatsnn en az drtte biri, mesnet merkez ekseninin tesinde elemann ayn yznde en az 150 mm devam etmelidir. 5.12.1.2.3 Negatif Moment Donats Bir mesnette ngrlm olan, negatif moment donatsnn en az te biri, eilme momentinin iaret deitirdii noktann tesinde aada tanmlanan minimum kenetlenme boyuna sahip olmaldr : Elemann etkili ykseklii, Donat apnn 12 kat, Net akln onaltda biri. 5.12.2 Donatnn Kenetlenmesi 5.12.2.1 ekme Donatsnn Kenetlenmesi Nervrl ekme ubuklar iin kenetlenme boyu aada tanmlanan ld boyundan ve 300 mm den az olmayacaktr. Temel ekme kenetlenme boyu ld , a) ubuklar arasndaki ara uzaklk > (mm), beton rts > (mm), ve l boyunca min etriyenin mevcut olmas koullarnn veya b) ubuklar arasndaki ara uzaklk > 2 (mm), beton rts > (mm) koullarnn salanmas halinde aadaki gibi alnacaktr: fy 20 mm iin (5.12.2.1-1) ld = 2.1 f c'

218

> 20 mm

iin

ld =

fy 1.7 f c'

(5.12.2.1-2)

Burada; = Donat akma dayanm gerilmesi (MPa) = 28 gnlk betonun basn dayanm gerilmesi (MPa) = Donat ap (mm)

fy fc

Yukardaki koullarn salanmamas halinde ld boyu 1.5 kat artrlacaktr. o Ayrca donat stte yatay veya 45 den daha az eimli olan ve st yze 300 mm den daha yakn konumda ise, temel kenetlenme boyu ld boyu 1.5 kat artrlacaktr. Donat ara uzakl yanal dorultuda merkezden merkeze 150 mm den fazla ve net beton rts ayn dorultuda 75 mm den az ise ld boyu 0.8 kat azaltlabilir. Donat, ap 6 mm den byk ve aral 100 mm den kk bir fret donat ile sarlm ise, ld boyu 0.75 kat azaltlabilir. 5.12.2.2 Basn Donatsnn Kenetlenmesi Nervrl basn ubuklar iin kenetlenme boyu aada tanmlanan ld boyundan ve 200 mm den az olmayacaktr. 0.24 f y ld (5.12.2.2-1) f c' veya ld 0.044 fy (5.12.2.2-2) Burada; fy = Donat akma dayanm gerilmesi (MPa) fc = 28 gnlk betonun basn dayanm gerilmesi (MPa) = Donat ap (mm) Donat, ap 6 mm den byk ve aral 100 mm den kk bir fret donat ile sarlm ise, ld boyu 0.75 kat azaltlabilir. 5.12.2.3 Demet ubuklar Bir demeti oluturan ubuklar bir elemann akl iinde farkl yerlerde kesilerek artma uzakl en az ubuk apnn 40 kat olacak ekilde sonlandrlacaktr. ekmede veya basnta, bir demeti oluturan her bir ubuun kenetlenme boyu, 3 ubuklu demetlerde % 20, 4 ubuklu demetlerde % 33 arttrlm olacaktr. Demetin ap olarak toplam en kesit alanna eit alan veren bir donat ap esas alnr. 5.12.2.4 ekmede Standart Kancalar 5.12.2.4.1 Temel Kanca Kenetlenme Boyu Blm 5.11.2.1 e gre yaplm bir standart kanca ile sonlanan bir nervrl ekme ubuunun temel kenetlenme boyu ldh , aada belirtilen deerlerden az olamaz: Denklem 1 de tanmlanm olan temel kenetlenme boyu ldh , ile buna karlk gelen ve Blm 5.12.2.4.2 de belirtilen uygun deitirme katsays ya da katsaylarnn arpm; ubuk apnn 8.0 kat, 150 mm

219

Ucu kancal bir ubuun temel kenetlenme boyu ldh , akma dayanm gerilmesi fy nin 420 MPa deerini gememesi koulu ile aadaki gibi alnr :

ldh =

100d b

f c'

(5.12.2.4.1-1)

Burada : = ubuk ap (mm) fc = Baka bir ya belirtilmedike, 28 gnlk betonun basn dayanm gerilmesi (MPa) 5.12.2.4.2 Deitirme Katsaylar Temel kanca kenetlenme boyu ldh, aada belirtilen katsay veya katsaylarn uygun olanlar ile arplr : Donatnn akma dayanm gerilmesi 420 MPadan fazla ise ..................................................... fy /420 No.36 ve daha kk ubuklarda kanca dzlemine dik dorultudaki kenar rts 65 mm den ve 90 lik kancann tesindeki ubuk uzantsnn rts 50 mm den az deil ise ..... 0.7 No.36 ve daha kk ubuklar deyde veya yatayda kenetlenme boyu ldh nn tamam boyunca ara uzakl 3 yi gemeyen etriyeler veya irozler ile sarlm ise .................. 0,8 5.12.2.4.3 Kancal ubuk iin Etriye Gereksinimi Standart bir kanca ile sonlanan bir ubuk bir elemann ucunda yer alyorsa, ubuun iki yannda ve alt veya stnde beton rtsnn 65 mm den az olmas durumunda kancal ubuk, ldh kenetlenme boyunun tamam boyunca ara uzaklklar 3 den daha fazla olmayan etriye veya irozler ile ekil 1 de gsterildii gibi sarlacaktr. Blm 5.12.2.4.2 de etriye veya irozlarla sarlm kancal donatlarn kenetlenme boyu ile ilgili azaltma katsays burada uygulanmayacaktr .

ekil 5.12.2.4.3-1 Kancal ubuk iin etriye gereksinimi

220

6. ELK KPRLER

221

222

6. ELK KPRLER 6.1 Genel 6.1.1 Kapsam Bu blm I kesitli kiri kprlerde, elik elemanlarn, eklerin ve balantlarn tasarlanmasn kapsar. Kurplu kiri sistemleri kapsam ddr. 6.1.2 Kaynak Standartlar Bu standartn hazrlanmasnda faydalanlan standartlar aada verilmitir: Blm 6.2.2 Blm 6.2.3 Blm 6.3 Blm 6.4 Blm 6.5 Blm 6.6 ila 6.12 TS EN 1993-1-1 : 2005 TS EN 1993-1-8 +AC : 2005 AASHTO LRFD Bridge Design Specifications 2007 TS EN 1993-1-9 +AC : 2005 ve pre EN 1993-2 : 2003 TS EN 1993-1-9 +AC : 2005 ve pre EN 1993-2 : 2003 AASHTO LRFD Bridge Design Specifications 2007

6.1.2.1 Genel elik Yaplar ile ilgili Kaynak Standartlar Execution of steel structures Technical requirements elik Yap Uygulamalar-Blm 1: Genel kurallar ve Binalar iin Kurallar TS ENV 1090-3:2004 elik Yap Uygulamalar-Blm 3: Yksek Akma Dayanml elikler iin Kurallar TS EN ISO 12944 Paints and varnishesCorrosion protection of steel structures by protective paint systems TS 914 EN ISO 1461:2001 Hot dip galvanised coatings on fabricated iron and steel articles specifications and test methods 6.1.2.2 Kaynaklanabilir Yapsal elikler ile ilgili Kaynak Standartlar TS EN 10025-1: 2006 TS EN 10025-2: 2006 TS EN 10025-3: 2006 Hot-rolled products of structural steels - Part 1: General delivery conditions. Hot-rolled products of structural steels - Part 2: Technical delivery conditions for non-alloy structural steels. Hot-rolled products of structural steels - Part 3: Technical delivery conditions for normalized / normalized rolled weldable fine grain structural steels. Hot-rolled products of structural steels - Part 4: Technical delivery conditions for thermomechanical rolled weldable fine grain structural steels. EN 1090 TS ENV 1090-1:2004

TS EN 10025-4: 2006

TS EN 10025-5: 2006 Hot-rolled products of structural steels - Part 5: Technical delivery conditions for structural steels with improved atmospheric corrosion resistance.

223

TS EN 10025-6: 2006 Hot-rolled products of structural steels - Part 6: Technical delivery conditions for flat products of high yield strength structural steels in the quenched and tempered condition. TS EN 10164: 2003 Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of the product - Technical delivery conditions. TS EN 10210-1: 2006 Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels Part 1: Technical delivery requirements. EN 10219-1: 1997 requirements. Cold formed hollow sections of structural steel - Part 1: Technical delivery

6.1.2.3 Toleranslar, Ebatlar ve Teknik Teslim artlar ile ilgili Standartlar TS 2163 EN 10029:2006 Hot rolled steel plates 3 mm thick or above Tolerances on dimensions, shape and mass TS EN 10034:1996 Structural steel I- and H- sections Tolerances, shape and dimensions

TS 3736 EN 10051:2000 Continuously hot-rolled uncoated plate, sheet and strip of non-alloy and alloy steels Tolerances on dimension and shape EN 10055:1995 EN 10056-1:1995 EN 10056-2:1993 EN 10164:1993 Hot rolled steel equal flange tees with radiused root and toes Dimensons and tolerances on shape and dimensions Structural steel equal and unequal leg angles Part 1:Dimensions Structural steel equal and unequal leg angles Part 2: Tolerances on shape and dimensions Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of the product Technical delivery conditions

6.1.2.4 Dairesel veya dikdrtgen enkesitli yapsal borular ile ilgili Standartlar

TS EN 10219-1:2006 Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grain steels Part 1: Technical delivery requirements TS EN 10219-2:2006 Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grain steels Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties TS EN 10210-1:2006 Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels Part 1: Technical delivery requirements TS EN 10210-2:2006 Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels- Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties

224

6.1.2.5 Cvata, Somun ve Rondelalar ile ilgili Standartlar TS EN 14399-1:2006 High strength structural bolting for preloading Part 1:General requirements TS EN 14399-2:2006 High strength structural bolting for preloading Part 2:Suitability test for preloading TS EN 14399-3:2006 High strength structural bolting for preloading Part 3: System HR Hexagon bolt and nut assemblies TS EN 14399-4:2006 High strength structural bolting for preloading Part 4: System HV Hexagon bolt and nut assemblies TS EN 14399-5:2006 High strength structural bolting for preloading Part 5: Plain washers for System HR TS EN 14399-6:2006 High strength structural bolting for preloading Part 6: Plain chamfers washers for system HR and HV TS 3576 EN ISO 898-1:2006 Mechanical preoperties of fasteners made of carbon steel and alloy steel Part 1: Bolts, screws and studs (ISO 898-2:1992) TS 3611 EN 20898-2:1998 Mechanical properties of fasteners Part 2: Nuts with special proof load values -Coarse thread (ISO 898-2:1992)

TS 7252 EN ISO 2320:2004 Prevailing torque type steel hexagon nuts Mechanical and performance requirements (ISO 2320:1997) TS EN ISO 4014:2005 TS EN ISO 4016:2005 TS EN ISO 4017:2005 TS EN ISO 4018:2005 Hexagon head and bolts Product grades A and B (ISO 4014:1999) Hexagon head and bolts Product grade C (ISO 4016:1999) Hexagon head screws Product grades A and B (ISO 4017:1999) Hexagon head screws Product grade C (ISO 4018:1999)

TS 1026-8 EN ISO 4032:2005 Hexagon nuts, style 1 Product grades A and B (ISO 4032:1999) TS 1026-3 EN ISO 4033:2005 Hexagon nuts. Style 2 Product grades A and B(ISO 4033:1999) TS 1026 EN ISO 4034:2005 Hexagon nuts Product grade C (ISO 4034:1999) EN ISO 7040:1997 Prevailin torque hexagon nuts (with non-metalic insert) style 1 Property classes 5,8 and 10

TS 1026-84 EN ISO 7042:2002 Prevailing torque all metal hexagon nuts(with non-metallic insert),style 1-Property classes 5, 8, 10 and 12 TS 1026-82 EN ISO 7719:2006 Prevailing torque type all-metal hexagon nuts, style 2 Property classes 5, 8 and 10 ISO 286-2:1988 ISO 1891:1979 ISO system of limits and fits Part 2: Tables of standard tolerance grades and limit deviations for hole and shafts Bolts,screws,nuts and accessories Terminology and nomenclature Trilingual edition

225

TS 79-21 EN ISO 7089:2003 Plain washers Nominal series- Product grade A TS 79-22 EN ISO 7090:2003 Plain washers, chamfered Normal series Product grade A TS 79-23 EN ISO 7091:2003 Plain washers Normal series Product grade C TS 1026-74 EN ISO 10511:2002 Prevailing torque type hexagon thin nuts (with non-metallic insert) EN ISO 10512:1997 Prevailing torque type hexagon nuts thin nuts, style 1, with metric fine pitch thread Property classes 6,8 and 10 TS 1026-80 EN ISO 10513:2002 Prevailing torque type all-metal hexagon nuts, style 1, with metric fine pitch thread Property classes 6,8 and 10 6.1.2.6 Kaynak malzemesi ile ilgili Standartlar TS EN ISO 17659:2005 TS EN ISO 14555:1999 TS EN ISO 13918:1999 TS EN 288-3:1997 Welding- Multilingual terms for welded joints with illustrations. Welding-Arc stud welding of metallic materials. Welding studs for arc stud welding. Specification and approval of welding procedures for metallic materials. Part 3: Welding procedure tests for arc welding of steels.

TS 7830 EN ISO 25817:2003 Arc-welded joints in steel Guidance for quality levels for imperfections

6.1.2.7 elik yaplarn imal ve montaj ile ilgili Standartlar

EN 1090-2

Requirements for the execution of steel structures

6.1.3 Simgeler

Latin Harfleri

a
awc
Ao Ab Ab Ag An Anet Atn Atg Avn Avg As

Cvatann merkezinden levhann kenarna olan mesafe (6.11.2.7.4) Basn blgesindeki gvde alannn iki katnn basn balnn alanna oran (6.9.3.2.2a) ekme deneyi ncesi elik levhann en-kesit alan (6.2.2.2) Levha zerinde tasarm ezilme alan (6.7.7.2) Anma ap ile bulunan cvata alan (6.11.2.4.1) (6.11.2.7.2) (6.11.2.8) Elemann brt alan (6.7.3.1) (6.9.3.2.1e) (6.11.5.3) Elemann net alan (6.7.3.1) (6.9.3.2.1e) Kebentin net alan (6.11.2.12) ekmeye maruz kalan net alan (6.11.2.11) ekmeye maruz kalan brt alan (6.11.2.11) Kesmeye maruz kalan net alan (6.11.2.11) Kesmeye maruz kalan brt alan (6.11.2.11) Brt kesit alan (6.8.3.1)

226

As Apn b b b b bf bfc bft bl bt B B C

Cb
d d do do ds D D D Dc

E
f0 f1 f2

fbu fc ff fmid

f1 fl1 ft fu fy

Berkitme alan ; ift tarafl berkitme varsa ikisinin toplam alan (6.9.3.4.1c) Berkitmenin gvde ile balk arasndaki ke kayna dnda kalan fakat balk kenarn da gemeyen ksmnn alan (6.9.3.4.2b) Levha genilii (6.8.3.2) Balk yar genilii (6.8.3.2) Kutu kesit genilii (6.8.3.2) Cvatann merkezinden balanan elemann levha topuuna kadar olan mesafe (6.11.2.7.4) ncelenen aklk kesitindeki en geni basn balnn toplam genilii (6.9.2.2) Basn balnn tm genilii (6.9.3.3.2a) ekme balnn tm genilii (6.9.3.3.2a) Boyuna takviyelerin dzlem dna kan genilii (6.9.3.4.1c) Enine berkitmenin dzlem dna kan genilii (6.9.3.4.1b) (6.9.3.4.1c) d0 ve D den kk olan (6.9.3.4.1c) Gz ubuunun gvde genilii (6.7.6.4) Kesme buruma dayanmnn kesme akma dayanmna oran (6.9.3.3.2b) Eilme momentinin sabit olmamas halinde bunu dikkate alan bir dzeltme katsays (6.9.3.2.2c) elik kesitin ykseklii (6.9.3.5.1) Cvatann anma ap (6.11.2.5) Civata delii ap (6.11.2.12) Enine berkitmeye komu olan gvde panelleri geniliklerinden kk olan (6.9.3.4.1c) En yakn levha eklindeki boyuna berkitmenin ekseninden veya en yakn kebent eklindeki boyuna berkitmenin ekseninden basn balnn i yzne olan mesafe (6.9.3.2.4b) Gvde levhas ykseklii (6.8.3.2) (6.9.3.3.2a) (6.9.3.4.1b) (6.9.2.1) Pim ap (6.11.3.1) (6.11.3.2) (6.7.6.4) Boru ap (6.8.3.2) Elastik durumda basn altndaki gvdenin ykseklii (6.9.3.2.2a) (6.9.3.2.2c) (6.9.3.2.4a) Elastisite modl (6.2.2.2) (6.8.3.1) Basn balnn teki tutulma noktasnda, yanal eilme dikkate alnmakszn en byk basnc yaratan veya eer hibir ekilde basn olumayan durumlarda en kk ekmeyi yaratan momentlerin maksimum deerinden hesaplanan gerilme. (6.9.3.2.2c) Balkta tutulmam uzunluk boyunca yanal eilmeden tr en byk gerilme deeri. (6.9.3.2.2b) incelenmekte olan baln tutulmam uzunluunun ularndan birinde yanal eilme dikkate alnmakszn kritik moment zarfna gre hesaplanm olan en byk basn gerilmesi (6.9.3.2.2b) (6.9.3.2.2c) Balk yanal eilmesi dikkate alnmakszn hesaplanan balk eilme gerilmesi (6.9.3.2.1a) ncelenen kesitte baln yanal eilmesi dikkate alnmakszn Kullanm Ia yklerine gre hesaplanm olan basn bal gerilmesi (6.9.5.2.2) ncelenen kesitte baln yanal eilmesi dikkate alnmakszn Kullanm Ia yklerine gre hesaplanm olan balk gerilmesi (6.9.5.2.2) Baln tutulmam uzunluunun ortasnda, yanal eilme dikkate alnmakszn bulunan ve bu noktadaki en byk basnc yaratan (veya hibir ekilde basn olumayan durumlarda da en kk ekmeyi yaratan) moment zarfna gre hesaplanan gerilme (6.9.3.2.2c) Balk yanal eilme gerilmesi (6.9.3.2.1a) (6.9.5.2.2) (6.9.6.2.1) ncelenen kesitteki basn bal yanal eilme gerilmesinin birinci mertebe deeri veya incelenen basn balnn tutulmam uzunluu boyunca uygulanabilen en byk yanal eilme gerilmesi birinci mertebe deeri (6.9.3.2.1a) ekme balnn brt alannda katsayl yklere gre (baln yanal eilmesi dikkate alnmakszn) hesaplanan gerilme (6.9.3.2.1e) Kopma dayanm gerilmesi (6.2.2.1) Nominal akma dayanm gerilmesi (6.2.2.1)

227

FBu FBy

Fcrs Fcr Fcrw Fexx Fu Fy

Fnc Fnt

Fyb Fyc
Fyf Fyr

Fys Fyt Fyw g G It Il Iyc Iyt J k kc K Kh Ks

Lb Lc

Lcp
Li Lj Lp Lr Lw Mrx Mry Mu Mu Mux Muy

Cvata iin minimum kopma dayanm gerilmesi (6.2.3) (6.11.2.4.1) (6.11.2.8) Cvata iin minimum akma dayanm gerilmesi (6.2.3) Berkitmede yerel elastik burkulma gerilmesi (6.9.3.4.1c) ncelenen balk iin elastik yanal burulmal burkulma gerilmesi (6.9.3.2.1a) Gvdeler iin eilme burumas anma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.4a) (6.9.5.2.2) Kaynak metalinin snflandrma dayanm gerilmesi (6.11.4.3.2) Balk eilme anma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.1b) (6.9.6.2.1) Balk eilme anma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.1c) (6.9.3.2.3) Levha kopma dayanm gerilmesi (6.7.3.1) (6.11.2.11) (6.11.2.5) Akma dayanm gerilmesi (6.7.3.1) (6.8.3.1) (6.11.2.11) Cvata akma dayanm gerilmesi (6.2.3.1) Basn bal akma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.2a) (6.9.3.2.4a) Balk levhas akma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.1d) En kesit iinde anma akmas balangcndaki basn bal gerilmesi (6.9.3.2.2b) (6.9.3.2.2c) Berkitmenin minimum akma dayanm gerilmesi (6.9.3.4.1c) ekme bal akma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.3) Gvde levhas akma dayanm gerilmesi (6.9.3.2.4a) Ayn iki deliin kuvvete dik dorultudaki aral (6.7.3.3) Kayma modl (6.2.2.5) Tek tarafl berkitmeler iin enine berkitmenin gvde ile temas haline gelen kenar etrafnda alnan atalet momenti, ift tarafl berkitmeler iin ise gvde kalnlnn ortasna gre alnan atalet momenti (6.9.3.4.1c) Boyuna takviyenin atalet momenti (6.9.3.4.1c) elik kesitin gvde dzlemindeki dey eksen etrafnda basn bal atalet momenti (6.9.2.2) elik kesitin gvde dzlemindeki dey eksen etrafnda ekme bal atalet momenti (6.9.2.2) Berkitme eilme rijitlii terimi (6.9.3.4.1c) Buruma kat says (6.8.3.2) (6.9.3.2.4a) Flan yerel buruma katsays (6.8.3.2) Etkili boy katsays (6.8.2) (6.8.3.1) Delik boyu katsays (6.11.2.6) Yzey durumu katsays (6.11.2.6) aprazlanmam boy (6.7.2) (6.8.2) (6.8.3.1) Tutulmam uzunluk (6.9.3.2.1a) (6.9.3.2.2b) Delikler arasndaki temiz mesafe veya delik kenar ile elemann kuvvet tatbik ynndeki ucu arasndaki temiz mesafe (6.11.2.5) Bir bala eklenen herhangi bir takviye levhasnn boyu (6.9.3.5.1) Kpr akl (6.4.1.5) Kuvvet aktarm ynndeki toplam ek boyu.(6.11.2.4.2) Blm 6.9.7.2.3 e gre tanmlanm olan tutulmam uzunluk snr deeri (6.9.3.2.1a) (6.9.3.2.2b) Eilme momentinin eleman boyunca sabit olmas halinde, alt veya st balklardan herhangi birinde gerilmenin anma akmasna erimesi iin gerekli olan tutulmam uzunluun snr deeri (6.9.3.2.2b) Kaynak boyu (6.11.4.8) x-ekseni etrafnda katsayl eilme dayanm (6.8.4) y-ekseni etrafnda katsayl eilme dayanm (6.8.4) Balkta basn oluturan ve tutulmam uzunluk boyunca enkesitin ana eksenindeki eilme momentinin en byk deeri (6.9.3.2.1a) Katsayl yklere gre moment (6.11.3.1) Aada tariflendii gibi hesaplanm olan x-ekseni etrafndaki katsayl eilme momenti (6.7.4) (6.8.4) Aada tariflendii gibi hesaplanm olan y-ekseni etrafndaki katsayl eilme momenti (6.7.4) (6.8.4)

228

Myc ns NPBn NPBr Nn Nny Nnu Nr Nr Nr Nu Nu NVR r PBku

PBSn PBVn PBVr PBVu PBTn PBTn

PBBn PBBr

PBTu Pt r rt rs Rb Rb Rsb s Sxc t t tf tfc tft tp tp ts tw Tmd Tr T TEcf U Vcr Vcr Vn Vp Vu

Basn balnda gerilmenin akma gerilmesine eritii andaki eilme momenti (6.9.3.2.1a) Beher cvata iin kesme dzlemi says (6.11.2.4.1) Pim iin ezilme anma dayanm (6.7.7.2) Pim iin katsayl ezilme dayanm (6.7.7.2) Anma ekme dayanm (6.11.2.7.1) (6.11.2.7.4) Brt kesitte akma iin anma ekme dayanm (6.7.3.1) Net kesitte krlma iin anma ekme dayanm (6.7.3.1) Blm 6.7.3.1 de belirlenen ekme dayanm (6.7.4) Blm 6.8.3.1 de tariflenmi olan katsayl basn dayanm (6.8.4) Dayanm snr durumunda cvatal bir birleimin katsayl dayanm (6.11.2.7.1) Katsayl yklerden kaynaklanan eksenel yk etkisi (6.7.4) KullanmIa yk birleimi altnda katsayl yklere gre ekme kuvveti (6.11.2.8) Blok halinde yrtlma dayanm (6.11.2.11) Katsayl yklere gre beher cvata iin kanrtma ekme kuvveti (6.11.2.7.4) Kayma kritik bir balantdaki bir cvatann kayma anma dayanm (6.11.2.6) Cvatal bir birleimde bir cvatadaki anma kesme dayanm kuvveti, (6.11.2.4) (6.11.2.8) Cvatal bir birleimin katsayl kesme dayanm, (6.11.2.4) Katsayl yklere gre cvatadaki kesme kuvveti (6.11.2.8) Cvatal bir birleimin ezilme anma dayanm (6.11.2.5) Cvatal bir birleimin katsayl ezilme dayanm (6.11.2.5) ekme ve kesmeye maruz kalm bir cvatann anma ekme dayanm kuvveti (6.11.2.8) ekmeye maruz kalm bir cvatann anma ekme dayanm kuvveti (6.11.2.7) Katsayl yklere gre cvatadaki ekme kuvveti (6.11.2.7.4) (6.11.2.8) Tasarm cvata ngerme kuvveti (6.11.2.6) (6.11.2.8) En kk atalet yarap (6.7.2) (6.8.2) Yanal burulmal burkulma iin etkili atalet yar ap (6.9.3.2.2c) Burkulma dzlemine dik eksene gre atalet yar ap (6.8.3.1) Gvdeden bala basn gerilmesi aktarma katsays (6.9.3.2.1a) (6.9.3.2.2b) Buruma tesi dayanm azaltma katsays Mesnet berkitmelerinin altrlm ularnn anma tama dayanm (6.9.3.4.2b) ki deliin kuvvet dorultusundaki aral (6.7.3.3) Kesitin kuvvetli ekseni etrafndaki elastik mukavemet momenti (6.9.3.2.1a) Levha kalnl (6.11.2.5) (6.11.2.7.4) (6.11.3.2) Boru et kalnl (6.8.3.2) Balk levhas et kalnl (6.9.2.2) Basn bal et kalnl (6.9.3.3.2a) ekme bal et kalnl (6.9.3.3.2a) Besleme levhas kalnl(6.11.2.5) Berkitme elemann kalnl (6.9.3.4.1b) Berkitmenin kalnl (6.9.3.4.3b) Gvde kalnl (6.9.2.1) (6.9.3.3.2a) Belirtilen yineleme aralnda en dk hava scakl (6.5) TS EN 1991-1-5e gre radyasyon sebebiyle kaybedilen scaklk (6.5) Referans birim uzama hzndan farkl hzlar iin ayarlama terimi (6.5) Souk ilem iin ayarlama terimi (6.5) Azaltma katsays (6.7.3.1) Kayma burkulma dayanm (6.9.6.3) Kesme buruma dayanm (6.9.3.3.1) (6.9.3.3.2b) Kesme anma dayanm (6.9.3.3) (6.9.3.4.1c) Plastik kesme kuvveti (6.9.3.3.1) (6.9.3.3.2b) Dayanm snr durumunda katsayl yklere gre bulunan kesme kuvveti (6.9.3.3) (6.9.3.4.1c) (6.9.6.3) (6.11.3.1)

229

Yunan Harfleri

lf Lw
p

2 3
u y

Is genleme katsays (6.2.2.5) Civatal uzun birleimler iin azaltma katsays (6.11.2.4.2) Azaltma faktr (6.11.4.8) Azaltma katsays (6.11.2.5) Civata mesafesine gre azaltma katsaylar (6.11.2.12) Civata mesafesine gre azaltma katsaylar (6.11.2.12) Kopma birim uzamas (6.2.2.2) Akma birim deformasyonu (6.2.2.2) Dayanm katsays (6.3.4.2) (6.11.3.2) LM 71 yk modeli ve 2 dinamik katsays ile hesaplanan yorulma hasarnn, kprde olduu varsaylan tren trafiinin douraca yorulma hasarna edeer olmasn salayan bir katsay (6.4.1.4) Tren trafik zellikleri ve eleman aklna bal olarak verilen bir katsay (6.4.1.5) Tren trafik hacmini hesaba katan bir katsay (6.4.1.5) Kpr tasarm mrne bal olan bir katsay (6.4.1.5) Yapsal bir elemann birden fazla hattan yk almas halinde ugulanacak bir katsay (6.4.1.5) Kompakt olmayan bir gvde iin narinlik orannn snr deeri (6.9.3.2.2a) Basn balnn narinlik oran (6.9.3.2.2b) Kompakt balk iin snr narinlik oran (6.9.3.2.2b) Kompakt olmayan balk iin snr narinlik oran (6.9.3.2.2b) Anma normal gerilmesi (6.4.1.3) Fyw/Fcrs ile 1.0 dan byk olan Anma kayma gerilmesi (6.4.1.3) Elastik blgedeki Poisson oran (6.2.2.5) Yk Model No su 71 tek hat zerindeki kesitte kontrol edilmesi gerekli gerilme aral (T6.4.1.5-5) EN 1991-2 ye gre iki hat zerinde Yk Modeli No su 71 olan ayn kesitte gerilme aral (T6.4.1.5-5) LM 71 yk modeli ile bulunan gerilme aralndan, 2 x106 kere tekrarlandnda ayn yorulma hasar oluturan edeer gerilme aral (6.4.1.4) (6.4.1.6) LM 71 yk modeli altnda sz konusu yapsal eleman iin elde edilen en byk F,max ,ve en kk F,min gerilmelerinin fark (6.4.1.4) Belli bir yapsal detayda, yklemenin 2 x 106 kere tekrarlanmas halinde elde edilen yorulma dayanmdr (6.4.1.7)

Dinamik yk katsays (6.4.1.4)

1 2 3 4

rw
f pf rf

t 1

1-2
E2 F

c, c

230

6.2 Malzemeler

6.2.1 Genel 6.2.2 Yapsal elik 6.2.2.1 Malzeme zellikleri Yapsal elik iin, akma dayanm gerilmesi fy ve kopma dayanm gerilmesi fu nun nominal deerleri Tablo 1 den veya Blm 6.1.2 de verilen rn standartlarndan alnacaktr. Tablo 6.2.2.1-1: Scak Haddelenmi Yapsal eliklerin fy Anma Akma Dayanm ve fu Anma Kopma Dayanm
Anma Kalnl elik Snf ve ilgili Standart EN 10025-2 S 235 S 275 S 355 S 450 EN 10025-3 S 275 N/NL S 355 N/NL S 420 N/NL S 460 N/NL EN 10025-4 S 275 M/ML S 355 M/ML S 420 M/ML S 460 M/ML EN 10025-5 S 235 W S 355 W EN 10025-6 S 460 Q/QL/QL1 460 570 440 550 235 355 360 510 215 335 340 490 275 355 420 460 370 470 520 540 255 335 390 430 360 450 500 530 275 355 420 460 390 490 520 540 255 335 390 430 370 470 520 540 235 275 355 450 360 430 510 550 215 255 335 410 360 410 470 550

t [mm]
40 mm t 80 mm

t 40 mm fy [N/mm2] fu [N/mm2]

fy [N/mm2]

fu [N/mm2]

231

EN 10210-1 S 235 H S 275 H S 355 H S 275 NH/NLH S 355 NH/NLH S 420 NH/NLH S 460 NH/NLH 235 275 355 275 355 420 460 360 430 510 390 490 540 560 215 255 335 255 335 390 430 340 410 490 370 470 520 550

Tablo 6.2.2.1-2: i Bo elik Kesitler iin fy Anma Akma Dayanm ve fu Anma Kopma Dayanm
Anma Kalnl elik Snf ve ilgili Standart EN 10219-1 S 235 H S 275 H S 355 H S 275 NH/NLH S 355 NH/NLH S 460 NH/NLH S 275 MH/MLH S 355 MH/MLH S 420 MH/MLH S 460 MH/MLH 235 275 355 275 355 460 275 355 420 460 360 430 510 370 470 550 360 470 500 530

t [mm]
40 mm t 65 mm

t 40 mm fy [N/mm2] fu [N/mm2]

fy [N/mm2]

fu [N/mm2]

6.2.2.2 Sneklik Gereksinimleri Minimum sneklik iin ngrlen snr deerler aada verilmitir:

fu / fy 1.10 Uzunluu 5.65 Ao olan bir deney levhasnn kopma anndaki uzama miktar 15%, (Burada Ao, levhann deney ncesi en-kesit alann gstermektedir) Kopma birim uzamas u 15 y, (Burada y akma birim deformasyonudur. y = fy / E )
Tablo 6.2.2.3-1 de belirtilen elik snflarndan birisine uyan bir elik, yukarda belirtilmi olan sneklik gereksinimlerini salam olarak kabul edilir.

