T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS EKME KALIPLARI 1

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. EKME KALIP TASARIMI YAPMAK............................................................................. 3 1.1. ekme Olaynn Aklanmas ....................................................................................... 3 1.1.1. S ve Derin ekme lemi.................................................................................... 4 1.1.2. ap ve Derinlie Uygun Kalp eklinin Belirlenmesi........................................... 5 1.1.3. Paralarn Anmnn ( lkel ap ) Hesaplanmas ................................................ 7 1.1.4. ekme Radys ( Erkek ve Dii Kalp ).............................................................. 13 1.1.5. ekme Boluu.................................................................................................... 14 1.1.6. ekme Hz .......................................................................................................... 16 1.1.7. ekme Kuvveti .................................................................................................... 17 1.1.8. ekmeye Etki Eden Faktrler.............................................................................. 19 1.1.9. Bask Kuvveti ( Sa Tutma Kuvveti ).................................................................. 19 1.1.10.ekmede Meydana Gelen Hatalar ve Nedenlerinin Belirlenmesi ...................... 20 1.1.11. ekmede Kullanlan Yardmc Elemanlar ......................................................... 23 1.2. elik Malzeme zellikleri Ve Isl lemler ................................................................ 24 1.2.1. Souk Takm elikleri..................................................................................... 24 1.2.2. malat (Takm ) elikleri ..................................................................................... 25 1.2.3. Yksek Hz elikleri ........................................................................................... 25 1.3. eliklerin Tabi Tutulduu Isl lemler....................................................................... 25 1.3.1. Sertletirme lemleri........................................................................................... 26 1.3.2. Menevileme lemi............................................................................................. 26 1.3.3. Yumuatma lemi ............................................................................................... 26 1.3.4. Gerilim Giderme lemi....................................................................................... 26 1.3.5. Yzey Sertletirme lemleri ............................................................................... 26 1.3.6. zel Isl lemler (Sfr Alt lemleri) ................................................................ 27 1.4. Sertletirme ve Menevi leminin Yapllar............................................................ 27 1.5. Isl lemde Meydana Gelen Hatalar ve areleri ........................................................ 29 1.6.Malzeme Soutma Ortamlar ....................................................................................... 30 1.6.1.Ya Kullanlarak Soutma ................................................................................... 30 1.6.2.Su Kullanlarak Soutma...................................................................................... 30 1.6.3. Hava Kullanlarak Soutma................................................................................. 30 1.6.4. Gaz Kullanlarak Soutma................................................................................... 31 1.7. Sertliin Tanmlanmas ............................................................................................... 31 1.8. Malzeme Sertlik lme Metodlar ve Kullanm Alanlar........................................... 31 1.8.1 Rockwell Sertlik lme Metodu .......................................................................... 31 1.9. ekme Kalp Tasarm Yapmak.................................................................................. 32 1.9.1. ekilecek Parann lkel Anmn Bulma ......................................................... 32 1.9.2. ekme apn ve Derinliini Belirleme .............................................................. 33 1.9.3. ekilecek Paraya Uygun Radys Deerlerinin Belirleme ................................. 33 1.9.4. ekme Boluk Deerlerini Sacn zelliklerine Uygun Belirleme ...................... 33 1.9.5. Teorik ekme Kuvvetinin Hesaplanmas ............................................................ 33 1.9.6. Teorik Sac Tutma (Bask) Kuvvetinin Tespit Edilmesi....................................... 33 1.9.7. Dii ekme (Zmba) Plakasnn Ve Bask Plakasnn llendirilmesi ............ 33 i

1.9.8. Radys Deerlerinin Belirlenmesi....................................................................... 33 1.9.9. Para Merkezleme (Yerletirme) Elemanlarnn Belirlenmesi ............................ 34 1.10. ekme Zmbasnn llendirilmesi ........................................................................ 34 1.10.1. Zmba Boyunun Hesaplanmas.......................................................................... 34 1.10.2. Zmba llerinin Hesaplanmas ...................................................................... 35 1.10.3. Zmba Radys Deerlerinin Belirlenmesi ......................................................... 35 1.11. Kalp Plakalarnn llendirilmesi.......................................................................... 35 1.11.1. Zmba Tutucu Plakasnn llendirilmesi ....................................................... 35 1.11.2. Kalp Alt Plakasnn llendirilmesi............................................................... 36 1.11.3. Kalp st Plakasn llendirilmesi ................................................................ 37 1.11.4. Klavuz Kolon ve Burlarn llendirilmesi ................................................... 38 1.11.5. karc, Syrc Sistem ve Elemanlarnn llendirilmesi............................. 39 1.12. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri ............................................................. 39 1.13.Kalp Balama Sap ................................................................................................... 40 1.14. Kalp Montajnda Kullanlan Elemanlar ................................................................... 41 1.14.1. Pimler................................................................................................................. 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 45 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 48 2. KALIP YAPIM VE MONTAJ RESMN ZMEK ......................................................... 48 2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resminde Bulunmas Gereken zellikler............... 48 2.1.1. Grnler ........................................................................................................... 48 2.1.2. Kesitler................................................................................................................. 48 2.1.3. ller ve Toleranslar ......................................................................................... 48 2.1.4. Yzey Kaliteleri (aretleri)................................................................................. 49 2.1.5. zel lemler........................................................................................................ 49 2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas ........................................................... 49 2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi.................................................................................... 50 2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi .......................................................................... 50 2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi................................................................................... 50 2.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi ................................................................... 50 2.2.4. Resim izim Kurallarnn Uygulanmas.............................................................. 51 2.3.(3D) boyut kat modelleme..................................................................................... 51 2.3.1.Kalnlk Atamak ................................................................................................... 51 2.3.2.Katlar Birbirinden karmak .............................................................................. 51 2.3.3.Dndrerek Kat Oluturma ................................................................................. 52 2.3.4.Dndrerek Katlar Birbirinden karmak.......................................................... 53 2.3.5.Yol Kullanarak Kat Cisim Oluturmak ............................................................... 53 2.3.6.ki Yzey Arasnda Kat Oluturma ..................................................................... 54 2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma ...................................................................... 55 2.3.8. Katlarda Et Kalnl Oluturma......................................................................... 56 2.3.9. Katlarda Aynalama ............................................................................................. 56 2.3.10. Katlarda Dairesel oaltma.............................................................................. 57 2.3.11. Katlarda Dorusal oaltma ............................................................................ 57 2.4.Katlarn Teknik Resimlerinin Oluturulmas.............................................................. 58 2.4.1.izim Sayfas Oluturma...................................................................................... 58 2.4.2. Antedin Dzenlenmesi......................................................................................... 58 ii

2.4.3.Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas .......................................................... 59 2.4.4.llendirme ........................................................................................................ 59 2.4.5. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi......................... 60 2.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn Eklenmesi ................................................. 60 2.4.7. zel lemler........................................................................................................ 61 2.4.8. Kesit Alnmas ..................................................................................................... 62 2.4.9. Detay Grnler................................................................................................. 62 2.4.10. leklendirme ................................................................................................... 63 2.4.11. izilen Resimlerin ktlarnn Alnmas .......................................................... 63 2.5. kalp Para Yapm Resimlerinin izilmesi ............................................................. 64 2.5.1. Birinci ekme ile Elde Edilecek Para Yapm Resmi ve Kalp Tasarm ........... 64 2.5.2. Kalp Dii ekme Plakasnn izilmesi............................................................... 65 2.5.3. ekme Zmbasnn izilmesi .............................................................................. 66 2.5.4. Bask Plakasnn izilmesi .................................................................................. 66 2.5.5. Kalp Alt ve st Plakalarnn izilmesi .............................................................. 67 2.5.6. Klavuz Kolon ve Burlarnn Resminin izilmesi ............................................. 68 2.5.7. Yerletirme Elemanlarnn ( Mastarlarn ) izilmesi .......................................... 68 2.5.8. Zmba Tutucu Plakasnn izilmesi..................................................................... 69 2.5.9. karc, Syrc Sistem ve Elemanlarn izilmesi ............................................. 69 2.5.10. Kalp Balama Sapnn izilmesi...................................................................... 70 2.6. Komple (Montaj) Resmi izmek ................................................................................ 70 2.6.1. Komple Resimlerin Tanm ve izili Amalar ................................................. 70 2.6.2. Komple Resimleri Oluturan Grup Resimlerin izilmesi ................................... 70 2.6.3. Komple Resim Yaz Alanlar (Antetler) Tanm ve Kullanm Amalar.............. 70 2.6.4. Komple ve Grup Resimlerinin izilmesi............................................................. 71 2.7. Katlarn Montaj (Bilgisayar Ortamnda)................................................................... 76 2.7.1. Katlarn Montaj Ortamna Alnmas................................................................... 76 2.7.2. Standart Birletirme Elemanlarnn Montaj Ortamna Alnmas ......................... 76 2.7.3. Montajn Yaplmas ve likilendirilmesi ............................................................ 78 2.7.4. Montajn Analizi.................................................................................................. 78 2.8. Kalp Komple (Montaj) iziminin Yaplmas ............................................................ 79 2.8.1. Kalp Komple Resminin izilmesi ...................................................................... 79 2.8.2. Kalp Komple Resmi Numaralandrlmas ve Antedinin Doldurulmas.............. 82 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 85 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 87 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 89 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 91 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 93 KAYNAKA ......................................................................................................................... 94

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI151 Makine Teknolojisi Endstriyel Kalp ekme Kalplar 1 ekme kalplarnn tasarm bilgisini ve paralarnn yapm resimlerini izme becerisini kazandrmaya ynelik reme materyalidir. 40/32 Temel Teknik Resim , Bilgisayar Destekli izim modllerini alm olmak. Kalp tasarmn yaparak, yapm ve montaj resimlerini izmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli bilgileri alp uygun ortam salandnda tekniine uygun ekme kalp tasarmn yaparak yapm ve montaj resimlerini izebileceksiniz. MODLN AMACI Amalar retim tekniine uygun, ekme kalp tasarmn yapabileceksiniz. Tekniine uygun, ekme kalplarnn yapm ve montaj resimlerini, resim kurallarna uygun izebileceksiniz. Tablolar, izim ara ve gereleri, bilgisayar, CAD yazlm vb. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (Test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci, Gnmzde, modern toplumlarn ekonomilerinin ve bymelerinin temelini sanayileme oluturmaktadr. Makine ve takm sanayindeki gelimeler de her geen gn rekabeti ve retimdeki kaliteyi arttrmaktadr. Gnmzde ve gelecekte bu rekabeti koullarda lke olarak biz de varz diyebilmemiz iin gerekli olan teknolojiye yatrm yapmal ve bu teknolojiyi kullanabilmeliyiz. Kalplk, gnmzde endstriyel retim alanlarnn vazgeilmez seri retim tekniidir.Kalpln birok tr olmakla beraber bu modlde ekme kalplarnn tasarm ve yapm resimlerinin izimi konularnda temel bilgiler verilmitir. yi bir kalp veya kalp tasarmc olabilmek iin nce bu alana ilgi ve sevgimizin olmas gerekir. evremize baktmzda evlerdeki ara, gerelerden otomobil paralarna kadar nerdeyse tamamnn deiik kalplar ile retildiini grmekteyiz. Rekabetin son hzla devam ettii endstriyel alanlarda baarl olabilmek ve ayakta kalabilmenin yolu kaliteli, ekonomik ve ksa srede istenen retimi yapabilmekten getiini unutmamalyz. te bu durum kalplk alannn nemini ortaya koymaktadr. Bu modl tamamladnzda ekme kalplarnn tasarm ve paralarnn yapm resimlerini izebilme becerisini kazanacaksnz. unu unutmaynz ki, kalplk zaman ierisinde renilen mesleki alan olup; sabr ve azim gerektirir.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

retim tekniine uygun ekme kalplarnn tasarmn yapabileceksiniz.

