Divan I Ilahiyyat Arapca Siirleri Ve Aciklamasi

MISR
DVNILHYYATINDAK
ARAPARLER
NYZMISR
KADDESELLHSIRRAHULAZZ
(16181694)
Hazrlayan
hramczde
HacsmailHakk
ALTUNTA
DivanlhiyyattakiArapaiirleriveAklamas 3
SBN:
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com
Dizgi
:H.smailHakkAltunta
Kapak
:
BaskCilt:
4NiyziMsrkadde
esellhsrraahulazz

YaR
Rabb!
Bizlere kendini tanttn. Hatalarmz vee gnahlarm
mz grd
n halde
zmeyiptevb
bekapsna
aktuttun.A
Azabamsta
ahakolsaktahepafv
bizleri
edenold
dun.Acizliim
mizvegnah
hlarmzlabizziaffnalaykkkl.
Raslllah salla
allh aleyh
hi ve selleme mmet olmak
o
erefini nasip
kldniinkrm
zziyadeletir.
Huzzurunda iki cihan emn
niyeti buldu
uumuz, yollumuzdaki eengelleri
kaldran
n Sultanmzz Hz. Halid bni
Zeyd Ebu
E
Eyybeel Ensr rad
diyallh
anhnka
apsndahizm
metimizidaim
meyle.
Niy
zi Msr kuddise srrruhulazizin mnevi terbiyesinden istifade
edebilm
mekiinyardmnzerimiizdebkeylle.
Hakkikat yolunda
a rehberim olan Gavs
lzam hramczde Hacc smail
HakkTo
ToprakSivaskaddesellh
hsrrahula
azizeminnettimiifdeetm
memiin
yardmccol.
Dessteklerini essirgemeyen byklerim
min ve di
er arkada
alarmn
yardmllarndandola
ayonlardanrazolmantemennived
dualarederim
m.
Tevf
vfikvehidyeetancakSen
ndendir.
HkP
yMsr
31
Merhabaehlenvesehlenmerhaba
Yabeiraladliminsultnin
Leysemengateleledferhart
BelbimehyeyteeralMustafa
nnemallezneetdayfenlekum
Matehillluhmuehliga
Vemnizmllemiillbiladli
Makyamladlibiddem
Kiftddurriytlkitbi
Menblaftifddnyaelgudti
nekmelhkimneevznuh
Medenilifsdifhlirti
Minyedissultniliezliladli
Mistidretfssememsidduha
Merhabahogeldinmerhaba
"Merhaba" aslnda farsa kkenli olup "benden size zarar gelmez"
anlamnagelmektedir.
lhinin yazld dnemde padiahtan gelen eliye kar sylenmi ilahi
1
NumaralarDivnilahiyyatAklamaskitabierisindekinumaralardr.
6NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
olabilir.PadiahnIV.Mehmet2olmaihtimaliyksektir.Budnemdervet,
jurnal vb. ktlkler artmtr. Niyzi Msr Efendimiz eliye hakknda
yaplan iftiralara inanlmamas iin gelen eliyi uyaryor. nk ktlk
yapan kiiler Niyzi Msrnin manev hallere vukufiyetini ok iyi
bilmektedirler.
Ey seilmi, ey Allah Teldan raz olmu ve Allah Tel rzasn
kazanmkii,merhaba!Senkaybolursanhemenkazagelir,fezadaralr.3

Sultanmznadaletmjdecisi

Sevincimdmanlarmldrendendeildir.
Niyzi Msr hakszlklarn giderilmesi asndan sevincini zhar ederken
altta gelen msra ile adaletin tesisinin devlet iin gerekli olduunu
aklamaktadr.
AslndasevincimeriatMustafannihyasndandolaydr.
Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz Raslllah sallallh aleyhi ve

sellemin yolunda olmann ve getirdii yolun ihya edilmesi konusundaki
niyetiilednyevibirrtbeveyamenfaatdncesininolmamasonunehli
hakikatten oluunun emaresidir. Btn evliyann niyetide hep bu minval
zeredir.emsiTebrizikaddesellhsrrahlazzbuyurduki,
KureyileKueyr(465/1072)vedahabakalardayzbinlerleyllar
gese yine tatsz, yine zevksizdirler. Onlarda bir zevk ve bir mna
bulunmaz.4
2
IV.MEHMETDNEM(16481687)(KprllerDnemi)
lkedeisyanlarnsrd,rvetveiltimasnyaygnladvesadrazamla
getirilendevletadamlarnnbaarlolamad,bunalmnolduudnemdir.IV.
Mehmet,devletiiinedtbunalmdankurtarmasiinSadrazamlihtiyar
vezirKprlMehmetPaaygetirerekykmnnnegemeyeallmtr.Bu
dnemdeKprlMehmetPaadanbakaaynailedenFazlAhmetPaa,
MerzifonluKaraMustafaPaaveFazlMustafaPaalarsadrazamlkyaptlar.
NiyziMsrninFazlMustafaPaailemektuplamalardevletilesorun
yaadngstermektedir.
3
Mesnevi:c.I,b.99
Buradaki mana hayatn tatl ve gzellii ancak Raslllah sallallh

aleyhivesellemleolacadr.BtnkinatOnamedyunvemeftundur.Ehli
hakikattebtnniyetlerOnunevresindegeliir.
Sonrasizemisafirolarakgelenler.
Niyzi Msr kendisi hakknda devlet erknna jurnal yapanlarn
isimleriniisteyenelileriLtaleyhisselmagelenmeleklerleeletirdi.Yani
Burada anlatlmak istenen bir sonraki beytin iaretiyle belki Lt
aleyhisselma misafir gelen meleklerin kavmini helak iin ondan izin
istemeleridir. nk Allah Tel cemiyet ile ilgili olan gnahlarda azab
genellikleahiretebrakmamtr.FerdintekynlgnahileAllahTelafv
kapsn daha ak tutarken cemiyetlerin durumunda azab ilahiyi erken
gndermitir.

ekavet5ehlininetleriniistemilerdir.
LtaleyhisselmnkavmiSodomhalkkfrveahlkszlktaokar
gitmiti.Onlarnarasndahertrlahlkszlkyaygndvestelikbunlar
alenolarakyaplyordu.Bukavimmensuplar,dahancehibirkavmin
ilemedii byk bir ktlk de cat etmilerdi. Lt kavmiyle birlikte
anlanbunemliktlk,bilindiigibi,livata,yanihomoseksellikti.
Lt kavminin helaki iin grevlendirilen ve gzel yzl delikanl
klna giren melekler ve ona misafir gitmilerdir. Her biri olduka
yakkl bir delikanl klndaki meleklerin kendisine misafir olmas, Hz.
Ltaleyhisselmsondereceskmt.nko,tanmadmisafirlerinin
melek olduunu bilmediinden, erkeklere dkn olan kfirlerin, bu
gzel yzl delikanllara sarkntlk yapmasndan korkuyordu. Bu sknt
iindemisafirlerinisapklardannaslkoruyacandnyordu.Korkusu
bounadeildi;nitekimonunevinegendelikanllarngeldiiksasrede
duyuldu.Pekoksapk,onlarasarkntlkniyetiyleonunevininetrafnda
toplanmt. Onlarn iren niyetlerini anlayan Hz. Lt aleyhisselm,
misafirlerini onlarn tecavznden korumak iin, onlara kzlarn
nikhlamay teklif etti. Akl banda olanlar kendisini anlamaya ve
yardma ard. Ancak Sodomlu sapklar, onun bu teklifine raz
olmadlar. Ona, kzlaryla evlenmek gibi bir isteklerinin olmadn, ne
4
5
(emsiTebriz,2007),(M.277),s.367
Haydutlar,ekyalar
istediklerini de kendisinin iyi bildiini sylediler. Ahlkszlkta ne derece

ileri gittiklerini, en iren gnah ilemekte ne derece arszlatklarn
ortayakoyanbircevapverdiler.
Hz. Lt aleyhisselm, kendilerini kuatan tehlikeyi gen misafirlerine
bildirmekzorundakalmt.Onlarsavunmaktancizolduunu,kendisini
destekleyecek bir taraftar kitlesinin bulunmadn ve kendilerini
koruyacaksalambirsnanmevcutolmadnakladvearesizliini
dilegetirdi.
Bu kavim sapklkta o derece ileri gitmiti ki, ehirlerine gzel yzl
yabanc delikanllarn geldiini duyunca, sevin iinde Lt'un evinin
etrafna koumulard. lerinden bu ahlkszla kar kan hi kimse
yoktu. Bylesine iren bir istei, temizlii ve iffetiyle ma'ruf Hz. Lt'a
sylemektenekinmemeleri,busuunonlarnarasndanekadaryaygn
ve ne kadar normal saylan bir davran haline geldiini ortaya
koymaktadr.Onlarncinssapklklarnnderecesi,buirenfiiliilemek
iin byk bir sevin iinde hem de toplu bir ekilde gelmelerinden
anlalmaktadr. Bu ahlkszlklarn aka yapmaktan ekinmemeleri,
normalinsanndnphayaledemeyeceibirahlkikntdr.
Dier taraftan Cenab Hak, bu srada elisi Hz. Lt aleyhisselm'
dinlemeyiponunevinegirerekmisafirlerinesarkntlkyapmayakalkan
kfirleringzlerinikrediverdi:
And olsun ki, onlar Lt'un konuklan olan melekleri elde etmeye
kalktlar,bununzerinegzlerinikrediverdik.Azabmveikazlarm
dinlememeninsonucunutadn,dedik.6
SonutaLtKavmihelakoldu.
NiyziMsrninbukonuyuburadazikretmesininsebebineolabilirdiye
dnrsekmecmusndananlalmaktadr.
..suleymsrisanaemnnedendrbizesyletkibizeyakinhaslola
cevab egeri emn vahy iledir velakin hasm iskt in delil getrelm
ayetbudurLt,Kekesizeyetecekbirkuvvetimolsaveyasalambir
yere snsam 7 dedi. mdi benm adm da Ltdur beni livtaya say
etdkleri in Allah ve resl Lt ile zikr etdiler. Her sonra gelen
evvelkini cmi'dr lsiyyem hatmun ma'nas odur ki cemi
peygamberleri ve velileri cmi'dr her birinn srr onda bulunur
dimekdr.8
Yukardaki drdnc msran iaretiyle Niyzi Msr kuddise srruhul

azizin Limni srgnnde ektii skntlarn ancak Raslllah sallallh
6
Kamer,37;(Prof.Dr.smailYiit,PeygamberlerTarihi,KayhanYaynlar:279282)
Hud,80
8
(NiyaziMISR,1223),v.60b
7
aleyhivesellemeolankuvvetlibailetelfiedebildiianlalmaktadr.
Dnyanndzeniadaletlemmkndr.
Kendine gel de o kt dal kes, buda. Bu gzel dala su ver de
tazelendir.
imdiikisideyeilamasonunabak.
Busonundabireyeyaramaz,brysemeyveverir.
Bansuyubunahelaldir,onaharam.
Aralarndakifarksonundagrrsnvesselam.Adaletnedir?
Aalara su vermek. Zulm nedir? Dikeni sulamak. Adalet bir nimeti
yerinekoymaktr,hersuekentohumusulamakdeil.Zulmnedir?
Bireyiyerindekullanmamak,yeriolmayanyerekoymak.Budaancak
belayakaynakolur.
Tanr nimetini cana, akla ver, i arsna uram, dmlerle,
skntlarladopdoluolmutabiatadeil. 9

Adaletintesisiisekanlammkndr.
Hz.Mevlnakaddesellhsrrahulazzbuyurduki;
Yaray demek lazm. Deecein yerde stne merhem korsan pislii
kkletirmi olursun. Yarann altndaki eti yer. Yar faydas olsa elli tane
ziyanolur.10
eriatta ihsan da var ceza da. Padiah, bakeye geer; at ahra
balanr.
Adaletnedir?Bireyilykolduuyerekoymak.
Zulmnedir?Lykolmadyerekoymak.
Allah Telnn yaratt bir ey abes deildir. Kzgnlk, hilim, t,
hile...hepsidorudur.Bunlarnhibirimutlakolarakhayrdeildir.Ayn
zamandamutlakolarakerdedeildir.Herbirininyerindefaydasvardr,
yerindedezarar.Onuniinbilgivaciptir,faydaldr.11
Mesnevi:c.V,b.10861093
Mesnevi,c.VI,b.26052606
11
Mesnevi,c.VI,b.25952599
10
GamvekederigiderendeKuranKerimayetleridir.
KurnKerimgnllereifadr.AllahTelylebuyurdu;
Kurandan, mminler adna ifa ve rahmet olan ne varsa onu
indiririz.O,zalimlerinancakzarar/kayplarnartrr.12
ayethkimlerartlarnariayetederlerse
Kurn Kerim, slm toplumunun bavuraca yegne yol gsterici
(=hidayet rehberi)dir. Hkimler hkmde onun kstaslarn alrsa hkmde
yanlmalar olmayacak kadar az olur. Kurn Kerimin kapsad ahkm
iindeinsanlnzararnasebepolacakbirhkmbulmakmmkndeildir.
AllahTelylebuyurmutur:
Cahiliyye(t)yargsnmistiyorsunuz?AkledenbirkavimiinAllahtan
dahaiyihkmedenkimolabilir!13YineAllahTelylebuyurmutur:
Ey inananlar; Allaha itaat edin, Resle ve kendinizden olan
yneticilerinize de itaat edin! Herhangi bir ey hakknda tartacak
olursanz,onuAllahaveReslnegtrn.EerAllahaveAhiretgnne
inanyorsanz, bu (yol) sizin iin daha hayrl ve yorum bakmndan da en
gzelolandr.14
Dnyadabelalarnkaynayarglardr.
[Kendi hlinde ebed bir muhalif olan Niyzi Msr kaddesellh

srrahul azz hikemiyat diliyle sosyal hayattaki skntnn birini perde
arkasndan zamannda da grm birisidir. Lisan hl ve kl ile bunlar
sylemi: Dnyada ne bel varsa kayna yarglar ve kadlardr.
Bozgunculuunsebebidervettir.
Bu satrlar yneticelerin rvetle ilgili ikyetini hatrlatr. Yani rvetin
bir trl stesinden gelemediklerinden yaknrlar ve bunun suunu da
bakalarna yklerler. Acaba gerekten de rvetin stesinden gelemezler
mi,yoksagelmekistemedikleriiinrvetmionlarnstesindengelir?
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz, dnemindeki kadlardan ve
12
sra, 82
Maide, 50
14
Nisa, 59
13
dolaysyla Osmanl yarglarndan ikyet eder ve mizac onlarla elbette ki

imtiza etmez. Bununla birlikte onun bu ifadesi aslnda adil yarglarn
azlnavekibritiahmergibiyokluunaiaretetmektedir.Budabirhadisi
erifidorulamaktadr:Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki:
Kadlar snftr. ki snf cehennemlik, bir snf da cennetliktir.
Cehenneme gideceklerden biri bilerek haksz hkm veren kad, teki de
bilmeyerek haksz hkm veren kaddr. Cennetlik olan ise, hakkyla
hkmverenhkimdir.15]16
Bu konu hakknda Hazreti Mevlna kaddesellh srrahulazizin
adaletsiz hkimlerin kazanlar hakkndaki dncesini bilmek yerinde
olacaktr.
Birahsa,karsNesylersemonuyapacaksnveeeryapmazsan
talk ile bo olaym diye yemin ettirdi. Kocas raz oldu. Kadn: Bir
batman domuz eti yemen lzmdr dedi. O Mslman bu vaziyet
karsnda arp kald. Hibir bilgin onun bu mkln halledemedi.
KalkpMevlnhazretlerinegeldi.Alaypszlayarakdurumunubildirdi.
Mevln
Kadnn(Yarg)mahkemesindenbirbatmanekmeksatnalpyede
boanmavkiolmasnbuyurdu.17
Bozgunculuunkaynadarvettir.
Rvet
Szlk anlam Kamus'a gre cret'tir (cu'l). Rea rvet verdi, irtea
rvetald,isterrvetistedianlamlarnagelir.18
ElMisbah a gre; rivet, bir kiinin hkime veya bakasna, lehine
hkm verilmesini salamak veya bir isteine taraftar etmek karlnda
verdiimaldr.oulolarakria,raeklindekullanlr.
Rvetkitap,snnetveicm'agreharamdr.
Kur'anKerimdeAllahTelbuyuruyorki:
Aranzda mallarnz hakszlkla yemeyin; bildiiniz halde gnaha
girerek insanlarn mallarndan bir ksmn yemek iin onu hkimlere
aktarmayn.19
Bu konuda pek ok hadis vardr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
15
EbDvd,Akdiye;2(3573)
ZCAN,Mustafa,YENASYA,JritokrasiveFitne,08.04.2008
17
(YAZICI,1995),s.656(380)
18
(SAHlLLOLU)
19
Bakara,188
16
buyurduki;
Hkmde rvet alan ve rvet veren ve araclk eden kimseyi
lanetlemitir.20
Rvetdrtksmdr;
1)Herikitarafadaharamolanrvet,yargolmakiinverilenrvettir.
Rveti veren yarg olamaz. Bu ekilde verilen rveti alana da rvet
haramdr,buyollayargolmakdaharamdr.
2)Birdavadalehindebirhkmalmakiinyargcaverilenrvetde,bu
mnasebetleverilenkararhaklolsunolmasn,herikitarafiinharamdr.
3) Can veya mala bir zarar gelmesinden korkularak verilen rvet, alan
iinharam,vereniindeildir.
4)Birkimse malnagzdikildiinianlayarakbu malnbir ksmnrvet
olarakverirse,rvetverenbakmndanhell,alanbakmndanharamdr.
Rvetegirmeyenhediyelerdevardr.Bunagre
Hediyelerdeeittir.21
1)Hediyeeldenvehediyealanbakmndanhellolan.Dostlukvesevgi
iinverilenhediyelerbumeyandadr.
2)kitarafbakmndandaharamolanhediye.Zulmeyardmiinverilen
hediyelerbudurumdadr.
3) Yalnz veren bakmndan hell olan hediye bir zulmn nn almak
iinverilenhediyedirkialaniinharamdr.

Sultannelindekudretoluncaadaletgitmez.
Sultann gl olmas adaletin tesisi iin gereklidir. Sultann g

bulabilmesi iinde devletin kurulmas ve bulunmas gereklidir.
Devletlemenin nemli olduunu Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
Medineyehicretindensonrailkuygulamasndananlamaktayz.
slam Devletinin temeli 620 ve 622 yllarnda yaplan Akabe biatleriyle
balar. 620 ylnda 12 Medineli Mslman ellerini Raslllah sallallh
aleyhiveselleminavucunakoyarak
gerek sknt ve mzayaka ve gerekse sevin ve srur halinde (sz)
dinlemekveitaatetmek(batagelir)ve(sen)bizimzerimizdebirtercihe
sahipolacaksnvebizemretmeyetkisinitayanmirebunukimelinde
bulundurursabulundursunitirazvemuhalefettebulunmayacaz.
Allah Tel yolunda, bizi kk gren ve horlayan kimsenin bizi
ayplamasndanekinmeyeceiz.
20
Tirmiz,Ahkm9,(1336);EbuDvuddabuhadisisadecebnumerradyallahu
anh'tantahricetmitir(Akdiye4,(3580).
21
(SAHlLLOLU)
Allaha hibir eyi irk komayacaz, aramzda hibir iftirada

bulunmayacaz ve senin hibir iyi hareketinde sana kar itaatsizlik
etmeyeceiz
demilerdir. Bu biatle, salam bir devletin doabilmesi iin gerekli olan
ortamn olumaya balamtr. ki yl sonra bu kez yetmi kii tarafndan
ikincikezbiatyaplmtr.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin uygulamasyla anlalan icrann
kudretibulmusultanileolacadr.

Tkikulukgneisemdakaldmddete
emsdDuhakulukgneidemektirki,Raslllahsallallhaleyhive
sellemin ruhniyeti gnein en gzel parlad zamandaki durumuna
benzetilmitir. Sultana eer Raslllah sallallh aleyhi ve selleme tabi
olursa kyamete kadar hkmnn srecei iaret etmitir. Fakat tarihi
adanbaklncabyleolmadngrmekteyiz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hakknda Allah Telnn byk
ihsanlarvardr.HerhalkardaKurnKerimdedilegetirilmitir.Bunlardan
birisi olan Duh suresi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hakknda
inmiveAllahTelkatndaOnaverilendeerianlatmaktadr.
Fakih Kad yaz (Allah onu muvaffak klsn) der ki: Bu sure alt
ynden peygamberimizin bykln, Allah Tel indindeki yksek
mevkiinibelirtmitir.
1AllahTelonunmevkiinibelirtirken,Andolsunkulukvaktine,
insanlarn skna vard dem geceye ki,22 diye yemin etmitir. Tabi
bu, derecelerin en bydr. Ona verilen payenin ulviyetini
belirtmektedir.
2Nezdindekiyerini,huzurundakideerini:(Habibim)Rabbinseni
terketmedi. (Sana) darlmad da. 23 kavli ile belirtmitir. Yani, bu u
demektir: Allah Tel seni brakmad, sana kzmad, seni kendisine eli
edindiktensonraaslaihmaletmedi.
3Cenb Hak; Elbette hiret senin iin dnyadan hayrldr. 24
buyurmutur.
bn shak'n tefsiri: Allah Tel'ya dnnde, dnyada sana
verdiklerinden daha iyileri ve daha stnleri vardr. Seni b. Abdullah
Tusteri: Yani gerek efaat ve Makam Mahmut gibi payelerden
yanmda sakladm eyler senin iin dnyadan daha hayrldr. diye
tefsiretti.
22
Duh,12
Duh,3
24
Duh,4
23
4MuhakkakkiRabbinsanaverecekdehonutolacaksn!25kavl
i cellinde belirtilen husustur. Bu yet (her iki cihanda da) Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme bah edilen birok ltuf, ihsan, saadet ve
eitlini'metlericamidir.
bn shak: Dnyada baarya erdirmek, hirette de, ona bol sevab
vermekle onu honut klacaktr diye tefsir etti. Bazlarna gre: Ona
efaat ve Havz kebiri vermekle honut edecektir diye tefsir
olunmutur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin linden diye bazlar
tarafndanrivayetedilmitir.
KURNI KERM'DE BUNDAN OK MT VEREN BR YET DAHA
YOKTUR. Allah Resul, tabiidir ki, mmetinden hi kimsenin atee
atlmasnarazolmayacaktr...
5 Bu surenin sonlarna doru (gelen yetlerde saylan) Allah
Telnnonahazrlamolduunimetler:
Onuhidyetetmi...
Malyokkenkendisinizenginetmi...
nsanlariratetmeyeonumuvaffakklm...
Yahutkalbinetkenmeyenbirhazineyiandrankanaativermekleonu
zenginetmi...
Yetimkenonudedesininterbiyesinevermitir...YahutdaAllahbizzat
onuhimayesinealmtr.26
Hulsa; buna benzer manalar verilmitir, mfessirler tarafndan bu
sreninyetlerine,Kimisideumanayvermitir:
Seninsayende,dalletteolanlarhidayeteerdirmitir.Seninsayende
fakirveyoksullarzenginklmtr.Yetimvekimsesizlerideyineseninsa
yende himaye ettirmitir. Evet, Allah ona, btn bu ihsanlarn
hatrlatmtr. Yine bilinen eylerdendir: Onu kklk, yetimlik annda
yalnzbrakmayanAllahTelelbettekibydkten,helehelerasulle
erdirdiktensonradayalnzveyardmszbrakmamtr.
6 O'na vermi olduu bunca nimeti aklamasn ve ondan
bahsetmesini,AllahTelonaemretmitir.Veylebuyurmutur:
BununlaberaberRabbininnimetinidurmaypsyle(anlat).27
Kiininkendisineyaplanin'amdanveyaiyiliktenbahsetmesi,birnevi
krsaylrelbette.Buhitab,pheyokki;Raslllahsallallhaleyhi
vesellemehasolmaklaberaberonunahsndatmmmetineamildir.
28
25
Duh,5
Duh,610ayetleri
27
Duh,11
28
FakihKadyaz,ifierif,trc:NaimERDOANHseyinS.ERDOAN,Bedir
Yay.stanbul,1975,s.4345
26
Hamdenilahialamaentemelceuna
Mimmenetvehvegazbnnvemuhlikuna
Veleyseminsatvetissultanilafiun
llimmlHdelMehdyymngizn
Smmesleallellheynezzileh
Bibedrinmeriganveemsnmaribena
Evhileyyebihzelkavlilmelekn
Fhzihlleyletizzalmimelhemn
LtahsebinnezelMsrzveclin
Minkahridecclikumvallhiyensuran

Hamdsnakyerimolanilhmadr.
AllahTeldanbakasnahamdveteekkrmecazidir.Buradakullanlan
hamdsnlmaszileAllahTelnnnimetleriniiinkrifadesidir.
Bizigazaplahelaketmekiingelecekolana
Dnya bizim helak olmamza sebep olacak her ey ile doludur. Helak
olmaktakazaileolanisevaktindennceolanyokolmadr.Kyametbuyok
olmann en iddetlisidir. Bu korku mmin ve kfir iin dehet ifade eder.
Sonsuzluk mmin ve kfir iin mutluluk vermektedir. Kyamet ise imtihan
olanhayatnneticelenmesidir.
Sultannvuruunakarbirefaatimdeyoktur.
Sultannvuruufiilekmiradedir.Hkmdensonrakidnolmayan
iradeye ancak teslim olmaktr. Kyametten nce olacak olaylar hakknda
kimsenin de kurtuluu yoktur. nk artk sonu verecek amellerin hepsi
sonlanmtr.Artkiaretlerakekildegrlmeyebalamtr.okiddetli
geecek zamanlarn ve fitnenin nn alacak kurtarc iin beklentilerden
bakabirarederetilmeyeceianlalmaktadr.
Hz. Ebu Msa radiyallh anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellembuyurdularki:
Kyametten hemen nce karanlk gecenin paralar gibi fitneler var.
Kii o fitnelerde m'min olarak sabaha erer, akama kfir olur; m'min
olarak akama erer, sabaha kfir kar. O fitnede oturan, ayakta
durandanhayrldr.Yryenkoandanhayrldr.yleyseyaylarnzkrn,
kirilerinizi paralayn, kllarnz da taa vurun. Sizden birinin evine
girerlerse Hz. demin iki olundan hayrls olsun (len olsun, ldren
deil.)29

AncakhidayetmamMehdkurtarcmzdr.

Umulurkisaleyhisselmindirir.
Niyzi Msrnin s aleyhisselmn inmesini murad ederken

umutsuzluunuveskntldneminbitmesiniarzulamasndandr.Onunehli
keften olduunu bildiimize gre bu isteyiindeki karamsarlk ektii
skntlarn ar derecede artmasndandr. Sosyal hayat zaman itibaryla
bencillemi, madd ve manevyat ehli hadlerini amada bir yara
girmilerdir. Niyzi Msrde kyamet kopsa ne olur ki, diyerek dileklerini
beyanetmektedir.
HZ.SaleyhisselmnNZL30
29
Ebu Davud, Fiten 2, (4259, 4262); Tirmizi, Fiten 33, (2205). Ebu Davud,
"koandan" kelimesinden sonra u ziyadeyi kaydetmitir: "Yanndakiler: "Bize ne
emredersiniz(eyAllah'nResl!)?dediler."Evinizindemirbalarolun!"buyurdu."
30
(YAMAN,Ekim,2002),s.40
Hz.snnyeryzneiniiileilgilibirdierterimiseMesihszcdr.
Mesih kelimesi. Arapaya ramca Meiha veya brnice HMehadan
gemi olup lmek, mesh etmek, gnahlardan temizlenmi, sddk
(tereddtsz inanan), yryen, seyahat eden anlamlarna gelmektedir.
Olduka eski dnemlere uzanmakta olan kurtarc mesih inanc Mecusilik.
Hinduizm.Budizm.Brahmanizmgibibirokinansistemindegrlmektedir.
Eski Ahitte srailoullarndan bir nebi gelecei bildirilmekte (Tesniye: 18/3
5).YahudilerbukiininDavudoluMesiholacana,fakatondannceYusuf
olu Mesih geleceine inanmaktadrlar. Yeni Ahitte Hz. s aleyhisselmn
bulutlar zerinde ikinci defa geliinden aka bahsedilmektedir (Matta:
26/64;Yuhanna:4/2526).HristiyanlarHz.snnahirzamandayeryzne
inerek bin senelik ilahi imparatorluunu Filistinde kuracana
inanmaktadrlar.
Kuran Kerimde ad geen ve srail oullarna gnderilen Hz. s
aleyhisselmn, doumu bir mucize olduu gibi yeryznden semaya
kaldrlmasdaayrbirmucizedir.KuranKerimonundnyayageliiniyle
haberverir:
Allah Tel katnda snn durumu, demin durumu gibidir. Allah
Telonutopraktanyaratt.Sonraona:Ol!dediveoluverdi31
Hz.demaleyhisselmtopraktananaszvebabaszyaratanAllahTel,
s aleyhisselm da babasz yaratmtr. Hz. s aleyhisselm otuz yanda
iken kendisine rasllk grevi verildiinde durumu hemen srailoullarna
haber verdi. Hz. s aleyhisselmn davetine kulak vermeyenve ellerindeki
Tevrat tahrif edip pek ok deiiklikler yapan srailoullar s
aleyhisselma inanmadlar. Hz. s aleyhisselm mucizeler gstererek
etrafnainsanlartoplamayabalaynca
srailoullar kendisini ve ona inananlar durdurmak iin pek ok yol
denediler, sonunda Hz. s aleyhisselm ldrmeye karar verdiler. Ancak
Allah Tel onlarn planlarn etkisiz hale getirdi. Yahudiler, Hz. s
aleyhisselma benzeyen birini yakalayp astlar ve Hz. s aleyhisselm
ldrdklerinisandlar.BudurumKuranKerimdeyleanlatlr:
Ve Allah Tel nn elisi Meryem olu sy ldrdk, demeleri
yznden (onlar lanetledik). Hlbuki onu ne ldrdler, ne de astlar,
fakat (ldrdkleri) onlara s gibi gsterildi. Onun hakknda ihtilafa
denlerbundandolaytambirkararszlkiindedirler;buhusustazanna
uymak dnda hibir (salam) bilgileri yoktur ve kesin olarak onu
ldrmediler. Bilakis Allah Tel onu (sy) kendi katna kaldrmtr.
Allah Tel izzet ve hikmet sahibidir. Ehli Kitaptan her biri, lmnden
nceonamuhakkakimanedecektir.KyametgnndedeO,onlaraahit
31
Alimran,59
olacaktr.32
s aleyhisselmn ismi Kuran Kerimde yirmi be yerde gemektedir.
Bu ayetlerden bir ksm zerinde farkl yorumlar yaplarak farkl anlaylar
ortaya konmutur. ounluk slam limlerine gre Allah onu kudreti ile
manevi semalardaki hususi mevkiine kaldrmtr, kyametten nce tekrar
dnyaya gnderecektir. O zaman btn Ehli Kitap onun rasl olduuna
inanacak, yanl inanlarndan kurtulacaklardr. Bir baka anlaya gre,
Allah Tel onu Yahudilerden korumu, eceli gelince onu vefat ettirmi ve
ruhunusemadakiyerinekaldrmtr.Kyamettenncegelecekolandaonun
ruhudur.BizbubalkaltndaKevserninkonuileilgiliyorumvegrleriu
ekildedir.
s aleyhisselmn semaya kaldrlmas (ref) ve kyamete yakn
yeryzne inecei hadislerde de yer aldndan ilk kelm kitaplarndan
balamak zere her dnemde yazlan eserlerde kyametin alametlerinden
birisi de Hz. s aleyhisselmn yeryzne inii olduu ifade edilmitir.
Konunun uzamamas iin biz burada sadece iki eserden alnt yapacaz.
Hicri150devefatedenmamAzamEbuHaniferahmetullhaleyhyazd
elFkhulEkber isimli eserinde: Deccln ve Yecc ve Meccn k,
gneinbatdandouu,saleyhisselmnsemadaniniisahihhaberlerle
meydana gelecei haber verilen dier kyamet alametleri haktr ve
meydana gelecektir. demektedir. Taftazan (. 797/1395) de eserinde
deccalin, dabbetl arzn, Yecc ve Meccn k, s aleyhisselmn
semadaninii,gneinbatdandouugibiRaslllahsallallhaleyhive
selleminkyametalametiolarakhaberverdiieylerhaktrdemektedir.
Hz. snn ineceini inkr edenler Allah Telnn: Ey s! Seni vefat
ettireceim, seni nezdime ykselteceim, seni inkr edenlerden
arndracam ve sana uyanlar kyamete kadar kfirlerden stn
klacam. Sonra dnnz bana olacak. te o zaman ayrla
dtnz eyler hakknda aranzda ben hkmedeceim. 33 Ayetinde
geen mteveffke kelimesi ile Ben onlara, ancak bana emrettiini
syledim: Benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allaha kulluk edin,
dedim.lerindebulunduummddeteonlarzerinekontrolcidim.Beni
vefatettirinceartkonlarzerinegzetleyiciyalnzsenoldun.Senhereyi
hakkyla grensin 34ayetindeki teveffeyteni kelimesini ldrmek
manasna alp, Hz. s aleyhisselmn lm olduunu iddia ederler. Ayrca
bilakis Allah onu katna kaldrmtr, Allah izzet ve hikmet sahibidir35
ayetindeki semaya kaldrlmasn, maddi bir kaldrl deil, manevi bir
ykseliolarakyorumlarlar.Konuileilgiliounluungrnekargr
32
Nisa,157159.
Alimran,55.
34
Maide,117.
35
Nisa,158.
33
bildiren kiilere cevap olmak zere bir eser yazan Zhid elKevser, ilgili
ayetleriyorumlayarakyledemektedir:
s aleyhisselmn semaya kaldrln bildiren ayette geen rafea
kelimesiningerekmanasbireyiaadanyukaryanakletmekdemektirve
semaya bizzat kendisinin kaldrldn ifade eder. Ayette kelimeyi mecaz
manayahamletmeyigerektirenbirkarineyoktur.Dolaysylamecazmanaya
hamledipruhuykselmitirdenilemez
Kevser, s aleyhisselmn semaya rafnn ruhen olamayacan u
yorumlarla iddia etmektedir: Ayet, Yahudilerin: biz sy ldrdk
szlerine cevap mahiyetinde gelmitir. s aleyhisselmn ldrlmeyip
semayakaldrldnifadeeder.BazlarnndediigibiHz.saleyhisselmn
ldrlp semaya ref edilenin ruhu olduunu iddia etmek, Yahudilerin
iddiasn reddetmek deil, onlar desteklemek olur. Hlbuki ayet onlarn
iddiasn rtmek iin gelmitir. Ayrca Hz. Allah Hz. s aleyhisselm,
bedeniveruhuilebirlikolaraksemayaykseltmemiolupsadeceonuruhu
ile ykseltmi olsayd, bu Hz. snn ldrlmesine aykr olmazd. nk
nicepeygamberlerldrlm,ehitedilmisonradaruhlarykseltilmitir.
Hlbuki bu ayette Hz. s aleyhisselmn ykseltilip kaldrlmas
ldrlmesineztolarakgsterilmi,ldrlmediinedelilgsterilmitir.Bu
durum gsteriyor ki, Hz. s aleyhisselmn ykseltilmesi ruh ve bedeni ile
ykseltilmesidir. Hz. s aleyhisselmn lmediini, hayatta olduunu
gstermektedir. Kevser, yukarda mealini verdiimiz ayetlerde geen
teveffa kelimesinin lm anlamna deil, kabzetmek ve almak anlamna
geldiinidierayetlerlepekitirerekyleder:Allah,leninlmzaman
gelince, lmeyenin de uykusunda iken canlarn alr da lmne
hkmettii can alr, tekini belirli bir vakte kadar brakr. phe yok ki,
bunda iyi dnen bir kavim iin ibretler vardr. 36 Bu ayette geen
teveffi kelimesi lm deil almak manasna kullanlmtr. Eer lm
manasna gelseydi mevt kelimesinin, anlamsz olmas gerekirdi, hlbuki
Allah Tel nn kelmnda anlamsz kelimenin olmas dnlemez.
Dolaysylaayetlerdegeenteveffikelimelerilmanlamnadeilhuzura
almak manasnadr. Hz. s lmemi diri olarak semaya kaldrlmtr.
Kevser, Ehli Kitaptan her biri, lmnden nce ona muhakkak iman
edecektir.Kyametgnndedeo,onlaraahitolacaktr37ayetindegeen
lmnden evvel kelimesinin yeryzne iniinden sonraki lm
olduunu sylemektedir. phesiz ki o (s), kyametin (ne zaman
kopacann)bilgisidir.Ondanhipheetmeyinvebanauyun;nkbu,
dosdoru yoldur 38ayetindeki zamirin Hz. s aleyhisselma raci olduunu
syleyen elKevser, ayette geen le lmn kelimesinin lealemn
36
Zmer,42.
Nisa,159.
38
Zuhruf,61.
37
eklindeki kraatlarn da gstererek Hz. s aleyhisselmn yeryzne

iniinin, kyametin alametlerinden olduunu da sylemektedir. Zhid el
KevserbubilgileriverdiktensonraHz.saleyhisselmndiriolaraksemaya
kaldrldn, ahir zamanda yeryzne ineceini syler. Bunun dndaki
grlerin delile dayanmayan hayallerden ibaret olduunu, mtevatir
hadislerin de s aleyhisselmn semaya diri olarak kaldrlp ahir zamanda
ineceini ifade ettiini syler ve mmetin de ayn inan zere devam ede
geldiinibelirtir.(Kevser,Nazratnbirah,s.105.)
saleyhisselmarmhtaldvesonrayenidendirildimi?
Asrlar boyunca s aleyhisselmn armhta lp lmedii sorununa
verilen tek bir doru kesin cevap asla olmamtr. Gerekte tefsircilerin
geniaplvebilgincednceleriningsterdiigibi,busadeceevetyada
hayr ile cevaplanacak bir sorun deildir. Mslmanlarn asrlardr
verdiklerifarklcevaplararasnda,Hristiyanlarlaortakbirzeminbulmakiin
gnmzMslmanveyaHristiyanlarnnsandklarndandahafazlaimkn
vardr.Temeltefsirlerdebulunanyorumlarnksmibirlistesiaadadr:
1)lmebenzetilmeteorisi
2)uykuteorisi(armhtabilinciniyitirmedhil)
3)kabz
4)kronolojikdnm,eskatalojiklmveyenidendirilmeilebirlikte
5)AllahTelsaleyhisselmndnyahayatnasonverdi
6)AllahTelsaleyhisselmruhvebedenolarakbtnyleald
7) Ne zaman ve nerede lm ve ykseliin vuku bulduu noktasnda
bilinemezcilik
8)Benliinvednyeviarzularnlm
9) Tpk ehitler gibi s aleyhisselm gerekten ld ancak imdi Allah
Telkatndadiridir
10)Gerekzahirilmveyenidendirilme.
Kukusuz btn bu yorumlar birbirlerini dlamamaktadrlar. Szgelimi,
3., 5. ve 6. klar ayn eyi syleyen farkl szler olarak kabul edilebilir.
Bunun MslmanHristiyan diyalou ile ilgili imalar nelerdir? 10. k
kukusuz Hristiyanlar ile ayn zemine sahiptir. Ancak 3., 5., 6., ve 9. klar
yineyaknzemineiaretetmektedirler.39
saleyhisselmnNzulnnTasavvufYorumu
Mehmed Emin Tokadye gre, Hz. s aleyhisselmn yeryzne inii,
aklmedn(uhrevakl)yaknnuruileinsandagrnmesindenkinyedir.
Hz.saleyhisselmnindiktensonraDecclldrmesiveonunktlkleri
39
CUMMNG, Joseph L. s aleyhisselm armhta ld m? Snni Tefsir