232

6.2.2.3 Krlma Bakmndan elik Cinsi ve Levha Kalnl Seimi Krlma gz nnde bulundurularak, elik cinsi ve levha kalnl Blm 6.5 e gre seilecektir. 6.2.2.4 elik Kesit Boyutlar Yap analizi ve tasarm iin, boyutlarn anma deerleri kullanlmaldr. 6.2.2.5 Tasarmda Kullanlacak Malzeme zellikleri

E = 210 000 N/mm2 E - Kayma modl G = (1 + v ) 81000 N/mm2 2 - Elastik blgedeki Poisson oran = 0.30 - Is genleme katsays = 1210-6 C (T100 C iin)
- Elastisite modl
6.2.3 Cvata, Somun ve Rondelalar 6.2.3.1 Genel Btn cvata, somun ve rondelalar Blm 6.1.2.5 te verilen standartlarla uyumlu olacaklardr. Bu standartlardaki kurallar Tablo 1 de verilen cvata snflar iin geerlidir. Cvata snflar 4.6, 5.6, 6.8, 8.8 ve 10.9 iin FBy akma dayanmlar ve FBy kopma dayanmlar, Tablo 1 de verilmitir. Tablo 6.2.3.1- 1: Cvatalar iin akma ve kopma dayanm gerilmelerinin anma deerleri FBy ve

FBu
Cvata Snf 4.6 240 400 5.6 300 500 6.8 480 600 8.8 640 800 10.9 900 1000

FBy (N/mm2) FBu

N/mm2)

6.2.3.2 ngermeli Cvatalar Blm 6.1.2.5 te bahsedilen standartlarda cvataya ngerme verilmesi ile ilgili olarak ortaya konmu artlara uymak kayd ile 8.8 ve 10.9 snf cvatalar, ngermeli cvata olarak kullanlabilir. 6.2.3.3 Ankraj Cvatalar Cvatalarn kesmeye alt durumlar iin anma akma dayanm gerilmesinn 640 N/mm2 yi dier durumlar iin ise 900 N/mm2 yi gememesi artyla, ankrajl cvatalar iin aadaki malzemeler kullanlabilir. - Blm 6.1.2.2 deki standartlara uyan elik snflar - Blm 6.1.2.5 deki standartlara uyan elik snflar - Donat elii iin kullanlan ve TS 708 normlarna uyan elik snflar

233

6.2.3.4 Kaynak Malzemeleri Kaynak elektrotlar ve dier kaynak malzemeleri Blm 6.1.2.6 de ile verilen standartlar ile uyumlu olacaktr. 6.3 Snr Durumlar 6.3.1 Genel Yapsal elemanlar dayanm, kullanm, yorulma ve olaan d snr durumlar artlarn salayacak ekilde boyutlandrlacaktr. elikten veya elik ile birlikte alan baka bir malzemeden mamul yapsal elemanlarn davran, inaat, nakliye, montaj srelerinde ve yapnn kullanm mrnde kritik olabilecei dnlen her bir aamada incelenecektir.

6.3.2 Kullanm Snr Durumlar Kprlerin kullanm snr durumlar Blm 2.4 te verilmitir. 6.3.3 Yorulma Snr Durumlar Yapsal elemanlar ve detaylar, yorulma iin blm 6.4 te tanmland ekilde incelenir. Tablo 3.3.1-1 de belirlenen yorulma snr durumu birleimi ve Blm 3.5.8.4 te belirlenen yorulma hareketli yk uygulanr.

6.3.4 Dayanm Snr Durumu 6.3.4.1 Genel Dayanm ve stabilite, Tablo 3.3.1-1 de belirlenmi olan koullarn uygulanabilir olanlar kullanlarak incelenir.

6.3.4.2 Dayanm Katsaylar Dayanm snr durumu iin Dayanm katsaylar aadaki gibi kullanlr:

Yapsal Elemanlar: Eilme Kesme Eksenel basn (elik) ekme (kopma tahkikinde)

(net kesitte)

f v c u

= 1,00 = 1,00 = 0,90 = 0,80

234

ekme (akma tahkikinde) (brt kesitte) Gvde levhasnn tekil yklere bal burkulmas

y w sc s t s t bs b bb e1 bs 1

= 0,95 = 0,80 = 0,80

Kesme kamalar Cvatal ve Pimli Balantlar Yksek mukavemetli cvatalarda kesme Yksek mukavemetli cvatalarda ekme Kaba cvatalarda kesme Kaba cvatalarda ekme Blok halinde kesme Pimlerde ezilme Cvatal balantlarda ezilme

= 0,80 = 0,80 = 0,65 = 0,75 = 0,80 = 0.80 = 0,80

Tam nfuziyetli kt kaynakl balantlar Kesme Etkili alana dik ynde ekme veya basn Kaynak dikiine paralel ynde ekme veya basn Ksmi nfuziyetli kt kaynakl balantlar Kaynak eksenine paralel kesme Kaynak eksenine paralel ekme veya basn alana dik basn Etkili alana dik ekme

= 0,85 = Yapsal elemandaki = Yapsal elemandaki

= 0,80 = Yapsal elemandaki Etkili = Yapsal elemandaki e1 = 0,80

Ke kaynakl balantlar Kaynak eksenine paralel ekme veya basn Kaynakl metalin boyun kaynanda kesme

l2

= Yapsal elemandaki = 0,80

6.3.5 Olaan D ve Deprem Snr Durumlar Tablo 3.3.1-1 de gsterilmi olan her trl olaan d ve deprem snr durumu incelenecektir. Olaan d ve deprem snr durumlarnda, cvatalar dndaki btn elemanlarda dayanm katsays 1,0 olarak alnr. Cvatal birleimler eer kapasite tasarm yntemi veya yapsal sigorta elemanlar kullanlarak korunmam ise, ezilme tipi bir birleim olarak kabul edilirler ve blm 6.3.4.2. de cvatalar iin verilmi olan dayanm katsaylar kullanlarak tasarlanrlar. 6.4 Yorulma Yorulma, ykten kaynaklanan ve deformasyondan kaynaklanan yorulma olarak ikiye ayrlr. Yorulma tahkiki ykten kaynaklanan yorulma iin yaplacaktr. Deformasyondan kaynaklanan yorulmaya kar yapsal nlemler alnmaldr. 6.4.1 Ykten Kaynaklanan Yorulma 6.4.1.1 Genel Gerilme deiimlerine maruz kalan tm yapsal elemanlarda yorulma tahkiki yaplacaktr.

235

Eleman imalat esnasnda enkesitte ortaya kan ve kendi iinde dengede olan i gerilmeler, eitli detaylar iin atnamede verilmi olan yorulma dayanm gerilmelerinin belirlenmesi srasnda hesaba katlm olup (artk gerilmeler) ayrca dikkate alnmaz. 6.4.1.2 Tahkik Yntemi Yorulma tahkikinde iki yntem kullanlabilir: (1) Snrl bir yorulma hasarnn tolere edilmesi, (2) Yap tasarm mr boyunca yorulma hasarnn olmamasnn hedef alnmas. Snrl bir yorulma hasarnn tolere edilebilmesi iin kprnn belirlenmi bir plan erevesinde periyodik olarak kontrol edilmesi, yorulma hasarlarnn tesbit ve tamir edilmesi gerekmektedir. Ayrca yorulma hasar ortaya ktnda bu ksmlarn yklerini stlenecek tama imkanlarnn mevcut olmas gereklidir. Yapnn herhangi bir parasnda yorulma atla olutuunda bir yap elemann krlmas veya tm kprnn yklmas sz konusu ise tasarm, yukarda bahsedilen 2. yntem izlenilerek yaplmaldr. Birinci ya da ikinci yntemin seimine gre kullanlacak yorulma dayanm katsaylar Tablo 1 de verilmitir. Tablo 6.4.1.2-1 Yorulma iin katsaylar Yorulma atlann yol aaca tehlikenin mertebesi kk (1) Snrl hasarn tolere edilmesi (2) Hasar olamamasnn hedeflenmesi 1.00 0.85 byk 0.85 0.75

Tahkik Yntemi

6.4.1.3 Yorulma ile lgili Gerilmelerin Tanmlanmas Gerilmeler kullanm hesaplanmaldr. snr durumuna gre, yorulma hasarnn olas balama noktalarnda

Ana malzeme iin yorulmayla ilgili gerilmeler; - anma normal gerilmesi - anma kayma gerilmesi Kaynak iin yorulmayla ilgili gerilmeler ekil 1 de gsterilmitir. - (kaynak eksenine dik olan) enine ynde normal gerilme wf = [(f)2+( f)2] - (kaynan ekseninde paralel olan) boyuna ynde kayma gerilmesi wf = f Bunlar iin iki ayr kontrol yaplmaldr;

236

ekil 6.4.1.3-1 Ke Kaynaklar Yorulma Tahkiki le lgili Gerilmeler 6.4.1.4 Yorulma Tahkiki iin Gerilme Aral Hesab Yorulma tahkikinde kullanlacak olan gerilme aral, tren trafik zellikleri, eleman akl, tren trafik hacmi, kpr tasarm mr ve yapsal bir elemann birden fazla hattan yk almas halini gz nne alarak hesaplanmaldr. Bu amala yukardaki faktrleri dikkate alan bir edeer gerilme aral aadaki gibi tanmlanmtr.

E2 = . 2 . F
Burada

(6.4.1.4-1) (6.4.1.4-2)

F = F,max F,min

E2 : LM 71 yk modeli ile bulunan gerilme aralndan, 2 x106 kere tekrarlandnda ayn yorulma hasar oluturan edeer gerilme aral. F : LM 71 yk modeli altnda sz konusu yapsal eleman iin elde edilen en byk F,max ,ve en kk F,min gerilmelerinin fark. 2 : Blm 3.5.4.5.2 de tarif edilen dinamik yk katsays.

: LM 71 yk modeli ve 2 dinamik katsays ile hesaplanan yorulma hasarnn, kprde olduu varsaylan tren trafiinin douraca yorulma hasarna edeer olmasn salayan bir katsay.

6.4.1.5 Hasar Edeerlik Katsays Akl 100 metreye kadar olan kprlerde hasar edeerlik katsays aadaki gibi hesaplanmaldr.

= 1 x 2 x 3 x 4 max = 1.4
Burada

1 :Tren trafik zellikleri ve eleman aklna bal olarak Tablo 1 veya 2 de verilen bir katsay 2 :Tren trafik hacmini hesaba katan ve Tablo 3 te verilen bir katsay 3 :Kpr tasarm mrne bal olan ve Tablo 4 te verilen bir katsay

237

4 :Yapsal bir elemann birden fazla hattan yk almas halinde ugulanacak bir katsay olup Tablo 5 te verilmitir.
Tablo 6.4.1.5- 1 Standart tren trafii iin 1 katsays
L 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 6 7 8 9 10 12,5 15 17,5 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 Tip 1 1,38 1,38 1,38 1,37 1,17 1,05 0,94 0,81 0,77 0,86 0,97 0,98 0,92 0,88 0,85 0,79 0,75 0,74 0,74 0,76 0,77 0,76 0,73 0,7 0,68 0,64 0,61 0,57 0,53 0,51 Tip 2 1,27 1,27 1,27 1,26 1,23 1,19 1,02 0,82 0,73 0,69 0,63 0,57 0,55 0,56 0,56 0,55 0,56 0,56 0,55 0,59 0,6 0,58 0,56 0,53 0,51 0,47 0,45 0,43 0,4 0,38 Tip 3 1,31 1,31 1,31 1,31 1,28 1,25 1,12 0,96 0,88 0,8 0,79 0,79 0,77 0,74 0,72 0,73 0,73 0,73 0,68 0,56 0,5 0,49 0,47 0,45 0,43 0,41 0,4 0,38 0,36 0,36 Tip 4 1,5 1,5 1,5 1,49 1,46 1,42 1,16 1 0,91 0,86 0,79 0,82 0,83 0,83 0,83 0,78 0,77 0,68 0,66 0,58 0,53 0,51 0,5 0,49 0,48 0,47 0,45 0,42 0,41 0,39 Tip 5 1,62 1,62 1,62 1,35 1,29 1,25 1,12 1,15 1,14 1,16 1,12 0,96 0,85 0,77 0,66 0,52 0,51 0,53 0,55 0,59 0,6 0,63 0,66 0,68 0,7 0,73 0,75 0,76 0,77 0,77 Tip 6 1,65 1,65 1,65 1,46 1,39 1,35 1,18 1,08 1,07 1,07 1,07 1,04 1,01 0,96 0,91 0,89 0,81 0,72 0,72 0,69 0,65 0,62 0,62 0,61 0,6 0,57 0,56 0,53 0,52 0,51 Tip 7 1,69 1,69 1,69 1,53 1,44 1,4 1,17 1,05 1,04 1,05 1,07 1,07 1,06 1,05 1,04 1 0,91 0,8 0,7 0,68 0,69 0,68 0,68 0,68 0,69 0,68 0,67 0,67 0,67 0,67 Tip 8 1,65 1,65 1,65 1,64 1,6 1,56 1,4 1,2 0,97 0,93 0,78 0,79 0,73 0,68 0,65 0,6 0,59 0,58 0,58 0,6 0,63 0,65 0,65 0,65 0,65 0,64 0,63 0,62 0,62 0,62 EC Karm 1,6 1,6 1,6 1,46 1,38 1,35 1,17 1,07 1,02 1,03 1,03 0,97 0,92 0,88 0,85 0,82 0,76 0,7 0,67 0,66 0,65 0,64 0,64 0,64 0,63 0,63 0,62 0,61 0,61 0,6

238

Tablo 6.4.1.5- 2 Ekspres tren, metro ve dingil yk 25 t olan tren trafii iin 1 katsays
Yeralt hatlar ve ekspres oklu nite L 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 6 7 8 9 10 12,5 15 17,5 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 Tip 9 0,97 0,97 0,97 0,97 0,95 0,85 0,76 0,65 0,59 0,55 0,58 0,58 0,56 0,56 0,56 0,55 0,5 0,46 0,44 0,4 0,37 0,36 0,35 0,35 0,36 0,39 0,4 0,39 0,39 0,4 Tip 10 1 1 1 0,99 0,97 0,94 0,85 0,71 0,65 0,62 0,63 0,6 0,6 0,55 0,51 0,47 0,44 0,44 0,43 0,41 0,42 0,44 0,46 0,47 0,48 0,48 0,49 0,49 0,48 0,48 Tip 5 1,62 1,62 1,62 1,35 1,29 1,25 1,12 1,15 1,14 1,16 1,12 0,96 0,85 0,77 0,66 0,52 0,51 0,53 0,55 0,59 0,6 0,63 0,66 0,68 0,7 0,73 0,75 0,76 0,77 0,77 25 t dingilli demiryolu trafii Tip 6 1,65 1,65 1,65 1,46 1,39 1,35 1,18 1,08 1,07 1,07 1,07 1,04 1,01 0,96 0,91 0,89 0,81 0,72 0,72 0,69 0,65 0,62 0,62 0,61 0,6 0,57 0,56 0,53 0,52 0,51 Tip 11 1,83 1,83 1,83 1,81 1,56 1,51 1,21 1,04 1,05 1,07 1,1 1,15 1,14 1,13 1,12 1,07 0,99 0,85 0,76 0,67 0,68 0,68 0,68 0,69 0,7 0,69 0,69 0,7 0,7 0,7 Tip 12 1,79 1,79 1,79 1,78 1,74 1,69 1,57 1,3 1,05 1 0,87 0,77 0,71 0,67 0,64 0,6 0,59 0,58 0,58 0,59 0,62 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 25 t Kark 1,65 1,65 1,65 1,64 1,55 1,51 1,31 1,16 1,08 1,07 1,04 1,02 0,99 0,96 0,93 0,9 0,92 0,73 0,68 0,65 0,64 0,65 0,65 0,65 0,66 0,66 0,66 0,66 0,66 0,66

Not 1: Tablo 1 ve 2 de bahsi geen tren tipleri Blm 3.5.9.2 de tanmlanmtr. Not 2: Tablo 1 ve 2 de alt izili deerler Blm 3.5.9.2 deki btn tren tiplerinin zarf olup verilen aklk iin en gayri msait etkiyi yanstmaktadr.

1 in bulunmasnda kullanlan L uzunluu, daha hassas bir yntem kullanlmad takdirde aadaki gibi bulunacaktr:
i.Eilme momentleri iin

Basit mesnetli kiriler iin aklk Li Srekli kirilerin aklk blgesinde (bak ekil 1) gz nne alnan aklk Li Srekli kirilerin mesnet blgesinde(bak ekil 1), mesnete komu iki aklk Li ve Lj nin ortalamas Ray yk aktaran boyuna nervrleri tayan kpr enleme kirilerinde, enleme kirie komu iki nervr aklnn toplam

239

Orta Aklk

Destek

Orta Aklk

ekil 6.4.1.5- 1 Aklk ve mesnet blgelerinin tanm Boyuna nervr olmayan, sadece enine kiri veya nervrlerle desteklenmi tabliye levhalarnda ve bunlar destekleyen enleme elemanlarda, dey sehim tesir izgisinin sadece aa doru sehim kan blmlerinin boyu. Aralklar 750 mm den fazla olmayan enleme elemanlarnda bu boy 2 x enleme aral + 3m olarak alnabilir. ii.Kesme kuvvetleri iin Basit mesnetli kiriler iin 0.4 x aklk Li Srekli kirilerin aklk blgesinde (bak ekil 1), 0.4 x gz nne alnan aklk Li Srekli kirilerin mesnet blgesinde (bak ekil 1), gz nne alnan aklk Li

iii.Dier hallerde L uzunluu eilme momentindeki gibi alnacaktr. Tablo 6.4.1.5- 3 2 Katsays 20 25 30 35 0,96 1,00 1,04 1,07

Yllk Trafik [106 t/hat]

5 0,72

10 0,83

15

40 1,10

50 1,15

0,90

Tasarm mr (Yl)

50 0,87

Tablo 6.4.1.5- 4 60 70 0,90 0,93

3 Katsays
80 0,96 90 0,98 100 1,00 120 1,04

Tablo 6.4.1.5- 5

4 Katsays
0,70 0,60 0,50

1/1-2

1,00

0,90

0,80

1,00 0,91 0,84 0,77 0,72 0,71 4 1 Yk Model No su 71 tek hat zerindeki kesitte kontrol edilmesi gerekli gerilme aral 1-2 EN 1991-2 ye gre iki hat zerinde Yk Modeli No su 71 olan ayn kesitte gerilme aral

240

6.4.1.6 Yerel ve Global Gerilme Aralklarndan Kaynaklanan Yorulma Hasarlarnn Birletirilmesi Bir elemanda kprnn eilmesinden (global etki) ve elemann kendi eilmesinden (yerel etki) gerilme ortaya kyorsa, yorulma tahkikinde kullanlacak gerilme aral, 1 denklemi ile aadaki gibi hesaplanmaldr: E2 = loc x loc x loc + glo x glo x glo Burada Loc altsimgesi yerel etkileri, glo altsimgesi global etkileri ifade etmektedir. (6.4.1.6-1)

6.4.1.7 Yorulma Tahkiki Yorulma tahkiki, aada verilen denklemin salanmas eklinde gerekletirilecektir.

ve

E2 c E2 c

(6.4.1.7-1) (6.4.1.7-2)

Burada; c, c :Belli bir yapsal detayda, yklemenin 2 x 106 kere tekrarlanmas halinde elde edilen yorulma dayanm gerilmesidir. : Tablo 6.4.1.2-1 de verilen dayanm katsaysdr. Normal gerilmeler ile kayma gerilmelerinin birletirilmesi halinde
3 5

Ff E ,2 Ff E ,2 + 1,0 c c

(6.4.1.7-3)

Ff = Edeer sabit genlikli gerilme aralklar iin yk katsays

6.4.1.8 Yorulma Dayanm Muhtelif yapsal detaylar iin yklemenin 2 x 106 tekrarlamas halinde geerli olan yorulma dayanmlar c Tablo 1 ila 10 da verilmektedir. (TS-EN 1993-1-9+AC Tablo 8.1 ila Tablo 8.10 a baknz.) Tablo 1 Tablo 2 Tablo 3 Tablo 4 Tablo 5 Tablo 6 Tablo 7 Tablo 8 Tablo 9 Tablo 10 :Haddelenmi veya ekilmi profil, levha ve cvatal balantlar :Kaynakl yapma profiller :Enine kt kaynakl birleimler :Ana kirie kaynaklanm eklentiler ve berkitmeler :Yk tayan kaynakl birleimler :Dairesel veya dikdrtken enkesitli boru profil ekleri :Boru profillerle yaplm kaynakl makas tipi yaplarda balant noktalar :Kapal nervrl ortotropik tabliyeler :Ak nervrl ortotropik tabliyeler :Vin yolu kirilerinde st balk-gvde levhas birleim noktas

Burada

6.4.2 Burulma ve arplma Kaynakl Yorulma Bir kprdeki btn enine elemanlarn, boyuna elemanlara kaynak veya cvata ile balanmas suretiyle planlanm veya planlanmam btn kuvvetlerin aktarlmas iin yeterli imkan salanmaldr.

241

6.5 Krlma Yapnn kullanm mr boyunca olabilecek en dk scaklk seviyesinde, ekme elemanlarnda ani kopma olmamas iin malzeme ve levha kalnl Tablo 1 de gerilme mertebesine ve scakla bal olarak verilmitir. Krlma tahkikinde kullanlacak gerilme Ed, Tablo 3.3.1-1de belirtilen yk birleimi ile bulunacaktr. Kullanlabilecek en byk levha kalnlklar Tablo 1 de gerilme seviyesi iin verilmektedir. Bunlar a) Ed = 0,75 fy(t) [N/mm2] b) Ed = 0,50 fy(t) [N/mm2]

c) Ed = 0,25 fy(t) [N/mm2]

Burada;

fy(t)= fy -0,25

t [N/mm2] to

(6.5-1)

t levha kalnl to = 1mm fy Tablo 6.2.2.1-1 veya 6.2.2.1-2 de verilen nominal akma dayanm gerilmesi
Kullanlabilecek en byk levha kalnlklar Tablo 1 de yedi referans scaklk seviyesi iin verilmitir. Referans scakl aada verilen denklem kullanlarak hesaplanlabilir;

TEd = Tmd + Tr + T + TEcf

Burada;

(6.5-2)

Tmd : Belirtilen yineleme aralnda en dk hava scakl

Tr : TS EN 1991-1-5 e gre radyasyon sebebiyle kaybedilen scaklk T : Referans birim uzama hzndan farkl hzlar iin ayarlama terimi TEcf : Souk ilem iin ayarlama terimi Tablolarn hazrlanmasnda referans birim uzama hz = 4 10-4/sn alnmtr. Farkl birim uzama hzlarnda (mesela depremde) ayarlama terimi aada verilmitir;

1.5 1440 f (t ) y o [ C] ln T = 550 o

(6.5-3)

Tablolarn hazrlanmasnda souk ekillendirme iin CF = 0% alnmtr. Souk ekillendirme iin ayarlama terimi ise aadaki gibidir; TEcf = -3 cf [oC] (6.5-4)

242

Tablo 6.5-1 : zin Verilen Maksimum Eleman Kalnlklar t (mm)

Referans Is Derecesi TEd ( C)
o

elik Snf

Alt gruplar

Charpy CVN at-T (oC)

Enerji 10 Jmin 0 -10 -20 -30 -40 -50 10 0

-10

-20

-30

-40

-50

10

-10

-20

-30

-40

-50

Ed=0,75 fy(t) 60 90 125 55 75 110 135 185 40 60 90 110 155 95 135 70 90 105 125 150 50 75 105 45 65 95 110 160 35 50 75 90 130 80 115 60 70 90 105 125 40 60 90 35 55 75 95 135 25 40 60 75 110 65 95 50 60 70 90 105 35 50 75 30 45 65 75 110 20 35 50 60 90 55 80 40 50 60 70 90 30 40 60 25 35 55 65 95 15 25 40 50 75 45 65 30 40 50 60 70 25 35 50 20 30 45 55 75 15 20 35 40 60 35 55 25 30 40 50 60 20 30 40 15 25 35 45 65 10 15 25 35 50 30 45 20 25 30 40 50 90 125 170 80 115 155 180 200 65 95 135 155 200 140 190 110 130 155 180 200 75 105 145 70 95 130 155 200 55 80 110 135 180 120 165 95 110 130 155 180

Ed=0,50 fy(t) 65 90 125 55 80 115 130 180 45 65 95 110 155 100 140 75 95 110 130 155 55 75 105 50 70 95 115 155 40 55 80 95 135 85 120 65 75 95 110 130 45 65 90 40 55 80 95 130 30 45 65 80 110 70 100 55 65 75 95 110 40 55 75 35 50 70 80 115 25 40 55 65 95 60 85 45 55 65 75 95 35 45 65 30 40 55 70 95 25 30 45 55 80 50 70 35 45 55 65 75 135 175 200 125 165 200 200 230 110 150 200 200 210 200 200 175 200 200 200 215 115 155 200 110 145 190 200 200 95 130 175 200 200 185 200 155 175 200 200 200 100 135 175 95 125 165 190 200 80 110 150 175 200 160 200 130 155 175 200 200

Ed=0,25 fy(t) 85 115 155 80 110 145 165 200 70 95 130 150 200 140 185 115 130 155 175 200 75 100 135 70 95 125 145 190 60 80 110 130 175 120 160 95 115 130 155 175 65 75 115 60 80 110 125 165 55 70 95 110 150 100 140 80 95 115 130 155 60 75 100 55 70 95 110 145 45 60 80 95 130 85 120 70 80 95 115 130

JR S235 J0 J2 JR J0 S275 J2 M,N ML,NL JR J0 S355 J2 K2,M,N ML,NL S420 M,N ML,NL Q M,N S460 QL ML,NL QL1

20 0 -20 20 0 -20 -20 -50 20 0 -20 -20 -50 -20 -50 -20 -20 -40 -50 -60

27 27 27 27 27 27 40 27 27 27 27 40 27 40 27 30 40 30 27 30

Ara gerilme deerleri iin dorusal interpolasyon yaplabilir.

243

6.6 Boyutlar ve Detaylar ile lgili Genel artlar

6.6.1 Etkili Aklk Boyu Aklk boyu mesnet elemanlarnn merkezleri veya dier mesnet noktalar arasndaki uzaklk olarak alnr. 6.6.2 l Ykler iin Ters Sehim Kpr kirilerine imalat srasnda l yk ve hareketli yk sehiminin karlanmas iin ters sehim verilmelidir. 6.6.3 elikte Minimum Kalnlk Ortotropik demelerin kutu enkesitli nervrleri, uzaklk ayar levhalar, korkuluklar, hadde rnlerinin gvdeleri hari btn yapsal elik elemanlarn, aprazlarn, enine erevelern ve her cins bayrak levhasnn kalnl 8.0 mm den az olamaz. Hadde rnlerinin ve ortotropik demelerin kutu enkesitli nervrlerinin gvde kalnlklar ise 7.0 mm den az olamaz. elik yapnn ar derecede korozif etkilere maruz kalma ihtimali varsa yap korozyona kar zel olarak korunacak veya levha kalnl uygun ekilde arttrlacaktr. 6.7 ekme Elemanlar

6.7.1 Genel Eksenel ekmeye maruz elemanlar ve ek yerleri aadaki incelemelere tabi tutulur. Brt kesitte akma , Denklem 6.7.3.1-1 Net kesitte krlma, Denklem 6.7.3.1-2 Brt kesit bulunurken cvata deliklerinden daha byk delikler varsa bunlar dikkate alnmaldr. Net kesitin hesab iin dikkate alnacak hususlar: Proje enkesitindeki btn delik kesitleri dikkate alnr. artmal cvata dzenlemesinde net kesit Blm 6.7.3.3 de tanmland ekilde bulunur. Elemanlarda ve cvatal eklerde kullanlan ek levhalarnda (bak Blm 6.11.5.2), Blm 6.7.3.2 de tanmlanm olan U azaltma katsays uygulanr. Ek levhalar, guse levhalar gibi ekleme elemanlarnda net alan brt levha alannn %85 inden daha byk alnamaz. ekme elemanlar, Blm 6.7.2 de belirlenen narinlik ile ilgili ve Blm 6.4 de belirlenen yorulma ile ilgili talepleri salamaldr. Blm 6.11.2.11 de tanmland gibi eleman u balantlarnda blok kesme dayanm incelenecektir.

244

6.7.2 Narinlik Orannn Snrlandrlmas Ask ubuklar, gz ubuklar, kablolar ve levhalar dndaki btn ekme elemanlar aada belirlenen narinlik koullarn salamaldr.

Basnca da maruz kalan ana elemanlar iin Sadece ekmeye maruz ana elemanlar iin apraz elemanlar iin

l/r 140 l/r 200 l/r 240

l r

Burada : aprazlanmam boy (mm) : en kk atalet yarap (mm)

6.7.3 ekme Dayanm 6.7.3.1 Genel ekme dayanm Nr, denklem 1 ve 2 de verilen deerlerin kk olan olarak alnr.

Nr = y Nny = y Fy Ag Nr = u Nnu = u Fu An U

(6.7.3.1-1) (6.7.3.1-2)

Burada Nny : Brt kesitte akma iin anma ekme dayanm (N) Fy : Akma dayanm gerilmesi (MPa) Ag : Elemann brt enkesit alan (mm2) Nnu : Net kesitte krlma iin anma ekme dayanm (N) Fu : ekme dayanm gerilmesi (MPa) An : Blm 6.7.3.3 de tanmland gibi elemann net alan (mm2) U : Azaltma katsays; kuvvet etkilerinin btn elemanlara iletildii elemanlarda 1,0; dier durumlar iin ise Blm 6.7.3.2 de belirlendii gibi y : Blm 6.3.4.2 de belirlendii gibi ekme elemanlarnda akma iin dayanm katsays

: Blm 6.3.4.2 de belirlendii gibi ekme elemanlarnda krlma iin dayanm katsays

6.7.3.2 U Azaltma Katsays Daha hassas analiz veya deney sonularnn bulunmamas durumunda U azaltma katsays iin aada belirtilen deerler kullanlabilir. ekme kuvveti bir eleman oluturan levhalarn herbirine kaynak veya cvatal balantlarla dorudan doruya iletiliyorsa U = 1 alnabilir. Cvatal balantlarda aadaki U katsaylar alnabilir: Balk genilikleri profil yksekliklerinin 2/3 nden az olmayan haddelenmi I profillerinde ve bunlardan kesilerek elde edilen T profillerinde bala yaplan balantda kuvvet dorultusunda en az sra cvata varsa U = 0.9 Kuvvet dorultusunda en az sra cvata ile balant yaplan dier elemanlarda U = 0.85 Kuvvet dorultusunda sadece iki sra cvata ile balant yaplan btn elemanlarda U = 0.75

245

Kaynakl bir balantda ekme yk ke kaynaklar ile kesitin baz elemanlarna aktarlyor fakat tamamna aktarlmyorsa U azaltma katsays, AISC Specification for Structural Steel Buildings 2005standard Tablo D3.1 den alnabilir. 6.7.3.3 Net Alan Bir kesitin net alan (An) her bir elemannn en kk net genilii ile kalnlklarnn arpmlarnn toplamndan oluur. Net genilik bulunurken, delik boyutu Blm 6.11.2.3 te belirtildiinden 2 mm daha byk alnr; Enine ynde, apraz ynde veya zikzak ynde bir izgi zerinde bulunan btn delikler dikkate alnr. Her bir delik sras iin net genilik hesaplanrken, eleman geniliinden bir sra zerindeki deliklerin genilikleri toplam kartlr ve delikler arasndaki her diyagonal aralk iin s2/4g miktar eklenir. Burada,

s : ki deliin kuvvet dorultusundaki aral (mm) g : Ayn iki deliin kuvvete dik dorultudaki aral (mm)
Kebent profillerinde karlkl kollardaki delikler arasnda enlemesine uzakln hesabnda dtan da uzaklktan kalnlk karlr. 6.7.4 ekmeli Eilme Eilme ve ekmeye maruz kalan bir eleman aadaki 1 ve 2 denklemlerini salamaldr.
M M uy Nu Nu < 0.2 ise, + ux + 2.0 N r M rx M ry Nr 1 .0

(6.7.4-1)

Nu N u 8.0 M ux M uy 0.2 ise, + + Nr N r 9.0 M rx M ry

burada

1.0

(6.7.4-2)

Nr

: Blm 6.7.3.1 de belirlenen ekme dayanm (N)

Mrx, Mry : Blm 6.9 da belirlenen x ve y eksenleri etrafndaki eilme dayanmlar (Nmm) Mux, Muy : x ve y eksenleri etrafndaki, katsayl yklerden kaynaklanan momentler (N.mm) Nu
: Katsayl yklerden kaynaklanan eksenel yk etkisi (N)

ekme ve eilme etkisinde bulunan bir elemann bir balnda net basn gerilmesi kyorsa burada yerel burkulma olup olmad da incelenmelidir. 6.7.5 ok Paral ekme Elemanlar Hadde rn veya kaynakl profillerden oluan ok paral ana ekme elemanlar delikli veya deliksiz srekli levhalarla, ba levhalar veya rglerle balanm olmaldr. Profiller ve levhalar arasndaki kaynakl balantda metot kayna kullanlmamaldr. Profiller ve levhalar arasndaki cvatal balantlar ise Blm 6.11.2 koullarna uymaldr.