ARATIRMA A

Bir parann ekilerek ekillendirilmesi esnasnda parada oluan deiiklikleri aratrnz. ekme kalbn oluturabilmek iin kullanlmas gereken kalp elemanlarn aratrnz.

1. EKME KALIP TASARIMI YAPMAK

1.1. ekme Olaynn Aklanmas
Genellikle dz levha metallerden ii bo, dikisiz kap veya deiik paralarn elde edilmesi ileminde kullanlan biimlendirme ekli ekme olarak adlandrlr. ekil 1.1 deki gibi ekilmi bir silindirik kabn anm yaklak olarak ekil 1.2 deki gibidir. Gerekte koyu taranm ksmlar bo deildir. ekil 1. 3teki ekme srasnda ekil 1. 4teki gerilmeler meydana gelir. Kullanlacak bask plakas (Pot emberi ) ile ekme srasnda meydana gelen krklklar nlenir.

ekil 1.1: ekme ile elde edilen i paralarna ait rnekler

ekil 1. 2

ekil 1. 3

ekil 1. 4

ekme esnasnda kenar krklklar nlemek iin ekil 1. 5 teki gibi yayl, hidrolik veya hava yast ile alan bir bask plakas ya da ekil 1.6 da grlen sabit bask plakas kullanlr.Bu bask plakasnn basnc, ekilen malzemenin cinsine ve biimine gre ayarlanabilir. Sabit bask plakasna ise ilkel para kayabilecek kadar bir boluk verilir.

ekil 1. 5

ekil 1. 6

1.1.1. S ve Derin ekme lemi

ekme kalplarn ekilecek parann biimine gre: Silindirik ekme kalplar Kare veya dikdrtgen ekme kalplar olarak snflandrabiliriz. ekme kalplarn ekme saysna gre: S ekme: Sadece bir tek ekme ilemiyle para retiminin gerekletii kalplardr. Derin ekme: Birden ok ekme ilemiyle para retiminin gerekletii kalplardr. Derin ekmenin yapl nedeni; bir tek ekme ilemi ile istenen parann elde edilememesidir. Derin ekmeyi, parann derinliini artrmak ve kesit llerini kltmek iin yaplan tekrar ekme ilemi olarak da adlandrabiliriz.

a S ekme b Derin ekme

ekil 1.7: S ve Derin ekme

1.1.2. ap ve Derinlie Uygun Kalp eklinin Belirlenmesi

S ekme kalplarnda retilecek para says, iin hassasiyeti, sa kalnl ( 4mm stnde ise ) ve ekme oran m =

d 0.85 0.90 ise kalp bask plakasz tercih edilebilir. D

Kalbn bask plakasz retimi kalp maliyetini drrken, retim kalitesinde dlere neden olabilir. Tercihteki en uygun seimin kalpnn bilgi ve deneyimleri belirleyecektir. Silindirik ekmede tahmini ve hesaplamalar sonunda bulunan deerler dikkatle incelenerek ilem sras ve dier ekme aamalarnn tasarmlar zenle yaplmaldr. ekilecek para adedi az ise dk maliyetli ve basit kalplarla ilem bitirilmelidir. retim miktar fazla olursa o zaman kesme veya entik ama, ekme ve dzeltme ardk kalb tasarm yaplr. Bu tip kalplarn maliyeti yksektir. Fakat retimin serilii ve fazla olmas, birim maliyetine gelen miktar azaltr.

1.1.2.1. ekme Aamalar

Kalp eklinin belirlenebilmesinde ekme aamalar ve ekmede meydana gelen olaylarn bilinmesi gerekir. Eer paramz derin ekmeyi gerektiriyorsa bu durumda yaplacak en iyi ey parann ka kademede elde edilebileceinin nceden hesaplanmasdr. Buna gre de ncelikle yuvarlak sac malzemenin elde edilmesi gerekir. Daha sonra bu para kalp iindeki yuvasna yerletirilir. Sac malzeme zmba dii kalba bask yapana kadar herhangi bir deiime uramaz. ekil 1.8 zmba dii kalpta ilerlemeye balad anda zmba ucu kavis yarapna uygun olarak sac eilmeye balar. ekil 1.9 zmbann giriinin devamnda ekilen parann yan eperlerinde bir dzelme olurken sa malzemenin apnda bir azalma olur. ekil 1.10 ekme srasnda sac malzemenin d evresinde baslma gerilmesi meydana gelirken ekilen kabn azna yakn flan ksmnda malzeme ylmasndan dolay buruma oluur. Bu arada malzeme kalnlnda da % 15-20 orannda kalnlk art olur. ekilen malzeme incelendiinde taban kalnlnda herhangi bir deiiklik olmazken yan eperlerde % 25 incelme, az ksmnda da % 15-20 orannda kalnlama gzlenir. Para ar ekmeye zorlandnda tabana yakn yan eperlerde bir yrtlma oluur. ekme aamalar: Zmba sac malzemeye temas halinde Zmba kavisine uygun ekmenin devam etmesi ekme ileminin son safhas ( ekme bitimi )

ekil 1.8

ekil 1.9

ekil 1.10

1.1.2.2. Tralama
Btn ekme kalplarnda ekme ilemlerinde tralama veya dzeltme miktar hesaplanan deerden daha fazla alnr. Tralama iin verilecek sabit bir deer yoktur. ekilecek malzeme cinsine, ekme derinliine ve ilk ekme denemesinden elde edilen sonuca gre belirlenir. ekme sonucunda uygun olmayan flan veya kap az lleri deiimi ortaya kmsa, bu durumda malzemenin ekme srasnda kalp iinde uygun olmayan plastik ekil deitirmesi sz konusudur. Bunun nedenleri alan, kalp az veya zmba ucu kavisi olabilecei gibi: Dii kalp, ekilen malzeme ve zmba arasndaki srtnme katsaysnn deiimi, ekme kalbnda uygulanan bask plakasnn ( pot emberi ) kuvvetinin btn yzeylere eit olarak dalmay, Kalplanacak parann kalp ierisine simetrik olarak yerletirilmeyii, Kademeli ekmelerde, hesaplamalarn tam olarak yaplmay, Hadde yn etkisiyle uzamann farkl olmas ve bunun sonucu oluan yrtlmalardr.

ekil 1.11

1.1.3. Paralarn Anmnn ( lkel ap ) Hesaplanmas

Silindirik kaplarn ekilmesinde, nce ekilecek kabn ilkel ( taslak ) ap hesaplanr. ekme sresince kap malzeme eilme, baslma ve ekilme gerilimleri etkisi altnda kalr. Ancak tabanlar dz olan kaplarn sadece taban ksm bu gerilimlerden etkilenmez. lkel apn bulunmasnda deiik yntemler kullanlr. Bunlar : Alan yntemi izim yntemi Uzunluk ve arlk yntemi Bu yntemlerin hepsi ayn sonuca farkl metotlarla gitmek demek olduundan burada alan yntemi ile ilkel apn bulunmas zerinde durulacaktr.

1.1.3.1. Alan Yntemi ile lkel apn Bulunmas

Alan yntemi ile ilkel apn bulunmas, ilkel parann ve ekimli parann alanlarnn eit olmas ilkesinden hareketle:

Taban Dz Silindirik Kaplarda ekilecek para alan ekilecek kap alan

4 d2 S1 = + d h ise 4
ekil 1.12:

S=

D2

S = S1 taban alan yanal yzey alan

D2
4

d2
4

+ d h D 2 = d 2 + d h D = d 2 + d h bulunur.

D = lkel ( taslak ) ap ( mm) d = ekilen apn ortalama ap ( mm ) h = ekilen kapn ykseklii ( mm )

Taban Kavisli olan Silindirik Kaplarda Ayn yoldan gidilerek:

D = d 2 + 4 d (h 0,43 r )
Dz Flanl Silindirik Kaplarda Ayn yoldan gidilerek:

D = d 2 + 4 d1 h
Forml bulunur.
ekil 1.13

Dz Konik Kalplarda: Yine ayn yoldan gidilerek:

D = d12 + 2 S (d1 + d 2)

S = h 2 + (d 2 d1 / 2)

rnek 1 - ekildeki paralarn ilkel ( Taslak ) aplarn bulunuz.

zm 1: d1= 32 mm

h= 39 mm

D = d1 + 4 d1 h
D = 32 2 + 4 32 * 39

D = 1024 + 4992 = D = 6016 =77,5 mm

ekil 1.14

rnek 2 - ekildeki paralarn ilkel ( Taslak ) aplarn bulunuz.

ekil 1.15

zm 2:

S = h 2 + (d 2 d1 / 2)

S = 50 2 + (40 20 / 2)

S = 2500 + 100 = 51 mm D = d12 + 2 S (d1 + d 2) D = 20 2 + 2 51 (20 + 40) D = 400 + 2 51 60

=D =

6520 = D = 80,7 mm

Not: ekilen i paralar her zaman silindirik olmayabilir. Aadaki ekil 1.16 da baz i paralarnn alanlar, ekil 1.17 de ise ilkel aplar verilmitir.

ekil 1.16

ekil 1.17

10

1.1.3.2. izim ( Geometrik ) Yntemi ile lkel apn Bulunmas

izimle ilkel apn bulunmasnda aadaki ilem sras takip edilir: A- Bir balang izgisi izilir ve zerine bir noktadan dikme ( Dik ) klr,: B- Dikme zerinde h ykseklii iaretlenir.O noktas kabul edilir. C- Pergel Odan ( h + d / 2 ) kadar alarak balang izgisi kestirilecek ekilde bir yay izilir. D- Yayn kestii balang izgisi zerinde kalan A ve B noktalar arasndaki mesafe ilkel ap verir.(ekil 1.8) Not: izimde mutlaka lek kullanlmaldr. ( 10 mm 1 cm gibi. )

ekil 1.18: lkel ap

11

rnek : ekildeki i parasnn ilkel apn izim metoduyla bulunuz.

ekil 1.19

1.1.3.3. Uzunluk ve Arlk Merkezi Yntemi ile lkel apn Bulunmas

L2 ve L4 ler iin lkel para alan Kap alan lkel ( Taslak ) ap

L2 = / 360 * 2 * * R1 .. = 900 iin L2 = * R1 / 2 alnr. S = * D2 / 4 S1 = 2 * * ( r1 * L1 + r2 * L2 + r3 * L3 + r4 * L4 + r5 * L5 ) D = 8 * ( r1 * L1 + r2 * L2 + r3 * L3 + r4 * L4 + r5 * L5 ) 12

ekil 1.20

rnek: ekildeki parann ilkel apn uzunluk ve arlk merkezi yntemi ile bulunuz.

zm: Verilenler: R1 = 5 mm R2 = 4 mm r1 = 23 mm r2 = 20 mm r3 = 15 mm r4 = 13 mm r5 = 6 mm

ekil 1.21

L1 = 6 mm L2 = * R1 / 2 = 3,14 * 23 / 2 = 36,11 mm L3 = 20 mm L4 = * R2 / 2 = 3,14 * 20 / 2 = 31,40 mm L5 = 13 mm D = 8 * ( r1 * L1 + r2 * L2 + r3 * L3 + r4 * L4 + r5 * L5 ) D = 8 * ( 23 * 6 + 20 * 36,11 + 15 * 20 + 13 * 31,40 + 6 * 13 ) D = 13171,2 = 114,76 mm

1.1.4. ekme Radys ( Erkek ve Dii Kalp )

ekme ileminin kolay olmas ve malzemenin fazla zorlanarak deforme olmasn nlemek iin ekme kalp halkas ( Dii kalp ) az ile ekme zmbas u kavis yaraplar olabildiince byk; fakat sac kalnlnn 20 katn amayacak kadar olmaldr. R ve R1 < 20 olmaldr. ekme diisi yarapnn en uygun deeri D < R < deiir. Ancak malzeme cinsine gre: elik saclarda Alminyum ve alamlarnda Kademeli ekmelerde

Dd snrlar arasnda 2

R = 0,8 R = 0,9

(D d ) T (D d ) T
kullanlmaldr.