KitaplarndasaleyhisselmnDnyeviHayatnnSonuHakkndaTarihiDnceler
yaymasna son vermesi ise akl meadn kt sfatlarn ortaya kmasn

nlemesieklindeteviledilir.40
Cilise,Hz.saleyhisselmnAllahTelnnruhu/ruhullaholduunuve
hakk temsil ettiini belirterek, hak belirince batla ait olanlarn ortadan
kalkacanifadeeder.Yanihak/gerekortayakncainsanapheverenve
karklkmeydanagetirenonundndakihereyyokolupgider. 41Buraya
kadaranlatlanlardanhareketleDecclnktl veonuyaymay,Hz.s
aleyhisselmniseszkonusuirkinliklerinortadankalkmasnveiyiliklerin
meydanagelmesinitemsilettiisylenebilir.42
Bedizzaman Said Nurs kaddesellh srrahulazizin Hz. s aleyhis

selmnnzlhakkndakigrleri
hirzamanda Hazreti s Aleyhisselmn nzulne ve Deccl
ldrmesineaitehadsisahihannmanayhakiklerianlalmadndan,bir
ksm zahir lemalar, o rivayet ve hadslerin zahirine bakp pheye
dmler. Veya shhatini inkr edip veya hurafevari bir mana verip deta
muhalbirsuretibeklerbirtarzda,avammslimnezararverirler.Mlhidler
ise, bu gibi zahirce akldan ok uzak hadsleri serrite43 ederek, hakaiki
slmiyeyetezyifkranebakptaarruzediyorlar.RisaleiNur,bugibiehadsi
mteabiheninhakiktevilleriniKuranfeyziylegstermi.imdiliknmune
olarakbirtekmisalbeyanederiz.yleki:
Hazreti s aleyhisselm Deccl ile mcadelesi zamannda, Hazreti s
Aleyhisselm onu ldrecei vakitte, on arn yukarya atlayp sonra klnc
onun dizine yetitirebilir derecesinde, vcuda o derece Deccln heykeli
Hazretisdanbyktr,diyemealinderivayetvar.DemekDeccl,Hazreti
sAleyhisselmdanon,belkiyirmimisliyksekkametliolmaklzmgelir.
Burivayetinzahirifadesisrrteklifevesrrimtihanamnafolduugibi,
nevibeerdecariolandetullahamuvafkdmyor.
Hlbukiburivayeti,buhadsi,hmuhalvehurafezannedenzndklar
isktveozahiriaynhakikatitikadedenveohadsinbirksmhakikatlarn
gzleri grdkleri halde daha intizar eden zahir hocalar dahi ikaz etmek
iin,ohadsinbu zamandadaaynhakikatve tam muvafkve mahz hak
mteaddidmanalarndanbirmanaskmtr.yleki:
sevlikDiniveodindengelendtmstemirresinimuhafazahesabna
alanbirhkmetileresmilnyla,zulmetlipismenfaatiiindinsizlieve
bolevizme yardm edip tervi eden dier bir hkmet ki, yine hasis
menfaati iin slmlarda ve Asyada dinsizliin intiarna tarafdar olan
fitnekr ve cebbar hkmetlerle muharebe eden evvelki hkmetin ahs
40
(MEK,yl:8[2007],say:19,)Tokd,TeviliEhdisiErtSaa,vr.14b.
(MEK,yl:8[2007],say:19,)Cl,elnsanlkmil,c.2,s.54.
42
(MEK,yl:8[2007],say:19,)
43
Serrite:f.pucu.Emre,delil.Vesile.Baakakmak.Maksad.
41
manevsi temessl etse ve dinsizlik cereyannn btn tarafdarlar da bir

ahs manevsi tecessm eylese, cihetle, bu mteaddid manalar
bulunan hadsin, bu zaman aynen bir manasn gsteriyor. Eer o galib
hkmet neticei harbi kazansa, bu iar mana dahi bir manay sarih
derecesine kar. Eer tam kazanmasa da, yine muvafk bir manay
iardir.44
HazretidrisvesAleyhimesselmntabakaihayatlardrki,beeriyet
levazmatndan tecerrd ile melek hayat gibi bir hayata girerek nuran bir
letafet kesbeder. deta bedeni misal letafetinde ve cesedi necm
nuraniyetinde olan cismi dnyevleriyle semavatta bulunurlar.
hirzamanda Hazreti s Aleyhisselm gelecek, eriat Muhammediye
sallallhaleyhivesellemileameledecekmealindekihadsinsrrudurki:
hirzamanda felsefei tabiiyenin verdii cereyan kfrye ve inkr
uluhiyete kar sevlik dini tasaffi ederek ve hurafattan tecerrd edip
slmiyeteinklabedeceibirsrada,naslkisevlikahsmanevsi,vahyi
semav klncyla o mdhi dinsizliin ahs manevsini ldrr; yle de
HazretisAleyhisselm,sevlikahsmanevsinitemsilederek,dinsizliin
ahs manevsini temsil eden Deccl ldrr.. Yani inkr uluhiyet fikrini
ldrecek.45
te byle bir srada, o cereyan pek kuvvetli grnd bir zamanda,
Hazreti s Aleyhisselmn ahsiyeti maneviyesinden ibaret olan hakik
sevlik dini zuhur edecek, yani rahmeti lahiyenin semasndan nzul
edecek; hli hazr Hristiyanlk dini o hakikata kar tasaffi edecek,
hurafattan ve tahrifattan syrlacak, hakaiki slmiye ile birleecek; manen
Hristiyanlkbirnevislmiyeteinklabedecektir.VeKuranaiktidaederek,o
sevlik ahs manevsi tbi ve slmiyet metbu makamnda kalacak; dini
hak bu iltihak neticesinde azm bir kuvvet bulacaktr. Dinsizlik cereyanna
kar ayr ayr iken malub olan sevlik ve slmiyet ittihad neticesinde,
dinsizlik cereyanna galebe edip datacak istidadnda iken; lemi
semavatta cismi beersiyle bulunan ahs s Aleyhisselm, o dini hak
cereyannn bana geeceini, bir Muhbiri Sadk, bir Kadiri Klli eyin
vadine istinad ederek haber vermitir. Madem haber vermi, haktr;
mademKadiriKllieyvadetmi,elbetteyapacaktr.
Evet her vakit semavattan melaikeleri yere gnderen ve baz vakitte
insan suretine vazeden (Hazreti Cibrilin Dhye suretine girmesi gibi) ve
ruhanleri lemi ervahtan gnderip beer suretine temessl ettiren, hatt
lmevliyalarnoklarnnervahlarncesedimisalylednyayagnderen
birHakmiZlcelal,HazretisAleyhisselm,sdinineaitenmhimbir
hsn htimesi iin, deil semai dnyada cesediyle bulunan ve hayatta
44
45
KastamonuLahikas,s.80
Mektubat,s.6
olan Hazreti s, belki lemi hiretin en uzak kesine gitseydi ve

hakikaten lseydi, yine yle bir neticei azme iin ona yeniden cesed
giydirip dnyaya gndermek, o Hakmin hikmetinden uzak deil.. belki
onun hikmeti yle iktiza ettii iin vadetmi ve vadettii iin elbette
gnderecek.
Hazreti s Aleyhisselm geldii vakit, herkes onun hakik s olduunu
bilmeklzmdeildir.Onunmukarrebvehavass,nuruimanileonutanr.
Yoksabedahetderecesindeherkesonutanmayacaktr.46
Nasraniyet ya intifa veya stfa edip slmiyete kar terki silh
edecektir.Nasraniyetbirkadefayrtld,protestanlageldi.Protestanlkda
yrtld, tevhide yaklat. Tekrar yrtlmaa hazrlanyor. Ya intifa bulup
snecek veya hakik Nasraniyetin esasn cmi olan hakaiki slmiyeyi
karsndagrecek,teslimolacaktr.tebusrrazme,HazretiPeygamber
Aleyhissalt Vesselm iaret etmitir ki: Hazreti s nzil olup gelecek,
mmetimdenolacak,eriatmlaameledecektir.47
saleyhisselmnnzliinbizlerneyapmalyz?
Herkes s aleyhisselm beklerken yukarda anlatlanlara bakarak
dnlmesi gereken Mehd aleyhisselmn gelmemesi ile s
aleyhisselmn gelmesine almak gerektii gzlenmektedir. Bu nedenle
slamnintiarkarsndaseviyetinmslmanolmasgayretibizlerehedef
gsterilmektedir. Hz. s aleyhisselm velayetin mmessili olmas ile
nbvvetinsonaermesineticesindeslamndnyaleminicemetmesiiin
batnnhidteyineyardmcolmakhermslmannvazifesidir.
Beeri bir vcudun indirilmesi Allah Tel iin lemi yeni batan
yaratmaktanokkolayolduubirgerektir. 48saleyhisselmndiriolmas,
srlanmas veya tekrar yeryzne geri dnmesi nemi haiz bir mesele
olmaktan ok tad mana ynyle mslmanlarn istikamet ynn
belirleyicibirhusustur.ylekiRaslllahsallallhaleyhivesellembizlere
batygstermivebaarnnburadangeleceinibeyanetmitir.
Mesela Osmanl Beylii devletten imparatorlua geerken izledii
istikamet yine baty kendine katmak sevdas ile olmutur. Eyyb Sultan
radiyallh anhn ihtiyar halinde Medineden stanbula getiren g sy
gkten yere indirmek iin verilen gayrettir. Bu hareket sevilere Hz. s
aleyhisselm tanr olmayp nebi olarak anlatmaktr. Bunu onlara
anlatacaktamslmanlardr.teozamansaleyhisselmyeryzneinmi
olacaktr. nk sevilerin Hz. sy tanr, Musevilerin tanr soyundan
46
Mektubat,s.57
Hutbeiamiye,s.113Mektubat,s.470
48
Sizin yaratlmanz da, tekrar diriltilmeniz de ancak bir tek kiiyi yaratp iade
etmekgibidir.pheyokkiAllahbihakkniiticidir,grcdr.(Lokman,28)
47
geldikleriinYahudolduklarnkabuletmelerindenvazgeirmekiin1500
yl gemitir. Mslmanlar baarsz kalmtr. Bu durumlar hala devam
etmektedir. Bu halin terkini salamak iin biz mslmanlarn byk gayret
gstermelerigerekmektedir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem dou milletlerinin topraa
bamlln bildii iin batnn srekli hedefte kalmasn salamak iin s
aleyhisselmn nzl ile iaret etmitir. Son zamanlarda mslmanlarn
eitli sebeplerle batya ynelii Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bir
mucizesidir.
Hz. s aleyhisselmn nzl siyasal slamn batya ynelmesi ve onu
kendineevirmesiiinverilenbirhedeftir.
smetzelslamBat'yaaitkabuledervederki;
MslmanolmakkesinlikleHintliveinliolmamakdemektir.Birzihniyet
olarak. nsan zihninin ileyi biimi olarak biz Batllar bir ortak paydaya
sahibiz.Hintlilerveinlilerbupaydanndnda.Bizimki,Helenistikkltrle
dahadoruAtinaKudseksenindeolumubireydir.
Siyasal slam dnyada daha gerek boyutlaryla yzn gstermedi.
imdiye kadar siyasal slam adna bildiimiz eyler byk lde Bat'da
kodlanm muhalefet olarak karmza kt. Bat kltrnn bir paras
olarak slam yznden domu bir siyasal slam' iermiyor bu. imdiye
kadarki maniple edilmi bir siyasal slam'd. Henz dnyann kltrel
yarasnamerhemolmaynerenslamsiyasalmanadabiimlenmedi.49
Mslmanlarn durumu gz nne alnrsa, bu szlerden anlalan hala

Hz.saleyhisselmnyeryzneinmediiveiniiiindedabinlerceylvar
olduudur.
Dolunaydoumuzdagnebatmzdandoar
Gneinbatdandomasbazsflertarafndanrhunbedendenayr
kalmas eklinde yorumlanmtr. nsan, rhunu aalk tabiatlardan
kurtarp melekt semalarna ykseltmesi gerekir. nsann bu ekilde
ruhunu semalara ykseltme iini gerekletirebilmesi iin, iki kere
domu olmas gerekir. Biri kendi anasndan, dieri de kendinden
domasdr. ki kere domayan bir kii, nesnelerin zn/hakikatini
kavrayamad gibi, kendi nefsini ve Hakk da tanyamaz. Ancak
insanlardan yeterli manev olgunlua eriememi olan avam
seviyesindekilerin bunlardan haberi yoktur. Bu yzden neblerin ve
49
http://www.milliyet.com/2000/09/25/haber/hab03.html
vellerinszlerinihakkylaanlayabilmekiininsankmilolmakgerekir.
50
Fakat burada unu ifade etmek gerekir: Sflerin ikinci doumla
kastettii, ruh g (ruh g, tenash) anlayn savunanlarn iddia
ettiigibildktensonrabakabirbedenlednyayagelmekdeildir.51
Sflerin anlad tarzda ikinci doum, kendi geici varlndan geip
fenya eren sfnin ilah hakikati kefederek bek ile varlk bulmasdr.
Ksaca kiinin kendi znn/hakikatinin farkna varmasyla Kendini
tanyanRabbinitanrsztecellieder.Bylecefarkndalkhalineeren
sfnin kendinden yeni bir olu ve doum gerekleir. Gerekleen bu
yenilenmeolaydasflertarafndanikincidoumolarakdeerlendirilir.
52
Clgneinbatdandomasnvarlnbatsndadoanvekefolarak
kabul edilen insann mahede gneine benzetir. Sz konusu olay
gerekleipkiikendisininneolduunuvekimliinibildiktensonrahakiki
vasflar ile tahakkuk eder. Bylece hakikate eren kii remizleri (srlar)
zerekmanartleriniaarvekurtulanlarakarr.Kiibuhaleerdikten
sonra, ayrlk ve vuslat sergisi drlr. Kyamet annda tvbe kaps
kapandveimannfaydasolmayacagibiburadadaartkbakabirey
sz konusu olmaz. Bir eye iman etmek veya inanmak iin onun gaipte
olmas gerekir. Aradan rtnn kalkp her ey ortaya kt zaman
gaiplikhalidegider.Bylecebuaamadaolaybizzatgeekleirveimann
herhangi bir hkm kalmaz. Kyamet esnasndaki gibi byle bir manev
makamda maddi manada tvbe kabul edilmez ve gnah balanmaz.
nk gnah ve balanma ikilik mahalline ait eylerdir. Fakat eriilen
teklik/birlik makam ikiliklerden ve onlara ait olan eylerden
mnezzehtir.53
Dier bir yaklama gre de gnein batdan douu, ruhun ilk
merkezine dndr. Bu olay gerekletikten sonra tvbe kapsnn
kapan ise can boazna gelen kiinin tvbesi kabul olunmaz eklinde
50
Tokd,TeviliEhdisiErtSaa,vr.15a.
Sflerin devr anlay Biz Allaha aidiz ve sonunda Ona dneceiz. (Bakara,
156)ayetindenesinlenerekgelitirilmibiranlaytr.Buanlayagrelahvarln
yansmas olan insan sonunda tekrar yansd yere dnecektir. Vahdeti vcutu
sflerin savunduu bu anlay tasavvuf edebiyatnda Devriye adyla bir tr
oluturacakderecedenemliyertutar.
52
Sflerin ruh g/reenkarnasyona (tenash) baknn tespiti iin bk. Mustafa
Akar, Reenkarnasyon/Tenash Meselesi ve Mutasavvflarn Bu Konuya
BaklarnnDeerlendirilmesi,Tasavvuf,Ankara2000,say:3,s.100;AdnanBlent
Balolu,slmaGreTekrarDou:Reenkarnasyon,KitabiytYay.,Ankara2001,s.
141.
53
Cl,elnsanlkmil,c.2,ss.5455.
51
yorumlanmtr.54
Daha nce belirttiimiz gibi Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz

Mehdyi beyan ederken kendisindeki Mehdyyet ve seviyyetten de haber
vermektedir. Bu nedenle gnein douunun batdan olmasna sebeb yine
kendi varl olduunu da ayan etmektedir. Bu ehlulllah iin normal
hallerdendir. nk onlar Allah Telnn btn olarak tecelli ettii
kullardr. Onlarda Hd, ve Hay sfatlar tecelli ederken karl olmas
gereken Mdil sfat da mecburen zuhur eder. nk dnya artlarnda
zddyetsebebiyettir.NiyziMsrefendimizdeozamannssveHatml
Evliyasolduunuoukezaikretmitir.
Bu anlattmzn bir benzerlerini smail Hakk Bursevi kaddesellh
srrahulazizuekildeanlatmaktadr.
Arz mukaddeseden sonra muteber olan ehr Konyadur. Zira
ereflmekn bilmekn hasebince hatmlenbiynun srr azmi
olan hatmlevliynun ferzendi dilbendi olan eyhi yhuddny
Sadreddin (Konevi) Hazretleri anda sdedr. Ve anun makdn olan
culmi klliyye ve cziyye ve tecelliyt lhiyye ve telifat nefsei
aybiyyekimseyemyesserolmamdur.Pes,hazretihatmlevliygibi
kendi dahi beynelasfy lem ve feyzi nmtenhide bir okyanus ve
alemdr.VeandansonradideiitibrdagrnenKbrsdur55srrburada
zikrolunmaz.56

Buszlerimelekbanavahyetti
Melekkelimesininrislet:elilikanlamnagelenikiayrkkten,birde
kuvvet manasndaki melk kelimesinden tredii hakknda aklamalarn
olduugrlmektedir.Melekler,AllahTelnnemirleriniyerinegetirmekle
ve Ondan aldklar emirleri yerlerine ulatrmakla grevli olduklar iin
onlara bu isim verilmitir. Buna gre melek lgat bakmndan kuvvetli,
kuvvetsahibidemektir.
Kurn ayetlerinin iaretine gre melekler, hem ilm ve kelm bir rh
54
Cl,elnsanlkmil,c.2,s.55.
phesizkiherDeccaliinsveherFiravuniindeMsavardr.Binylndan
sonraki yzyln bandaki mceddidi batn ve hatta zahir cihetinden tandk. O da
zamannn alameti ve vaktinin kutbu, Kostantniyyede oturan hazreti eyhim El
SeyyidOsmanElFazlkaddesellhsrrahulazizdr.Ondan,birinciyzden,sonra
iki sene iinde Hakk'a yrd. O, ikinci yzylda ilk Mehddir. kinci ise, ikinci
yzylnbandabeklenendir.(BURSEV),v.134b,96.Varidat
56
(BURSEV),v.156b,114.Varidat
55
tebli yapmakta, hem de bir fiil, ilh kudret ve yaratmann da teblicisi

olmaktadrlar. Meleklerin,durumlarnagreinsanlarlazelilikiveirtibatlar
vardr. Melekler, nebilerin ve mminlerin en byk yardmclardr. Onlar
inananlar manen destekler, cennetle mjdeler ve mminler iin dua ve
istifarederler.
Niyzi Msr, Mehd ve s aleyhimesselm ile ilgili szlerinin nefsni
olmadn baz ilham ve iaretlerle bu sonuca ulatn bildirerek, yanl
anlayadmeyindemektedir.

Karanlkgecedebizeilhamolarakgeldi.
Eb Yezd elBistm (hyt. 234 veya 261 / 874), bu makam ve
doruluuhakkndarusmlimlerinehitabederekderki;
Sizilminizilnnlden(rivayetiolarak)aldnz.Biziselmimizi,
hi lmeyen diriden aldk. Bizim gibiler; Kalbim Rabbimden rivayet
ederki..diyoruz.Sizlerise;
Filanca bana rivayet etti ki.. diyorsunuz. Hlbuki o, nerede? diye
sorduumuzda;Old.derler.Filancadanrivayetetti.dediklerinde
de, bu sefer o nerede? diye sorulur. Cevap; o da ld. olur. 57
(Kelimt,58152154)
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
M'minin ferasetinden saknnz, nk o Allah Tel'nn nuru ile
bakar59
HacsmailHakkhrmSivaskaddesellhsrrahulaziz;
Gardalarm!Raslllahsallallhaleyhivesellemdebuyurduki:
Bizimle nbvvet son erer, vahiy kesilir, ilham devam eder. Allah
Telnn yeryznde halifeleri olur ilhamla doruyu haber ederler
ferasetle gizliyi kefederler. 60 Buyurarak ilhamn devam ettiini
mjdelemilerdir.
57
(ATA,1993),s.412;
erhu KelimtisSfiyye verRed al bn Teymiyye min Kelmieyhil Ekber
MuhyidddnbnilArab,MahmdMahmdelGurb,SuriyeDmak,14021981.
59
Hadis bn mer. Ebu Said el Hudri. Ebu Umme, Ebu Hureyre gibi sahabelere
izafeten rivayet edilir. Ancak her rivayette de zayf, metruk ve hadisi kabul
edilmeyenravilerinolduubelirtilir.Ahmetb.Hanbel.YahyaelKattan,Buhr,Ebu
Davud. Nesa. Darekutn, bn. Hibban gibi mdakkik ve muhakkik hadisiler
deayngrtedirler.Bkz.bn.Cevzi.Mevzuat.III/145147:bn.Arrak.II/305.306;
Sani.51
60
(ZDEMR,2008),s.8
58
Msrykorkakbirizannetmeyin
AllahTeldankorkmak,ulubirduraktr;hlssahipleripekbyk
tehlikededir denmitir. Fare, arslandan hi korkmaz; farenin korkusu
kedidendir. Dnya ehli fare sfatldr, Allah Teldan korkma
mertebesineerememilerdir,Onlar,kendicinslerindenolanahneden,o
sesten korkarlar. Akl, bu dnyann terzisidir. Aklsz adamda anlay
yoktur; pisi temizden ayrdedemez. Akl da, yalnzca her eyi
ayrdedemez,meerkiHakkderdi,onayardmcola.Odert,akla,doru
dzen ayrt edi kaabiliyeti verir de bylece Allah Tel ya varan yolu
aar,kavumaduranaerer.
Dert,hiretdilemek,AllahTelyakavumakiinaklkendisineara
edinir,Velidenbakas,nerdenAllahTeldankorkacak?Birkarncack,
ejderhadan korkmay ne bilsin? Fare, kedinin nne kahramanca
gidemez;amaarslannkarsnakorkmadangider.
Pisfarekediyelyktr.natarslanfareyesaldrmaz.Halk,ahneden,
osestenkorkar.Hakktankorkansaeibulunmayankiidir.Ancak,kz
adamdanveyastemenocuk,ylandan,akreptenkorkarmhi;
Kiminaklfazlaysakorkusudafazladr.Bilmeyenkiiyeysemelhem
de birdir, yara da. Korkmak, rkmek, akln iidir; akl olmayann iyiden,
ktdenhaberibileyoktur.Aklgerekkionlarnarasndanaalkkiiyle
yce kiiyi ayrdetsin. Ama akln ayrdedii de tam deildir; nk derdi
olmayan akl, hamdr. Akl, dertle e oldu mu, ondan sonra onun reyi
salamlar. Dertsiz akl, dnyaya klavuzdur; ama derde dt m,
hiretinHayderiolur.Akla,beenilenyoluseecekgz,grveren,
derttir,
Bylesi akl, boyuna Allah Telyla megul olur. Boboaz, kt ili
nefse e olmaz. Aalk himmeti ycelir; artk ne padiahtan korkar ne
validen. Gn ycesinde meleklerle uar. Her solukta yeni bir bayrak
aar. Ak mushafn candan okur, onun bildiini kim bilebilir, kim
anlayabilir ki? Ebed saltanata nail olur; mekn leminde meknsz
padiahkesilir,Byleolureycan,belkideyzmisliolur;onunhliszle
anlatlamaz.61
YeminolsunAllahTelnnyardmDecclinkahrnakarvardr.
61
(VELED),balkCXII,b.5040..
DECCLINIKII
Masdar
deveyi katranla oka yalamak oulu Deccl
olanArapaszlklerdeyalancmesih,bysveyalanlarilehakkbatl
ile kartran, yalan syleyen, gz boyayan, hak ile batl kartran
anlamlarna gelmektedir. branice szlklerde de yer alan Deccl,
Kzgnlkla karlad, aldatt, terk etti anlamlarna gelen dagala
kelimesinden tretilmitir. Daggl yalanc, sznde durmayan
manasndadr. Klasik kaynaklarda Deccl ahir zamanda onaya kp
gsterecei harikulade olaylar sayesinde baz insanlar dalalete
srkleyeceineinanlankiieklindetarifedilmektedir.Decclnbirlakap
olduu, ok yalanc, gizleyici, sahtekr olmas, hakk btl ile rtme
hususundaolaanstbirgcbulunmasnedeniylebulakabnyaktrld
dasylenmektedir.
Decclla ilgili inanlarn ilk defa ne zaman ve nerede ortaya ktn
sylemekmmkndeildir.Tarihboyuncadoutoplumlarnnanlayna
gre yaratc ile ktler arasnda srekli bir mcadele olmu, onlarn
inanlarbuyapdaekillenmitir.Buanlaynkutsalkitaplardadayerald
grlmektedir.
Hristiyan kltrnde, s Mesih dmanlarn ifade etmede Antikrist
(Mesih Dman) terimi kullanlmaktadr. Antikrist ayn zamanda ahir
zamanda Hristiyanl ykmaya alacak olan eytan ahsiyet (Deccl)
olarak dnlmtr. Matta ncilinde Deccln karl olarak mesiha
daggala. nabiyya daggala gibi ifadeler kullanlmtr. akirtleri Hz. s
aleyhisselma dnyann sonunun yaklamasnn alametinin ne olduunu
sorduklarnda o da mesihin kendisi olduunu syleyen yalanc mesihlerin
kacan,bukiilerinbykalametlerveharikalaryapacaklarn,bazlarn
saptracaklarnsyler.
Tarihte gerek Hristiyan dnyasnda gerek slm dnyasnda eitli
ahsiyetlerinDecclolarakdnldgrlmektedir.
Hristiyanln ilk yllarnda Neron (. 9 Haziran 68) Deccl olarak
dnlrken. Hal seferleri srasnda Yahudiler Trkleri Deccl olarak
grm, Trklerin srailin intikamn alarak Hristiyan kiliselerini ahra
evireceini dnmtr. Vahiy kitabnda Deccln simgesi 666dr:
Hikmet buradadr. Anlay olan, canavarn saysn hesap etsin: nk
insan saysdr ve onun says alt yz altm altdr (Kitab Mukaddes
1988: Vahiy. XIII. 13). Eskiden saylar ifade iin harf kullanlmas ve
Neronun ismindeki harflerin 666ya eit olmas Neronun Deccl olarak
dnlmesine neden olmutur. Sonraki dnemlerde gerek Martin Luter
(14831546) gerekse John Jewel (16221571) tarafndan Papa ve papaln
Decclolaraktarifedildiigrlmektedir.
1760l yllarda Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin Deccl
olduuiddiaedilmi,hattabuiddialarndesteklemekamacylaMuhammed
ismini 666 simgesiyle zdeletirmek iin Moametis eklinde
deitirmilerdir. Son dnem Hristiyanlk dnyasnda Deccl olarak
dnlenisimlerunlardr:
HenryVIII(12071272),
GreatPeter(12391285),
QueenMary(15151560),
OliverCromwel(15991658),
NapoleonBonaparte(17691821),
NapoleonIII(18081873),
VilademirLenin(18701924),
KayserWilhelm(18781945),
AdolfHitler(18891945),
JosephStalin(18791953),
FriedrichNietzsche(18441900).
Trihi Cihan G yazar Alaaddin Ata Melik Cveyn (. 4 Zilhicce
681/1283) eserinde Harizm devletinin idarecilerinden erefeddin Harezm
yi, Deccle benzetmekte, Horasana geliini Decclin geliine
benzetmektedir. Tarihi Mustafa li (15411600) III. Murad dnemi
sadrazamlarndan Sinan Paay Deccal olarak gsterirken zellikle yirminci
yzylda Afrikal Mslmanlar Avrupal smrgecilerin Deccal olduuna
inanm,hattabuinanMslmanlarnfanatizmeynelmesineveharekete
gemesinenedenolmutur.62
ERTISAAT(KIYAMETALMETLER)RSALES
Eyilhisrratalipolan!63
Bil ve haberdar ol ki lemi fakta (dtaki lem) her ne var ise elbette
lemi enfste (i lemimizde) de vardr. nk insan byk nsha
olduundanikiyndeiinealr.BusebeptenikileminsultanRaslllah
sallallh aleyhi ve sellem Hazretlerinin iaret ve beyn buyurduu ert
saat (Kyamet almetleri) de i lemde mevcut olmak lazmdr. mmetin
ariflerine ise vcutta olan bilmek lzmdr. Yoksa dta kyamet olacan
beklemekten bir ey hsl olmaz. Her nebi mmetini deccal ile
korkutmuturmealindekihadsierifdeiinenfsiolacaniaretetmitir.
Zira enbiya Hazretleri deccaln kendi zamanlarnda kmayacan
bilirlerdi.
Evvel Ben Asfar kmas, insanda hayvani sfatlarn meydana
62
(YAMAN,Ekim,2002),s.3240
NiyaziiMsri,Risaleieratsaat[Kitap].AtatrkKitapl,stanbul:[s.n.].Cilt
297.453NYBEL_Yz_K.000502/02;2977MC_Yz_K.000339/06.
Niyzi Msr Sadeletiren: Erdem MEMOLU, Rislei Ert Saat [Kitap
Blm]//EhlibeytAkveNiyziMsr.Ankara:maj,2003,s.7174
63
kmasndanibarettir.nkinsandaenevvelyaratlmolanbusfatt.
kinci olarak Ye'cc Me'cc kmas, insanda yerilmi sfatlarn, bozuk
fikirlerinbtnylemeydanakmasndanibarettir.
nc olarak Deccal kmas, insanda akl maan (Dnya iini gren
akl)Tanrlkveycelikisteiilemeydanakmasdr.
Drdnc olarak Hz. s'nn inmesi, akl medn (Ahret iini gren akl)
kat' inan nuru ile meydana kmasdr. Ve Deccl ldrmesi onun
hkmn ibtl etmekten ibarettir. Nitekim eyh Sadrettin Konev
Hazretleri buyurmutur: Deccal dnyann hakikatinin mazhardr. Onun
iin sa gz krdr. Yani Hakk grmez. Hz. s ise ahiret hakikatinin
mazhardr. Onun ortaya k, Hakkn douu zamandr. Zira her ne
zamankiaklmedzuhurederelbetteaklmaamahvolur.
Beinci olarak Mehd aleyhisselmn k, akl kll (ilhi akl) ve ruh
zamn ortaya kndan ibarettir. O ruh mmetin haslarna Rahmann
nefhas(frmesi)ileolur.Herkeseolmaz.VeKur'an'da
onudzenlediiminsaneklinekoyduumve
onaruhumdanflediimzaman,sizhemenonuniinsecdeyekapann 64
buyurduuburuhaiarettir.Bucihetlemridlerinsdktaliplerefledikleri
Muhammedimayaruhuiteburuhtur.
Altnc olarak Dabbetlarz'n kmas. nefsi levvme zuhurundan
ibarettir. Bir elinde Msa aleyhisselmn asas, dierinde Sleyman
aleyhisselmn mhr olduu. As ile mminlerin yzn svayp ehli
cennetidiivemhrkfiryznevurmaklakfirvecehennemlikolduu
belli olmak iindir. Demek nefsi levvmenin (ktlkten sonra ie
huzursuzluk,rahatszlkverennefis)biryznefsi mlhimeye (ilhameden
nefis)dieryznefsiemmreye(insanktlesrkleyennefis)dnk
olduunuiaretettirmekiindir.Ynisadveakolmayaistidadveimkn
vardr.Tabolursasid,solursaakolduuyzdenzahirolur.
Yedincisi gnein batdan domas, ruhun bedenden ayrlmasndan
ibarettir. Ve ondan kinayedir. Zira ne zamanki ruh cisme taalluk65 etti o
zamandodudemektir.Veayrlndaisebatdandodudemekolur.
EytlibiirfanMuhammediolanklar!Buszlerianlayabilmeleriiin
tabiat esfelnden melekt semlarna vlc66 etmeleri yani iki kere
domalar ile mmkn olur. Birisi anadan dieri kendinden domasdr.
Nitekim Hz. s aleyhisselm Men lem yled merreteyni len yelice
melektissemvti vel arz. Yani ki kere domadan eyann cevherini
64
Hicr,29
Taalluk:Ballk.Mnasebet.Alkalolu.Aitolma.Dnyaalkas.Sevme.
66
Vluc:Girme,sokulma,duhuletme.
65
anlayamaz. buyurmutur. Ayn zamanda nefsin hakkn tanyamaz. mdi

bu artlarn hakikatini anlamak ehli slk olmaa muhtatr. Zira avam bu
inceliklerdenhabersizdir,

67
And olsunki, cehennem iin de birok cin ve insan yarattk; onlarn

kalbleri vardr ama anlamazlar, gzleri vardr ama grmezler, kulaklar
vardr ama iitmezler, ite bunlar hayvanlar gibi hatta daha da
sapktrlar.bunlarnanndadr.
Elhasl enbiy ve evliyann rumuzunu anlamak insn kmile mlki
olmaklahslolur.Bakatrlolmaz.Vesselam.
67
A'rf,179
5
VebadihamdiillalehualenNebiyyissalati
Muhammednmustafhvehveefdalun
Velihittayyibnvesahbihittahirn
Ensarudnmubninvekulluhumhayruna
SmmessalatallvelminHimin
Smmiyeismunebiyylllhekvmn
Vednuhhayrudnullhmuntesran
Veseyfuhlazmugufluhmufettihun
Veilmuhilmunvehkemuhuhukmuna
VeadluhadlunmakmuhMsrun

SonraAllahTelyahamdveNebiyesaltolsun
zerimize farz olan vazifelerden biri Allah Telnn Resul, Mevlmz

Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt ve selm getirmektir. Bu
amelimiz ibadetlerimizin kabul olmasna ve Allah Telnn rzasn
kazanmayasebepolanmayadr.
Salt ve selmn z ifadesi; Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimize tazim gstererek, Allah Telya kar kendimizi emniyete
almaktr. nk Allah Telnn Zat yaratlmlardan ayr ve ulalmaz
olmas bir uurumun varlna neden olduundan, bu ayrl Fahri lem
RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizilegidermioluruz.
Allah Telnn huzuruna varacak biricik yol Efendimize salt ve selm
getirme yoludur. Salt ve selmlar ile Onun dostluunu kazanr ve Allah
Telyaularz.
nk kul, salt ve selm dahi yaparken Allah Telnn zatna havale
ederek Onun yapmasn ister. Bu ise Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizin Allah Telnn yanndaki bykln aa karr. Yani, kul

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mertebesini kavrayamad gibi,
AllahTelyhikavrayamadngsterir.
BizimEfendimizesaltveselmgetirmemizAllahTelnnbizesaltve
selm getirmesine sebep olur ki, sonucu cennettir. Yaptmz salt ve
selmlar Efendimize ulatndan neticesinde kyamette efaat hakkna
kavumuoluruz.
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdularki:
Kimbana(birkere)saltokursaAllahTeldaonaonsaltokurve
ongnahnaffeder,(mertebesini)ondereceykseltir.68
YineNes'deEbTalharadiyallhanhdangelenbirrivyetyle:
BirgnRaslllahsallallhaleyhivesellemyzndebirsevinolduu
haldegeldi.Kendisine:
Yznzdebirsevingryoruz!dedik.
Banamelekgeldiveumjdeyiverdi:
EyMuhammed!Rabbindiyorki:Sanasalavtokuyanherkesebenim
on rahmette bulunmam, selm okuyan herkese de benim on selm
okumamsana(ikramolarak)yetmezmi?69
Hayatmz boyunca salt ve selm okumann frsatlarn aramal bo ve
doluzamanlarmzbuzikirledoldurmalyz.Saltveselmzikribuluana
kavumayanlarnvekendibanayolgstericibirininolmadanyapabilecei
zikirlerdendir.AllahTelnnzikriise,tecrbelibirkiiyeihtiyaduydurur.
nk feyzi Cell ynnden ve nuru yakcdr. Salt ve selmn nuru ise
Cemalynndenolduuiinyakcvezararvericiolmaz.
Byklerimizbuyurdularki;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizi vesile ederek bir kul
ihtiyac iin Allah Telya dua ederse, bu dua melekler vastas ile
Efendimize ulatrlp, filan kii haceti iin Sizi vasta klarak Allah Tel
katnda arac olmanz istiyor. Efendimizde onun iin arac olur. Allah
Teldabuisteigerievirmez.
Allah Telya hamd edersek, Onun rzasn, Mevlmz Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme salt ve selm edersek hacetimizin olmasnda
AllahTelkatndaefaatveyardmcbulmuoluruz.
Kyamet gn bana insanlarn en yakn, bana en ok salvat
okuyandr.70
Yine Tirmiz'de Hz. Ali kerremellh vecheden kaydedilen bir rivyette
yledenir:Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdularki:
Gerekcimri,yanndazikrimgetiihaldebanasalavtokumayandr.
68
Nes,Sehv55,(3,50).
Nes,Sehv55,(3,50).
70
Tirmiz,Salt357,(484).
69
71
Nasl olur ki; bir kii padiahn kapsn, vezirini gemeden alabilir.
Maddiyattabyleoluncamanevlemdebudahameakkatlivezordur.
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki:
Kimbanasalvatokumayunutursa,cennetinyolunuterketmiolur:
72
badetlerimizi salt ve selm ile ssleyip kabul olmasnn yollarn

aramalyz.yleki;
RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizdahiZatMuhammediye
iinsaltveselmederduaederdi.
Hz.Fatmaradiyallhanhadanrivayetedildiki:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mescide girdii zaman
Muhammed(sallallhaleyhivesellem)esaltveselmokur,sonrada:
Rabbim! gnahm affet, rahmet kaplarn bana a derdi, karken
de yine Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)e salt ve selm okur,
sonrada:
Rabbim!Gnahmaffet,ltufkaplarnbenimiinaderdi.73
Hulsa
EfendimizRaslllahsallallhaleyhivesellemeinsanlarnmrlerinde
birkeresaltveselamokumalarfarzdr.
Raslllahsallallhaleyhivesellemokunansalvatkabuledilir.sterse
gsteriiinolsun.
KuranKerimde
Onlar, nefislerine ktlk ettikten sonra, eer sana gelerek, Allah
Teltan afv dilerlerse, Allah Telnn Resul de, onlar iin afv dilerse,
AllahTelytvbelerielbettekabuledicivemerhametedicibulurlar 74
buyuruldu.
AllahTelmSenisevdiimizgibisevgilinRaslllahsallallhaleyhive
sellemEfendimizideseviyoruz.Busevgiyznebizleriaffet.

OnunsetiiMustafakibizimenfaziletlimizdir.
Hkim Tirmiz kaddesellh srrahulazize gre nbvvet, perdeyi
kaldrp, gaybn srlarna vkf olarak Allah Tely bilmektir. Nbvvet,
71
Tirmiz,Daavt110,(3540).
mamBeyhkninubulmandantahriettiinimamSuyutMenhils.70de
kaydetmitir.
73
Tirmiz
74
Nisa63
72
AllahTelnnnuruylamesturolaneyayanfuzedenbirgzdr.Byle
olduundandolayMuhammedsallallhaleyhivesellemsdkadmyla
gelmeye muktedir olabilmitir. Allah Tel, cd ve kereminden ona
nbvvet verdii ve onu mhrledii iin hibir dman ona zarar
verememivenefsdeondanpaynadenialamamtr.(Hatmulevliy,
s. 342343) Tirmiz buradaki htem kelimesi zerinde zellikle durur
veyleder:
AllahTel,nbvvetinbtnczleriniMuhammedsallallhaleyhi
vesellemdetoplam,tamamlamvemhryledemhrlemitir.Allah
Tel onun delilini gizli tutmamtr. Zahir mhr iki omuzu arasnda
beyaz bir gvercin eklindeydi. Btn bu haberlere kar kr olan kii,
buradaki htem kelimesinin son anlamna geldiini zanneder. Bu
ahmakabirdncedir.Hatmulevliy,s.340341
Tirmiz,htemulenbiynn,AllahTelnn,insanlaradeliliolduunu
syler.ZiraAllahTelylebuyurmaktadr:
nananlara Rableri katnda yksek makamlar olduunu mjdele
(Yunus,2).Ayetinyorumundakendinezgslubuylayledemektedir:
O gn Allah cell ve azametiyle grndnde yle der: Ey kullarm,
ben sizi kulluk iin yarattm. Kulluunuzu getirin. Bu makamn
korkusundan hi kimsede his ve hareket kalmaz. Yalnzca Muhammed
sallallhaleyhivesellemhari.Obtnnebilerinnnegeer.nk
o,kulluunsdkylabirliktegelmitir.AllahTelonukabulederveonu
krsnin yanndaki Makm Mahmda gnderir. Bunun zerine onun
mhrnn zerindeki perde kalkar ve mhrn nuru ve aydnl onu
aydnlatr.KalbindendilinebirvgykselirkidahancehikimseAllah
Telybyletesbihetmemitir.NebileranlarlarkiRaslllahsallallh
aleyhivesellemonlaraAllahTelyhabervermektedir.O,ilkhatiptir,
ilkefaatidir.Onalivulhamdvekeremanahtarlar(meftihulkerem)
verilir.Livamminlere,dieriisenebileredir.Hteminbvvetderinbir
konudur.(Hatmulevliy,s.338)75

Tayyib76alineveTahir77ashabnada78saltolsun
75
(FT,2003),s.256258
Tayyib:yi,ho.yidavran.Temiz.Hz.Raslllahsallallhaleyhiveselleme
Cenab Allah (C.C.) en gzel kokular vermitir. Bu yzden kendisine Tayyib
denilmitir.Fk:Hellinhertrlphelerdenuzak,safvetemizksmnadenir.
77
Tahir:Temiz.Pk.Abdestibozacakveyaguslicabettirecekeylerdenbirisiyle
zrlolmayan.Zhirvebtndabtnaypvekirlerdentemiz,pkolduuiinHz.
Raslllahsallallhaleyhivesellemebuisimverilmitir.Mzikte:Makamismi.
76
nsanlarn en hayrllar benim asrmda yaayanlardr. Sonra bunlar
takipedenlerdir,sonradabunlartakipedenlerdir.79
Beni gren veya beni greni gren bir mslmana ate
demeyecektir.80
Ashabma sebbetmeyin (dil uzatmayn). Nefsim elinde olan Zt
Zlcell'e yemin olsun (sizden) biri, Uhud da kadar altn infak etse,
onlardanbirinininfakettiibirmdd'ehattayarmmdd'ebedelolmaz.
81
Hz. Ebu Msa radiyallh anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve

sellemileberaberakamnamazklmtk.Aramzda:Buradaoturupyatsy
daonunlabirlikteklsakdedikveoturduk.Derkenyanmzageldive:
Halaburadamsnz?buyurdular.
Evet!dedik.
yiyapmsnz!buyurduvebansemayakaldrd.Banskasemaya
kaldrdveylebuyurdu:
Yldzlarsemannemniyetidir.Yldzlargittimi,vaatedileneysemaya
gelir.BendeAshabmiinbiremniyetim.Bengittimmi,onlaravaatedilen
eygelecektir.Ashabmdammetimiinbiremniyettir.Ashabmgittimi
mmetimevaatedileneygelir.82
Bir yerde len Ashabmdan hibirisi yoktur ki, Kyamet gn orann
ahalisinebirnurveonlara(cennetesevkte)birrehberolmasn.83
Saidbnu'lMseyyeb,Hz.merradyallahuanh'tannaklediyor:Demiti
ki: Ben Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi dinledim, buyurmutu ki:
78
Ashab:(Eshb)(Sahib.C.)Arkadaolanlar.Sahipolanlar,kullanmayetkisinesahip
kiiler.Halk,ahali.Sahabeler,yaniRaslllahsallallhaleyhivesellemigrm
ve mmin olarak ona ve onun mesleine bal kalm olan zatlar. Bu kiiler,
insanlk, doruluk ve her trl faziletlerde en ileri seviyede bulunan
ahsiyetlerdir.Onlar Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi her an yakn alka ile
takip ederler ve Ona, her cihetle ittibaa alrlard. Dima sdk ve sadakatten,
doruluk ve faziletten ayrlmamak cehdi iinde idiler. slmiyetin neir ve tmimi
iinhereitfedakarlktanekinmezlerdi.RisaleiNurKlliyatndanMektubatisimli
eserde denildii gibi: l ve Ashb nmnda bu zevat kirm, nevi beerin
enbiyadan sonra ferset ve diryet ve kemltla en mehur, en muhterem, en
nmdar,endindarveenkeskinnazarltifeiazimesidirler.
79
Buhari, ehadat 9, Fezailu'lAshab 1, Rikak 7, Eyman 27; Mslim, Fezailu's
Sahabe,214,(2535);Tirmizi,Fiten45,(2222),ehadat4,(2303);EbuDavud,Snnet
10,(4657);Nesai,Eyman29,(7,17,18).
80
Tirmizi,Menakb(3857).
81
Mslim,Fedailu'sSahabe221,(2540).
82
Mslim,Fedilu'sSahbe207,(2531).
83
Tirmizi,Menakb(3864).
Ben, Rabbimden Ashabmn benden sonra decei ihtilaf hakknda

sordum.Bununzerineylevahyetti:
Ey Muhammed! Senin Ashabn benim nezdimde, gkteki yldzlar
gibidir. Bazlar dierlerinden daha kavidirler. Her biri iin bir nr vardr.
yleyse, kim onlarn ihtilaf ettikleri meselelerden birini alrsa, o kimse
benimnazarmdahidayetzeredir.
Hz. mer der ki: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem (devamla) ilave
etti:
Ashabmyldzlargibidir,hangisineuyarsanzhidayetibulursunuz.84

Onlardinimbninensar85vehepsienhayrllarmzdr.
ayetEnsarbirvadiyeveyageideslketsebendemutlakaEnsar'n
gittiivadiyevegeideslkederim.(EerhicretolmasaydbenEnsr'dan
biriolurdum.)
EbuHreyre radiyallhanhderki:Onaannemvebabamfedaolsun.
(Bu szyle haddi am, Ensarn hakkndan fazlasn onlara vererek)
zulmetmideildir.(Zira)onlarO'nubarndrdlarveO'nayardmettilerveya
birbakakelime(ileifadeedilecek)yardmlaryaptlar.Mallarylakendisine
86
veAshabnamuvenettebulundular.
Benim kendisine sndm srdam ehli Beyt'imdir, dayanam da
Ensar'dr. yleyse onlarn (Ehli Beyt ve Ensr'n) kusurlularn affedin,
87
faziletliolanlarnadasarln.
88
AllahTel'yaveahireteimanedenkimseEnsr'abuzetmesin.
Ensar dayanamdr, srdamdr. nsanlar sayca artarken onlar
84
Rezintahri etmitir. (Hadisin birinciksmn Cmi'u'usSair'deSuyutikaydeder

(Feyzu'lKadr4,76).kinciksmdabnuAbdi'lBerr,Cmi'u'llm'dekaydetmitir(2,
91).
85
Ensr:(Nsr.C.)Yardmclar.Mdfiler.Raslllahsallallhaleyhivesellem
Mekkeden Medineye hicretinde Onun mcadelesine itirak edip ona yardmc,
mdfi, muhafz vaziyetini alan ve Cenb Haktan ve Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemden yardm ve nusret dileyen Sahabei Kiram hazerat. Bu Zevat
Kirm Medinedeki Evs ve Hazre kabilesindendirler. (R.Anhm) Ensrullah da
denir.
86
Buhari,Menakbu'lEnsar2,Temenni9.
87
Tirmizi,Menakb,(3900).
88
Tirmizi,Menakb,(3903).
89
azalacaklar.yleyseonlarniyilerineyapn,kusurlularndaaffedin.