246

6.7.6 Gz ubuklar Gz ubuklar kalc yklerin byk olduu baz durumlarda kullanlabilir. Ancak deiken yklerin byk olmas durumunda, balant pimlerinde meydana gelebilecek oynamalara bal anmalar nedeniyle bu ubuklar kullanlmamaldr. 6.7.6.1 Katsayl Dayanm Gz ubuunun gvdesinin dayanm denklem 6.7.3.1-1 de belirlendii gibi alnr. 6.7.6.2 Boyutlar Gz ubuu sabit kalnlkta olacaktr. Levha kalnl 14 mm den kk ve 50 mm den byk olmayacaktr. Gz ubuunun bandan gvdesine gei yarap, pim deliinin merkezinden geen kesitte ba ksmn sahip olduu genilikten az olmayacaktr. Pim delii merkezinde gz ubuunun sahip olduu genilik, gerekli gvde geniliinin % 135 inden daha az olmamaldr. Pim delii kenarnda ubuk bann net boyutu uzunlamasna ynde gvde geniliinin yzde 75 inden daha az olmamaldr. Gvdenin genilii kalnlnn 8 katn gememelidir. Pim deliinin merkezi gz ubuunun gvde ekseni zerinde olmaldr. Pim deliinin ap pim apndan 0.8 mm den daha byk olmamaldr. Akma dayanm 485 Mpadan byk eliklerde delik ap gz ubuu kalnlnn 5 katndan byk olamaz. 6.7.6.3 Dzenleme Bir gz ubuu serisi elemann merkezinden geen dzleme gre simetrik olmaldr ve mmkn olduu kadar buna paralel olmaldr. Gz ubuklarnn pimler zerinde yanal hareketleri engellenecektir ve kpr verevlilii nedeniyle yanal arplmaya uramalar nlenecektir. Bir grup halinde dzenlenen gz ubuklar arasnda en az 14 mm boluk olacaktr. Bu boluklar salamak iin pim zerinde halka eklinde uzaklk tutucular kullanlr. apraz ubuklar arasndaki birbiriyle temas etmeyecek kadar bir aralk braklacak veya bunlar kesime noktasnda bir kelepe ile birbirlerine balanacaktr. 6.7.6.4 Gz ubuklar iin minimum pim ap Pim ap aadaki denklemi salamaldr.

Fy 3 D( + )b 4 2760
burada

(6.7.6.4-1)

Fy B

: pimin belirlenmi olan akma dayanm gerilmesi (Mpa) :gz ubuunun gvde genilii (mm)

247

6.7.7 Pim ile Balanm Levhalar 6.7.7.1 Genel Pim ile balanm levhalar, kalc yklerin byk olduu baz durumlarda kullanlabilir. Ancak deiken yklerin byk olmas durumunda, balant pimlerinde meydana gelebilecek oynamalara bal anmalar nedeniyle bu tr elemanlar kullanlmamaldr. Pim ile balanm levhalarda Blm 6.7.3.1 de belirtilen koullar salanmaldr. 6.7.7.2 Pim Levhalar Pim levhalarnn NPBr katsayl ezilme dayanm aadaki gibi alnr

N PB r = b N PB n = b Ab F y
burada

(6.7.7.2-1)

NPBn Ab Fy b

= Ezilme anma dayanm (N) = Levha zerinde pim izdm alan (mm2) = Levhann minimum akma dayanm gerilmesi (Mpa) = Blm 6.3.4.2 de belirtilmi olan ezilme iin dayanm katsays

Ana levha delik blgesinde pim levhalar ilavesi ile glendirilerek ana levhann kalnl artrlabilir. Pim levhalar kullanlmas durumunda, bunlar yk d merkezliliini an aza indirmek iin kullanlmal ve ana levhaya yeterince kaynak dikii veya cvata ile balanmal ve ezilme kuvvetlerinin pim levhasndan ana levhaya aktarlmas salanmaldr. 6.7.7.3 Boyut Oranlar Delik merkezinden geen bir enine kesitte ana levha ile pim levhasnn ortak net alan ana levhann deliin uzunluundaki bir yerde gerekli olan net alannn 1.4 katndan az olamaz. Boyuna ynde pim deliinin uzanda ana levhann ve pim levhasnn ortak net alan, ana levhann pim delii uzanda gerekli olan net alanndan daha az olamaz. Pim deliinin merkezi ana levhann boyuna yn ekseni zerinde olmaldr. Pim delii ap pim apndan 0.8 mmden daha fazla olamaz. Pim deliinin merkezi ana levhann boyuna yn ekseni zerinde olmaldr. Pim delii ap pim apndan 8 mm den daha fazla olamaz. Belirlenen akma dayanm gerilmesi 485 Mpa dan byk olan elikler iin delik ap ana levha ve pim levhasnn ortak kalnlnn 5 mislinden fazla olamaz. Ana levha ile pim levhalarnn ortak kalnl delik kenarndan levha kenarna olan uzakln yzde 12 sinden az olamaz. Ana levhann kalnl deliin uzandaki gerekli geniliin yzde 12 sinden az olamaz. 6.7.7.4 Dzenleme Pim ile balanm elemanlarn pim etrafnda yanal hareket yapmalar engellenmeli ve kpr verevliinden kaynaklanan arplmalar yapmalar engellenmelidir.

248

6.8 Basn Elemanlar 6.8.1 Genel Bu artnamenin koullar sadece prizmatik en az bir simetri dzlemi olan ve eksenel basnca veya eksenel basn ile birlikte bir simetri ekseni etrafnda eilmeye maruz olan elik elemanlara uygulanabilir. 6.8.2 Narinlik Orannn Snrlandrlmas Basn elemanlar burada belirtilen snrlandrmalar salamaldr.

Burada

Kl 120 r Kl Destek elemanlar iin 140 r

Ana elemanlar iin

K : Blm 4.6.2 de belirlenmi olan etkili boy katsays l : Desteklenmemi boy (mm) r : En kk atalet yarap (mm)
Sadece bu paragraf iin, atalet yar ap fiktif bir kesit iin hesaplanabilir ve bu kesitte elemann alannn bir ksm aadaki artlar dahilinde ihmal edilebilir:

Elemann hakiki alana ve atalet yar apna gre bulunan dayanm katsayl yklerden byktr ve Azaltlm alan ve buna tekabl eden atalet yar apn esas alan fiktif bir elemann kapasitesi Katsayl yklerden byktr.

6.8.3 Eksenel Basn Dayanm 6.8.3.1 Eksenel Basn Basn elemanlarnn Nr katsayl dayanm aadaki gibi alnr.

N r = c N n
burada c : Blm 6.3.4.2. ile belirlenmi olan basn dayanm katsays

(6.8.3.1-1)

Blm 6.8.3.2 de belirlenen genilik / kalnlk taleplerini salayan elemanlar iin Nn anma basn dayanm, aadaki gibi alnr:

2.25
2.25
burada

ise

N n = 0.66 F y As

(6.8.3.1-2)

ise

Nn =

0.88F y As

(6.8.3.1-3)

249

 Kl = r s

Fy E

(6.8.3.1-4)

As = Brt kesit alan (mm2) Fy = Akma dayanm gerilmesi (MPa) E = Elastisite modl (MPa) K = Blm 4.6.2 de tanmlanan etkili boy katsays l = Desteklenmemi boy (mm) rs = Burkulma dzlemine dik eksene gre atalet yar ap (mm)
6.8.3.2 Buruma katsays ve Eksenel Basn Elemanlarnda Levha Genilik/Kalnlk Talepleri

Levhalarn narinlii aadaki denklemi salayacaktr:

b E k t Fy
burada

(6.8.3.2-1)

k = Tablo 1 de tanmlanan buruma kat says b = Tablo 1 de tanmlanan levha genilii (mm)
Tablo 6.8.3.2-1 Buruma Katsays ve Eksenel Basn iin Levha Genilikleri Bir kenarndan mesnetli olan levhalar Balklar ve knt eklinde levhalar

k
0,56

b

I profillerin yarm balk genilii U profillerin tam balk genilii Levhalarda serbest kenar ile ilk cvata sras veya kaynak arasndaki uzaklk Srekli temas durumundaki bir ift kebentin d kanadnn tam genilii T-kesitin toplam derinlii Tekli kebentin veya ara levhal kebent iftinin d kanadnn tam genilii

Hadde rn T-kesitlerin gvdeleri knt eklindeki dier levhalar ki kenarndan kenarndan mesnetli olan levhalar Kutu kesit balklar ve balk takviye levhalar

0,75 0,45

k
1,40

Gvdeler arasndaki temiz uzaklktan kutu kesit balklarnn i ke yar aplarnn karlmas ile bulunan uzaklk Balk takviye levhalarnda cvata ve kaynak sralar arasnda kalan uzaklk hadde rn kirilerin balklar arasndaki temiz uzaklktan gvdelerin levha yaraplarnn karlmas ile bulunan uzaklk Btn dier mesnet eitlerinin kenarlar arasndaki temiz uzaklk

Gvdeler ve dier levha elemanlar 1,49

250

Yapma I kesitlerinde balklarn yar genilii aadaki artlar salamaldr.

k E b 0.64 c t Fy
ve 0.35 kc 0.76 Flan yerel buruma katsays

(6.8.3.2-2) (6.8.3.2-3)

kc =
Burada

4 D tw

(6.8.3.2-4)

b = Balk yar genilii D = Gvde ykseklii

Borularn et kalnl aadaki denklemleri salamaldr Dairesel borular iin Dikdrtgen borular iin

D E 2.8. t Fy b E 1.7. t Fy

(6.8.3.2-5) (6.8.3.2-6)

burada : D = Boru ap (mm) b = Kutu kesit genilii (mm) t = Boru et kalnl (mm) Blm 6.8.4-2 denklemlerine gre projelendirilmi olan elemanlarda yukardaki denklemlerde Fy yerine katsayl eksenel yk ve buna tekabl eden eilme momenti ile hesaplanm olan en byk basn gerilmesi konulabilir. 6.8.4 Eksenel Basn ve Eilme Kombinasyonu Katsayl yklere ve elastik analiz yntemlerine gre hesaplanm olan eksenel basn kuvveti (Nu) ve buna tekabl eden Mux ve Muy momentleri aadaki denklemleri salamaldr.
Nu < 0.2 ise Nr M M uy Nu 1.0 + ux + 2.0 N r M rx M ry N u 8.0 M ux M uy 1.0 + + N r 9.0 M rx M ry

(6.8.4-1) (6.8.4-2)

Nu 0.2 ise Nr

Nr : Mrx : Mry : Mux : Muy :

Blm 6.8.3.1 de tariflenmi olan katsayl basn dayanm (N) x-ekseni etrafnda katsayl eilme dayanm (N.mm) y-ekseni etrafnda katsayl eilme dayanm (N.mm) Aada tariflendii gibi hesaplanm olan x-ekseni etrafndaki katsayl eilme momenti (N.mm) Aada tariflendii gibi hesaplanm olan y-ekseni etrafndaki katsayl eilme momenti (N.mm)

Mux ve Muy momentleri simetri ekseni etrafnda olmak zere aadaki gibi hesaplanabilir:

Katsayl eksenel yk nedeniyle momentin bytlmesine ynelik olan elastik bir ikinci mertebe analizi

251

Blm 4.5.3.2.2b de belirtildii gibi moment bytme hesab

6.9 I-Kesitli Eilme Elemanlar 6.9.1 Genel Bu blm haddelenmi veya yapma, gvde dzleminde bulunan dey bir eksene gre simetrik, sabit veya deiken derinlikte kurpta olmayan I kesitli elik elemanlar iin geerlidir. Ana eksendeki eilme ile birlikte kesit balnda yanal dorultuda da eilme olmas durumu irdelenmitir. I kesitler en azndan aadaki artlar salamaldr: Blm 6.9.2 de belirtilen enkesit boyut oranlar snrlamalar Blm 6.9.3 de belirtilen dayanm snr durumu artlar Blm 6.9.4 te belirtilen yorulma snr durumu artlar Blm 6.9.5 de belirtilen kullanm snr durumu artlar Blm 6.9.6 de belirtilen ina edilebilme artlar I-kesitler arasna konulan diyafram ve dey aprazlar blm 6.10 da verilen artlara uymaldr. Yanal aprazlar ise Blm 6.10.3 deki artlar salamaldr. elik kesit ve bununla birlikte alan betonarme bir demeden oluan kompozit kesitlerin tasarm iin AASHTO LRFD artnamesi ve EN 1994 ten yararlanlabilir.

6.9.2 En Kesit Boyut Snrlandrmalar 6.9.2.1 Gvde Boyutlar Boyuna berkitmesi bulunmayan gvdelerde

D 150 tw
Boyuna berkitmesi olan gvdelerde

(6.9.2.1-1)

D 300 tw
6.9.2.2 Balk Boyutlar Basn ve ekme balklar aadaki artlar salayacaktr.

(6.9.2.1-2)

bf
2t f

12.0

(6.9.2.2-1) (6.9.2.2-2) (6.9.2.2-3)

bf
ve

D 6 t f 1.1t w
0.1

I yc I yt

10

(6.9.2.2-4)

Burada : I yc = elik kesitin gvde dzlemindeki dey eksen etrafnda basn bal atalet momenti (mm4)

252

I yt

= elik kesitin gvde dzlemindeki dey eksen etrafnda ekme bal atalet momenti (mm4)

6.9.3 Dayanm Snr Durumu 6.9.3.1 Genel Bu blmde Tablo 3.3.1-1 de belirlenmi olan dayanm ve gerektiinde dayanm + denge yk birleimleri uygulanr. 6.9.3.2 Eilme Dayanm

6.9.3.2.1 Eilme Dayanm Tahkikleri ncelenen kesitteki ekme balnda delikler bulunmas durumunda ekme bal Blm 6.7.3 e gre tahkik edilecektir. 6.9.3.2.1a Tahkiklerde Kullanlacak olan Balk Gerilmeleri ve Eleman Eilme Momentlerinin Tanmlanmas Dayanm tahkiklerinde kullanmak zere aadaki gerilmeler ve eilme momentleri katsayl yklerle bulunacaktr: - Eilme dayanmnn yanal-burulma burkulmasna dayandrld durumlarda tutulmam uzunluktaki en byk f bu , M u ve f l deerleri belirlenecektir. Bu deerler deiik enkesitlere ait olabilir. Burada = Baln yanal olarak tutulmam uzunluu boyunca en byk basn gerilmesi. Bu gerilme baln yanal eilmesi dikkate alnmadan hesaplanr. ) M u = Balkta basn oluturan ve tutulmam uzunluk boyunca enkesitin ana eksenindeki eilme momentinin en byk deeri. f l = Balkta tutulmam uzunluk boyunca yanal eilmeden tr en byk gerilme deeri.

f bu

- Eilme dayanmnn akma, balk yerel burkulmas veya gvde burumasna dayandrld durumlarda incelenen kesitteki f bu , M u ve f l deerleri belirlenecektir.

- f bu , M u ve f l deerleri, katsayl yklere gre hesaplanmaldr. Bunlar dayanm denklemlerinde

kullanlrken iaretleri pozitif alnacaktr. - Belli noktalarda aralkl olarak tutulmu olan basn balklarnda, birinci mertebe yanal eilme gerilmesi f l ,statik hesap ile dorudan elde edilebilir. Aadaki bantlarn salanmas durumunda

f l iin birinci mertebe hesab ile yetinilebilir. Lb 1,2. L p .

veya edeer olarak;

C b Rb f bu / F yc

(6.9.3.2.1a-1)

Lb 1,2 L p

C b Rb M u / M yc
253

(6.9.3.2.1a-2)

Eer denklem 2 veya denklem 3 (hangisi uygulanabiliyorsa) salanamyor ise, basn balnda ikinci mertebe elastik yanal eilme gerilmeleri belirlenecektir. Basn bal ikinci mertebe yanal eilme gerilmeleri, birinci mertebe deerlerinin aada gsterildii gibi artrlmas suretiyle bulunabilir :

0,85 fl = f bu 1 F cr
veya edeer olarak;

f l1 f l1

(6.9.3.2.1a-3)

0,85 fl = 1 M u Fcr .S xc

f l1 f l1

(6.9.3.2.1a-4)

Burada : f bu = Basn balnn tutulmam uzunluu boyunca uygulanabilen (balk yanal eilmesi dikkate alnmakszn hesaplanan) en byk basn gerilmesi (MPa). f l1 = ncelenen kesitteki basn bal yanal eilme gerilmesinin birinci mertebe deeri veya incelenen basn balnn tutulmam uzunluu boyunca uygulanabilen en byk yanal eilme gerilmesi birinci mertebe deeri (MPa). (hangisi uygulanabiliyorsa) Cb = Blm 6.9.3.2.2.c ile tanmlanm olan bir katsay

f bu Lb Lp Mu M yc Rb Fcr S xc

= Tutulmam uzunluk boyunca (balk yanal eilmesi dikkate alnmakszn hesaplanan) basn gerilmesinin en byk deeri (MPa). f bu , = Tutulmam uzunluk (mm). = Blm 6.9.3.2.2c ye gre tanmlanm olan tutulmam uzunluk snr deeri (mm). = Tutulmam uzunluk boyunca balkta basnca sebep olan, enkesit kuvvetli eksenine ait eilme momentinin en byk deeri (N mm). M u , katsayl yklere gre hesaplanr. = Basn balnda gerilmenin akma gerilmesine eritii andaki eilme momenti (N mm). Bu hesaplamada balkta yanal ynde eilme etkisi hesaba katlmayacaktr. = Blm 6.9.3.2.2b ye gre tanmland gibi hesaplanm olan gvdeden bala yk aktarma katsays = ncelenen balk iin elastik yanal burulmal burkulma gerilmesi. Bu gerilme Denklem 6.9.3.2.2c-8 e gre hesaplanacaktr = Kesitin kuvvetli ekseni etrafndaki elastik mukavemet momenti. (mm)

6.9.3.2.1b Aralkl Tutulmu olan Basn Balklarnn Tahkiki Dayanm snr durumunda aadaki koulun salanmas gerekir.

f bu +

1 f l f Fnc 3

(6.9.3.2.1b-1)

burada; = Blm 6.3.4.2 de belirlenmi olan eilme iin dayanm katsays f

f bu

= Balk yanal eilmesi dikkate alnmakszn hesaplanan balk gerilmesi (MPa)

254

fl Fnc

= Balk yanal eilme gerilmesi (MPa) = Blm 6.9.3.2.2.b de tanmland ekilde hesaplanm olan balk eilme anma gerilmesi (MPa) dayanm

Ayrca yanal eilme gerilmesi aadaki banty salamaldr. f l < 0.6 f yf

(6.9.3.2.1b-2)

6.9.3.2.1c Aralkl Tutulmu olan ekme Balklarnn tahkiki Dayanm snr durumunda aadaki koulun salanmas gerekir.

f bu +

1 f l f Fnt 3

(6.9.3.2.1c-1)

Burada; Fnt = Blm 6.9.3.2.3 de tariflenmi olduu ekilde hesaplanm olan balk eilme anma dayanm gerilmesi (MPa) 6.9.3.2.1d Srekli ekilde Tutulmu olan ekme veya Basn Balklarnn Tahkiki Dayanm snr durumunda aadaki koulun salanmas gerekir. f bu f Fyf (6.9.3.2.1d-1) 6.9.3.2.1e ekme Balklarnda Kopma Tahkiki ekme balnda delikler bulunan kesitlerde aadaki koulun da salanmas gerekmektedir.

A f t 0,84 n A g
burada :

Fu F yt

(6.9.3.2.1e-1)

An Ag ft Fu

= Blm 6.7.3.3 de tanmland gibi hesaplanm olan ekme balnn net alan (mm) = ekme balnn brt alan (mm) = ekme balnn brt alannda katsayl yklere gre (baln yanal eilmesi dikkate alnmakszn) hesaplanan gerilme (MPa) = ekme balnn Tablo 6.2.2.1-1 de tanmland gibi belirlenmi olan minimum ekme dayanm gerilmesi (MPa)

6.9.3.2.2 Basn Bal Eilme Dayanm Gerilmeleri Basn balnn eilme anma dayanm olarak (Blm 6.9.3.2.2b de tanmland ekilde hesaplanm) yerel burkulma dayanm ile (Blm 6.9.3.2.2c de tanmland ekilde hesaplanm) yanal burulmal burkulma dayanmndan kk olan deer kullanlr.

255

6.9.3.2.2a Gvdeden Bala Basn Gerilmesi Aktarma Katsays Rb Rb katsays bir buruma tesi dayanm azaltma katsays olup, narin bir gvdeden aktarlan basn gerilmeleri nedeni ile basn bal iinde meydana gelen gerilme artn ve buna bal olarak kesitin eilme dayanmnda oluacak azalmay dikkate alr. Aadaki durumlarda Rb = 1,0 alnr. -Blm 6.9.3 kurallarna gre ina edilebilme kontrolu srasnda -Bir ya da daha ok boyuna takviye dzenlenmi ise ve

Ek D 0.95 tw Fyc
-Gvde aadaki koulu salyor ise:

(6.9.3.2.2a-1)

2 Dc rw tw
Dier durumlarda;

(6.9.3.2.2a-2)

a wc Rb = 1 1200 + 300a wc

2 Dc . rw 1,0 t w

(6.9.3.2.2a-3)

burada; rw = Kompakt olmayan bir gvde iin narinlik orannn snr deeridir.

rw = 5,7.
awc

E Fyc

(6.9.3.2.2a-4)

= Basn blgesindeki gvde alannn iki katnn basn balnn alanna orandr. awc =

2.Dc .t w b fc .t fc

(6.9.3.2.2a-5)

burada; Fyc = Basn bal akma dayanm gerilmesi bfc = Basn balnn tm genilii tfc = Basn balnn et kalnl tw = Gvde levhas et kalnl Dc = Elastik durumda basn altndaki gvdenin ykseklii (mm).

6.9.3.2.2b Yerel Burkulma Dayanm Gerilmesi Basn balnn yerel burkulma dayanm gerilmesi aadaki gibi alnr:

Eer f pf Aksi taktirde

ise

Fnc = Rb Fyc Rb F yc
256

(6.9.3.2.2b-1)

F yr f pf Fnc = 1 (1 ) F yc rf pf

(6.9.3.2.2b-2)

Burada; f = basn balnn narinlik oran =

bf c 2t f c

(6.9.3.2.2b-3)

pf = kompakt balk iin snr narinlik oran

= 0.38

E F yc E F yr

(6.9.3.2.2b-4)

rf = kompakt olmayan balk iin snr narinlik oran

= 0.56 (6.9.3.2.2b-5)

Fyr = 0.7 Fyc Rb

:En kesit iinde anma akmas balangcndaki basn bal gerilmesi. (Bu gerilme

artk gerilme etkilerini ierir; fakat basn bal yanal eilme gerilmesini iermez.) = Blm 6.9.1.6 de tariflendii ekilde hesaplanm olan, gvdeden bala basn gerilmesi aktarma katsays

ekil 6.9.3.2.2-1 I Kesitleri Basn Bal Eilme Dayanm Bantlarnn Gsterimi

6.9.3.2.2c Yanal Burulmal Burkulma Dayanm Gerilmesi Tutulmam uzunluklar boyunca prizmatik olan elemanlarda, basn balnn yanal burulmal burkulma dayanm gerilmesi aadaki gibi alnr:

Lb L p L p < Lb Lr

ise ise

Fnc = Rb Fyc F yr Fnc = C b 1 1 F yc Fnc = Fcr Rb F yc Lb L p R F Rb F yc L L b yc r p 257

(6.9.3.2.2c-1)

(6.9.3.2.2c -2) (6.9.3.2.2c -3)

Lb > Lr

ise

burada;

Lb = Tutulmam uzunluk (mm) L p = Eilme momentinin eleman boyunca sabit olmas halinde, (yanal burulmal burkulma olmadan)
eilme anma dayanm gerilmesi Rb Fyc nin elde edilmesi iin gerekli olan tutulmam uzunluun snr deeri (mm)

L p = 1.0 rt

E F yc

(6.9.3.2.2c-4)

Lr = Eilme momentinin eleman boyunca sabit olmas halinde, alt veya st balklardan herhangi
birinde gerilmenin anma akmasna erimesi iin gerekli olan tutulmam uzunluun snr deeri. ( mm ) (Basn balndaki artk gerilme etkileri dikkate alnmaktadr)

Lr = rt

E F yr

(6.9.3.2.2c-5)

Cb = Eilme momentinin sabit olmamas halinde bunu dikkate alan bir dzeltme katsays. Alternatif
bir rasyonel hesap yaplmazsa, Cb aadaki gibi hesaplanabilir: o Tutulmam konsollarda ve f mid / f 2 > 1 veya f 2 = 0 olan elemanlarda o

Cb = 1.0 Dier btn durumlarda

C b = 1.75 1.05( f1 f ) + 0.3( 1 ) 2 2.3 f2 f2

(6.9.3.2.2c-6)

(6.9.3.2.2c-7)

Fcr = Elastik yanal burulmal burkulma gerilmesi (MPa)

C b Rb 2 E = L ( b )2 rt
(6.9.3.2.2c-8)

rt = Yanal burulmal burkulma iin etkili atalet yar ap (mm) bfc = 1 Dc t w 12 (1 + ) 3 bfc tfc
burada;

(6.9.3.2.2c-9)

Fyr :En kesit iinde anma akmas balangcndaki basn bal gerilmesi. (Bu gerilme artk gerilme
etkilerini ierir; fakat basn bal yanal eilme gerilmesini iermez.) (6.9.3.2.2c-10) Fyr = 0.7 Fyc

Dc = (elastik snrlar iinde) Basn altnda bulunan gvde blgesi ykseklii (mm). f mid = Baln tutulmam uzunluunun ortasnda, yanal eilme dikkate alnmakszn bulunan ve bu
noktadaki en byk basnc yaratan (veya hibir ekilde basn olumayan durumlarda da en kk ekmeyi yaratan) moment zarfna gre hesaplanan gerilme. (MPa) ( f mid ) deeri katsayl ykler ile hesaplanacak ve basn durumunda pozitif, ekme durumunda negatif alnacaktr. = Aada belirtilen dnda, incelenmekte olan baln tutulmam uzunluunun ularndan birinde yanal eilme dikkate alnmakszn kritik moment zarfna gre hesaplanm olan en byk basn gerilmesi (MPa) f 2 deeri Katsayl yklere gre hesaplanacak ve pozitif olarak

f2

258

alnacaktr. Eer bu gerilme incelenen balkta tutulmam uzunluun her iki ucunda sfr ise veya ekme ise f 2 = 0 olarak alnr.

fo

Basn balnn teki tutulma noktasnda, yanal eilme dikkate alnmakszn en byk basnc yaratan veya eer hibir ekilde basn olumayan durumlarda en kk ekmeyi yaratan momentlerin maksimum deerinden hesaplanan gerilme. (MPa) f o deeri katsayl ykler ile hesaplanacak ve basnta pozitif, ekme durumunda negatif alnacaktr. f 1 = 2 f mid - f 2 f o (6.9.3.2.2c-11)

Rb = Blm 6.9.1.6 de tariflendii ekilde hesaplanm olan gvdeden bala yk aktarm katsays

ekil 6.9.3.2.2c-1 Basn Altnda Bulunan Gvde Blgesi Ykseklii Kompozit olmayan tek ynde simetrik olan kesite sahip elemann tutulmam ksmlarnda moment erisi yn deitiriyorsa ve st baln srekli tutulmu olduu kabul edilemiyorsa her iki balk iin de yanal-burulmal burkulma dayanm kontrol edilmelidir. Elemann prizmatik olmad tutulmam uzunluklarda basn balnn yanal-burulmal burkulma dayanm, incelenen tutulmam uzunluun en kk dayanm olarak alnr ve tutulmam uzunluk prizmatik kabul edilmek suretiyle Denklem 1,2 veya 3 den hesaplanabilir. Daha kk bir kesite gei yapan tutulmam uzunluklarda bu gei yeri daha kk momentin bulunduu tutulma noktasnda ise ve gei blgesinin uzunluu da tutulmam uzunluun yzde yirmisinden az ise, yanal burulmal burkulma dayanm daha kk bir kesite gei yokmu gibi hesaplanabilir.

6.9.3.2.3 ekme Bal Eilme Dayanm Gerilmesi

ekme balnn eilme anma dayanm gerilmesi aadaki gibi alnr. Fnt = F yt (6.9.3.2.3-1) 6.9.3.2.4 Gvde Buruma Dayanm

6.9.3.2.4a Boyuna Berkitmeleri Olmayan Gvdeler Buruma anma dayanm gerilmesi aadaki gibi alnr :

259

Fcrw =

0,9 Ek D t w

F yc F yw / 0.7

(6.9.3.2.4a-1)

Burada :

k= Dc

9 buruma katsays (Dc / D )

(6.9.3.2.4a-2)

= Elastik blge iinde gvdenin basn blgesi derinlii (mm).

Eer gvdenin her iki kenar da basn altnda ise k = 7,2 alnr. 6.9.3.2.4b Boyuna Berkitmeleri Olan Gvdeler Alternatif rasyonel bir hesap yaplmad takdirde, buruma anma dayanm gerilmesi, Denklem 6.9.1.5.1-1 de belirlendii gibi ve buruma katsays aadaki gibi alnmak suretiyle hesaplanabilir.

ds 0.4 ise Dc 5.17 9 k= 2 D ds ( c )2 D D ds < 0.4 Dc 11.64 k= 2 Dc d s D

(6.9.3.2.4b-1)

(6.9.3.2.4b-2)

Burada : (d s ) = En yakn levha eklindeki boyuna berkitmenin ekseninden veya en yakn kebent eklindeki boyuna berkitmenin ekseninden basn balnn i yzne olan uzaklk (mm) Eer gvdenin her iki kenar da basn altnda ise k = 7,2 alnr. 6.9.3.3 Kesme Dayanm Dayanm snr durumunda, gvdeler aadaki denklemi salamaldr.