Rn = (dn1 dn2 )
13

Zmba u kavisleri de ekme olayn olduka etkileyen bir etkendir. Zmba u kavisleri sac malzeme kalnlnn 3-5 kat olmaldr. Keskin kelere ise ancak birka ilemden sonra ulalabilir. ekil 1.22 de Dii kalp ve erkek kalp ( ekme zmbas ) u kavisleri gsterilmitir.

ekil 1.22

1.1.5. ekme Boluu

ekme kalplarnda zmba ile ekme halkas arasnda sac kalnlndan biraz daha fazla boluk braklmak zorundadr. Normal bir boluk ekme ilemini kolaylatrr. Fazla braklan boluk eperlerde ( Yzeylerde ) bozukluklara neden olurken; hi boluk braklmas da skmalara neden olur. Aadaki ekil 1.23 ve Tablo 1.1 de ekme boluklar ( C ) ile ilgili deerler verilmitir.

ekil 1.23

d2 d1 ekme Boluu C = 2

dir. Ancak ;

14

BOLUK DEERLER elik iin C = T + 0,07 *

10 * T

Alminyum iin. C = T + 0,02 * 10 * T

Dier gereler iin.... C = T + 0,04 * Sac Kalnl T ( mm ) 0,50 0,50 - 1,25 1,25 - 3,25 3,25 ve st

10 * T forml ile hesaplanr.

ekme Says 2.ekme ( 1,08 1,10 ) T ( 1,09 1,12 ) T ( 1,12 1,14 ) T ( 1,15 1,20 ) T

1.ekme ( 1,07 1,09 ) T ( 1,09 1,10 ) T ( 1,10 1,12 ) T ( 1,12 1,14 ) T

3.ekme ( 1,04 1,05 ) T ( 1,05 1,06 ) T ( 1,07 1,09 ) T ( 1,08 1,10 ) T

Tablo 1. 1: Sac kalnlna gre boluk deerleri

RNEK : Kalnl 1 mm olan alminyum sactan bir kap ekilmek suretiyle elde edilecektir. ekme boluunu hesaplaynz. Verilenler: T = 2 mm zm : C = T + 0,02 *

10 * T

= 1 + 0,02 * 10 * 2

= 1 + 0,02* 20 :

C = 1 + 0,02 x 3,15 = 1 + 0,063 =1,063 mm RNEK : ekildeki para alminyum malzemeden bir ekme kalbnda retilmitir. ekme boluunu hesaplayarak ; ekme zmbas ve ekme halkas ( Dii kalp ) llerini bulunuz. ekilde gsteriniz. VERLENLER d1 = 23 mm T = 2 mm ( alminyum ) C = T + 0,02 * STENENLER C=? d1 = ? d2 = ? 15

ekil 1.24

10 * T

( Verildi )

ZM : 1- C = T + 0,02 * 10 * T = 2 + 0,02 * C = 2 + 0,02 x 4,45 = 2,08 mm 23-

10 * 2 = 2 + 0,02 * 20

d1 = 23 mm ( ekilden ) d2 = d1 + 2 x C = 23 + 2 x 2,08 = 23 + 4,16 = 27,16 mm

ekil 1.25

1.1.6. ekme Hz
ekme hz, ekilen kabn dzgnlne ve fiziksel zelliklerini etkiler. Bu sebeple ekme hz byk nem tar. ekme hz genellikle: 1- Sac malzemenin cinsine , 2- Sacn kalnlna , 3- ekme halkas (Dii kalp) ve ekme zmbas ucu kavis yaraplarna , 4- Kalbn yalanmasna vb. etkenlere gre deiir. Malzemenin Cinsi ekme Hz m / dak. Parlatma Hz m / dak. Tek Etkili ift Etkili Yumuak Alminyum Alminyum Almlar Pirin inko Bakr elik elik ( Dii kalp sert metal ) Paslanmaz elik 56 66 50 50 20 33 10 12 33 15 28 10 18 20 6 - 10 25 8 -

Tablo 1.2 de ekme hzlar verilmitir

Silindirik olmayan ve asimetrik paralarn ekme ilemlerinde daha dk ekme hzlar tercih edilir. Aksi takdirde sacda deforme ve yrtlmalar artabilir. ekme ilemi srasnda ekme hzna, bask plakasna, ekme halkas ve ekme zmbas radyslerine bal olarak sacda birtakm deiiklikler olabilir. Bu deiiklikler 16

Aada ekil 1.26 da gsterilmitir.

ekil 1.26:

1.1.7. ekme Kuvveti

ekilmesi istenen parann ( Kabn ) ; ekme esnasnda gsterdii dirence ekme kuvveti denir. ekme kuvveti aadaki faktrlere bal olarak deiir: ekilen parann ilkel apna ekilecek parann byklne Sa kalnlna ekilen sacn cinsine Bask plakas kuvvetine ekme hzna ekme halkas ( dii kalp ) ve ekme zmbas kavislerine ekme boluuna Yalama durumuna ekme derinliine

1.1.7.1. ekme Kuvveti Forml

1- Bask plakasz ekme kalplarnda P = * d * T * b * m= (kg), 2- Bask plakal ekme kalplarnda Pt = P * X1 veya Pt = P + Pb forml ile hesaplanr. Burada: P = ekme kuvveti ( kg ) Pb = Bask plakas kuvveti ( kg ) d = ekilen iin ap ( mm ) b = Sac malzemenin eilme gerilmesi ( kg / mm2 ) T = Sac malzemenin kalnl ( mm ) dir. m = d / D oranna bal katsay ( Tablo 1.4te verilmitir.) X1 = ekme kuvveti faktr (Tablo 1.6.da verilmitir.) 17

Baz malzemelerin ekme ve Kesme dayanmlar

ekme dayanm b kg / mm2 28 - 38 50 - 60 37 45 60 72 25 30 48 58 20 24 12 14 40 - 45 Kesme dayanm d kg / mm2 22 30 40 48 30 36 48 58 20 25 40 50 20 23 12 14 32 - 36

Malzemeler nce Saclar Makine Yap elii Sementasyon elii Isl lem elii Alam elii Alam elii Bakr inko Nikel

Sembol 1040 1050 1080 1080 1040 1060 Cu Zn Ni

d/D 0,550 0,575 0,600 0,625 0,650 0,675 0,700 0,725 0,750 0,775 0,800
Tablo 1.4

m 1,00 0,93 0,86 0,79 0,72 0,66 0,60 0,55 0,50 0,45 0,40

Tablo 1.3

rnek : ekilde 1.27de lleri verilen para ekme gerilmesi 40 kg / mm2 olan sacdan ekme kalb ile retilecektir. ekme kuvvetini hesaplaynz. Verilenler: b = 40 kg / mm2 T = 2 mm d = 50 mm ( Ortalama ap alnr.) D = 82 mm q = 0,02 Kg / mm2 ( Tablo 1.5) X1 = 1,06 (Tablo 1.6 ) d / D = 50 / 82 = 0,60 m = 0,86 (Tablo 1.4 ) ekil 1.27 stenen: Pb = ? Pt = ? zm Pb = / 4 * ( D2 d2 ) * q = 3,14 / 4 * ( 822 502 ) * 0,20 = Pb =3,14 / 4 * ( 6724 2500 ) 0,20 = Pb = 0,785 * 4224 x 0,20 = 663 kg 1. Yol P = * d * T * b * m P = 3,14 * 50 * 2 * 40 * 0,86 = 10801 kg Pt = P * X 1 Pt = 10801 x 1,06 = 11449 kg 2. Yol Pt = P + Pb Pt = 10801 + 663 = 11464 Kg 18

12-

1.1.8. ekmeye Etki Eden Faktrler

ekme ilemi srasnda, ekme ilemini etkileyen pek ok faktr vardr.Bunlardan en nemlileri unlardr: 01-ekilen parann ilkel ap 02-ekilecek parann bykl 03-Sa kalnl 04-ekilen sacn cinsi 05-Bask plakas kuvveti 06-ekme hz 07-ekme halkas ( Dii kalp ) ve ekme zmbas kavisleri 08-ekme boluu 09-Yalama durumu 10-ekme derinlii 11-ekme kalbnn zmbalarnn yzey przll

1.1.9. Bask Kuvveti ( Sa Tutma Kuvveti )

ekme srasnda para kenarlarnn krmasn nlemek iin bask plakas kullanlr. Basknn fazla olmas parann yrtlmasna; az olmas da krklklara neden olur. Bask plakas kuvveti; ekil 1.28 deki gibi yay,kauuk,hidrolik veya pnmatik olarak salanr.Burada kolayca ayarlanabilme zelliinden dolay hidrolik veya pnmatik sistemler tercih edilir.

ekil 1.28

Sac Tutma Kuvvetinin Hesaplanmas: Bask Kuvvet Pb = / 4 * ( D2 d 2 ) * q = kg Forml ile hesaplanr. Pb = Bask Kuvveti = ( kg ) q = Yzey baslma gerilmesi = ( kg / mm2 ) D = lkel ap ( Taslak ap ) = ( mm ) d = Parasnn ap ( ekilecek ap) ( mm ) Baz malzemelerin yzey baslma gerilmeleri ( q ) Tablo1.6da, sac malzeme kalnlna gre ekme kuvveti faktr ( X 1 ) Tablo 1.7de verilmitir.