SonrasaltHiminVelisiHz.Alikerremellhvecheheolsun.
EyAli,sendnyadaveahiretteVeli'msin90
Alibenden,bendeAli'denim,kendisitmmminlerinVeli'sidir91
EyAli,senmminlerinVeli'sisin92
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gzetiminde zel yetien

Eb'lHasen Ali b. Eb Tlib elKura elHim'nin (hyt. 40/661),
Allah'n yetlerinin ve hikmetin okunduu 93 evinde geliip
olgunlatbilinmektedir.phesizonuniindebulunduubuortamve
yaad evre artlar, Kur'an ve Snnet konusunda onun geni ilim
sahibi olan, Vallhi, Kur'an'dan inen yetlerin ne hakknda nzil
olduunuokiyibilmekteyim.phesizRabbimbanaakledenbirkalp
vekonuansdkbirdilbalamtr94veBenimyanmdaolanancak
Allah'n kitab veya mslman bir adama verilen anlama ve sezme
kabiliyetidir 95 diyerek Allah Tel'nn kendisine ltfettii ilim, hikmet,
akl,idrakvesezgigibinimetveimknlardilegetirendir.
Medine'yehicretedeceisradaRaslllahsallallhaleyhivesellemi
ldrmeye gelecek dmanlar oyalamak maksadyla Mekke'de Onu
brakmas,hicretinbeinciayndateesssedenmuht96esnasndaonu
kendisine karde olarak semesi, onun Bedir, Uhud, Hendek ve Hayber
89
Buhari, Menakbu'lEnsar 11; Mslim, Fezailu'sSahabe 176, (2510); Tirmizi,

Menakb,(3901).
90
Sahihi Mslim c.2, s.24Hz.Ali'nin faziletleri babnda / elHakim'in "Mstedrek
esSahihayn" c.3, s. 109 / Tabari'nin "Riyad'ul Nadara" c.2, s.203 / Tirmizi"Kenz'ul
Ummal"c.6,s.152'dentahricetti./bniHacer'in"Sevaik'lMuhrika"s.107/Talhis
elMstedreks.26/MsnedelBezzar/MsnediAhmetbinHanbel
91
elMttaki elHindi'nin "Kenz'ul Ummal" c.2, s.607 / elMnavi' nin "Knz el
Hakaik" c.1, s.71 / elKunduzi elHanefi'nin Yenabi'l Mevedde" s.179 / erh'l
Erczats.293/s'aferRabins.177,178/ElZehebi'nin"TalhiselMstedrek"
92
SneniTirmizic.6,s.267/MsnediAhmetbinHanbelc.4,s.468
93
Ahzb,34
94
Suyt, Celleddn Abdurrahman b. Eb Bekr, Trhu'lhulef (thk.
Muhammed Muhyiddn Abdlhamd), Beyrut 1416/1995, s. 210. Kr. bn
Abdilberr, Eb mer Ysuf enNemer el Kurtub, elstib f ma'rifeti'lashb
(thk.AliMuhammedelBicv),Kahire,ts.,III,1107.
95
Buhr,lim,39.
96
Muahat:Kardelikedinme
gazvelerine itirak ederek Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin

sancaktarln yapmas, emsali grlmemi kahramanlklar gstererek
zafer ve fetihler elde etmesi, Uhud ve Huneyn gazvelerinde eitli
yerlerinden yara ald halde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi
koruma ve kollamada olaanst gayret gstermesi, Onun tarafndan
onaverilenEbTrbknyesi/lakabyanndaonun,elMurtazve
Esedullhi'lglib gibi lakaplarla anlmas, Hz. Raslllah sallallh
aleyhivesellemektiplik/sekreterlikvevahiyktipliiyapmas,hicretin
altnc ylnda Fedek'te Sa'd oullarna gnderilen seriyyeyi,97 onuncu
ylnda da Yemen'e dzenlenen seferi sevk ve idare etmesi, Tebk
Gazvesi'nde Raslullh'n vekili olarak Medine'de kalmas, Mekke'nin
fethinden sonra Kbe'yi putlardan temizleme iini stlenmesi, Hz.
mer'inFilistinveSuriyeseyahatiesnasndaMedine'deaskervaliolarak
kalmas, slm tarihinin Cemel, Sffn, Nehrevan gibi talihsiz vak'alar
sonunda gzya dkp muhaliflerinin iman ve hidayetleri iin dua
edecekkadarhassas,takvsahibiveidealistbirmminveimammzve
efendimizdir.98

AllahTelnnNebsiOnuenkuvvetlimizolarakisimlendirdi.
Hz.Alikerremellhvechekuvvetlimizoluncabirimtihanvesilesiolmas
da mukadder oldu. Bazlar Onun kuvvet ve cazibesine kaplarak ok
sevdiler. Bazlar da inkr ettiler. nk kuvvet yerine gre byk kazan
olduu gibi byk sorumluluklarda getirdi. Bu ekilde ifrat ve tefrid aa
kt.
Hz. Ali kerremellh vechenin u sz, ifrat ve tefritin bir helak
sebebiolduunugstermektedir:
Benim hakkmda iki ahs/zmre helak olacaktr: Ar derecede
seven kimse ki, beni bulunduum makamn dnda bir yere koyar ve
bendeolmayanvasflarlabeniver.ftiraderecesindebuzedenkimse
ki,beriolduumeyleribanaatar/isnadeder99

97
Seriyye:Dmanzerinegnderilensvarimfrezesi
(GLER)
99
Ahmed b. Hanbel, I,160; bn Ebi'lHadd, erhuNehci'lbela, V, 6; XX, 40.
(GLER)
98
Onundini100AllahTelnnenhayrlyardmedilendinidir.
Cabir radiyallh anhn rivayetine gre Hz. Raslllah sallallh aleyhi

vesellemTaifgnHz.Alikerremallhvechehileuzunuzunyaptzel
birgrmeyigrenimanlarHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemebu
konumann uzun srmesinin hikmetini sorunca Hz. Raslllah sallallh
aleyhivesellem
Onunla gizli konuan ben deilim, Fakat Allah onunla gizlice uzun
konumamemirbuyurdu.der.101

Onunazametliklckilitlerimiziacdr.
Zlfekr(Arapadaentikliyada.boumlu),ZLFKR olarakda
bilinir, slam geleneinde Hz. Ali kerremellh vechenin simgesi olan
atalkl.Zlfakar...Fikardeil,fekar'draslnda...stndrharekesi...
Z,sahibdemek...Zlfakar;ukurlu,gediklidemek...Yaplndandolay,
sanatndandolaystnnbylegedikgedikolmasndan,girintilikntl
102
olmasndandolayZlfekardiyeadlandrlm.
Bedir Sava'nda (624) ldrlen mriklerden Munebbih bin el
Haccac esSehmi'nin ya da olu elAs bin Munebbih'in klcyken,
ganimetolarakelegeirildiktensonraHz.Raslllahsallallhaleyhive
sellemtarafndanHz.Ali'yeverilmitir.GerektedzveikiazlbirArap
klc olduu halde, azlarnda entikler alm olduu iin Zlfekr
olarak adlandrld sanlmaktadr. nl tarihi Asm'i, Ts ehrinde
HlifeReid'i,klcbelinetakmolarakgrdnveklcziyaretetmek
isteyipistemediinisormu,kendisininbylebirarzusununvarolduunu
100
Din:Ceza,ivaz.manveamelmevzuuolarakinsanlaraCenabHakktarafndan
teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarnn heyeti mecmuasdr. Din, kinatn,
dnyann hayatn ve insann yaratl gayeleri ve var olu ekillerini aklyarak,
onlar mnaszlktan ve abesiyetten kurtarr. nsanlarn cemiyet hayatnda bar
iinde ve kardee yaamalarn salar, hakiki saadete ulatrr. Dinin zayflad
cemiyetlerde rklk ve ihtillci ideolojiler yaylr. Milletin birlik ve dirlii bozulur.
CenabHakknDerghUluhiyyetinekullukedasnavesilevemedarolanibadet,
slm, eriat. Millet. det, hl, siyaset. Hesab. Kahr, galebe, istil. Mlik
olmak.Azizolmak.taatetme.Ver,takv.Msiyetveikrahvehizmet.Hkm,
kaz ve ihsn. Bir eyi det eylemek, deb. Siret ve tarikat. Tedbir ve tevhid.
Melik, mlk. Birisini holanmad eye sevketmek. Ist: Allah ile kul ve kullar
arasndakimnasebetleritanzimedennizam.
101
TirmizibuhadisiHasenGaribolaraknitelendirir.Bkz.Tirmizi.Menakb.20
102
M.EsatOAN,29.12.1993MelbourneSohbetinden
syleyinceklcknndankararakkendisinegsterdiiniveklcnazn
da on iki boum bulunduunu kaydeder. Ama halk arasnda atall bir
klolarakbetimlenmiveyleefsanelemitir.
SonolarakAbbasileregeenklcnstndelayuktalmuslimbikfir
(hibir Mslman bir kfiri ldrd iin ldrlemez) biiminde son
bulan bir yaz olduuna inanlr. Hz. Ali'nin ad evresinde yaylan
efsanelerlebirlikteZlfekr'ndanemiartmtr.SffinSava'nda(657)
klcn iki ucunun dman askerlerinin gzlerini kr ettii, Hz. Ali'nin
onunla inanlmaz zaferler kazand ve 500' akn kfirin ban
kopardyadagvdesiniortadanikiyeayrdanlatlr.
mm a'ran, Bedri Mnir'de klta boumun, ilenip sslenmi
olmaktankinayeolduunuyazar.Hattgzelliiniartrmakiin naklar
arasndayeryerukurlarbulunup,kkcevherlerlesslyd.
mmHasenBasri,Urfe'den,odammCaferSadkaleyhisselmn
Muhammed ismindeki kardeinden rivayet ederek: Bedir savann
yapld gn, Rzvan isminde bir melek gkten nida edip yle der:
Ali'den daha cesur bir gen ve Zlfikr'dan da daha gzel bir kl
yoktur.Fakatbuszhalkarasndadeiiklieurayarakbazirleronu
vezinkalplariindedeiikekillerdeifadeetmeealmlardr.
EskidenslamlkelerindedeerlikllarnstndelaseyfeillaZlfe
kr(Zlfekr'danbakaklyoktur)yazsyeralr,bunugenelliklevela
fetaillaAli(Ali'denbakayiityoktur)szleriizlerdi.
Ey Fatma, Zlfekr'm bana ver ki sava ve arpma gnnde

benimyegneyavervearkadamancakbukltr.
Zlfekr, daha sonra Hazreti Ali'den el deitirerek, ehit olan
Hazreti Hseyin'in olu Hasan'n olunun olu Muhammed bin
Abdullah'a gemitir. Mansur Devanik ile yapt sava esnasnda ehit
edilinceeldeitirmiveBeniNeccrkabilesindenbirisinedrtyzaltn
bor karlnda teslim edilmitir. Zlfekr' ona verirken, unlar
sylemitir: Bu klc Eb Talib'in ocuklarndan kime verirsen ver,
sana,buklcnkarlnverirler.
Cafer bin Sleyman bin Ali bin Abdullah bin Abbs, Yemen ve
Medine'ye vali tyin edilince klc elinde bulunduran ahs huzuruna
ararakdahancetakdiredilmiolanparayvererekondanalm;kl
ondan da olu Mehd'ye intikal etmi ve Abbas Devleti'ne geerek bu
devlettarafndanmuhafazaedilmitir.103

OnunilmidirilmimizOnunhikmetidirhikmetimiz
Hz. Ali kerremallh veche Efendimiz sahabeyi kiram arasnda ilmi ve

srlara vukufiyeti babndan en yksek seviyede olduu kabul edilen bir
gerektir. Hz. mer radiyallah anhn bu konuda zel beyan vardr. Onun
iin limler ilmini ona dayandrmak mecburiyetinde olduklarndan dolay
NiyziMsrkuddisesrruhulazizdebusenediikraretmitir.
Hikmet
Muhyiddn bnulArab kaddesellh srrahlazz, Tasavvuf ve
Hikmetirtibatnageerekyleder:
Tasavvufahlktanibarettir.Tasavvufahlakylabezenmikimsenin
Hkimolmasarttr,olmazsaonuntasavvuftannasibiyokdemektir.
nktasavvufhikmettir,hikmetiseilminebevdir.
Butespitlerdensonrameseleyimuallktabrakmayarakkendinegre
doruHikmetinyerinideylebelirler.
leri ve hkmleri gerek konulduklar yere, sebepleri de gerek
meknlarna yerletiren ve yerlerinden oynatlmas gerekenleri de
yerlerinden karan gerek Hukem; melmetiyyedir ki bunlar Allah
Telyolununyolcularnnseyyidleriveimamlardr,nderleridir.lemin
Seyyidi de (lemin Efendisi) onlardandr ve onlarladr ki o da Allah
Telnn Resul Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem dir ve
...ite bu Hikmette ve ehlullh yni resuller ve veliler de gerek
Hkimlerdir.(bnulArab,elFtht,II/16,523)104
Hikmetmmininyitiidir;neredebulursaalr. 105Sz,bukonuda
mslmanlar iin nemli bir uyar niteliindedir ve sz sylemek de
dahil, her iin kuralna uygun, isabetli ve doru yaplmasn tleyen
slami bir kuraldr. Deerli bir aratrmac, bir konferansnda, bu szn,
hadis deil, mantk btnlnden yoksun uydurma bir sz olduunu,
nk mminin hibir zaman hikmeti yitirmediini, zira Kuran ve
snnetin bizatihi birer hikmet olmalar hasebiyle, bunlarn dnda bir
baka yerde hikmet aramann mmin iin mmkn olamayacan
sylemiti. Oysaki bu hadiste, hikmetin yitirilmesinden deil, hikmet
karsnda mminin taknaca tavrdan ve muameleden
bahsedilmektedir. Esasen hikmeti, Kur'an Kerim ve Snnet naslaryla
snrlamannda,bizzatKur'anKerimveSnnetegredoruolmadn
103
AnaBritannica,ZlfekarMaddesi.(Hz.Ali,1981),s.194195
(KILI,1995),s.88
105
KefulHafa,Beyrut,1351,I/363364.
104
daunutmamakgerekir.106

Onunadletidiradletimiz.OnunmakmbizimMsrmizdir.
Aliinsanlarnenhayrlsdr,bundanpheedenkafirolur107
Hz.Alikerremellhvecheyirahmetveduaileydetmekonusunda
kendisineborlukalndnbirkezdahahatrlatmalyz.
Bizden istifade edip de bizi rahmet ve dua ile yd etmemek, sizin
iinhidehoolmazvebykbirkusurolur.108
Onun makm bizim Msrmizdir deki mana maneviyat ilimlerinin
kayna Hz. Ali kerremellh veche Efendimizdir. Niyzi Msr de bu
kaynaktanimektedir;demektir
Hz.Alikerremellhvechebuyurdularki;
Banasorunuz,vallahiKyametekadarneydensorarsanzsizehaber
veririm. Bana Allahn kitabndan sorunuz, her ayetin gece mi, gndz
m,dalktam,dzlktemiindiinibilirim109
Sorun benden beni yitirmeden, bana gkyollarn sorunuz, onlar
yeryzyollarndandahaiyitanrm110
Gayb srlarndan bana sorunuz, mrsel nebilerin tm ilimlerine
varisimben111
BilkitmsemavikitaplarnesrarKur'an'datoplanmtr,Kur'an'n
tm esrar Fatiha'dadr, Fatiha'nn tm esrar Besmelededir,
Besmelenin tm esrar 'B' harfindedir, 'B' harfinin tm esrar da onun
altndaki noktadadr. Daha sonra yle buyurdu : 'B' harfinin
altndakinoktabenim.112

106
(ICIK)
elMttaki elHindi'nin "Kenz'ul Ummal" c.11, s.625, Hadis no: 33045 / el
Mnavi'nin"KnzelHakaik"s.92/elKunduzielHanefi'nin"Yenabi'lMevedde"
s.180,247/elBadadi'nin"TarihiBadat"c.7,s.421
108
(GLER)
109
Tabari'nin "Cami'l Beyan" c.1, s.114 / elSuyuti'nin "Tarih'l Hulefa" s.214 /
Feth'lBaric.8,s.485/Miftah'sSeadetc.1,s.400/eltkanc.2,s.319
110
bni Ebi Talha'nn "Metalib's Sl" s.26 / elKunduzi elHanefi'nin "Yenabi'l
Mevedde"s.66/Tefsir'lFatihas.52elEzherbas.
111
elKunduzielHanefi'nin"Yenabi'lMevedde"s.69
112
ElKunduzi elHanefi'nin "Yenabi'l Mevedde" s.69 / Kemaleddin elHaleb e
afii'nin"edDarr'lManzum"
107
6
KaderakteddnyabiemsiMevln
Feemslehbedrunvelbedrusveydn
Velbahrulehkatrunvelkatrulenbahrun
Veddrrlehnecmnvennecmsreyyn
Elalembildersinkelaribilkrsin
Fessadrulehlevhunvellevhumahyanen
Velilmulehhlnvelhllehvasln
Velvaslulehcezbnvelcezbhmynen
Menknelehevkunevetehakun
Felyetihatnenyesterciurayynen
Ezzillesultnvelvuslatirfn
Menknebihhayyenfehvebihahyanen
Kaderagamuyiddnizelkalbibihzaddni
zcekeYMsryykeemsiliMevlna

MuhakkakdnyaemsiTebrizveMevlnaileaydnland.
Mevlna Celleddin Rum kaddesellh srrahulazizi (30 Eyll 1207

Belh17Aralk1273Konya)ksabirblmleanlatmasmayacaiingeni
kaynaklaramracaatedilmesiricaolunur.zrdileriz.
Mevln kaddesellh srrahulaziz, Sultanmz Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem hazretleri slihlerin anld yerde rahmet yaar

buyurmutur.Sonra:
FakatbizimanldmzyerdeAllahTelyaardedi.113
Niyzi Msrnin Hz.Mevlna kaddesellh srrahulaziz hakkndaki

grnbuibaresiengzelaklamaktadr.
VedahirvtsahihatalkelimtdanmenkldrkiHazretiMerhum
kesri nefs babnda ol rtbede imiler ki iftihrulbild veleklim olan
evliyikibarHazertandan(bykevliyalar)meselHazretiEmirSultn
ve Hazreti Erefzade Abdullah Rmi ve Hazreti Uftde Mehmed
Efendi rahimehmullh tel ve bunlar emsali ekbiri mmet zikr
olundukda
bu kara yzli Msrl anlar kapular nnde yatub kalkan

kelbcegizleri gibiyim anlar yannda benim vakm o kelbcegizler
vakiikadardrziydedeildir114
deyu kerraran ve merraran anlara bu uslb zre arz mehabbet ve
hulstaviyyetbuyururlarimi.115

emsi Tebriz Onun yannda dolunaydr. Dolunay ise kalbinin
sveydasdr.116
EMSEDDNMUHAMMEDTEBRZ,(Tebriz?Konya1247).
(emsiTebriz)denir,ranlmutasavvftr.Babas,MelikdadoluAli'dir.
ann bilimlerini rendi. Tebriz'de sepetilikle geinen eyh Ebubekir
Selebaf'a mrit oldu. Onun yanndan ayrldktan sonra birok yer gezdi;
Badat'taEvhadettinKirmn,am'daMuhyiddinibnlArabkaddesellh
srrahulaziz ile tasavvuf konulan zerinde grmeler yapt. Allah Tel,
din, ibadet konularn eriat yolundan farkl biimde yorumlad. Akla
113
(YAZICI,1995),s.300
bu kara yzl Msrl anlar kapular nnde yatub kalkan kpekleri gibiyim
onlaryanndabenimduruumokpeklerinduruundankadardrfazladeildir
115
(brahimRAKIM,1750),v.67b
116
Sveyda:(Sevdlkalb,Sevdlkalb)Kalbinortasndavarlkabuledilensiyah
nokta.Kalbdeki gizli gnah.Buna Habbetl kalb,Esvedl kalb de denir. Kalbdeki
basiretmahallidiyebilinir.Eskidenbirksmmuhakkikler,kalbinmezkrmahalline;
Mahalliulumudiniyyedemiler.Ekseriyyetlemahalliidrakvebasiretolarakkabul
edilir.BirksmlimlerdeKalbindhiliolanakldanibarettirdemiler.(Kamus)
Kalbdeki bu mezkrnokta:Kfirler ve Allah Telya isyan edenler iin ekavet ve
gnah,mminleriinise:Basiretveidrakmahalliolarakbilinir.
114
dayanan, akln kabul etmediklerini yadsyan felsefecilere kar kt.

Hakikat'e ulamann ancak akla salanabileceini savundu. Bilginin
ama deil, insann gerei anlamadaki aczini gsterecek bir ara
olduununesrd.
1244'te geldii Konya'da cokulu szleri, takn davranlaryla Mevlna
Celaleddin Rumi kaddesellh srrahulaziz zerinde etkili oldu. Onunla
yakn dostluu, Mevlna'nn ak ve cezbeye ynelerek dersi, vaaz, fetva
vermeyi brakmasna yol at. rencilerin, mritlerin tepkileri yznden
ems, Konya' dan ayrlarak (1246) Halep'e, daha sonra am'a gitti. Onu
getirmek zere Mevln' nn gnderdii olu Sultan Veled'le birlikte geri
dnd (1246). Mevln'nn evlatl Kimya Hatun ile evlendi. Onun Hakka
yrmesinden sonra da aralarnda Sultan Veled'in kardei Aleddinin
bulunduu bir grup tarafndan gizlice ehid edildii rivayeti vardr (1247).
Mevlna'nn Divan kebir adl yaptna dnceleri, Konya'dan ayrl,
srlanesinkaynaoldu.Grleri,Mevlnvebakatasavvufadamlaryla
syleileri,tlykleri,farsaMakalatadleserindedir.117
Sveyd
Kalbinortasndaolduudnlensiyahbenektir.nanagrekalbin
iinde gnl, gnln iinde sveyd bulunur. Bu siyah benek en stn
anlay noktasdr. Allah Tel ve onun tecellsi olan kinat anlayan
sveyddr.lahakburadatecelleder.Sveyddagizliolandelilik,yani
a yarasdr. Yara kalbin iinde gizli olunca ona merhemin etki
etmeyecei doaldr. nk merhem stten srlr. Ayrca ak yaras
merhemle,ilalaiyiletirilemez.Kaldki,elmassertbirmaddedir.Elmas
zerresikartrlmmerhemyaraybsbtnazdrr.118

emsiTebrizderyasOnadamla,odamlaisebizederyadr.
Tuhfat alasri Bursa Mevlevi eyhi Mehmed Dedenin de Niyazinin

halifesi olduunu ve Niyazinin, Mevlevihneye gelip mukabelede
bulunduunu, ney dinlerken alayp feryd ettiini, dervilerini de
mevlevihneyegnderdiiniyazarNiyz:

matlailebalayanArapaiirindeMevlnydilegetirmitir.
117
118
BykLarousse.
(PEKTEN,1986)
Yine Niyazi Msrnin trikati aliyyei Mevleviyyeyi medh babnda

ylesylediinigryoruz:
Kemaliyle irfn Huda celle ve alye intisab tahsil itmek isteyen
merdi slik Hazreti Mevln kuddise srrahu el aziz Hazretlerinin
Mesneviyierifleringcanlaistimaeylesinbubbdaandanalabir
kitab dahi olamaz diyerek tevik ederken kendi bendelerinin de her
hafta Mevleviye hankahna gidip Mesnevden nasihat ve t
dinledikleridenaklediliyor.119

emsiTebrizincisiOnayldziken,OyldzbizeSreyyaYldz120dr.
PleiadesbirYldzkmesidir.Pleiadesplakgzle6yldzdanoluanok
kkbirkepeeklindegrlr.Pleiadesokdikkatekicibirgrupturve
"lker","Sreyya","YediKzKarde"gibiisimlerleanlr.
"RaslllahsallallhaleyhivesellemCumasresinitilavetbuyurdu:
"Onlardandierbirgrupgnderdiki(fazilete)
birincilereyetiememilerdir"121yetinegelince,birsahabe:
"EyAllah'nResl!Bizekavuamayacakolanbunlarkimlerdir?"diye
sordu.AleyhissaltuvesselmeliniSelmanradiyallhanhnzerine
koyarak:
"RuhumukudretelindetutanZatZlcell'eyeminolsun,eeriman
Sreyyayldzndaolsayd,ona,bununkavmindenbazkimseleryinede
ulaacaklard.
"Birdierrivayette:"Fars'tanbazkimseler"buyurdu.122
NiyziMsrburadaemsiTebriziyi,Hz.Mevlanannsemasnda
parlayanyldzkenbiziminyolgsterendir,demektedir.

Alem123izsizolmadgibiartakrsisizolmaz.
119
(KARA,1997)s.XXVII
Sreyya:lker(Pervin)yldz.Yedi(veyaalt)yldzlardrki;ikierikierkarlkl
dururlar ve Ayn getii yerlere yakn grnrler. Gerdanla benzemesinden
FelekiyttaIkdSreyyatabiredilir.
121
Cum'a,3
122
Buhar, Tefsir, Cum'a 1; Mslim, Fezilu'sSahbe (2546); Tirmiz, Menkb,
(3229)
120

GsOnalevhaikenolevhabizehayatolmutur.
[SeyyidBurhneddinkaddesellhsrrahlazzMaarifkitabndadedi
ki;
Allah Tel'nn kitab eyhin gnlndedir. Onun ehli, soyusopu ise
eyhindndadr.Kitap,eyhingnlndegizlenenmanadr.Ehli,soyusopu
ise eyhin cismidir. Sende kitap okumaya ehliyet yoksa soysop o kitabn
srrnsanasyler.]124

lmiOndahaldir.Vuslatdahiondahaldir.
nsanlarnenlimi,bildiiyleameledendir.125
Kyamet gnnde bir adam getirilir ve Cehenneme atlr. Cehennem
bu adam, deirmen tan dndren eein srekli dnd gibi atein
iinde dndrr. Bu durum gren Cehennem halk bu adamn bana
toplanr ve; Ey adam sen bize dnyada gzel eyleri emredip, kt
eylerden sakndrmaz mydn, diye sorarlar. Bunun zerine adam; Evet,
ancak size iyilii emreder kendim yapmazdm, ktlkten nehyeder
kendimyapardm,der.126
emsi Tebrizinin btn ilmi Hz. Mevlanann hallerinde ve onunla
olmasdakendinekavumasdr.

VuslatOndacezbedir.Cezbeisekalkandr.
Allah Telya en yakn yol cezbe yoludur denilmitir. Allah Telya
kavuturacak yollar yaratlmlarn nefesleri saysncadr. Cezbe ve irfann
okluuna bakp, biri dierine galip gelirse, ona nisbet ederek, bu cezbe
yolu; bu da irfan yolu derler. Cezbeli halde edebin muhafazas ok zordur.
BunedenleHz.MevlnaMesnevisinde
123
Alem:Bayrak. Nian, iret. zel isim. Mc:Yksek da. Byk lim. st

dudaktaolanyark
124
(KARABULUT,1984),s.64
125
Drim,Mukaddime,32
126
Buhr,Fiten,17,Buhr,BedlHalk,10
EzHodcymtevkfedeb
BedebmahrmmandezlutfiRab
Ezedebprnrgetestnfelek
Ve'zedebma'smupkmedmelek
Allah Teldan tevfiki edeb arayalm, zira edebsiz Allah Telnn

ltfundanmahrumkalmtr.
Bu felek, edebten nurla dolmutur, melek de edebden dolay masum ve
pkyaratlmtrdemitir.
Cezbeyi vuslat yollarnda mbtediler iin akn okunluundan olduu
iin kusurlu tutmamak terbiye uslnde uygundur. Ancak sona doru bu
cezbelihallerhokarlanmaz.

KimdeOnakarevkveyasusuzlukderecesindeakvarsa
Akn olduu yerede hibir sorgu aranmamtr. Hz. Mevlna

kaddesellhsrrahulazzbuyurdu;
[Vesarholukobalardakimahmurluk,nebevakitleyatr,nebeyz
bin vakitle. Beni az ziyaret et sz klara gre deildir. Doru zl
klarncan,peksusuzdur.
Beni az ziyaret et sz, balklara gre deildir. nk onlarn canlar,
deniz olmadka hibir eyle nsiyet edemez. Bu denizin suyu pek
korkuntur ama balklarn mahmurluuna gre bir yudumcuktur. a bir
anayrlk,birylgibigelir.Biryllkvuslatbileoncabirhayaldenibarettir.
Ak susuzdur, susuzu arar. Bunlar, geceyle gndz gibi birbirinin ardna
dmlerdir. Gndz geceye ktr, onsuz olamaz. Fakat bakarsan
grrsnkigece,ona,ondanziyadektr.Onlar,birbirleriniaramadanbir
lhzabiledurmazlar.Daima,birbirlerininardndankoupdururlar.Buonun
ayana yapmtr. O, bunun kulana. Bu, ona hayrandr, o, buna k.
Sevgilinin gnlnce herkes ktr, herkesi k grr o. Azra'nn gnlnde
daima Vamk vardr. n gnlnde de sevgiliden baka kimse yoktur.
Onlarnaralarndaneaz,neokfarkedicibireyolamaz,onlarbirbirinden
ayracakkimsebulunamaz.Buikianbirdevededir.ArtkburayaAzziyaret
etsznaslsar?Hikimse,kendisine
Beni az ziyaret et der mi? Hi kimse kendisine nbetle zamanla dost
olur mu? Bu birlik akln alaca ey deildir. Bunu anlamak, insann
lmne baldr. Eer bu, aklla anlalsayd, insann nefsini ldrmesi
nedenvacipolurduki?]127
127
Mesnevi, c.VI, b: 2670-2689

yleisesusamolarakgelsinmuhakkaksuyakanmolarakdner.

Zelilliksultanmzdr.Vuslatirfnmzdr.

EerbiridiriiseoOnunladirilmitir.
Hz.Mevlnakaddesellhsrrahulazzbuyurdu;
Tanrya kul olan, Tanr glgesidir. O bu lemden lm, Tanr ile
dirilmitir.128

NihayetbudindekalpsahibiMuhyiddinolarakdodun.
Muhyiddin dine hayat veren, yenileyen (mceddid) demektir. Yani

seninle bu din hayat bulacaktr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurduki;
Allah bu mmete, her yz ylbanda dini yenileyecek kimseler
gnderir129
Bu hadisi erifte her asrda ve her zamanda demektir. Hadisteki
menifadesi,birokmceddidinolabileceiniortayakoymaktadr.Ancak,
bidat ve hurafeye destek verenler ile mukallidlerin mceddit
olamayacanda phe yoktur. Aksine, szkonusu mcedditler, Kuran ve
Snnet ilimlerinde mtehasss olan ve ilimleriyle amel eden kimseler
olmaldr. Bunlarn telif ve eserleri az veya ok olsun, hretleri kendi
asrlarnda bilinsin ya da bilinmesin fark etmez. Yine Kuran ve hadis
ilimleriylemegulolduklarhalde,dirayetsizvetahkiksiz,sadecerivayetve
nakilileitigaledenlerindemcedditolabilmeihtimaliyoktur.Hadisierif,
mcedditleri ilim ve tasavvuf deil, dini ilgilendiren btn konularda
mcedditolarakdnmeliyizzikretmektedir.

EyMsrsanadaMevlnannemsigibibirigelir.
128
129
Mesnevi, c. I, b: 423
Ebu Davud, Melahim 1, no: 4291, IV. 481
Hz. Niyzi Msr iin gelen dostun kim olduu hususunda dier
risalelerindedebirbilgiyekavuamadk.AncakbukiinineyhimmiSinan
kaddesellh srrahul azz ( ? 1657) olmas dnlmektedir. nk
Niyzi Msr onunla karlatktan sonra btn dnyas ve hayat
deimitir.
7
Yarahimelusatknrahiymen
lilmznibilfakriczellen
mrmadveleysefeyn
Sivalmefdulivelhevaaslan
Vebyazzavechcmletenvezkn
Veleyseflfudiminheyen
Mataatillrayyavesmate
Femvecedtminhumahulusan
Vemetathalisanlirabb
Vemaalimtmuhlisanmutan
YaRabbabdikezzellet
Bikllienvilhevaallen
Minkesretizzunubileysevechn
Lehuyecuileykeyalimen
Velkinitimadehukaviyyn
Alismikelafvvyakerimen
Azyimzznbiminust
Sairatenledeykeyhalimen
Femlidnadevnill
MinfazlikelammiYHakmen
FecdalalMsryyifazlacdin
Minbahricdikelverammen
Vedllenilrizikemevl
Feentehayrunlirrzadelilen

Eyasilererahmeteden,mehametliolmanistiyoruz.

Zelilliklegelenfakirlerevegnahkrlaradarahmetistiyoruz.

mrmbireyedemezekildegetigitti.
Kur'an Kerimde Gerekten insan zerinden yle uzun bir sre gelip
geti ki o anlmaya deer bir ey bile deildi?! 130 buyurulmas sri
zamann deersizliini beyandr. nsan gemiine nazar kldnda hep
hsran iinde kalmaktadr. Asra yemin ederim ki insan gerekten ziyan
131
iindedir.

Aslhevavedeersizdir,bakadaolmad
nsann mr tkenmeye doru gittike gemiinin skntlar ve

deersizlii onu rahatsz eder. Bu hal btn insanlar iinde geerlidir.
Ben sizin grmediinizi grr, iitmediinizi iitirim. Nitekim sema
130
131
nsan,1
Asr,12
uuldad, uuldamak da ona hak oldu. Semada drt parmak sacak

kadar bo bir yer yoktur, her tarafta Allah Tel'ya secde iin alnn
koymu bir melek vardr. Allah'a yemin olsun, benim bildiimi siz bilse
idiniz az gler, ok alardnz, yataklarda kadnlarla telezzz etmezdiniz,
yollara, llere dklr, (belanz defetmesi iin) Allah'a yalvar yakar
olurdunuz.
EbuZerrradiyallhanhilveetti:Kekesklenbiraaolsaydm.132
nsan, dier bir insann kabrinden geerken: Keke onun yerinde ben
olsaydm!DemedikeKyametkopmaz133
nsan neden kendine eziyet etmekten, kendini sulamaktan,

yaralamaktanzevkalr?
Zevk alr, nk o an ne kadar alaldmzn, ne kadar deersiz ve
nemsiz biri olduunuzun bilincine varrsnz. Zevkinizin kayna bu
bilinceulamaktrite.
Ne kadar mitsiz olduunuzu, olduunuzdan baka bir insan
olamayacanz, deimeye gerekten inanyor olsanz ve bunun iin
yeterli zamannz olsa bile, bunu istemeyeceinizi anlam olmann
verdiizevktendahabykbirzevkolabilirmi?
Diyelimkideimekistediniz,neolacaksnzki?
Belki de sizin iin gerekten baka kar yol yoktur. Yani olduunuz
gibiolmaktanbakaalternatifinizyoktur?
yleysenedenbounadeimekiingayretsarfedesinizki?
Btn bunlar, derin anlayn tabiat gereince, kendiliinden ortaya
kmaktadr.Oyzdenbrakn deimeyi,yapabileceinizenufakbirey
dahi yoktur. Derin anlay yasalarna gre yle bir sonuca varabiliriz
buradan:Sefilbirinsan,sefilliininderecesininfarknavarabiliyorsaeer,
bundankendinebirvnmepaydahikarabilir.134

Yzmnhepsiveenembeyazlad.
mr alevi en ok sa ve sakalda kendini gsterir. Hangi renkte olursa

olsun atete yanan eyalarn bakiyesi kl rengi olan beyazlk iareti ile
belirir.Beyazrenksafiyeteiaretolduundannureczasdaenokbeyazile
temsiledilmitir.Cennetintopradahiuneklindebirtopraktr.
132
Tirmiz,Zhd9,(2313);bnuMce,Zhd19,(4190).
SahihiMslim'dekihadisnumaras:5175
134
(Dostoyevski,2004),s.18
133

KalbimdeiseSendenbakaeydeyoktur.
Yalnzlk psikolojisi ve Allah Teldan gayri kimse ile muavenetin

olmadnanlamakancakmrnsondemindeanlalr.Kalpdayanaklarn
ancak lme yakn kaybettiini hisseder. sterse bu manev haller iinde
olsun. nk beerin yok olma hissiyatn tatmas ancak ihtiyarlkta biraz
kendini gsterir. Bu nedenle topran sevgisi arttndan mlk zerindeki
isteklerine gem vuramaz. Bu hali terk etmek iin yksek bir terbiye
gereklidir.
Niyzi Msrkaddesellhsrrahulazzbazen kendisinin Mehdves
olduunu sylerken bu hallerin aslnda geici olduunu belki bu makamda
dahaiyitefekkretmektedir.

Taatmdaancakriyavehrettir.
Riya, eytann en nemli silahlarndan biridir. Riya ibadette olduu gibi

her ite olabilir. Bunu da ancak ihlsl kiilerin anlayabilir. Riya, gaflet ve
gybettohumlarnnyeermesinesebeptir.
Riya ate, amelleri saman gibidir. Bir ate paras, bir harman nasl
yakarsariyadagzelamelleriyleceyakar.Yineriyasel,amellerbina;riya
yel,amellerkl;gibidir.
Yokdenecekkadarazbirriyaokagzelamelibirandabitirir.Riyann
ilacnnise,ilimveameldir.
Riyaehlininalmetivardr.
Birincisi; o kii halktan uzak olduunda ibadetinden zevk almaz ve
ibadetlerindegevektir.
kincisi; o kii vg ve gzellikler iittiinde sevinir. Amelinden yine de
gafildir.
ncs; halktan yeterince ilgi grmezlerse onlarda ibadetlere kar
bkknlkvebezginlikbalar.

Buikisin(hretveriya)dendolayihlslolamadm

Bunedenlaihlslaitaatedemedim

taatkrveihlslameldeileyemedim.

EyRabbimhuzurunazelilliklegelenkulunda

Nefsinbtnhastalklarbulunmaktadr.
Allah Tel, Kurn Kerimde kalbin hidyetten uzaklamas135,

paslanmas136,hastalanmas137,katlamas138perdelenmesi139,krelmesi 140
ve mhrlenmesi 141 gibi birok hastal bulunduunu bildirince nefsin
hastalklarnsaymakokzordur.

Gnahlarnnokluuyzndenbakacakyzyoktur.
135
Musa milletine: Ey milletim! Beni niin incitirsiniz? Oysa, benim size

gnderilmi Allah'n bir peygamberi olduumu biliyorsunuz demiti. Ama onlar
yoldansapnca,Allahdaonlarnkalblerinisaptrmt.Allah,yoldankanmilleti
doruyolaeritirmez.(Saf,5)
Rabbimiz!Bizidoruyolaerdirdiktensonrakalblerimizieriltme,katndanbize
rahmetbala;phesizSensonsuzbatabulunansn.(limran,8)
136
Kazanageldikleri ve kr saydklar gnahlar, onlarn kalplerini
paslandrmtr(Mutaffifn,14)
137
Kalblerindehastalkolanlarnisepisliklerinepislikkatmtr;onlarkafirolarak
lmlerdir.(Tevbe,125)
138
Allah kimin gnln slam'a amsa, o,Rabbi katndan bir nur zere olmaz
m? Kalbleri Allah' anmak hususunda katlam olanlara yazklar olsun; ite
bunlarapaksapklktadrlar.(Zmer,22)
139
Rabbininayetlerikendisinehatrlatlmkenonlardanyzevirenvenceden
yaptklarn unutan kimseden daha zalim var mdr? Kuran' anlarlar diye
kalblerine rtler, kulaklarna da arlk koyduk. Sen onlar doru yola arsan
daasladoruyolagelmezler.(Kehf,57)
140
nk sana yetlerimiz geldi de, sen onlar unuttun. Bugn de ayn ekilde
unutuluyorsun. Doru yoldan sapan ve Rabbn ayetlerine inanmayanlar, ite
bylecezalandrrz(Th,123127)
141
Kalplerinikapatpmhrlerizdebireyduymazlar.(Araf,100)

YaAlm,sananaslgeldiinideokiyibilirsin.
lim sfat insanlarnda nitelendii sfatlardandr. Allah Teldaki ilim

sfatiseanlamitibariylebirbirinedenkdeildir.nkAllahTelnnilmi
huzr,beerinilmiisehusldir.
AllahTelnndiersfatlardabyledir.

nkSanagvenitamdr.
Tevekkl; acizlik gstermek, bakasna gvenip dayanmaktr. Allah

Tel'ya gvenme, O'nun hkmnn mutlaka meydana geleceine kesin
olarakinanmaktr.
Her kim Allah'a tevekkl ederse O ona yeter. Kesinlikle Allah emrini
yerinegetirir.142
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin, devesini salvererek Allah
Tel'ya tevekkl ettiini syleyen bir bedeviye "Onu bala da yle
tevekklet." 143buyurmasnda kigizlimana,tecelliedecekolaynhakikatte
AllahTelnnbilgisindevehkmndebulunmasdr.
Her ne ekilde zuhur edecek eyde isyana dmemek ve Allah Telya
ktzandanemniyetteolmakiintevekklemredilmitir.nkAllahTel
emin ve emniyet hususunda kavi ve kuvvet sahibidir. Allah Tel emanete
ihanet etmez. Fakat kul kendi sorumluklarnn sonucunda acizliini Allah
Telya ykleyip isyana dmemesi iin Raslllah sallallh aleyhi ve
sellembuekildeemirbuyurmutur.YoksaEfendimizin;
"Eer siz Allah Tel'ya hakkyla tevekkl ederseniz, o sizi kuu
rzklandrdgibirzklandrr."144hadisiboszdenibaretkalrd.
HlbukiAllahonlarnyardmcsidi.Mminler,yalnzAllah'adayanp
gvensinler.145

YaKerimSeninisminiindeAfvvdevardr.
AllahTelAfvdr.
142
Talak,3
Tirmiz,Sfat'lKyme60
144
bnMce,Zhd14
145
limran,122
143
AffokolanancakAllahTeldr.
AllahTelgnahlarsilen,onlarhiyokmugibikabuledendir.
Bu manaya gre bu isim, Gafur ismine yakndr. Ancak arada u fark
vardr:
Gufran, Gnahlar rtvermek demektir. Afv ise, gnahlar kknden
kazmaktr. Gnahlar kknden kazmak, o eyi rtmekten daha iyidir.
Kulunkendisindenvemeleklerdendahisaklamasdr.

Hernekadarasileringnahlarbykolsada.

YaHalmSeninyanndaokkkkalr.
Allahsevdiiniateteyakmaz146
Beer yaratl ile noksan olduu iin Allah Tel eer sevgisini
baladysa, balamayacak olsa idi, yaratmazd. Bu nedenle mahlkat
kendisine yneldiinde balayc olmaktan baka aresi yoktur. nk
byklk nianesi olan zelliklerden biri karlksz ihsan edebilmektir.
Burada bir sknt zuhur edecek olursa o mahlkatn ynelme ve uzlama
sorunudur. Bu imkn ise bazen Allah Tel tarafndan gadab tecellisine
mazhar olur. Mesela eytanda olduu gibi. Bu durum bize uzlama sorunu
olduundandr. eytan kendini afv ettirmek istei ile hibir zaman Hakk
huzurunavarmamtr.
Eer bir kul Allah Telya afv iin ynelse, Allah Telda onu afv
etmemi olmas diye bir eyin dnlmesi imknszdr. Muhakkak Allah
Telyafvediciolarakbulur.
EbuZerr(CndebbnuCndeelGfr)radiyallhanhhazretleri
anlatyor:
Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdularki:
BanaCebrilaleyhisselamgelerekmmetindenkimAllah'aherhangi
bir eyi ortak klmadan (irk komadan) lrse cennete girer mjdesini
verdi dedi. Ben (hayretle) zina ve hrszlk yapsa da m? diye sordum.
Hrszlkdaetse,zinadayapsacevabnverdi.Bentekrar:
Yanihrszlkvezinayapsadaha!dedim.Evet,dedi,hrszlkdaetse,
zinadayapsa!
146
bn.Hanbel.III/235
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem drdnc keresinde ilve etti:

147
EbuZerrpatlasadacennetegirecektir.

Benimhastalklarmndevasancak

YaHakmSeninummfazlndadr

Msryefaziletvecmertliinileikrmet.
phesiz Allah Tel bir kulu sevdii zaman, Cebrail'i arr ve: Ben
filanseviyorum,sendeonusevdiyeemreder.Cebraildeonusever.Sonra
Cebrail semada seslenip: Allah filan kimseyi seviyor, binaenaleyh siz de
onuseviniz!der.Artkgkahalisideonuseverler.Sonrayeryzneonun
iin (Allah tarafndan) kabul konulur. Allah bir kula buz edince de
Cebrail'i arr ve: Ben filan sevmiyorum, sen de onu sevme diye
emreder. Cebrail de onu sevmez. Sonra Cebrail gk halk iinde: Allah
Tel filan kimseyi sevmiyor, siz de onu sevmeyiniz diye nida eder.
Gktekiler de o kimseyi sevmezler. Sonra onun iin yeryzne (Allah
tarafndan)buzvenefretkonulur.148

Ummveyksekcmertlikdenizinden
[Kadn deilsen erlik et ve cmertlik elini a! Zira altn erkee ihsan,

kadnazinetiindir.]149

147
Buhr,Tevhid33;Mslim,man153,(94);Tirmiz,man18,(2646).
Buhri,Edeb,41,BedulHalk,6,Tevhid,33;Mslim,Birr,157;Malik,age,iir,15;
Tirmizi,TefsiruSure,19,7;bn.Hanbel,II/267,341,413.480
149
Flk'lEbhrfierhiLcceti'lEsrr;5.lcce:(KARABULUT,1984),s.270
148
Deki:Rabbiminrahmethazinelerinesizsahipolsaydnz,tkenir
korkusuylayinedecimrilikederdiniz.Zateninsanlarpekcimridir.150

AllahTelHazretlerimnezzehtir,(haldeveszde)nezholansever;
nziftir, nezfeti sever; kermdir, keremi sever; cevvaddr151, cmertlii
sever.yleiseavlularnztemizleyinveyahudilerebenzemeyin.152
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu hadisi erifin sonunda
buyurduuavlularbelkibizimgnllerimizolmaktadr.
Allah Telnn cmertliinin en ok grlecei yer 60 yl mr karl
verdii sonsuz ahiret hayatdr. Allah Tel ksa bir almaya balad
karlkgerektenokfazlaolduunugrmektedir.
YaRabbibizlerinhalinebakpbizikendindenuzakklma.min

EyEfendimSeninrzanbanagster
CenbHak,Kimbenimkazavekaderimerazolmazsa,bendenbaka
birRabarasn.153
Rzamakamnnsrralncaolanbtnhadiselerdehonutluunverdii
kabullenme ile irkinlik kalmaz. er ile hayrn farkna varmak bazen insan
terkeder.Bazenkfredahirazolunurmugibihalzuhureder. Aslndabu
rzaAllahTeldanrazolmaktr.
Ezeldeneoldu,eyhamadam?
Niinu,MUHAMMEDoldu,budaEbuCehil?
Allah'nlerihakknda;NaslveNiin?diyenkimse.
BirmrikgibiO'nayakkszbireyinisbetetmitir...
NeveNiin?diyesormakO'nunnndadr...
Kulunitirazhakkolmaz!154
150
sra,100
Cevvad:okokihsaneden.okcmert
152
Tirmiz,Edeb41,(2800)
153
Camiussair,II,181;Acluni,KefulHafa,II,102
154
(eyhMahmdebster),b.548550
151
Dnmbahaseyisevenbirisi,banabirsualsordu.Dediki:
Kfre raz olmak kfrdr. Bunu Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemsyledi,onunsylediiszdedorudur,yerindedir.Sonradayine
Mslman olan kiinin her trl kazaya raz olmas lazmdr
buyurdu.KfirlikvemnafklkdaAllahTelnnkazavekaderiyledeil
mi?Fakatbunarazolursak(ilkhadisegre)ktlketmiolmazmyz?
RazolmazsakodasuPeki,ikisininarasndahangiareyebavuralm.
Onadedimki:
Bu kfr, Allah Telnn takdiriyledir, ama Allah Telnn
hkmyle,AllahTelnnemirverzasyladeildir.Bukfryalnzkaza
ve kaderin eserlerindendir.Hocam, Allah Telnn kaza ve kaderini,
Allah Telnn bilgisi olarak bil de phe ve teredddn kalmasn.
Kfrede razyz, nk Allah Telnn bilgisine muvafktr, fakat bizim
fenalmzdan, bizim ktlmzden meydana geldiinden de raz
deiliz.KfrAllahTelbilgisiolmakbakmndankfrdeildir,Hakka
kfir deme, burada dur! Kfr, cahillikten meydana gelir, fakat kfrn
takdiri, Allah Telnn bilgisidir, (Allah Tel, kfirin kfirliini ezelde
bilir,bildiigibidezuhureder).Ryavemlyimlikmnasnagelenhilm
ile smk mnasna gelen hilm nasl bir olur? irkin resim, ressamn
irkinliini icap ettirmez ya. irkini de yaptna, yapabildiine bir delil
olurancak.Hatthemirkinresmi,hemdegzelresmiyapabildiinden
ressamn, kuvvetli bir ressam olduuna delildir. Bu bahsi aar, dzp
koarsam sual ve cevaplar uzar gider. Ben de ak nktesinin zevkini
kaybederim. Allah Telya hizmet, baka bir ekle dner, maksat
hidayettendalletolur.155

MuhakkakSenrzagsterenlerinenhayrlsn.
Onlarn Rableri katndaki mkfat, iinde temelli ve sonsuz

kalacaklar, ilerinden rmaklar akan Adn cennetleridir. Allah onlardan
razdr.OnlardaAllah'tanrazdr.Bu,Rabbindenkorkankimseyedir.156
155
156
Mesnevi,(V.zbudakTerc.)III,110111,beyitler:13621375
Beyyine,8
Seknivechimahbubiaraben
Fekntlyevmememlensevben
Fetemmelkastuvettaatindel
Mahyabilginlemmatecell
Felyetilkavlhatrun
Minelesmaivelevsafikatan
Velusiyeilkavlinsivh
Velaynterflkevnigayren
Velfgayrilhubbivesafin
VelfssrrazmngayrMevla
Kelmruyetsmmeistim
Lehiyyhminhintiklen
Fefenhubbehlmsrkllen
Feebkasmmeebksmmeebk

Sevgilininyzbanaarapsundu.
arap olarak bahsedilen ad zmden sklan mayi deildir. Maneviyat

bahsinde alnan riyasz ve gnah ksmna dmeyen zevktir. Yoksa
mahzenlerde akl alan merubatn bu arapla alakas yoktur. Ancak bir
benzerliivargibigrnendynilesarholarnhalidirki,aklaldndan
riyasz ve kibirsiz bir halin nevesidir.157 Bu misal olarak tevd edilmekte

olduundangafletimucipbirhalinitiyaknehlullahhibirzamantemenni
dahi etmez. Onlar iin batn tathir etmek zahirden kolay olduunu
bildiklerinden ii kirlenmi kiilerin karsnda duyduklar taaccb
sarholardaduymamlardr.
araplagnlyapmayabak.Buharapdnya,topramzdankerpi
yapmasevdasnda158
Meyhane kapsna gitmek tek renkli kiilerin harcdr. Kendilerini
beenipsatanlaraarapsatanlarmahallesineyolyoktur.
Meyhanepirininkuluyumonunltfudim.Yoksazahiteyhinltfu
bazanvar,bazanyok.159
Meyhneeiineyolbulanarapkadehindenfezalddatekkelerde
alansrlaranlad.160
Hafz, doru i araba tapmadr. Kalk doru ie salam yrekle
sarl.161

Bugnonuiyilikledolubuldum

Niyetimtamamlandvetaatm

Hayatbulmularyanndaayettecellietse

Kalbimebirphegelmez.