Vu vV n

(6.9.3.3-1)

burada ; v = Blm 6.3.4.2 de belirlenmi olan kayma dayanm katsays

Vn = Berkitilmemi gvdeler iin Blm 6.9.8.2 ve berkitilmi gvdeler iin Blm 6.9.8.3 e gre
hesaplanm olan kesme anma dayanm(N)

Vu = ncelenmekte olan kesitin gvdesinde, katsayl yklere gre bulunmu olan kesme kuvveti (N)
Enine ara berkitmeler Blm 6.9.3.4.1 de tanmland ekilde tasarlanacaktr. Boyuna takviyeler Blm 6.9.3.4.3 de tanmland ekilde tasarlanacaktr. I kesitli elemanlarn i gvde panelleri :

260

Boyuna takviyesi yok ise enine berkitmelerin ara uzakl 3D yi amyor ise veya Bir veya birden fazla boyuna takviyesi var ise ve enine berkitmelerinin ara uzakl 1,5 D yi amyor ise berkitilmi kabul edilir ve Blm 6.9.3.3.2 kurallar uygulanr. Aksi halde panel berkitilmemi kabul edilir ve Blm 6.9.3.3.1 kurallar uygulanr. Berkitilmi gvdelerde, u panelleri iin Blm 6.9.3.3.2b de tanmlanan kurallar uygulanr. 6.9.3.3.1 Takviyesiz ve Berkitmesiz Gvdelerin Anma Dayanm Takviye edilmemi gvdelerin kesme anma dayanm aadaki gibi alnr :

V n = Vcr = CV p
Burada;

(6.9.3.3.1-1)

V p = 0.58 F yw Dt w
Burada;

(6.9.3.3.1-2)

Vcr Vn Vp

= Kesme buruma dayanmnn, Denklem 6.9.3.3.2a-4, 6.9.3.3.2a-5 veya 6.9.3.3.2a-6 ile hesaplanm olan kesme akma dayanmna oran. Bu amala kesme buruma katsays ( k = 5,0) alnr. = Kesme buruma dayanm (N) = Kesme anma dayanm (N) = Plastik kesme kuvveti (N)

6.9.3.3.2 Takviyeli Gvdelerin Anma Dayanm

Enine veya hem enine ve hem boyuna ynde takviye edilmi i gvde panellerinin kesme anma dayanmlar Blm 6.9.3.3.2a da tanmlanmtr. Enine veya hem enine ve hem boyuna berkitilmi gvde u panellerinin kesme anma dayanmlar ise Blm 6.9. 6.3.2b de tanmlanmtr; boyuna ynde berkitilmi gvde panellerinin kesme anma dayanmnn hesab iin toplam gvde derinlii (D) kullanlr. Gerekli olan enine berkitme ara uzakl paneldeki en byk kesme kuvveti kullanlmak suretiyle hesaplanr. Takviyeler Blm 6.9.3.4 de belirlenmi olan koullar salamaldr. 6.9.3.3.2a Paneller Blm 6.9.3.3 kurallarna uyan bir i gvde paneli, ayrca panelin toplam uzunluu boyunca

2 Dt w 2.5 b fc t fc + b ft t ft

(6.9.3.3.2a-1)

denklemine uygun olacak ekilde boyutlandrlm ise bu panelin kesme anma dayanm aadaki gibi alnabilir:

261

 0.87(1 C ) V n = V p C + d 1 + ( 0 )2 D
burada;

(6.9.3.3.2a-2)

V p = 0.58F yw Dt w do Vn Vp C
bfc bft
= Enine berkitme ara uzakl (mm) = Gvde panelinin kesme anma dayanm(N) = Plastik kesme kuvveti(N)

(6.9.3.3.2a-3)

= Kesme buruma dayanmnn kesme akma dayanmna oran = Basn balnn tm genilii = ekme balnn tm genilii

C oran aada tanmland ekilde hesaplanabilir. D Ek Eer ise C=1.0 1.12 tw Fyw

Eer

(6.9.3.3.2a-4)

1.12

Ek D Ek 1.40 Fyw t w Fyw

ise

ise

C=

1.12 D tw 1.57 D ( )2 tw

Ek Fyw Ek Fyw

(6.9.3.3.2a-5)

Eer

D Ek > 1.40 tw Fyw

C=

(6.9.3.3.2a-6)

burada;

k = kesme buruma katsays 5 = 5+ d ( 0 )2 D

Aksi halde kesme anma dayanm aadaki denkleme gre alnr:

(6.9.3.3.2a-7)

0.87(1 C ) Vn = V p C + d d 1 + ( 0 )2 + 0 D D
6.9.3.3.2b U Paneller

(6.9. 6.3.2a -8)

Bir gvde u panelinin kesme anma dayanm aadaki gibi alnr :

V n = Vcr = CV p
burada

(6.9.3.3.2b-1)

V p = 0.58 F yw Dt w
gre hesaplanan kesme akma dayanmna oran. = Kesme buruma dayanm (N)

(6.9.3.3.2b-2)

C = Kesme buruma dayanmnn, Denklem 6.9.3.3.2a-4, 6.9. 6.3.2a-5 veya 6.9.3.3.2a-6 ya

Vcr

262

Vp = Plastik kesme kuvveti (N)

Boyuna takviyesi olan veya olmayan btn u panellerinin enine berkitme ara uzakl 1,5 D yi gemememlidir. 6.9.3.4 Berkitmeler ve Takviyeler

6.9.3.4.1 Enine Ara Berkitmeler

6.9.3.4.1a Genel Enine berkitmeler gvdenin bir yanna veya her iki yanna kaynaklanan veya cvatalanan levha veya kebentlerden oluur. Diyaframlar veya enleme ereveler iin balant eleman olarak kullanlan berkitmeler her iki balk ile kaynakl veya cvatal olarak balanmaldr. Balant eleman olarak kullanlmayan berkitmeler ise dz kirili kprlerde basn balna tam temas halinde olacak ekilde altrlacaktr; fakat ekme bal ile temas halinde olmalar gerekli deildir. Buna karlk kurptaki kprlerde tek tarafl berkitmeler her iki bala da balanacaktr; iki tarafl berkitme bulunmas halinde bunlar her iki bala tam temas edecek ekilde altrlacaktr.

4 tw min { 6 tw ; 100 } 4 tw min { 6 tw ; 100 }

ekil 6.9.3.4.1a-1 Berkitme Kayna Ara Uzakl Gvde-berkitme kayna ucu ile gvde-balk veya gvde-boyuna takviye kaynaklar kenar arasndaki uzaklk ekil 1 deki snrlamalara uyacaktr.

263

6.9.3.4.1b Dzlemden Dar kan Levha Genilii Berkitme elemannn dzlemden dar kan genilii bt aadaki denklemi salamaldr: (6.9.3.4.1b-1) (6.9.3.4.1b-2)

bt 50 +
ve

D 30

16t p bt b f / 4

burada ; bf = ncelenen aklk kesitindeki en geni basn balnn toplam genilii (mm) D = Gvde levhas ykseklii (mm) tp = Dzlemden dar kan berkitme elemannn kalnl (mm) 6.9.3.4.1c Berkitme Atalet Momenti Bir eninine berkitmede, komu panellerin her ikisinde de kesme kuvveti kesme buruma dayanmndan kk ise berkitme atalet momenti, aadaki denklemlerden kk deer vereni salayacaktr. 3 I t bt w .J (6.9.3.4.1c-1)

It
burada ;

D4 t 40

1.3

F yw E

) 1.5

(6.9.3.4.1c-2)

It B do J

= Tek tarafl berkitmeler iin enine berkitmenin gvde ile temas haline gelen kenar etrafnda alnan atalet momenti, ift tarafl berkitmeler iin ise gvde kalnlnn ortasna gre alnan atalet momenti (mm4) = d0 ve D den kk olan (mm) = Enine berkitmeye komu olan gvde panelleri geniliklerinden kk olan (mm) = Berkitme eilme rijitlii terimi J = 2.5 (

D 2 ) 2.0 0.5 d0

(6.9.3.4.1c-3)

= Fyw/Fcrs ile 1.0 dan byk olan

Fcrs = Berkitme yerel burkulma gerilmesi Fcrs =

0.31 E Fys bt 2 ( ) tp

(6.9.3.4.1c -4)

Fys = Berkitme malzemesi akma gerilmesi

Enine berkitmeye komu panallerden birinde kesme kuvveti gvde buruma kuvvetinden byk olduu iin buruma tesi dayanm veya ekme alan dayanm gerekli oluyorsa berkitme atalet momenti Denklem 2 yi salayacaktr. Boyuna takviyeleri bulunan gvde panellerinde kullanlan enine berkitmeler aadaki koulu da salayacaktr.

264

It (

bt D )( )I l bl 3.0d 0

(6.9.3.4.1c-5)

bl bt Il

burada ; = Boyuna takviyelerin dzlem dna kan genilii (mm) = Enine berkitmenin dzlem dna kan genilii (mm) = Boyuna takviyenin Blm 6.9.3.4.3c de tanmlandi ekilde hesaplanm olan atalet momenti (mm4) 6.9.3.4.1d Berkitme Alan Gvdenin buruma sonras tama dayanmn salayan ekme alan (tension field) etkisi ile oluan kuvvetleri de karlamas iin enine ara berkitmeler aadaki denklemde verilen alan artn salamaldr.

F yw 2 V D As 0.15 B (1 C )( u ) 18 tw tw v .Vn Fcrs

burada ; Fcrs = Berkitmede yerel elastik burkulma gerilmesi (MPa)

(6.9.3.4.1d-1)

Fcrs =

0.31E Fys bt 2 ( ) tp

(6.9.3.4.1d-2)

v = Blm 6.3.4.2 de tanmlanm olan kesme dayanm katsays As = Berkitme alan ; ift tarafl berkitme varsa ikisinin toplam alan (mm) B = 1,0 ift berkitmeleri iin
= 1,8 tekli kebent berkitmeleri iin = 2,4 tekli levhal berkitmeleri iin C = Kesme buruma dayanmnn denklem 6.9.3.3.2a-4, 6.9.3.3.2a-5 veya 6.9.3.3.2a-6 dan uygun olanna gre hesaplanm olan kesme akma dayanmna oran Fys = Berkitmenin minimum akma dayanm gerilmesi (MPa) Vn = sras ile berkitilmemi ve berkitilmi gvdelerde Blm 6.9.3.3.1 ve 6.9.3.3.2 ye gre tanmland ekilde hesaplanm olan kesme anma dayanm (N) Vu = Dayanm snr durumunda katsayl yklere gre bulunan kesme kuvveti

6.9.3.4.2 Mesnet Berkitmeleri Btn mesnet noktalarnda yapma kesitlerin gvdelerinde mesnet berkitmeleri yerletirilecektir. Hadde rn profillerin mesnetlerinde ve hadde profili veya yapma profillerin tekil yklere maruz kalan dier noktalarnda, tekil ykler deme veya deme sistemleri tarafndan aktarlmyor ise ya mesnet berkitmesi n grlr veya gvdenin AASHTO LRFD Blm D6.5 de verilen yerel akma ve yerel burkulma koullarn salad gsterilir. Mesnet berkitmeleri gvdenin her iki tarafna kaynaklanm veya cvatalanm bir veya daha fazla levha veya kebentten oluur. Gvdeye olan balantlar katsayl yklere gre mesnet kuvvetinin tamam aktaracak ekilde tasarlanmaldr. Berkitmeler gvde yksekliinin tamamna uzatlmal ve enleri balklarn d kenarlarna mmkn olduunca yakn olacak ekilde seilmelidir. Her bir berkitme, bala yk aktaracak ekilde altrlmal veya tam nfuziyetli kt kaynaklar ile balanmaldr.

265

6.9.3.4.2a Dzlem Dna kan Genilik

Dzlem dna kan berkitme elemannn bt genilii aadaki denklemi salamaldr;

bt 0.48t p

E F ys

(6.9.3.4.2a-1)

burada : Fys = Berkitmenin minimum akma dayanm gerilmesi (MPa) tp = Berkitme elemann kalnl

6.9.3.4.2b Mesnet Berkitmesi Tama Dayanm Mesnet berkitmelerinin altrlm ularnn tama dayanm aadaki gibi alnr; ( R sb ) r = b ( R sb ) n (6.9.3.4.2b-1) burada ; (Rsb)n= Mesnet berkitmelerinin altrlm ularnn anma tama dayanm (N) (6.9.3.4.2b-2) (Rsb)n = 1.4 A pn Fys burada : b = Blm 6.3.4.2 de mesnet iin tariflenmi olan dayanm katsays

Apn = Berkitmenin gvde ile balk arasndaki ke kayna dnda kalan fakat balk kenarn da
gemeyen ksmnn alan (mm)

Fys = Berkitmenin akma dayanm gerilmesi (MPa)

6.9.3.4.2c Mesnet Berkitmelerinin Eksenel Dayanm Katsayl eksenel dayanm (Nr) ; berkitme levhalarnn minimum akma dayanm (Fys) kullanlarak Blm 6.8.2.1 de tariflendii ekilde hesaplanmaldr. Atalet yar ap gvde kalnlnn ortasna gre hesaplanr ve etkili boy olarak 0.75 D kullanlr. D gvde derinliidir. Etkili kesit hesaplarnda, gvdeye cvatalanm olan berkitmelerde etkili basn eleman kesiti sadece berkitmenin kendi kesitinden ibarettir. Burada istisna olarak belirtilenlerin dnda , gvdeye kaynaklanm olan berkitmelerde gvdenin bir ksm etkili basn eleman kesitine dahil edilir. ki adet levhadan oluup, gvdeye kaynaklanm olan berkitmelerde etkili basn eleman kesiti iki adet berkitme kesitine ilave olarak, berkitmenin her bir yanna genilii 9tw den fazla olmayan bir gvde levha eritinin alann ierecektir. Eer gvdenin minimum akma dayanm gerilmesi berkitme levhalarnnkinden daha kk ise, etkili keside dahil edilen gvde eridi bu durumda (Fyw/Fys) oran ile azaltlr. 6.9.3.4.3 Boyuna Takviyeler

266

6.9.3.4.3a Genel Gerek grldnde, boyuna takviyeler gvdenin bir tarafna kaynaklanm olan bir levhadan oluabildikleri gibi,cvatalanm bir kebentden de oluabilirler. Boyuna takviyeler gvde zerinde dey bir konumda yerletirilir ve uygulanabilirlik kontrolnde denklem 6.9.3.2.1_3 , kullanm snr durumunda da ise denklem 6.9.4.2.2_4 salanmalar ve dayanm snr durumunda da her trl proje taleplerine cevap verebilmeleri gerekir. Dayanm snr durumunda, Katsayl yklere gre boyuna takviyenin eilme gerilmesi (fs) ve de uygulanabilirlik kontrolunda ad geen bu gerilme aadaki denklemi salamaldr;

f s f .F ys

(6.9.3.4.3a-1)

burada : f = Blm 6.3.4.2 de tanmlanm olan eilme dayanm katsays Fys = Takviyenin minumum akma dayanm gerilmesi (MPa)

6.9.3.4.3b Dzlem Dna kan Genilik Takviyenin dzlem dna kan genilii (bl) aadaki denklemi salamaldr :

bl 0.48t s

E F ys

(6.9.3.4.3b-1)

burada : ts = Berkitmenin kalnl (mm) 6.9.3.4.3c Boyuna Takviye Atalet Momenti ve Atalet Yarap Boyuna takviyeler aadaki denklemi salamaldr:

d 3 I l Dt w 2.4( o ) 2 0.13 D
ve

(6.9.3.4.3c-1)

0.16d 0 1 0.6

F ys E F yc F ys
(6.9.3.4.3c-2)

burada: do = Enine yndeki berkitmelerin ara uzakl (mm) Il = Boyuna takviye ile 18tw geniliinde gvde levhasndan oluan bir elemann kombine kesitinin tarafsz eksenine gre bulunan atalet momenti (mm4). Eer Fyw deeri Fys deerinden daha kk ise etkili kesit iindeki gvde eridi Fyw/Fys oran ile azaltlr.

= Boyuna takviye ile 18tw geniliinde gvde levhasndan oluan bir elemann kombine kesitinin tarafsz eksenine gre bulunan atalet yarap. (mm). Eer (fyw) deeri (fys) deerinden daha kk ise etkili kesit iindeki gvde eridi (fyw/fys) oran ile azaltlr.

267

6.9.3.5 Balk Takviye Levhalar

6.9.3.5.1 Genel Bir bala eklenen herhangi bir takviye levhasnn boyu Lcp aadaki denklemi salamaldr :

Lcp 2d + 900
Burada ;

(6.9.3.5.1-1)

d = elik kesitin ykseklii (mm)

Balk takviye levhalarnda sreksiz dikili kaynak kullanlmamaldr. Tek paral bir kapak elemannn en byk kalnl baland balk kalnlnn iki mislinden fazla olmayacaktr.Birden ok adette kaynakl stste bindirilen takviye levhalarna izin verilmez. Kapatma levhalar balandklar balktan daha geni veya daha dar olabilirler.

6.9.3.5.2 Takviye Levhas U Ksmlar ile lgili Koullar Kapatma levhasnn teorik u noktas, Katsayl yklere gre bulunan (Mu) momenti veya (fbu) eilme gerilmesinin enkesit eilme dayanmna eit olduu noktadr Kapatma levhas teorik u noktasndan sonra da aada verilen koullara gre yeterince devam ettirilmelidir : Takviye levhasnn bittii noktada yorulma tahkiki salanmaldr. Teorik u noktasndaki kapatma levhasnda Katsayl yklere gre bulunan boyuna yndeki kuvvet teorik u ile hakiki u arasndaki kaynak veya cvatalar ile tanabilmelidir. Daraltlarak bitirilmi kapatma levhalarnda u noktasndaki genilik 75 mm.den az olmamaldr.

6.9.3.5.2a Kaynakl U Noktalar Teorik u noktas ile fiili u noktas arasndaki blgede, kapatma levhas ile bal birletiren kaynaklar hesaplanan kuvveti teorik u noktasna gelene kadar kapatma levhas iine iletmeye yeterli olmaldr. Kapatma levhasnn balklardan daha geni olduu durumlarda kaynak dikileri kapatma levhasnn ucundan karya dolandrlmayacaktr.

6.9.3.5.2b Cvatal U Noktalar Teorik u noktas ile fiili u noktas arasndaki blgede kapatma levhasnn bala kesme kritik birleimlerindeki cvatalar, hesaplanan kuvveti teorik ve u noktasna gelene kadar kapatma levhas iine iletmeye yeterli olmaldr. U ksm cvatal bileimlerin kayma dayanm Blm 6.11.2.6 ya gre hesaplanmaldr Kapatma levhasn bala balayan boyuna yn kaynak dikileri srekli olmaldr ve cvatal u bileimindeki ilk sra cvatalardan bir cvata aral kadar uzaklkta son bulmaldr U ksm cvatal konstrksiyonlarn kullanlmas amalanan durumlarda szleme dkmanlarnda imalat ilem sras aadaki gibi belirtilmelidir :

268

-Deliklerin almas, -Yzeylerin temizlenmesi, -Cvatalarn yerletirilmesi, -Levhalarn kaynaklanmas. 6.9.4 Yorulma ve Krlma Snr Durumu 6.9.4.1 Yorulma Blm 6.4.1 de tanmland gibi yorulma iin enkesit detaylarnn incelenmesi gerekmektedir. Tablo 3.4.1-1 de belirlenmi olan Yorulma Yk Birleimi ve Blm 3.6.1.4 de belirlenmi olan yorulma hareketli yk uygulanr.

6.9.4.2 Krlma Szleme dokmanlarnda belirlenen krlma salaml koullar Blm 6.5 deki kurallar ile uyum iinde olmaldr. 6.9.5 Kullanm Snr Durumu 6.9.5.1 Elastik Deformasyonlar Blm 2.4.4.2 kurallar uygulanr. 6.9.5.2 Kalc Deformasyonlar

6.9.5.2.1 Genel Tablo 3.4.1-1 de belirlenmi olan Kullanm Ia yk birleimi uygulanr. 6.9.5.2.2 Eilme Ar tren ykleri nedeniyle oluabilecek kalc deformasyonlarn nlenmesi iin balklar aadaki koullar salamaldr :

Kesitlerin her iki bal iin :

ff +
burada;

fl 0.80.F yf 2

(6.9.5.2.2-1)

269

ff
fl

= ncelenen kesitte baln yanal eilmesi dikkate alnmakszn Kullanm Ia yklerine gre hesaplanm olan balk gerilmesi (MPa) = ncelenmekte olan kesitte Kullanm Ia yklerine gre Blm 6.9.3.2.1a da belirtildii gibi hesaplanan balk yanal eilme gerilmesi (MPa)

f c Fcrw

(6.9.5.2.2-2)

burada; fc = ncelenen kesitte baln yanal eilmesi dikkate alnmakszn Kullanm Ia yklerine gre hesaplanm olan basn bal gerilmesi (MPa) Fcrw = Boyuna berkitmesi bulunan veya bulunmayan gvdelerde Blm 6.9.3.2.4 te tanmland ekilde belirlenmi olan buruma anma dayanm gerilmesi (MPa) 6.9.6 na Edilebilme 6.9.6.1 Genel Blm 1.2.1 deki kurallar uygulanacak ve yeterli dayanm salanacaktr. Ana yk tayc elemanlardaki gerilmenin anma akma gerilmesine ulamasna ve buruma tesi dayanmn kullanlmasna izin verilmez. Bunlar Blm 6.9.6.2 ve 6.9.6.3 deki kurallarn btn kritik inaat aamalar iin salanmas suretiyle gerekletirilir. Eilme elemanlarnn ina edilebilmelerinin incelenmesinde btn ykler Blm 3.3.4 e gre ilgili yk katsays ile arplr. Sehim hesaplar iin yk katsaylar 1,0 olarak kullanlr. Kprnn mesnetlerinden yukar kalkma eilimi her kritik inaat aamas iin incelenmelidir. Tekil yklere maruz olan yerlerde ykler bir deme veya deme sistemi yardm ile aktarlmyor ise, mesnet berkitmesi konulmal veya gvdenin yerel akma ve yerel burkulma koullarn salad gsterilmelidir. (Bu konuda AASHTO LRFD 3.Bask 2004, Blm D6.5 ten yararlanlabilir.) ncelenmekte olan kesitte ekme balnda delikler varsa, ekme bal ilave olarak Blm 6.9.3.2.1e deki kurallar salamaldr. Yk tayan cvatal birleimler, her trl kritik inaat aamasnda, Blm 6.11.2.6 daki kurallara gre, katsayl ykler altnda kaymann engellenecei tarzda boyutlandrlmaldr.

6.9.6.2 Eilme Tahkikleri

6.9.6.2.1 Aralkl ekilde aprazlanm Basn Balklar

naatn kritik aamalarnda, aadaki koullarn her biri salanmaldr. Narin gvdeli kesitlerde eer f l = 0 ise Denklem 1 e gre kontrol yaplmaz. Gvdesi kompakt olan veya olmayan kesitlerde ise Denklem 3 e gre kontrol yaplmaz. f bu + f l f Fyc (6.9.6.2.1-1)

f bu +

1 f l f F nc 3 270

(6.9.6.2.1-2)

ve

f bu f Fcrw

(6.9.6.2.1-3)

burada: c = Blm 6.3.4.2 de tanmlanm olan eilme durumu iin dayanm katsays

f bu fl Fcrw Fnc

= Balk yanal eilmesi dikkate alnmakszn hesaplanan balk gerilmesi (MPa) = Balk yanal eilme gerilmesi (MPa) = Blm 6.9.3.2.4 te tanmland gibi gvdeler iin eilme burumas anma dayanm gerilmesi (MPa) = Baln anma eilme dayanm gerilmesi (MPa). Fnc Blm 6.9.3.2.2b de tanmland gibi hesaplanr. Ina edilebilme iin Fnc hesaplanrken gvde yk aktarma katsays Rb = 1,0 alnr.

6.9.6.2.2 Aralkl ekilde Tutulmu ekme Balklar naatn kritik aamalarnda aadaki koul salanmaldr:

f bu + f l f F yt

(6.9.6.2.2-1)

6.9.6.2.3 Srekli Olarak Tutulmu ekme veya Basn Balklar naatn kritik aamalarnda aadaki koul salanmaldr:

f bu f F yf

(6.9.6.2.3-1)

Narin gvdeli kesitler ayrca basn balklar iin Denklem 6.9.3.2.1-3 de salamaldr.

6.9.6.3 Kesme Tahkiki Enine ynde berkitilmi olup da, boyuna ynde berkitilmi veya berkitilmemi olan gvdelerin i panelleri inaatn btn kritik aamalarnda aadaki koulu salamaldr:

Vu v .Vcr
burada;

(6.9.6.3-1)

v
Vu Vcr

= Blm 6.3.4.2de tanmlanm olan kayma iin dayanm katsays =ncelenmekte olan kesitteki kompozit olmayan kesite uygulanan katsayl inaat ykleri ve katsayl kalc yklere gre gvdedeki kayma (shear) (N). = Denklem 6.9.3.3.2b-1 gre hesaplanm olan kayma burkulma dayanm (N).

6.10 Diyaframlar ve Enleme ereveleri

271

6.10 Diyaframlar ve Enleme ereveleri 6.10.1 Genel Diyaframlar veya enleme ereveleri yapnn bana, sonuna , i mesnetlerin olduu noktalara aklk ortalarna dzenlenir. Diyafram ve enleme erevelerine ihtiya olup olmad inaat projesinin btn aamalar ve nihai durum iin incelenmelidir. Bu inceleme aadaki hususlar iermelidir ancak bunlarla snrl olmayabilir. Yanal rzgar yklerinin kiri taban seviyesinden deme seviyesine ve buradan da mesnetlere aktarlmas Basin altnda kaldnda alt baln her trl yk durumunda stabilitesi Strktre uygulanan her trl dey l ykler ve hareketli yklerin dalm. Yapm srasnda gerekli olup sonradan kaldrlacak diyaframlar ve enine erevelerin geici olduklar, projelerde belirtilerek iaretlenmelidir. Kalc diyaframlar ve enine ereveler statik modelin paras niteliinde ve kuvvet etkilerinin hesabnda kullanlyorsa uygulanabilecek her trl snr durumlar iin tahkik edilmelidir. Diyaframlar ve enine ereveler en azndan Blm 4.6.3.4 deki koullara gre rzgar yklerini aktarabilecek ekilde ve Blm 6.7.2 veya 6.8.2 de belirlenmi olan narinlikle ilgili koullar salayacak ekilde projelendirilmelidir. Diyafram ve enine erevelerin balant levhalar ise Blm 6.4.2.1 deki koullar salamaldr. Kprnn sonunda veya demenin srekliliine ara verildii noktalarda deme levhannn kenarlar diyaframlar ile veya dier elemanlar ile mesnetlenmelidir. 6.10.2 Dz I-kesitleri Hadde rn profiller iin kullanlan diyaframlar veya enleme ereveler en az kiriin yar yksekliinde olmaldr. Levhal yapma kirilerin diyaframlar ve enleme ereveleri pratikte mmkn olduunca yksek olmaldr. En u kesitteki diyaframlar ve enleme ereveleri her trl yanal etkiyi mesnetlere aktaracak ekilde boyutlandrlmaldr. Eer u kesitteki diyaframlar ve enleme ereveleri verev ise, verev eleman tarafndan aktarlmas gereken boyuna kuvvet bileeni dikkate alnmaldr. Eer mesnetlerde verevlik as 200 den daha fazla ise, ara enleme ereveleri ana kirilere dik ynde olmaldr. Eer mesnetlerde verevlik varsa enleme erevelerinin mesnet izgisi zerinde olmasna gerek yoktur. U diyaframlar deme ve deme derz balants tarafndan aktarlan kuvvetleri ve arplmalar karlayacak ekilde tasarlanmaldr. Boyuna yndeki kiriler ile diyafram arasndaki balantnn tasarlanmas srasnda diyafram u momenti dikkate alnmaldr.

6.10.3 Yanal aprazlama 6.10.3.1 Genel Yanal aprazlama ihtiyacnn olup olmad hususu inaat aamalar ve nihai durum iin incelenmelidir. stendiinde yanal aprazlar balk dzleminde veya yaknnda veya aprazlanan balk dzleminde yerletirilebilir. Yanal apraz gerekip gerekmediinin belirlenmesi iin yaplacak inceleme aadaki konular iermelidir ancak bunlar ile snrl olmayabilir.

272

Blm 4.6.3.4 de belirlendii gibi yanal rzgar yklerinin mesnetlere aktarlmas Blm 4.6.3.5 de belirlendii gibi yanal deprem yklerinin aktarlmas malat, montaj ve demenin yerletirilmesi srasnda deformasyonlarn kontrol.

Nihai durum dndaki durumlar iin dzenlenmi olan yanal aprazlar kaldrlabilir. Kalc yanal aprazlar, yk etkilerinin belirlenmesi iin kurgulanan statik modelde yer alyorlarsa btn olas snr durumlar iin tasarlanmaldr. Blm 6.7.2. ve 6.8.2. koullar uygulanmaldr. Yanal aprazlarn balant levhalar Blm 6.4.2.2 koullarn salamaldr. Yanal aprazlarn deprem yklerine kar dzenlenmi olmas durumunda Blm 4.6.3.5 de belirtilen koullar uygulanr. 6.10.3.2 Dz I-Profiller stenirse yanal aprazlar d eritlere yerletirilebilir. Demelere yeterli rijitlikte balanm olan balklar aprazlara ihtiya gstermezler. Srekli kirilerin negatif moment blgelerinde yanal apraz gerekip gerekmedii montaj srasndaki stabilite iin incelenmelidir.

6.11 Balant ve Ekler 6.11.1 Genel Elemanlarn balantlar ve ekleri dayanm snr durumuna gre tasarlanacaktr. Kayma kritik cvatal birleimlerde ayrca Kullanm Ia snr durumunda kayma dayanm salanacaktr. Bir birleimin tasarmnda kullanlacak kesit tesirleri aadaki gibi alnacaktr:

Balant veya ek yerindeki katsayl yklere gre bulunan kesit tesirleri eleman dayanmnn %50 sinden daha kkse, birleimin tasarmnda kullanlacak kesit tesirleri en az kesit dayanmnn yzde %75 i kadar alnacaktr. Balant veya ek yerindeki katsayl yklere gre bulunan kesit tesirleri eleman dayanmnn %50 sinden daha bykse, birleimin tasarmnda kullanlacak kesit tesirleri olarak katsayl yklere gre bulunan kesit tesirleri ile ayn noktadaki (dayanm katsays ile azaltlm) eleman dayanmnn ortalamas esas alnacaktr.

Dm noktalarnn tasarlanmas iin dorusal elastik veya elasto plastik hesap yntemi kullanlabilir. Mmkn olduunca balantlar eleman eksenine gre simetrik yaplacaktr. Ba levhalar ve korkuluklar dnda balantlarda en az iki cvata veya edeeri kaynak kullanlacaktr. aprazlarla birleen elemanlarn arlk eksenleri mmkn olduu kadar bir noktada kesiecek ekilde dzenlenir. D merkezlii olan balantlardan kanlacaktr. Eer giriim noktalarnda d merkezlik mevcut ise, dm noktalar ve elemanlar bundan meydana gelecek momentlere ve kuvvetlere gre projelendirilir.

273

123-

Arlk Ekseni Cvatalar Cvata Yerletirme izgileri

ekil 6.11.1-1 Eksen izgileri Bir dm noktas darbe etkisine veya kayda deer derecede titreime maruz kalyor ise birleimlerde aadaki yntemlerden biri kullanlr: - kaynak, - kilitleme dzenei bulunan cvatalar, - ngerilmeli cvatalar - enjeksiyonlu cvatalar, - perinler Bir dm noktasnda kaymaya izin verilmiyor ise n gerilmeli cvata, perin veya kaynak kullanlr. Deme kirilerinin u balant kebentlerinin kalnlklar, 10 mm den az olmamaldr. Deme kirilerinin u balantlar ift kebent ile yaplmaldr. Montaj srasnda mesnet oluturmas gibi maksatlar iin kullanlm olan raf grnml kebentler, u kesme kuvveti aktarmada balant elemanlar ile birlikte dikkate alnmamaldr. Kirilerin ve deme kirilerinin balantlar, yksek dayanml cvatalar ile yaplmaldr. Cvatal balantnn pratik olmad yerlerde kaynakl birleime de izin verilebilir. Kaynak kullanlmas durumunda kaynakl birleimler dey ykler ile birlikte, ularda dnme hareketinin engellenmesi ile oluan moment iin de tasarlanmaldr. 6.11.2 Cvatal Birleimler 6.11.2.1 Genel Cvatal birleimlerde birleim elemanlar, cvatalar skldktan sonra arada boluk kalmyacak ekilde bir arada tutulmaldrlar. Cvata kafalar ve somunlar ile temasa gelenler de dahil btn bileim yzeylerinin, haddehane pullanmas dnda her trl pullanmalardan, kirden ve yabanc maddelerden temizlenmi olmas gerektii proje dkmanlarnda not edilmi olmaldr. Cvatal elik paralar boyal veya boyasz olabilir. 6.11.2.1.1 Kayma-Kritik Birleimler Kayma-kritik balant ve eklerde, Kullanm Ia yk birleiminde Blm 6.11.2.6 ya gre kayma dayanm tahkiki yaplacaktr. Ayrca ilgili dayanm snr durumu yk birleimlerinde Blm 6.11.2.4 e gre kesme, Blm 6.11.2.5 e gre ezilme ve Blm 6.11.2.7 ye gre ekme dayanm tahkikleri yaplacaktr.