19

Malzemenin Cinsi Orta Sertlikte elik ( T < 0,5 ) Orta Sertlikte elik ( T > 0,5 ) Pirin Alminyum ve Alamlar 1,50 1,40 1,32 1,25 1,18 1,12 1,06 0,50 0,62 0,78

Yzey Baslma Gerilimi ( q ) 0,25 0,30 0,20 0,25 0,15 0,20 0,08 0,12

Tablo 1.5:

ekme Kuvveti Faktr X1

1,00

1,25

1,58

2,00

2,50

Tablo 1.6:

Sac Malzeme Kalnl mm rnek: ap 50 mm ve ykseklii 20 mm olan silindirik bir kap bask plakal bir ekme kalbnda ekilmek suretiyle elde edilecektir. Sac malzemenin kalnl 2 mm ve orta sertlikte bir elik sacdan ekileceine gre;(Taslak ap 80 mm ) Bask plakas kuvvetini hesaplaynz. Verilenler: D = 80 mm h = 20 mm d = 50 mm T = 2 mm q = 0,20 ( Tablo 1.5den ) stenen : Pb = ? zm: Pb = */ 4 ( D2 d2 ) x q Pb = 3,14 / 4 * ( 802 502 ) x 0,20 Pb = 3,14 / 4 * ( 6400 2500 ) x 0,20 Pb= 0,785 * ( 3900 ) x 0,20 Pb = 612 Kg

1.1.10.ekmede Meydana Gelen Hatalar ve Nedenlerinin Belirlenmesi

ekme ileminde meydana gelen hatalar buruma, yrtlma ve benzeri hallerdir. Bu hatalar ekilerek elde edilen i paralarnda asla kabul edilmeyen hatalardr. ekme ileminde en ok rastlanan hatalar unlardr: ekilen i parasnn sac kalnlnn deimesi Portakal kabuu biimi ( Ptrlenme ) Kulaklanma ( knt olumas ) izilme, zedelenme ve entikleme Germe izgileri ( Lekeleri ) Renk deiimi ( Yanma ) Buruma Geri esneme

20

1.1.10.1. ekilen Parasnn Sac Kalnlnn Deimesi

ekme ilemine tabi tutulan paralar eilme, baslma ve ekilme gerilimlerineurar. Eilme, baslma ve ekilme blgelerindeki bu deime aklanamaz. Ancak i parasnn sac kalnlndaki ( Et kalnl ) deime,i parasnn ekildii malzemenin cinsine, ekme derinliine, ekme hzna, bask plakas kuvvetine, dii kalpla i paras arasndaki srtnme katsaysna (ekme ileminin yalanarak yaplp yaplmamas ) ve tek tarafl kalp ekme boluuna bal olarak deiir. ekil 1.29: da kalnl 1 mm olan alminyum sac malzemeden ekilen i parasnn et kalnlndaki deimeler gsterilmektedir.
ekil 1.29

1.1.10.2. Portakal Kabuu Biimi ( Ptrlenme )

ekilen i paras yzeyinde malzeme yuvarlanmas meydana gelebileceinden kaliteli yzey elde edilemez. Bunun sonucunda da i parasnn yzeyinde matlama meydana gelir. Bu ekilde matlam kaba yzeye ( Yzeyde meydana gelen irili ufakl yumrulara), portakal kabuu biimi veya portakal kabuu grnl yzey denir. Bu ekilde meydana gelen hatalarn giderilmesi iin kalp para yzeyleri(Erkek, dii, bask plakas) keelerle parlatlr veya yzey kromla kaplanr. Bu ilemler retilen parann maliyetini artraca iin bunun yerine i paralar temperlenir veya normalleme tavna tabi tutulur. Ancak bu ilemlerde ekilen parann yrtlmamasna dikkat edilmelidir. ekil 1.30 2 ve 6 da ekilen kap yzeyinde meydana gelen ptrlenme gsterilmektedir.

1.1.10.3. Kulaklanma ( knt Olumas )

Flanl ekme ileminin dndaki i paralarnda sk sk rastlanan hatalardan biridir. ekme annda ekilen biim kabnn hadde ynnde uzama meydana gelir. nk, hadde ynnde malzeme yuvarlanmas daha fazladr ve silindirik paralar iin evrede kulaklanma says malzemenin yuvarlanma zelliine gre deiir. Bu hatann giderilmesi iin ilkel apn veya boyutlarn gerekenden fazla alnmas ve ekme ileminden sonra i parasnn aznn tralanarak dzeltilmesi salanr. ekil 1.30: 11 ve 14 de ekilen kaplarda meydana gelen kulaklanma gsterilmitir.

1.1.10.4. izilme, Zedelenme ve entikleme

ekme annda sac malzeme, dii kalp yzeyine srtnr. Srtnmeden dolay i paras yzeyinde izilme, zedelenme veya giderilmesi g entiklenme meydana gelir. Bu tip hatalarn giderilebilmesi iin kalbn uygun biimde yalanmas, temiz tutulmas ve ekme annda meydana gelebilecek snmann ortadan kaldrlmas gerekir.

21

1.1.10.5. Germe izgileri ( Lekeleri )

ekme ileminden sonra i paras yzeyinde yama eklinde izikler ( Lekeler ) meydana gelir. Bu tip lekelere germe izgisi ad verilir. aprazvari lekeler, ekilen i paras yzeyinde meydana gelen gerilimleri dalmnn homojenliini nler. Ancak bu tip ekme hatalar genelde azdr. ekil 1.30: 7 de ekilen i parasnn yzeyinde meydana gelen germe izgileri gsterilmektedir.

1.1.10.6. Renk Deiimi ( Yanma )

Yksek parlatma ekme ilemlerinde bu tip hatalar sk sk meydana gelir. Bu ve benzeri hatalarn giderilebilmesi iin tek tarafl kalp boluu artrlr. ekil 1.30:13 te ekilen i parasnn yzeyinde meydana gelen renk deiimi ( Yanma ) gsterilmektedir

1.1.10.7. Buruma
ekilen i parasnn flan veya gvde ksmlarnda buruma meydana gelebilir. Bu burumalara, malzeme ylmas ad verilir ve i parasnn yrtlmasna sebep olur. Burumay nlemek iin tek tarafl kalp boluu ve bask plakas kuvvetini iyi ayarlamak gerekir. Ayrca kalp az ve zmba ucu kavisi, burumay nleyecek biimde yaplmaldr. ekil 1.30: 1 2 ve 3te ekilen i parasnn yzeyinde meydana gelen burumalar gsterilmektedir.

1.1.10.8.Geri Esneme
ekme kalbndan kan i parasnn, geri esneme sonucunda llerinde deime meydana gelebilir. Bu almay nlemek iin dii kalbn az ksm bir miktar ieriye doru konikletirilir. Yukarda sralanan ekme hatalarndan baka u ekme hatalar da grlebilir: Simetrik ekme ileminin yaplamay, flanl i paralarnda az ve taban ksmnda yrtlma blgelerinin olumas, dikdrtgen veya kare ekmelerde ke yrtlmalar gibi hatalar da ortaya kabilir. Bunlarn nedeni ok farkl olmakla beraber genelde bask plakasnn dengesiz olmas, ekme boluunun her yerde ayn olmamas, ekme boaz ve zmba radyslerinin istenen deerede olmamasdr.

22

ekil 1.30: ekme hatalar

1.1.11. ekmede Kullanlan Yardmc Elemanlar

zel yalar ve i karc svlar Bu elemanlar; ekme ileminin rahat olmasn salayan ve ekme hatalarnn en aza indirilmesinde kullanlan elemanlardr. Ayrca ekme ilemi srasnda sac malzemenin zarar grmesini nledii gibi ilem sonunda i parasnn kalp zerinden kolay ayrlmasn ve kalbn temizlenmesini salar.

23

ekmede yalama
lkel ( Taslak) parann ekme halkas ( Dii kalp) ve bask plakas arasndan rahatlkla akabilmesi, yzeyinin bozulmamas ve kalp elemanlarnn anmamas iin yalama kanlmazdr. Yalama aralar ve metotlar ok eitlidir. ekilen sacn cinsine gre: elik saclar iin ; %25 grafit + %25 eritilmi i ya + %50 domuz ya (bu alam stlarak kullanlr.) Pirin ve bakr iin: Reineli veya potasl grafitlenmi petroll bir sabun eriyii kullanlr. Alminyum ve kalayl sac iin: Grafitli petrol kullanlr. inko iin: Eritilmi i ya kullanlr. NOT: Btn ekme ilemlerinde grafitli petrol kullanlabilir. Yalarn yannda gnmzde ekmeye yardmc deiik elemanlar kullanlmaktadr. Bunlar naylonlar, zel retilmi yal kaydrclk zellii olan malzemelerdir (Katlar).

1.2. elik Malzeme zellikleri Ve Isl lemler

1.2.1. Souk Takm elikleri
Tala kaldrlarak ilenecek takmlar ile kesme ve biim verme takmlarnn yapmnda kullanlr. Bu eliklerden yaplan takmlarn alma esnasnda yzey scakl 200 oC nin altnda bulundurulur. Aadaki tabloda rnek olarak souk i takm elikleri verilmitir. MKE 1390 5190 7245 72100 71875 105 MnCr 4 45WCr V 7 105 WCr 6 S 1802 DIN KULLANIM YER Takmlar, ekme kalplar, sac kesme zmbalar, keski paralar, keski matrisleri, kk makas baklar Sac ileme keskileri, bask takmlar, kk makas baklar, maden tme bilyeleri, yatak bilyeleri Kaln sac ve kebent, lama gibi malzemelerin ilenmesinde kullanlan dayankl keskiler, souk delgiler, aa kesme makine baklar, basn dayankl el aletleri, keski, kama, balyoz yapmnda Makas aklar, mastarlar, souk kesme ileri, vida ama takmlar, pergeller, kumpaslar, keskiler, l aletleri Uzun sre almada sertliklerini kaybetmeyen kesici takmlar, helisel matkaplar, freze baklar, metal testereler
Tablo 1.7: Souk i takm elikleri

24

1.2.2. malat (Takm ) elikleri

erisinde %0.51.4 orannda karbon bulunan suda, yada ve havada sl ilemler yaplarak istenen zellik ve kalitede elde edilen takm eliklerinden kesme, ekil verme ve tala kaldrma ilemleri iin kesici takmlar yaplr. Bu eliklerin alamsz ve alaml olanlar vardr. Btn takm elikleri yksek kaliteli eliklerden yaplr. Aadaki tabloda rnek olarak imalat (Takm) elikleri verilmitir. MKE 3130 3230 3315 3330 4130 4140 5140 8640 DIN 28 NiCr 6 28 NiCr 10 14 NiCr 14 31 NiCr 14 34 CrMo 4 42 CrMo 4 41 Cr 4 KULLANIM YER Oto milleri, orta derecede dayanm gerektiren paralar, dililer, krank milleri Yksek dayanm gerektirmeyen makine paralar, miller ve kamalar Orta derecede dayanm gerektiren paralar, dililer, bilyeli ve piston yataklar Miller, kamalar ve dililer Makine paralar, paletler, boru kokilleri, oto hareket paralar ve oto aks milleri Yksek derecede dayanm gerektiren makine paralar ve aralar, yap ara ve gereleri ve miller Yksek derecede dayanm gerektiren makine paralar ve aralar, Krank milleri ve alevle sertletirmeye uygun ara ve gereler Pervane milleri ve aftlar
Tablo 1.8: malat (Makine Yapm ) elikleri

1.2.3. Yksek Hz elikleri

Talal imalt sanayinde kullanlan kesici u ve kalemlerin yapmnda kullanlan elik malzemelerdir. Hz elikleri bnyelerinde bulundurduklar elemanlar sayesinde, yksek scaklklarda bile sertliklerini kaybetmeden retime devam edebilir. Hz eliklerinde karbon oran %0,65 il %0,9 arasnda tutulmutur. Hz eliine gerekli zellikleri kazandran maddeler; tungsten ve molibdendir. Bu tr elikleri hemen hemen elmas kadar sert yapan %6 il %19 oranndaki tungstendir.