157
Neve: (Nive Nve) Sevin, keyif. Bymek ve yetimek. Koklamak.

Rayiha.Bireyitekrarlamak.Mestvesarhoolmak.yiceduyupvkfolmak
158
(Hafziraz,1985),gazel.XXXIV,b.305
159
(Hafziraz,1985),gazel.LXXXVI,b.743744
160
(Hafziraz,1985),gazel.LV,b.486
161
(Hafziraz,1985),gazel.CDV,b.3396
Katiyyenisimlerdenvesfatlardan

Ondanbakaszedekulakasmayacam.
Zatn kendisiyle megul olup sfat ve fiiller ile megul olmayacam.

nkbuhallerancakztaulamayavesiledir.

Kinattabakasnadabakcgzmolmayacak
Arifinbak,gr,AllahTelyadr,zhidinsekendimeline;zahit,ne
yapaym der; rifse, bakalm, Allah Tel ne yapacak der; o, kendini
unutmutur,hattvarlkalmamtr;AllahTeldayokolupgitmitir.
Arifindilei,gayreti,Rabbine,zhidinsenefsinedir.162

Sevgilidenbakasvevasfndanbaka(niyetimyok)

imdekiazmimMevlamdanbakasdadeil

Szmbakmsonraiitmem

OnaOndaOndandolar.

OnunsevgisiMsryitamamenfenkld.
162
(VELED),balkXXIX

Beksonrabeksonrabkioldu
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz bek menzilinden

bahsediyor.
BEKBLLAHMERTEBELER
aCem Makam: Hakk zahir, halk batn olarak mahede etmek. Bu
makamda, halk ayna olup, oradan Hak zahir olur. Bu makamda, vahdet
uhdugaliptir.
bHazretlcem Makam: Halk zahir, Hakk batn olarak mahede
etmek.BuradaHakkaynasndan,halkzahirolmutur.
c Cemulcem Makam: Kesret ve vahdeti cemeden bir makamdr.
Zahirolsun,batnolsunetimlevarolannHakkolarakmahedeedildiiyer
diye ifade edilir. Zahir olan mukayyed, batn olan mutlaktr. Mukayyed
dediimizde,mutlakdediimizdehepsiHaktrdiyezevkolunur.
Bu makamdan sonra Ahadiyyetlcem Makam gelir. Bu makam,
makam Muhammeddir. Mukayyed olan varlktan kaydn kaldrld
yerdir. Gerek imann son dura burasdr. Bundan sonra bakaca bir
makamyoktur.nkburasenycemertebedir.163
163
(KUMANLIOLU,1988)
12

164
Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln
Salikirahhakikatakaeyleriktida.165
Cmleeyayabirerhletkonulmuturmdm,
Birbirindenbaznaksbaznistidadtam.
Merebialolanneenedirhslkelm,
Aktrolneeikmilkimandandrmdm.
Meydetevirihararetneydetesirisada.166
Glenivahdetkalbiemrirmaktr,
Lezzetivuslathemanancakmermaktr.
Terkikevneyneyleyenmestimdmaktr,
Vadiihayrethakikattamakamaktr.
nmahhasolmazolvadidesultandangeda.
Arifinakilhdenyeolmazhemdemi,
Nuedipsahbayzatcanolurherbirdemi.
Mazharanaaynizhirgrnrgidergam,
Eylemezhalvetsaraysrrvahdetmahremi.
Akmaukdan,maukuaktancda.
EhliHakkolmakdilersenzerkitaatterkinet,
inisafeyleyigrvarkyafetterkinet.
Pendigueylebasiretlesefahetterkinet,
Eykiehliakasylersenmelmetterkinet.
SylekimmmknmdrtayirtakdiriHd.
Varlnmahvetmekolduayinierknsadka,
Kalbiniyakmakgerekanndemadembrika.
koldurgitmeyeherdembandansaika,
Akkilkiektihatlevhvcudiaka.
KimolasabitHakkisbatndanefyimada.
164
nnelirRahmanitarfenkadrienfasilvera,
Kllmerinsaliknbehcenkadimenbilheva.
MenlehuaklnselmnyektedibilMustafa,
KadenarelakliluakminhacilHda.
165
Fuzlkuddisesrruhulazizeaitgazelintahmisi.
166
AltizilibeyitlerFuzlkuddisesrruhulazizeaittir.
EyNiyaziibtidaszzevkbuldunaktan,
Yrinisbatnda(La)szzevkbuldunaktan.
Daimbkifenaszzevkbuldunaktan,
EyFuzuliintihszzevkbuldunaktan.
ByledirherikiHakkadylaolaibtid.

Rahmanaulatranyollarnefeslersaysncadr.
Allah Telya ulatran yollar nefesler saysnca olduu mehur bir

szdr.
HazretiRaslllahsallallhaleyhivesellemedaima,imannedir?
diyesorarlard.Odasorannhalinegrecevaplarverirdikionalaykbir
cevapolsun.Birdefasnda
Mslman, elinden ve dilinden, Mslmann gvende olduu
kimsedirbuyururlar.Dierbirdefasnda,
Namazn klan, zektn veren kimsedir, cevabn verirlerdi. Biz
debirarebulalm,aresizdeiliz.
lemin aresini biz bulalm. Bir Elifin ne olduunu bilsen btn
KurnKerimibiliyorsundemektir.167
Bu durumun gerek olduu Psikiyatri asndan da geerlidir. Onun iin

okolanyollarnmridlerininbulunmagerekliliikanlmazdr.
rvin D. Yalom, psikiyatr olarak btn hastalarna, hikyeleri ortaya

ktka bir aknlk duygusuyla yaklat. Her hastann benzersiz bir
hikyesi olduuna, bu yzden hepsi iin farkl bir tedavi uygulamak
gerektiineinand.Bututumu,yllargetikeonubugnekonomikg
ler tarafndan farkl ynlere ekilen profesyonel psikiyatriden,
semptomlara dayal tan ve herkes iin tek tip, ksa sreli tedaviden
uzaklatrd.168
Eer ruhn hayatn terbiyesi kitaplar sayesinde olabilecei muhakkak

olsa idi Allah Tel nebilerini gndermeyip kitaplar ile yetinirdi. Buradan
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin hayatmzn her annda
bizegerekliolduudaaakmaktadr.
167
168
(emsiTebriz,2007),(M.301302),s.390
(YALOM,etal.,2000),s.3

Btnhakikaterenlerindekikadim169gzelliklerihevalar170iledir.
Yaratln gzellii nefse yardmc olur. Bu yolda Allah Telnn kullar

iin bu ekildeki muratlarn tayin etmek mmkn deildir. Raslllah
sallallhaleyhivesellemiin
phesiz sen byk bir ahlaka sahipsindir. 171 buyurulmas yaratl
ynndenmkemmelliineiarettir.Buradausoruaklagelirse
Peki,niin,AllahTelbuimknherkuluiinmuratetmedi?
AllahTelmahlkatyaratrkenolmasgerekenimeiyyetdairesindeen
gzel ekilde ve noksansz yaratmtr. Eer bir noksanlk var gibi
grnyorsaoAllahTelnndilemesiyanndaomahlkiinolabilirliinen
yksekseviyesidir.Hz.Mevlnakaddesellhsrrahulazizbuyuruyorki:
Eer sen ktlkler de ondandr dersen yledir, ama bundan onun

kemalinenoksanmgelirki?
Buktlkihsandaonunkemalindendir.Dinleulukii,sanabirmisal
getireyim:
Meselressamikitrlresimyapar:
Gzellerinresimleriyle,irkinresimleri.
Yusufun, yaratl gzel hurinin resmini de yapar, ifritlerin, irkin
iblislerinresminide.kitrlresimdeonunstatlnneseridir.
Bu,ressamnirkinliinedelilolamaz,bilkisstatlnadelildir.
irkinigayetirkinolarakyapar,oderecedekibtnirkinlikler,onun
etrafnda dner, rlr.Bu suretle de bilgisindeki kemal meydana gelir,
statlninkredenrsvayolur.Eerirkininresminiyapmaybilmezse
ressam, nkstr. te bu yzden Tanr hem kfirin yaratcsdr, hem
mminin. Bu yzden kfr de Tanrlna ahittir, iman da. kisi de ona
secdeeder.Fakatbilkimmininsecdesidileyerektir.nkmmin,Tanr
rzasnarar,maksadonunrzasnalmaktr.
Kfir de istemeyerek Tanrya tapar, ama onun maksad bakadr.
Padiahnkalesiniyapar,amabeylikdvasndadr.Kale,onunmalolsun
diye isyan eder, fakat nihayet kale, padiahn eline geer. Mminse o
kaleyi padiah iin tamir eder, makam sahibi, mevki sahibi olmak iin
deil. irkin, Ey irkini de yaratan padiah, sen gzeli de yaratmaya
kadirsin,irkinideder.
169
Kadm:Eskizaman.Balangcolmayan.Uzunzamandanberivarolan.Evveli
bilinmeyenhlvekeyfiyet
170
Heva: stek. Nefsin istei. Dknlk. Gelip geici olan heves. Nefsin zararl ve
gnaholanarzular.
171
Nun,4
GzeldeEygzellikpadiah,benibtnayplardanarttnder.
Raslllahsallallhaleyhiveselleminnasihatetmesivehastayadua
retmesi.Raslllah,ohastayadediki:
Sen, unu syle; Tanr, sen bize glkleri kolaylatr. Dnya
yurdunda bize iyilik ver, ahiret yurdunda da. Yolumuzu gl bahesi gibi
172
ltifbirhalegetir,eyYceTanr,konamzzatensensin.
Mustafaileaklselimtabiiolur.
AklileRaslllahsallallhaleyhiveselleminberaberzikredilmesieriat
makamnnaklilesorumlututulmasndandr.
Aklbalamakkkndengelenbirkelimedir.Anlamakveidraketmek,
dnme ve muhakeme etme ve doruyu bularak onu salam bir yere
balamak anlamna gelmektedir. Akl eyay olduu gibi anlama ve
anlamlandrma,gzelveirkiniayrtedebilme,doruyuveyanlkavrama
kabiliyetidir.
Aklselim,isehkmvekararlardaikihayrdandahaiyiolanhayr,iki
erden ehveni erri bilebilme zelliidir ve kmil akla verilen isimdir.
Bunasaduyudemekdemmkndr.AllahTelbuyurduki;
YznAllahnftratzereyaratthakvehanifdiniolantevhideve
slama ynelt. Ki Allah insan bu ftrat zere yaratmtr. Allahn kadim
kanunuolanyaratlndabirdeiimszkonusuolamaz.Doru,sabitve
hakdinveyolbudur.Amanevarkiinsanlarnoubunubilemezler173
Aklselim,yaratltaAllahninsankalbinekoyduuilahhakikatlerive
gereikabuletmeyeyatknolankabiliyetanlamndadr.

Hdyoluakateiniklarayakt.
Allah Tel kendine kavuma yolununun evk ve itiyakn klarna

tattrd. nk akn hallerinde eriata muhalif hallerin bulunmaktadr. Bu
hallerkiinhogrlrkendierinsanlarbuhallerindendolaysorumlu
olurlar.
Salikirahhakikatakaeyleriktida.
Hakikatyolununsalikiakyolunauyar.
172
173
Mesnevi,c.II,b.25352554
Rum,30
Hakiki kn ak yurduna adm att ilk yer, zahitlerin ve bitlerin

gelebildiklerisonyerdir.Denilmitir.Hakikateulamakisteyenakyoluna
rap olmaldr. Ak, ebediyeti arayan ruhun, dnyev aldanmalardan
kurtularak derun girdaba dmesidir. Ak yolu hakikate ulamada dier
yollardanksadr.Bunuksalnusebepleanlarzki;khakikatyolunda
bir anda uzun mesafeleri at hlde dnn murad edince ald
mesafede ayn masal kahramanlarnn da yllarca sren yolculuklarnn, bir
arpaboyunugememesigibidir.Geenzamannuzunluununaksine,alnan
yolun ksal hatta hilii, an yolculuunun zahire uygun
olmamasndandr.
Niyzi Msr hakikate ulamak isteyene ak yolunu tarif etmesi
bundandr.
Cmleeyayabirerhletkonulmuturmdm,
Btneyayabirerdeimeyenbirhalkonulmutur,
Eyann asl iin drt unsur bahsedilir. Ate su hava toprak. Bu
unsurlardanbirieyadabasknolursaozellikkendinidahaokgsterir.
nsan ruhu Ben Adem'in yaratln tamamladm zaman ona
rhumdan frdm. 174 ayeti kerimesinin ifadesine gre ilah menelidir.
nsan ruhu ten kafesine girdikten sonra madd ve zulman bir hicab ile
perdelenmitir.nsannhamurundaanasrerbaadenilentoprak,su,hava
veatetenoluandrtunsurvardr.Bunlardantopraklasu,zulmanzellie
sahiptir. Et ve kemikten meydana gelen insan vcdunun temel unsuru
toprak ve sudur. Bu yzden tasavvufta zulman hicab saylan bedenin ve
bedenihtiyalarnriyazatvemcahedeileinceltilmesigerekir.
Budrtunsuramellercihetindedetecellieder.
ahs ruhu tekil eden drt unsur, ruhun tecelli efale nisbetle
kalbdeniktibsettiiansrmaneviyedir.Yanitoprakmukabilindeolan
namaz yemek gibidir. Hava mukabilinde olan hac ile ate mukabilinde
olanzektilefiseblillahverilenbirmaldabirkesmemaneviyevardr.Su
mukabilinde olan orutur. Zira savmda bir nevi hayat vardr. te bu
anasr maneviyei mesrde ile ruh kendisine bir vcutu mektebei
maneviyeyanivcuduimnitekileder.NitekimCenbHakkbrahim
aleyhisselma yle ise drt tane ku yakala, onlar yanna al. Sonra
kesipparalaherdanbanaonlardanbirparakoy.Sonradaonlar
kendine ar koarak sana gelirler Bil ki Allah azizdir, hkimdir,175
buyurdular.YaniDrtda,hakikatteolankalp,ruh,sr,hafizerinedrt
unsurvazolunarakmecmuruhuntasarrufunamutvemunkadolupda
ruha muracaat ettikleri ve ruh vcud unsuru tekil ettii gibi kalpden
174
175
Hicr,29
Bakara:260
iktibas ettii anasr erbaa maneviyei ilede vcud muktesibei

maneviyei tesis eder. Ve bu beyanda ruha ibrahim itlkiyet mnsib
olur.176
Birbirindenbaznaksbaznistidadtam.
Birbirindenkiminoksankiminininkaabiliyetitam.
EyHakktalipleribilinki,yukardaanlatlanmridikmillerindnda
kalanveeyhdenilenkiiler,er'ierifireten,ilme'lyaknsahibizhd
vetakvaeyhleridir.Bunlararasndadayalansyleyipbizfalansultnn
vefilnefendinintarkatindeniz.Yetki veseyrslkbizdedir diyerek,
kendilerinin bu yolun ehli olduunu syleyenler, o gm azizlere ve
ilimlerine bhtan ederler. Kur an'da bu gibi yalanc eyhler iin
Yalanlayanlarnvayhaline!177denmektedir.
Bilinmelidir ki, insn kmiller, kendilerine uymayan kiileri, tarkat
slkundan,ayne'lyaknvehakke'lyaknbilgilerdenmahrumbrakrlar.
Sonra bu yoldan sapanlar, o hakkat ehlinin seyr suluklarna,
vahdetlerine,
tecelllerine,
tesellilerine,
muklemelerine,
mahedelerineinkraderler.Bumanlarolsa,bizimeyhimizdede
olurdu.derler.Kmillerdenduyulmuturki,yetmibineyh,mridiyle
dergha yz kara varp mes'l ve muazzeb olup cehenneme
gireceklerdir. Cenb Hak bizleri, myeli bir mridi kmile hizmet
etmeyenogibikiilerdenkorusun.
Bugibisahteeyhler,mchidolupslketmemitir.Btngayeve
gayretleri,mlvemlkedinmek,nmveriyasetiindir.Vaizlergibihalka
nasihat ederek mridi kmilim diye geinirler. Mridi kmile
ermeden,ayne'lyaknileseyrslketmeden,yedidiredenefsinyedi
ban mchede ve gaza ederek kesmeden, ayne'lyakn ile grlen
terkiplerin enfs tabirlerini bilmeden hilfete gelinmez. Ve yine,
tarkatin tekmilinde, beyne'nnevm ve'lyakaza yani, uyur uyank bir
hlde iken, Hakk'n emriyle, Habibi Ekrem sallallh aleyhi ve sellem
yzndentarkattenirdseccadesizerehilfetverilmeyenkiitarkat
ve seyr slk ehliyim diye dava klarsa, hem zll hem muzilldir. Bu
kiilerdengafilolunmamaldr.Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellem,
amelsiz ilim vebaldir ve ilimsiz amel dalldir. demitir. Her ilim
ehlindengrlmeklazmdrki,azmaya.
Buna gre eyhlerde bir vebal vardr. Bunlardan, ehli insaf ve ehli
takva olanlar, mridlerine, kardeler, biz sizi er'i erif yznden,
ilme'lyaknden, amel, zhd ve takva ile buraya kadar slk ettirdik.
176
177
Tezkire,v.6a6b;simliyazmabireserdenfaydalanlmtr
Tur,11
Ancak, bundan sonra ayne'lyaknden seyr slk ile hakikate yol

isteyeniniz varsa, gidip bir mridi hakik bulsun, lem bo deildir.
Bizden yana kskanlk sz konusu olamaz, Biz mrmz ilme sarf
etdik. Seyr slku ve btn ird yolunu ehlinden grmedik.
demelidir. Bu gibi kiiler, ancak bu szleri sylerlerse vebalden
kurtulurlar.
EyHaktalibiolanklar,eerhakkateulamakistiyorsanz,mutlaka
bir mridi kmil bulmal ve ona teslim olmalsnz. nsan ancak bir
kmil eren yedi deryadan geirip darb tevhd ile yuyup artabilir. Zira
darbtevhd,usldendir.Kudrettopudur.Nefsihanns,nefsiemmre,
her trl kt ahlk, akl maa ve nefsi maan kuvveleri ve tahsilleri
darbtevhdinveesmannateiyleyokolur.Nefsbuzikirlokmaylaslah
olur. Nefsi hanns tevhidi kabul edip m'min olur. Akl maa, akl
maada;nefsimaa,nefsimaadadnr.Darbtevhdinkemlibudur.
Buuslnebilerdenkalmtr;san'atnebevvesan'atevliyadr.Nevar
ki,baznoksanaklllar,darbtevhdevedarbHzikrinedahiedipkar
karlar. Bu tr insanlar nefs davranp, Allah sar mdr sessiz
zikredinceiitmezmi?derler.Ogibiinkrclaracevapbudur:
Evet, Cenb Hak, sem'dir, Basr'dir, Alm'dir, Habr'dir, Allame'l
guybpdiah'dr.Ztnzikretmeignlmzegelmeksizinbilir.Ancak,
bizimnefsimiz,hannsmz,aklmaamzvenefsi maamz sar,kr
vechildir.Zikri,onlaraiittirelim,onlarngznaalm,onlaraHakkn
emrini bildirelim diye, candan, yksek sesle ve iki yana salnarak kalb
zerehareketleyaparz.Ayrca,insanlarnkalbidnyavemsivfikriyle
kararm ve pekimitir. Adeta, taa veya demire dnmtr. Darb
tevhd,kalbinpasnsiler.Tavedemirgibikalbleriyumuatr.Zikrikabul
eder.178
mmetimhakkndasaptrcnderlerdenkorkarm.179
hir zamanda birtakm insanlar kacak, dini dnyaya alet edecekler

veinsanlarayumuakgrnmekiinkuzuderilerinebrnecekler.Onlarn
dillerisekerdentatlkalpleriisekurtgibidir.
AllahTelylebuyuruyor:
Onlarbenimhilmimemialdanyorlar,yoksabanakarscretkarlkm
ediyorlar.Kendiadmayeminediyorumki;onlarakendilerindenylebir
fitnegndereceimkiilerindenhlimolanbilehayretedrecektir.180
Merebialolanneenedirhslkelm,
178
(EroluNuri,2007),s.78
Tirmz,2230
180
Tirmiz,37/Zuhd,59(IV,522,h.no:2404).
179
Yksekmerebolangnldesonsznedir,
NiyziMsrenyksekyaratlnedirdiyesoruyor.Bununcevabn
gelenmsradaakolarakaklyor.
Aktrol,neeikmilkimandandrmdm.
Akgnlnkmilhalidir,devamdaondandr.
Meydeteviri181hararetneydetesirisada.
kidegizlibirate,neydeetkilises.
Mevlnakaddesellhsrrahulazizmesnevisinde.
"Ak ateidir ki neyin iine dmtr, ak cokunluudur ki arabn
iinedmtr."182
RivayetegreRaslllahsallallhaleyhivesellemilhiaksrrnHz.Ali
kerremallh vecheye sylemi. Bu srrn yk altnda ezilen Hz. Ali
kerremallh veche gidip Medine dnda kr bir kuyuya bu srr anlatm.
Kr kuyu bu srla kprp comu ve tamtr. Su her yeri kaplaynca
kenarlarndakamlaryetimi.
Oralardaki bir oban bu kamlardan birini kesip muhtelif yerlerinden
delerekflemeyebalam.kanseskalplerecokuveheyecanveriplahi
srranlatrolmu.Hermeclistehercemiyettealayan,inleyenneyiyilerin
dektlerindedostuolmu.Herkeskendisindenbireylerbulmuneyde.
Glenivahdetkalbiemrirmaktr,
Akvahdetbahesindekikalbinitaatidir,
Lezzetivuslathemanancakmermaktr.
Aknisteihemenancakkavumalezzetidir.
Terkikevneyneyleyenmestimdmaktr,
Daimasarhoedenakikidnyayterkettirendir,
Vadiihayrethakikattamakamaktr.
HakikattaHayretvadisiakmakamdr.
k sevgilisini kavrayamadndan dolay hayrete der, nk onun

181
Tevir:indebulunma.inealma,iinealpgizleme.Satlkolanhayvanpazara
karpgsterme.
182
Mesnevi,c.I,b:10
tecelllerisonsuzdur.Buhayretisehayretiilmiyyevehayretiuhdiyyedir
(ilmihayretler,grdklerindehayreteduroluu).
Sadreddin Konev kaddesellh srrahulaziz, sfnin hakikat

karsndaki tepkisinin bir eit hayret olduunu belirtmektedir. Bu
hayret, bilgisizlikten deil, hakkatin eliik ve paradoksal mhiyetinden
kaynaklanan bir hayrettir. Bu noktada bnlArabnin grlerine
bavurursak,hayretinikikknnayrtedildiinigrmekteyiz.Bunlardan
birisi, cehalet ve bilgisizlikten doan aklc kimsenin hayretidir ki, bunu
zellikle filozofun slkn tasvir ederken ortaya koymutur. bnl
Arabye gre bu hayretin sebebi, aklcnn slke veya hakikate
ulamayabalarkenumduuylatamanlamylaelienbireyeldeetmi
olmasdr. Bu durumda ise, tam bir hsran ve aknlk iinde
kalmaktadr. bnlArab, bunu kt bir durum olarak niteler. Bunun
karsndaise,bnlArabninMuhammedhayretdiyeisimlendirdii
ikinci bir hayret vardr. Bu hayret, her eyde Hakk gren sfnin
hayretidir. Sf, biri ok, ou bir, evveli hir, hiri evvel, zahiri btn,
btnzahirolarakgrr.Bugibielikilidurumlarmahedeetmesiyle
de hayrete der. Fakat bu hayret, phe ve anlamama hayreti deil,
varlkalanndahareketetmeyealannefsinkendihlindekihayretidir.
Bu nefis, direnin evresinin hangi noktasndan harekete balasa,
direninmerkeziolanHakkaular.Buradazerindedurmamzgereken
bir husus, bnlArabnin bu hayreti Muhammedi hayret diye
isimlendirmesidir.Buisimlendirmeninikisebebivardr:
Birincisi,AllahTelnn mutlakve kmilbilgisinin tarzn tekil eden
tenzh ve tebih arasndaki bilginin Muhammedi bir tavr olarak
grlmesidir.bnlArab,NuhFassndabumeseleyiayrntlele alrve
buradan peygamber ve mmetinin ayr ayr eksikliklerine iaret eder.
bnlArabye gre, Allah Tel hakknda akl ve vehim glerinin
gerektirdii hkm ayn anda verebilmek, Allah Telnn btn
mtekbil isimlerinin mazhar olan Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin istidadna mahsustur ve sdece onun erat bu hkm
getirebilir.
Bu hayretin Muhammedi hayret diye isimlendirilmesinin ikinci
sebebiise,sflerinaktardklarbirrivayettir.BurivayetteHz.Raslllah
sallallhaleyhivesellem,Rabbim,sanadirhayretimiartrdemitir.
Bylece hayret, sdece karlalan bir durum veya mruz kalnan bir
ey deil, aksine talep edilen bir ey olmaktadr. Bu anlamda hayretin
idealbirmertebeolduudaanlalmaktadr.183
183
(DEMRL,2003),s.143
nmahhasolmazolvadidesultandangeda.
Ziraovadidesultanvefakirgibiahsiyetolmaz.
Arifinakilhdenyeolmazhemdemi,
Arifinilhaktanbakacancierarkadaolmaz,
Nuedipsahbayzatcanolurherbirdemi.
Sahbayzatien,herzamancanolur.
Mazharanaaynizhirgrnrgidergam,
Kavuuncaaslhakikationagrnrvegamgider,
Eylemezhalvetsaraysrrvahdetmahremi.
Vahdetsrrnnsarayndanmahremhalvetegiremez
Akmaukdan,maukuaktancda.
Aksevgiliden,sevgiliktanayr.
EhliHakkolmakdilersenzerki184taatterkinet,185
Hakkehliolmakdilersenirkinszletaatisilme,
Hz. dem aleyhisselmdan itibaren enbiyaya stn bir dil kabiliyeti

verildiini; Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ise muhatap
olduu toplumun zelliinden dolay mkemmel bir dil birikimi ile
donatlmtr.Hz.Raslllahsallallhaleyhiveselleme
gzelliknerededir,diyesorulduundaOnun
dildedir eklinde cevap vermesi, dili ne kadar nemsediinin
gstergesidir.186
Beyandabyleyicilikvardr187
Beyandabyleyicilik,iirdehikmetvardr.188
184
Zerk:irkinszsylemek.Kuunterslemesi.
Terkin:Boyama,yazma.Bozulma,bozma.izme,silmeBellibirsaatteveyerde
bulumaiinszleme.
186
M.AkifZDOAN,DinbilimleriAkademikAratrmaDergisiV(2005),Say:4;bn
Kuteybe, Uynlahbr, nr. Muhammed Abdulkdir, elMatbaatlasriyye,
Beyrut,1999,I,184;elHafc,Sirrulfesha,61;bnRek,elUmdefmehsini
iir ve dbih ve nakdih, nr. Muhyiddn Abdulhamd, Drlcl, Beyrut, 1972, I,
241.
187
M. Akif ZDOAN, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi V (2005), Say:4;
Chiz,elBeyn,I,157.
185
inisafeyleyigrvarkyafetterkinet.
inisafeyleyigrvarkyafetilebozma.
Zahir elbisenin gzellii seni aldatmasn, demektir. Kiiye asalet veren

kmiltabiatdr.Dierleriiseancakbellibirzamaninsanoyalar.Bakiyesiise
yelgibidir.
Niyzi Msr kuddise srruhulaziz Enbiynun ve evliyanun ekserisi
mmilerdr. 189 buyurmas anadan geldii gibi saf olanlarn bu yolda
baarl olacan beyan ederek, sonradan alnan kyafetin bir deeri
olmadnaklamaktadr.
Pendigueylebasiretlesefahetterkinet,
Basiretlenasihatakulakverelenceilesilme,
Ey190kiehliakasylersenmelmet191terkin192et.
Eykii;akehlinesylediindemelmetileszle.
Yaniakehlininhalininszileifadeedilemediiiinyaplanhareketlerin
zahirinealdanmademektir.
SylekimmmknmdrtayirtakdiriHd.
SyleAllahTelnntakdirinideitirmekmmknmdr?
Varlnmahvetmekolduayinierknsadka,
Sadkavarlnmahvetmekaslusuloldu,
Kalbiniyakmakgerekanndemadembrika.
Onunkalbiniskskimekparltsyakmakgerek.
188
M. Akif ZDOAN, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi V (2005), Say:4;

Kudmeb.Cafer,Nakdnnesr,ne.Abdlhamdelbd,Drlktbililmiyye,
Beyrut, 1982,77. Nair, bu eseri Kudame (337/948)ye izafeten neretmisede
Kudameyeaitdeildir.
189
(MISR,1223),v.104b
Enbiynnveevliyannoummilerdir189
190
Ey: (Arabada) Bak, dinle, dikkat et, yahut, demektir ki mnalarna gelir. Bir
ibareyitefsiriinkulanlr.Trkede:Yaknnidiindir.
191
Melmet:Knanmlk.tabveserzenilik.Rezillikversvaylk.
192
Terkin:Bellibirsaatteveyerdebulumaiinszleme.Boyama,yazma.
Bozulma,bozma.izme,silme
Akndeprasyonlarvestresiolmadantazelenmeveolgunlamayoktur.
koldurgitmeyeherdembandansaika,
kherzamanbandanyldrmgitmeyendir,
Akkilkiektihatlevhvcudiaka.
Akkalemiaknvcudunaizgiekti.
KimolasabitHakkisbatndanefyimada.
KimHakkisbatndasabitolursanefyibraka.
lemlemegulolmaybrakmazsanHakkisbatedemezsin.Cmleeyada
Hakkgrennefyiterketmidemektir.
EyNiyaziibtidaszzevkbuldunaktan,
EyNiyaziaktancesiolmayanzevkbuldun,
Eerbize:Tasavvufuniptidasnedir?Diyesorarlarsa,ylederiz:
mannalterknvardr.Bunlarsrasile:AllahTealannvarlnave
birliine, meleklerine, neblerine, kyamet gnne, hayr ve er Allahn
takdiriileolduunaDilileikrarvekalbiletasdikdir.193
Akta ise teklif hkmleri yoktur. man konusunda klarn mezhebi
yrinvechidir.
Yrinisbatnda(La)szzevkbuldunaktan.
Aktanyrinisbatnda(La)szzevkbuldun.
Daimbkifenaszzevkbuldunaktan,
Daimaaktanfenasolmayanzevkbuldun,
EyFuzuliintihszzevkbuldunaktan.
EyFuzuliaktansonsuzzevkbuldun.
ayet bize: Tasavvufun intihas nedir? Diye sorarlarsa u cevab

veririz:
Tasavvufun intihas; keza birinci sualde geen alt erkn, dil ile ikrar,
kalb ile tasdiktirNitekim Cneydi Badad kaddesellh srrahlazz
193
NiyziMsr,RisaleiEsileveevcibeiMutasavvfne,BRNCSUALVECEVABI
Hazretlerinebirgn:
Tasavvufunintihasnedir?.Diyesorduklarnda,ucevabverdi:
ptidasdr.194
ByledirherikiHakkadylaolaibtid.
HeriHakkadylabalarsabyledir.
194
NiyziMsr,RisaleiEsileveevcibeiMutasavvfne,KNCSUALVECEVABI
Mzibetdumiaynteskub
Kadetmineevkiileykmtezheb
Nrulfudulemtendafmensekh
zkllemciretvehiyetetelehheb
Miniddetissevdifleyletilfirak
Malsivhevkimminmzhebin
Hayyertumbilfirakatilkalbilmekbi
Yleytenminbadibadeakrabin
Muhtasaruntahlshalbilbeyni
Magulthmutavvelnvemutnibn
Dlfiragleysemintbbeleh
llmuvasiletelhabbirreyrabi
Ercuminallhilkerimilmsten
lcedihicrinhzelmznibi
Kadvedattilkelkasdetnebezetn
Minelbeynivelbedilerabi
Yevmentezkurunbikummuhabbetin
Hakkatinkelmmehativelebi
Rafetesevbennazmilalykum
Kelhulletilmfeddadilmzehhebi
Cembikumcemunmusahhahnbih
Kulbunamevsletunltuhcebu
Billmiahyakumilhlkinati
Mzerrearikunvelahakevkebun

Sevgilisininkaybolmasndangzmnyadklyor

evkveitiyaktanneredeysesanagidesimgeldi.

Kalbiminateialaymdandolaydasnmedi

Hepsideaktlsaoyinetutuur

Gecevaktindeayrlkaranlnniddetinden

Benimiinyaldzlparlayndanbakabireyfkelenmeleri

Mahzunkuruntularailelereboulmukalbinayrlhayretedrd.
Kekebundansonraakrabiyettendahayaknolayd.
KocamustafapaaDergheyhlerindenYakubGermiynninzaman
zamaniirsylediindenvemevzun195kelmettiindenbahsedenolu
veMenkbnmeyazarSinnddinYusuf,babasnn;
Bennehidmetkrnemahdmolaydumkki
Gelmeyeydmlememadmolaydumkki
beyitinisylemesizerineniinmadumiyetitercihettiisorusunau
cevabverdigininakleder:
1Evvel:bukelm,lemivahdetinlezzetindenmfrakt196elemi
tezekkrolunduuzamandalisnhldenklegemidr.
2sniyen;eryitinimetivcdkiedsndaniceehliuhdcizve
mertebeikemleazkimsehizgrldesndamakmaczdevrid
olmubirkelmdur.
3slisen; bu kelm, makm klde denilmi deildir. Muktedy
bazhldrkibumertebedefahrilemsallallhualeyhivesellem
Keke Muhammedin Rabbi, Muhammedi yaratmasayd. diye
buyurmular.DhHazretiAlikerremellhveche,
hi kimseyi rek [gpta] etmezem illa dnyaya gelmeyenlere rek
ederemdemiler.
Dh nice evliyy kibrn her birinn bu makmda bir kelm
vardur.197

Buhaliminbeyannnmuhtasarnmuhtasardr.
Buanlattklarmkelimeyesanlardr.Smayanlariinseszkaf
gelmedi,demektir.

Onunlasylediklerimizuzunvedayanlmazdr.
195
Mevzun:Vezinli.ll.Tartl.Dzgn.Yakkl.Herbirvasfllvei'tidal
zerebulunup,srfiyivegzeleylerenilolan.
196
Mfarakat:Ayrlk.Biryerebrakpgitmek.Dostlarndanayrdmek.
197
Yusuf b. Yakup, Menkb Serif ve Tarikatnmei Pran ve MeayihiTarikat
AliyyeiHalvetiyye,stanbul1290.s.70.

Ayrlkacsnntbdabirilacyoktur.

Ancakrabetedilensevgiliyekavumay

Kerimvemsten198olanAllahTeldanmitediyorumki

Ayrlkderdininilacbuarlgidersin

Bukasideyebirparakoydum

Beyan199,bedi200vegarib201eylerden

Birgnkimuhabbetinnaslolduunuhatrlatt.

Muhabbetinhakikatiaynannelervebabagibidir.
198
Mstean:(Avn.dan)Kendisindenyardmbeklenen,yardmistenen.
Beyan:zah.Aklama.Anlatma.Aksyleme.retme.Fesahatvebelgat.
Edb: Belgat ilminin hakikat, mecaz, kinye, tebih, istire gibi bahislerini reten
ksm.(Bak:Belgat)Szolsun,iolsun;vukbulaneydenmuradneolduunuo
eyilealkasvemnsebetibulunanbirszleveyabirfiilileaklamaktr.
200
Bed:eibenzeriolmayanhayretvericigzellikteolan,hrika.
201
Garib:Hayretverici.Tuhaf.Kimsesiz.Zavall.Gurbetteolan.
199

Benimiinbunazmngzelliiniycelt

Altnvegmlebezenmielbisegibi

Onlarnseninletopluluushhatlitopluluktur.

Bizimkalplerimizsanakavutuuiinperdelenmez.
Byezid Bistmi kaddesellh srrahulaziz daima hacca giderdi.