274

Kayma-kritik birleimler, yn deitiren gerilmelere, ar darbeli yklere, iddetli titreimlere maruz kalan yaplarda kullanlr. Birleim noktalarndaki kayma sebebiyle oluan gerilme ve ekil deitirmeler yapnn kullanmn tehlikeye sokacak nitelikte ise bu durumda da kaymakritik birleimler kullanlmaldr. Kesme kuvveti aktaran kaymakritik cvatal birleimlerin kullanld durumlar aada belirtilmitir: -Yorulma yklemesine maruz balant noktalar. -Normalden byk deliklerin kullanlmas durumu. -Ksa veya uzun oval deliklerin kullanld ve kuvvetin oval delik eksenine dik olmamas durumu -Yklerin nemli mertebede yn deitirdii balant noktalar. -Kaynaklarn ve cvatalarn birlikte yk aktardklar balant noktalar, -Eksenel ekme veya eksenel ekme ile birlikte kesmeye maruz balant noktalar. -Mhendis tarafndan, herhangi bir kayma hareketinin balant noktasnn veya yapnn performans asndan kritik olabilecei belirtilen balant noktalar. Bu gibi balant noktalar, szleme dkmanlarnda not edilmelidir. 6.11.2.1.2 Kesme-Ezilme Tipi Birleimler Kesme-ezilme tipi birleimlerin uygulanmasna sadece eksenel basnca maruz dm noktalarnda veya apraz elemanlarnn dm noktalarnda izin verilir. Bu tip birleimler dayanm snr durumuna gre tahkik edilecektir. Bu tip birleimlerde 4.6 snfndan 10.9 snfna kadar btn cvata snflar kullanlabilir. Bu birleimlerde cvataya ngerme verilmesine ve temas yzeylerinde zel bir nlem alnmasna gerek yoktur. 6.11.2.2 Cvatalar, Somunlar Kprlerde 16 mm den daha kk apta cvata kullanlmamaldr. Cvata snflar Blm 6.2.3 de gsterilmitir. 6.11.2.3 Cvata Delikleri Delik tipleri ve boyutlar Tablo 1de tanmlanmtr. Tablo 6.11.2.3-1. En byk delik boyutlar Normalden Ksa oval Uzun oval Standart byk delik delik delik delik ap ap Genilik x uzunluk Genilik x uzunluk (mm) (mm) (mm) (mm) 18 22 24 26 30 33 39 20 24 28 30 35 38 44 18 x 22 22 x 26 24 x 30 26 x 33 30 x 37 33 x40 39 x 46 18 x 40 22 x 50 24 x 55 26 x 60 30 x 67 33 x 75 39 x 90

Cvata ap

D
(mm) 16 20 22 24 27 30 36

Not 1 : Normalden byk delikler kayma-kritik birleimlerde kullanlabilir; kesme-ezilme tipi birleimlerde kullanlamaz.

275

Not 2 : Ksa ve uzun oval delikler kaymakritik birleimlerde kullanlabilir. Oval delik ekseninin kuvvet dorultusuna dik olmas artyla bu tip delikler kesme-ezilme tipi birleimlerde de kullanlabilir. 6.11.2.4 Kesme Dayanm Dayanm snr durumunda cvatal bir birleimin katsayl kesme dayanm (VBr)

PBVr = s PBVn
Burada

(6.11.2.4-1)

PBVn
s

= =

Cvatal bir birleimde bir cvatann kesme anma dayanm kuvveti, Blm 6.3.4.2 de, ilgili cvata snfna gre belirtilen dayanm azaltma katsaysdr.

6.11.2.4.1 Ksa Birleimler Dilerin kesme dzlemi dnda tutulmas durumunda PBVn = 0,48 Ab FBu ns Dilerin kesme dzlemine dahil edilmesi durumunda PBVn = 0,38 Ab FBu ns Burada :

(6.11.2.4.1-1)

(6.11.2.4.1-2)

Ab FBu ns

= = =

Anma ap ile bulunan cvata alan (mm) Cvata iin Blm 6.2.3 de belirtilen minimum kopma dayanm gerilmesi (MPa) beher cvata iin kesme dzlemi says

Cvatalarn dilerinin temas yzeyleri kesme dzlemi iinde kalp kalmad hesaplanrken cvatann belirlenen di alm boyuna iki di adm daha ilave edilir. Eer bir cvatann dileri kesme dzlemi iinde kalyor ise cvatann kesme dayanm iin btn kesme dzlemlerinde dileri kesme dzlemine dahil olarak hesaplanr. 6.11.2.4.2 Uzun Birleimler Bir birleimde u cvatalarn eksenleri arasnda kuvvet dorultusunda llen Lj uzakl (baknz ekil 1), 15 d den byk ise, btn cvatalarn Vn anma kesme dayanm, Lf ile arplmak suretiyle azaltlr. Bu katsay aadaki gibidir: L j 15.d Lf = 1 200.d Ancak Lf 1,0 ve Lf 0,75 olmaldr Bu azaltma, balant boyunca dzgn yayl bir kuvvet aktarm dalm var ise uygulanmaz. rnein bir kesitin gvdesi ile bal arasndaki kesme kuvveti aktarm . (6.11.2.4.2-1)

276

ekil 6.11.2.4.2-1 Uzun Birleimler 6.11.2.5 Cvata Deliklerinde Ezilme Dayanm Dayanm snr durumunda cvatal bir birleimin katsayl ezilme dayanm (PBBr) PBBr = bb PBBn Burada PBBn = = Anma ezilme dayanm, Blm 6.3.4.2 de belirtilen dayanm azaltma katsaysdr. (6.11.2.5-1)

bb

-Standart deliklerde, i ve u cvata delikleri iin anma dayanm Rn aadaki gibi alnr: Delikler arasndaki temiz uzaklk veya uca kadar olan temiz uzaklk 2,0 d den az deil ise PBBn = 2,4 d t Fu (6.11.2.5-2) Delikler arasndaki temiz uzaklk veya uca kadar olan temiz uzaklk 2,0.d den az ise PBBn = 1,2 Lc t Fu (6.11.2.5-3)

-Normalden byk deliklerde yukarda verilen PBBn deerleri 0.8 ile arplacaktr,
-Oval deliklerde uygulanan kuvvet oval delik ynne dik ise:

Delikler arasndaki veya uca kadar olan temiz uzaklk 2,0.d den az deil ise ; PBBn = 1.5 d t Fu (6.11.2.5-4) Delikler arasndaki veya uca kadar olan temiz uzaklk 2,0.d den az ise ; PBBn = 0.75 Lc t Fu (6.11.2.5-5)

burada :

d = Cvatann anma ap (mm) t = Balantdaki levha kalnl (mm) Fu = Balantdaki levhann ekme dayanm gerilmesi (MPa) (Tablo 6.2.2.1-1 e baknz) Lc = Delikler arasndaki temiz uzaklk veya delik kenar ile elemann kuvvet tatbik ynndeki ucu
arasndaki temiz uzaklk (mm)

277

Bir cvata deliinde etkili ezilme alan cvata ap ile stne yasland levhann kalnlnn arplmas suretiyle bulunur. Hava bal cvatal balantlarda etkili levha kalnl, levha kalnlndan hava derinliinin yarsnn kartlmas ile elde edilir. Tek sra cvata dizisi ile balanm olan balantlarda (Bak ekil 1) cvatalarn hem kafa tarafnda hem de somun tarafnda rondela kullanlmaldr.

ekil 6.11.2.5-1 Tek Sra Cvata Dizisi le Balanm Olan Balantlar Her bir cvatann PBBn anma dayanm aadaki deer ile snrlandrlmtr: PBBn m21,5 Fu d t Burada (6.11.2.5-6)

m2 = 0.8 Tek sra cvata ile tekil edilmi ekli eklerde 8.8 veya 10.9 snf cvata kullanlmas durumunda sertletirilmi rondela kullanlmaldr.

ekil 6.11.2.5-2 Besleme Levhal Balantlar Kesme-ezilme tipi birleimlerde kesme kuvveti, cvata anma apnn te birinden daha kaln bir besleme levhasndan geiyorsa (bak ekil 2), denklem 1 ila 4 e gre bulunan anma dayanm aada belirtilen p azaltma katsays ile arplmaldr:

p =

9d 8d + 3t p

, ancak p 1

(6.11.2.5-7)

Burada tp = Besleme levhas kalnl Balantnn iki tarafnda da besleme varsa tp kaln olan besleme levhasnn kalnlna eit alnr. 6.11.2.6 Kayma Dayanm Kayma kritik bir balantdaki bir cvatann kayma anma dayanm aadaki gibi alnr: Burada ;

PBSn = Kh Ks ns Pt

(6.11.2.6-1)

ns = Beher cvata iin kayma dzlemi says Pt = Tasarm ngerme kuvveti

= 0.7 FBu As (N) (6.11.2.6-2)

278

FBu = Tablo 6.2.3.1-1 de belirtilen cvata kopma dayanm gerilmesi (MPa) Kh = Tablo 1 e gre delik boyu katsays Ks = Tablo 2 ye gre yzey durumu katsays
Tablo 6.11.2.6-1 Kh deerleri Tanm Standart delikliler iin Normalden byk delikler ve oval delik ekseninin kuvvet dorultusuna dik olduu ksa oval delikler iin Oval delik ekseninin kuvvet dorultusuna dik olduu uzun oval delikler iin Oval delik ekseninin kuvvet dorultusuna paralel olduu ksa oval delikler iin Oval delik ekseninin kuvvet dorultusuna paralel olduu uzun oval delikler iin

Kh
1,0 0,85 0,70 0,65 0,60

Tablo 6.11.2.6-2 Ks Deerleri Srtnme yzeyi snflar A snf B snf C snf Srtnme yzeyi snflar aada tanmlanmtr :

Ks
0,33 0,50 0,33

A-snf : Boyanmam, temiz, fabrika pullanma dzeyinde veya Kum pskrtme ile temizlendikten sonra Asnf boya ile boyanm, B-snf : Boyanmam ve kum pskrtme ile temizlemi veya Kum pskrtme ile temizlendikten sonra Bsnf boya ile boyanm, C-snf : Scak daldrma ile galvanizlenmi ve galvanizlendikten sonra tel fra ile przlendirilmi. Boyanmam balant noktalarnda, cvata delikleri arasnda kalan blgede hibir ekilde boya olmasna izin verilmez. Delik blgesi etrafnda cvata delik kenarndan 25 mm den az olmamak zere bir cvata ap uzakla kadar boya yaplmayacaktr. Yzey srtnme katsays 0,33 den daha kk olan bir boya kullanlmas iin tasarm mhendisi ve idareni onay gerekli olup, fiili yzey srtnme katsays deneyler ile belirlenecektir. Szleme dkmanlar aadaki hususlar kayt altna almaldr : Boyal yzeyler kalite kontrol deneylerinin n grd minimum srede krlenmedike montaj yaplmayacaktr. Galvanizlenmesi n grlm olan yzeyler, AASHTO M 111 (ASTM A 123), Demir ve elik rnlerinin scak daldrma usul ile inko kaplanmas standardna gre galvanizlenecektir. Yzeyler bunu mteakip tel el fras ile przlendirilecektir. Elektrikli tel fra kullanlmasna izin verilmez. Bir kayma-kritik birleim net ngerme kuvvetini azaltan bir ekme kuvvetine maruz kalyorsa, anma kesme dayanm denklem (6.11.2.8-3 ) deki katsay ile arplacaktr.

279

6.11.2.7 ekme Dayanm 6.11.2.7.1 Genel Dayanm snr durumunda cvatal bir birleimin katsayl dayanm (PBTr)

PBTr = t . PBTn
Burada

(6.11.2.7-1)

PBTn
t

= =

Anma ekme dayanm kuvveti, Blm 6.3.4.2 de, ilgili cvata snfna gre belirtilen dayanm azaltma katsaysdr.

Yksek dayanml cvatalarn kullanld bir birleimde eksenel ekme yk varsa, bu cvatalarda Denklem (6.11.2.6-2) de belirtilen ngerme kuvvetinin uygulanm olmas gereklidir. Eksenel ekme kuvveti, katsayl d yklerle bulunan deere balant levhalarndaki deformasyonun neden olduu kanrtma etkisinin yaratt ekme kuvveti de eklenerek elde edilir. Kanrtma etkisi ile ilgili koullar blm 6.11.2.7.4 de belirlenmitir. 6.11.2.7.2 Anma ekme Dayanm Bir cvatann anma ekme dayanm PBTn herhangi bir n germe kuvvetinden bamsz olarak; ( 6.11.2.7.2-1 )

PBTn
burada :

= 0,76 . Ab.FBu

Ab FBu

= =

anma ap ile bulunan cvata alan (mm) blm 6.2.3 e gre cvatann anma ekme dayanm gerilmesi (Mpa)

6.11.2.7.3 Yorulma Dayanm Yksek dayanml cvatalarn yorulma tahkikinde; hareketli ykten doan f ekme gerilmesi aral, dinamik yk art ve kanrtma etkisi ile toplanarak dikkate alnacaktr. Cvatann gerilme dzeyi hesabnda cvatann anma ap kullanlr. Hibir durumda hesaplanan kanrtma kuvveti, d yklerin yzde 60 n gemeyecektir. Yorulmaya maruz birleimlerde 8.8 ve 10.9 snf dnda cvata kullanlmayacaktr.

6.11.2.7.4 Kanrtma Etkisi Kanrtma etkisinden kaynaklanan ekme kuvveti aadaki gibi alnr :

PBku = (
burada ;

3b t3 ) PBTu 8a 328000

( 6.11.2.7.4-1 )

PBku PBTu a

= Katsayl yklere gre beher cvata iin kanrtma ekme kuvveti (N) ; (deer negatif ise sfr alnr) = Katsayl yklere gre beher cvata iin dorudan ekme kuvveti (N) = Cvatann merkezinden levhann kenarna olan uzaklk (mm)

280

b t

= Cvatann merkezinden balanan elemann levha topuuna kadar olan uzaklk (mm) = Balanan elemanlarn en incesinin kalnl (mm)

6.11.2.8 ekme ve Kesme Kombinasyonu ekme ve kesmeye maruz kalm bir cvatann anma ekme dayanm kuvveti (PBTn) aadaki gibi alnr : Eer

PBV u PBV n

0,33 ise

PBTn = 0,76 Ab FBu

2

( 6.11.2.8-1)

Aksi halde; burada ;

PBTn = 0,76 Ab FBu

V 1 Bu P s BV n

( 6.11.2.8- 2)

Ab = Anma apna tekabl eden cvata alan (mm) FBu = Blm 6.2.3 e gre cvatann kopma dayanm gerilmesi (Mpa) PBVu = Katsayl yklere gre cvatadaki kesme kuvveti (N) PBVn = Blm 6.11.2.4 ye gre bir cvatadaki anma kesme dayanm kuvveti (N)
Eksenel ekme ile birlikte kesme ykne de maruz kayma-kritik birleimler Kullanm Ia yk birleimine gre tahkik edilecektir. Cvatann anma kayma dayanm, blm 6.11.2.6 e gre bulunan anma kayma dayanmnn aada verilen arpan ile arplmas sureti ile elde edilir : 1burada :

PBT u Pt

( 6.11.2.8- 3 )

PBTu = Kullanm Ia yk birleimi altnda katsayl yklere gre ekme kuvveti (N) Pt = Denklem 6.11.2.6-2 de belirlenmi olan minimum cvata ngerme kuvveti (N)

6.11.2.9 Enjeksiyon Cvatalar Enjeksiyon cvatalar geni alm deliklere normal cvatalar takldktan sonra boluklarn iki bileenli bir epoksi ile doldurulmas ile elde edilir. Epoksi, cvata banda delinmi bulunan kk bir delikten cvata gvdesi ile balant levhalar arasndaki bolua sklr. Bu tr cvatalar, yeni demiryolu kprlerinde, ar ykl kren yolu kirilerinde ve eski demiryolu kprlerindeki perinli balantlarun onarmnda kullanlmaktadr. Enjeksiyon cvatalar kayma-kritik birleimlerde kullanlan uygun cvatatalara ve yksek dayanml ngermeli cvatalara ekonomik bir seenektir. Enjeksiyon cvatalarnn imalat ve montaj detaylar ile ilgili artnameler Blm 6.1.2.7 de gsterilmitir. Enjeksiyon cvatalarna ilikin tahkikler iin TS EN 1993-1-8:2005 (E) Blm 3.6.2 den yararlanlabilir.

281

6.11.2.10 Karma Birleimler -Bir kesme kuvvetinin aktarlmasnda kullanlan balant elemanlarnn farkl rijitlikte olmas durumunda, rijitlii en yksek olan balant eleman tasarm yknn tamamn karlayacak ekilde boyutlandrlr. -ngermeli 8.8 ve 10.9 snf cvatal birleimler dayanm snr durumu ykleri altnda kayma dayanm tahkiklerini salayacak ekilde tasarlanm iseler, bunlarn kaynaklarla birlikte alacaklar kabul edilebilir. Bunun iin cvatalarn nihai sklma ileminin kaynak tamamlandktan sonra yaplmas gereklidir. 6.11.2.11 Blok Halinde Yrtlma Blok halinde yrtlma ekil 1 de gsterilmektedir. Bu tr krlmada balant elemannda hem cvata grubunun kenar srasndaki delikleri birletiren hat boyunca kesme akmas (veya krlmas), hem de ekme aktarlan yzde ekme krlmas (veya akmas) ortaya kmaktadr. I kirilerin gvde balantsnda, btn ekme birleimlerinde, ek levhalarnda, balant levhalar, bayrak levhalarnda blok halinde yrtlma dayanm tahkiki yaplmaldr. -Simetri ekseninde yklenen bir cvata grubunda NVRr blok halinde yrtlma dayanm aada gsterilmitir; Atn 0.58 Avn ise NVRr = bs (0.58 Fy Avg + Fu Atn) (6.11.2.11-1) Eer

Atn < 0.58 Avn ise

NVRr = bs (0.58 Fu Avn + Fy Atg)

(6.11.2.11-2)

-D merkezli bir yklemeye maruz kalan bir cvata grubunda NVRr blok yrtlma dayanm aada gsterilmitir: Eer Atn 0.58 Avn ise NVRr = bs (0.58 Fy Avg + 0.5 Fu Atn) (6.11.2.11-3)

Atn < 0.58 Avn ise

burada;

NVRr = bs (0.58 Fu Avn + 0.5 Fy Atg)

(6.11.2.11-4)

Atn Avn Atg Avg Fy Fu

bs

= ekmeye maruz kalan net alan (mm2) = Kesmeye maruz kalan net alan (mm2) = ekmeye maruz kalan brt alan (mm2) = Kesmeye maruz kalan brt alan (mm2) = Levha akma dayanm gerilmesi (MPa) = Levha kopma dayanm gerilmesi (MPa) = Blok yrtlma iin dayanm katsays (Bak Blm 6.3.4.2)

Net alan hesaplanrken anma delik aplar 2 mm artrlacaktr. artmal deliklerde net alan hesab Blm 6.7.3.3 e gre yaplacaktr. Kayma gerilmesi tayan net kesitlerin hesabnda yrtlma olaca varsaylan hat zerindeki ve buna 2 delik ap uzaklktaki delikler dikkate alnr; daha uzakta bulunan delikler dikkate alnmaz.

282

1: kk ekme kuvveti 3: kk kesme kuvveti

2: byk kesme kuvveti 4: byk ekme kuvveti

ekil 6.11.2.11-1 Blok Halinde Yrtlma 6.11.2.12 Kollarnn bir Tanesinden Balanm, ekmeye Maruz Kebentler ekmeye maruz olan bir kebentin bir kolundan bir sra cvata ile balanm olmas durumunda (bak ekil 1), d merkezlii gz nne alan ayrntl hesaplar yerine aadaki bantlara gre ekme dayanm hesaplanr: 1 Cvata iin: 2 Cvata iin: 3 ve daha fazla Cvata iin : (6.11.2.12-3) Burada: 2 ve

N u ,Rd = u ( 2 Anet f u ) N u ,Rd = u ( 3 Anet f u )

N u ,R d = u (2.0 ( e2 0.5 d o ) t f u )

(6.11.2.12-1) (6.11.2.12-2)

Anet

Tablo 1 de verilmi olan cvata uzaklna gre azaltma katsaylar p1 in ara deerleri iin katsays dorusal interpolasyon ile bulunabilir. Kebentin net alandr. eit kenar kebentin daha kk olan bacandan balanm olmas durumunda Anet edeer bir eit kenar kebentin net kesit alan, kk kenar ile ayn boyutta bir eit kenar kebent kullanlmak suretiyle hesap yaplr.

Tablo 6.11.2.12-1 p1 uzakl 2 cvata iin 3 ve daha fazla cvata iin

2 ve 3 Azaltma Katsaylar
2,5.d0 0,4 0,5 5,0.d0 0,7 0,7

2 3

283

ekil 6.11.2.12-1 Bir Kolundan Balanm Olan Kebentler 6.11.2.13 Cvata Ara Uzaklklar Cvata deliklerinin en byk ve en kk kenar uzaklklar ile ara uzaklklar Tablo 1de verilmitir. Yorulmaya maruz kalan yaplar iin en byk ve en kk kenar uzaklklar ile ara uzaklklar iin Blm 6.4.1.8 Tablo 1 e baknz. (TS EN 1993-1-9 Table 8.1)

ekil 6.11.2.13-1 Cvata Ara ve U Uzaklklar

284

Tablo 6.11.2.13-1 En Byk ve En Kk Kenar Uzaklklar ile Ara Uzaklklar En byk uzaklk 1) 2) 3) TS EN 10025-1 ila TS EN 10025-4 e TS EN 10025-5e uyan euyan elikler ile imal edilen yaplar likler ile imal edilen yaplar Kenar ve ara En kk D hava ve dier Korumasz olarak D hava ve uzaklklar iin uzaklk kullanlan elik yaplar korosif etkilere dier korosif ekil 1e baknz maruz olan elik etkilere maruz olmayan elik yaplar yaplar 1,2 d0 4t + 40mm 8t veya 125 mm nin byk e1 u uzakl olan e2 kenar 1,2 d0 4t + 40mm 8t veya 125 mm nin by olan uzakl (4) Oval deliklerde 1,5 d0 8t veya 125 mm nin byk e3 uzakl olan (4) Oval deliklerde 1,5 d0 e4 uzakl p1 uzakl 2,2 d0 14t veya 200mm 14 t veya 200mm nin kk olan nin kk olan p1,0 uzakl 14t veya 200mm nin kk olan p1, i uzakl 28t veya 400mm nin kk olan 2,4 d0 14t veya 200mm 14t veya 200mm 14t veya 175mm nin kk p2 uzakl nin kk olan nin kk olan olan 1) Aadaki durumlar dnda, en byk cvata kenar ve ara uzaklklar iin bir snrlama yoktur: - Basn elemanlarnda yerel burkulmann nlenmesi, - ekme ve basn elemanlarnda d hava koullarnda korozyonun nlenmesi
2)

Basn altndaki bir birleimde en byk cvata ara uzakl, yerel levha burkulma dayanm dikkate alnarak snrlandrlmaldr.
3) 4)

t daha ince olan dtaki parann kalnldr.

Cvatalarn artlm bir ekilde tekil edilmesi halinde ayr sralarda bulunan iki bulon arasndaki uzaklk L ile gsterilirse (ekil 1e baknz), L 2.4 d0 olduu takdirde, cvata sralar ara uzakl p2 = 1,2 do alnabilir.

6.11.3 Pimler Pimler d merkezlikten gelecek kuvvet etkilerinin en aza indirilecei konumlarda yerletirilmelidir. 6.11.3.1 Eilme ile Kesme Kombinasyonu Eilme ve kesmeye birlikte maruz kalan pimler aadaki denklemi salayacak ekilde boyutlandrlmaldr.

2.2Vu + f D 3 f y v D 2 f y 6.0 M u
burada

0.95

(6.11.3.1-1)

D:

Pim ap

285

Mu : Vu: Fy:

f : v :

Katsayl yklere gre moment (N.mm) Katsayl yklere gre kesme (N) gerilmesi Minimum pim akma dayanm Blm 6.3.4.2 de belirlenmi olan ve eilme iin olan dayanm katsays Blm 6.3.4.2 de belirlenmi olan ve kesme iin olan dayanm katsays

Mu momenti ve Vu kesmesi pim boyunca ayn kesite ait deerlerdir. Pimlerdeki momentler balanan elemanlarn basit mesnetli olduklar prensibine gre hesaplanr. Genel olarak pim ile balanan elemanlar arasndaki reaksiyonlarn temas yzeyi boyunca dzgn yayl olarak dalaca kabul edilir. Bu durum ekil 1 de gsterilmitir.

ekil 6.11.3.1-1 Bir Pimdeki Eilme Momenti 6.11.3.2 Ezilme Pimlerin katsayl ezilme dayanm aadaki gibi alnr.

Rr = b Rn
burada

(6.11.3.2-1)

R n = 1.5 t D F y t: Levha kalnl (mm) D: Pim ap (mm)

b: Blm 6.3.4.2 ye gre ezilme iin dayanm katsays

(6.11.3.2-2)

286

6.11.4 Kaynakl Birleimler 6.11.4.1 Genel Kaynak malzemesinin akma dayanm, (ekme) kopma dayanm, krlma anndaki uzamas ve minimum Charpy V-notch enerjisi deeri en az ana malzeme iin belirlenmi olan kadar veya ondan daha fazla olmaldr. Her trl kaynak sarf malzemesi Blm 6.1.2.6 da gsterilen standartlar ile uyumlu olmaldr. Tabakalanarak lameller tarznda yrtlma nlenmelidir. Tabakalanarak lameller tarznda yrtlma ile ilgili bilgiler EN 1993-1-10 Blm 3 te bulunabilir. Yorulmaya maruz kalan kaynaklar Blm 6.4 te verilmi olan prensipleri salamak zorundadr. 6.11.4.2 Kaynak Tipleri En sk karlalan birleim ve kaynak tipleri TS EN ISO 17659 de gsterilmitir. 6.11.4.3 Kt Kaynakl Birleimlerin Dayanm Kt kaynaklar tam veya ksmi nfuziyetli olabilir. 6.11.4.3.1 ekme veya Basn ekme veya basnca maruz kalan kt kaynakl birleimlerde katsayl dayanm gerilmesi, ana malzemenin katsayl dayanm ile ayn alnr.

6.11.4.3.2 Kesme Kesmeye maruz kalan kt kaynakl birleimlerde katsayl dayanm gerilmesi Fr = 0,6 e1 Fexx (6.11.4.3.2-1) burada ;

Fexx
e1

= Kaynak metalinin snflandrma dayanm gerilmesi (MPa) = Blm 6.3.4.2 ye gre kaynak malzemesinin dayanm katsays

6.11.4.4 Ke Kaynakl Birleimlerin Dayanm Ke kaynaklar birleen paralarn birbirine kaynayacak yzeylerinin 60 ile 120 a arasnda olmalar durumunda kullanlabilir. 60 den daha kk alara da izin verilir. Ancak bu durumda kaynak tipi ksmi penetrasyonlu kt kaynak olarak deerlendirilir.120 den daha byk alarda yaplan bir ke kaynann dayanm, TS EN 1990, Ek D: Deney yardm ile dizayn isimli artnameye gre deney ile belirlenir.

287

Elemann ularnda veya kenarlarnda son bulan ke kaynaklar, srekli olarak ve tam kesitleri ile ke etrafnda geri dndrlmeli ve en az kaynak kalnlnn iki kadar devam ettirilmelidir. Kesikli uygulanan metot kaynaklarnda bu kural sadece en sondaki ke kayna iin uygulanr. U dn blgelerindeki uygulama paftalarda gsterilmelidir. 6.11.4.4.1 ekme veya Basn Kaynak eksenine paralel ynde ekme veya basnca maruz kalan ke kaynakl birleimlerde katsayl dayanm gerilmesi, ana metalin katsayl dayanm ile ayn alnr. 6.11.4.4.2 Kesme Kesmeye maruz kalan kt kaynakl birleimlerde katsayl dayanm gerilmesi

Fr = 0,6 e2 Fexx
6.11.4.4.2a Kaynak Boyu Ke kaynann etkili boyu olarak, bu kaynan tam kesiti ile devam ettii boy alnmaldr. Bu amala kaynan toplam boyundan etkili kaynak kalnl a nn iki mislinin karlmas uygun olabilir. Eer kaynan tm boyunca yani balama ve biti noktalarnda da tam kesitini koruyaca ngrlm ise etkili boy bulunurken kaynan balang ve biti noktalar iin herhangi bir azaltma yaplmasna gerek yoktur. Etkili boyu, kalnlnn 4 katndan veya 40 mm den az olan ke kaynaklar dayanm hesabnda dikkate alnmaz.

6.11.4.4.2b Etkili Ke Kayna Kalnl Etkili ke kayna kalnl a olarak, ekil 1de grld gibi, kaynakla balanacak yzeyler ile kaynan d yzeyi iine izilebilecek en byk (ekanar veya eitkenar) genin, d kenarna ait olan ykseklii alnr.

ekil 6.11.4.4.2b-1 Ke Kayna kalnl

Ke kaynakl bir birleimde kullanlabilecek en byk diki kalnl 6 mm den ince elemanlar iin malzemenin kalnl kadar,

288

6 mm ve daha kaln elemanlar iin malzeme kalnlnn 2 mm daha az kadar alnr.

Ke kaynaklarnda en kk diki kalnl Tablo 1 e gre alnr. Bununla beraber, dayanm asndan yeterli olmas halinde, gerekli n stma salanmak artyla, mhendisin onay ile daha ince diki kalnlklar da kullanlabilir. Tablo 6.11.4.4.2b-1 Ke kaynann en kk boyutlar Balanan elemanlardan kaln olannn kalnl (t) mm Ke kaynan en kk kalnl a mm 6 8

t 20
t > 20

Derin nfuziyetli ke kaynaklarnda, n testler vastas ile istenen kaynak kalnlnn srekli ekilde salanabileceini belirlenmi olmak artyla, kaynak kalnl ekil 2 de gsterildii gibi alnabilir.

ekil 6.11.4.4.2b-2 Derin Nfuziyetli Ke Kayna Kalnl 6.11.4.5 Ke Kaynann Ularndaki Dnler Elemann ularnda veya kenarlarnda son bulan ke kaynaklar, kalnl azaltlmadan ve srekli bir ekilde ke etrafnda dndrlerek kaynak kalnlnn iki kat kadar bir boyda devam ettirilmelidir. Kesikli uygulanan metot kaynaklarnda bu kural sadece en sondaki ke kayna iin uygulanr. U dn blgelerindeki uygulama szleme dkmanlarnda gsterilmelidir. 6.11.4.6 Yaltm Kaynaklar Yaltm kaynaklar hem yaltm, hem de dayanm fonksiyonlarn birletiren kaynaklar olup srekli olmaldr. Yaltm kayna kalnlklar dayanm veya minimum ke kaynak koullarna gre bulunmaldr.