1.3. eliklerin Tabi Tutulduu Isl lemler

elik malzemenin yaps; iindeki karbon ve dier maddelerin oran, bulunu ekli, eliin elde edilme metodu, malzemenin alaca yerdeki yapaca greve gre zellik kazandrlmas gerekir. Bu zellikleri: elik malzeme elde edildikten sonra, elde etme esnasnda meydana gelen i gerginlikleri giderme Sertlik kazandrma ve yumuatma Dayanm artrma lenebilirlilik Souk veya scak dvme iiliine elverililik Darbelere ve d etkilere kar diren 25

alt ortama uyum Kimyasal olaylardan etkilenmeme Elektrik ve manyetik zellikler kazandrma eklinde sayabiliriz. Bu zellikleri kazandrmak iin eliklere sl ilemler uygulanr. Isl ilem ksaca malzemenin kristal yapsnn deitirilme ilemidir.

1.3.1. Sertletirme lemleri

retilen elik malzemelere kullanlacaklar ortama ve yapacaklar ie gre eitli sl ilemler uygulanr. Bunlarn en nemlisi malzemeye sertlik kazandrma ilemidir. elik malzeme ierisindeki karbon ve alam elemanlarnn oranna, yani eliin zelliine gre sertletirme scakl belirlenir. Malzeme belirlenen bu scaklklarda stlr ve sonra uygun ortamda soutulur. Bu stma ve soutma ilemi sonucu malzemenin kristal yapsnda deiim olur. te bu ilemlere SERTLETRME denir. Setreletirme ileminin ilem basamaklar aada sralanmtr.

1.3.2. Menevileme lemi

elik malzemelere uygulanan sl ilemlerden sonra malzemenin i yapsnda meydana gelen gerginlikleri gidermek ve i parasnda oluabilecek atlaklar nlemek iin yaplan sl ileme MENEVLEME denir. Bu ilem elik malzemenin vurma, sarsnt, darbe dayanmlarn artrr.

1.3.3. Yumuatma lemi

erisinde % 0,6 oranndan fazla karbon bulunan elik malzemelerin ilenmesi srasnda zellikle makine iilii iin zorluklarla karlalr. Makine iilii ile ileme veya dorudan tala kaldrma iilii iin bu trdeki malzemeler iindeki karbon miktarna gre 680- 750 oC arasnda birka saat sreyle stlarak kendi halinde soutulmaya braklr. Bu sayede malzemenin dokusu deiir. Bu ileme yumuatma tav denir.erisinde karbon miktar % 0,6dan az karbonlu elikler genel olarak yumuatma tav grm olarak kullanma sunulur.

1.3.4. Gerilim Giderme lemi

elik malzemelerden zellikle takm eliklerini tala kaldrma ilemine elverili hale getirmek veya tala kaldrma ileminden sonra iyapsnda oluan gerginlikleri gidermek iin, paralarn 600650 oC de tavlanarak kendi halinde soutma ilemine denir. Gerginlik giderme ilemi genellikle menevileme ve slah etme yolu ile olur.

1.3.5. Yzey Sertletirme lemleri

elikten imal edilen makine elemanlarnn yzeylerinden ince bir katman halinde yaplan sertletirme ilemine denir. Makine elemanlarnn alma artlarna gre anmaya maruz kalan ksmlar yzeyleridir. Bu yzden sadece yzeylerini sertletirmek baz durumlarda yeterli olmaktadr.

26

Sementasyon ilemi Sade karbonlu eliklerden karbonu dk olanlarn yzeyinin kimyasal olarak karbonca zenginletirilmesi ilemidir. Sementasyon ile yzeyi karbonca zengin ve sert, ekirdek ksm karbonca az ve yumuak bir yap elde edilir. Bu ileme ayn zamanda karbrleme ad da verilir. Yzeyi sertletirilecek malzeme karbonca zengin olan dier bir madde ile birlikte konur. paras bu halde birka saat tavlanr. Sertleme scaklna ulaldnda karbonca zengin bu ortamdan i paras s etkisiyle yzeyine karbon alarak yzeyi sertleir. Sementasyon ilemi i parasnn konduu ortamlara gre gruptur. Kat maddelerle sementasyon (Mee ve kok kmr, deri, linyit, boynuz tala vb.) Sv maddelerle sementasyon (Soydum siyanr, sodyum klorr, potasyum siyanr vb.) Gaz maddelerle sementasyon (Metan, etan, asetilen, CO, CO2, hava gaz vb.) Nitrrleme ilemi elik i paralar, yaklak 550 oC scaklkta iken azot veren tuz banyosu iine konarak veya iinden amonyak akm geen nitritleme frnlarnda ayn scaklkta tavlanmak suretiyle i paras yzeyinde ince ve ok sert azotla zenginletirilmi bir tabaka oluturma ilemidir. Bu ilem ile parann yzeyinde 0,1 mmden daha az bir ksm sertletirilir. Malzemede ekme olmaz. Nitritleme tabakas 500 oC scakla kadar zelliini korur. parasnda sert, anmaya dayankl ve kaygan bir yzey elde edilir.

1.3.6. zel Isl lemler (Sfr Alt lemleri)

elik malzemede istenen dokunun elde edilmesi iin sfr derecenin altnda gerekletirilen ilemdir.

1.4. Sertletirme ve Menevi leminin Yapllar

Sertletirme ilemi malzemenin dokusunu deitirme ilemidir. Aada verilen drt aamada gerekleir. n Istma: Malzemenin stma frnlarnda 550750 oCye kadar yava ve dorudan yksek s etkisine sokulmadan yaplan stmadr. Is Emdirme: eliklere uygulanacak sl ilem ncesi malzemenin her blgesinin ayn scakla ulamasn salamak iin malzemenin bykl ile doru orantl olarak su verme scaklnda malzemenin bekletilmesi ilemidir. Doku Deiimi: elik sertletirilmesinde en nemli olay, malzemenin doku yapsnn bir yapdan dierine deimesidir. ekil.3.31de grld gibi scakla bal olarak malzeme yapsnn ekilleri grlmektedir.
ekil 1.31: Malzeme doku yaplar

27

Sertletirme: Malzemenin belirli scakla kadar stlp dokusunun austenit kristallerine karlp ani olarak soutulup bu dokuda kalmas olayna sertletirme denir. Soutma ilemi; su, ya, hava ve gaz olmak zere drt trde yaplr. Menevi ileminin yapl eliklere uygulanan dk scaklklarda gerginlik giderme ilemidir. Menevi ilemi, karbonlu elikler 100300 oC scakla kadar stlarak, kaliteli ve alaml elikler de 500600 0C kadar stlarak yaplr. Bu ilem sonrasnda malzeme dokusundaki sert yap dengeli, zl ve elastik bir yapya kavuturulur. Tablo 1.9 da menevi tav renkleri verilmitir. TAV RENKLER
Koyu Kahverengi Kzl Kahverengi Koyu Krmz Kan Krmz Koyu Kiraz Krmz Kiraz Krmz Ak Kiraz Krmz Koyu Turuncu Turuncu Ak Turuncu Sar Ak Sar Bej
0

TAV RENKLER
Fildii Saman Sars Altn Sars Sarms Kahverengi Kzl Kahverengi Kiremit Krmz Erguvan Rengi Meneke Moru Koyu Mavi Boncuk Mavisi Ak Mavi Gri-Mavi Gri

550 630 680 740 780 810 850 900 950 1000 1100 1200 1300

200 220 230 240 250 260 270 280 290 300 320 340 360

Tablo 1.9: Menevi tav renkleri

28

1.5. Isl lemde Meydana Gelen Hatalar ve areleri

Isl ilemler sonucu hzl soumadan dolay meydana gelen i gerginliklerin giderilmesi ve yapnn daha zl olmas ilemine temperleme denir. Temperleme ile sertlik der, buna karlk darbe ve sarsnt dayanm artar. Bu ilem, eliklerin dnme scakl olan 723 oC altndaki scaklklarda bir mddet tutularak yaplr. Aada verilen tabloda (Tablo 1,10 de ) elie uygulanan sl ilemler sonucu meydana gelen hatalar ve zm yollar verilmitir. ELN BALANGI YAPISINDAN MEYDANA GELEN HATALAR NEDEN HATA SONU ZM Malzeme i hatalar
Gaz boluklar, dvme ve haddeleme hatalar Tavlama esnasnda malzemenin yanmas Su verme sonunda atlama ve yarlma Yumuak blgeler, gerilme ve sertlememe arplma, anormal genleme ve atlaklar parasnda kesitler aras farklar fazladr. Kesit deiimi olan yerde atlaklar ve ok iddetli arplma elik retiminde daha fazla dikkat edilmelidir. Yzeyden tala alarak yeniden sertletirilmeli Gerilim giderici tavlama ilemi uygulanmaldr. Ke ve kenarlar yuvarlatlr. Kaln kesitlere delik alr. Gei yerlerine ate amuru svanr. Su verme scakl kontrol edilmelidir. Paray su verme scaklnda bir sre bekletmek. Is kayna kontrol edilerek uygun byklkte frn seilmelidir. Frnda yakt ayar tam yaplmaldr. Daha az karbonlu ortamda tavlama gereklidir. Sertletirme ilemine dikkat edilmelidir. Su verme banyosunda hareket salanmaldr. Para uzun ekseni su verme srasnda dikey daldrlmaldr. Kademeli sertletirme uygulanmaldr.

Tala karan ilerde gergin ekle bal hatalar

SERTLETRME LEMNDEN DOAN HATALAR

Suverme scaklnn uygun olmamas ok hzl tavlama, ekirdein souk kalmas Krlganlk veya yumuaklk, genleme atlamas olur. Sert olan kabukta atlaklar oluur. Scak ve souk blgeler arasnda ekme, genleme ve atlamalar Yzeyin karbonu yanar ve yumuak blgeler kalr. alrken ince kenarlarda krlma grlr. ekme atlamalar oluur. Yumuak blgeler ve ekme atlaklar olur. iddetli arplmalar olur.

Isnma srasnda

Frn kamaras kk ve para her noktadan ayn snmyor. Frn kamarasnda oksitleyici atmosfer Karbonca zengin ortamda tavlanan eliin yzeyi karbon alm ok hzl ve ok yava soutmak Buhar keseciklerinin i kenarlarnda birikmesi Su verme banyosuna yanl daldrma

Souma srasnda

Yanl tasarm

Yanl tasarm (Dizayn), karmak ekilli ve kesit farkllklar atlama ve arplmalara yol aar.

Tablo 1.10: Isl ilemlerde meydana gelen hatalar ve nleme yollar

29

1.6.Malzeme Soutma Ortamlar

eliklerde sertletirme yolu ile deiik zellikler kazandrmak iin nemli bir aamas da soutma ilemidir. Bu ilem ile elik malzemenin yaps istenilen yapya dnmektedir. Soutma ilemi; ya, su, hava ve gaz olmak zere drt ekilde yaplmaktadr.