Vard bir ehirde nce oradaki eyhleri ziyaret etmeyi sonra da baka
ilerle uramay det edinmiti. Basra'da bir derviin yanna urad.
Dervionasordu:
YaByezid,nereyegidiyorsun?Byezidcevapverdi:
Mekke'ye,Tanreviniziyaretegidiyorum.
Yanndanekadaryolharlvar?
kiyzdirhem.
yleisekalkyedidefabenimevremdedolan.Oparalarbanaver!
Byezidyerindenfrladparaknkuandanzdperekeyhin
nnebrakt,eyhtekrarszebalad.Yinesordu:
Ey Byezid! Nereye gidiyorsun? Gidecein yer Tanr'nn evidir ama
ubenimgnlmdeTanrevidir.UluTanrhemoevinhemdebuevin
sahibidir.Oeviyaptrdktansonraoradahioturmamtr.Amabuev
yapldktansonrahibirzamanburadanayrlmamtr.202

Kaintilhnnilmiilesizehayatveren

Gneindouuveyldzlarndouugibidir.
202
(emsiTebriz,2007),(M.321),s.411
19
203
Mevldinsanaherfaslubab,

Seninvasfndavardrherbirinde,

Dahdareynileberzahyznde

Ulmsretmanhakikat,

ndensrrmadimeriir,
Kisenbenodemektengeeneyok,
Sftuztuismncehlieydost,

Heminztusftesmnbilmek,

Bunlardangrnenhalknvcdu,

Niyzcismkalbrhkidenir,

203
Vezin:MeflnMeflnMefln
Mevldinsanaherfasl
204
ubab,

Doularnseniniinherblmvealtksmlar
Kitabniinde,onuniindekikitaptaveonuniindekikitaptadr.
lkncensnKmilveVeledikalpterimleriniinceleyelim.
nsanKmil
slm Dncesinde hicri yedinci yzyla kadar kmil ya da
mkemmelinsantabirikullanlmdeildir.Butabiriilkdefakullanan
ahsnbnlArbolduukabuledilmektedir.Ancakbaziddialaragre
ise nsan Kmil fikri bnl Arabye hvan Safdan gemitir. nk
hvanSafikitrinsanbulunduundanbahsetmektedirler.
Bunlardan birincisi kmil insan olup, bilgi ve yaratl bakmndan
mkemmelolanbirvarlktr.
kincisi ise snrl insan olup, yeryznde bulunan insandr. Bu insan,
Kmilinsansebebiyleyaratlmtr.
nsan Kmil fikrinin slm Dncesinde farkl biimlerde
yorumlandngrmekteyiz.Ancakbizbuyorumlardan,insannulamas
gerekenolgunlukolarakkabuledilenfikrideilde,lahsimler(Esm)in
ilkzuhuraksebebiolmashasebiylemkemmelbirekildeyaratlan,
AllahTelnnbtnisimvesfatlarkendisindemahedeedilen,vahiy
ve ilhm gibi her trl bilginin kayna olan ve baz ilim adamlarnca
Hakikat Muhammediyye, Simurg, Bahri Muht de denilen metafizik
birvarlkolaraktabahsedilmektedir.
Baz mutasavvflara gre nsan Kmil, bizim bildiimiz manada, bir
sretlevarolanvebeeradnalaninsandeildir.nsanKmil,lemin
varlnn sebebi ve koruyucusu olan bir ilk rnek (prototip) olup,
kendisine ilk akl (akl evvel) mertebesi verilmi ve bilmedii eyler
retilmitir. Bu varla lk nsan (elnsanulEvvel) de denilmekte ve
bu insann her ynyle cisman insandan daha kuvvetli olduu kabul
edilmektedir.nkcismaninsan,ilkinsannidol(sanem)olduuiin
derecevezelliklerbakmndandahaazyetkindir.Eercismaninsan,ilk
rneiolaninsanabenzemekisterse,ilimvefaziletbakmndankendisini
yetkinletirmesi gerekir. nsan Kmilin, Kmil Tabiat205 ile benzetii
204
(Fasl)kieyarasndakiekyeri.Mafsal.Haksz.Hakilebtlnarasnfarkve
temyizileolanhkmvekaza.(BunaFaysaldadenir)Halletmek.Ayrlma.zme.
Blm.Mevsim.Aynmakamdaalnanark.ocuumemedenkesmek.Birini
zemmetmek.Gybet.
205
Kmil Tabiatn nelii hakknda tam bir gr birlii bulunmamaktadr. Zira her
dnrbukavram,kendincetanmlamvebylecebirokgrortayakmtr.
baz hususlar bulunmaktadr. Hatta A. Bedevnin iddiasna gre, Kmil

Tabiat ile nsan Kmil ayn eydir. Bu iki fikrin benzetii noktalarn
banda,KmilTabiatvemetafizikanlamdakinsanKmilinherikisinin
decismandeil,ruhanvarlklarolduufikrigelmektedir.
Molla Sadrya gre nsan Kmil, insan trnn ilk rnei olan
semav bir insandr. Ona gre her varlk giderek kendi semav ilk
rneine yaklaacak; bylesi bir insan berzah olma niteliine ulaarak
semav bir insan (insan kmil)a dnecektir. Kmil Tabiat ile nsan
Kmil arasndaki nemli bir baka benzerlik de her iki varln Allah
Telnnyeryzndekihalifesiolarakgrlmesidir.206
VelediKalb
VelediKalbtabiri,tasavvuftaenderkullanlanterimlerdenbiridir.Tasavvuf
terimleriniihtivaedeneskiszlklerinhibirindebuterimyoktur.Ancak
szkonusuterimisadeceAbdulkadirGeylankaddesellhsrrahulaziz
(hyt.1165)nin kullanmtr. 207Geylanye gre, bir ksm tasavvuf ehli
Ancak Kmil Tabiat ile ilgili gr belirtenlerin ounluu, Aristotelese atfedilen
Estimahs adl eseri referans gstererek bir tanmlamaya gitmilerdir. ddialara
grebueserdeAristotelesKmilTabiat,filozofunilminivehikmetiniartran,ona
ilham veren ve onu ilim ve hikmet bakmndan olgunlatran ruhan bir kuvvet
olarak tanmlamtr. Aristotelese atfedilen iddialara gre, bu gce filozoflardan
bakas muttali olamaz. nk filozoflar Kmil Tabiat gizli bir sr (essrrul
mektm)olarakkabulederler.
Kmil Tabiat hakkndaki bu farkl grlerin ortak zelliklerinden hareketle
onun, ruhn bir varlk olduunu, filozoflara veya tm insanlara bilgi ve hikmet
verdiini, insanln ilk rnei olduunu ve Allah ile insan arasnda elilik yaptn
anlamaktayz.
zet olarak Kmil Tabiat, insann ilk rnei, dier beni, koruyucusu, manev
retmeni olarak kabul edildii gibi, insan ruhlar da onun manev evlad olarak
grlmektedir. Ayrca bu terim, ortak zellikler gsteren Faal Akl, Kutsal Ruh,
Veledi Kalb, Refki Al, Daimon ve Adam Kadmon gibi terimlerle de
bulunmaktadr.
Hermesdediki;
Bananesnelerinilminigetirenmanevbirvarlklakarlatm.
Senkimsin?dedim.
BenseninKmilTabiatnmdedi(ERDOAN,7[2006],say:17)
206
(ERDOAN,7[2006],say:17)
207
Hz.Kuddskaddesellhsrrahulaziz,tarikatdersiniilknce,NakbendTari
katna mensup olan babas eyh Hac brahim Efendi'den almtr. Hz. Kudds,
bunu,NasihiKuddsisimlieserindeyleanlatr:
"Ey oullarm! Sizin ceddiniz kmil ve mkemmel bir zt idi. Allah Tebreke ve
Tel'nntevfkiiledahakkyalarmdaikenbabambanakelimeitevhditelkin
eyledi.Bana;
"Ahmed!Benimbugnmdeal,gayretet."diyeemrettivebendealtm.Ksa
kutsal mn hallerine, tfl ya da veled (ocuk); bu hallerin neticesinde

oluan durumlara ise tfl mn (mn ocuu) veya veledi kalb (kalp
ocuu) demilerdir. Nakbendlere gre, ruhunu riyazet ve gzel ahlak
ile temizleyen kiilerin kalbinde bir yetenek olutuu ve bu yetenein,
kiiyiilimvehikmetsahibikldeklindebirkanaatbulunmaktadr.Bu
kanaategre,uzunyllarriyazetvemcahedeyapankiilerde,Rabbn
Mevhibe denilen bir yetenek meydana gelir. Bu yetenek meydana
geldikten sonra, bu kiiler, deiik klklar kabul etme yetenei
vastasyla istedii biime girebilirler. Tayy mekn ve tayy zaman gibi
hareketlerinhepsibuyeteneksayesindeolur.208
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz kinatn bir doular lemi

olduunun farkndadr. Bundan tr mevalid kavramn kullanarak
sunmaktadr.
Mevalid kelimesi, domular anlamna geldii gibi doulan yerler
anlamnadagelmektedir.Birolaydanbakabirolayndomasndadikkate
alarak domular kavramn sadece canllarla ilgili olacak lde dar
kapsamlgrmeyenNiyazi,btnrealitelerinherfasln(yaniblmn)ve
bunlarndabtnbablarn(ksmlarn)dikkatealmtr.Bunudaaklayan
bilgilerde derecelendirme olduunu hatrlatarak kitaplarn taksimatn
yapmtr.
Bir olaydan baka bir olayn domas sebepsonu ilikisidir. Buna gre
bueniilmibilenlerbtnsebepsonuilikilerindeotevhitilminibulunur.
Kklem(mikrokozmos)insancomposebirvarlktr,yanimlkve
melekt olmak zere iki lemden mrekkebdir. Mlk lemi cisim ve
beden,melektlemicanveruhtur.Mlklemiev,melektlemiiseev
sahibidir. Bu ev sahibinin mertebeleri ve her bir mertebede de bir ad
vardr. Bir mertebede ad tabiat, bir baka mertebede nefs,
dierindeakl,bakabirindedenurullahdr.
Birinci mertebe olan tabiattan ey meydana gelir. Biri imaret,
bayndrlkveitaatetmek;birifesat,ykclkvetaatetmemek;dieride
kibirlenme, kendini beenmilik ve serkelik etmektir. Bundan dolay
peygamberlerbuevsahibineisimvermi;mamuredip,itaatettiiiin
melek, fesat karp ykt ve itaat etmedii iin eytan, kibirlenip
kendinibeendiiveboyunemediiiindeblisadnkoymulardr.
Bundandolay,herinsannonunlabirlikteolup,onunlaberaberyaayan
bireytanvardr,denilir.
zamanda veledi kalp (kalp ocuu) dodu. Sol mememin altnda veledi kalbin
hareket ettiini rahmetli anam da bizzat mahede ederdi." (Kudds, Tarihsiz),
s.7
208
(ERDOAN,7[2006],say:17)
u halde insan, hilkatinde blisin hakikati, eytanin hakikati ve

meleinhakikatiolmakzerehakikaticemetmitir.Bunagreher
insanla beraber grevli bir eytan doar hadisinde ifade edilen eytan,
isterontikbirvarlkolarak,isterinsanntabiatndanbircz,isterseher
ikisi olarak ele alalm, hepsinde de mterek netice ve hakikat udur;
ktlnkaynaveilkesiolaneytaninsanilebirliktevarolmutur
ve insan eytanlar ile kastedilen de insann grnmeyen, gizli olan,
eytan ynleridir. nsan, grnmeyen bu eytanetini hal ve
hareketleriyleizhredinceinsaneytanolarakvasflanmaktaveifade
edilmektedir. Buna gre Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
eytan insanolunun damarlarnda kann akt yerden akar hadisini
deinsanntabiatndakigizlieytanetiolarakyorumlayabiliriz.209
lkdoumukadderoldu,udnyyageldinya:ikincidoumadaal
kinurolasn,CannHakkyolunakoydabyleceAllahTeldandersal.
210
te,insnnYaratcKudretlevstaszdiyalogugerekletirebilecei
duyular ve madde st plnlara gzn aabilmesi kinci Doum
(Vildeti Sniye) veya Mnev Doum (Vildeti Mneviye) dediimiz
olayla gerekleir. Mnev doum, madd doumun vcd verdii et ve
kan ocuuna karlk bir Kalp ocuu (Veledi Kalb) vcda getirir.
Bedensel doumun ana yurdu rahim, mnev doumun ana yurdu ise
dnyadr.MnevdoumunannevebabalnMridiKmilyerinege
tirmektedir. Kmil bir Mridin eliyle gerekletirilen doum, sonuta
nsn Kmili yni Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Vrisi insn
ortayakarr.
nsan bebeklik dneminde mutludur. nk arzular ve iktidar

dengehalindedir.Yanieldeetmesineyetecekkadargcesahiptir.211
lmi Lednn bir hedefi de Raslllah sallallh aleyhi ve sellem

Vrisi insn yetitirmektir ve nsn Kmili ancak bir nsn Kmil
yetitirir.
bnl Arab , sk sk insan kmilin ayn zamanda Kur'an Kerim
olduunusyler.BusebepleonunKurananlaynnveKur'anKerimi
yorumlama metodunun belirlenmesi ayn zamanda dilvarlk/insan
arasndagrdparalelliintespitiasndannemlidir.212
Bu noktada bnl Arab , eyhi Ebu Medyenin u szn nakleder:
Arad her eyi Kuranda bulamayan mrd gerek bir mrd olamaz.
209
(AKMAK,1994),s.34
(VELED),b.70
211
JeanJacquesRousseau
212
(AKMAKLIOLU,2005),s.237
210
Bu derecede bir ummlik ve kuatclk vasfn tamayan her sz de

Kur'anKerimdeildir.213
BenKuranmvesebulmesnyim
Zamanlarndeilrhunruhuyum
Mhedeettiiminhuzurundamukmdirkalbim
214
Onumhedeederim(hlbuki)sizinlelisnm.
Seninvasfndavardrherbirinde,
Seninyaratlnnsfatlarnnherbirinde
Bucevaplariieolarakvardr.

GaybnanahtarlarOnunkatndadr,onlarancakObilir.Karadave
denizdeolanbilir.Denyapra,yerinkaranlklarndaolantaneyi,ya
kuruyukiapakKitaptadrancakObilir.215
limkonusundabnumerradiyallhanhnkoyduuukideherkesce
benimsenmitir.
"AllahTelbilirdemekkiininilmindendir."ylebuyururlar:
"Kiisorulaneyiiyibilirsecevapvermeli,iyicebilemezse"Allahdahaiyi
bilir (Allahu lem)" demelidir. nk kiinin bilmedii hususlarda "Allahu
a'lem" demesi onun ilmindendir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu
konudadahasarihbirifadekullanmaytavsiyeeder.
"Bilmiyorum." Aynen yle derler: "lim tr: "Kur'n Kerim, yaayan
snnetvebilmiyorum(Ledri)demek."
Rivayetler, keza sorulara Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin da
"bilmiyorum" diye cevap vererek, bu babta bata ulem, btn mmetine
rnekolduunugstermektedir:bnumerradiyallhanhanlatyor:
"BiradamRaslllahsallallhaleyhivesellemegelerek:
Ey Allah'n Resul! Hangi yer daha hayrldr? diye sordu. Raslllah
sallallhaleyhivesellem:
"Bilmiyorum(Ledr)"dedi.Adam:
213
bnlArab,Ftht,c.V,s.190;c.V,s.137
bnlArab bu iiri, esrarengiz bir vakasnda karlat fetya atfen
zikreder.Bkz. bnlArab, Ftht (thk.), c. I, s. 70. iir iin ayrca bkz., A. mlf.,
Kitbulsr(Resil),s.158.(AKMAKLIOLU,2005),s.237
215
Enam,59
214
"Pekl,hangiyerktdr?"diyesoruncaRaslllahsallallhaleyhive
sellemyine
"L edr (bilmiyorum)" cevabn verdi. Bir mddet sonra Cebrail
aleyhisselmgeldi.Raslllahsallallhaleyhivesellemonasordu:
"EyCibrilhangiyerdahahayrldr?"Oda:
"Bilmiyorum" diye cevap verdi..." Neticede cevap Cenab Hakk'tan
geliyor:
"Hayrlyerlermecsidlerdir,erliyerlerdearpazardr."
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu konuda da rnek alan slm
limleri kendilerine sorulan sorularn ounluuna "L edr (bilmiyorum!)"
diyecevapvermektenarduymamlardr.
NiyziMsrburadacevabniindecevapdiyerekdorununouzaman
farkedilemeyeceidir.
Dahdareynileberzahyznde

Dahiahiret,dnyaveberzahlemleri
Birbirlerindenperdeliolarakgizlidir.
Dreyn,dnyavehirettir.Berzahisebirlemdirki,dnyilehiret
arasndadr,anniinonaberzahlemidenildi.
nsandahil,tmyaratklariteyerdetoplanrlar:
Biridemaleyhisselmnyaradlndaki,demaleyhisselmnzahrndan
latif suretler halinde kp drt saf tekil etmi olarak Allah Telnn
huzurundatoplandmzvakittir.CenbHakkn
Elest biRabbikm, Rabbiniz deilmiyim hitabyle muhatap
olduumuzvakitSaidlerveaklertoplanmtk.
kincisiberzahlemindetoplanrz.Budnyadahikimsekalmaz.Bu
halde yz yl kalnr, sonra krk gn yamur yaar, herkes tm insanlar
kabirlerindedorulurlar.
ncsmaherdetoplanldzamandr.
AllahTelnnnikbvardr.
Biri dny lemindedir ki bu nikptan mahcup Onu gremez. Biri de
hiret lemindeki nikptan ki, bu dnyada Onu gremeyen, gerek
cehennemde,gereksecennetteolsungrmezler.
Kfr ehli ve irk ehli lh olarak edindikleri suretler ile cehenneme
girerler.
Hicap ehli yani bunlar evvelce hayatlarnda Hakk rezzaktr, gafurdur,
rahmdir, yledir, byledir diye inanm olanlar yalnz cumadan cumaya
veyaaydabirkereinanlarvechlegrrler.
Ancak rifler, yani Tevhitehli her yzden gerek dnyda gerek berzah
leminde ve gerekse hiret leminde dima Allah Tely mhede

ederler.
Ulmsretmanhakikat,
limlerzahir,batnvehakikattenoluur.
Bunlarsrasylaiilmesigerekenaraplardr.
limlerdesuret(sebepsonuilikileri),mn(soyutmneksenleri)ve
hakikat(tevhidgerei)ileilgiliilimlerolmakzeresnftr.
limler lmelyakne, sretler Aynelyakne ve mani hakkat da
Hakkalyakneirettir.
lmelyakn;Tevhidiefal,
AynelyaknTevhidisft,
HakkelyakndeTevhidizattr.
SlikolankimsenceTevhidiefaldebirarapTevhidisfattabirarap
veTevhidizattabirarapier,yanibumertebedebirermanevarapile
mahmur ve mtelezziz olur. Slik manen itii bu arabtan dima
srrna ilhm yoluyla gerek efal gerek sfat ve gerekse zat mertebelerinde
hitabaeriir.
ndensrrmadimeriir,

Builimdenbenimbatnmabilgilerular.
Bunlarrya,ilhamvevahiyolarakbulurum
lh feyz sreklidir. Nbvvetin bir blm olan rya yoluyla

mjdelerin(elMubeirt)kapskapanmamtr.216
216
(ATA,1993),s:413;
Nbvvelin krk alt blmnden birisi olan salih ryaya dair hadisler farkl
rakamlarvelafzlarla;Ubdeb.esSmit(r.),Enesb.MaIik(r.)EbHureyre(r).bn
mer(r.).EbReznelUkayl(r.),Abdullahb.Mesd(r.),Abdullahb.Abbs(r.).
Abdullahb.mer(r.).Abdullahb.Amr(r.).EbKatade(r,),Huzeyfeb,Esd(r.).
Avfb.Mlikden(r.)rivayetedilmitir.
Mesela: Ubde b. esSmit (r.) rivayeti iin bak: Buhar, Tabr (92). 4. Mslim.
Ry(42),1.7.hd.no.2264.EbDvd,Edeb(35),96,hd.no:5018.Tirmiz,Ruy
(35).1,hd.no:2271.Musned,S,316,319.uab,4,186,hd.no:4755.
Nbvvetin krk alt blmnden birisi olan salih ryaya dair hadislerin mtevatir
olduudasylenmitir.
Bir rivayete gre Niyazi Msr, evresiyle olan bu youn ilikisi

nedeniyle manev eitimini ihmal etmee balar. Bunun zerine eyhi,
onu Elmalnn dna bir i iin gndermek ister. Bunu renen Niyazi
Msrninhatrna,eyhindenuzakkalacasreiinde,manenbirzayflk
olupolmayaca eklinde tereddtler gelir. Ayn gece bir rya grr,
ryasnda zerine korkun bir ay saldrr. Ay ile bir mddet bouup,
midinikestiibiranda,eyhimmiSinanbelirirveNiyaziMsryibu
zor durumdan kurtarr. Ryasn ertesi gn eyhine anlatr. eyhi de
Niyazi Msrye hitaben, olum Mehmet! o ay yabandan deildir
der.Grldgibiruhtezkiyesinivenefisterbiyesiniesasalantasavvuf
eitimde ryalar olduka nemli bir yer tutmaktadr. Bu ryada
anlatlmakisteneneyhininuyarsnakartereddtgeirenNiyaziMsr
byleceuyarlmolmaktadr.Tasavvuf!Yorumlaragre,ryadagrlen
her trl hayvan, insandaki hayvan nefsi sembolize eder ve nefsin
olgunlamadnn belirtisi kabul edilir. Niyazi Msr kendi yazd
tabirnamesinde, ryada ay grmenin nefsin olgunlamadnn ve o
kiinin hayvan sfatlarnn insan sfatlarna stn geldiinin alameti
eklinde yorum yapar. (Bkz. Niyazi Msr, TabiratlVaktt,
Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi Bl., no: 3346/10, v.
63b)217
Raslllahsallallhaleyhivesellemiryadagrme
Ryasnda beni gren, (hak olarak) beni grmtr, nk eytan
218
ben(imsuretim)lehayalegiremez.
Beniryadagren,hakikatengrmtr,nkeytanbenimeklime
219
giremez.
Beni ryada gren, hakikaten grm olur. Zira eytan, benim
suretimletemessledemez.Birde,benimzerimebilerekyalanuyduran,
220
cehennemdekiyerinehazrlansn!
Tasavvuf ehli rya konusunda srekli olarak duyarldr. Bu nedenle en
etkiliryalardanbiriRaslllahsallallhaleyhivesellemigrmektir.Fakat
bu ryalardaki uyulmas gereken nemli hususlar bilmek bir mrid ve
mrid iin gerekli mhim meslelerdendir. nk birok kii bu ryalarna
istinadenhayatnnynnvefikirlerinideitirmektedir.
Ryada nemli husus grmek olmayp, doru olmak, tevilini bilmek ve
hakikatine ermektir. nk yalan rya ve yorumunu bilmemek hata
yaplmasnanedenolur.
217
(AKAR,1997),s.82,
Buhr,Tabir,10/13.
219
Mslim,R'y,1/10.
220
Buhr,lim,39/51.
218
Grmedii bir ryay grdn iddia ederek yalan syleyen,

(kyamet gn) iki arpa tanesini birbirine dmlemekle mkellef klnr
221
vebunuyapamamasndandolayonaazapedilir.
Buhadisieriflerinizahyledir:Birkimse,Hz.Raslllahsallallh
aleyhi ve sellemi kendi ekli ve sureti ile grrse, gerekten Hz.
Peygamberigrmolur.nkeytanaHz.Raslllahsallallhaleyhi
ve sellemin ekline girerek birini aldatabilme gc verilmemitir. Bu
aklamayMuhammedb.Sirinyapmtr.mamBuharonunuszn
nakletmektedir:
Raslllahsallallhaleyhivesellemiryadagrmek,kiininonu
ancakhayatndavasflandsuretizeregrdzamangerekleir.
222
Allme bn Hacer, salam senetlerle yle rivayet etmektedir: Bir

kimsebnSirine,
Ben ryamda Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi grdm
deyince ne ekilde, ne biimde grdn sorard. O kimse Hz.
Raslllahsallallhaleyhivesellemineklineveemailineuymayanbir
biimsylerse,bnSirinona:
SenHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemigrmemisinderdi.
bn Abbas radiyallh anhn tutumu ve davran da aynyd. Nitekim
Hkim,senediylebununakletmitir.Dorusuuki:
Hadisin szleri de bu manay tevsik ve ispat etmektedir. Bu hadisin
sahih senetlerle nakledilen szlerinin hepsinden anlalan ey, eytann
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ekline giremediidir. Yoksa
herhangi bir ekle girerek, insan Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
223
sellemigrdnzannettirerekaldatmasdeil.
Demek ki, sahih olan rya Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
sahih bir nakille sabit olan suretini grmektir. ayet, biri bu suretten
baka bir surette Raslllah ryasnda grdn zannederse; o,
224
Raslllahsallallhaleyhivesellemigrmemitir.
Baz kimseler, Eer eytann hilesinden korunmak, Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemi sadece kendi asl ekli ile grlmesi artna
balolsayd,ozamanbukoruma,ancaksalndaRaslllahsallallh
aleyhi ve sellemi grm olan kiiler iin mmkn olurdu. Daha sonraki
dnemlerde gelen kimseler, ryalarnda grdkleri ahsn suretinin Hz.
221
bnMce,Tabir,3/2907.
Buhr,Tabir,10/12.
223
EbulAl elMevdd, Meseleler ve zmleri (Resil ve Mesil), ev. Yusuf
Karaca,RisaleYaynlar,stanbul1990,4/910.
224
eyh Aladdn, mam Nevevnin Fetvalarnn erhi, ev. Abdlbari Polat,
KahramanYaynlar,stanbul1988,342.
222
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme veya baka bir kimseye ait

olduunu nasl bilebilirler? diye soruyorlar. Byle bir sorunun cevab
udur:
Daha sonraki dnemlerde gelen kimseler, ryalarnda grdkleri
ahsn Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem olduunu tam bir
gvenle syleyemezler. Ama ryalarnn manasnn ve konusunun
Kur'an Kerim ve Snnetin bildirdiklerine uyup uymadn kesin olarak
bilebilirler. Eer bu rya, Kitaba ve Snnete uygunluk gsteriyorsa, o
zaman gerekten ryasnda grd kimsenin Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem olmas ihtimali ok daha fazladr. nk eytan bir
225
kimseyedoruyolugstermekiindeiikeklegiremez.
Rya ve rya tabiri hakknda mam Rabbani kuddise srruhulazzin

273.Mektubundakiaklamauekildedir.
Sual:Ryada,Raslllahsallallhaleyhivesellemgrlrse,orya
dorudur. eytann aldatmasndan korunmutur. nk eytan, onun
ekline giremez. Byle bildirildi. Onun iin, kardelerimizin ryalarnn
doruolmaslazmdr.eytannaldatmasolmazdeilmi?
Cevap: (Fthati Mekkiyye) kitabnn sahibi, yani Muhyiddni Arab
kuddisesrruhulazzHazretleri,eytan,MedneiMnevveredemetfun
bulunan Muhammed aleyhisselamn kendi ekline giremez diyor. Baka
suretlerde de, Raslllah olarak grnemez diyenleri kabul etmiyor.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kendi eklini ve hele ryada
tanyabilmek ok g olaca meydandadr. Bunun iin, ryalara nasl
gvenilebilir?limlerinounundediineuyarakveRaslllahsallallh
aleyhiveselleminyksekannayakacakzere,eytannhibirekilde
oServerinismiilegrnemeyeceinisylersek,oekildenemirleralmak
ve onun beenip beenmediini anlamak kolay deildir. Meln eytan
dmanlnburadadagsterebilir.Arayakararak,olmayaneyiolmu
gibi gsterebilir. Rya greni artr. Kendi szlerini ve iaretlerini, o
eklinRaslllahsallallhaleyhiveselleminszleriveiaretleriimigibi
gsterir.
oumuzunbildiigibi,birgnSeyyidlbeeraleyhivealaalihive
eshabissalat vesselam Ashab ile oturuyordu. Kureyin ileri gelenleri
vekfirlerineflerioradaidiler.Seyyidlbeeraleyhivealalihissalat
vesselam onlara (Vennecmi) sresini okudu. Onlarn putlarn anlatan
ayeti kerimeye gelince, meln eytan putlar ven birka sz, o
Serverinaleyhivealaalihissalatvesselamszneekledi.Dinleyenler,
bunlardaoServerinszsandlar.eytannszleriniayetikerimeden
225
Mevdd,Meselelervezmleri,4/1011.(TEKHAFIZOLU,2005),s.1721
ayramadlar.Oradabulunankfirlerbarmayabalayarak,Muhammed
aleyhissalat vesselam bizimle sulh yapt, putlarmz vd dediler.
Orada bulunan mslmanlar da, okunan szlere aakaldlar. O Server
aleyhissalatvesselameytannszlerinianlamad.(Neoluyorsunuz?)
diyesordu.Ashabkiram,sizokurkenbuszlerdearayakartdediler.
O Server aleyhi ve ala alihissalat vesselam dnceye dald ve ok
zld.HemenCebraliemnalanebiyyinavealeyhissalatvesselam
vahygetirdi.Oszlerieytannkartrd,btnNebilerinszlerinede
kartrm olduunu bildirdi. Allah Tel, o szleri ayeti kerme
arasndankard.Kendikelamnsapsalamyapt.
Grlyor ki, o Server aleyhi ve ala alihissalat vesselam hayatta
iken ve uyank iken ve Ashab kiram arasnda, eytan lan o Serverin
aleyhi ve ala alihissalat vesselam szne kendi bozuk eylerini
kartryor ve hi kimse bunu ayramyor. O Server aleyhi ve ala
alihissalat vesselam vefat ettikten sonra bir kimse uykuda hisleri
almaz iken ve yalnz iken, nasl olur da, ryann eytann
karmasndankorunduunuveonundeitirmediinianlayabilir?
unu da syleyelim ki, mevlid okuyanlarn ve dinleyenlerin
zihinlerindeRaslllahsallallhaleyhiveselleminbuitenrazolduu
yerlemi bulunmaktadr. nk vlen kimseler, venleri beenir. Bu
dnce, hayallerinde yerleerek, hayallerindeki ekli, sreti ryada
grebilirler.Buryadoruolmadgibi,eytandakarmdeildir.
unudabildirelimki,ryalardoruolsabile,arasragrndgibi
kar.Mesela,ryadabirisigrlrse,okimseninkendisianlalr.Doru
olan ryalar, ok olur ki, grld gibi kmaz. Bundan baka bir ey
anlamak, yani tabir etmek lazm gelir. Mesela, ryada Ahmed grlr.
Ahmed ile Mehmed arasnda sk balant olduundan, bu ryadan
Mehmed anlalr. Bu bildirdiklerimiz gsteriyor ki, oradaki
sevdiklerimizin grdkleri ryalara eytan karmam olsa bile, bu
ryalarn, grld gibi, olduu nereden anlalr? Bunlar tabir etmek
lazmolmadvebakaeylerigstermediklerinaslsylenebilir?Demek
ki, ryalara kymet vermemelidir. Her ey, insan uyank iken vardr.
Bunlar uyank iken grmee almaldr. Uyank iken grlen, bulunan
eylere gvenilir. Bunlar, tabir etmek istemez. Ryada ve hayalde
grleneylerde,ryavehayaldir.226
Kisen,ben,odemektengeeneyok,

Sen,benveodemektenkurtulana
226
mamRabban,Mektubat,trc,H.HilmiIk,stanbul,1977,s.450452
Dnyada,berzahtavemizandahesapyoktur.
Burada btn ilimlerin en i tabakas bize tevhid gereini

bildirmektedir.OnuniinSen,ben,odemektengeenehesapyoktur.

Fitnekalmayp,yalnzAllahndinikalanakadaronlarlasavan.Eer
vazgeerlersebilsinlerkiAllahonlarniledikleriniphesizgrr.227

Allahnnurunuazlarylasndrmekisterler.Kfirleristemesede
Allahnurunumutlakatamamlayacaktr.228
Sftuztuismncehlieydost,

Sfat,zatveisimleribilemeyendost
iddetliazab,eziyet,cezaypeepeegrmektir.
nkcehaletnimetinoksanlatrr.Zat,sfatveesmybilmeksevaptr;
akid(itikadolunaneyleryaniinanlar)dir.
Heminztusftesmnbilmek,

HemenZat,sfatveesmaybilmek
Dnyadahuzur,berzahtarahatlk,ahirettecennetileoyalanr.
MuhyiddinibnArabkaddesellhsrrahulazizbuyururki:
nsanHakkdellcihetindenaslabilemez.Sdeceonunvarlnve
tek mabud olduunu bilebilir. nk idrk eden insan, herhangi bir
eyi, o eyin benzeri kendisinde bulunmadan idrk edemez. ayet bu
durum olmasayd, hi kukusuz o eyi ne idrk edebilir ve de
tanyabilirdi. Dolaysyla insan, sdece kendisinde benzeri bulunan bir
eyi idrk edebilir, bu durumda gerekte sdece kendisine benzer ve
aynolanbireyiidrkedebilir.BariTelise,hibireyebenzemezve
hibireydeonunmislibulunmaz.DolaysylaHakkinsanaslabilemez
227
228
Enfl,39
Tevbe,32
bnlArabninAllahTelnnhibireyebenzemediiiinherhangibir
ekildemhiyetininbilinemeyeceidir.229
Bunlardangrnenhalknvcdu,

Bugrdnmahlktnvarl
Perdeleraltnadakalmseraplardr.
Varlk yoktur. nsanlar sadece niyetlere sahiptirler. Fakat tek varlk
Cenab Hakktr. sim, sfat ve ahslar olarak grnen halkn vcudu ise
serabniindekiserabniindekiseraptr.
Sfat,esm,efalilezatbilinmez,amazatilebunlarbilinirveztbilmek
sevaptr. nk zat, sfat, esmdan grnen Hakk vcdu kemli
hararette kardan su gibi grnr, ana serap denir. Onun yaknna
gidersenizbireyyoktur.Bizohalihararetinkemlinden(yksekliinden)
yle grrz. Efal aynasndan grnen Hakkn vcdu ite uzaktan
grnen serap gibidir. Efal aynasndan zannedersin ki Hakkn vcdu
oradadr.Yanisfatveesmda,hlbukibunlarbirertabirdenibarettir.
AllahTelnnvekulunfailvemnfilbulunduklarbubilgisrecinin
en nemli kavramsal ifadesi, kurb nevafil ve kurb feraiz diye
isimlendirilenikiterimdekendisinibulmaktadr.Buterimlerbirhadisten
alnmtr ve hadiste Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, kulun
birtakm ibdetlerle Allah Telya yaklaacan, ona yaklanca da
kendisiniseveceini,bununardndaniseHakknkuluniitmesi,grmesi,
tutmas vs. gibi btn uzuvlar olacan belirtir. Btn bu srecin
ardndanisekul,artkAllahTelilebilen,AllahTelilegrenveAllah
229
(DEMRL,2003),s.89;bkz.bnlArab,elFthtlmekkiyye,c.II,102
zzet perdesindeki hakikati itibariyle kendisi ve masiva arasnda hibir iliki
olmad iin, iaret edildii gibi, bu vecihten Hakka dalmak ve onu tanmaya
abalamak,vakitzayietmek,eldeedilmesiimknszbireyiaramakveancakicml
olarakeldeedilebilecekeyiistemektenibarettir.
Bilinmelidir ki: Kevnin Ztn bilgisine asla taalluku olamaz. Kevnn bilgisinin
konusu,mertebeyibilmektirki,oda,Allahtr.Mertebeyibilmek,lhnbilgisineve
deonunsahipolmasgerekenfiillerinisimleri,celalzelliklerinesevkeden,rknleri
korunmubirdelildir.;
Bize gre Ztn bilinemeyeceinde hibir gr ayrl yoktur. Aksine, hades
sfatlarnn tenzihleri ona verilir. Ztn kadimlii ve varl iin sylenen ezel bile,
evveliyetvehadislielaykolaneylerinnefyindentenzihanlamtarlar.Eariler,
bu konuda bize kar kmlardr. Onlar, zannetmilerdir ki, Hakkn nefsi sbti
sfatlarm bilebilirler. Nerede! Biz ise, Ebu Said Harazn dedii gibi, Allah ancak
Allahbilirderiz.
Tel ile iiten hle gelmektedir. Sfler, bu durumu eitli ifadeleriyle

dilegetirmilerdirki,bunlarnpekouudur.
AllahTelancakAllahTelilebilinir
AllahTelyaenakdellkendisidir
GrdmhereydensonraAllahTelygrdm
HereydennceAllahTelygrdm
HereyiAllahTelilebildim
HereyiAllahTeldabildim
Onlar, Allah Tely bilmiler ve her eyi Allah Tel ile
bilmilerdir.230
Niyzcismkalbrhkidenir,

Cisim,kalbveruhdenentaksimNiyazidir.
Taraflargenindedir.
nsan kendi varlnda yani cisminin, iindeki kalbi ve iindeki ruh da,
Hakkngrntsnniindekigrntnniindekivarlktr:
[Ruh
Ruh kelimesi Arapa bir kelimedir. Kelimenin kk
harflerinden olumaktadr. Arapada bu kk harflerinden oluan

kelimelerintemelanlamvardr.Bunlar:Rzgar,koku,rahatlamadr.
Butemel anlaynyansraruhkelimesining,esenlik,hzgibi
mecazi kullanmlar nn olduunu da belirtilmektedir. Ayrca Arapa
szlklerde ruh iin insann kendisiyle yaad ey eklinde bir
tanmlama da yaplmtr. Ayn zamanda Arapa szlkler, ruh
kelimesinin vahiy, Kuran, Cebrail, s, rahmet gibi anlamlarda da
kullanldnaiaretetmektedirler.Szlkyazarlarnnruhkelimesinebu
anlamlar yklemelerinde ki en nemli etken Kur'an Kerimde ruh
230
(DEMRL,2003),s.117;Bkz.Konev,FatihaTefsiri,s.249da(czlbeyn,s.
309) yle demektedir: u halde kim Hakk tam olarak bilirse, bu durumda
tazammun(ierme)veiltizamyoluylahereyinhakikatinibilebilir.Hakveinsn
kmilin dndaki eylerde ise durum, akladmz tarzdadr. nk Allah
Telnnkullarndanbzlar,Hakknfethininkaynaolabilir,bylelikleokimse,
HakkHakilebilir.BudurumdaHakknbilgisivemhedesiyletahakkukedip,bu
bilgininvemahedeninhkm,okimseninvarlnnmertebelerinesirayeteder.
Bylelikleokii,kendisineenyakneyolannefsinevarncayakadar,hereyiHak
ilebilir.Buvebenzeriifadelervebunlarhakkndadeerlendirmeiinbkz.bnl
Arab,Kitablalm,s.23
kelimesininbuanlamlardakullanlmolmasolsagerektir.
Trkede ruh kelimesine canllk, duygu, en nemli nokta, bedeni
etkin klan canllk ilkesi, bedenin hayat gc, esans anlamlar
verilmitir. Ruh kelimesi Arapa bir kelime olmasna karn
Trkelemitir.Felsefeliteratrndeiseruhkiininbenliinimeydana
getiren entelektel, ahlaki ve duygusal yetilerin tm, blnmez tz,
bedeni harekete geiren aktif ilke, pasif ve cansz olan beden zerinde
etkide bulunan g, can ile bir tutulan tinden ayr yaam ilkesi olarak
tanmlanmtr.
slmdnyasndaruhkonusundadahabakagrlerinolduunuda
buradahatrlatmadangemeyelim.Bununlabirlikte,okfarklekillerde
anlalan bu grleri teki ya da ikici nsan anlaylarndan biri iinde
mtalaa etmek de mmkndr. yle anlalyor ki, ruh grnn
zarrtdiniyyedenolmadgrndenyolaklarak,slamdnce
tarihinde bu konuda serbeste fikir yrtlmtr. Ruhun mahiyeti
konusundanesrlengrleriuekildegruplandrmakmmkndr:
1Ruhbalbanavarolanvecismaniolmayanmcerretbirvarlktr,
2glsuyununglesirayetigibibedenekaranlatifbircisimdir,
3ruhbedendenibarettir,
4ruhkalp,beyinvecierlerdekiglerdir,
5mizatr,
6mizatakidengedir,
7nicelikvenitelikedrtunsurunuyumlubirkarmdr,
8mutedilkandr,
9beyindir,
10latifcisimdenoluanbirtoplamdr,
11beyinyadakalptebulunanblnmezbirparadr,
12havadr,
13tabiisdr,
14manevbirnurdur,
15hayattr,
16arazdr,
17cisimdir.231
RuhunYaratl
RuhunBedendennceYaratlGr232
Bu dncenin ekillenmesinde yabanc kltrlerin etkisi ok
byktr. zellikle de Yunan kltrnn byk etkisi vardr. Ruhun
bedenden nce yaratldn iddia edenlerin en nemli delili Araf suresi
231
(KO, 1990),s,29; Bu konuda daha ayrntl bilgi iin bkz, EbulHasen elEar,
KitabuMakltilslmiyynvehtilfilMsalln,(yav.H.Ritter),st.l929,s.3334vd
232
(GEDOAN,2005),s.76
172ve173.ayetleridirkibuayetler;
Rabbn demoullarnn bellerinden zrriyetlerini ald. Onlar
kendilerine ahit tuttu. Ve Ben sizin Rabbiniz deil miyim? dedi.
OnlardaEvet,ahitoldukdediler.Sizkyametgnndebizbundan
habersizdik ve daha nce babalarmz Allaha ortak kotu, biz de
onlardansonragelenbirnesildik,batlileyenleryzndehelakedecek
misin?dersiniz
AncakArafsuresi172173.ayetlerinanlalmasileilgiliikifarklgr
mevcuttur. Bunlardan birincisi ayetin zahiri anlamyla anlalp
yorumlanmas, ikinci gr ise ayetin ftr bir gerei ortaya koyduu
yorumudur. Bu konuda ilk gr desteklemede ayetlerden ziyade
fazlasyla hadisi erifler kullanlmtr. Bu konu ile ilgili hadislerde bu
yorumu destekleyen muazzam rnekler sunulmaktadr. Kad
Abdulcebbar, bu ayetlerin ruhlarn bedenlerden nce yaratld
dncesine iaret etmedii belirtir. Ona gre misak alabilmek iin
hayattaveakllolmakgerekir.233Kelamclarruhlarnbedenlerdennce
yaratld anlayn kabul etmemektedirler. Byle bir dnce onlara
gre imknszdr. Sz konusu ayet insann inanma, Allah Telnn
varlnaulamaduyusuylayaratldnbildirmektedir.
RuhunBedendenSonraYaratlGr234
Bugregrebedennceyaratlmtr.Ruhunyaratlmasbedenin
varlndan sonra sz konusu edilebilir. Bu grn en nemli
savunucusubnKayymdr.Onubylednmeyeitenennemlietken
insann yaratln ele alan ayetlerdir. nsanln atas Hz. dem
Aleyhisselmnyaratlmasbyledir.yleki;YceAllah,Cebrailiarza
gnderdi. Yerden bir avu toprak ald. Onu yourarak hamur haline
getirdi.Sonraonaekilvererekruhfledi.Ruh,amuragirinceamuret
oldu,kanoldu,hayatbularakkonutu.
Ruh kelimesinin stlahi anlamna baktmzda kelamclarn ruhu
farklekildeanladklargrlmektedir.Bunlarcevher,arazolarakkabul
edenlerveiseruhulatifbircisimdir.Bufarklgreksacadeinmek
gerekir.
1Ruhucisimolarakkabuledenler;
Bu gr Mslmanlar arasnda ruhun cisim olduu gr, onun
arazveyasoyutcevherolduugrnegrekronolojikolaraknceve
daha arlkl olarak karmza kmaktadr. Bu anlaya gre ruh bir
atom, paralanamayan en kk para olarak tanmlanmtr. Ruh
blnemeyenenkkparadr.
233
234
KadAbdulcebbar,TenzihulKurananilMetain,Beyrut,thz.,s.153
(GEDOAN,2005),s.78
2Ruhunarazolduunukabuledengr:
Bu gr savunanlara gre ruh cisim deildir, maddi bir cevherin
arazdr. Bu kelamclarn grne gre ruh cismi meydana getiren
arazlardan bir arazdr. Ruhu araz olarak tanmlayan bu gr, ruhu
cisim olarak tanmlayan grten ayran unsur, bu gr savunanlarn
ruhun cisim olmad fakat cisimde kaim bir hal olduunu
sylemeleridir. Ruh da arazdr ve dier arazlar gibi zaman iinde yok
olur.
3Bugregreruhnecisimnedearazdr.Ruhsoyutbircevherdir.
Bu grn kayna Eski Yunan Felsefesidir. Bu felsefeye gre ruh
cevherdir. zellikle de Eflatun ruhu ide olarak kabul etmekle bu
dnceye kaynak tekil etmektedir. Ve bu dnce baz kelamclar
tarafndanbenimsenmitir.bnKayymbugreuekildeiareteder:
Bazlar da: Nefis ne cisimdir ne de arazdr. Nefsin bir yeri, boyu, eni,
derinlii,rengiveherhangibirczyoktur.Ayrcaoneleminiindedir
ne de dndadr. Ona yakn da deildir, ona aykr da deildir.
Meaileringrbudur.Earibunu,Aristodanhikyeetmitir.Onlar,
ruhunbedenleolanilikisinin,ruhunbedenegirmesi,onayaknolmas,
beraber bulunmas, ona yapk olmas ya da kart olmas eklinde
bulunmadn iddia etmilerdir. Bu grn Ehli Snnet iindeki en
iddetlisavunucusuGazzalidir.Onagreruhsoyutbircevherdirvebunu
TehafutulFelasife adl eserinde ayrntl bir ekilde ele alp
aklamaktadr.
Ruhunlmszl235
Ruhun lmsz olduuna ilikin grler uzun bir tarihi gemie
sahiptir. Eski Semitikler olarak ifade edilen Asur ve Smerlere ait
tabletlerdeki iaretlerden anlalmaktadr. nsann yaps ile ilgili bu
farkltanmlararamenEskiMsrdadainsannruhbedenayrmnatabi
tutulduunu grmekteyiz. Ayn dnce Hint kkenli dinlerde de
mevcuttur. Brahmanizm, Budizm, Caynizm, Sihizm bu dinlerin en
nemlileridir. Bu dinlerde ruhbeden ayrm net bir ekilde karmza
kmaktadr.Aynzamandaruhunlmszlanlayburadafarklbir
anlaya yol amtr ki bu tenash retisidir. nsan ruh ve beden
olarak paralayan dalist insan anlaynn mimarlar Eski Yunan
filozoflardr.
slamfilozoflardaruhulmszolarakkabuletmektedirler.Bunlar
arasndabnRdveShreverdiyizikredebiliriz.Mslmanfilozoflarnn
bylednmesindekiennemlietken,Eflatununfikirlerindentercme
235
(GEDOAN,2005),s.86
faaliyetlerisonucuhaberdarolmalarvebufikirlerdenetkilenmeleriolsa
gerektir. Mslman filozoflara gre ruh cevherdir. Bu soyut cevherin
varlk sahasnda kendini gsterebilmesi ise ancak bir bedenle
bedenlenmesine baldr. Ayn gr tasavvufular da benimsemitir.
Hatta tasavvufun vazgeilmez temel esi ruhun lmsz bir yapya
sahipolmasdr.lmszolmasdolaysylaruhaslvarlk,bedeniseruha
arz olan lml bir varlktr. Bu anlayn sonucu olarak insann bedeni
aalanm, hakir grlmtr; ruh ise stn, yce, lm zleyen bir
varlk olarak kabul edilmitir. Bu anlay dorultusunda tasavvufular
lm;ruhunbedendenayrlmas,ruhilebedenarasndakiilikininsona
ermesi olarak anlamlardr. Mslman filozoflar ve tasavvufular
ruhun lmszln kabul ederken, baz kelamclar lmle ruhun da
bedenle birlikte yok olduu anlayn benimsemilerdir. Mslman
kelamclarn ruhun lmszlne dair fikirlerine baktmzda
kelamclardan bir ksm ruhu araz olarak kabul etmektedirler. Bu
anlaylarnn sonucu olarak ruhun da bedenle birlikte yok olduunu
kabul etmilerdir. Cevher ruh anlayna sahip kelamclar ise ruhun
lmsz olduunu dnmektedirler. Ruhun cevher olarak kabul
edilmesi kelamclarn felsefecilerin grlerinden ne kadar
etkilendiklerinin bir gstergesidir. Cevher ruh retisini kabul eden
Mslmankelamclarngrlerinideerlendirmekiinkullandklarakli
venaklibirokdelilbulunmaktadr.
RuhlarnMekn236
Ruhlarn bir meknda olaca fikri ruhun lmszl inancnn bir
baka yansmasdr. Hayat boyunca ruhun bulunduu mekn insann
bedeniidi.Ruhhernekadarbedendebulunmaktan,onahapisolmaktan
memnun deil ise de bedenle birlikte olmaya mecburdur. Fakat lmle
birlikte beden yok olunca ruh kendine yeni bir mekn bulmak zorunda.
EskiYunanfilozoflarndansistemlibirruhanlaynasahipolanEflatuna
gre daha ncede ifade ettiimiz gibi bedenden ayrlan ruh hades
olarakisimlendirilenyeregider.Hadestebelirlibirsregeirenruhdaha
sonra dnyadaki hayatna gre tekrar bedenlenir. Mslman
kelamclarnruhlarnmeknnadairgrlerinebaktmzdabirbirinden
farkl grlerle karlamaktayz. Her ne kadar ruhun lmszl
konusunda Eflatunun anlayn kabul ediyor olsalar da kendi
dncelerine gre ruha bir mekn oluturmulardr. nsan lm
sonrasnadairayrntlbirbilgiyesahipdeildir.nsannlmvetesiile
ilgilibilgisiKur'anKeriminbizebildirdiiilesnrldr.Kur'anKerimde
de bu konu ayrntl bir ekilde ele alnmamtr ve verilen bilgiler de
236
(GEDOAN,2005),s.93
olduka snrldr. Durum byle olunca insann en ok merak ettii