6.11.4.7 Kaynakl Birleimlerinde Kuvvet Dalm

289

6.11.4.7 Kaynakl Birleimlerinde Kuvvet Dalm Bir kaynakl birleimde kuvvetlerin dalm elastik veya plastik davran kabulne gre hesaplanabilir. Kaynaklar iinde sadeletirilmi bir yk dalm kabul edilmesi onaylanabilir. Kaynak dayanm belirlenirken artk gerilmeler veya yk aktarm amalanmam olan gerilmelerin dikkate alnmasna gerek yoktur. Buna rnek zellikle kaynak eksenine paralel dorultudaki normal gerilme gsterilebilir. Kaynakl dm noktalar uygun mertebede bir deformasyon kapasitesine sahip olacak ekilde projelendirilir. Ancak kaynaklarn snekliine gvenilemez. Plastik mafsal oluabilecek dm noktalarnda kaynaklar en az balanan paralarn en zayfnn proje dayanmn salayacak ekilde projelendirilir. Dm noktasnn dnme hareketi iin deformasyon kapasitesine sahip olmas istenen dm noktalarnda ek uzama olana nedeni ile kaynaklar komu ana malzemede akma olumadan nce krlmamalar iin yeterli dayanma sahip olmaldr. 6.11.4.8 Uzun Ke Kaynakl Balantlar Ekli dm noktalarnda ke kaynann proje dayanmnn hesabnda bir Lw azaltma katsays ile arplmas suretiyle dayanm azaltmaya tabi tutulur ve bylece boyunca oluabilecek dzgn yayl olmayan gerilim dalmnn etkileri gznne alnm olur. 150 a dan daha uzun olan ekli dm noktalarnda azaltma faktr Lw yerine aada verilen Lw.1 kullanlr: Lw.1 = 1.2 0.2 Lj / (150 a ) ancak Lw.1 1,0 (6.11.4.8-1) burada;

Lj

= Kuvvet aktarm ynndeki toplam ek boyu.

Yapma kirilerde, boyu 1,7m.den daha byk olan ve enine berkitmeleri birbirine balayan ke kaynaklarnda azaltma faktr Lw yerine aada verilmi olan Lw.2 kullanlr:

Lw.2 = 1,1 - Lw / 17
Lw

ancak Lw .2 1,0 ve Lw.2 0,6

(6.11.4.8-2)

= kaynak boyu (m. cinsinden) Bir yapma kiriin gvdesi ile flann balayan kaynakta olduu gibi, kaynak boyunca gerilim dalm ana malzemedeki gerilme dalm ile uyumlu ise bu blmde verilen kurallar uygulanmaz. 6.11.4.9 Bir Kolundan Balanan Kebentler Bir kolundan balanan kebentlerde balantnn dmerkezli olmas, etkin bir enkesit kullanld takdirde gz ard edilebilir. Eit kenarl kebentde veya eit kenarl olup da uzun kolundan balanm olan bir kebentde etkili alan olarak btn brt alan kullanlabilir. Ksa kolundan balanan eitkenar kebentin dayanm hesabnda etkili alan olarak kenari kk kola edeer olan eitkenar bir kebentin brt enkesit alan esas alnr. Ancak basn eleman olarak kullanlan eitkenar bir kebentin burkulma dayanm hesabnda hakikii brt en kesit alan kullanlmaldr.

290

6.11.5 Balant Elemanlar 6.11.5.1 Genel Bu blm; ek levhalar, bayrak levhalar, berkitme levhalar ve ba levhalar gibi balant elemanlarnn ekme ve kesmeye almalar durumlarnda uygulanr. 6.11.5.2 ekme ekme durumunda Rr katsayl dayanm ; akma iin denklem 6.7.3.1-1, krlma iin denklem 6.7.3.1-2 veya blok halinde yrtlma dayanm iin blm 6.11.2.11 e gre bulunan deerlerin en kdr. Denklem 6.7.3.1-2, ba levhalar, ek levhalar, bayrak elemanlar iin kullanlrken Blm 6.7.3.2 de tanmlanan azaltma katsays U = 1,0 alnr. Ayn denklemde geen An levha net alan, levhann brt alannn yzde 85 inden daha byk alnmayacaktr. 6.11.5.3 Kesme Kesme durumundaki balant elemanlar iin Vr katsayl dayanm aadaki gibi alnr :

Vr = v Vn Vn = 0,58 Ag Fy
burada ;

( 6.11.5.3-1 ) ( 6.11.5.3-2 )

Vn Ag Fy
v

= Kesme anma dayanm (N) = Balant elemannn brt alan (mm) = Balant elemannn akma dayanm gerilmesi (MPa) = Blm 6.3.4.2 de belirtildii gibi kesme iin dayanm katsays

291

292

7. KENAR AYAKLAR VE ORTA AYAKLAR

293

294

7. KENAR AYAKLAR VE ORTA AYAKLAR 7.1 Genel

7.1.1 Kapsam Bu blm orta ve kenar ayaklarn tasarm iin gereken koullar ierir. Zemin koullar iin Geoteknik Tasarm Esaslar, betonarme tasarm ve boyutlandrma iin Blm 5, elik tasarm ve boyutlandrma iin Blm 6, deprem etkisi iin ise DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 e baklacaktr. 7.1.2 Kaynak Standartlar AASHTO LRFD Bridge Design Specifications, 4 th edition, 2007

7.2 Tanmlar

Kenar Ayak - Kpr aklnn biti ucunu mesnetleyen ve kprnn hemen bitiiindeki yolun stne oturduu dolgu malzemesinin yanal desteini salayan bir yapdr. Baz kenar ayak tipleri aada tanmlanmtr:

Ksa kenar ayaklar

- Bu tip kenar ayaklar, yaklam dolgusunun zerinde veya yaknnda bulunur ve ykseklii yap derinliini salayacak ve mesnetlere yastk oluturacak ykseklikte olan bir arka duvardan ibarettir.

Orta ykseklikte kenar ayaklar - Bu tip kenar ayaklar, yaklam dolgusunun n cephe evinin yaklak yar yksekliindeki bir seviyede yerletirilir . Daha yksek olan arka duvar ve kanat duvarlar dolgu malzemesini tutar veya dolgu evi arka duvarn arka ksmnda da devam eder. kinci durumda ev dolgusu zerindeki akl bir yaklam tabliyesi veya kpr son akl ile gemek gerekli olur ve boluk yanlar perde duvarlar ile kapatlr. Bu durumda bir kontrol girii braklmaldr. Yksek kenar ayaklar - Bu tip kenar ayaklar, yaklam dolgusunun dip noktas civarnda yerletirilir. ntegral kenar ayaklar - Bu tip kenar ayaklar, st yap ile rijit ekilde balantl olup sl ykler altnda yatay hareketlerin tamamna izin verecek ekilde esnek olarak tasarlanm yzeysel veya derin temellere mesnetlenmitir.

Orta ayak - st yapya ara mesnet salayan bir kpr blmdr. Farkl tipleri kullanlmaktadr. Bunlar aada gsterilmitir :

Perde duvar tipi orta ayaklar - Bu tip orta ayaklar, zayf eksen etrafnda kolon gibi, kuvvetli eksen etrafnda ise perde gibi tasarlanr. st yap ile balantlar kayc , mafsall veya ankastre olabilir. Temel ile balantlar ise genellikle ankastre olur. Ksa orta ayaklar, ankastrelikten oluacak yksek

295

momentlerin ortaya kmasn nlemek iin bazen temele mafsall balanmaktadr.

ift perde duvarl orta ayaklar - Bu tip orta ayaklarda, trafik ynnde aralarnda belli bir mesafe braklm birbirine paralel iki bamsz duvar vardr. Ayaklar, beton kutu kesitli st yapya yekpare baldr. Bu sebeple, bunlarn tasarmnda st yapnn yapm srasnda ve kpr tamamlandktan sonra etki eden hareketli ykler altnda ortaya kan momentler de dikkate alnacaktr. ereve tipi orta ayaklar - Bu tip orta ayaklar, enine ynde dzenlenmi iki veya daha fazla kolondan oluur ve bu ynde ereve olarak tasarlanr. Bunlar genellikle temele ankastredir. st ular ya st yap ile yekpare ya da bir balk kirii ile balanmtr. Kolonlar yzeysel, kazkl veya keson bir temele oturabilecekleri gibi bir kazn yer yz stndeki uzants eklinde de olabilir. Tek kolonlu orta ayaklar - Bu tip orta ayaklar, genel olarak T tipi veya eki bal olarak isimlendirilirler ve yzeysel veya kazkl bir temele otururlar. styap ile ya yekpare balanrlar veya bir mesnet dzenei ierirler. Kolon kesitleri prizmatik olabilecei gibi, bir kolon bal oluturacak ekilde geniletilmi olabilir veya st yap ile btnleecek bir geometriye sahip olabilirler. Bu tarz ayaklar verev mesnetlerin zorluklarn, styap ile yekpare bir balant ile ortadan kaldrabilirler. Ayrca grnleri ile de st yapnn ktlesel grnn yumuatabilirler. Kutu kesitli orta ayaklar - Kutu kesitli orta ayaklar, elik, betonarme veya ngerilmeli betondan yaplabilir. Yanal yklere kar hassas olmalar nedeni ile yeterli dzeyde et kalnlna sahip olmaldrlar.

7.3 Simgeler Latin Harfleri

A0 Ash Avf Ac Ag B b d D e fc fyh FT H h hc kaf

Fret donatsnn alan (7.7.4.2.3) ncelenen yndeki etriye ve ekirdek iinden geen iroz donatsnn toplam en kesit alan (7.7.4.2.3) Eilme donats da dahil donatnn toplam alan (7.7.4.5) Fret donatnn d apna gre hesaplanm olan ekirdek alan (7.7.4.2.3) Beton kesitin brt alan (7.7.4.2.3) Temel genilii (7.6.2.2.1) Elemann eni (7.7.4.2) Elemann boyu (7.7.4.2) Fret donatsnn dtan da llen ap (7.7.4.2.3) Dey kuvvetlerin bilekesinin taban orta noktasna gre dmerkezlii (7.6.2.2.1) 28 gnlk betonun dayanm gerilmesi (7.7.4.2.3) Fret donatnn akma dayanm gerilmesi (7.7.4.2.3) Aktif toprak itkisi bileke kuvveti (7.6.2.2.1) Kenar ayaklar iin: Genleme dezleri arasnda tabliyenin oturduu ayaklarn ortalama ykseklii (7.8) Yanal toprak itkisi yayl kuvvetinin ykseklii (7.6.2.2.1) ncelenen yndeki etriye ile sarlm ekirdek boyutu (7.7.4.2.3) Aktif toprak basnc katsays (7.6.2.2.1)

296

L N N0 Nu s S XV1,XV2,XW1 V Vn Vr V1,V2 W1,W2

Yunan Harfleri

Genleme dezleri arasndaki kpr tabliyesinin uzunluu. Basit mesnetli kprlerde tabliye uzunluu (7.8) Mesnet dzenei eksenine dik ynde llen min mesnet oturma genilii (7.8) Mesnet oturma genilii ana deeri(7.8) Kapasite tasarmna gre kolon ve perde ayaklar iin belirlenmi olan, katsayl minimum eksenel yk (7.7.4.5) Fret donats adm (7.7.4.2.3) Verevlik as (7.8) Toprak ve duvar l arlklarnn, istinat duvar arlk merkezine olan uzaklklar (7.6.2.2.1) Zemine oturan temellerde dey kesme kuvvetlerinin toplam (7.6.2.2.1) Kayma anma dayanm (7.7.4.2) Faktrl kayma dayanm (7.7.4.2) stinat duvar temel blounun zerinde kalan topran l arl (7.6.2.2.1) stinat duvarnn duvar ve temel bloklarnn l arlklar (7.6.2.2.1)

dep f s v

Toprak yzeyinin yatay ile yapt a (7.6.2.2.1) Artrma katsays (7.8) Depremde kullanlan tren yk grubu yk katsays (7.6.2.2.6) Dolgu zemin younluu (7.6.2.2.1) Dayanm katsays (7.7.4.2) Sarg donatsnn hacimsel oran (7.7.4.2.3) Zemine oturan temellerde dey gerilme (7.6.2.2.1)

7.4 Zemin Karakteristikleri ve Malzemeler 7.4.1 Genel Arka dolguda granler, geirgen malzemeler kullanlmaldr. Eer duvarlar kohezyonlu zeminleri yerinde tutmak durumunda ise duvar arkasndaki hidrostatik su basncnn azaltlabilmesi iin drenaj ngrlmelidir. 7.4.2 Zemin Karakteristiklerinin Belirlenmesi Geoteknik Tasarm Esaslar ksmnda belirtilen koullar uygulanr.

7.5 Snr Durumlar ve Dayanm Katsaylar 7.5.1 Genel Kenar ayaklarn ve orta ayaklarn tasarm esaslar Blm 7.5.2 deki kullanm snr durumu koullarn ve Blm 7.5.3 deki dayanm snr durumu koullarn salamaldr. Kenar ve orta ayaklar, bu artnamede belirtilmi olan prensipler dahilinde yanal toprak ve su basncna, herhangi hareketli ve kalc ykn srarj basnlarna, duvarn kendi arlna, s, bzlme ve deprem etkilerine dayanm gsterecek ekilde tasarlanr.

297

Kalc yaplarn tasarmnda bunlarn gzel grnml olmas ve kullanm mr boyunca nemli bir bakm gerektirmemesi dikkate alnmaldr. 7.5.2 Kullanm Snr Durumu Kullanm snr durumunda kenar ve orta ayaklar, ar dey ve yatay yer deitirme ve genel stabilite bakmndan incelenecektir. stinat duvarlar iin kabul edilebilecek yatay ve dey yer deitirme kriterleri, duvar tipinin, ilevinin, kullanm mrnn ve ar hareketlerin duvar stndeki veya yakndaki yaplar zerindeki olumsuz etkilerinin hem yapsal hem de estetik alardan deerlendirilmesi ile oluturulur. Kenar ve orta ayaklarn dey yndeki deplasmanlar ncelikle duvar yaknndaki zeminin oturmas sonucu oluur. Dey deplasmanlarn belirlenmesi, Geoteknik Tasarm Esaslar Blm 3.2 ye gre yaplacaktr. Oturma hesaplarnda Tablo 3.3.1-1 deki Kullanm I yk birleimi esas alnacaktr. Kohezyonlu zeminlere oturan temellerde konsolidasyon oturmalar sz konusu ise deiken ykler dikkate alnmayabilir. Kabul edilebilecek deplasman mertebesi kpr tipine ve ilevine bal olarak idare tarafndan verilebilir. 7.5.3 Dayanm Snr Durumu 7.5.3.1 Genel Kenar ve orta ayaklar, aadaki dayanm snr durumlar iin incelenecektir: Zemin tama gc, Yanal kayma, Taban temasnn kayb (devrilme), Yap elemanlarnda gme.

7.5.3.2 Yk Birleimleri ve Yk Katsaylar Kenar ve orta ayaklar Blm 3.3.1 de belirtilen uygulanabilir btn yk birleimlerine incelenecektir. gre

7.5.3.3 Dayanm Katsaylar Kenar ve orta ayaklarn temellerinde kullanlacak dayanm azaltma katsaylar aada gsterilmitir: S temellerde kullanlacak dayanm katsaylar, AASHTO LRFD 2004 Tablo 10.5.5-1 veya AASHTO LRFD 2007 Tablo 10.5.5.2.2-1 den alnabilir. akma kazklarda kullanlacak dayanm katsaylar, AASHTO LRFD 2004 Tablo 10.5.5-2 veya AASHTO LRFD 2007 Tablo 10.5.5.2.3-1 ila 10.5.5.2.3-3 den alnabilir. Fore kazklarda kullanlacak dayanm katsaylar, AASHTO LRFD 2004 Tablo 10.5.5-3 veya AASHTO LRFD 2007 Tablo 10.5.5.2.4-1 den alnabilir. nemli Not: Yukarda verilen dayanm azaltma katsaylar kullanlrken, geoteknik raporda sunulan zeminle ilgili dayanm deerlerinin herhangi bir emniyet katsaysna blnmemi olmasna dikkat edilmelidir.

298

7.6 Kenar Ayaklar 7.6.1 Genel Kenar ayaklar , dayanm snr durumu iin gme, devrilme ve kaymaya kar gvenli olacak ekilde boyutlandrlr. 7.6.1.1 Ykler Kenar ayaklar aadaki ykler iin incelenecektir: Hareketli ve kalc yk srarjndan kaynaklanan da dahil olmak zere, yanal toprak ve su basnc, (Blm 3.9) Kenar ayak zati arl, (Blm 3.4) Kpr st yapsndan gelen ykler, (Blm 3.5) Is ve bzlme ekil deitirme etkileri, (Blm 3.7) Deprem ykleri. (Blm 3.8) Zemin yanal basnc Geoteknik Tasarm Esaslar Blm 6 ya gre hesaplanacaktr. Stabilite hesaplar iin toprak ykleri, Tablo 3.4.1-2 de verilmi olan yk katsaylarnn maksimum veya minimum deerlerlerinden uygun olanlar ile arplr. Kenar ayaklarda yk etkileri hesaplanrken, ayan eimli veya kademeli olan arka yznn veya betonarme yzeysel temel pabucunun zerinde bulunan dolgu malzemesinin arl, kenar ayak arlnn bir paras olarak gz nne alnabilir. Kenar ayaklarn yzeysel bir temele oturmas halinde, daha hassas bir yntem kullanlmyorsa, temelin arka blm, kenar ayak duvarna bal konsol bir plak olarak hesaplanr ve dolgu malzemenin toplam arl ile yklenir. 7.6.2 Serbest Duran Kenar Ayaklar Serbest duran kenar ayaklar, arlk veya konsol tipinde olabilir. Bu tip kenar ayaklarn kayma veya devrilme tahkiklerinde aktif zemin basncna maruz kald kabul edilir. Deprem durumunda kenar ayaa atalet kuvvetlerinin yan sra Deprem teknik ynetmelii blm 1.3.1.3.1 de verilen zemin basnc etkitilir. Kenar ayak elemanlarnn yapsal tahkikleri iin ise deprem idetine bal olarak sknetteki zemin basnc ile dinamik pasif basnc arasnda bir deer kullanlabilir. 7.6.2.1 Kullanm Snr Durumunda Genel Stabilite Tahkiki Kenar ayaklarn genel stabilite tahkiki, Geoteknik Tasarm Esaslar Blm 6.9 a gre yaplabilir. 7.6.2.2 Dayanm Snr Durumunda Tama Gc ve Stabilite Tahkikleri 7.6.2.2.1 Tama Gc Tahkiki Tama gc tahkiki, Blm 3 teki Denklem 3.2-1 kullanlarak yaplacaktr; hesaplarda Blm 3.3.3 de tanmlanan yk katsaylar, Blm 7.5.3.3 de tanmlanan dayanm azaltma katsaylar ve aada verilen zemin basn dalmlar esas alnacaktr.

Zemine oturan temellerde: ekil 1 de gsterildii gibi, etkili taban alannda dzgn yayl bir dey gerilme dalm kabul edilir. Dey gerilme aadaki gibi hesaplanr :

299

v =

V B 2e

(7.6.3.1-1)

ekil 7.6.3.1-1 Zemine Oturan Temellerde Tama Gc Taban orta noktas olan C ye gre yazlan moment denge denkleminden dey kuvvetlerin bilekesinin dmerkezlii:
e=

(FT cos ) h 3 (FT

sin ) B V1 X V 1 V 2 X V 2 + W1 X W 1 2 V1 + V 2 + W1 + W 2 + FT sin

(7.6.3.1-2)

Burada : R = V : Dey kuvvetlerin toplam (N/mm) B : Temel genilii (mm) Aktif toprak basnc bilekesi (N/mm): FT = 0.5 f h 2 k af

(7.6.3.1-3)
3

kaf

: Dolgu zemin younluu (Kg/m ) : Aktif toprak basnc katsays

Dier deikenler ekil 1 de tanmlanmtr.

Kayaya oturan temellerde:

ekil 2 de gsterildii gibi, etkili taban alannda dorusal olarak deien bir dey gerilme dalm kabul edilir.

300

ekil 7.6.3.1-2 Kayaya Oturan Temellerde Tama Gc - Eer dey kuvvetlerin bilekesi tabann orta 1/3 lk kesimi iinde kalyorsa (e B/6 ise) gerilmeler aadaki gibi hesaplanr :

v max = v min =

V B

e 1 + 6 B

(7.6.3.1-4)

V e 1 6 B B

(7.6.3.1-5)

Buradaki deikenler ekil 2 zerinde gsterilmitir. e : Dey kuvvetlerin bilekesinin taban orta noktas olan C ye gre dmerkezlii (mm). e, Denklem 2 ile hesaplanr

- Eer dey kuvvetlerin bilekesi tabann orta 1/3 lk kesimi dnda ise (e > B/6 ise) gerilmeler aadaki gibi hesaplanr : 2 V v max = (7.6.3.1-6) 3 [(B / 2) e] v min = 0 (7.6.3.1-7) Buradaki deikenler ekil 2 zerinde gsterilmitir. e : Dey kuvvetlerin bilekesinin taban orta noktas olan C ye gre dmerkezlii (mm). e, Denklem 2 ile hesaplanr 7.6.2.2.2 Devrilme Tahkiki

301

7.6.2.2.2 Devrilme Tahkiki Tama gc tahkikine ek olarak e dmerkezlii aadaki art salyorsa, devrilme tahkiki salanm olmaktadr. Zemine oturan temellerde, de

e B/4
Kayaya oturan temellerde,

e 3B/8
7.6.2.2.3 Kayma Tahkiki Geoteknik Tasarm Esaslar ekil 6.5 e gre yaplabilir. 7.6.2.2.4 Zemin Pasif Direnci Temel taban en byk oyulma derinliinin veya donma-zlme derinliinin altna inmiyorsa, stabilite hesaplarnda zemin pasif direnci ihmal edilecektir. Temel taban daha derindeyse, sadece bu derinliklerin altnda kalan ksmn pasif direnci dikkate alnabilir. Zemin pasif direncinin oluabilmesi iin kenar ayan yapmas gereken hareket deerleri iin AASHTO LRDF 2007 Tablo C3.11.1-1 den faydalanlabilir. Ancak pasif direncin olumas iin aktif duruma gre daha fazla hareket gerekeceinden pasif diren hesaplarda genellikle ihmal edilir. Eer pasif direnci salayan zemin yumuak, gevek veya rselenmi ise veya zemin ile duvar arasnda sk bir temas yoksa, zemin pasif direnci ihmal edilecektir. 7.6.2.2.5 Yapsal Tahkikler Yapsal elemanlardaki enkesit kuvvetlerinin hesab sz konusu olduunda, kenar ayan hareket etmedii var saylmak suretiyle zemin basnc olarak sknetteki toprak basnc kullanlmaldr. Kenar ayak elemanlarnn betonarme tasarm Blm 5 e gre yaplacaktr. 7.6.2.2.6 Deprem Tasarm Kaya veya zemine oturan kenar ayak temellerinde dey kuvvetlerin bilekesi, depremde kullanlan tren yk grubu yk katsays dep = 0 iin tabann orta 2/3 lk kesimi iinde (e B/3); dep = 1 iin tabann orta 8/10 luk kesimi iinde (e 0.4B) kalacaktr. dep in 0 ile 1 arasndaki deerleri iin dorusal interpolasyon yaplacaktr. Kpr kenar ayaklarndaki deprem hasar; dolgunun oturmas veya yerlemesinden veya kenar ayan ar ekilde telenmesinden kaynaklanmaktadr. Bu telenmeleri depremde meydana gelen byk yanal toprak basnclar veya kpr st yapsnn kendisinden kaynaklanan boyuna veya enine yndeki byk atalet kuvvetleri yaratmaktadr. Kenar ayak arka dolgusunun oturmas, kenar ayakta byk yapsal hasar olmas veya ar kenar ayak telenmesi sebebiyle kpr tabliyesinde hasar olmas, kprnn yaklam yolu ile olan balantsnn kaybolmasna sebep olmaktadr. Bu yzden kenar ayaklar, kprnn genel deprem tasarm iinde hayati bir neme sahiptir. Kenar ayaklarn tasarm kriterleri, kpr yerinin doasna, temel zeminine, kpr aklk boyuna ve yk seviyesine bal olarak byk farkllk gsterir. Serbest duran kenar ayak, geriye balantl duvar ve integral kenar ayak eklinde eitli kenar ayak tipleri vardr. Kenar ayak temelleri ise yzeysel, dey kazkl, eik kazkl olabilir. st yap ile kenar ayak arasnda elastomerik mesnetli, sabit mesnetli ve kayar mesnetli balantlar yaplabilir. Proje farkllklar ve kenar ayak, zemin, st yap arasndaki karlkl etkileimlerin deprem srasndaki eitlilikleri gznne alndnda, kenar ayak deprem hesab iin baz basitletirici kabullerin yaplmas gerekmektedir. Yksek dereceli deprem blgelerinde, serbest duran kenar ayaklarn sfr telenmeye gre projelendirilmesi gereki olmaz; kabul edilebilir mertebede kk bir telenmeye gre hesap

302

yaplmas tercih edilir. Bu tip ayaklarn deprem hesab DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 te verilmektedir. Bu hesap iin aadaki kabuller yaplr :

Kenar ayak; zeminde aktif basn koullarnn meydana gelebilmesi ve zemin dayanmnn tam olarak oluabilmesini mmkn klabilmek iin yeterince hareket edebilecektir. Geri dolgu kohezyonsuzdur ve srtnme as () kadardr. Geri dolgu suya doygun deildir, dolays ile de svlama problemleri olumamaktadr.

Kenar ayan ve kenar ayak temeli stndeki dolgunun ktleleri de deprem hesabnda gz nne alnmaldr. Yanal hareketi ankrajlar veya eimli kazklar gibi elemanlar ile engellenmi kenar ayaklarda geri dolguda atalet kuvvetleri ile meydana gelen yanal basnlar yukarda sz edilen hesapta ngrlene oranla daha byk olur. Bu sebeple kenar ayan yeterli derecede hareket edemedii durumlarda, deprem ivmesi 1,5 gibi bir katsay ile arplarak artrlabilir. 7.6.3 ntegral Kenar Ayaklar Integral kenar ayaklar Blm 9 koullar salanacak ekilde tasarlanmaldr. Kenar ayaklarn olas deplasman hesaplanrken s, snme ve uzun srede oluan ngerme ksalmas dikkate alnacaktr. Kenar ayak arkasnda su toplamasn nlemek amac ile yaklam demesi dorudan doruya kenar ayaa balanr (kanat duvarlarna balanmaz) ve szan sularn drene edilmesi iin uygun nlemler alnr. 7.6.4 Kanat Duvarlar Kanat duvarlar ya kenar ayak ile birlikte dklm ya da kenar ayak gvdesinden bir genleme derzi ile ayrlarak tamamen bamsz bir ekilde tasarlanabilir. Kanat duvar boylar, gerekli yol evleri kullanlarak hesaplanmaldr. Kanat duvarlar, yol ev dolgusunu tutmak ve erozyondan korumak iin yeterli boya sahip olmaldr. 7.6.5 Kenar Ayak Donats Scaklk ve bzlme atlaklarna kar Blm 5.10 a gre donat konulacaktr. Kanat duvarlar ile kenar ayak gvde duvar, birleim yzeyinde iki duvar arasna konulan donat ubuklar veya uygun hadde profilleri vastasyla birbirine balanacaktr. Eer byle bir balant yaplmyorsa, birleim yzeyinde kanat duvarlar kenar ayak gvdesindeki bir nervre sokularak gemeli bir genleme derzi yaplr. 7.6.6 Genleme Derzleri Kenar ayaklar iin 27 000 mm yi amayacak aralklar ile genleme derzleri ngrlr. Btn derzler, derzlerin ilevini yapabilmesini garanti edebilmek iin idarenin onaylad bir dolgu malzemesi ile doldurulurlar. Kenar ayaktaki derzler, kenar ayaa oturan boyuna kpr eleman mesnetlerinin arasndaki uzakln yaklak olarak ortasna yerletirilir. 7.6.7 Temel Alt Erozyonu Eer kenar ayaklar nehir kysnda yer alyor ise, temel altnn oyulmas tehlikesi, tasarm srasnda Blm 1.3.5.2 ye gre dikkate alnmaldr. Hidrolik eim aadaki deerleri amamaldr :

303

Siltler ve kohezyonlu zeminler iin Dier kohezyonsuz zeminler iin

0,20 0,30

Kenar ayan altna su szabiliyorsa, yzdrme etkisi ve sznt su kuvvetleri dikkate alnmaldr. 7.6.8 Drenaj Kenar ayaklarn arkasndaki dolgu ya drene edilmeli, ya da drenaj yaplamyor ise kenar ayak, zemin basncndan gelen yklere ek olarak arka dolgudaki hidrostatik su basncnn tamamna gre tasarlanmaldr.

7.7 Orta Ayaklar

7.7.1 Yk Etkileri Orta ayaklar st yap yklerini ve dorudan kendi zerine etkileyen ykleri temele aktarmak zere projelendirilir. Ykler ve yk birleimleri Blm 3 de tanmlanmtr. Orta ayaklarn tasarm Blm 5 ve 6 koullar ile uyum iinde olmaldr. 7.7.2 Orta Ayan Korunmas 7.7.2.1 arpma Karayolu veya nehir trafiinden kaynaklanan bir arpma olasl mevcut ise, uygun bir risk analizi yaplarak salanmas gereken arpma dayanm hesaplanr ve/veya uygun bir koruma sistemi tasarlanr. Bu konuda Blm 3.13 koullar salanmaldr. 7.7.2.2 Oyulma Oyulma potansiyeli belirlenecek ve bu durumdan kaynaklanabilecek bir zararn en aza indirilmesi iin Blm 1.3.5.2 de belirtildii gibi bir tasarm yaplacaktr. 7.7.3 Tasarm Gereken yerlerde, orta ayan burnu, sel sular ile srklenen birikintilerine veya yzen buz ktlelerine etkili ekilde kar koyacak ekilde tasarlanr. 7.7.4 Deprem Etkileri Deprem etkileri iin DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 e baknz. 7.7.4.1 Genel Ayak temiz yksekliinin, en byk ayak boyutuna oran 2,5 dan kk deil ise bu ayak iin kolonayak, kk ise perde-ayak deyimi kullanlr. (Deiken kesitli ayaklarda en kk enkesitteki boyutlar esas alnr.) Bir kpr aya kuvvetli ynde perde-ayak, zayf ynde kolon-ayak olarak tasarlanabilir.