1.6.1.Ya Kullanlarak Soutma

Yada soutma sonucu daha az i gerginlikler ve buna bal olarak da daha az arplma ve atlama oluur. Yada su verme iin bitkisel ve hayvani yalardan daha ucuz ve yksek slara dayankl makine yalar tercih edilmektedir. Yalama yalarnn scaklklar 3050 oC arasnda olur. Kullanlan yan alevlenme scakl 150 oCnin zerinde olmaldr. Kullanma srasnda scaklk 60 oCyi amamaldr.

1.6.2.Su Kullanlarak Soutma

Genel olarak en ucuz ve bol bulunan basit bir sertletirme svsdr. elii byk bir hzla soutur. Soutma hz yadan kat daha hzldr. Sade karbonlu elikler iin en uygun soutma ortamdr. Oluacak olan buhar sertlemeyi nleyeceinden; suya daldrlan para sekiz izecek ekilde dndrlerek hareket ettirilmelidir. Hzl soumadan dolay atlaklar, i gerginlikler ve arplmalar oluur. Bunun nlemlerinin alnmas gerekmektedir. Su ile sertletirmede byk paralar iin su scakl 10 oC, kark ekilli paralar iin 27 oC civarnda olmaldr. Arlk oran bakmndan %10 yemek tuzu kartrlm sudan ibarettir. Korozyona sebep olacandan tuzlu su kullanlmas yaygn deildir. Su verme ileminden sonra para ykanmaldr. Tuz, suyun kaynama noktasn ykselttiinden buharlamay azaltr ve daha iyi sertleme salar. %10 sodyum hidroksitli (Na OH) veya slfrik asitli su banyolardr. Su verme banyolarnn en hzl soutma yapanlardr. elik yzeyinin parlak olmasn salar. Cilde yakc etkisi olduundan dikkatli davranmak gerekmektedir. Potasyum hidroksit (K OH) eriyii de kullanmak suretiyle sertletirme yaplmaktadr. Sertletirme sonunda elik yzeyi ok parlak olur ve yzeyi temizlemeye gerek kalmaz.

1.6.3. Hava Kullanlarak Soutma

Genellikle yksek alaml elikler zerine hava flenerek veya ak havada kendi haline braklarak soutulma ilemidir. Soutma hz su ve yaa oranla ok yavatr. Yksek alaml eliklerde bu ilemin yaplma amac, doku dnmnn tam salanmasdr.

30

1.6.4. Gaz Kullanlarak Soutma

elikler frn atmosferinde sertletirilir. Frn iindeki hava austenit yapnn olumas ve kontroll souma iin yeterli bir atmosfer oluturur. Frn atmosferi sadece havadan meydana gelebildii gibi baz gazlar ilave edilerek de kullanlabilir. Bu durumda frn atmosferine koruyucu atmosfer denir. Argon, Helyum, azot ve hidrojen koruyucu atmosfer oluumunda kullanlan gazlardr. Bu tr bir ilem yaplrken malzemenin korozyon dayanmn drmemesi iin gazlarn kuru olmas gerekir (Su buharndan arndrlm olmas). Bu ilem ile sertletirilen yzeyler temiz ve parlak bir grnm alr.

1.7. Sertliin Tanmlanmas

Sertlii; herhangi bir malzemenin kendisine batmaya alan dier bir malzemeye kar gstermi olduu diren olarak ifade edebiliriz.

1.8. Malzeme Sertlik lme Metodlar ve Kullanm Alanlar

Sertletirilen paralarn kullanm alanlarna ve yapacaklar greve uygun deerde sertleip sertlemediklerini lebilmek amacyla kullandmz cihazlara sertlik lme aletleri ad verilir. Endstriyel alanda Rockwel, Vikers, hore, Birinel olmak zere deiik sertlik lme metotlar kullanlmaktadr. Burada Rockwel sertlik lme metodu aklanacaktr. nk bu metot ile (HRC) sertletirilmi paralarn sertlik deerleri llr.

1.8.1 Rockwell Sertlik lme Metodu

Bu sertlik lme metotlar HRA, HRB, HRC olmak zere deiik ekilde isimlendirilmi olup elik malzemelerin ve setletirilmi malzemelerin sertlik deerleri llmektedir. lme ileminde kullanlan uta ve uygulanan arlklarda farkllklar vardr.Kalplkta en ok HRC sertlik lme metodu kullanlmaktadr. Bu cihaz ile yaplan lme ilemi deerleri skaladan okunabilir. z ap veya batma derinlii cihaz tarafndan ilgili sertlik lme metoduna gre deerlendirilmektedir. Rockwell a sertlik lme metodu (HRa) Sert malzemeler, ince elik malzemeler ve yzey sertlik derinlii 0.4 mm olan paralarn sertliklerinin lmnde kullanlr. Bu sertlik lme metodunda u as 120 derece olan elmas koni kullanlmakta, n yk 10 kg daha sonrada 50 kg olmak zere toplam 60 kg yk uygulanarak lme ilemi yaplmaktadr.

ekil 1.32: Rockwell sertlik lme cihaz, mekanik

31

Rockwell b sertlik lme metodu (HRb) Yumuak elik malzemeler, temper dkm, bakr ve alminyum alamlarnn sertlik lmnde kullanlr. lme arac (ucu) olarak 1/16 inch apnda elik bilye kullanlr. lme ileminde n yk olarak 10 kg daha sonra 100 kg toplam 110 kg yk uygulanmaktadr Rockwell C sertlik lme metodu (HRc) Isl ileme tabi tutulmu paralarn sertlik deerlerinin lmnde kullanlr. lme ileminde 120 derece u al elmas koni ile sertlii llmek istenen para zerine n yk olarak10 kg daha sora 140 Kg yk uygulanarak batma derinlii cihaz tarafndan HRC cinsinden sertlik deeri olarak belirlenmi olur.

ekil 1.33: Rockwell sertlik lme cihaz dijital

1.9. ekme Kalp Tasarm Yapmak

ekme kalbn tasarlamadan nce kalpta retilecek i parasnn zelliklerine gre kalb oluturan elemanlar sememiz gerekir. Kullanlacak elemanlar tespit edildikten sonra bunlarn hesaplamalarnn yaplmas gerekir. ekil 1.34teki i parasna gre bir ekme kalb ve elemanlarnn hesab ile nemli paralarnn detay resimlerinin izilmesini uygulayalm. Verilenler: T = 1 mm b b = 30 kg / mm2 m = d / D = 29 / 47 = 0,617 = 0,8 q = 0,2 ( Tablo 1.6 )

ekil 1.34: Silindirik ekilmi rnek i paras

1.9.1. ekilecek Parann lkel Anmn Bulma

D = d 2 + 4 d (h 0,43 r ) = D = 29 2 + 4 29 (13 0,43 3) =

D = 841 + 4 29 (13 0,43 3) = D = 841 + 116 * (13 1,29 ) =

D = 841 + 116 (11,79 ) D = 841+ 1358 = D = 2199 = 46,90 mm 47 mm alnacak

13
32

R3

1.9.2. ekme apn ve Derinliini Belirleme

Yaplmak stenen parasna Gre: ekme ap = 27 mm ekme Derinlii = 13 mm

1.9.3. ekilecek Paraya Uygun Radys Deerlerinin Belirleme

Zmba radys deerlerinin belirlenmesi sac kalnlna gre yaplr.

1.9.4. ekme Boluk Deerlerini Sacn zelliklerine Uygun Belirleme

ekilecek malzeme elik olduu iin: C = T + 0,07 *

10 * T = 1 + 0,07 * 10 *1 = 1 + 0,07 * 3,16 = 1 + 0,22 = 1,22 mm

1.9.5. Teorik ekme Kuvvetinin Hesaplanmas

P = * d * T * b * m= 3,14 * 29 * 1 * 30 * 0,8 = 2185 (Kg),

1.9.6. Teorik Sac Tutma (Bask) Kuvvetinin Tespit Edilmesi

Pb = /4* ( D2 d2 ) * q = 3,14 / 4 * ( 472 292 ) * 0,2 = 0,785 * ( 2209 841 ) * 0,2 Pb = 0,785 * ( 1368 ) * 0,2 = 215 Kg

1.9.7. Dii ekme (Zmba) Plakasnn Ve Bask Plakasnn llendirilmesi

Bu elemanlarn llendirilmesinde kalpta ekillendirilmek istenen parann anm ls dikkate alnmaldr.

1.9.8. Radys Deerlerinin Belirlenmesi

R = 0,8 (D d ) T = R = 0,8 (47 29 ) 1 = R = 0,8 18 = R = 0,8 * 4,24 = R = 3,39mm

33

1.9.9. Para Merkezleme (Yerletirme) Elemanlarnn Belirlenmesi

Para merkezleme elemanlar parann durumuna uygun olarak pimlerden veya plakalardan oluturulabilir. Pim kullanlacaksa en az adet kullanlmaldr.
3x45 51 80 11 6

ekil 1.35: Yerletirme eleman

1.10. ekme Zmbasnn llendirilmesi

ekme zmba ls ekilecek para lsne gre llendirilir. Parann lleri zmbaya gre oluur.

1.10.1. Zmba Boyunun Hesaplanmas

Zmba boyu parann ekme derilii ve bask plakas (Syrc) llerinin toplamndan 10-20 mm daha uzun yaplabilir.
11 26

68

ekil 1.36:ekme zmbas

34

10

46

1.10.2. Zmba llerinin Hesaplanmas

Zmbann llerinin hesaplanmasnda ekilen parann llerinin dikkate alnmas gerekir. Kalbn alaca pres de etken olabilir.

R2

11 26 10 70 6

ekil 1.37: ekme zmbas

1.10.3. Zmba Radys Deerlerinin Belirlenmesi

Zmba radys deerleri ekilecek i parasnn biimi, kalnl ve malzeme zelliine gre hesap edilmekle beraber, kesin sonu deneme ile belirlenir.
R2

ekil 1.38: ekme zmbas

1.11. Kalp Plakalarnn llendirilmesi

Kalp plakalar alt ve st gruplara tayclk yapan elemanlar olup kalbn tipi ve zelliine gre tespit edilmelidir.

1.11.1. Zmba Tutucu Plakasnn llendirilmesi

Zmba tutucu plakas zmbalara tayclk yapan eleman olup llendirilmesi kalptaki fonksiyonlarn yerine getirecek biimde ve zerine gelebilecek muhtemel yklere dayanacak kalnlkta belirlenmelidir. D ebatlar balanaca yer ve konum dnlerek belirlenmelidir.