lmden sonra ne olaca ile ilgili speklasyonlar devreye girmitir.
nsanlarnlmvesonrasileilgilifikirlerinidahancekiinanlar,felsefi
akmlar ve insann hayal gc ekillendirmektedir. Mslman
kelamclarn ruhlarn mekn ile ilgili ne srdkleri fikirler birbirinden
oldukafarkldr.
Bazlar, Mminlerin ruhlarnn cennetin kapsna yakn bir yerde
olduklarn,cennettendenimetverzklarnngeldiiniilerisrmtr.
Bazlardaruhlarnkabirlerininucundaolduunuiddiaetmilerdir.
mam Malik rahmetullahi aleyh der ki: Bana ulatna gre ruh
salverilmitir, istedii yere gider. Bazlar da Mminlerin ruhlar
zemzem kuyusundadr. Kfirlerin ruhlar ise Hadramevtte bulunan
BerhutKuyusundadr.
bn Hazm ruhlarn kabirlerin banda olduu grnn Ashabul
Hadis ve Ehli Snnete ait bir gr olduunu bildirmektedir. Ayn
zamandaruhlarnyeilrenklikularnkursaklarndabulunduunadairbir
gr mevcuttur. Aslnda bu gr ehitlerin ruhlar iin dnlrken
daha sonra btn Mminleri iine alacak ekilde geniletilmitir.
Ruhlarnmeknileilgilibirdiergrise
Mminlerin ruhlarnn dem aleyhisselmn sanda, kfirlerin
ruhlarnnisedemaleyhisselmnsolundayeralacadncesidir.
Bu grn kayna Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mira
hadisesidir.BugregreHz.Raslllahsallallhaleyhivesellem,Hz.
dem aleyhisselm ile karlanca Mmin ruhlar Hz. dem
aleyhisselmnsanda,kfirruhlariseHz.demaleyhisselmnsolunda
grmtr.Bugrlerinhepsihabervehadisleredayandrlmaktadr.
Kur'anKerimdekihibirayetbugrlerionaylamamaktadr.
Ruhlarn mekn retisinin kabul edilmesinin temelinde Eflatunun
ve eski dini inan ve kltrlerin etkisi olduunu grlmektedir. Bunu
temsilenbirokdurumlakarlalmaktadr.
Kur'anKerimdeRuhKavram
Kuranda ruh kelimesi farkl ayetlerde olmak zere 21 yerde
gemektedir. Bu kelime getii ayetlere gre farkl anlamlara
gelmektedir. Genel olarak bu anlamlar grupta toplanabilir. Bunlar:
melekzeldeCebrail;vahiyveHz.sdr.Ruhkelimesimelekanlamnda
Kuranda birok ayette gemektedir. zelde ise Cebrail olarak
kullanlmtr.
...MeryemolusyaakmucizelerverdikveonuRuhulKudsile
237
glendirdik...
O gecede, Rablerinin izniyle melekler ve Ruh, her i iin iner
dururlar.HerikiayettedegeenRuhkelimesiniElmall,Cebrailolarak
yorumlamtr ve dier limlerin de ayn grte olduunu belirtmitir.
Fakat dier baka ayetlerde Cebrail anlamnda ruh farkl sfatlarla
238
kullanlmtr.ButamlamalardaCebrail,RuhulKuds veRuhulEmin
239
olarak sfatlandrlmtr. Cebrailin kuds ve emin gibi sfatlarla
nitelenmesiniElmalluekildeyorumlamaktadr.
Kfirlerin iftiralarn iddetle reddetmek zere nebilerin temizliini
veazizliiniaklayptespitetmekanlamylailgilidir.Yani:
EyMuhammed!Kuranylemukaddesbirkitaptrki,bunusanahibir
noksan ile lekelenme ihtimali bulunmayan RuhulKuds, yce
Rabbinden indirmekte, hem de hibir yanla yer vermeyecek biimde
hak ile indirmektedir. Bu sfatlar Cebrail iin kullanan Allah mesajn
doruluunu teyit etmek, vahyin kfirlerin itiraflarndan uzak olduunu
ifadeetmekiinbusfatlarladesteklemitir.Yukardageenayetteifade
edildiigibiHz.saleyhisselmdesteklemekiindeCebrailgnderilmi
veyineKudssfatilenitelenmitir.
Kuranda geen ruhena, RuhulKuds, RuhulEmin kelimeleri
240
Cebrailanlamndakullanlmtr.
241
Kurandaruhkelimesineverilenbirdieranlamisevahiydir.
Kuranda ruh kavramnn dier bir kullanm ekli ise flemek
anlamna gelen nfh fiili ile birlikte kullanlmasdr. ayette insann
yaratlileilgiliolarakdierikiayetteiseHz.snnyaratlmasileilgili
242
olarakbeayettegemektedir.
ElmallEnbiyaSresi91.ayetiikiekildeyorumlamtr;YaniDeki
ruhRabbiminemrindendirsraSresi85ifadesinceemrimizdenolanve
deme flediimiz ruhtan fledik; iinde sy hayatlandrdk. Yahut
ruhumuzdan demek ruhumuz tarafnda demektir ki, Cebrail dier bir
deyi ile RuhulKuds vastasyla fledik demek olur. Meryem Sresi 17.
243
ayetbuanlamdestekler.
AslndaruhismiCebraileaitikenbuisimhemHz.saleyhisselma
hem de Kur'an Kerime verilmitir. Bu onlarn Cebrail ile yakn
alakalarnn bulunmas dolaysyladr. Yakn alaka diyoruz; nk btn
237
Bakara,253
Nahl,102
239
uara,193
240
Meryem,17;Nahl,102;uara,193
241
Mmin,15;ra,52
242
Secde,9;Hicr,29Sd,72;Enbiya,91
243
Yazr,HakDini,c.5,s.297
238
insanlarnvehattacanllarnCebraililealakasvardr;ancakbualakaHz.
dem ve Hz. s aleyhisselmnnkine nispetle daha uzaktr. Yukarda
ifade ettiimiz ayetleri bir btnlk ierisinde deerlendirdiimizde
grlmektedirki,Cebrailintemeldeikigrevivardr.BunlardanbiriAllah
Telnn izni ile insanlara can flemek dieri Allah Telnn kelamn
nebilere iletmektir. Yaratlla ilgili olarak Hz. dem aleyhisselm ve
Hz.saleyhisselmnyaratllarnnzikredilmesininsebebiiseikisininde
yaratllarnn dier insanlarn yaratllarndan farkl ancak birbirine
benzer olmasndan kaynaklanmaktadr. Hz. dem aleyhisselmn ana
babasz yaratlmas, Hz. sa aleyhisselmn ise babasz yaratlmasnda
AllahTelnnizniyleCebraildevreyegirmiveonlaracanllkvermitir.
MeryemolusAllahnMeryemeilkaettiikelimesiveOndan
244
245
birruhtur. ...Onaruhumuzdanfledik. Buikiayetbalamnn
dnda ve bu konu ile ilgili dier ayetlerle btnlk iinde
deerlendirilmedii zaman doru anlalmas zor grnmektedir. Dier
ayetlerlebtnlkiindeanlaldndabuglkortadankalkmaktadr.
yle ki: Evvela mezkur iki ayeti emrinden olan ruhu kullarndan
dilediine ilka eder Mmin Sresi 15. ayeti ile Allah katnda snn
rnei,demaleyhisselmnmisaligibidir;onutopraktanyaratt,sonra
ona ol dedi o da oluverdi li mran Sresi 59. ayeti aklamaktadr.
nk bu ayetler gsteriyor ki, Allah Telnn kelime ilka etmesi eli
melei olan Cebraili ol emrini iletmek zere baz insanlara
gndermesindenbakabireydeildir.Yaplanbuaklamalardankan
sonuudur;
Kur'anKerimdeinsannvarliinruhkelimesikullanlmamtr.Bu
anlam ifade etmek iin nefs kelimesi kullanlmtr. nsana ruh flendi
ifadesiyanltr;dorusuruhtarafndanflendidemektir.Buradafleyen
paralanmyor, hulul etmiyor, sadece etki ediyor. nsana ruhumuzdan
fledikifadesiyukardaakladmztarzdaanlalmadndaAllahTel
ile insan arasnda ontolojik bir ba olmaktadr ki bu da imknszdr. Bu
anlaya gre herkes Allah Teldan bir para tamaktadr ki bu Allah
Telnn bize ifade ettii anlaya tamamen zttr. Allah Tel
flemekten mnezzehtir. Bu itibarla ruhun Allah Telnn bir paras
olmas,tevhidinancnaaykrdr.BylebirdurumuKurannonaylamas
mmkn deildir. Sonu olarak ruh kavram Kuranda Cebrail'in ad
olarak gemektedir. Baz mfessirler ve kelamclar bu anlam fark
etmilerveKuranntevhidkonusundakihassasiyetinidikkatealarakruh
kelimesiniCebrailolarakanlamveyorumlamlardr.limlerinbirksm
ise Yunan Felsefesinin ve dou dinlerinin etkisinde kalarak Kur'an
244
245
Nisa,71
Sd,72
Kerimin bildirdiinden ziyade yabanc kltrlerin bak asyla Kur'an

Kerimi yorumlamlar ve problemli bir ruh anlayn benimsemiler
246
toplumundabenimsemesineyolamlardr.]
246
247
Burayakadaranlatmayaaltklarmzdandaanlalacazere,ruhla
bedenibirbirindenayrmakmmknolmadgibi,mutlakanlamdaayr
kabuledersek,bunlarbirarayagetirmekdeimknszdenecekderecede
g olmaktadr. te yandan, bedene bal zelliklerimizle ruha bal
zelliklerimiz birbirinden ayrlmadndan veya baka trl syleyecek
olursak, kimliimiz ve kiiliimiz asndan beden de son derece nemli
olduundan, cevher ruhun beksn savunmak hi de insann
lmszlnsavunmakanlamnagelmemektedir.
Ksaca ifade etmek gerekirse, ruhla bedeni birbirinden ayr varlklar
olarak dndmzde, bunlar bir araya getirmek mmkn olmuyor.
kisini bir tek varlk olarak dndmzde de birbirinden ayrmak
mmkn olmuyor. Buna ramen, kiisel zelliklerimizin korunmas
asndan akla en uygun olan grn ruh ve bedeni birbirinden
ayramayacamzsavunangrolduugrlmektedir.247
(GEDOAN,2005),s.5867
(KO,1990),s.45
28
Hidayetnkemletbierhikadmzicet
Vecmletilmetnifesnaihidricet
Maahsenetbehetlkitabiiknekab
lenshateynifesrenshatncmiat
Keennehmecmeulbahrayniyeltegiyn
Aleyhsicinlefhminsecet
DakmlMsriyyiyedlekm

Tamamlananhidayetbuaklamailebtnleti
Metnincmlesitoplandzaman

Kitabngzelliinegzeloldu.kinshadannce

Bunshadabunlartoplaycdr.
Biekmelililmikelmetnlletrihat
Anzahragaybinbidevtinlakathalusat
Feekmelellhierhankalbecmiih
Bahsedilen iki kitap dnya ahiret yatatlmadan nce yaratlan Hakikati

Muhammediyedir.BtnhakikatlerveilimlerMuhammedhakikattenkar.
Hak ve batl gibi btn ztlar onun zt maneviyesinde toplanm ve
birbirininsnrnatecavzetmedenAllahTelnnemrinetabidirler.eytan,
eytaniyetini icra ederken ald zevk ile Cebrail aleyhisselmn itaatndaki
zevkbirbineztgibigrnrkenherikisidehalindenmemnunekildehayat
buldular.

Sankibirbirinekavumuikidenizgibi
248
Herikisindendncegemileriyaplmtr.
Ztlarn varl ile dnceler oluur. Sonuta dnceler ile de bir ey

deimese de insan yorgunluu ile ald zevkin psikolojik etkisi ile kalp
zelliiolandnerli(haldenhalegei)durumuhayattatllandrr.Aslnda
btn hakikatler bilinmesi ile Allah Tel iradesinde bir deiiklie sebep
olacaketkioluturmaz.Yalnzcainsanftratndakiboluklardolabnarklar
gibidolardolarvetaar.Sonutabilgivednceninyeriyineboalmtr.

AllahTeltoplayckalptebuerhitamamlad

Kmililimilekionunmetnierhedilmitir.

hlssahibiMsrsizeduaetmekiinaryor
248
(
)Dokumak
Dua makakam kulluk iaretidir. Dua, baka bir aresi olmayan insann
kendisi ve bakas iin retecei tek aresidir. ster kmil olsun, ister naks
olsunbtnkullarAllahTelyaduaetmektedir.Hrszhapishanede,zahid
mescidde,arhomeyhanededuaeder.AllahTelbuyurduki;
De ki: Duanz olmasayd, Rabbm size deer verir miydi? Gerekten
yalanladnz.Ohaldeazabyakanzbrakmayacaktr.249
AzizveCellolanAllahTelylebuyurur:
Kulumbykabdestbozupdaabdestalmadvakit,Banacefetmi
olur. Abdest alp da namaz klmad vakit Bana cef etmi olur. Namaz
klpdaBanaduetmediivakit,Banacefetmiolur.Banaduedipde,
Ben ona icabet etmediim vakit, kendisine cef etmi olurum; oysa Ben
cefedicibirRabdeilim.250
Bir gn Mevln emseddin hazretleri buyurdu ki: EbulHasanil

Harakn kaddesellh srrahulaziz: Bir admm Arn zerine, teki
admm da yerin altna koydum; fakat aradm kap kapalyd, hi al
mad. Niyaz eiine eilmeden kap almad. Niyazn stne ibadet
yokturdedi.251

Gaybngizlitarafndanbirtamamlanmdavetle.
249
Furkan,77
bnulArab,MiktEnvrdabuhaberi,IbnlCerrhdiyebilinenAbdullahb.
HaneelKinndenmerfolarakrivayetetmitir.
251
(YAZICI,1995),c.2,s.264,(87)
250
34
Leyseliddnybeknfihiruhunveirtiyh
nnehsicnnalehlissalhilberh
Klliaklinslikinbizzhdianhyehted
Klliklbinsliminbilbudianhyesterh
Tafrahlerrulilelvniminlezztih
Tecalleyymeleylenvhidenhattessabh
Tahzenlahyrumimmyesterihzlhev
Tecallefrhugammenbirriyzetivessalh
Yenselzlleltensbiehlilitirzi
Kulilhbaidehlilizzeanhbissiyh
Lysihhulakluillbittahayyribeynehm
Lemyahliskalbmerinminhmillbilcenh
MrecminkeyRahmnillhazretik
YvislallhlilMsryyiyhayrelfelh
Dnynnbeksyoktur,yanidnykalcdeildirveondarahatyoktur.
rahat yoktur demek mmin kii dnyada rahat edemez demektir.

nk mmin kiinin hedefi dnya olmaynca srekli skntlar iinde kalr.
Allah Tel bir kulunu sevdi mi, onu muhtelif eylerle mptela eder.
Sabredersesekinklar,kredersetemizekarr252
Bir adam Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, ben seni
seviyorumdeyince,Raslllahsallallhaleyhivesellem
yleyse fakirlie hazrlan buyurdu. Adam: ben Allah Tel'y da
seviyorumdeyince:Raslllahsallallhaleyhivesellem:
Ohaldebelayadahazrlanbuyurdu.253
AllahTelbirkulunusevdiinde,onubelayaduareder,sabrederse
onukorur,razolursaonuterciheder254

nkdnyamminlererahatlkvermeyenbirhapishanedir.
Dnya,mminehapishne,kfirecennettir.255
nkmminbudnydamahpusisedegerekberzahleminde,gerek
hiret leminde rahat edecektir, kfir ise o lemlerde azab grecektir.
Onuniindnymminlerehapishne,kfirleredecennettir.
Allah Teldan dilenen afiyetin sonucu hep olumlu olmaz. lm dahi
mminebirafiyetolur.MeselaHz.Alikerremallhvecheefendimizinehit
edilmesionunafiyetiolmutur.

Akllolandnyyakendinikaptrmazsahidyetbulur
Allah Tel'nn Rab olduuna raz olanlar, imann lezzetini tatm
olurlar.256

Slimkalbancakdnydanuzaklamaklaistirahatbulur.
Dnya sevgisini kalbden karmadka rahat edilemeyecei bilinen

gerektir.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
252
bn.Mce,Fiten,23;Tirmizi.Zhd,57;bn.Hanbel,V/427,429
Tirmiz,Zhd,36
254
bn.Hanbel,V/427,429;Heysemi,II/291
255
Mslim,Zhd1,(2956);Tirmiz,Zhd16,(2325).
256
Mslim,man,11;bn.Hanbel,1/308,Mnav,11/29
253
Kalplerin, kendisine iyilik yapan sevme, ktlk yapan sevmeme

zelliivardr.257

erirlerise,yanisarholardnynnlezzetvetrlhususlarylaferahlarlar
zevkalrlar

Sabahlarakadarikiierekdnynntadnbirgecedekarmakisterler.

Bunlargrenhayrshiplerideoerirlerinbuhallerindenmahzunolurlar.
Naslolurdaerirlervakitleriniboyeregeirirlerdiye.

Hlbukihayrshiplerininferahancakriyzetvesalhileolur.

Zelilolan,yanieniselzlbulunannefsiniaziztutanvenefsinibyk
tutan(kendinibeenen,kibirli,azamettaslayan)kimselerlegrme
arkadalketmesanaonlarzararverir.
Hz. Ali kerremellh veche, kendini beenme ve byklenmenin

intaedeceivahimdurumuuszleriyleformleetmitir:
nsann kendini beenmesi, akln kska altna alan ve onu
akletmez duruma dren amillerden biridir ('cbu'lmer'i bi nefsih
ehad hussdi aklih)258 ve Kendini beenmek akl ve kalbin afetidir
(el'cbufet'lelbb)259
Kendini beenmek insann znde, yaratlnda olan bir hastalktr.
nsan yaratklarn en zavalls, en clzdr yleyken en maruru da odur.
urada,dnyannamuruvepisliiiindeoturduunu,evreninenkt,en
l, en aa katnda, gklerin kubbesinden en uzakta, cinsten
257
EbuNuaym,Hilye,IV/121
bnEbi'lHadd,erhuNehci'lbela,XIX,21.
259
bnAbdilberr,age.,I,571.(GLER)
258
yaratklarnenkthaldekileriilebirlikte,dnyaevininenaltkatnabalve
akl olduunu bilir, grr ve yine hayaliyle, aydan yukarlara kp gkleri
ayaklarmn altna indirmek sevdasyla yaar. Ayn hayal gcyle kendini
tanryla bir grr; kendisine tanrsal zellikler verir; kendini teki
yaratklar srsnden ayrp kenara eker, arkadalar, yolda olan
varlklara yukardan bakar; her birine uygun grd lde gler ve
yeteneklerdatr.Bizinsanlartekiyaratklarnnestndenealtndayz.
Bilge der ki, gklerin altndaki her ey, ayn kanunun ve ayn yazgnn
buyruundadr.260
mansnbilmednmigzitoryoldangnliHakdanamadgzi
ve kalbi birbirinden ayrlmad dimekdr. Sen de ey zlim gzni ve
gnlni birikdr gr bu ileri idebilr misin bunun gibi olmaz, olmaz
sanlarameylidermisin?
Dervnbirisieyhinedirkisultnumbenbugicebirvkagrdm.
seni grdm ki ol kadar bydn ki cesedin dnyya told sonra
kldnolkadarkibirkarncakadarkaldundimi.eyhalam
oulsendemigrdnondimi
ysultnumaslnedr?onuneyhidimiki
kutb hirete gitdi beni kutb iderler sandum tlib oldum ol vakt
grdm.Firengistndanbirpapazgetrdilerkutbitdileronunapkasn
benm bauma giydrmeseler br kutb olmakdan gedm diy ol
kadar kldm ki zerreye beraber oldum dimi. steyene virmezler
istedklerine virrler kul kullukda gerek tanrla mahsus olan ie kar
mamakgerekkisonndakiihaclolmaya.261
Rus lideri Stalin'in olu Yakov'un nasl ldn ancak 1980 ylnda
Sunday Times gazetesinde okuyabildik. kinci Dnya Sava srasnda
Almanlara tutsak den Yakov, bir grup ngiliz subayyla birlikte bir
260
(MONTAIGNE),nsanvetesi
(MISR,1223),v.97b
manasn bilmedin mi gz doru yoldan gnl Hakktan amad gz ve
kalbibirbirindenayrlmaddemekdir.Sendeeyzlimgznvegnlnbiriktirgr
buileriedebilirmisinbunungibiolmaz,olmazsanlarameylidermisin?
Dervinbirisieyhinedirkisultnmbenbugicebirryagrdm.
seni grdm ki ol kadar bydn ki cesedin dnyya doldu sonra kldn
olkadarkibirkarncakadarkaldundimi.eyhalam
oulsendemigrdnondimi
ysultnmaslnedir?onuneyhidemiki
kutb hirete gitti beni kutb ederler sandm, tlib oldum ol vakit grdm.
Firengistndan bir papaz getirdiler kutb ettiler onun apkasn benm bauma
giydirmeseler br kutb olmakdan gedim dey u kadar kldm ki zerreyle
beraberoldumdemi.steyenevermezleristediklerineverirlerkulkulluktagerek
tanrlamahsusolaniekarmamakgerekkisonundakiiutanmolmaya.
261
kampakonulmutu.Aynkenefipaylayorlard.Stalin'inolu,kenefile
gibi brakp kma alkanlndayd. ngiliz subaylar, dnyann en gl
adamnn olunun dks da olsa keneflerinin dkya bulanmasna
ierliyorlard. Yakov'un dikkatine sundular konuyu. Yakov alnd. Tekrar
tekrar dikkatini ekip kenefi temizlemesini salamaya altlar.
fkelendi, tartma kard, kavga etti. Sonunda kamp komutanyla bir
grme istedi. Komutann arac olmasn istiyordu. Ama kibirli Alman,
dkkonusukonumayreddetti.Stalin'inoluiinedtyzkzartc
duruma dayanamad. En korkun Rusa kfrler haykrarak, kamp
evreleyen elektrikli dikenli tellere att kendini. Hedefi vurmutu. n
gilizlerinkenefiniartkbirdahahidkyabulamayacakolanbedenitele
aklmkalmt.Stalin'inolununiizordu.
Eldeki btn deliller babas Stalinin olan peydahlad kadn
ldrdngsteriyor.OulStalin,hemTanr'nnOlu(babasnaTanr
gibi tapld iin) hem de O'nun dlad dk idi. nsanlar ondan ift
yanlkorkuyorlard;onlarahemgazab(nedeolsaStalin'inoluydu)hem
de ltfu ile (babas, dlad olunu cezalandrmak iin onun
arkadalarncezalandrabilirdi)zararverebilirdi.
tilmilik ve ayrcalk, mutluluk ve strap kimse kartlarn nasl
kolaylkla birbirlerine dnebileceklerini, insan varoluunun bir
kutbundan tekine gemek iin ksack bir admn yeteceini Yakov'dan
dahasomutolarakanlayamamtr.
Derken,tamsavanbandaAlmanlaratutsakdtveonazatenher
zamantiksitigelmianlalmaz,burnubykbirulusunyeleriolanteki
tutsaklar onu pis olmakla suladlar. Omuzlarnda en yce bir dram
tayan(dmbirmelekveTanr'nnOluolarak)kendisi,ycebirey
iin (Tanr ye melekler katnda bir ey) deilde dk yznden mi
yarglanacakt?Dramlarnenycesiileenalabudenlibadndrecek
kadarbirbirineyaknmyd?
Ba dndrecek kadar birbirine yakn ha? Yaklaklk, yaknlk ba

dnmesineyolaarmki?
Aabilir. Kuzey Kutbu, Gney Kutbu'na deecek kadar yaklarsa,
yeryz kaybolur ve insanolu kendini ban dndren bir bolukta
bulur,der.
Eeritilmilikveayrcalkaynkapyakyorsa,eeryceiledeersiz
arasndabirfarkyoksaeerTanr'nnOludkyzndenyarglanyorsa,
insan varoluu boyutlarn kaybeder ve dayanlmaz lde hafifler.
Stalin'in olu kendini elektrikli tele attnda, tel rg amas biimde
havaya dikilmi, bolukta sallanan bir terazi kefesi gibiydi; onu havaya
kaldraniseboyutlarnkaybedenbirdnyannsonsuzhafiflii...
Stalin'inoludkyolunacanvermiti.Amadkyolunalmeksama
bir lm deildir. lkelerinin snrlarn douya doru geniletmek iin
canlarn gzden karan Almanlar, lkelerinin gcn batya doru

yaymakiinlenRuslarevet,onlarbudalacabireyurunaldlerve
lmlerininnebiranlamnedebirgenelgeerliivar.Savadeneneyin
genel budalal iinde, Stalin'in olunun lm tek metafizik lm
olarakbeliriyor.262

Duet;Ylhnefsinibyktutanlarbizdenuzaktutdiyehaykr.
Kim Allah Tel'ya kavumay dilerse Allah Telda, ona kavumay
diler.263

Onlarnarasndaaklnsahiholmaz,hayrettekalr.
Buradakihayretliminhayretidir.nkbusaylanvasflarnntecellisini
nceden bilmektedir. Burada dnlen, bu gafletin Allah Teldan m
yoksa onlar tarafndan m olduunu anlamakta hayrettir. Gafletin k
noktasnnAllahTelolduunuanlayncakorkar.
Onlar Allah Tely unuturlar, artk O da onlar unuttu. 264 burada
unutanlarn mnafklar olduu bildirilirken aslnda Allah Tel onlara bir
ekilderahmanverahimsfatylaazapetmemektedir.

Birkimseninkalbibugibilerdenkamadkakurtulubulamaz.
eyhnbiridebirderviinekerametgstermekinbirtenhyerde
umderviedimiki
sendeumakistermisin?
Hysultnumydahineisterimdimieyhdimiki
Ey dervi istedgn in uamazsn eer mstani olaydun.
ubudiyyetdenayrbireyetlibolmayaidnuardndimi.265
262
(KUNDERA,1986),s.247248
Buhr, Rikak. 41; Mslim, Zikir, 14,16,18; Tirmiz, Cenaiz, 67, Zhd , 6,; bn.
Mce,Zhd,31;Nesai,Cenaiz,20;
264
Tevbe,67
265
(MISR,1223),v.97b
eyhin biri de bir derviine keramet gstermek in bir tenh yerde um
263

Benimricamsenden,yRahmnancakhazretindir.
Niyzi Msr, niyeti safinin Allah Telnn yalnzca ztn olmasdr.

nsanlar iin Hazart lhiyye tr: Efl, Sfat, Zat ki,
Bismillhirrahmnirrahmindesrresasenbudur.
Ehlihakikatiinisezttanbakabirniyetyoktur.

Eykurtuluakavuturan,vuslataerdirenAllahTel!Msr(iinbudur.)
derviedemiki
Sendeumakistermisin?
Hysultnmydahineisterim.demieyhdemiki
Eyderviistedininuamazsneermstaniolaydn.ubudiyyettenayr
bireyetlibolmayaidinuardn.demi.
36
Vcdunkadbedfkllimevcd
Nukunkadbedetminaynimehd
Fekllinbiitibriaynihalk
VemfilkevnigayrlHakkiasl
Yurbahrnlehulfumevcin
Hvelmevcduvelemvcumefkud
FeyinsnuveminsnuHakkun
Lefkllilavlimientemahmdn
Vefittahkkiztuayninmabudin
Vemfizzhiriillaslmaksd
Lifnsilmezhirienteemn
Likllilvridtentemevrd
Lekelkfulekelankcemn
Lekelkahrulekelltfulekelcd
Vefdavkemarzulemneti
Vefmankemarufunvemescd
Velilesmileysetaynnasl
Msemmelklliayngayrimadd
VemelMsrillbitibrun
Veinnkllimevcdinvemahd

Hakknvcduherbirmevcuddazhiroldu
Bzkimselerniineyayaibadetetmi?
Bazkimselerniinulhiyetiddiasndabulunmu?
eyhiEkber, insannyaradlnveaslkaynaniincelediktensonra
diyorlarki:
nsan Rablk ve kulluk sfatlarn kendinde toplam bulunduundan,
baz insanlar kendilerinde bulduklar Rablk kudretini kendilerine
dayandrarakyanlmlarveFiravungibi:
EneRabbiyyelal(Benycerabbm)!Dvasnadmler.
Bzlardayinebukudretsebebiylenefislerinibrakmakveonun
hakikisahibinibilmekleberaberyaMansurgibi:
Enelhak(Benhakkm)!
YadaEbuYezidiBestamgibi:
Sbhnmazamen(BenSbhanm,benimnmok
byktr)!demiler.
AncakFiravununBendemesiyleBestamninBendemesiarasnda
bykfarkvardr!
BunungibibazkimselerdeuszettiimizRablkkudretinibakabir
eydegrrgrmezderhalonunulhiyetine(ilhlna)hkmederekona
kar kulluk gsterisine balamlar! Mesel, gnein eyadaki hayat
vericitesirinigrnce,onu,hernimetikendisineborluolduklarveher
hizmetin de kendisi iin yaplmas gereken bir mabud olarak kabul
etmiler! Ve bunun gibi putlara, cisimlere tapmlar! Bununla beraber,
hakikatehlinazarndaonlarnbuibadetiyineHakkayneliktir.266
Mansr"Ene'lHak"syledi
Hakk'tr,szHakksyledi

Bunuk(naklar)yanibugrnensretlermehudunaslndanzhirdir.
266
(AYN,1995),s.61
Vahdetuuhd:
Yalnzcabirigrme,birimahedeetme.SlikinhereyiAllahTelnn
tecellisi olarak grmesi, Ondan bakasn grmemesi hli. Allah Telya
muhabbet ve ibadetin zevkiyle mahbubundan bakasn grmez. Vahdeti
uhud,slikearzolanbirzevktir,birhldir.Mutasavvflarnezdindevahdeti
uhud,vahdetimaksudvevahdetivcudayrayrmakamlardr.
Bu akm mam Rabbani Ahmed Faruk Serhendi(hyt.1624), aslnda
Vahdeti Vucudu tenkit ederek kurmutur. Ona gre Vahdeti vucutular
tenzih(Allah yarattklarnn noksan sfatlarndan beri tutma) akidesini
reddedip tebihi (Allah Tely yarattklarna benzetme anlay )
savunmulardr.
Binenaleyh, bu iki makamn stnlnde ve hakiktlerindeki ihtilaf
kalkmamtr. Her iki grn mmessilleri bulunmaktadr. u bir gerektir
ki, vahdeti uhud anlay vahdeti vcut merebi zerine kurulmutur. Bu
konuya Abdlziz Mecdi kuddise srruhulazz Efendinin u aklamas
farkndurumunaaydnlkgetirmektedir.
Birslik,slkesnasndakavsiurucu(ykseliyollar)geerken
hemen ilk mertebelerde, makamlarda vahdeti uhuda urar, fakat
orada durmaz, geer. Srr zat makamna knca vahdeti vcut
tahakkuk eder. Ondan sonra Hazert Halkiyeye inmek zere kavsi
nzul (ini) geerken de, bu kavsin sonlarna doru bir kere daha
vahdeti uhud hali kendisinde tahakkuk eder. Fakat onda da durmaz.
Halden hale geerek nihayet Hazert Halkiyeye iner ve slk
tamamlamolur.
Bununlaberaber,herslikaynekildeseyirveslkedevametmez.
Bazs, vahdeti uhuda, kavsi urucu, bazs da kavsi nzul geerken
urar.Gerekuruta,gereknzuldeuranlanvahdetiuhudmertebeleri
srrzattan,yanivahdetivcuttanaabirmertebedir.nkvahdeti
uhud, lemi melekttadr ve sfat mertebesindedir. uhut, isneyniyeti
(ikilik) icap ettirir. Yani bir ahit, bir de mehut ister. Bu takdirde Zt
Bri(AllahTel),nureklindebilemehutolsa,yinebirsfat,birekli
vardr ve bir grenle bir de grnen olmak lzm gelir. Grmek ve
sylemek hep sfat mertebesindendir. Ulhiyet ve nbvvet de bu
mertebedendir. Baka bir tabirle Raslllah sallallh aleyhi ve sellem,
KuranKerimibumertebedenteblietmitir.MuhyiddinArabkuddise
srruhulazz ve btn Ehlullh eserlerini hep bu mertebeden
yazmlardr.
Vahdeti vcdun tahakkuk ettii srr zata gelince: Bunda btn
esma ve sfat Zt Hakta yok olmutur. Bu mertebede sz yoktur. Bir
eysylenmezvesylenemez.
Bununla beraberVahdetivcut,seyirveslknher mertebesinde

vardr.Hibirmertebeondanhlideildir.
HkimSenibuyururki;
Szdehakikt,hakiktteszolmadnanladmandasustum
demekle,bumertebelereveonlararasndakifarkaiaretetmitir.Yani
sfat mertebelerinde sylenen szlerde hakikt olmad, zat
mertebelerinde ise, sz sylemee imkn bulunmad iin sustum,
demitir.
mam Rabbani kuddise srruhulazz seyir ve slk
tamamlamamtr. Yani uru etmi, fakat nzul eylememitir. rat ise,
ancak seyir ve slk tamamladktan ve Hazert Halkiyeye indikten
sonra tam olur. Esasen Nakler, (yani mam Rabbani taraftarlar) bu
meseleyi(yanivahdetivcudu)anlamamlardr.267
Bamzmeydanakoyduk,kefiesrareyledik;
Enbiyavevliyannketmettiimnabudur.

DahaakasparmanylekaldrsanHakkavkiolur.(vsulbulur).
Bu msrada ise Vahdeti Vcud haline mudrik olmaktan haber

edilmektedir.
VahdetiVcud
Temeli ilk dnem suflerince fena beka (fen fillh bekbillah)
terimleriyleatlanbudncesistemi,sondnemtasavvuffelsefesinin
en nemli konusudur. zellikle de bnl Arab (638/1240) 'ye mal
edilen vahdeti vcut nazariyesi ne gariptir ki isim olarak bnl Arab
(638/1240)'ninneFtuhat'ndanedeFuss'undagemez.
bnlArabzerineyaplanaratrmalardakitesbitleregrevahdeti
vcud tabirini ilk defa bni Teymiyye (728/1328) kullanmtr. Bazlar
da bu terimi ilk kullanan kiinin bnl Arab (638/1240) 'nin
talebelerindenSadreddinKonev(673/1274)olduunusylerler.
Sondnemsfilerinegreasltevhid,AllahTel'nnma'bud,failve
vcd olarak birlenmesiyle gerekleir. Onlar vahdeti vcut anlay ile
gelitirdikleritevhidilminin,sadeceiitme,okuma,dnme,akliistidlal
vezihnitefekkrleeldeedilemeyeceini,bununancakmahedezevk,
hl,vefenafllahyoluylaeldeedilebileceiniiddiaederler.
267
ERGN, O. Nuri; Balkesirli Abdlazz Mecdi Tolun Hayat ve ahsiyeti, st.

1942,s.225226
Aslnda vahdeti vcut dncesinde hem tenzih hem de tebih

vardr. bn. Arab (638/1240) tebih cihetiyle her eyin esasen Hak
olduunu belirtmekte, fakat aksini yani Allah'n, btn eyann
toplamndan ibaret olduunu sylememektedir.594 Dolaysyla vahdeti
vcud ehlinin, Hakikatte Allah'tan baka mevcut yoktur, (la mevcude
illallah)szn;HermevcutAllah'treklindeanlamamaklazmdr.Zira
birincisisrftevhid,ikincisibtnyleirktir.595
Vahdetivcudunanlamnagelince;Vahdetivcud,varlnbirlii
demektir.Bizatihikimolanvcdbirdir.OdaHakknvcdudur.Bu
vcud, vacib, kadm ve ezeldir. Taaddt, tecezzi, tebeddl ve taksim
kabul etmez. Onun ekli sureti ve haddi yoktur. Buna vcud'u mutlak
denir. Allah Tel mutlak olmaktan kmakszn, bir deiiklik ve
tebeddle uramakszn sfat ve fiilleriyle btn suret ve eyada
tezahrvetecelletmektedir.Bucihetleeyaonunaynasdr.Btnyle
kinat onun vcuduyla kaimdir. Eyann hakikatleri bizzat kendilerinde
sabit deil, Hakkn vcuduyla sabittir. Onlarn asl yoktur. Eya, yani
Hakkn vcudunda grnen suretler, hakikatte hayal ve serap gibidir.
Hattadalarvetalardabyledir.Bunlarnkeifvemevcutgrnmeleri
aklvehissegredir.
Vahdeti vcud panteizme (vcudiye) benzerse de onun ayn
deildir.Vahdetivcuddaittihadvehululyoktur,yalnzbirtekmevcut
vardr;OdaAllahTeldr.Panteizmdeiseittihadvardr.BunlarAllah
kldr,kllAllahtrdediklerihalde,vahdetivcutumutasavvflarLa
mevcudeillah(yani,AllahTeldanbakahibireyyoktur)derler.
Allah Tel insan lem ekseninde dnen vahdeti vcud felsefesi
kukusuz mesnetsiz bir nazariye deildir. Bu anlayta olan sufler
kendilerine birok ayeti kerimeyi ve hadisi erifi delil
getirmilerdir.268
Tam Reformasyoncu 269 bir slupla, kendi kendisinin bile efendisi

olmayanvehereyebamlolanbusefilvezavallyaratnkendini,
ona egemen olmak bir yana, en kk parasn bile tanyamad
kinatn efendisi ve ustas olarak adlandrmasndan daha gln bir
eydnlebilirmi?270
268
(EKER,1998).s.117118
Reformation: i.) nefis slah, daha iyi vaziyete koyma veya girme; ahlakn
dzelmesi; (bh) 16. yzylda Protestan kiliselerinin tesisi ile neticelenen dinsel
devrim.
270
(MaxHORKHEMER,2005),s.409
269
VahdetiMevcud:
Vahdetlvcud kinatta Allah Teldan baka hibir varln
bulunmad anlay iken, vahdeti mevcut ise her eyi maddede grme,
ulhiyetiondamezcetmevekinathesabnaulhiyetiinkretmeanlamna
gelir. Vahdeti vcudda Allah Tel adna kinat inkr edilirken, vahdeti
mevcuttakinathesabnaAllahTelinkredilmekgibibirdurumvardr.

TahkikteiseayniMabuddur.
Hakkn vcdundan baka vcd yoktur. Lkin her biri Ahmed,
Mehmed,Hasan,Hseyin,Bitki,hayvanitibariylehalktr.

Mkevvenatta ( yaratlm btn mahlkatta), Hakktan bakas asl
yoktur.

Zhirde(grntlerde,grnenlerde)Hakktanbakayoktur,ancako
vardr,aslmaksuddur,yaniistenenOdur.
BulemdenDahaGzeliMmknDeildir
Muhyiddin ibn Arab kaddesellh srrahulaziz, mmknler
leminde mevcut olan eylerden daha iyi ve daha gzel bir ey yoktur,
buyurur. Ondan be asr sonra gelmi ye Batnn en nl filozoflar
srasna gemi bulunan Leibnitzin de tamamen bu fikirdedir. Hatt
bnulArab,AllahTelnn,lemiRahmansuretizereicatettiiiin
ekmel (en mkemmel) olmas gerekeceine nasl hkmetmise, bir
matematikbilginiolanLeibnitzde:MademkihereyAllahnsuretidir,
enmkemmelolmasgerekirdiyorki,BatllarnOptimisme(iyimserlik)
dediklerifelsefekolndayandnoktabudncedir.271

Denizdengrlrnicebindalgaolur
Allaholasndemiyorumsana!Kfrszsylemiyorum.
Canlvarlklar,canszeyler,felekboluunungzellii,bunlarhep
insanlardavardr,insanlardaolanhassalarisebunlardayoktur.Yce
271
(AYN,1995),s.56
lemsensin,gerekbudur!NaslkiAllah,Gklerimveyerimbeni
kapsayamad,amaimanlbirkulumungnlnesdm,buyurmutur.272
Hlbukihavaskinoluncadalgalardaneserkalmaz,geriyedenizkalr,
dalgalarkaybolur,
nkdalgalardenizdenbakabireydeillerdi.Sentuttunonlaravcd
verdin.

Eyinsan,insanHakkdeildir
Felsefenin en nemli problemlerinden biri bilgi meselesidir. Bilgi

bilimi (epistomologie) ad altnda mnakaa olunan bu mesele, hep
bilgilerimizinprensiplerinivekurallarnaratrr.
Muhyiddin ibn Arab kaddesellh srrahulaziz Nuh Kelimesindeki
SubbuhHikmetfassnda,diyorki:Birkimseehdetlemindegrlen
suretiHakktrzannedipHakmahedeettimdiyetahayylederse,o
kimse arif deildir. Zira eya mazharlarndan grnen Vcud Vhid
(TekVarlk)oeylerinzellikleriarasndangrndiinozelliklerle
boyanmtr. Bundan dolay O deildir. Fakat bir kimse, o grd
eyinkendinefsiolduunubilirse,iteoariftir.273
nk insan mukayyeddir (insan olarak ona isim verilmi

kaytlandrlmtr.) Mukayyed olana Hakk demek kfrdr. Ancak bnul
Arab, Fssunda ilhi hikmeti, dem kelimesine tahsis ediyor. Niin?
nk yaratklar iinde en son yaratlm olan (tr) dem olunca esrarl
halinealdanmamaktammkndeildir.
bnl Arab her bir vesileyle, her hangi bir ekilde iki ayr ztn bir
biriyle birleip karmas anlamna gelebilecek ittihd reddeder. Zr
ona gre byle bir karmann olabilmesi iin ncelikle iki ayr zatn var
olmas lazmdr. ttihad halinde de iki ayr zatn var olmas imknszdr.
Hlbuki onun vcd anlayna gre tek bir Vcd, tek bir Zt ve onun
farkl mertebelerdeki zuhuru vardr. yleyse ittihd kulun; Allah
Telyahasolanilim,irade,kudretgibisfatlarylavasflanmas;Hakkn
da mahlkata ait olan, el, yz, glmseme, taaccb gibi vasflarla
nitelendirilmesindenibarettir.Butibrlaittihdikiayrztnbirbirine
272
273
(emsiTebriz,2007),(M.250),s.339
(AYN,1995),s.58
karmasndan deil, Hakk ile halk arasnda tedhullevsafdan

ibarettir.274
BunedenleHullveittihadkelimelerihernekadarbirbirlerineyakn
anlamlar tasalar da aralarnda nemli derecede nans fark vardr. Bu
farklgstermekbakmndanHz.Mevlnkaddesellhsrrahulazizin
uszlerinemlibiralmimknvermektedir:
Firavun ben Hakkm dedi, alald; Mansr, ben Hakkm, dedi
kurtuldu. O, ben demenin ardnda Allah Telnn lneti var; bu ben
demeninardndaAllahTelnnrahmetivar.
Eysevenkii!nkokarataidi,buiseakik.Ondmanyd,
buiseak.Eybo,boazbubendeyi,iyzdeodemekti;hem
dehullyoluyladeilklarnbirlemesiyoluyla.alabaladatalk
vasfn azaldka azalsn; lal olu yznden talk vasfn, parl parl
aydnlansn.275
Mevln, hull kavramnn ifade ettii anlamn Mansrun sznde
bulunmadna;aksineonunifadesindeAllahTelnnnruylabirolma
(ittihd nr) halini aramann gereklilii zerinde durmaktadr. nk
hull iki ayn cins arasnda olmay iltizam eder. Oysa mutlak vcd
yanndamukayyedolan,ancakmutlaknsfatlarylaboyanabilir,mutlak
anlamda bir ittihad ve hulul olmaz. Bir baka ifade ile insn kmil,
bakr kimyada eritir gibi varln Hakkn varlnda eriten 276 bir
ahsiyetolarak,benliini fenetmektedir;yoksaOndahulletmez.Bu
durum, enenin hve hvenin ene olmas halidir ki muhakkikler indinde
gerekanlamdatevhidiidraktenkasdedilendebudur.Bunedenledirki,
MansrunenelHakdemesi,benfanioldumHakkkaldanlamnda
birtevazgstergesindenbakabiranlamagelmez.277
Allah Tel asla Enel Hakk, yani ben Hakkm demez. Allah Tel,
herzamanbenikutlayn,benikutlayn!dademez.nkbunlarhayret
ve taaccub ifade eden szlerdir. Hakk nasl olur da hayret ve taaccub
beyan eder? Eer kuluna ait bir ilgi dolaysyle taaccp ifade eden
sbhan278kelimesinikullanrsadoruolabilir.279
274
bnlArab,KitbulMesil,(Resil),s.398,399.
Mesnevi,c.V,b.10352039
276
Mesnevi,c.I,b.3020
277
ErdalBaykan:BirDinFelsefesiProblemiOlarakMevlndaTanr.DoktoraTezi,
Konya1999,s.134
278
Cenab Hakk'n mahlkat ve eserleri karsnda duyulan hayret ve taaccb
ifade etmek iin sylenir. Cenb Hakkn ztnda, sftnda ve ef'alinde btn
kusurlardanmnezzehiyetiniifadeeder.
275
Yaratlm olan kimse Tanr olamaz. ster Muhammed sallallh

aleyhivesellemolsun,isterMuhammed'denbakas.280

LkinlemlerdemahmudHakktr.
nk Hakk ve Rabb manlar itibariyle sabit, yani deimez demektir.

MevlnCelleddiniRmkaddesellhsrrahulazizbuyurduki;
Kul varlndan mutlak olarak yok olmadka Onun katnda birlik
gerekleemez. Tevhid (Birlik) hull deildir; senin yok olmaklndr.
Yoksasamaszlerle,olmayacakilerlehak,batlolmaz.