304

7.7.4.2 Kolon-Ayaklar iin Talepler

7.7.4.2.1 Dayanm Katsaylar Blm 5.5.4.2 de belirlenen dayanm katsaylar, katsayl eksenel ykn 0.20 fc Ag deerinden byk olmas durumunda, etriyeli ve fretli kolonlar iin 0,5 deeri ile deitirilecektir. Katsayl kolon eksenel yknn 0.20 fc Ag deeri ile 0,0 arasndaki deiimine gre deeri de dorusal olarak 0,50 deerinden 0,90 deerine ykselir. 7.7.4.2.2 Enine Yn Donats

Enine yn donatsnn miktar Blm 5.7.4.6 da belirlenmi alandan daha az olamaz. Aada verilen koullar plastik mafsallamann olduu alt ve/veya st u blgeleri iin geerlidir :

Minimum katsayl eksenel basn kuvvetinin 0.10 fc Ag deerinden byk olmas durumunda u blgelerde VC Blm 5.8.2.1.3a da (eksenel kuvvet katks ihmal edilerek) tariflendii gibi alnr. Basn kuvvetinin 0.10 fc Ag deerinden kk olmas durumunda Blm 5.8.2.1.3a da verilen deer dorusal olarak azaltlarak, basn kuvvetinin sfr olmas durumunda da sfra kadar indirilecektir.
U blge olarak kiri tabanndan veya balk kirii tabanndan, kolon stndeki veya temel stnden kolon altndaki iin aada tanmlanan mesafenin byk olan alnr : kolonun kesitteki en byk boyutu, kolon boyunun altda biri veya 500 mm 7.7.4.2.3 Plastik Mafsallarda Sarg Donats

Sarg donatsnn akma dayanm gerilmesi, boyuna donatnnkinden daha byk olmamaldr. Sarg donatsnn hacimsel oran aada verilen deeri salamaldr: Dairesel kolonlar:

f c' Ag 4 A0 s = 0,45 1 f Ds Ac yh
f c' f yh

(5.7.4.6-1)

s 0.12

(5.7.4.6-2)

Burada; D = Fret donatsnn dtan da llen ap (mm) s = Fret donats adm (mm) Ac = Fret donatnn d apna gre hesaplanm olan ekirdek alan (mm) Ag = Beton kesitin brt alan (mm) fc = Baka bir beton ya belirtilmedike, 28 gnlk betonun dayanm gerilmesi (MPa) fyh = Fret donatnn akma dayanm gerilmesi (MPa)

305

Plastik mafsal blgelerinde sarg donatsnn bindirmeleri ya tamamen kaynakl veya tamamen mekanik balant eklinde tekil edilmelidir. Dikdrtgen kolonlar: Etriye donatsnn toplam brt kesit alan ASh aadaki ifadelerin birini salamaldr :

Ash 0.30 s hc

f c' f yh

Ag A 1 c

(5.10.11.4.1d-2)

Ash 0.075 s hc

f c' f yh

(5.10.11.4.1d-3)

Burada ; s Ac Ag Ash kesit alan. fyh hc = = = = = Etriyelerin deydeki ara mesafesi (mm) Kolon ekirdek alan (mm2) Kolon brt alan (mm2) ncelenen yndeki etriye ve ekirdek iinden geen iroz donatsnn toplam en (mm2)

= Fret veya etriye donatsnn akma dayanm gerilmesi (Mpa) ncelenen yndeki etriye ile sarlm ekirdek boyutu (mm)

Ash , dikdrtgen kolonun her iki asal ekseni iin hesaplanr. 7.7.4.2.4 Sarg Donats Ara Mesafesi Sarg donats aadaki koullara uygun olmaldr:

Kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Bu blgelerin her birinin uzunluu kolon kesitinin byk boyutundan (dairesel kolonlarda kolon apndan), kolon serbest yksekliinin altda birinden ve 500 mm den az olmayacaktr. Sarg donats temel iinde ve ayak st ucundaki balk kiriinde 380 mm den, en byk boyuna donat apnn 25 katndan ve kolon enkesitinin byk boyutunun yarsndan az olmayan bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. . Sarg donatsnn dey ynde ara uzakl, kolon kesitinin kk boyutunun drtte biri veya merkezden merkeze 100 mm den ok olmayacaktr.
7.7.4.2.5 Boyuna Donat Ekleri Bindirmeler iin Blm 5.12 koullar uygulanr. Bindirmeli ekler, sadece kolon boyunun orta ksmnda kullanlabilir ve bindirme boyu, 400 mm.den ve ubuk apnn 60,0 mislinden az olamaz. Bindirme boyunca, enine yn donats aral 100 mm.den ve en kk eleman boyutunun drtte birinden daha az olamaz.

306

Tamamen kaynakl veya mekanik balantlar paragraf 5.11.5e gre uygulanabilir, ancak boyuna donatda bir atlayarak balant yaplacaktr , ve komu ubuklarn bindirmeleri arasndaki mesafe, kolon uzun ekseni boyunca llmek zere, 600 mm.den byk olacaktr. 7.7.4.2 Perde Duvar Tipi Ayaklar iin Koullar Burada ngrlen koullar ayan kuvvetli ynnn tasarm iin kullanlr. Ayan zayf ynnn tasarm, Blm 7.7.4.2 koullarna gre kolon olorak yaplacaktr. Minimum donat pursantaj ayaklar iin hem dey, hem de yatay ynde 0,0025 den daha az olamaz. Dey donat prsantaj da ayrca yatay donat pursantajndan daha az olamaz. Donat aral yatay ve dey dorultularda, 450 mm den fazla olamaz. Kayma iin ngrlen donat srekli ve dzgn dalm olmaldr. Ayaktaki faktrl kayma dayanm Vr olarak aadaki deerlerin daha kk olan alnr : Vr Vr Burada ; Vn = [0.165 fc + h fy] b d (5.10.11.4.2-3) = 0,66. fc.b.d = Vn (5.10.11.4.2-1) (5.10.11.4.2-2)

Yatay ve dey donat sralar ayan her iki yznde ngrlecektir. Yatay ayak donatsnn bindirmeleri artlacaktr ve iki srann bindirmeleri de ayrca ayn yere rast gelmemelidir.

7.7.4.3 Kolon Balantlar Kolon ile balk kirii st yaps, kazk bal veya temel pla arasndaki balant iin tasarm kuvveti kapasite tasarmna gre bulunacaktr. Btn boyuna donatlarn kenetlenme boyu paragraf 5.12.2.2. de tanmlanm olan deerin 1.25 katdr. Kolon enine yn donats, Blm 7.7.4.2.2 de belirtildii gibi kolon balant yznden itibaren balanlan elamann iine devam ettirilecektir. Beton tarafndan ereve veya ayak balantsna salanan, anma kayma dayanm Vn incelenen dorultuda aadaki ifadeleri salamaldr :

Normal younluktaki agrega ile yaplan beton iin. Vn 1,0.b.d. fc (5.10.11.4.3-1)

7.7.4.5 Perde ve Kolon Ayaklarda naat Derzleri Bir inaat derzinde kayma etkisinin sadece dbelleme etkisi ile veya przlendirilmi bir yzeydeki srtnme ile karlanmas durumunda, derzdeki kayma anma dayanm Vn aadaki gibi alnr :

Vn = (Avf fy + 0.75 Nu)

Burada ;

(5.10.11.4.4-1)

307

Avf = Nu

Eilme donats da dahil donatnn toplam alan (mm2) = Kapasite tasarmna gre kolon ve perde ayaklar iin belirlenmi olan, katsayl minimum eksenel yk (N)

7.7.4.6 Kutu Kesitli Basn Elemanlar iin Donat

7.7.4.6.1 Genel Kesit iindeki boyuna yn donatsnn alan, betonun brt alannn yzde birinden az olmamaldr. Kesitin herbir duvarnn iine, iki sra donat ngrlecek ve her sra, duvarn bir yz yaknna yerletirilecektir. ki donat srasnn alan yaklak olarak eit olacaktr. 7.7.4.6.2 Donatnn Ara Mesafesi Boyuna donat ubuklarnn merkezden merkeze yataydaki mesafesi duvar kalnlnn, 1,5 misli ve 450 mm deerlerinin knden daha byk olmamaldr. Enine donat ubuklarnn merkezden merkeze boyuna yndeki mesafesi duvar kalnlnn 1,25 misli ve 300 mm deerlerinin knden daha byk olmamaldr. 7.7.4.6.3 Etriyeler Her Duvarn donat sralar arasnda engel donatlar ngrlecektir. engel donatlar birer ularndan bir standart 1350 kancas, dier ularndan ise bir standart 900 kancasna sahip olmaldr. engel donatlar yatay ve dey ubuklarn, kesime noktalarna yerletirilecektir. Bir engel donatnn, kancas tarafndan kavranm olan her dey donat ubuu ile her yatay donat ubuunun aras 600 mm.den byk olmayacaktr. Segman tarz ina edilecek elemanlarda ayrca her segmann st ve alt kenarlar boyunca ilave engel donat yerletirilecektir. engel donat kesit iindeki duvarlarn i ve d birer boyuna donat, iftini kavrayabilecek ekilde yerletirilir. 7.7.4.6.4 Bindirmeler Yatay donat ubuklar kesitin kelerinde 900lik gnyelerin bindirilmesi ile eklenebilirler. Yatay donat ubuklarnn doru ubuk boyu ile bindirilmesine izin verilmez. Eer bindirme boyu, en az 4 adet engel donatnn kancalar tarafndan yatay ve dey ubuklarn kesime noktalarndan tutuluyorsa, istisnai olarak uygulanabilir. 7.7.4.6.5 Firketeler Eer detay izin veriyor ise, boyuna donat ubuklar kesitin, ke noktalarnda birbirine kavuan firketeler ile de kavranarak tutulabilirler. Kapal etriyelerin kullanlamayaca durumlarda, bir ift Ufirkete, bacaklarnn boyu en az duvar kalnlnn iki misli olmak ve biri dierine gre 900 dnk konumda olmak kayd ile kullanlabilir. Kesitin kelerine yerletirilen ngerme kenarlar, ke blgelerinde kapal firkete veya etriyeler ile ankre edilmelidir. Bu etriyelerin ular 900lik gnye tekili ile en azndan kesitin d yzndeki, bir boyuna demiri kavramaldr.

308

7.8 Tabliyenin Kpr Ayana Oturma Genilii DLH Deprem Teknik Ynetmelii Ek 3 Madde 3.2.2.6 da kpr ayaklarnn tabliye hizasndaki deplasmanlar snrlanmaktadr. Ayrca hareketli mesnetlere oturan kpr tabliyelerinin depremde kpr ayandan aa dmesinin nlenmesi gereklidir. Bunun iin kpr tabliyelerinin depremde kpr ayana gre yapabilecei greceli yerdeitirmeler, ok iletme nitesi, snmleme cihazlar veya halat, zincir, vb. ekme elemanlar vastasyla snrlanmam ise, tabliyenin kpr ayana oturma genilii en az aadaki gibi olacaktr:

Og= N0
N0 =

(7.8-1)

(200 + 0.0017L + 0.0067 H )

(1 + 0.000125 S )
2

(7.8-2)

Burada

N N0 L H

= = = =

Mesnet dzenei eksenine dik ynde llen min mesnet oturma genilii Mesnet oturma genilii ana deeri Artrma katsays Genleme dezleri arasndaki kpr tabliyesinin uzunluu. Basit mesnetli kprlerde tabliye uzunluu (mm) = Kenar ayaklar iin: Genleme dezleri arasnda tabliyenin oturduu ayaklarn ortalama ykseklii (mm) Kpr orta ayaklar iin: Orta ayak ykseklii (mm) Basit mesnetli kprler iin: 0.0 = Verevlik as (0)

Tablo 7.8-1 Mesnet Oturma Genilii Arttrma Katsays Yer ivmesi katsays < 0.2 g >0.2 g Zemin tipi Btn zemin tipleri Btn zemin tipleri

1.0 1.5

309

310

8. MESNETLER

311

312

8. MESNETLER

8.1 Faaliyet Alan Bu ksmda kprlerde kullanlan belli bal mesnet tipleri tarif edilmitir. Aada, dnyada en ok kullanlan mesnet tiplerinden bahsedilmitir. Bununla beraber daha az sayda uygulanm ok sayda mesnet tipi vardr. Dolaysyla aada belirtilen mesnet tipleri sadece yol gstermek iin verilmitir.

8.2 Tanmlar Mesnet (Bearing): Ykleri iletirken telenen ve/veya dnen yapsal bir eleman Bronz Mesnet (Bronze Bearing): Deplasmanlarn ve dnmelerin bronz bir yzeyin elenik bir yzeye gre kaymasndan kaynaklanan mesnet Pamuk Tnelli Glendirilmi Yastk (Cotton-Duck-Reinforced-Pad): Birbirine vulkanize edilerek balanm sk aralkl kauuk ve pamuk iplii tabakalarndan oluan mesnet Snmleyici (Damper): styap elemanlar arasnda ve/veya styap elemanlar ile altyap elemanlar arasnda ykleri ileten ve azaltan, bununla beraber sl hareketlere msaade eden bir dzenek Bu Dzenek, deprem,fren ve dier dinamik ykler altnda snmleme yapar Disk Mesnet (Disc Bearing): retan birleiminden kalplanm tek bir kauuk diskin deformasyonu ile dnmeye msaade eden mesnet. Hareketli, klavuzlanm, klavuzlanmam veya ankastre mesnetlenmi olabilir. Hareket parlatlm paslanm eliin PTFE zerinde kaymasyla olur ift Silindirik Mesnet (Double Cylindirical Bearing): Yatay eksenler etrafnda dnmeye msaade etmek iin, eksenleri birbirine dik, birbirinin zerine yerletirilmi iki silindirik mesnetten olumu bir mesnet Fiberglass Glendirilmi Mesnet (Fiberglass-Reinforced-Bearing): Birbirine vulkanize edilerek balanm sk aralkl kauuk ve dokunmu fiberglass tabakalarndan oluan mesnet Ankastre Mesnet (Fixed Bearing): Yapsal elemanlarn boyuna ynde greceli telenme yapmasna msaade etmeyen mesnet. Enine ynde telenme veya dnmeye izin verebilir/vermeyebilir Yekpare Kpr (Integral Bridge): Tabliye derzi olmayan kpr Eklem Mesnet (Knuckle Bearing): Yatay eksenler etrafnda dnmeye msaade etmek iin konkav metal bir yzeyin konveks bir metal yzeyin zerinde salland bir mesnet Metal Kavisli veya Silindir Mesnet (Metal Rocker or Roller Bearing): Dey yk iki metal yzeyin birbirine direk temas ile tayan ve harekete bir yzeyin dier yzeye gre sallanmas veya yuvarlanmas ile msaade eden mesnet Hareketli Mesnet (Movable Bearing): Bitiik yapsal elemanlarn greceli yatay telenmesine msaade eden mesnet. Dnmeye izin verebilir/vermeyebilir oktan Dnmeli Mesnet (Multirotational Bearing): Ankastre mesnet olarak kullanld zaman, pot tipi, disk tipi, veya kresel tip dnme elemanndan oluan, genleme mesneti olarak kulland zaman

313

telenmeye msaade etmek iin kayc yzeylere sahip olan mesnet. stenen ynde klavuz ubuklarla telenmeye mani olunabilir Dz Kauuk Yastk (Plain Elastomeric Bearing): telenmeye msaade eden yastk Politetrafluorethylene (PTFE): Teflon olarak da bilinir Pot Mesnet (Pot Bearing): Dey yk elik silindirin iine hapsedilmi kauuk diskin basn almasyla tayan, dnmeye de diskin deformasyonuyla msaade eden bir mesnet PTFE kayc mesnet (PTFE Sliding Bearing): Dey yk PTFE katmanyla elenik yzey arasndaki temasla tayan, harekete ise PTFE katmann elenik yzey zerinde kaymasyla msaade eden bir mesnet Zaptediciler (Restrainer): Deprem ve dier dinamik ykler altnda,styap elemanlar arasnda ve/veya styap ile altyap elemanlar arasnda ilk geveklik (boluk) alndktan sonra kuvvetleri ileten fakat termal hareketlere msaade eden yksek dayanml kablolar veya ubuklar ok letme nitesi (Shock Transmission Unit): Termal hareketlere msaade ederken deprem,fren ve dier dinamik ykler altnda styap elemanlar arasnda ve/veya styap elemanlar ile altyap elemanlar arasnda geici olarak salayan bir dzenek elik Plakalarla Glendirilmi Kauuk Mesnetler (Steel Reinforced Elastomeric Bearing): Birbirine vulkanize edilerek balanm birbirini takip eden kauuk ve elik tabakalarndan oluan mesnet. Dey ykler elastomerin basn almasyla tanr. elik plakalara paralel hareketler ve dnmeler ise kauuun deformasyonuyla alnr Kayc Mesnet (Sliding Bearing): Bir yzeyin brne gre greceli hareket etmesiyle harekete izin veren mesnet Kurun ekirdekli Kauuk (Lead Rubber Bearing): Servis yklerinde rijitlik, depremde ise enerji snmlemesi iin kauuun merkezine kurun ekirdek konulmu mesnet Yksek Snml Kauuk (High Damping Rubber Bearing): Normal kauuk mesnetlere oranla olduka yksek enerji snmleme kapasitesine sahip kauuk mesnetler Electric de France Mesnetler (EDF): elik levhalarla glendirilmi kauuk mesnetlerin zerine dz kayc mesnet konulduu durum Srtnme Sarkac (Friction Pendulum): Kayc mesnetin kresel ekillisidir. Bu sayede mesnete geri getirici zellik kazandrlmtr. Sadece kauuktan yaplp snrl dnmeye ve

8.3 Mesnet Seiminde ve Kullanmnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar *Genleme Derzi olan aklklarda deprem durumunda styap elemanlarnn birbirine ve balk kiriine arptklarnda oluabilecek hasarlar azaltmak amacyla kalnl 25 mmden az olmamak kaydyla dz kauuk yastklar kullanlabilir. elik Plakalarla glendirilmi yastklarn dey rijitlii ok fazla olduundan dolay arpma emici olarak kullanlmalar uygun deildir. *Hzl tren kprlerinde fren ve ivme kuvvetleri esnasnda styapnn altyapya gre greceli kaymasn minimuma indirecek mesnetler seilmelidir. Ankastre ve pot mesnetler bu durum iin ideal olmakla beraber deprem durumunda altyapya daha fazla yk aktaracaklar iin dikkatle kullanlmaldr.

314

*Dz kayc mesnetlerde geri getirici kuvvet bulunmadndan dolay dikkatle kullanlmaldr. *Deprem blgelerinde gerektiinde yksek enerji snmleme kapasitesine sahip mesnetler kullanlmaldr. *Mesnetlerin enerji snmleme kapasitelerinin yetersiz olduu durumlarda ilave olarak akma sonucu enerji snmleyen snmleyiciler, srtnme sonucu enerji snmleyeciler, viskoz snmleyiciler ve viskoelastik snmleyeciler kullanlabilir. *Kullanlan mesnetlerin hesaplarda temel alnan depremde geri getirici zelliklere sahip olup olmad kontrol edilmelidir. *Hesaplarda temel alnan depremde, histeretik davran gsteren mesnetlerin deplasmanlarnn akma deplasmanndan fazla olaca ekilde tasarlanmaldr. Aksi takdirde, hem yksek birincil rijitlikten hem de enerji snmlenmeyeceinden tr mesnetler yarar yerine zarar getireceklerdir. *Zaptediciler genellikle lineer olmayan davran gsteren elemanlardr. Tasarmda bu hususa dikkat edilmelidir.

315

316

9. NTEGRAL KPRLER

317

318

9. NTEGRAL KPRLER 9.1 Simgeler Ag As bp Cu dp Eg Ep Es H hc hD Ip k K Ka Ko Kp Kp1 kh L lc Ma My Mp Mr n np S :Kiriin kesit alan :Tabliyenin kesit alan (Tabliye eni kiri aral kadar alnarak hesaplanr) :Hareket ynne dik kazk genilii :Kilin doymam kesme dayanm gerilmesi :Kazn hareket ynnde kesit ebad :Kiriin elastisite modl :Kazn Elastisite Modl :Zemin iin elastisite modl :Kenar ayak ykseklii :Kiri altnda kalan kenar ayak ykseklii :Kpr tabliyesinin kirilerle birlikte toplam derinlii :Kazn atalet momenti :Kum iin rijitlik modl :Toprak basnc katsays :Aktif toprak basnc katsays :Durgun toprak basnc katsays :Pasif toprak basnc katsays :Deplasman deerine bal pasif toprak basnc katsays :Zeminin balang yanal rijitlii :Kpr uzunluu :Kazn kritik uzunluu :Kenar ayak eilme momenti :Kazn akma momenti :Kazn plastik moment kapasitesi :U ayan eilme dayanm :Tabliye elastisite modlnn kiri elastisite modlne oran :Kiri bana den kazk says :Kiri aral :Kazk tepsinden uzaklk :Arka dolgu basnc iin yk katsays :Is genileme katsays :Is deiimi :Zeminin %50 tama dayanmndaki gerinme deeri :Arka dolgunun birim arl :Is etkileri iin yk faktr :Akma erilii :Kazn edeer deplasman uzunluunu bulmak iin faktr :Kazn edeer kesme uzunluunu bulmak iin faktr :Dolgu basn katsaysnn durgun ile pasif durum arasnda deiim oran

x E

50

T y

319

9.2 Giri Tasarm standardnn bu ksm, integral kprlerin planlama, tasarm ve ina edilmesi ile ilgili olarak tasarm mhendisini ynlendirici bilgiler iermektedir. Kprler geleneksel olarak genleme derzli olarak ina edilirler. Bu genleme derzleri st yapnn scaklk degiimleriyle ksalmasna veya uzamasna izin verirler. Genleme derzleri ve mesnetler malzeme ve inaat bedeli bakmndan maliyetlidir. Amerika Birleik Devletlerinde gerekletiren geni bir literatr taramas ve incelemelere dayanarak, geleneksel kprlerin genleme derzlerinin varl nedeniyle servis mrleri boyunca beklendikleri kadar ekonomik olmadklar ngrlmtr. Genleme derzleri, kpr zerinde biriken kar ve yamur sularnn alt yapya ve mesnetlere szmasna yol aar. Bu sular, elik mesnetlerde paslanmaya, dier tip mesnetlerde bozulmaya ve zamanla fonksiyonlarn yitirmelerine sebep olur. Buna ek olarak, genleme derzlerinden szan sular alt yap elemanlarnda da anmaya bal olarak eitli zararlara yol aarlar. Bu yzden geleneksel kprlerde byk oranlarda bakm ve onarm masraf olumaktadr. Integral kpr konsepti, geleneksel kprlerdeki genleme derzlerini kaldrlarak bakm ve onarm masraflarndan kurtulmak iin ortaya kmtr. ntegral kprlerde genleme derzlerinin olmamas bu koprlerin servis hayat boyunca bakm ve onarm masraflarn byk oranda drmektedir. Integral kprler, demiryolu geilerinde kullanldklarnda, genleme derzli kprlere oranla tasarm kolayl, performans ve konfor asndan daha fazla avantajlara sahiptir. Integral kprlerde genleme derzinin olmamas raylarn kesintisiz devam etmesini salar ve yolcu konforuna olumlu katklarda bulunur. Ayrca, kprnn katar fren ykleri altnda daha az deplasman yapmasna yol aar. Bu da, normal kprlerde genleme derzini geen srekli raylarn basn ykleri altnda burkulma riskini ortadan kaldrr. Integral kprler, monolitik inaat teknikleri ve kenar ayaklarn arkasnda mevcut bulunan dolgu tarafndan desteklenmeleri nedeni ile, deprem ykleri altnda genleme derzli kprlere kyasla daha iyi performans gsterirler. Integral kprler, kenar ayaklarn hacim olarak daha kk oluu, kenar ayaklarda sadece tek sra kazk kullanlmas ve boyuna deprem yklerine kar dayanma kprnn her iki tarafndaki dolgularn da katkda bulunmas nedeni ile, dier tip kprlere kyasla daha ekonomik olarak tasarlanabilirler. 9.3 Integral Kpr Nedir ntegral kprler geleneksel genleme derzleri olmayan, st yap ile u mesnetlerin monolitik olarak ina edildii kprlerdir. Tek aklkl, ngerilmeli betonarme kirili tipik bir integral kpr ekil 1 de gsterilmitir.

320

Yaklam Tabliyesi

Srekli Kpr Tabliyesi

Yaklam Tabliyesi

Genleme Derzi Kiri Monolitik Kenar Ayak

Genleme Derzi

H-Profilli elik Kazk

ekil 9.3-1 Integral Kpr Detaylar ekil 2 de ise genleme derzli kprler ile integral kprlerin kenar ayak blgesindeki detaylar karlatrmal olarak gsterilmitir. ntegral kprlerin scaklk etkileri altnda boyuna dorultuda hareket edebilmesi, dar u mesnetler ve tek sra elik kazklardan oluan esnek bir sistem sayesinde salanr. ekil 1 ve 2 de grld gibi, integral kprlerde u mesnet hareketlerinin zorlanmadan gerekletirilebilmesi iin, yaklam tabliyelerinin ularna scak dkme lastik alamdan oluan basit genleme derzleri konulmutur. Integral kprlerin monolitik u mesnetlerinde kullanlan tek sra kazklarn en yaygn tipi elik H profillerdir.
Demiryolu

Demiryolu

Approach Cycle Control Yaklam Genleme Joint Slab Tabliyesi Derzi Kenar Ayak Abutment k Girder Kiri H-Kazk H-Pile

Yaklam Approach Tabliyesi Slab Abutment Kenar Ayak k

H-Kazk H-Pile Integral Bridge ntegral Kpr

Genleme Derzli Kpr

ekil 9.3-2 Integral ve Genleme Derzli Kprlerin Kenar ayak Blgesindeki Detaylar

321

9.4 Integral Kprlerin Yaplabilirlik Koullar 9.4.1 Kpr Uzunluu Uzunluklar 150 metreden az olan kprler, integral olarak tasarlanabilirler.. Uzunluklar 150 metreden daha fazla olan kprlerin integral olarak tasarlanabilmeleri iin idarenin gr alnmaldr. ntegral kprde maydana gelebilecek sya bal hareketlerin salkl bir ekilde oluabilmesi iin genleme derzlerinin yerine ve tipine, arka dolgu ve yaklam tabliye detaylarna nem verilmeli, ayrca kpr yapm takvimi, iklim artlarna bal olarak, mevsimsel s deiimlerinden dolay oluacak boyuna hareketleri asgariye indirecek ekilde seilmelidir. Kprnn toplam uzunluu zerindeki snrlama, ounlukla, yerel zemin zellikleri, mevsimsel s deiimleri, kenar ayaklarn boyuna hareketlere direnleri ve st yap tipinin bir fonksiyonudur. Integral kprlerin uzunluk snrlar, elik H kazklarn yksek plastik gerinmeler altnda yorulma performanslarna ve kenar ayaklarn eilme dayanmlarna bal olarak aada verilmitir (Dicleli ve Albhaisi, 2004, Dicleli 2005). 9.4.1.1 elik Kazklarn Yksek Plastik Gerinmeler Altnda Yorulma Performanslarna Bal Olarak Belirlenen ntegral Kpr Uzunluk Snrlar:
2 M ( l )2 M y 0.0085( lc )2 M y M y y c 1 + + 2 L= 6d p M p M p T T T 6 E p I p M p

(9.4.1.1-1)
Burada, dp = Kazn hareket ynnde kesit ebad Ep = Kazn Elastisite Modl, Ip = Kazn atalet momenti ve My = Kazn akma momenti Mp = Kazn plastik moment kapasitesi T = Is genileme katsays T = Is deiimi T = Is etkileri iin yk faktr = Kazn edeer deplasman uzunluunu bulmak iin faktr Yukardaki denklemde lc kazn kritik uzunluu olup, kazk tepesinde oluan deplasman ve dnmelerin, pratikte kazk alt ucuna hi bir etkisinin olmad uzunluk olarak tanmlanr. lc aadaki forml kullanlarak hesaplanr:

lc= 4 4
Kil iin:

EpI p kh

(9.4.1.1-2)

kh =

9Cu (Yumuaktan orta-sert killere kadar) 2.5 50

kh = 9C u (Sert killer) 4.0 50

(9.4.1.1-3a)
(9.4.1.1-3b)

Burada,

322

kh Cu

50

= Zeminin balang yanal rijitlii. = Kilin doymam kesme dayanm gerilmesi = Kilin %50 tama dayanmndaki gerinme deeri

Geoteknik verilerinin bulunmad durumlarda, yumuak, orta, orta-sert ve sert killerde srasyla Cu= 20, 40, 80 ve 120 kPa (Bowles 1996) ve 50 = 0.02; 0.01; 0.0065 ve 0.0050 (Evans 1982) deerleri kullanlmaldr. Kum iin:

k h = kx
x = H + 8d p
Burada, H = Kenar ayak ykseklii k = Kum iin rijitlik modl x = Kazk tepsinden uzaklk

(9.4.1.1-4) (9.4.1.1-5)

Geoteknik verilerinin bulunmad durumlarda, az youn, orta, orta-youn ve youn kumlar iin srayla k = 2000, 6000, 12000 ve 18000 kN/m3 deerleri kullanlmaldr. Genellikle zemin deiik rijitliklere sahip katmanlardan oluur. Bu durumlarda, zeminin st seviyesinden llen ve kpr boyuna dik yndeki kazk kesit boyutunun on katna eit bir uzaklk hesaplanr. Bu uzaklk ierisinde kalan katmanlarn rijitliklerinin (Cu ya da k) katman kalnlna oranlanm ortalamas alnarak elde edilen sonu yukardaki denklemlerde kullanlr. Denklem 1 de kullanlan deikenine ait deerler aada Tablo 1 de verilmitir: Tablo 9.4.1.1-1 eitli Zemin ve Kenar ayak-Kazk Balant Tipleri iin Denklem 9.4.1.1-1 de Kullanlmak zere Verilmi Deerleri Zemin Kil Kum Kenar Ayak - Kazk Balants Sabit Mafsal Sabit Mafsal Gl Eksen 0.5 1.15 0.65 1.1 Zayf Eksen 0.55 1.4 0.75 1.4

Geoteknik ve yapsal detaylarn yetersiz olduu durumlarda kullanlmak zere deiik H profil kazklar iin integral kpr uzumluk snrlar Tablo 2 de verilmitir.

323

Tablo 9.4.1.1-2 elik ve Betonarme ntegral Kprler iin Kazklarn Yksek Plastik Gerinmeler Altnda Yorulma Performansna Bal Olarak Belirlenen Maksimum Uzunluk Snrlar elik Kprler Betonarme Kprler Kazk Ebad Ilman klim Souk klim Ilman klim Souk klim L (m) L (m) L (m) L (m) HP310x125 220 145 320 265 HP310x110 205 135 300 250 HP250x85 160 110 240 195 HP200x63 125 80 180 150

9.4.1.2 Kenar Ayaklarn Eilme Dayanmna Dayal ntegral Kpr Uzunluk Snrlar Integral kprlerde kenar ayaklar genellikle sya bal genlemelerden dolay meydana gelen kesme kuvvetlerine kar yeterli dayanma sahiptirler. Bu sebepten tr integral kprlerin uzunluk snrlar kenar ayaklarn kesme dayanmna bal olarak hesaplanmaz. Her ne kadar integral kpr uzunluk snrlar genellikle kenar ayaklarn eilme dayanmlarna dayanmasa da, bu varsaym 4 m den daha yksek kenar ayaklara sahip integral kprler iin geerli olmayabilir. Bu durumda integral kpr uzunluk snrlar, kenar ayaklarn eilme dayanmlarna bal olarak aadaki denklemler yardmyla belirlenebilir (Dicleli, 2005): Kil iin:
L= 2H
1

T Tm n
Kum iin:

1 Mp 6 S M r n p M p + l ( H h D ) (h + 2 H )( H h ) 2 E v c D D

n K0

(9.4.1.2-1)

1 n 6 2H M n M 1 + ( H h ) 4 k ( H + 8d p ) K0 r L = p p D 1 2 E p I p (hD + 2 H )( H hD ) 2 E S T Tm n (9.4.1.2-2)
hD Ko Mr np S = Kpr tabliyesinin kirilerle birlikte toplam derinlii = Durgun toprak basnc katsays = U ayan eilme dayanm = Kiri bana den kazk says = Kiri aral = Arka dolgu basnc iin yk katsays

Yukardaki denklemlerde V=0,30, sktrlm arka dolgu iin, Ko= 1.0, m=10, n=0.33 ve sktrlmam arka dolgu iin Ko= 0.4, m=28, n=0.56 olarak alnr. 9.4.2 st Yap Tipi ntegral kprlerle kullanlacak st yap tipleri unlar ierir: 1- Betonarme tabliye-elik kirili st yaplar 2- Betonarme tabliye-ngerilmeli beton kirili st yaplar 3- Betonarme tabliye-ngerilmeli beton kutu kirili st yaplar Ard germeli beton st yaplar integral tasarm iin uygun deildir.