35

10

46

44 5 80 170 10 35

ekil 1.39: Zmba tutucu plakas

1.11.2. Kalp Alt Plakasnn llendirilmesi

Kalp alt plakas kalbn alt grubuna tayclk yapan eleman olup kalp ebatlarna gre llendirilir Alt grubun pres tablasna balanmasnda kullanlmakla beraber lleri kalp ebatndan byk seilir. Kalnl ise zerine gelen ykleri karlayacak deerde seilmelidir. Genellikle platina (1020) ad verilen plaka malzemelerden kesilerek istenen llerde ilenir ve klavuz kolonlar da bu plakaya balanr

36

25

70 12

22

16 190

M6

120 60 36

ekil.1.40: Kalp alt plakas

1.11.3. Kalp st Plakasn llendirilmesi

Kalp st plakas kalbn st grubuna tayclk yapan eleman olup kalp ebatlarna gre llendirilir. st grubun pres kobalna (Tablasna) balanmasnda kullanlmakla beraber lleri kalp ebatndan byk seilir. Kalnl ise zerine gelen ykleri karlayacak deerde seilmelidir. Genellikle platina (1020) ad verilen plaka malzemelerden kesilerek istenen llerde ilenir ve burlar bu plakaya balanr. Baz durumlarda bu plakann altnda ikinci bir plaka kullanlr ve buraya kalp st grubunu oluturan elemanlar balanr.

37

30

13

M24

24

170 190

60 120

ekil 1.41: Kalp st plakas

1.11.4. Klavuz Kolon ve Burlarn llendirilmesi

Klavuz kolonlarn ls kalp boyutlarna ve karlamas muhtemel yk ve kuvvetleri karlayacak deerde seilmelidir. Kesin hesaplamas olmamakla beraber standardize edilmi izelgelerden de faydalanlabilir. Ar yanal kuvvetlerin olutuu durumlarda kolonlarla birlikte srtnme plakalar kullanlr. Burlar kolonlara yataklk yapan elemanlar olup belirli llere kadar standart olarak retilir ancak kalp boyutlar bydke bur lleri de bymekte, kalbn zelliine uygun burlar zel olarak retilmektedir. Malzemeleri elik ya da bronzdur. Gnmzde grafitli bronz burlar da kullanlmaktadr. Bu burlarn en nemli zellii alma annda kendi kendilerini yalayabilmeleridir.
N6 N3
22

N3

25

N3

138

3x45

25 30

ekil 1.42: Klavuz kolon

ekil 1.43. Bur

38

22 35

1.11.5. karc, Syrc Sistem ve Elemanlarnn llendirilmesi

karc, itici, syrc sistem elemanlarnn tespit edilmesi ve llendirilmesinde kalpta retilecek i parasnn biimi ve dier zellikleri dikkate alnmal; bir de sistemin nasl altrlaca nceden belirlenmelidir. alma annda elemanlarn da dayanm gz nne alnmaldr.

32 18 2 M10 32
R1
ekil 1.44: Drc

1.12. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri

Kalplarda genellikle basn yaylar kullanlr. Silindirik helisel basnl yaylar, yay yapmna uygun elik ve bakr alaml tellerden souk veya scak sarlarak retilir. Tel ap 1 mm'den byk olan yaylarda yay balar (Ular) yay eksenine dik olarak ve 270lik bir oturma yzeyi oluturacak ekilde ak, tel ap 1 mm'den kk olan yaylardaysa olduu gibi braklr. Kalplarda kullanlan yaylarn sertlikleri renkler ile ifade edilmektedir.
Resim 1.1:Helisel Yay

39

Kalplarda kullanlan yaylar: Hafif yk, yeil, orta yk, mavi, ar yk, krmz, ekstra ar yk ise sar renk ile ifade edilmektedir. Seri ISO 10243 ISO 10243 ISO 10243 ISO 10243 ISO 10243 1S 2S 3S 4S 5S Yk Hafif Yk Orta Yk Ar Yk Extra Yk Sper Ar Uzun mr in Kapanma Oran % 30 % 25 % 20 % 17 % 10 Tablo 1.11 Maksimum Kapanma Dikkat Oran Krlma Oran %40 (birka yz bin) % 50 %37,5 (yz bin civar) % 45 %30 (yz bin civar) % 40 %25(yz bin civar) % 35 %15(el bin civar) % 20

1.13.Kalp Balama Sap

lsnn belirlenmesi Kalplarn (st grup) pres kobalna (Tablasna) balanmasnda kullanlan elemandr. Deiik ekillerde standardize edilmitir. Kk ve orta byklkteki kalplarda kullanlr. Byk ebatl kalplar pres tablalarna ( T ) kanallardan zel balama aralar (Balama pabu, cvata, saplama, somun, vb.) ile balanr. Pres kobalndaki balama yerine uygun apta ilenerek kullanlr.

4 5

ekil 1.45: Balama sap

Yerinin Belirlenmesi
Y

Balama Sapnn Taklaca Yer (Arlk Merkezi)

ekil 1.46: Balama sapnn yeri

40

M24

40

10

X=

U1*X1 + U2*X2 + U3*X3 U1 + U2 + U3

U1*Y1 + U2*Y2 + U3*Y3 Y= U1 + U2 + U3 Bu kalpta balama sapnn yerini hesaplamaya gerek yoktur. nk kalp silindirik ve simetrik olduu iin balama sapnn yeri kalbn tam ortasdr.

1.14. Kalp Montajnda Kullanlan Elemanlar

Vidalar Vidalar sklebilir balantlar iin en ok kullanlan makine elemanlardr. Kalplkta en ok silindirik bal cvatalar kullanlr. Bu cvatalarn tercih sebebi, estetik grnm ve salam olmalardr. Bu cvatalara somun grevini kalp elemanlar yapar. Vida alacak kalp parasnn boydan boya delinmesi, sl ilem ve vida ekme asndan faydalar vardr. ekil 1.47 de verilen silindirik cvata iin montaj lleri u ekilde olmaldr: D:Gmme ba ap d: Cvata anma ap k: Cvata ba kalnl e=D+2 a = 1,5 x d (elik malzeme iin) a = 2 x d veya a = D + 2 (Dkme demir iin) b = 1,5 x d
ekil 1.47: Cvatalarn montaj

Silindirik bal cvatann standart gsterimi:

41

Silindirik bal cvata M16 x 50 TS 1020/17 12.9

ekil 1.48: Silindirik bal cvatann montaj izimi iin gerekli ller

1.14.1. Pimler
Kalp paralarnn montajda konumlarn korumalar gerekir. Para konumlar silindirik pimler ile salanr. Bunun iin en az iki pimin kullanlmas gerekir. Tek para olarak birletirilen alt kalp seti, kesici kalp, ayrma plakas ve syrc plaka ayn eksende uzun tek pimle veya ksa iki pim ile konumlandrlp birletirilir. Kr deliklere taklan pimlerin karlmas iin vidal pimler kullanlmaldr.
ekil 1.49: Silindirik pimin kullanm amalar ve standart gsterimi

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
ekme olaynn anlalmas ekmenin aamalarnn anlalmas Parann ap ve biimine gre ekme ileminin biiminin kararlatrlmas ekmenin anlalmas aamalarnn

NERLER
ekme ileminin anlalmas iin, tanmnn bilinmesi gerekir. ekilecek parann durumuna gre ekmenin yapl biiminin kararlatrlmas gerekir. S ve derin ekmeye gre ileme karar verilmelidir.

parasnn ekme aamalarn bilerek,ilem sonunda az kesme (tralama) ilemine gerek olup olmad bilinmelidir. lkel ap bulma yntemlerinden en uygun olan ile i parasn gerekli ilkel ap bilinmesidir. Kullanlacak erkek ve dii zmbalarn tespiti yaplarak u kavislerinin uygun llerde verilmesi gerekir. ekmenin salkl olabilmesi iin erkek zmba ile dii kalp arasna uygun boluun verilmesidir. Boluk miktarnn tespitinde ilemin yapl biimi, kalbn biimi, malzemenin zellikleri dikkate alnmaldr. parasnn dzgn ve istenen biimde kmas iin ekmede meydana gelen hatalar ve areleri gzden geirilmeli ve bunlara gre tedbir alnmaldr. ekmede gereken, ekme kuvveti, bask kuvveti, pres kuvveti gibi elemanlar bilerek uygun deerleri kullanmaldr. Bask kuvvetinin uygun elemanlarla salanmas iin uygun eleman seimi yaplmaldr.

parasnn ilkel apnn bilinmesi

Kullanlacak erkek ve dii zmbalarn tespiti ekme ileminin shhatli olmas iin gerekeli boluk miktarnn tespiti. parasnn kmas iin tedbirlerin kararlatrlmas dzgn gerekli

ekme de gerekli olan kuvvet hesaplarnn bilinmesi

43

ekmede meydana gelebilecek olumsuzluklar dnmeli ekme ileminde kullanlan yardmc elemanlarn bilinmesi ekme kalplarnda kullanlan malzemeleri (elikleri ) bilmeli

ekmede meydana gelen hatalar ve bunlarn nlenmesi iin tedbirler alnmaldr. ekme kalplarnda kullanlan yardmc elemanlar en iyi bir ekilde bilerek uygun olanlar seerek kalp ta kullanmaldr.

Yaplacak kalba uygun elik seimi yaplarak iyi bir kalp yaplmaldr.

ekme kalplarnda kullanlan malzemelerin sl ilemlerini bilmeli

ekme kalplarnn imalinde kullanlan eliklerin zellikleri bilinmeli ve bu zelliklere gre en uygun sl ilemler uygulanmaldr.

Kalpta kullanlan eliklerin sl ilem sonras durumunu bilmeli

Kalp imalatnda kullanlan eliklerin sl ilem sonras sertlikleri uygun yntemlerle bilinmelidir.

44

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyetinde edindiiniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli ve doruyanl tr sorular sorulmutur. Test sonunda yer alan cevap anahtar ile konu hakknda ne derecede bilgi edindiinizi deerlendiriniz. Yanl yaptnz sorularla ilgili konular tekrar gzden geiriniz.

A-OKTAN SEMEL SORULAR

1. 2. 3. Dz levha metallerden ii bo, dikisiz kap veya deiik paralarn elde edilmesine ne denir ? A) iirme B) ekme C) Bkme D) Kesme ekme esnasnda kenar krklklarn nlemek iin kullanlan kuvvete ne denir? A) ekme Kuvveti B) Pres Kuvveti C) Sac Bask Kuvveti D) Hibiri Aadakilerden hangisi ekme kalbnn temel karakteristik paras deildir? A) ekme diisi. B) Pim. C) ekme erkei. D) Yerletirme mastar Birden ok ekme ilemiyle para retiminin gerekletii kalplarn ad nedir? A) Tekrar ekme Kalplar B)S ekme Kalplar C) Silindirik ekme Kalplar D)Bkme Kalplar Taban dz silindirik kaplarda ilkel ap hangi formlle bulunur? A) D = d + d h C) D = d 2 + d h 6. B) D = d + + d h D) D = d 2 + d h

4.

5.

elik sac malzemeler ilenirken ekme boluk miktar hangi formle gre hesaplanmaldr? A) R = 0,8 C) R = 0,6

(D d ) T (D d ) T

B) R = 0,9 D) R = 0,7

(D d ) T (D d ) T

7.

elik sac malzemeler ilenirken erkek ve dii zmbalarn u kavisleri hangi formle gre hesaplanmaldr? A) C = T + 0,05 *

10 * T C) C = T + 0,07 * 10 * T

10 * T D) C = T + 0,08 * 10 * T
B) C = T + 0,06 * D)alan kii

8. 9.