Bumazharlarnfenerlerininmumusensin.
Herbirhalinilebulemegelirsin,gelensensin.
Muhyiddin ibn Arab kaddesellh srrahulaziz eyann

hakikatlerinin idrk olunamayp ancak eyann mahiyetlerinden baz
gereklieylerinbilinebileceinibildirmektedir.281
(Sbhanallah ve Elhamdlillah cmleleri Cenb Hakk' Celal ve Cemal sfatlaryla

zmnen tavsif ediyorlar. Celal sfatn tazammun eden Sbhanallah, abdin ve
mahlukun Allah Tel'dan baid olduklarna nazrdr. Cemal sfatn iine alan
Elhamdlillah, Cenb Hakk'n rahmetiyle abde ve mahlkata karib olduuna
iarettir. Mesel: Biri kurb, dieri bu'd olmak zere bize nzr emsin iki ciheti
vardr. Kurb cihetiyle hararet ve ziyay veriyor. Bu'd cihetiyle, insanlarn
mazarratlarndan thir ve sfi kalyor. Bu itibarla insan, emse kar yalnz kabil
olabilir, fil ve messir olamaz. Kezlik, biltebih, Cenb Hak rahmetiyle bize
karib olduu cihetle Ona hamd ediyoruz. Biz Ondan uzak olduumuz cihetle Onu
tesbih ediyoruz. Binenaleyh, rahmetiyle kurbne bakarken hamdet. Ondan baid
olduuna bakarken tesbih et. Fakat her iki makam kartrma. Ve her iki nazar
birletirme ki, hak ve istikamet mltebis olmasn. Lkin iltibas ve mezc olmad
takdirde her iki makam ve her iki nazar hem tebdil, hem cem' edebilirsin. Evet,
Sbhanallhivebihamdihiherikimakamcem'edenbircmledir.
279
(emsiTebriz,2007),(M.259),s.348
280
(emsiTebriz,2007),(M.355)s.441
281
(AYN,1995),s.56

Kfsenindir,Ankhepsisenindir.
Gerekvehayllemdenevarsahepsiseninvesendendir.

Kahrsenindir,ltfsenindir,cd(cmertlik)senindir.

Senindavandaarzedilenemanetvardr.

HiphesizAllahsize,emanetleriehlineteslimetmeniziveinsanlar
arasndahkmettiinizzamanadaletlehkmetmeniziemreder.Allahsize
negzeltveriyor.phesizAllahiitirvegrr.282

Ondakibilinenseninmananvesecdevardr.

simleriinaynyoktur.
Yani Ahmet, Mehmed, Hasan, Hseyin, Bitki Hayvan, aa, ta gibi

eyleriinayn(bireyincevheri,asl)yoktur.

Bunlarnaksininmsemmsayndr,yalnzsayszolarak,
Zir saylrsa o zaman halk olur. nk Cem makmnda oalma

yoktur, zir oalrsa o zaman halk olur. Lkin Hazretl cem
makmndaki erat makmdr, orada teaddd, yani oalma vardr.
oalmagrlmediihalde,yaniinsan,hayvanveyabitkigrlmediivakit
Hakktr.nsan,Hayvan,bitkigrldvakitdeHalktr.Aksihaldeonlara
282
limran,58
Hakk demek kfrdr. Yani daha ak bir ifde ile insan veya baka eye
Hakkdiyenkimsekfirolur.283

Msrdenilenancakbiritibariledir.
Msrnin itibar 284 Allah Telnn takdir ettii iledir. Bu nedenle Allah
Tel baz eylerde kendi zatna tand hakk diledii ekilde tasarruf
etmesidir.

Muhakkakbenbtnmevcudvebilinenim.
NiyziMsrAllahTelyaolanyaknlnbundandahagzelifade
edilemez.VahdetiVcudnazariyesiilebuyaknlanlayabiliriz.
283
Seyyid Muhammed Nurul Arab kaddesellh srrahulaziznin Vahdeti Vcd

hakkndakibuvecizaklamasdikkatleokunmaldr.OnunHakvehalkarasndaki
fark bu kadar ak bir ifde ile bildiren szlerine, biz bir tek kelime dhil etmek
istemiyoruz.
SrasgelmikenSeyyidinczvekllirdehakkndakiuvakasdailgiekicidir:
SultanAbdlmecidhanzamanneyhlslmnkonandayaplacaktoplantda
kendisininde bulunmak istedii fakat kendisinden bakasnn bilmemesini irde
eder. lim toplantsnda sz Allah Telnn sfatlar kudret, hayat ve ilim gibi
bahislerdensonrasrairdebahsinegelir.Seyyid:
Allhn kemal sfatlar insanda cz de olsa vardr, fakat Allah Telnn
huzurundaolanlardairdeolmaz.Dinleyenler;
Acababunubirmislileaklarmsnz?diyesormalarzerine;Seyyidkefini
gstererek:
Baknz, biz hlen Padihn huzurunda bulunmaktayz, ahsi irdemize
mlikdeiliz,Bizegelderler,kalkpgideriz.kngidinderler,kargideriz.Ne
zamanhuzruhnedenkarsak,ozamanirdemizemlikoluruz.Ehlullhise
AllahTelnnhuzurundanbiranayrlmolmazlarkiirdelerineshipolsunlar.
demitir.
284
tibr:eref,haysiyet.Ehemmiyetvermek.Hrmet,riyetvehatrsaymak.Kulak
asmak. bret alp uyank olmak. Birisini veya szn makbul farzetmek. Taaccb
etmek.Bireyingerekdeil,kararlatrlandeeri.Ticaretteszveyaimzaya
olanitimad.
39
Knnzevterrdglnhaytlebed
LemmbedminAhmedeenvrisrssamed
ReslunaMuhammednhabbnMuhammedn,
efinMuhammednkadcenbilmeded.
ehrissymkadetbilcdiminbahrilat,
EhlenveSehlenmerhabenvrsrrussamed
ReslnaMuhammednNebiyynMuhammedn,
efinMuhammednkadcebilmeded

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem nru yaratld zaman ben de o
direde rd shibi idim. ( rd shibi demek hakikat yolunda
yryenlerdendim).Bendeodiredebulundum.
Cibril, Mikil, srfil, Azril, Enbiy aleyhimsselm ve onlarn

varislerinin cmlesi, Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
diresindedir,zirbudireasletenReslllhamahsustur.
Filozoflarnvesflerin,zellikleilkyaratlkonusundakihadislere
yaklamlar birbirine yakndr. Her iki ekol de akl hadisinden yola
karlar. Sfler285 ilk yaratlan eyin Hakikat Muhammediye veya
Nur Muhammediye olduunu izah ve isbat etmeye alrlarken
filozoflardabuhadistenyolakarakilkyaratlaneyinaklveaklevvel
olduunu, sonra ondan ukulu aere, ondan da tedricen dier
mevcudatn yaratldn sylerler, adna da cevher veya saf nur
derler.286
285
Mesela: Vhib mm (hyt. 1004/1596) Bu lem yoiken Ahmed olupdur

bunlarailletdiyerekTasavvuffelsefesinegreilkyaratlannRaslllahsallallh
aleyhiveselleminruhuolduunubelirtir.(Vhibmm,Dvn,s.107.)
286
(EKER,1998),s.61
bnl Arab (638/1240) Allah Tel'nn ilk yaratt eyin. Hz.

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ruhu olduunu, teki ruhlarn
sonradan ondan sdr olduklarn syler. Onun varlnn lemi
ehdette deil de lemi gaybda sz konusu olduunu, ona nbvvet
mjdelendii vakit Hz. dem aleyhisselmn henz su ile amur
arasndaolduunuifadeeder.Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellem
varlktakitekveesizvarlkolmasn,Onunstndemutlakzattanbaka
hibirvarlnbulunmadnhepbunr'a,balar.
Btn bu ve benzeri ifadelerden kartabileceimiz sonu Nr
Muhammedi veya Hakikat Muhammediye terimi Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem iin kullanlm ve onun ahsnda
sembollemitir.Obirmnevivarlk,birnr,birhakikatveyabircevher
olarak kabul edilir. Her eyden nce onun yaratld, dier mmtaz
ruhlarndaondankt,OnunAllahTelkatndaensevgilivedeerli
birvarlkolduu,btnyaratklarnondanfeyzaldkabuledilir.287

Srrsamednrlar,yaniHaksrrnnnrlarHazretiResldenzirolduu
vakit,

Dede mer Ren (hyt. 892/1487), Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin gz harfine, agz harfine, zlfleri de harfine
benzetmitir:
Sdaynu,mmagzudlzlfgreli
YNebgitmezdilmdenbirnefeszikrisamed
YaniHazretiReslunnruyaratldvakit,bizhayatanilolduk,
demektir.

BizegelenRaslMuhammedsallallhaleyhivesellembizim
sevgilimizdir.

efatimizMuhammedsallallhaleyhivesellemmededlegeldi.
287
(EKER,1998),s.132
stimdad288
Szlkle bir adamdan meded ve inayet istemek'' anlamna gelir.
stimdd takviye ve destek anlamna da gelir. Hokkadan mrekkep
(midad) almaya da istimdd denir. mdd, yardm ve destek
anlamndadr.Birkiininbakabirinenckiiveyakiileraraclyla
yardm etmesine ve mal yardmda bulunmaya, darda kalan ve destek
isteyenbirkimseninyardmnakomayadaimdddenir.Bukelimelerin
kk olan medd ekmek ve sel anlamna gelir. Suyun akmasna ve ta
masna da med denir. Gelgit olayna medcezir denmesi bundandr.289
Mededyardm,destekveimkndemektir.
Trkedeimddtehlikedeolanayaplanyardmvebudurumdaolan
birinin,yetiin!,kurtarn!diyeaceleolarakyaptyardmarsdr.
mddistemeyeveyardmaarmayaistimdddenir.
Meded, imdd ve istimdd kelimeleri genellikle Kur'an Kerim ve
hadislerde din bir kavram ve terim olarak kullanlmamtr. Szlk
anlamndakullanlmtr.Dahasonrakidnemlerdekavramhlinegelen
istimddbirkimseninyanndabulunmayanhayattakibirkiidenveyal
bir kimsenin ruhundan yardm istemesi, meded beklemesi ve bu
maksatlaona:Yeti!,mdd!,Meded!diyehitapetmesidir,Bunun
sebebi kendisinden yardm istenen kiinin veya ruhun Allah Tel'nn
dostuvesevdiibirkulolduuna,busebepleduaveisteininAllahTel
katnda makbul sayldna inanlmasdr. Byle kiilere veli/evliya,
aziz/eizze, azizn, ermi, eren ve Hak eren gibi isimler verilir. ldkten
sonra gmld yere ziyaretgh/ziyaret yeri, trbe; kendisine de yatr
denir,isterdiri,isterlolsunermilerindoastbirtakmkuvvetlere
sahip olduklar inanc ve klt btn toplumlarda vardr. Bu klt daha
okdahalkarasndavezellikledemistikevrelerdeyaygndr.
Buharunurivayeteder:Hz.merradiyallhanhyamurduasna
kmveHz.Abbasradiyallhanhyannaalarak;
Ya Rabb! Muhammed (aleyhisselm) sa iken onunla istisk
ederdik (onun yz suyu hrmetine yamur isterdik). imdi amcas
Abbas'nyzsuyuhrmetinebizeyamurvermeniniyazediyoruz.290
DemekkikiileriaracklpAllahTel'danyamuristemekcaiz,faydal
velzumludur.
bn Teymiyye tevessln anlama geldiini, bunlardan ikisinin caiz
vemeru,ncsnniseslm'dabahiskonusuedilmediinisyler:
a)BirmmininHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemimanveona
itaatetmiolmasnvesileetmesidorudur,hattabuanlamdatevessl
dininzdrvefarzdr,
288
(ULUDA)
AsmEfendi,Kamustrc,c.II,ss.1922
290
SahihiBuhar,stisk,3;Fazailuashbi'nNeb,11
289
b)Hz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminzatnveahsndeil
duasn ve efaatini vesile edinmesi de meru ve salihtir. Hz. mer
radiyallh anhn Allah'm, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
hayatta iken onu vesile edinir. Sen de bize yamur verirdin. imdi
efendimizin amcasn vesile ediniyoruz, bize yamur ver demesi bu
trdenbirtevessldr.Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemhayatta
ikenbutrtevesslsahihidi.Kyametteefaatiyledetevesslbyledir,
meru ve sahihtir. Bu, mminin Allah Resulne itaatini Allah Tel'nn
yaknlnkazanmakiinvesileedinmesidir.AllahResl'neitaat,Allah'a
itaat saylr ve mminin taat ve ibadetini vesile edinmesi caiz ve
merudur. Allah'n yaknln kazanmak iin vesile araynz 291
mealindekiyettebahiskonusuolanvesilebutrdendir,
c) Raslllah sallallh aleyhi ve sellem zatyla Allah'a kasem/yemin
veO'ndanbireyistemeRaslllahsallallhaleyhivesellemvesahabe
zamannda bilinen ve yaplan bir ey deildi. Hz, Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem hayatdayken veya Hakka yrdnde kabrinde veya
baka bir meknda byle bir ey yaplmazd. Sahih hadislerde byle bir
duayoktur.Butrdualarngetiihadislerzayftr,delilolacaknitelikte
deildir.Butrvesileveduannhkmnedir,sorusunabnTeymiyyeu
cevabveriyor:
Ebu Hanife demitir ki: Doru olan Allah'a Allah Tel ile dua
etmektir. Bihakk fulan, bihakk enbiyike ve rusulke (Falann yz
suyu hrmetine, Neb ve Resullerin yz suyu hrmetine, Nebi hakk
iin, Beytlharam'm hakk iin) eklinde dua etmek mekruhtur. Ebu
Yusuf un gr de byledir.292 Grlyor ki kyas ve rey taraftan olan
fkhlimleri,zellikleEbuHanifeveEbuYusufsonradanortayakanbir
tevesslvevesileekliiinihtiyatlbirdilkullanyor,bununirkvekfr
olduunusylemektendikkatlekanyorve:Budorudeildir,hove
k deildir demekle yetiniyorlar. Sonradan ortaya kan tevessl,
vesile, istine, istimdd, istigase ve istfa konularnda en fazla
sylenmesi gereken ey budur, bu olmaldr. Kimse bu anlamdaki
tevessl kabul etmek zorunda deildir. Bunu kabul etmeyenler,
edenleri kfir, mrik ve sapk olarak gsteren ifadelerden kanmak
mecburiyetindedirler. htiyata muvafk, slm terbiyesine mnasip olan
budur.
Bukonudauhususlarndindenolduukonusundaittifakvardr:
a) Mmin mmine dua eder. Bu sevaptr. Radiyallahu anh,
rahmetullahialeyhveselmnaleykmifadelerignlkdildekullanlan
ve slm hayat tarznn ayrlmaz bir paras ve simgesi/iar olan
291
Maide,35;sr,57
(bk. Merginn, Hidaye, Kitab'lkerhe; bn Teymiyye, Kaidetn Celleh fi't
tevesslve'lvesile.Kahire1374,ss.49,50)
292
dualardr. Bu dualarn Allah katnda kabul edilmesi daima umulur ve

beklenir,
b)BirmmininkendiameliveibadetinivesileedinerekAllahTel'ya
duaetmesiittifaklacaizdir.
c) Bir mminin Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin taat ve
efaatiniveyasalih,takvasahibibirMslman'ntaatveibadetinivesile
edipduaetmesidecaizdir.Hz,Abbasradiyallhanhmisalindeolduu
gibi.
d)Birmmininbir Mslman'nkabriniziyaret ediponaduaetmesi
de ittifakla caizdir. esSelm aleykm y ehle'lkubr (Ey kabirde
yatanlar, Allah Tel'nn selm ve selmeti zerinize olsun) demenin
llere faydas vardr. Bu dua bouna tavsiye edilmi deildir. Hz,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir kabristana uram, kabirde
gmlolanikikiininazapekmekteolduklarkendisinemalmolmu,
ya bir aa daln ikiye blp birini birinin, dierini brnn kabrine
dikmi ve; Umulur ki bunlar ya olarak kaldklar srece bunlarn
azaplar hafifletilir buyurmutu.293 Kabri ziyaret ziyaretinin kalbini
yumuatarakveyufkahlegetirerekonadafaydasalar.
kilemdetasarrufehlidirrhuveli
Demekibumrdedir,bundannicedermanola,
RuhimiriHuda'dr,tenglafolnu
ana
Dahia'lakrederbirtkimryanola.
Bilirsinruhehlullahkimsahibitasarruftur
BusmailRummehedidireyleistimdd
Eyleyenruhundanistimdderiir
matlaba
HalledenhermkiltHazreti
ftdedir.
AzizMahmudHdkaddesellhsrrahulaziz
MridirhHakk'akblegbkndrbu
Edeplegir,gznatrbeimmSinan'drbu
Ka'beiukbedinmakam
Herkinksmedincudtemam.
Bumakamklarnkblesidir,
Burayaeksikgelentamamlanmolarakgider.294
293
Mslim, Taharet, III; Ebu Davud, Taharet, II; Nes, Taharet, 26; bn Mce,
Taharet,26
294
(ULUDA)
HlsaRaslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
...stediinde, Allah Tel'dan iste, yardm talep ettiinde Allah
Tel'dan yardm talep et.. 295 dstru hibir zaman unutulmamal ve
byklerin vesile klnarak istenilenin de Allah Teldan olduunu bilmek
gerekir.

Ramazancmertliiilecmertlikderyasndangeldi.
Ramazan ay oru ile beeri hallerden mstani olmak ile rububiyetin

samediyyet sfatyla Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ittiba olunmay
kazandrdiinberaberzikirolundu.
Cmertlik samed 296 sfatndan zahir olmaktadr. Bu sfat Raslllah
sallallhaleyhivesellemvemmetindecmertlikzirvesininifadesidir.Bu
nedenleaadakimsrazikredildi.

Hogeldinsamedsrrnnnrlar.
BuaynzatndaesmiHsnzikrivardr.

BizegelenRaslMuhammedsallallhaleyhivesellembizim
sevgilimizdir.

efatimizMuhammedsallallhaleyhivesellemmededle297geldi.
295
bn.Hanbel,1/293,303,307;Tirmizi,Kyamet,59
Samed: Her eyin kendine muhta olup, kendisi hi kimseye ve hi bir eye
muhtaolmayan.(Allah)Pekyksek,dim.Refi'veliveiidoluey.Kavmin
ulusu
297
Meded:nayet,yardm,imdad,eman.Eyvah
296
42
YSeyyidenfazlehfinnsikelbahr
Venerehetyabuminnesemetisseheri
Vemenzehhadduhuhsnenlehuvelehu
Kaddunizmseyahkilgusnefinnadr
Vemenizmbedafennreminvechihi
Davemineemsiahftalatelkameri
Vemenalkadruhfilhalkimertebeten
Kelbedrifkacemalencmzzeheri
EnteibnemssSivsilemyeknycedu,
Fasrihimisluhfilbedrivelhadari.
FeenteunkdzkelkeremiySeyyid,
Navillenkadhanminzlikelhamri
teddeevkilnnedmnimkesekm
Venhelledemalhaddiyekelmatari
Enedtfhubbikmzennazmimutezirn
Lealleyukbelunazmncebiluzri
Yrabbzidfazlehufinnsimtalat,
emsnvemseceatvarakunalaeceri.
Medhsenlehminhlisilkalbi
VeleysebilmedhilMsryyiminhatari

YSeyyid,seninfazlnmahlkatadenizgibidir
Seyyidesmihsndandr.HernekadarbilinenDoksandokuzgzel
isimlerde yok ise de saylan isimlerden mmehattr, furuunda vardr(esas
kaynakbirisimolupuslenvardr).
Aada gelen msralarn iareti ile burada bahsedilen kii emsi Sivas
kaddesellhsrrahulazizin (hyt:1597)evlatlarndanbiriolduudur. tarihi
olaylar ve mehur olan zevat incelenince yeeni Abdlehad Nur Sivas
(hyt: 1651) kaddesellh srrahulazizden bahsedildii ihtimali yksektir..
emsiSivasbabasnnamcasdr.

Veihsnnsabahrzgrndandahagzeldir,
Yanikalbeferahlkhayatverir.

BirkimsekiOnunlagzellikyzndeparlad.

Onunendamgzelliinprltlarisabetettiivakitsarar

BirkimsekiOnunyznnnuruksamayabaladnda

Gneinnrundanziyayaylncaaynziyskaybolduugibidir.
klarn muhafaza eder demektir. Yani pervanelerin aldanp atee
dmelerinemaniolmakiinziyasndahaakeyler.

Birkimsekiyaratltakymetivemertebesistnveyksektir.
nsanlarmadenlergibidir.Mayalarndakihallerileinsanlarderecedeer
kazanr. Abdullah radiyallh anhdan rivayet edildiine gre, Raslllah
sallallhaleyhivesellemylebuyurdu;
Allah Teal, aranzda rzklar bld gibi, ahlklarnz da aranzda
blmtr, (ahlklarnz birbirinizinkinden farkldr). Yine Allah Tel,
mal, sevdiine ve sevmediine verir. Fakat man ancak sevdiine verir.
Kim mal harcamakta cimrilik ederse, dmanla mcahededen korkarsa
vegeceninuykusuzlukgibi,kendisinemeakkatvermesindenkorkarsa:
Llahellallah,Sbhanallah,Elhamdlillah,AllahuEkber,sznok
sylesin.
(Allah'dan baka hi bir lh yoktur, Allah btn noksanlklardan
mnezzehtir. Her trl hamd ve vg Allah'a mahsustur, Allah her eyden
ycedir.)298

Aynbtnparlayanyldzlardanstnaynondrdndekidolunaygibi
Yaniaynndrdgibi,dierleriiseyldzlargibidir.
Ahlk
Arapada hulk veya huluk kelimesinin ouludur. elHulku ve el
Hulukukelimelerilgatta;seciye,tabiat,huy,insanniveddnyasgibi
anlamlara gelmektedir. ounlukla insann fizik yaps iin halk, manevi
yapsiinise,hulkkelimelerininkullanlmaktadr.Hulk,kelimesinintabiat
(huy)veftratmanasndadakullanlmaktadr.Huyiseruhtameydanagelen
tabiibirolay,birbakaifadeyletabiatasonradanarzolantabiatngelimi
vetekmletmiekliolarakmanalandrlmaktadr.Ahlklarbunedenden
dolayhulkuikiksmdaelealmlardr.Bunlar:
a) Tabi Huy : nsann tabiatnda, ftratnda, yaratlnda gizli ve sakl
olanahlktr.Buhuyanlaynagreferttarafndanyaplanfakatiradenin
dorudan devreye girmedii bir durumda davranlarn ortaya kdr.
Kzgn,aceleci,tembelvb.
b) Kazanlm Huy: Fiil ve davranlar eklinde meydana gelip istikrar
kazanarak, srf grp kaynamaya ve dete dayal huydur. Bu tip ahlk
kazanmnnferdveitimayndenbykfaydalarvardr.
298
A.FikriYAVUZ,mamBuharininDerlediiAhlakHadisleri(EdeblMfred),
SnmezNeriyat:1/289290.
AhlaknDeiipDeimeyeceiProblemi
[Dnce tarihine baktmzda baz filozoflar ahlakn deiebileceini
kabulederlerkenbazlarisedeimeyeceinikabuletmilerdir.
Frb(870950),bnMiskeveyh(9361030),IbnSin(9801037),Gazl
(10581111),Birgiv(15231573)gibislamdnrleriileAristoteles(M
384322),I.Kant(17241804),J.Locke(16321704),J.J.Rousseau(1712
1778), J. H. Pestalozzi (17461827) gibi bat dnrleri ahlakn eitimle
sonradandeiebileceinikabuletmilerdir.
Bunakarlk,slamdnyasndaYusufHsHacib(hyt.470/1077),Sadi
Sirz(hyt.691/1292),NasreddiniTs(12011274)veKtipelebi(1609
1657); bat dnyasnda ise A. Schopenhauer (17881860), Lamarck (1713
1784)veCh.Darwin(18091882)gibidnrlerhuyundoutangeldiini,
dolaysyladeimeyeceinisavunmulardr.299
Deiebileceini iddia edenlerden olan E. brahim Hakk kaddesellh
srrahulazzdeimeyeceiniiddiaedenleringrlerinireddeder.Bedeni
siyah olan ykanmakla beyaz olmaz. Huy can altndadr, kmaynca
deimez. diyenlerin bu grlerinin din ile de rtmediini ifade eder.
nk ona gre, din; gadap, ehvet ve riyann kalpten tamamen yok
edilip giderilmesini deil belki onlar, akl ve kalbin tasarruf ve emri
altndabulundurmasnemretmitir.Buisemmkn,myesservetecrbe
iledesabittir.300O,konuileilgilibirayeti
fkesini yenenler ve insanlar af edenler301 nakleder. E. brahim
Hakknnayetleilgilidegerlendirmesinegre
gayz ve gadabn yenmekle akln galip getirenler vlm; gayz ve
gazabolmayanlarisevlmemitir.nkinsanbusfatlarolmadankmil
insanmertebesinekavuamamtr.302Onuniinfkeveehvetintamamen
yok edilmesi deil, bilakis onlarn slah edilmesi durumunda insan ahlak
bakmndanolgunlaacaktr.
Ksaca,kmil(olgun)birinsanolabilmekiinfkeveehvetegereksinim
vardr,fakatonlarnslahedilmesigerekir.Bununlabirlikteinsanlaryaratl
itibariylefarklyetenekvezellikleresahiptir.Ayniekildeonlarbazeyleri
yapmadabirbirlerinegredahaeilimliveyatkndrlar.ste,doutangelen
bufarklyetiye,potansiyeleilimdiyebiliriz.
Psikolojinin tespitlerine gre baz ocuklarda doutan gelen liderlik
vasfmevcuttur.ocuk,ilerikiyaslarndauygunortamveimknbuluncabu
potansiyel eilim ve gcn, pratik hayata geirebilmektedir. Doutan
gelen bu potansiyel eilimler, kiinin iyi ya da kt huyu zerinde
ynlendiricibirroloynamaktadr.
299
bkz:Erdem,Hsameddin,AhlakFelsefesi,s.6466.
E.IbrahimHakk,Marifetname,s.451.
301
limran,134
302
E.IbrahimHakk,Marifetname,s.451.
300
Arnan, muhakkak ki mutlulua ermitir 303 ayetinde belirtildii gibi

kii sonradan kendi abasyla arnabilir, huyunu iyi ynde deitirebilir.
Dolaysylaahlakndeiebileceinidindekabuletmektedir.
Ahlakn dzelten bir gnl, ayna gibi saf olup, her eyi kendinde
bulmutur.304
Sonuolarak;kiininkuvvetolarakyaratltangetirdiiahlakieilimleri
kontroledilemez,etkisindenkurtulunamazvedeitirilemezdeiller,aksine
onlar deiebilir; iyi iken kt, kt iken de iyi hale gelebilirler. Fakat kii
kendihalinebraklrveeitilmezse,doutangetirdiibuftratyadaeilimi
onukendiynneekebilir.]305
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ''iki dan yer deitirdiine
inann,insannhuydeitirdiineinanmayn''szndeki"huy"kelimesi,
"ftrat"anlamndakullanlmtr.
NiyziMsrninburadabahsetmekistediiAllahTelnnbazkullarna
kar ftrat ynnden baz ihsanlarnn bulunabileceini aklamaktr. Bu
ihsan Allah Telnn adalet sfatna ters dmez. Onun bilgisindeki ilm
derecenin sonsuzluundan gelen bir ayrcaln tecellisidir. Bu ise onun
yaratcolmasnnveilholmasnngereidir.

SenbenzeribulunmazemsiSivasninolusun
emsi Sivasnin olusun emsi Sivas kaddesellh srrahulazizin

(hyt:1597) yeeni Abdlehad Nur Sivas (hyt: 1651) kaddesellh
srrahulaziz.
emsiSivasbabasnnamcasdr.Ayrca;
Abdlehad Nr kaddesellh srrahulaziz Efendiden sonra,

Kadzdelilere kar mcedelede ismi n plana kan Niyzi Msr
kaddesellh srrahul azzin de onun eser ve iirlerini okumutur.
Aadakiiirlerdekibenzerlikbunadelilolarakgsterilebilir:
AbdlehadNr:
esSalgelsngelenmeydnkaessal
Bucnabakmayanmerdnkaessal
bniEdhemgibitcutahtnterkeyleyp
303
Al,14;bkz:Maide,105;Rad,11.
E.IbrahimHakk,Marifetnme,s.219.
305
(KARADENZ,2006),s.103106
304
Kulolangelsnbersultnkaessal.306
NiyaziMsr:
esSalherkimgelrbzrakaessal
esSalherkimyanarsanrakaessal
bniEdhemgibitcutahtnterkeyleyen
Soyunupabdlolanhunkrakaessal.307
YineAbdlehadNrninHakkayrmesindensonraNiyaziMsrgibi
sfilerindesrgnegnderildiinigryoruz.308

Onunzamanndaehirlerdevellerdedolunayvardr,

EyEfendimSenkeremsahibigzelbirbahesin

Oakarabndan,birbardakihsanbuyur.

kiarkadamlaiilenarabaarzumziydeoldu
Sarholuk ksmdr: Birinci sarholuk, ikinci sarholuk, nc

sarholuktur.
Birinci sarholuk Tevhidi Efal makm ikinci sarholuk Tevhidi Sft
makm,ncsarholukTevhidiZtmakmdr.nkikiienlere
deikilerhalverir.
Birinci halde bir az sarho olunca insan lemi fk (tm evresini)
kaybeder. te birinci sarholukta bulunan slik da efali Hakka havale
edince(yaptileriHakknuhdesineverince)bufkleminikaybeder.
kinci halde iki ien kii bir miktar daha iince, gz grmez, kula
iitmez, sz syleyemez ve hibir ey yapmaa kudreti olmaz. kinci
306
A.Nr,Dvn,vr.18b.
(ERDOAN,1998),s.298.
308
(BAZ,2004),s.47
307
sarholukta olan slikin de sftn Hakka havale edince, gr, iitii,

syleyii,dileyii,biliikalmaz.
nc halde, o iki ien daha da ok ierse, kendinden geer. Yine
nc sarholukta bulunan bir slik dahi Zt Hakka havale edince
kendindengeer,ondabireykalmaz.

Gzyamyanaklarmayamurgibiakt
Gzya
Duygularn suyu diyebileceimiz gzya; ayrlk, hasret, yalnzlk,
aresizlik, sevin gibi duygularn oluturduu younluunun ifadesi
olarak da yansr. nsanolunun tepkilerini ifadede zel bir yere sahip
olan gzyann dini ve tasavvuf hayatta da nemli bir yer tuttuunu
grrz. Kuran Kerimde deiik yerlerde az glmek, ok alamak
tavsiyeedilir.ncevehassaskalpvlrken,kabaveduygusuzkalptaa
benzetilerek yerilir. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sk sk
aladvealamaytevikettii,sahabelerindeskskgzyadktkleri
bilinmektedir.Hz.demaleyhisselm,ilediizelledendolayyeryzne
indirilince pimanlk gzyalaryla Allah Teldan af diler. Hz. Yakub
aleyhisselm, Yusuf aleyhisselm iin o kadar ok alar ki sonunda
gzleri rahatsz olur. Hz. Davud aleyhisselmn gnlerce alad rivayet
edilir.
Hassas kalpliliin ve devaml mahzun olmann bir bakma dstur
sayld tasavvuf dncesine mensup ilk zahid ve mutasavvflar
arasnda ok alama sebebiyle mehur olmu kimseler vardr. Gerek
lemde yaanan skntlarn ifadesi olan gzya; airin muhayyilesinde
gz pnarlarndan dklen tuzlu ve lk bir su olmaktan kp zihinde
grselveiitselarmlarayolaanbirestetikbirobjeyednr.
Sevgiliiindklenyalarbudnyadaileninifadesiolsada,ahirette
bununmkfatalnacaktr.Gzlerindenselleraktank,ahirettebuna
karlk bulamaynca gzyalaryla adeta maher alann sele verecektir.
nkdnyadaykenektiiskntlaravehalknknamalarnaaldrmayan
nyegnegayesiHakknrzasnkazanmaktr.
k, ak uruna dnyasndan vazgemi; akl sahiplerinin deer
verdii eylere yz evirmitir. Istrabndan dolay durmadan ah edip
alayan n halini anlamayanlar onu knarlar. Bu sebeple k,
melmet mlknn sultan sayar. nk onun imek gibi akan ah,
altn ta; inci gibi gzyalar da fildii bir tahttr. Gzya, maddi
lemin kesafetinden bir taht gibi kaldrp ykseltir. Biyolojik benden
ykseekalkarakmanevbenindahayksekbirmertebesineulamak,
gndelik mr ycelikten geen yola ve ebediyetin saltanatna
hazrlamaktadr309

Onunsevgisindenbuzrmbeyanedenmedhiyeyiyaptm

Umarmkibenimkusurumabakmyarakbuirimikabuleder,
Onunmedhindencizim,demektir.

YRabb,naslgneindouugibiinsanlariindefazlnzerimeoalt

Veaalarzerineyapraklarbirintizamiindeoalttngibi.
Onundabenimzerimdeikrmnarttr.

Annmedhinitemizbirkalbeyaptm.

Msryemedhindendolaykabahatolmaz.
Seven ve sevilen arasnda su ve zr kalkt gibi edeb bile aranmaz.

Sevimede asl olan birlemektir. Birlemek ile aradaki btn ayrlklar
kalkar.Vahdetinolduuyerdesonsuzhuzurzuhureder.Artksu,kabahat,
zrveedeparanmaz.
309
(SELUK,Yl:9Say:25Gz2005,s.233246)
71
Vezin:MstefilnMstefilnFiln
Olduyznsubhisenineynigr,

Kalmadbudildesenigreli,

Ltfedpetmebenibincevrile

Sanaatlaryaraurbendene,

Sendecemolduhsnivesi,

Yetmievardyaeyledin,

YolundanesivariseolurMsrnin

tmeNiyzgedymeded,
Olduyznsubhisenineynigr,

Eysevgiliyznaydnlseninoldu,
afakatt,atyorveatacak
Kalmadbudildesenigreli,
Senigrelibugnldekalmad,
Sabretti,ediyorveedecek
Ltfedpetmebenibincevrile

Lutfunuartretmebanabincevrile
Haberetti,ederveedecek
Sanaatlaryaraurbendene,

Sanabendeneihsanetmekyakr,
Sevindirdi,ederveedecek
Sendecemolduhsnivesi,

Sendetoplandiingzelliinedas,
Saklad,saklyorvesaklayacak
Yetmievardyaeyledin,

Yetmievaracakyaverdin,
htiyarlad,ihtiyarlyorveihtiyarlyacak
Tuhfatalasri,NiyziMsr'ninikinci defaLimni'ye srlnde,cami
minberinde, yz gnden fazla bir mddet bir ey yemeden halvet ettiini,
Kavala eyhi Mustafa'dan naklen yazyor ve gene ondan, Msr mahlasn
kullanrken mrnn ne kadar sreceini kefen anlayp, Niyz mahlasn
kullanmaya baladn ve Niyz sznn tutan olan yetmi sekiz yanda
vefatettiini,bunuda
Yetmisekize erdi yam eyledik

Ihtayarayahtayiruihtiyar
beytiylehaberverdiiniyazyor.
lkmsradavezinbozuluyor.Yetmienerdiyameyledikgibibir
eyolsagerek.Sonradanbukerametiispatiinyetmisekizeevrilmi
olmaihtimalisylenilmektedir.
eyhl Ekber Muhyiddin ibnl Arab kaddesellh srrahulaziz

hazretlerinin de Yetmisekiz yalarnda lemi drl bekya intikl
ettiklerinibildirmektedir.
YolundanesivariseolurMsrnin

Msrninnesivariseyolundaolur
Aakt,kyorvekacak
tmeNiyzgedymeded,

DilenenNiyzatmamededkl,
Kapnbekledi,bekliyorvebekleyecek
Hadisikutsidebuyrulduki;
Kulumda benim zikrim ve taatmla megul olma hli fazlalat
zaman;onunbtngayretvelezzetinizikrimdetoplarm,btnlezzetve
himmetinizikrimdetoplayncaobanakolur,bendeonakolurumve
aramzdaki perdeyi kaldrrm. nsanlar yanldklar zaman onlar
yanlmazlar. Onlar, szleri nebilerin szleri gibi tesirli olan kimselerdir.
OnlarAllahyolundagerekkahramanlardr.Yeryzndekilerebircezave
azap vermek istedigim zaman, onlar grrm ve yeryzndekilere azap
etmektenvazgeerim.310
310
AlielMuttak,Kenzulumml,I,433(h.no:1872)
123
Vezin:MeflMeflMeflFeln
Allhukerimunverahimunvekafilu
Elmevhibuminindihive'lfazlucazlun311
Olgzlerifettandilisengninelinden312
Aynikaammivafu'dikafetili
Benkbreniceayrlasenden
Kalbibikabi'ulivesikunvealilu
Dendndehnebizlfndeuyarur
Ke'ssekibilaylenbihinurunvadalilu
EyhcihankapuniigineNiyazi
Kadca'aala'lvechifakrunvazellun

AllahTelKerm,RahmveKefldir.

Hediyelertarafndanvefazloktur.
Olgzlerifettan313dilisengnin314elinden
Olgzlerifitnecidilintalarnnelinden
311
Sleymaniye Ktphanesi Reid Efendi kitaplar ksmnda nr. 1218 de Niyzi

Msr kaddesellh srrahul azzin kendi el yazsiyle bir mecmuada bulunan ilahi;
AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.205
312
KenanErdoan,NiyziMsrHayat,EdebKiilii,EserleriveDvnnnTenkitli
Metni,Ankara,1998,s.136
313
Fettan:Fitneci.Kurnaz.Fitnekaran.Kartran.*Hrsz.*eytan.*Altneriten
kuyumcu
314
Seng:f.Ta,hacer.*Vezin.Tartvetemkin.*Sklet.*Beraberlik.*Arlk
Gzlerimbulutgibikalbimlambafitili
Benkbreniceayrlasenden
Benbreniceayrlasenden

Kalbimseninlemegulvehasta
Dendndehnebizlfndeuyarur
Azdakidilerinkarasalarnuyarr

Gecenursaanveyolgsterenyldzgibi
EyhcihankapuniigineNiyazi
EyhcihankapneigineNiyazi

Yzsrerekgelenfakirvezelilindir.
124
Ycmielesrrvelfedil
Ykifelastrlilavmil
Fehelreeytebahrenevsemiteh
Yermdrrihiilassevhil
LkinnehulyemneulGavvsemin
hrcuhmiktrikeffesevhil
KnkeennemesrreerilMustaf
TeknVeliyyenhdiyyelkavfil
Veltucibanhlikllisil
Belknzemnensilelmesil
Vahzeraniddavbihfeinneh
Ledelkirmuddedavbtl
Veslukbifakrinvehtiycinfittark
Vebilfenianilvcdilhil
HazaminelMsryyituhfetnlekm
Huzhfetmencmletelgavil
AIKLAMA315
Eysrlarvefaziletleritoplayan
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazizezelkabiliyetinebakaraksdk
slikehitbetti.nkkmil,eyayaaslekliylebakar.nksuretler,ha
yaller ve vehimlerdir. nk insan yaratl itibariyle btn kemlt kabul
edici,srlarvefaziletleritoplaycdr.Esrarsz,srrnouludurve
o, akl ehline gre, zihinde bulunan akl bir i, kalbde skn bulmu bir
latifedir ki slik, Allah Telya tevecch nnda onunla yalnz kalr. Hlin
srrki;ondaAllahTelnnisteibilinir.
sz,faziletinouludur.Bunoksanlnzdddr.Budakesbve
vehbolmakzereikiksmdr.
Kesb olanna gelince o, dinlenilerek ve allarak renilmi zahir
ilimlerveedeblikiidenalnmolanvlmahlaktr.
Vehbolanisevaridat,ilhmt,tecelliytveilhmarifetlerdir.Bumana
ileslikehitaben;
Ey srlara ve faziletlere kabiliyetli olan! Allah Telnn ezelde sana
olan inayetinden gaflet etme ve keml derecesine ykselinceye kadar
aldemektir.
Kiihirhatayaptndakalbindebirnoktaoluur.Eerondankaar,
onuterkederveistifarediptevbeederseonoktader,eertekraro
hatay(gnah)ilerse,onoktabyr,artar.Takikalbikaplayanakadar,
budurumdadakalbipaslanr.316
Bazen kalbimi bir perde brr, bu perdeyi kaldrmak iin gnde
yetmidefaistifarederim317
Eyalanlariinperdeleriaan
slk mertebelerindeki hicablar, rtlerdir. kullar ve
zhidlerdir. Muhakkak ki slkun balangc ibdet ve zhddr. Bu ikisi
amellersnfndandr.Yinebuikisi,amelleriylerterler.AllahTelytalep
eden seyrin hallerinde alr ve Allah Tely srrnn miktar lsnde
hidolurvebilir.Abidvezhidkiibumarifetletarkataliyyeninartlarn
bulunmasyladarhnkuvvetilenefsnperdeleriaar.Bumanaileslike
315
Bu aklama Mehmed NashiyylHalvetiyylCneyd kaddesellh srrahul

azizindir.(Abdullahaylolu,NiyziMsrierhleri,st,1999,s.2327)
316
Tirmizi.Tefsir,74:bn.Mce.Zhd.29
317
Mslim.Zikir,51:EbuDavud..26
hitaben Ey arif, kemlt kazan. Eer sen kmil olursan mkemmil

olursundemektir.
BuikibeyittebirstmanaiseilhsrlarveRabbantecellileritoplayana
perdeleriamakiinlazmolanzatMridiKmildir.Yani
Ey srlar ve faziletleri toplamak iin alanlar size perdeleri aacak
olanMridikmildirdemektir.

Senincilerinisahillereatanbirdenizgrdnm?Yhudiittinmi?
Fe harfi gzelletirip aklayan ya da hazfedilmi olan artn
cevabdr.Buradakisoru,olumsuzlukmanasnadr.Sznanlamnagelince:
Senbirdenizgrmezsinveiitmezsin.
Denizin mns kesilip blnmeksizin akan paralarn okluudur.
Denizden murat hislerle alglama yardmyla akl tebih yoluyla kmilin
kalbini anlatmaktr. Hibir ey kalbden daha geni deildir. Kalb, btn
varlklardandahagenitir.Kalbinvarlhissedilebilirbiritir,kalbinsrrise
mnevi bir itir. Ona hibir snr ve son yoktur. nk kalb yce Allah
Telnneviveycesrlarnnsanddr.
ncilerinisahillereatarYanideniziindebulunanincilerikendikendine
karmaz.Bilakisonu,iiniiyibilendalgkarr.Bunungibikalbdebulunan,
kendiliindenaakmaz.Ancakslikadgeenartlaryerinegetirmekle
mridinedeblendiricisznedalar.Anlatlmakistenilenuki:Kul,kalbinin
srlarnaancakikiklaulaabilir:Gayretetmekvemridtarafndantelkin
edilenzikredevamla,almak.

Lkin deniz, dileyenin avu ii miktar inci karmaktan dalgc
menetmez.
Dileyen slik altnda, menedilmez. Hibir dery da mcevherlerini
shillerine atmaz. Lkin o mcevherleri yalvararak az bir miktar
karmaktan da Gavvs (Dalg) menetmez. Burada Gavvsdan murad
Nakibdir.
Nakb: Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zaman
saadetlarinde oniki Nakbi vard. Bunlardan Hazreti Sad radiyallh anh
nakblerinbavevahyktibiidi.Nakbinhizmeti,mesel,ashabtanbiribir
makmgrmekistediizaman,nceNakbemracaateder:
Niyzederim,Raslllahsallallhaleyhivesellemericaet,banabir
makmihsanbuyursun.Nakibde;Raslllahsallallhaleyhiveselleme
filan kii gelmitir, yle, yle ihsnn ister, diyerek arzederdi. Onun
istei zerine hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem o sahbenin
ihtiyacnagremakmgsterirlerdi.
Bu duruma gre mridi kmil bir deryadr, fakat arda, pazarda

gezenleregelsanatevhidgstereyimdemediigibicevahirinikendidarya
atmaz. Fakat taliplisi oluncada men edemez. Mracaat edildii vakit
kemlatnmikdarkadarcevahirkarpverir.Miktarndanziyadedevermez
ve vermekte olmaz. yleki ehli salikin her sorusuna cevap vermemesi de
icabeder.Hattabazyerdeonundasualsoranabilmezgibigrnmesiicab
eder.
Ey slik! Allah Tel iin al. almak muvaffakiyyetin ve hidyetin
kapsdr.AllahTelnnuszndeolduugibi:
Ama biz urumuzda cihd edenleri elbette kendi yollarmza
eritireceiz...318
Hafz Hseyin Sezgin Efendinin mridlerine syledii nakledilen u

szlerbuyolunuslnaklamaktadr:
Tarkatta bir sz vardr. Bu yola intisab eden mrid, Ben unu
yapyorum, bunu yapyorum, ben bir ey hissetmiyorum. Daha nce
daha iyiydim, diye dnr. Hlbuki bykler bir kese iinde senin
hasenelerini,yaptklarnkesenedoldururlar.Bakabyklerbilebunu
bilemezler. Vefat ettiinde kabrine getirirler, orda alr hasenelerin,
yaptklarn.Ordaanlarsn,ordasemeresinigrmeyebalarsn!319
Denildiki taleb etmek, czi irdeyi sarf ettikten sonra baar iin
ynelmekvekastetmektir.Bunual!
Mustafasallallhaleyhivesellemineriatnn
esrrnsakla
Yani eer sen Hakkn esrarnn keiflerine ulatnda rubbiyyetin
esrarn aklamaktan dilini koruyucu ol. nk srr ifa byk bir hat ve
iyilemezbirhastalktr.nktasavvufiddialarterk,srrhlinmnlarn
gizlemektir.Sylemekdeil.
Kfirlereyolgsterenvelol.
Yani eer srr saklarsan ve nurlarn btnn iyice tanrsan vel olursun
Yaninakiblerinmakamlarndanbirmakamasahipvesliklerdenbirkavmin
mridiolursun.Bunuiyikavravenefsinifazlakonumaktankoru!
Kadna yaraan en iyi i, evinin bir kesinde kendi iini eirmektir.