324

9.4.3 Kpr Geometrisi Bir kprnn integral olarak tasarmna karar verirken yapnn geometrisi gz nne alnmaldr. Dzensiz yk dalm ve sya bal hareketlerin ve ynlerinin tespitindeki glkler nedeniyle, 30 m de 5o den daha byk a deiimine sahip kurplu kprlerin ve 35o den daha byk vereve sahip dz kprlerin integral olarak tasarmndan kanlmaldr. Is etkileri ve dey ykler altnda detayl analiz yapld takdirde, verev alar 20o ile 35o arasnda olan kprler integral olarak tasarlanabilirler. Verevli integral kprlerin detayl analizi yaplrken, burulma, eit olmayan yk dalm, yanal telenme, kazklarn hem enine hem de boyuna yndeki telemeri ve u-ayak deformasyonlar gz nne alnmaldr. Verev as 20o den daha kk olan kprler verev as gz nne alnmadan integral olarak tasarlanabilirler. 9.4.4 Kenar Ayaklar ve Kanat duvarlar ntegral kprlerin kenar ayak yksekleri ile kanat duvar uzunluklar srasyla 4m ve 7m ile snrlandrlmaldr. Kenar ayaklarn 4m den daha yksek olmasnn zorunlu olduu durumlarda, ya integral kpr uzunluu kenar ayaklarn eilme dayanmlar gz nne alnarak snrlandrlmal ya da kenar ayaklardaki donat oran arttrlmaldr. Genellikle toprak basncn azaltmak iin kenar ayak olabildiince ksa tutulmaldr. Ancak, zeminin don etkisinden zarar grmesini nlemek iin kenar ayak yeterli ykseklie de sahip olmaldr. Kenar ayak mutlaka ksa olarak ina edilecekse, zemin yzeyinde izolasyon malzemesi kullanmak suretiyle don etkisinin nne geilmelidir. Kpr ularnda eit ykseklikte kenar ayak kullanlmas, yapnn toprak (dolgu) ykleri altnda daha salkl davranmasn salar. Kenar ayak yksekliklerinin farkl olmas halinde, kprnn her iki ucunda farkl byklklerde toprak (dolgu) basnc oluacak ve bu nedenle kpr, ksa u ayan olduu tarafa doru telenecektir. Bu durum, tasarmda, ksa kenar ayakta durgun ile pasif ve uzun kenar ayakta aktif ile durgun arasnda deien bir toprak basnc varsayarak ve statik denge salanana kadar ard arda (iteratif) analizler yapmak suretiyle gz nne alnmaldr. Kanat duvarlar yol gzergahna paralel olarak ve yap tarafndan tanacak ekilde tasarlanmaldr. Ayrca, kanat duvarlar, integral kprlerin s deiimi nedeniyle zorlanmadan hareket edebilmeleri iin, asgari boyutlarda tasarlanmaldr. 9.4.5 ok Aklkl Yaplar ok akll kprlerin mesnetleri ve aklk uzunluklar, kprnn her bir ucunda scaklk genlemesi sebebi ile eit telenme oluacak ekilde seilmelidir. Mesnet stndeki blgelerde bulunan diyaframlar duruma gre ya orta ayaklarla integral (monolitik) olarak ina edilebilir, ya da yanal ynde sabit veya hareketli olacak ekide mesnetler seilerek detaylandrlabilirer. Eer orta ayaklar diyaframlar ile birlikte integral (monolitik) olarak ina edilecekse, kprnn boyuna ynde sya bal hareketlerini kolaylatrma bakmndan orta ayaklarn temelleriyle birlikte esnek bir yapya sahip olmalarna dikkat edilmelidir. 9.4.6 Zemin Durumu Integral kprlerin ina edilebilmesi iin zeminin jeoteknik yapsnn uygun olmas gerekmektedir. Integral kprler iin gerekli olan en nemli kriterlerden birisi kenar ayaklarn olduka esnek elik kazklarla desteklenmesidir. Bu nedenle, dey yk tayacak zemin tabakasnn yzeye yakn olduu, uzunluu 5m den az olan ksa kazklarn kullanlaca ve keson kullanmnn dnld durumlarda kprlerin integral olarak ina edilmesi uygun deildir. Zeminin sert olduu durumlarda, kenar ayak kazklarnn sya bal telemeleri kolaylkla yapabilmeleri iin, kazklarn etrafndaki toprak 3 metre derinliinde kazlarak gevek kum ile doldurulmaldr. Zeminin svlama, kaynama ve kaymaya bal kme riski olduu durumlarda kprlerin integral olarak ina edilmesinden kanlmaldr.

325

9.5 ntegral Kprlerin Yapm Yntemleri Integral kpr inas ile ilgili bilgileri ve yapm evrelerini ieren aadaki maddeler izimlerde aka belirtilmelidir: 1. ncelikle kenar ayaklar ve kanat duvarlar kirilerin mesnet st kotuna kadar ina edilmelidir. 2. Kiriler, kendi arlklarndan ve tabliyenin zati arlndan dolay oluan dnmeye ve eilmeye izin verebilecek bir mesnet zerine yerletirilmelidir. Bunun iin genellikle kirilerin altna 20 mm kalnlnda bir elastomer tabaka yerletirmek yeterlidir. Elastomer sadece inaat aamasnda gerekli olup daha sonra zaten betonun iinde kaldndan dey ykle ilgili bir problem yaanmayacaktr. 3. Kpr tabliyesi ve kenar ayaklarn kiri mesnetlerinin stnde kalan blm kirilerle birlikte monolitik olarak dklmelidir. 4. Kpr tabliyesi ve kenar ayaklarn kiri mesnetlerinin zerinde kalan blm ilave gerilmelere meydan vermeyecek ekilde dklmelidir. Bu, beton dkmnn bir sra dahilinde ncelikle belirli ksmlarda yaplmasn ve kimyasal geciktirici kullanmn gerektirebilir. Eer betonun donmas bir utan dierine kadar tek defada dkme izin verecek ekilde kimyasal madde kullanlarak geciktirilemiyorsa, tabliyenin ular ile kenar ayaklardaki beton en son dklmelidir. 5. naatn her aamasnda yapnn dengesi ve btnl korunmaldr. 6. Tabliye betonunun dayanm, tasarmda ngrlen dayanmn %75ine ulaana kadar, kenar ayaklarn arkalarna dolgu yerletirilmemelidir. 7. Arka dolgu, iki kenar ayan arkasna e zamanl ve dolgu ykseklii aa yukar ayn tutularak yerletirilmelidir. Kenar ayaklardaki arka dolgularn ykseklik fark hibir zaman yarm metreden fazla olmamaldr. 9.6 ntegral Kprlerin Tasarm Yntemleri Burada anlatlan tasarm yntemi elik kiri zerine betonarme tabliyeli ya da ngerilmeli beton kiri zerine betonarme tabliyeli integral kprlerin yapmnda uygulanabilir. 9.6.1 Yapm Evreleri, lgili Ykler ve Yk Kombinasyonlar Bir integral kprnn yapm eitli evrelerden oluur. Bu nedenle, kpr, her bir yapm evresine ait ykler altnda analiz edilerek yeterli dayanma sahip olacak ekilde tasarlanmaldr. ngerilmeli beton kiri zerine betonarme tabliyeli integral kprlerin tasarm iin iki yapm evresi dnlr. Her bir yapm evresinde uygulanan ykler Tablo 1 de sralanmtr. lk evrede, tabliye betonu ya (katlamam) farz edilir. Bu nedenle, bu yapm evresinde ngerilmeli beton kiriler uygulanan ykleri tek balarna tarlar. Yap, ngerme kuvvetinin, kiri zati arlnn, ya-beton tabliye ile diyafram arlklarnn etkileri altnda incelenerek tasarlanr. kinci evrede ise kpr hizmete alm olarak dnlr. Bu evrede, kpr tabliyesi, kiri ve kenar ayaklarn kompozit olarak alt varsaylr. Tabliye zerine etki eden ilave zati ykler, balast arl, s deiimi, toprak basnc ve hareketli yklerin etkileri bu evrede dnlr. elik kiri zerine betonarme tabliyeli integral kprlerin tasarm evreden oluur. Uygulanan ykler Tablo 2 de verilmitir. lk evrede, plak elik kiriler, tamamen montajlar yaplm ve mesnetler zerine yerletirilmi olarak kanul edilir. Ancak betonarme tabliye betonunun ya (katlamam) olduu varsaylr. Bu nedenle, elik kiriler birinci yapm evresinde uygulanan ykleri tek balarna tarlar. Ya-beton tabliye, diyaframlar ve elik kirilerin zati arlklarndan oluan ykler bu evrede dikkate alnr. kinci evrede ise, elik kirilerin betonarme tabliyeyle kompozit olarak alt kabul edilir. Ancak, ilave zati yklerden kaynaklanan snme etkisini gz nne almak iin betonarme tabliyenin elastisite modl esas deerinin 1/3 olarak kabul edilir. lk evrede uygulanan yklere ek olarak balast arl ve ilave zati ykler de bu evrede hesaba katlr. Son evrede, kpr hizmete alm olarak dnlr. Bu evrede, kpr tabliyesi, kiri ve kenar ayaklarn kompozit olarak alt varsaylr. Is deiimi, toprak basnc ve hareketli yklerin etkileri bu evrede dnlr.

326

Kpr tasarmnda, sya bal yklerin dnlmedii durumlarda kenar ayak arkasndaki toprak basn katsaysnn durgun deeri (Ko), s deiiminin pozitif olduu durumlarda toprak basn katsaysnn telemeye bal olan pasif deeri (Kp1), s deiiminin negatif olduu durumlarda ise toprak basn katsaysnn aktif deeri (Ka) kullanlmaldr. Tablo 9.6.1-1 n Germeli Beton Kiri Tabliyeli ntegral Kprler iin Ykleme Evrelerinin zeti Evre No Evre Ad Basit Desteklenmi Kiri Yk Kodu 1 2 3 4 5 2 Kompozit Yap 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Yk Tanm Kiri zati arl ngerilme Ya-beton tabliye, diyafram ve u ayaklarn arlklar lave zati ykler Balast arl Uzun sreli ngerilme kayplar Yorulma snr durumunda demiryolu hareketli ykleri Yk 7 gibi ancak kullanm snr durumu Yk 7 gibi ancak tama gc snr durumu Boyuna uzamaya yol aan s yklemesi Boyuna ksalmaya yol aan isi yklemesi Pasif toprak basnc Durgun toprak basnc Aktif toprak basnc

327

Tablo 9.6.1-2 elik Kiri Tabliyeli ntegral Kprler iin Ykleme Evrelerinin zeti Evre No Evre Ad plak elik Kiri Kompozit yap sadece (3n)st yap Yk Kodu 1 2 3 4 5 2 Kompozit Yap (n) 6 7 8 9 10 11 12 13 14 9.6.2 ntegral Kprnn Analiz iin Modellenmesi ntegral kprlerin dey ykler altnda statik analizi iin her bir yapm evresinde ayr bir yap modeli nerilmektedir. nerilen yap modelleri aadaki varsaymlara dayanr: (i) Kiri zerine betonarme tabliye tipi st yapya sahip olan integral kprlerin dey ykler altnda statik analizinin yaplabilmesi iin, yapm evresine gre kpr, basit kiri ya da rijit bir ereve eklinde modellenebilir. Bu durumda, kpr st yaps, tek kiri ve etkili genilie sahip betonarme bir tabliye eklinde modellenerek basitletirilir. Kenar ayaklarn genilikleri de st yapda kullanlan tabliye geniliine eit olarak alnr. Orta mesnetlerin ve kenar ayaklardaki kazklarn rijitlikleri, kpr eni ve varsaylan tabliye genilii gz nne alnarak oranlanr ve tek bir eleman olarak uygun noktalarda basit erveve oluturacak ekilde modele eklenir. Kprnn sya bal boyuna hareketleri esnasnda oluan yaklam tabliyesi ile dolgu arasndaki ve kanat duvarlar ile dolgu arasndaki srtnme etkileri analizlerde ihmal edilir. Yap modelinde kazklar, edeer uzunlukta daha ksa bir eleman olarak ya da kazk boyunca Winkler yay modeli kullanlmak suretiyle modellenebilir. Yap zerinde uygulanan hareketli ykler, dey yk etkilerinin enine dalm dnlerek tek bir kirie etki eden yk olarak oranlanr. Yk Tanm elik kiri ve diyafram zati arl Islak beton tabliye, diyafram ve u ayaklarn arlklar lave zati ykler Balast arl Yk No 3 gibi Yk No 4 gibi Yorulma snr durumunda demiryolu hareketli ykler Yk No 7 gibi; ancak Kullanm snr durumu Yk No 7 gibi; ancak tama gc snr durumu Boyuna uzamaya yol aan s yklemesi Boyuna ksalmaya yol aan s yklemesi Pasif toprak basnc Durgun toprak basnc Aktif toprak basnc

(ii) (iii) (iv)

ekil 1, ngerilmeli beton kiri zerine betonarme tabliyeli ve iki aklkl tipik bir integral kpry ve birinci yapm evresine ait iki boyutlu yap modelini gstermektedir. Birinci yapm evresinde kullanlan yap modelinde betonun katlamad varsaylarak plak kiri tek bana dnlr. Bu durumda, tabliyenin, diyaframlarn ve kiriin kompozit olarak davranmad varsaylarak, mesnet noktalarndaki sreklilikler ihmal edilir. Bu nedenle, kprnn her akl basit mesnetli bir kiri gibi dnlerek modellenir. Daha sonra, Tablo 9.6.1-1 de verilmi olan birinci evreye ait ykler altnda yapnn statik analizi yaplr. Statik analiz sonunda hesaplanan i kuvvetler (gerilmeler), ikinci yapm evresinde elde edilecek i kuvvetlere (gerilmelere) eklenmek zere kaydedilir. elik kiri zerine betonarme tabliyeli integral kprlerde, beton dklmeden nce elik kiriler birbirlerine monte edilerek st yap srekli hale getirilir. Bu nedenle, bu tip integral kprlerin modellenmesinde ekil 1 de izilmi olan yap modelinin orta mesnetindeki mafsal modelden

328

karlarak st yap srekli hale getirilir. Ayrca, elik kolonlarn rijit ekilde elik kirilere balanm olduu durumlarda, ekil 1 de gsterilen orta basit mesnet yerine kirie rijit olarak balanm bir kolon eleman yerletirilir. Her aklk iki boyutlu kiri eleman kullanlarak modellenir. Tablo 9.6.1-2 de verilmi olan birinci evreye ait ykler altnda yapnn statik analizi yaplr. Statik analiz sonunda hesaplanan i kuvvetler (gerilmeler), sonraki yapm evrelerinde elde edilecek i kuvvetlere (gerilmelere) eklenmek zere kaydedilir. ekil 2 , ekil 1 deki ayn kprnn kalan yapm evreleri iin yap modelini gsterir. Yap modeli hem elik hem de ngerilmeli beton kiri zerine betonarme tabliyeli integral kprler iin kullanlabilir. Kpr tek kiri ve etkili tabliye genilii dnlerek iki boyutlu ereve olarak modellenir. Ara mesnetlerde ve kenar ayak-tabliye birleim yerlerinde betonun tamamen katlat varsaylarak yapnn srekli olduu dnlr. Modellenen kenar ayak (ve monolitik olarak ina edilmise orta ayak) elemanlar, st yapnn dm noktalarna balant elemanlar kullanlarak ilitirilir. Bu balant elemanlar genellikle rijit olmayan balant detaylarndan dolay oluacak dnmeleri modellemek iin kullanlr. Eer kenar ayak ve st yap balantlar rijit olacak ekilde detaylandrlmsa, balant elemanlar modelden karlabilir.

Ya Beton

Kiri Orta ayak Kenar ayak(katlam ksm) Kazklar Kiri eleman Mafsal

Mesnet
ekil 9.6.2-1 Birinci Yapm Evresi iin Tipik ki Aklkl ntegral Kpr ve Analitik Model

329

Kompozit st yap

Orta ayak Kenar ayak (st yap ile monolitik)

Kazklar

st yap eleman (kesitin geometrik merkezinden geiyor )

st yap-orta ayak balant eleman Kenar ayak eleman

Dm noktas Elemanlar st yap-kenar ayak balant eleman Kazk-kenar ayak balant eleman

Edeger konsol uzunluu Orta ayak-temel balant eleman

Kazk eleman

ekil 9.6.2-2 Son Yapm Evresi iin Tipik ki Aklkl ntegral Kpr ve Analitik Model 9.6.3 Is Deiimi ve Kpr-Zemin Etkileimi Toprak basnc katsays, topra tutan yapnn deplasman ve dnmesinin bir fonksiyonudur. Servis sresi boyunca gerekleecek s deiimlerinden dolay bir integral kpr, uzama ve ksalmaya maruz kalr. Bundan dolay, kenar ayaklardaki toprak basnc s deiimleriyle bantl olarak dnlmelidir. Kpr kenar ayaklarnn dolgudan ayrlarak ok az bir deplasman yapmas aktif toprak basncna sebep olur. Bu nedenle, kpr, snn azalmasndan dolay ksaldnda, kenar ayaklarn arkasnda aktif toprak basncnn olutuu varsaylr. Is hareketlerinin olmad durumlarda durgun toprak basnc varsaylr. Kpr s artndan dolay uzad zaman, u ayan arkasndaki toprak basncnn pasif deeri, Kp1, kprnn dolguya doru yapt deplasmannn deerine baldr. Deplasman deerine bal olarak, Kp1, durgun, K0, ve pasif, KP, toprak basn katsaylar arasnda deiir. Pasif toprak basn katsays, kprnn pozitif s deiiminden kaynaklanan deplasmanna bal olarak aadaki denklem kullanlarak hesaplanabilir (Dicleli, 2000):

330

K p1 =

2 K o + T T L KP 2 L H S 2+ 2 E g ( Ag + nAs )

(9.6.3-1)

Yukardaki denklemde =24 m-1 olarak alnmaldr. Ka Kp Kp1 Ag As Eg n = Aktif toprak basnc katsays = Pasif toprak basnc katsays = Deplasman deerine bal pasif toprak basnc katsays = Kiriin kesit alan = Tabliyenin kesit alan (Tabliye eni kiri aral kadar alnarak hesaplanr) = Kiriin elastisite modl = Tabliye elastisite modlnn kiri elastisite modlne oran = Dolgu basn katsaysnn durgun ile pasif durum arasnda deiim oran

Yukardaki denklem, farkl kenar ayak yksekliklerine sahip kprlerin statik analizi yaplrken, kprnn her iki ucundaki ayak ykseklikleri farklarndan oluan farkl deplasmanlar hesaba katmak suretiyle dikkatlice kullanlmaldr.

9.6.4 Deprem Ykleri Altnda Tasarm Geleneksel genleme derzli kprlere kyasla, integral kprler, kenar ayaklarn kpr st yapsyla monolitik olarak bal olmas ve kenar ayaklarn arkasndaki dolgunun kpry boyuna ynde tutmas nedeniyle, deprem etkileri altnda genellikle daha iyi performans gsterirler. Ancak, olas bir deprem srasnda kprde oluabilecek hasar asgari seviyeye indirmek iin kprnn altyap elemanlar dikkatli bir ekilde tasarlanmaldr. Integral kpr tasarmnda, boyuna ynde etki eden deprem ykleri altnda kenar ayaklarn arkasnda oluan pasif dolgu direncini doru bir ekilde hesaba katmak nemlidir. Bu nedenle, bu tr kprlerin deprem ykleri altndaki analizlerinde, dorusal olmayan zamana bal dinamik analiz metodu kullanlmas tercih edilmelidir. Dorusal olmayan zamana bal dinamik analiz metodunun kullanlmad durumlarda, kenar ayak dndaki dier alt yap elemanlarnn tasarmnda, kpr boyuna paralel dorultuda kenar ayaa etkiyen pasif toprak basncnn, styapdan ayaa tanan maksimum boyuna deprem kuvvetine eit olduu varsaylr. Ancak, olas deprem hasarn asgari seviyeye indirmek iin, kenar ayaklarn deprem ykleri altnda tasarm, kenar ayak arkasnda oluabilecek azami pasif dolgu direnci (kenar ayaklara iletilen deprem kuvvetinden daha byk olmasna ramen) gz nne alnarak yaplmaldr. Boyuna ynde deprem kuvvetlerinin karlanmasna orta ayaklar da katk salyorsa, bu elemanlarn katklar da kenar ayaklarla birlikte deprem hesabnda gz nne alnmaldr. Ayn ekilde, enine ynde deprem kuvvetleri altnda, kanat duvarlarn salad dayanm da deprem hesabnda gz nne alnmal ve kanat duvarlar bu ykleri tayacak ekilde tasarlanmaldr. Bunlara ilaveten, kenar ayaklarn altndaki tek sra kazklar, enine ve boyuna deprem ykleri altnda yeterli snme ve dayanma sahip olacak ekilde tasarlanmaldr. Baz durumlarda, deprem kuvvetlerini uygun bir ekilde tamak veya enine ynde statik dengeyi salamak iin, kenar ayaklarn her iki ucundaki kazklara enine ynde uygun bir eim vermek gerekebilir. 9.7 ntegral Kprlerin Tasarm ile lgili nemli Noktalar 9.7.1 st Yap Integral kprnn st yap elemanlar, st yap ile kenar ayaklar arasnda sreklilik olduu varsaylarak tasarlanmaldr. st yap ile kenar ayaklar birbirine balayan donatlar, tasarmda varsaylan sreklilik derecesine bal olarak detaylandrlmaldr. Kpr st yapsyla kenar ayak

331

arasnda rijit bir balant salayan tipik donat detay ekil 1 de gsterilmitir. Integral kpr st yapsnda, s deiikliklerinden ve dolgu basncndan dolay oluacak eksenel kuvvetler, elik ve ngerilmeli beton kirilerin tasarmnda hesaba katlmaldr.
Su yaltm Sistemi U Ayaa Ankrajl Yaklam Tabliyesi

Mesnet
Kenar ayakla monolitik dklm betonarme tabliye

Kiriler Aras

Donatlar iin Delikler

Kiri Donats (Max byklk 20M)

naat Derzi Kiri Altndaki nce Elastomer Mesnet, Tabanla Ayn Boyutta

ngerme Beton Kiri Kirialt

600mm Gmme Kazk

elik H-Kazklar Tasarma Gre eilme yn

ekil 9.7.1-1 Ayak-st Tabliye ve Kazk - Ayak Derzinde Sabit Balant Detay 9.7.2 Kenar Ayaklar, Kanat duvarlar ve Yaklam Tabliyeleri Kenar ayaklar, genleme derzine mahal vermeyecek ekilde, ekil 9.7.1-1 de gsterildii gibi, st yapya monolitik ekilde balanmaldr. Kenar ayak ykseklii, toprak basncn azaltmak ve st yapyla hareket eden ktleyi snrlandrmak amacyla pratik olan asgari boyuta indirgenmelidir. Ancak, zeminin don etkisinden zarar grmesini nlemek iin kenar ayak yeterli ykseklie de sahip olmaldr. Kenar ayak mutlaka ksa olarak ina edilecekse, zemin yzeyinde izolasyon malzemesi kullanlmak suretiyle don etkisinin nne geilmelidir. Kpr bitimlerinde eit ykseklikli kenar ayaklarn kullanlmas, yapnn toprak (dolgu) ykleri altnda telenmesini nledii iin tercih edilmelidir. Ek olarak, yaklam tabliyesinin altndaki dolguya, kenar ayakla yaklam tabliyesi arasnda gen bir boluk oluacak ekilde eim verilerek dolgu ykseklii azaltlabilir. Bu uygulama hem ayak arkasndaki dolgunun demiryolu trafiinden dolay skmasn nler hem de dolgu ve yaklam tabliyesi arasndaki srtnme kuvvetlerinin kpr hareketine direncini azaltr. Bunlara ek olarak kenar ayaklar tarafndan tanan ve demiryoluna paralel dorultuda olan kanat duvarlarn kulanlmas tercih edilmelidir.

332

Yaklam tabliyesi, yamur ve kar sularnn alt yapya szmasn nlemek iin, kenar ayakla monolitik olarak ina edilmelidir. Kprnn boyuna ynde hareket edebilmesi iin ekil 9.8.2-1 de gsterildii gibi yaklam tabliyesinin ucuna genleme derzi konmaldr. Ayrca yaklam tabliyesi, dolgu malzemesinin skmasn engellemek iin, kenar ayakla genleme derzi arasnda uzanan basit mesnetli bir tabliye olarak tasarlanmaldr. 9.7.3 Kenar Ayak Kazklar Kenar ayaklar desteklemek iin tek sra elik H profil kazklar kullanlacaktr. Kazklarn tasarm ya Winkler zemin yaylar metodu ya da kaz yer yzeyinden bir miktar aada ankastre ulu bir kirikolon olarak modelleyen edeer konsol metodu kullanlarak yaplabilir. Kazk st ucunun kpr boyuna dik bir eksen etrafnda serbest bir ekilde dnmesini salamak iin, kazk ile kenar ayak arasnda mafsal oluturacak ekilde bir balant tercih edilmelidir. Eer kenar ayak ile kazk arasndaki balant ankastre olarak tasarlanmsa, kazn st ucunda, s ve demiryolu trafiinin etkilerinden dolay plastik eilme momenti oluabilir. Bu durumda, integral kprnn azami boyu, yksek gerinmeler altnda kazklarda malzeme yorulmasna sebep vermeyecek ekilde Denklem 9.4.1.1-1 kullanlarak hesaplanmaldr. na edilmesi dnlen kprnn boyu, Denklem 9.4.1.1-1 kullanlarak hesaplanan kpr boyunu gememelidir. Eer kazklarn dey yk kapasiteleri, kazklarla zemin arasnda oluan srtnme kuvvetlerinin katklar gz nne alnarak hesaplanmsa, kazklarn yatay ynde yapaca deplasmanlarn zemin ile kazk arasndaki srtnme kuvetlerini azaltc yndeki etkileri de hesaba katlmaldr. Is deiikliklerinden dolay kpr ve dolaysyla kazklar yatay ynde hareket edeceinden, kazk ve yatay ynde sktrlp telenen zemin arasnda bir boluk oluabilir. Bu durum, kazklarn srtnme direnlerinde kayda deer bir azalmayla neden olabilir. Bu yzden, kazklarn dey yk kapasiteleri, yanal telemeler dolaysyla azaltlm daha kk bir kazk uzunluunu kullanarak hesaplanmaldr. Zeminin sert olduu durumlarda, kazklarn yatay yndeki deplasmanlar zemin tarafndan kstlanr. Bu durumda, kazklarn etraf kazlarak gevek kum doldurulmak suretiyle, sert zeminin kazk deplasmanlarn kstlamasnn nne geilebilir. Bu eit bir dzenleme iin tipik bir detay ekil 9.8.31 de verilmitir. 9.7.4 Mesnetler, Orta Ayaklar ve Temeller Is deiimlerinden dolay st yap uzayp ksaldnda, orta ayaklarn temel noktas etrafnda dnerek ve eilmeye bal deplasman yaparak esnemesi beklenir. st yap ile orta ayak arasnda yeterli kalnlkta elastomer mesnetler kullanlarak orta ayaklarn bu esneme gereksinimleri azaltlabilir. Bu mesnetler, kprnn boyuna ynde hareketlerini ve kirilerin dey ykler altnda dmesini salayacak sekilde tasarlanmaldr. Ayrca orta ayaklarn st yap ile monolitik olarak ina edildii durumlarda, orta ayak temelleri, ayaklarn s deiimine bal kpr hareketlerinden dolay telenmesine ve dnmesine izin verecek ekilde mmkn olduunca dar olarak tasarlanmaldr. Eer temel kazklarla destekleniyorsa, kazk grubu temelin dnmesine izin verecek ekilde tasarlanmaldr. 9.8 Tasarm ile lgili Detaylar 9.8.1 Kenar Ayak Monolitik Balant Detaylar eitli st yap tipleri iin kenar ayak st yap balant detaylar ekil 1 ila ekil 4 te verilmitir.

333

Su yaltm Sistemi U Ayaa Ankrajl Yaklam Tabliyesi

Mesnet
Kenar ayakla monolitik dklm betonarme tabliye

Kiriler Aras

Donatlar iin Delikler

Kiri Donats (Max byklk 20M)

naat Derzi Kiri Altndaki nce Elastomer Mesnet, Tabanla Ayn Boyutta

ngerme Beton Kiri Kiri alt

600mm Gmme Kazk

elik H-Kazklar Tasarma Gre eilme yn

ekil 9.8.1-1 Betonarme Tabliyeli ngerme Beton Kiri

334

Su yaltm Sistemi U Ayaa Ankrajl Yaklam Tabliyesi

Mesnet
U ayaa ankre betonarme tabliye

ereve diyafram - ykn mesnete aktarlmas iin donat destekli Donatlar iin delikler naat derzi

Kiriler Aras

elik Kiri Kiri alt elastomer mesnet, taban plakas ile ayn boyutta. Kiri alt

600mm Gmme Kazk

elik H-Kazklar Tasarma Gre eilme yn

ekil 9.8.1-2 Betonarme Tabliyeli elik Kiri

335

Su yaltm sistemi U Ayaa Ankrajl Yaklam Tabliyesi

Mesnet
Kenar ayakla monolitik dklm betonarme tabliye

Boluk Kiri Donats

naat derzi Yanyana dizili ndkmeli kutu kiri

Srekli kiri alt elastomer mesnet

600mm 600mm Gmme Kazk Gmme Kazk

elik H-Kazklar Tasarma elik H-Kazklar Tasarma Gre eilme yn Gre eilme yn

ekil 9.8.1-3 Betonarme Tabliyeli Yanyana Dizili ndkmeli Kutu Kiriler

336

Su yaltm Sistem, U Ayaa Ankrajl Yaklam Tabliyesi

Mesnet
Super plastisite beton - taral blgede beton dkmn kolaylatrmak iin U ayaa ankre betonarme tabliye

U dyafram yada kutu kiriler aras ereve diyafram Donatlar iin Delikler naat Derzi

Kiriler Aras

elik kutu kiri Kiri Taban Plakas Altndaki nce Elastomer Mesnet Kirialt

50 mm apl, 500 mm uzunluunde delik, rtresiz beton erbeti ile doldurulacak

600mm Gmme Kazk

elik H-Kazklar Tasarma Gre eilme yn

ekil 9.8.1-4 Betonarme tabliyeli elik kutu kiriler

9.8.2 Yaklam Tabliyesi ile Demiryolu Birleim Noktasnda Genleme Derzi Detay Yaklam tabliyesi ile demiryolu birleim noktasndaki genleme derzi detay ekil 1 de gsterilmitir.

337

20 x 40 mm derinliinde kesilmi ve scak dkme lastik alam derz kapatma malzemesiyle doldurulmu

BALAST VE SU YALITIMI 20 mm kalnlnda zift emdirilmi sunta Yaklam Tabliyesinin Sonu

ekil 9.8.2-1 Yaklam Tabliyesi ile Demiryolu Birleim Noktasnda Genleme Derzi Detay 9.8.3 Sert Zeminde Kazklarn Detaylandrlmas Sert zeminde kazklarla ilgili zel detaylar ekil 1 de verilmitir.
TUTULU ZEMN SSTEM

HTYA VARSA YALITIM

Ayrc tahta bloklar BE SPACERS (TO (elik ondleli boru REMOVED AFTER BACKFILL COMPLETED doldurulduktan sonra TO TOP kaldrlacak) OF C.S.P.))

600 mm apl elik LOOSE SAND ondleli boru WITHIN iinde 600 C.S.P. gevek kum
TASARIMA GRE ELK HKAZIKLARI ORYENTASYONU

elik ondleli borular SPACERS AS REQUIRED ayrmak iin tahta TO HOLD C.S.P. APART UNTIL bloklar CONCRETE SETS

Ya beton iine 600 & 800 C.S.P. yerletirilecek 600 ve 800 TO BE PLACED IN WET CONCRETE mm apl elik ondleli borular
1200 x 200 SREKL BETON BLOK

ekil 9.8.3-1 Sert Zeminde Kazk Yerletirme Detaylar 9.8.4 Kenar Ayaklarda Dolgu ve Zemin ile lgili Detaylar Kenar ayaklarda dolgu ve zemin ile ilgili detaylar ekil 1 de verilmitir.

338

Su yaltm Sistemi U Ayaa Ankrajl Yaklam Tabliyesi Kenar ayakla monolitik dklm ankre betonarme tabliye

Donma derinlii

500 mm min. (yanyana yerletirilmi ngerme kutu kirili sistem iin 1000 mm)

150 mm apl delikli drenaj borusu

1200

Kenar ayak n ve arkasnda granler malzeme dolgu limitleri 600 mm apl, 3000 mm uzunluunda kazlm, kazk akmadan gevek kum doldurulmu (Jeoteknik mhendisinin talimat dorultusunda)

Donma derinliini azaltmak iin yaltm kullanlabilir

elik H-Kazklar.Zayf eksen hareket ynne dik

ekil 9.8.4-1 Kprlerde Dolgu ve Zemin Detaylar

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ +++++++

339