Dervieyaraandadervilikvesessizliktir.320
318
Ankebt,69
Bykac,Mlkt;(OKUDAN,Yl:8[2007],Say:19,)
320
(emsiTebriz,2007),(M.241),s.329
319
Hersoranasrlarsyleme.
Yaniesmannsrlarnvesfatlarntecelllerinihersoranasyleme.Soru,
zamanndan nce bir hevestir (meraktr). Slik ilhamlar yoluyla ykselip
keifvaktigeldiindeonunalmetlerinceuykulardazuhureder.Raslllah
sallallhaleyhivesellembuyurduki;
liminuykusuibdettir321
kinciolaraktaparltlarkeiflerhalindeortayakar.
Bilakisbzzamanmeselelerisorucuol
Yani senin sz ile kefe anlayn olmad zaman (byle yap). Bilakis
ilminden, vehminden ve zannndan fni ol. Nefsini, talebelik etmek
derecesinden ve talebelerin makamndan karma ve ilmini de yok say,
chil olduunu kabul et. Kalbinde olan tm bildiklerinin her lime ya da
talebeye sor. T ki bakasnn ilmini kendi ilmine hid getirmekle aynel
yakneeresin.Bylecekmilveyamkemmilolasn.

ddiadankannkobyklerkatndabtlsaylmtr
Yani sz ile srlar konusunda iddiada bulunmaktan kan. nk
kmilleregreiddiaharamdr,yasaktr.ddiaesasitibariylebtldr.nk
iddia etmek vcd sahibinde olur. Kmil ise Allah Telnn dnda hibir
eygrmez.HakikatteAllahTeldanbakahibirmevcdyoktur.Mmkin
varlklarnvcduvehimvehayaldenibarettir.
Onun ztndan baka her ey yok olacaktr. Hkm Onundur ve siz
ancakOnadndrleceksiniz.322
Tarktefakruihtiyayolunutut
Bumsrancekibeyitinncsgibidir.Yanifakirinfakryleolur:
OAllahTeldanbakahibireybulamaz.AncakAllahTelyaihtiyac
olur ve ancak Onunla beraber olmakla rahat eder. Ve fakrn almeti
sebeplerintamamnatevessletmemektir.Bumndafakr,evliyanniar
ve ss, gzel sfatdr. htiya kelimesi aklama maksadyla fakr
zerine atfedilmitir. Yani Hakk yoluna fakrn hakikati ile ynel. Kendi
nefsinledeil.nkbuhatadr!
321
Deiikifadebiimleriolanbuszhadisdeildir.Hadiskaynaklarndayeralmaz
dahaoksfiszlerinebenzemektedir.Benzerbirrivayeti.EbuNuaymSelmandan
rivayetetmitir.Bkz.AliyulKri.357
322
Kasas,88
Perdeolanfenile
Fena,Hakkaulamayaengelolanvcdundrlmesindenibarettir.
Bu da nefsin kaybedilmesi ve Hakkn bulunmasdr. Ancak fena
olgunlamadansonradr.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
Allah Tel yznden perdeyi asa yzn ualar ve nurlar gznn
grdhereyiyakarkleder.323
BuMsrdensiziniinbirhediyedir
Yanibunualvesakla.YanibutNiyziMsrkaddesellhsrrahul
azizdenbirhediyedir.Muhakkakkiohalleriniksiribiricikifs,entesirli
sebebivesaadetlerkimyasruhunmaddiyttanayrlarakmaneviyta
gemesi)dir.
Bunlaraltmskntlardankurtul.
Bylecetalebedilenlereulamayamniolantmafatlardankorunmu
olasn.
323
Mslim,man,79;bnMce.Mukaddime.13;bn.Hanbel,III/401
125
Sevfeterannurikableluf
Yehzemsbihiecndigul
Sevfeterzulmetehmtecell
Bihihelkhmaleyhimyahl
SevfetermirGaffreytehm
Hinerehminkarbinyekul
Sevfeterehliseminyc
Yescdbittavilehvelkabl
SevfetertrbetenMsriyyeten
Tenakkuanhardihbilvusl

eratiMuhammediyeninnrunakavuulmasnayaklalmolduunu
greceksin.

Hz.saleyhisselmGulyabninaskerlerinihezimeteuratacak
GulyabanolarakbasettiiVaniMehmedEfendidir.

Onlardakaranlklarntecellilerinigrrsn.
Helaklaronlarevreler,kurtulamazlar.

Onlarbalayclngrrsn
NiyziMsronlaryineaffediciolduunubildiriyor.

Yakndangrrsrsnkisanasyleyenilhameden,

Semehliniinerkengrrsn

Kabulveistekliolaraksecdeederler.

Msrnintrbesigrrsen

akkolup(imeingyarpgirmesigibi),cannaulam.
(Limniadasnda)medfundur.
BuradasolarakanlattdurumlarNiyziMsrkuddisesrruhulazizin
seviyetMakamndayaaddurumlardr.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinbirmektubu
"EyKprlzde!
Msr'yitalt 324iinktbievliyayzabtuhalel325iledoldurdun.Bugn
bb ferasete bir mikdr baktm. Tamm mtla ve mkele ve
mmseleiledoldurup,HasanEfendiilegndermisin.
EyKprlzde!
Bb ferasetin bir nev'i vardr. Onu ehlu'llh yazmamlardr. Odur ki,
nr'iferasetlebireyearifvemuttali'olsa,onuizhretmektemahzurvar
mdr, yok mudur? Olduu surette zarar kendisine midir, dostlarna mdr,
yhd dmanlarna mdr? Zarar kendisine ise, velev ba'dezamn326 ise,
onunizhrnterkeder.Kendye"Chilimi,eekimi,ahmakimi."derler.
zhr etmez, ikinci kendye izhr etmekte nefi var, lkin dervilerine zarar
var;budahivelevba'dezamnisede,terkitayirveta'ybikabuleder.
nc odur ki, izhrnda kendisine nefi vardr; dostlarna dahi. Yhd
nef ve zarar mcerred dmanlarna olur; arif onu izhr etmekte iki vehe
nazrdr: Kmil olan, dmana gelen zarar kayrmaz, izhr eder. Amma
ekmel olan arif de, dosta gelecek zarar nice kayrrsa, dmna gelecek
zarar dahi yle kayrr. Zir dmn kalcak, arif terakkiden kfir. Dost ile
dmnikiayakgibidir.Dmangidersebirayakilekalr.Birayakilehod
menzile varlmaz. Bu hli her arife Allhu azm'n vermemitir. Her
peygamber bir keml ile fahr eylemitir. Msr Efendi dahi dmanlaryla
fahreyler.Onsekizsenehabsdeolduunafahrukreyler.
lh, sen ol fazl u minen327 sahibisin ki, hadd pynn yoktur. Cemi
cevahir araza ve ecns enva efrada uml bir katresine noksan
getirmez. Cmle ustn 328 crmn bir katresi mahv eder. Ben uml
htb sahibiyim ki, crmme hadd pyn yoktur. Beniafv eyle binihye
fazlnile.Hlehlinema'lmdur.Ma'zrola.
Ve'sselmualmeni'ttebea'lhd.
Hdim'l'fukar
MuhammediMisr.329
324
Taglit:(Galat.dan)Yanlnkarma.Yanltma.Kartrma
Halel: Bozukluk. Eksiklik. Bakas tarafndan verilen zarar. ki eyin aral.
Boluk.Aklk.
326
Birzamansonra
327
Minen:(Minnet.C.)Minnetler.
328
Usat:(Asi.C.)Asiler,zorbalar,itaatetmeyenler.Gnahkrlar.
329
(VASSAF&hzl.Prof.Dr.MehmetAKKUProf.Dr.AliYILMAZ,2006),v.86,(s.80)
325
Kaynaka
AbdullahLeknev,t.H.(1984).DndenBugnebadetlerdeBid'at.stanbul.
AHMEDOVA,Z.(2006).TrklerArasndaslmiyetinYaylmasndaTasavvufunRol
. Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slam Tarihi Ve Sanatlar
(slamTarihi)AnabilimDalYksekLisansTezi.
ASOPOS,t.N.(1998).Masallar.stanbul:MEB.
AKSOY, P. D. (Sivas). emseddin Sivs, Hayat, ahsiyyeti, Tarikat, Eserler. i
CumhuriyetniversitesilahiyatFakltesiDergisiCiltIX/2Aralk2005.,143.
AKTEPE, O. (2000). Nbvvetin Sona Ermesi. Erzurum: Atatrk niversitesi Sosyal
BilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnaBilimDalDoktoraTezi94133.
ALTUNTA,.H.(2007).GavslzamhramczdesmailHakkToprakSivasNaki
HakiTarikatilmiLednSrlar.stanbul:GzdeMatbaa.
ALTUNTA,.H.(2009).KrkHadis.stanbul.
ALTUNTA,.H.(2005).KutsiDuaveKasideiErcuze.stanbul:GzdeMatbaa.
ALTUNTA,.H.(2003).SalatMei.stanbul.
ALTUNTA,.H.(2004).SevgiliEfendimizeMuhammedDua.stanbul.
AminMAALOUF,t.A.(2006).lmclKimlikler.stanbul:YKY.
APAK, A. (4 (2005/2)). Hz. Osman'n Halifelii Dneminde Meydana Gelen Siyas
ProblemlerveSebeplerizerineBazDeerlendirmeler.Usl,157170.
AREFEOLU, G. (2005 ). Guleni Raz Lahc erhi Tercmesi Ve Deerlendirilmesi.
stanbul: Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat Anabilim Dal
TasavvufBilimDal158401YksekLisansTezi.
ARGYLE,M.,&t.M.(2000).badetVeDuaWorshipandPrayer.21Yl(2006/2),
111125.
ARSTOTELES, t. M. (2006). Retorik (Rhetoric: Belgat ilmi, konuma sanat).
stanbul:YKY.
ARSLAN,A.(24ubat1996).II.Kur'anHaftasSempozyumu.Ankara:Fecr.
AI.brahimDede,M.K.E.(2006).ADedeninHatralar,.stanbul.
AKAR, M. (2004). M. AKAR iinde, Niyzi Msr Hayat, Eserleri ve Tasavvuf
Anlay.stanbul:(DoktoraTezi1997).
AKAR, M. (1997). Niyzi Msr Hayat, Eserleri ve Tasavvuf Anlay. stanbul:
Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits TEMEL slam Bilimleri Anabilimdal
(TasavvufTarihi)(DoktoraTezi1997).
ATA, A. (1993). Kelm Ve Tasavvuf Asndan Tevessl. stanbul: Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slm Bilimleri Anabilim Dal Kelm
BilimDal(DoktoraTezi)25868.
ATAY, P. D. (1 : 2 2003). Gazl Ve bn Rd Felsefesinin Karlatrlmas. Kelam
Aratrmalar(s.348.).iindeAnkara.lahiyatFak.Emekliretimyesi.
ATE,S.(1971).rfanSofralarNiyaziMsr.Ankara.
AYDIN,M.S.(1319Ocak1997).III.Kur'anHaftasSempozyumu.Ankara:Fecr.
AYDIN,Y.H.(1999).KurnKerimdensanPsikolojisi.stanbul:Tima.
AYKUT,.(1976).Bursa'nnManeviTarihi.stanbul.
AYN,P.D.(1995).eyhiekberiNiinSeverim.stanbul.
BAI, O. (1995). Niyzi Msr Divannda Din ve Tasavvuf. Ankara: Ankara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slam Tarihi Ve Sanatlar Blm Trkslam
EdebiyatAnaBilimDalYksekLisansTezi,41442.
BAHADIROLU, M. (2003). VkatI Hdy'nin Tahll veTahkiki (I. Cild)nceleme
Metin Doktora Tezi . Bursa: Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel
slmBilimleriAnaBilimDalTasavvufTarihiBilimDal.
BAKA, M. (2008). Saidi Nurside Har. Sakarya: Sakarya nv. lahiyyat Fak.Bitirme
almas0404.00023.
BATSLAM,D.H.(2005).DivaniirindeSab.
BATSLAM,H.D.(2002).DivaniirininMitolojikKular:HM,ANKAVESMURG.
BAYRAKLI,B.(2002).MukayeseliEitimFelsefesiSistemleri.stanbul:Sidre.
BAZ, . (2004). Abdlehad Nri Sivsnin Hayat, Eserleri Ve Tasavvuf Grleri.
Ankara:YK,DoktoraTezi.
BAZERGN,M.(1998).Kur'nnNzlSreci.Ankara.
BLGSEVEN,.K.(1998).NiyziMsr'denEsintiler.stanbul.
BNNEB,M.(2003).Kur'nKerimMucizesi.stanbul:Boazii.
BCZDE, S. S. Hakayklbeyn fi eklilezmn YahutNe Derekeye nmitik
NeDereceyektkDevirdeGrdklerim.
BURSEV,.H.VridatKbra.Bursa.
CHURCWARD, C. J. (1934). MU OCUKLARI, Mu 'nun Mukaddes Sembolleri. New
York.
COKUN, . (2008). Muhyiddin bn Arabinin Felsefesinde Allah Mefhumu (Cilt
(bnlArab zel Says1), yl: 9 [2008], say: 21, ss.117143). Tasavvuf | lm ve
AkademikAratrmaDergisi.
AKMAK, M. (1994). Tasavvufi Dncede eytan. Erzurum: Atatrk niversitesi
SosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDal,Y.LisansTezi,36892.
AKMAKLIOLU,M.M.(72006).MuhyiddinbnlArab(560638/11651240),Et
Tedbrtllhiyye F Islh Memleketilnsniyye. Tasavvuf: lm ve Akademik
AratrmaDergisi(Cilt17,s.283302).iinde
AKMAKLIOLU, M. M. (2005). Muhyiddin bnlArabiye Gre DilHakikat likisi
Marifetin fadesi Sorunu. Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
TemelslamBilimleri(Tasavvuf)AnabilimDal.
ALIKAN,.G.(Cilt5,Say1,OcakHaziran2005).KurannNuzlveYediHarf(el
AhrufusSeba)Meselesi...lahiyatFakltesiDergisi,215240.
AVUOLU,P.D.(1981).DivanlarArasnda.Ankara:Umran.
AYLIOLU,A.(1994).NiyaziiMsrierhleri.stanbul:MarmaraniversitesiSosyal
Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal slm Felsefesi Bilim Dal
Y.LisansTezi36851.
EEN,H.(2006).NiyziMsrninHatralar.stanbul.
ELK,.G.(YIL:2003Cilt:1Say:1).EmeviDevletOtoritesininTesisindeHaccacB.
YusufEsSakaf'ninFonksiyonerRol.
ELK, Y. (1994). smail Hakk Bursevi'de Basiret anlay. stanbul: Marmara
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslmBilimleriBlmTefsirAnabilm
DalY.Lisans,36931.
eltik,M.T.H.(2004).SelimDivane,AriflerinDeliliMkillerininAnahtar.
ETN, T. (1999). Vridat Kbra. Bursa: Uluda niversitesi Sosyal Bilimler
EnstitsY.LisansTezi,87344.
EVKBA, S. (1994). Platon ve Muhyiddin bni Arab'nin Varlk Anlaylarnn
Karlatrlmas.Erzurum:AtatrkniversitesiSosyalBilimlerEnstitsFelsefeAna
BilimDal.Y.LisansTez,31734.
F, A. (2003). Abdulbki Glpnarl'nn Hayat ve Eserleri. Sivas: Cumhuriyet
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsY.LisansTezi136948.
FT, S. (2003). Hakm Tirmiz Ve Tasavvuf Anlay. Bursa: Uluda niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Tasavvuf Bilim Dal,
DoktaraTezi,128062;2003.
MEN, . (2002). uayberefeddn Glen HayatMektuplar. stanbul: Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Tasavvuf
BilimDal110334Y.LisansTez.
DAHLKE,T.D.R.(2002).stanbul.
DEMRC, M. (zmir 2005). Emevlerden Abbslere Gei Srecinin Bir Tan:
Abdullah bnlMukaff Ve RisletsSahbesi". D.E..lahiyat Fakltesi Dergisi
SayXXI,,117148.
DEMRL, E. (2003). Sadreddin Konevi'de Marifet ve Vcd. stanbul: Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat Anabilim Dal Tasavvuf Bilim Dal
DoktoraTezi,124699.
DOKSAT, D. D. (1011 Aralk 1998). Ba Arlar Ve Psikiyatri .. Cerrahpaa Tp
FakultesiSurekliTpEitimiEtkinlikleri.BaArlarBaDnmeleriSempozyumu,
79107.
Dostoyevski,H.K.(2004).YeraltndanNotlar.stanbul:Tima.
DRKEN,.(2001).Roma'daRhetorcaEitimi.stanbul:Kanaat.
DZDA,M.E.(1972).eyhlislmEbussu'udEfendiFetvalarInda16.AsrTrk
Hayat.stanbul:EnderunKitabevi.
DZGN, . A. (2: 1 2004). Tecrbe, Dil Ve Teoloji:Dini Tecrbenin Teolojik
Yorumu.KelamAratrmalar,2746.
EFLK,A.,&trc:TahsinYAZICI.(1995).AriflerinMenkb.stanbul:MEB.
ENSTEN,A.(1976).zafiyetTeorisi.
ElYARBUZ,M.E.(22/RAMAZAN/1404).slamdaNamazTerkEtmeninHkm.
EMEKSZ,Z.(2008).Mervanb.elHakem.http://www.akademiktarih.com.
ERDOAN, . ( 7 [2006], say: 17). slm Dncesinde Kmil Tabiat/Tbut
TmmFikri.Tasavvuf:lmveAkademikAratrmaDergisi,121149.
ERDOAN, K. (1998). Niyazi Msr Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri ve Dvn'nn
Tenkitli Metni. Ankara: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve
EdebiyatAnabilimDal,DoktoraTezi,26563.
ERDOMU,E.M.(2003).EhliSnnetVeOnkimam.
ERDOMU,M.M..(2002).MesihDeccalveYecucMe'cuc.ubuk.
EREM, P. D. Psikanalizm Asndan Ceza Hukuku. Ankara: Ankara niversitesi
HacettepeFakltesi.
ERGNHasanCafer,(.1.(Yz_K.000544297.792BelediyeYazmalarDepo).Niyazii
MsriHakkndaEtd.stanbul:BelediyeAtatrkKitapl.
ERGN,O.N.(1942).BalkesirliAbdlazzMecdiTolunHayatveahsiyeti.stanbul.
ERGL,N.K.(2002).Hakikat'ttevzilfDekiku'ttenzilTahkikveTahrici.anlurfa:
Harran niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal
TasavvufTarihiBilimDal125442DoktoraTezi.
EroluNuri.(2007).TasavvufBi'tTarkatRisalesi.M.TATIiinde,Elmal'nnCanlar
(s.5892).Antalya.
EROL,M.(2002).AzbBabaDivan.anakkale:anakkaleOnsekizMartniversitesi
SosyalBilimlerEnstitsTrkHalkEdebiyatBilimDalDoktoraTezi122267.
ESKGN,K.(2006).KlasikTrkiirindeEfsaneviKular.YK,Y.LisansTezi.
Evliyaelebi.(2006).Seyahatnamesi.stanbul:Yeniafak.
FENTON,P.B.(2004).YahudilikveTasavvuf.13(1),245260.
FOULGUNE,P.(1998).VaroluununVaroluu.stanbul:Kuram.
FUAD,.MenakbeyhabanVeli.
GEDOAN, R. (2005). lim Ve Ruh Kavramlarnn FelsefeKelam likisi
BalamndaDeerlendirilmesi.Ankara:AnkaraniversitesiSosyalBilimlerEnstits
TemelslamBilimleriKelamAnabilimDal,Y.LisansTezi.
GEYLN,A.P.(2005).Dvn.
GEYLN,S.A.(1979).Gnye'ttTalibn(CiltIII).STANBUL:elik.
GKYAY,O..(1987).MollaLutfi.Ankara:KltrBakanl.
GLPINARLI,A.(1985).MevlnCelleddn.stanbul:nkilap.
GLPINARLI,A.(tarihyok).NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,.
GME, P. S. Eski Trk nanc zerine Bir zet (s. .ss. 79104). iinde A.. Dil ve
TarihCorafyaFakltesiTarihBlm.
GLER,D.D.(tarihyok).Alib.EbTalib'inGnmzProblemlerineIkTutanBaz
Ahlaklkeleri.SelukniversitesilahiyatFakltesi,3546.
(3:22005).TarihVeTarihDArasndaGelenekTraditionBetweenHistoryand
MetaHistory . P. D. GLER iinde, KELAM ARATIRMALARI (s. 4550.). Ankara .
lahiyatFakltesi.
GLER, Z. ( 2004). eyh Galib Divannda Ayna Sembol . Frat niversitesi Sosyal
BilimlerDergisi,14(1),103121.
GMEL,H.(2003).BeklenenMehdi.stanbul.
GNDODU,Y.D.(tarihyok).AbdlmecdSivs'ninMevln'nnathiyyeTrnde
YazdBirGazeli'neYapterh:erhiEbytCelleddniRm.
bn Arabi'de "Dnlerin (Akn) Birlii" ve "badet" Meselesi' Hakknda Bir
Deerlendirme. D. GRER iinde, Tasavvuf (s. 954). Seluk . lhiyar Fakltesi
Konya.
GRER,Y.D.(2002).bnArabdeLgat,IstlahVeBtnAnlamlarylaDinKavram.
Marife,Yl1.S.3,Konya,4354.
GRZ,A.A.GRZiinde,radeHrriiyeti.
Hafziraz,t.A.(1985).Divn.stanbul:MEB.
HALDUN,.t.(2004).Mukaddime.stanbul.
HalilCBRAN,t..(1970).HakErenler(Nebi).stanbul:GrKitabevi.
HAS,.(2002).MenakbnameiHasanUnsi.Ankara:KltrBakanl.
Heyet,T.D.(2008).TrkDncesi.stanbul:rfanYaynclk.
HDAY,A.M.VkatHdy.
Hz.Ali,t.M.(1981).Divn.stanbul:Ana.
bnulArb,t.S.(1977).FutuhatMekkiye,.stanbul.
BN'LARBi,M.RisalelerNakelFusus.stanbul:Kitsan.
brahim RAKIM. (1750). Vakt Niyazi Msri. Sleymaniye Ktphanesi No: 790
(zmirBlm):Yazma.
DZ, F. (2006). Tasavvufta lm Zahirlm Batn Anlay . Atatrk niversitesi
lhiyatFakltesiDergisi,(25),237260.
NANER,.T.B.(2006).VakteKarSzler,.stanbul.
PEKTEN,H.(1986).N'ili.Ankara:KltrBakanl.
smailHakkBursevi,t.A..(1997).KitabNetice.stanbul.
KAHRAMAN, Y. D. (2002). slm'da badetlerin Deimezlii. Sivas: Akedemi
Yaynclk.
KARA, K. (2002). Karaba Veli Hayat Eserleri ve Fikirleri. stanbul: Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat Ana Bilim Dal Tasavvuf Bilim Dal
DoktaraTezi109319.
KARA, K. (1997). Vkt Niyzi Msr, . Ankara: Marmara niversitesi Sosyal
BilimlerEnstitslahiyatAnaBilimDalTasavvufBilimDalY.LSANS.
KARA,M.(2002).MakblVeMaktlTasavvufKltrlelgiliTesbitler,Problemler,
Teklifler.UludaniversitesilahiyatFakltesi,11(1),116.
KARAALP,S.A.(2009).ElHikem.stanbul:Ege.
KARABEL, H. F. Nurin Mevihndan eyh Hazret Muhammed Ziyuddinin
Mektubat.Adyaman.
KARACA,H.(2006).AhmedMahirEfendininElMuhkemFierhilHikemAdlEseri
(lk 100 Sayfa). stanbul : Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat
AnabilimDalTasavvufBilimDal207592YksekLisansTezi.
KARTALCI, M. (2004). Milli Mcadelede Ali Kemali Efendi Hayat. Ankara: YK
MasterTezi145111.
KAVRUK,P.D.(2004).NiyziMsrHayatveEserleri.Malatya.
KEESNG,E.(2006).GnlGznAn.stanbul:Okyanus.
KEKLK, G. (2007). Hadis Rivayetlerinde iyilik ve Ktlk Kavramlar. Ankara: YK
YksekLisansTezi.
KEKLK,N.(1980).bniArabnineserlerivekaynaklariinmsdakolarakelFutuht
elMekkyye,.stanbul,:stanbulniv.Ed.Fak.Yay.
KELE,D.D.slamktisatZihniyetininOlumasndaZhdHadislerininRol.Prof.Dr.
Hseyin HATEMYE Armaan (s. 575591). iinde Dicle niversitesi lahiyt
Fakltesi.
KESKN,H.(tarihyok).KurandaMeleklerinHz.dem'eSecdesininYorumu.
KILI, M. E. (1 (2004) ). Bir Metodun Metodolojisi: Dini limler Metodu Olarak
TasavvufaMukayeseliBirBak.UslI,91109.
KILI, M. E. (1995). Muhyiddn bnu'lArab'de Varlk ve Mertebeleri. stanbul:
MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsDoktoraTezi42349.
KILI, S. (24 ubat 1996). II.Kur'an Sempozyumu; Metnin Yorumu Beeri Alana
nmiCevaplarnOkunmas.Ankara:Fecr.
KO, T. (1990). lmszlk Asndan Ruh ve Beden likisi. zmir: Dokuz Eyll
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamMedeniyetiveSosyalBilmlerAnabilim
DalDoktoraTezi9723.
KO, Y. D. (2000). Platon ve Yunus Emre Dncesinde "Sevgi Ve Ak". Felsefe
Dnyas,2(32),3747.
KONUK,H.(2001).VaniMehmetEfendi'ninMne'at.Kayseri:Erciyesniversitesi
SosyalBilimlerEnstits.
KONUR,H.(SayXXI,zmir2005,).HorasannslamVeTasavvufTarihineKatks(H.
IV.Asrlar).D.E..lahiyatFakltesiDergisi,ss.327.
KONUR,H.(1992).KemalPaazade'ninKasideiHamriyyeerhi.iZMR:DokuzEyll
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamMedeniyetiveSosyalBilimleriEnstits
TemelslamBilimleriAnabilimDalY.Lisans21406.
KOTKU,M.Z.(1985).CmertlikK.stanbul:Seha.
Kudds,B.M.(Tarihsiz).PendnmeNasihatnmeveMektuplarTrkeevirileri.
:brahimEREN.
KUMANLIOLU, H. F. (1988). Muhammed Nr'lArab Hayat, ahsiyeti Ve Baz
Tasavvuf Grleri. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits 4112
YksekLisansTezi.
KUNDERA,M.t.(1986).VarolmannDayanlmazHafiflii.stanbul:letiim.
KURT, A. V. (1997). Magrib Ve Endls'de Hadis lmi'nin Geliim Safhalar Ve
Muhyiddin bnu'l Arabi'nin Hadis Kltr. Ankara: Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Temel slm Bilimleri Anabilim Dal Hadis Bilim Dal Doktora,
62543.
KK, O. N. (2001). Fhi Mfhi Ekseninde Mevlana'nnTasavvuf Grleri.
Erzurum: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slm Bilimleri
AnablimDal.Y.Lisanstezi109264.
M.J.L.Young,t.,&SleymanGezer.(2003/1c.II,say:3).KurndaKtlklkesinin
EleAln,.GaziniversitesiorumlahiyatFakltesiDergisi,,175182.
MarcusAURELIUS,t..(2006).Dnceler.stanbul:YKY.
MARDEN, O. S. (2007). Gcn Gelitirme Teknikleri. RETMEN, Gelien
Gelitiren(Mays),45.
MaxHORKHEMER,t.M.(2005).GelenekselveEletirelKuram.stanbul:YKY.
MERTER,M.DokuzYzKatlnsan.
MEVLANA,&trc.AbdulbakiGLPINARLI.(1965).MecalisiSeb'a.
MONTAIGNE,t.S.Denemeler.Cemyaynevi.
Muhyiddini Arab, t. S. (1996). Meleklerin Ruh leminden Madd lemine nii .
stanbul:Esma.
MURDOCH,.,&Hilv,t.S.(1983).Sartre'inYazarlVeFelsefesi,.stanbul.
MUSAOLU,A.(1999).UygarlnTarihi.stanbul:VuralYaynclk.
Mustafa TATCICeml KURNAZYaarAYDEMR. (2000). Giritli Salacolu Mustafa
Celvet.Ankara:Aka.
NETZSCHE,F.,&h.H.(2006).ByleBuyurduZerdt.Ankara:KitapZaman.
Niyazi MISR. (1223). Mecmuai Kelimti Kudsiyei Hazreti Msri. Bursa Sultan
OrhanKtphanesi690.
NiyaziiMsri.Risaleiahvaliharvemead.AtatrkKitapl,stanbul:297.41275H
Osman Ergin Yazmalar OE_Yz_000537/05dier nsha 297.7 NY
OE_Yz_000125/03.
Niyazii Msri. Risalei erat saat (Cilt 297.453 NYBEL_Yz_K.000502/02; 2977
MC_Yz_K.000339/06).AtatrkKitapl,stanbul.
NiyaziMsri.RsaleHzryyeCedide.
NiyaziiMsri.(H.1184).erhibeyan(Enenoktaitahte'lba)mamAli.stanbul:
AtatrkKitaplMC.YazmalarDepo297.7NYMC_Yz_K.000339/07.
Niyazii Msri. erhi esma elhusna. 297.412 NY BEL_Yz_K.000502/04: Atatrk
Kitapl,stanbul.
NiyziMsr,S.E.(2003).RisleiErtSaat.EhlibeytAkveNiyziMsr.iinde
Ankara:maj.
Niyzi Msr, S. E. (2003). Rislei Vahdeti Vcud. Ehlibeyt Ak ve Niyzi Msr.
iindeAnkara:maj.
NiyziMsr,S.E.(2003).erhiEsmiHalvetiyye.EhlibeytAkveNiyziMsr.
iindeAnkara:maj.
Niyazii Msri, t. M. ( 1929). edDevret elariye fi ahkam elferiye tercmesi.
stanbul:AtatrkKitaplBelediyeYazmalarDepoBEL_Yz_K.000546297.7NY.
NUR,S.M.(1982).MsrNiyaziDvnerhi.stanbul.
OCAK,A.Y.(1998).ZndklarveMlhidler.stanbul:TarihVakfveYurtYaynlr.
OKUDAN, R. (Yl: 8 [2007], Say: 19,). Aydnolu Tekkesi Son Postnini Hafz Bekir
NecmeddnSdk.Tasavvuf|lmVeAkademikAratrmaDergisi,,ss.265295..
OKUMU, A. (1998). Menkbeyh a'ban Veli. stanbul: Marmara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Tasavvuf Bilim Dal .
Y.LisansTezi74585.
OKUMU,M.(2004/2).SemantikVeAnalitikAdanKurandaSaltKavram.III,
(6),130.
GKE, A. (2000). Yiitba Veli Ahmed emseddni Marmarav Hayt, Eserleri ve
TasavvufGrleri.stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemel
slmBilimleriAnabilimDalTasavvufBilimDalDoktora97061.
ZDEMR, H. (2008). Hatrat Trkelili Mevlana Kk Hseyin. stanbul:
Baslmam.
ZDER,C.(2006).KuantumFelsefesiveMutluluk.stanbul:Okyanus.
ZEL,.(2007).enebazlk.stanbul:ule.
ZEL,.(2008).TehditDeilTeklif.stanbul:ule.
ZEL,.(2006).Mesele.stanbul:uleYaynclk.
ZLER, N. (2004). Tasavvufta Hzr Telakkisi ve Niyazi Msr'nin Hzr Risalesi.
stanbul: Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lhiyat Anabilim Dal
TasavvufBilimDal,Y.LisansTezi149218.
PALN, D. A., & Uslu, t. F. (2005/12, cilt: IV, say: 78). Din Felsefesi Nedir? Gazi
niversitesiorumlahiyatFakltesiDergisi,121154.
PaulRICUR,t.M.S.(2007).ZamanveAnlat.stanbul:YKY.
Peter LORIE V. J. HEWITT, F. . (2001). Nostradamus 1992'den2001'e Kehanetler
Orijinalad:Nostradamus,TheendoftheMillennium.stanbul:PhilipDunnThe13
ookLaboratory/TheClarkAgencyLtd.
SAFA,P.(2003).Nasyonalizm,Sosyalizm,Mistizm.stanbul.
SAHlLLOLU,D.D.BNNCEYM'inRvetHakkndakiRisalesi.st.n.ktisat
Fakltesi.
SANAY,Y.D.(1986).HilmiZiyalken.Ankara:KltrBakanl.
Saruhn,.i..y.bnis'nnEsmiHsnerhi.AnkaraMillKth.Yz.A.488,Yz.A.
864.....
SAY, Y. (tarih yok). Osmanl Ynetimine Kars SiyasalDini Bir Tez :Bedreddiniler,
Brklceliler,Torlaklar.
SELUK,B.(Yl:9Say:25Gz2005,s.233246).FuzldeGzya.
Sddk,S.E.(1998).MenkbihrYriGzn.stanbul:Hakikat.
SOMAKCI, Y. D. (152003/2). Trklerde Mzikle Tedavi. Hali niversitesi
KonservatuvarTrkMusikisiBlmSosyalBilimlerEnstitsDergisi,131140.
SOYSALDI, . (yl: 8 [2007], say: 19). Halvet Kavram zerine Bir Deerlendirme .
Tasavvuf|lmveAkademikAratrmaDergisi,,ss.235243.
SYLEMEZ,Y.D.(2004/2,17).AnadoludaSahteahsmailsyan.SosyalBilimler
EnstitsDergisi,7190.
AHNLER, N. (2004). ETREFL BR ADAM Prof. Dr. AHMED YKSEL ZEMRE.
Trabzon.
EKER,N.(1998).lkDnemSufilerindeHadisYorumu.Kayseri:Erciyesniversitesi
SosyalBilimlerEnstits72650(DoktoraTezi).
emsiTebriz,M.N.(2007).Maklt.stanbul:Ata.
eyhMahmdebster,t.M.GleniRz.Kitsan.
eyhuayberafeddinGleni.(2001).zhu'lMermFMeziyyeti'lKelmerhun
Noktativelkalem.stanbul:Buhara.
ICIK, P. D. (tarih yok). Kur'an Kerimin Terceme Edilmesi Ve yetlerinin Shhatli
AnlalmasKonusundaBazMlhazalar.SelukniversitesilahiyatFakltesiTefsir
AnabilimDalretimyesi.
MEK, H. . (yl: 8 [2007], say: 19,). Kymet ve Almetlerinin Tasavvuf Tecrbe
AsndanYorumlan.Tasavvuf,lmveAkademikAratrmaDergisi,123142.
TANKUT,H.R.TrkDilBilgisineGiri.Ankara:TDK.
TANKUT,O.H.(1936).GneDilTeorisineGreDilTetkikleriBirinciKitapTrkDil
BilgisineGiri.stanbul,:DevletBasmevi,.
TATCI,M.(2/4Fall2007).BuYoldaAcibok:YnusEmreninBiriirininYorumu
.TurkishStudiesInternationalPeriodicalFortheLanguages,LiteratureandHistory
ofTurkishorTurkicVolume,740749.
TATI,D.M.(2007).Elmal'nnCanlar.Antalya.
TEKEL, H. (1991). Ahmed Gazzi'nin Hayat Ve Tasavvufi Grleri. Bursa: Uluda
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsKelmslm14535YksekLisansTezi.
TEKHAFIZOLU, A. (2005). Nur Risalelerine Eletirel Bir Yaklam (Risale Nurun
yz).Ankara.
TEMZKAN,Y.D.Fal,BirKurn;Fortune,AQuran.EgeniversitesiTrkDnyas
AratrmalarEnstits:http://www.millifolklor.com.
Tevfk, . M. LevyihulKudsiyyef Fedili eyhilEkber (bn Arabnin fazileti
hakkndakudsparltlar).
TOLSTOY,t.Z.(2005).DinNedir?stanbul.
TUNA,T.(1995).SonsuzUzaylar.stanbul.
TURGUT, A. K. (2004). Muhammed kbl'de lahi Bilgi. Adana : ukurova
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDal.
ULUDA,P.D.stimdd.Tasavvuf(s.926).iindeUluda.lahiyatFakltesi.
UYSAL,M.(23Bahar2007).HadisMeselleri(Mahiyet,Literatr,rnekler).Seluk
niversitesilahiyatFakltesiDergisi,73107.
UZUNARILI,O.P.BykOsmanlTarihi.TrkTarihKurumu.
LGER, M. (2007). Hoca Abdulkerim Efendinin Felsefi Grleri . Ankara: Ankara
Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Felsefe Ve Din Bilimleri (slam Felsefesi)
AnabilimDalDoktoraTezi.
mm Sinan. (Antalya). Tasavvuf Risalesi Kutb'lMan (Manlarn Zirvesi). M.
TATIiinde,Elmal'nnCanlar.2007.
VAROL, M. B. (1990). Ehli Beyt Ve Siys Faaliyetleri. Konya Doktora Tezi87323:
T.C. Yksekretim Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slam Tarihi Ve
SanatlarAnabilimDalslamTarihiBilimDal.
VASSAF,O.H.,&hzl.Prof.Dr.MehmetAKKUProf.Dr.AliYILMAZ.(2006).Sefinei
Evliya.stanbul.
VELED,S.btidnme.
WATT, W. M., & KAHRAMAN, t. H. (21 Bahar 2006). Tanr Sretinde Yaratlma:
Created In Hs Image: A Study In Islamc Theology S. Seluk niversitesi lahiyat
FakltesiDergisi,slmKelmnaDairBirAratrma,253263.
YALOM,&rvinD.,t.A.(2000).NietzcscheAladnda.stanbul.
YAMAN, B. (Ekim,2002). Tercmei Cifru'lCm. Ankara: Hacettepe niversitesi
SosyalBilimlerEnstitsDoktoraTezi113447.
YAR,D.D.(4:22006).Hz.brahimVeAklcMetodu.KelamAratrmalar(s.87
104.).iinde
YAZEK,R.(yl2say1Aralk2004).BilgiDeeriAsndanCefrveEbcedHarfler
ve Rakamlar Metafizii. MLEL VE NHALinan, kltr ve mitoloji aratrmalar
dergisi,75114.
YAZICI,A.E.t.(1995).AriflerinMenkbeleri.stanbul:M.E.B.
YAZICIZDE,A.B.(1999).DrriMeknn.stanbul:TVYY.
YILDIZ,A.D.(Bahar/2004).EskiBirBaheninYenidenDzenleniiyadaFuzlnin
HikayeiLeylveMecnunuSunuu.Bilig(Bahar/2004),201222.
YILDIZ,D.M.,&Tatc,D.M.(2007).stanbulVelleriVeDelileri.stanbul.
YILMAZ,N. (1993).Abdlehad Nri Sivas Ve Mir't'lVcdVeMirkt'hd
Adl Eseri. stanbul: Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam
BilimleriBlmTasavvufBilimDal,Y.LisansTezi,27129.
YILMAZ, P. D. (tarih yok). Trk Edebiyatnda Esmi Hsn erhleri Ve bn sy
Saruhn'ninerhiEsmHsn's.C..lahiyatFakltesi.
YCER,H.M.(yl:9[2008],say:21).BirbnArabMdafaas:erkezdeMehmed
TevfkEfendiveLevyihulKudsiyyefFedilieyhilEkberAdlEseri.Tasavvuf|
lmveAkademikAratrmaDergisi(bnlArabzelSays1),331351.
YCER, H. M. (1996). Meratibl Vcud Hakknda Risale. stanbul: Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Tasavvuf
BilimDal53611Y.LiasnsTezi.
ZWEIG, S., & SALHOLU, t. H. (2005). Ruh yoluyla Tedavi zgn Ad: Die Heilung
durcbdenGeist.1931(Cilt1.Bask:Mays).stanbul:mgeKitabeviYaynlar.

Divan I Ilahiyyat Arapca Siirleri Ve Aciklamasi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Divan I Ilahiyyat Arapca Siirleri Ve Aciklamasi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MISR

Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz Raslllah sallallh aleyhi ve

Buradaki mana hayatn tatl ve gzellii ancak Raslllah sallallh

istediklerini de kendisinin iyi bildiini sylediler. Ahlkszlkta ne derece

Yukardaki drdnc msran iaretiyle Niyzi Msr kuddise srruhul

[Kendi hlinde ebed bir muhalif olan Niyzi Msr kaddesellh

dolaysyla Osmanl yarglarndan ikyet eder ve mizac onlarla elbette ki

Sultann gl olmas adaletin tesisi iin gereklidir. Sultann g

Allaha hibir eyi irk komayacaz, aramzda hibir iftirada

Niyzi Msrnin s aleyhisselmn inmesini murad ederken

eklindeki kraatlarn da gstererek Hz. s aleyhisselmn yeryzne

CUMMNG, Joseph L. s aleyhisselm armhta ld m? Snni Tefsir

yaymasna son vermesi ise akl meadn kt sfatlarn ortaya kmasn

Bedizzaman Said Nurs kaddesellh srrahulazizin Hz. s aleyhis

manevsi temessl etse ve dinsizlik cereyannn btn tarafdarlar da bir

olan Hazreti s, belki lemi hiretin en uzak kesine gitseydi ve

Mslmanlarn durumu gz nne alnrsa, bu szlerden anlalan hala

Daha nce belirttiimiz gibi Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz

tebli yapmakta, hem de bir fiil, ilh kudret ve yaratmann da teblicisi

deveyi katranla oka yalamak oulu Deccl

anlayamaz. buyurmutur. Ayn zamanda nefsin hakkn tanyamaz. mdi

And olsunki, cehennem iin de birok cin ve insan yarattk; onlarn

zerimize farz olan vazifelerden biri Allah Telnn Resul, Mevlmz

Efendimizin Allah Telnn yanndaki bykln aa karr. Yani, kul

badetlerimizi salt ve selm ile ssleyip kabul olmasnn yollarn

Hz. Ebu Msa radiyallh anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve

Ben, Rabbimden Ashabmn benden sonra decei ihtilaf hakknda

Rezintahri etmitir. (Hadisin birinciksmn Cmi'u'usSair'deSuyutikaydeder

Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gzetiminde zel yetien

Buhari, Menakbu'lEnsar 11; Mslim, Fezailu'sSahabe 176, (2510); Tirmizi,

gazvelerine itirak ederek Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin

Cabir radiyallh anhn rivayetine gre Hz. Raslllah sallallh aleyhi

Ey Fatma, Zlfekr'm bana ver ki sava ve arpma gnnde

Hz. Ali kerremallh veche Efendimiz sahabeyi kiram arasnda ilmi ve

Mevlna Celleddin Rum kaddesellh srrahulazizi (30 Eyll 1207

aleyhi ve sellem hazretleri slihlerin anld yerde rahmet yaar

Niyzi Msrnin Hz.Mevlna kaddesellh srrahulaziz hakkndaki

bu kara yzli Msrl anlar kapular nnde yatub kalkan

dayanan, akln kabul etmediklerini yadsyan felsefecilere kar kt.

Tuhfat alasri Bursa Mevlevi eyhi Mehmed Dedenin de Niyazinin

Yine Niyazi Msrnin trikati aliyyei Mevleviyyeyi medh babnda

Alem:Bayrak. Nian, iret. zel isim. Mc:Yksek da. Byk lim. st

Allah Teldan tevfiki edeb arayalm, zira edebsiz Allah Telnn

Akn olduu yerede hibir sorgu aranmamtr. Hz. Mevlna

Mesnevi, c.VI, b: 2670-2689

Muhyiddin dine hayat veren, yenileyen (mceddid) demektir. Yani

nsann mr tkenmeye doru gittike gemiinin skntlar ve

uuldad, uuldamak da ona hak oldu. Semada drt parmak sacak

nsan neden kendine eziyet etmekten, kendini sulamaktan,

mr alevi en ok sa ve sakalda kendini gsterir. Hangi renkte olursa

Yalnzlk psikolojisi ve Allah Teldan gayri kimse ile muavenetin

Riya, eytann en nemli silahlarndan biridir. Riya ibadette olduu gibi

Allah Tel, Kurn Kerimde kalbin hidyetten uzaklamas135,

Musa milletine: Ey milletim! Beni niin incitirsiniz? Oysa, benim size

lim sfat insanlarnda nitelendii sfatlardandr. Allah Teldaki ilim

Tevekkl; acizlik gstermek, bakasna gvenip dayanmaktr. Allah

Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem drdnc keresinde ilve etti:

[Kadn deilsen erlik et ve cmertlik elini a! Zira altn erkee ihsan,

Onlarn Rableri katndaki mkfat, iinde temelli ve sonsuz

arap olarak bahsedilen ad zmden sklan mayi deildir. Maneviyat

riyasz ve kibirsiz bir halin nevesidir.157 Bu misal olarak tevd edilmekte

Neve: (Nive Nve) Sevin, keyif. Bymek ve yetimek. Koklamak.

Zatn kendisiyle megul olup sfat ve fiiller ile megul olmayacam.