Aadakilerden hangisi ekme kuvvetini etkilemez ? A) Sac kalnl B) ekme boluu C) ekme derinlii

Aadakilerden hangisi ekme kalbn presin st hareketli balna balamaya yarar? A) Balama Sap B) Civata C)Pabu D) Pim 45

10.

elik malzemelere uygulanan sl ilemlerden sonra malzemenin i yapsnda meydana gelen gerginlikleri gidermek ve i parasnda oluabilecek atlaklar nlemek iin yaplan sl ilemi aadakilerden hangisidir? A)Sertletirme B)Menevileme C)Nitrrasyon D)Sementasyon

Bir parann ekme kalbnda retileceini dnerek gerekli kalp tasarmn yapnz. Bu tasarm yapabilmeniz iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda Hayr seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renip yapmanz gerekmektedir (Paray kendiniz belirleyiniz). Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile sonraki renme faaliyetine geip gemeyeceiniz size bildirilecektir. Alan Ad Modl Ad Faaliyetin Ad Faaliyetin Amac AIKLAMA Makine Teknolojisi ekme Kalplar 1 Kalp Tasarm Yapmak Tarih rencinin Ad Soyad

Nu ekme Kalp tasarmn Snf yapabileceksiniz. Blm Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki testi doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeninize bavurarak mutlaka reniniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Parann anmn hesapladnz m ? Parann ka operasyonda retileceini hesapladnz m ? retilecek parann n grnn izdiniz mi ? retilecek parann st grnn izdiniz mi ? izimin yaplaca kat llerini belirlediniz mi ? izilecek grnleri belirlediniz mi ? ekilecek parann ilkel anmn buldunuz mu? ekme ap ve derinliini hesapladnz m? Radys deerlerini hesapladnz m? ekme boluu deerini buldunuz mu? ekme kuvvetini hesapladnz m? Sa tutma kuvvetini buldunuz mu? Dii ekme ve bask plakasn llendirdiniz mi? Para merkezleme elemanlarn belirlediniz mi?

Evet

Hayr

46

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Zmba llerini belirlediniz mi? Kalpta kullanlacak paralarn malzemelerini ve standart paralar belirlediniz mi ? st plaka llerini belirlediniz mi? Alt plaka llerini belirlediniz mi? Zmba tutucu plaka llerini belirlediniz mi? Yerletirme elemanlarn belirlediniz mi? Balant elemanlar adet ve llerini belirlediniz mi? Klavuz kolon ve bur llerini belirlediniz mi? karc, syrc, itici sistem ve elemanlarn belirlediniz mi? Kalp balama sap yerini buldunuz mu? Standart kalp elemanlarn belirlediniz mi?

DEERLENDRME
Cevaplarnzn tamamnn doru olmas gerekir. Cevaplarnzn tamam doruysa bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl iaretlediiniz sorular varsa ilgili konulara dnerek konuyu tekrar ediniz.

47

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
ekme kalplarnn yapm ve montaj resimlerini, resim kurallarna uygun izebileceksiniz.

ARATIRMA A

malat ve komple resim izilmesinde dikkat edilecek noktalar aratrnz. ekme kalbn oluturan kalp elemanlarn ve bunlarn fonksiyonlarn aratrnz.

2. KALIP YAPIM VE MONTAJ RESMN ZMEK

2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resminde Bulunmas Gereken zellikler
Yapm resmi; bir parann imal edilebilmesi (Yaplmas, retilmesi ) iin gerekli tm bilgileri kapsayan teknik resimdir. Bir yapm resmi parann eklini, bykln, malzemesini, yzey durumlarn, zerinde yaplacak ilemleri ve gerekli dier bilgileri tamaldr. Bu bilgiler verilirken, teknik resim kurallarna uyulmaldr.

2.1.1. Grnler
Para, hibir anlamazla imkan vermeyecek, en iyi ifade edilebilecek ve gze ho gelecek ekilde izilmelidir. Bunun iin en uygun bak yn ve yeterli grn says belirlenmelidir. Parann geometrik yapsna gre ka grnle ifade edilebilecei, paray meydana getiren girinti ve kntlara baldr.

2.1.2. Kesitler
ksmlar delik, boluk vb. bulunan paralarn daha iyi anlalabilmesi llendirilebilmesi amacyla, uygun yerlerden kesildii kabul edilerek, kesit grnleri izilir. Parann ekil ve zerindeki elemanlara gre; tam kesit, yarm kesit ve kopartlm kesit alnabilir. Kesit grnler kurallarna gre (TS 10849) izilmeli ve isimlendirilmelidir.

2.1.3. ller ve Toleranslar

Parann yeterli grnlerle iziminden sonra, parann bykln ve elemanlarnn konumlarn gsteren ller verilmelidir. Bu ller verilirken, llendirme kurallarna (TS11347) uyulmaldr. Yapm resimlerine l verilirken, paray meydana getiren geometrik elemanlarn grevleri, girinti ve knt durumu, markalama ve imalat ekli dikkate alnmaldr. 48

ller verilirken, hibir lnn ve eklin tam olarak yaplamayaca kabul edilerek, boyut llerine Boyut Toleranslar ve geometrik ekillere ekil ve Konum Toleranslar verilmelidir.

2.1.4. Yzey Kaliteleri (aretleri)

Paralar, eitli imalat metotlaryla (Dkme, dvme, tala kaldrma, kesme vb.) retilir. Dolaysyla, paray meydana getiren btn yzeylerin, nasl meydana getirilecei belirtilmelidir. Bir yzeyin, hangi metotla ilenecegi ve hangi kalitede olduu, yzeyin ileme sembolleri (TS2040) kullanlarak gsterilir.

2.1.5. zel lemler

retim ncesi veya sonrasnda yaplacak baz ilemler ve aklamalar, eklin veya kadn uygun bir yerinde yaplr. rnein, sertletirme de birlikte ilem grecek paralar bu alanlara yazlabilir.

2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas

Para resmi zerinde gsterilmeyen baz bilgiler, yaz alan veya antet dediimiz izelgelere yazlr.Antet; teknik resimlerin idari ve teknik ynden tantlmas ve pratik olarak kullanlabilmesi amacyla yeterli bilgileri tayan en az 170 mm uzunluunda ve en az 40 mm yksekliinde olan, dikdrtgen biiminde bir izelgedir. Bu izelge, yazlacak bilgileri tam olarak kapsayacak boyut ve ekilde, ayrca yatay ve dikey olarak blntlere ayrlr. Antet; resim kadnn daima sa alt kelerinde ve ereve izgisine bitiik olarak izilir. Antet; kurumun ad, resim, parann ad, lek, resimde sorumlu kiilerin ad, imza ve tarihler, paradan ka adet retilecei ve hangi malzemeden yaplaca, gibi bilgileri kapsamaldr.

ekil 2.1:Montaj resmi olmayan tek para yapm antedi

2.1.6.1. Tek Para Antedi l ve zellikleri

ekil 2.2: Tek para antedi

49

2.1.6.2. Tolerans Antedi ve zellikleri

Tolerans antedi, para yapm antedinin hemen zerine sa tarafa konur.

ekil 2.3:Tolerans antedi

2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi

Yapm resmi izilirken, parann ekli ve bykl dikkate alnmaldr. Grnlerin tespit edilmesinden sonra kat bykl, resim alannn uygun kullanlmas ve yerletirilmesi ok nemlidir. Kadn yatay veya dikey tutulmas, kenar boluklar ve grnler aras boluklara dikkat ediniz.

2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi

Parann biimine gre imalat ekli, kullanld yere gre duru ekli, parann resmini izerken komunu belirtir. Prizmatik paralar, tala kaldrlarak ilenecekse, genellikle; eeleme, frezeleme, talama vb. ilemleriyle imal edilir. Dolaysyla; tezgaha balama ekli, konumunu belirtir.

2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi

Paralar en iyi ifade eden yzeyleri ve karakteristik zellikleri genellikle n grnlerde gsterilmelidir. Temel grn olarak ifade edilen bu grne gre paralarn ka grnle ifade edilebilecei aratrlr. Bu grnler izilirken, tek grnle ifade edilecekse; n grn yeterlidir (Sac paralar, miller, cvatalar, pimler vb.). ki grn izilecekse, n-yan veya n-st grnler izilir. Bu grnler izilirken parann zelliine gre; tam kesit, yarm kesit ve ksmi kesit olarak izilebilir.

2.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi

Yapm resmi izilirken; parann bykl ve izilecek kadn standart lleri, izim leinin belirlenmesini gerektirir. ok byk paralar standart kltme lekleri(TS 3532 ye gre;1:2, 1:5, 1:10 vb.) kullanlarak kltlr. Ancak para zerinde baz ksmlar ok klyor ve anlatlamyorsa bu takdirde; ayn pafta iine detay grnler izilir. ok kk paralar ise byltme lekleri (2:1, 5:1, 10:1 vb.) kullanlarak izilir. Hangi lekle izilirse izilsin llendirme yaplrken yazlacak l rakamlar, parann asl lleri olmaldr.

50

2.2.4. Resim izim Kurallarnn Uygulanmas

izime balamadan nce grn saysnn tespiti, llerin nerelere konulaca, grnler aras boluklarn belirlenmesi, gerekli iaretlerin ve aklamalarn nerelere konulaca gibi ilemlerin nceden tasarlanmas ve bir kroki izilmesinde fayda vardr.

2.3.(3D) boyut kat modelleme

2.3.1.Kalnlk Atamak
ki boyutlu izilmi ekil, extruded Boos/Base komutuyla ykseklik verilerek boyutlu hale getirilir.

A A:eklimiz iki boyutlu izilir.

B
ekil 2.4: Extruded komutuyla kalnlk atamak

B:ki boyutlu izilmi ekle extruded komutuyla istenen kalnlk (Ykseklik) verilir. C:Kalnlk onaylandktan sonra resim boyutlu kat hale gelmi olur.

2.3.2.Katlar Birbirinden karmak

Katlar birbirinden karma, extruded-cut komutuyla yaplr.

51

B
ekil 2.5: Extruded- cut komutuyla katlar karma

A:ki kat para oluturulur veya karlacak ekil para zerine iki boyutlu olarak izilir. B:Extruded-cut komutuyla karlacak kalnlk ve yn belirtilir. C:Komutlar onaylandktan sonra kat karlm olur.

2.3.3.Dndrerek Kat Oluturma

Dndrerek kat oluturma, revolved komutuyla yaplr.

B
ekil 2.6: Revolved komutuyla dndrerek kat oluturma

A:Dndrlecek olan ekil iki boyutlu olarak izilir. B:ki boyutlu izilmi ekilde revolved komutuyla, dndrlecek olan referans eksen seilir ( Krmz izgi ). Dndrlecek olan a girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra kat oluturulmu olur. (Transparency renklendirme )

52

2.3.4.Dndrerek Katlar Birbirinden karmak

Dndrerek katlar birbirinden karma, revolved-cut komutuyla yaplr.

ekil 2.7: Revolved-cut komutuyla katlar birbirinden karmak

A:Para dzlemine dik dndrlecek profil izilir. B:Revolve-cut komutuyla dndrme ekseni ve profil seilip dndrme as girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra para seilen profilde girilen ada kesilmi olunur.

2.3.5.Yol Kullanarak Kat Cisim Oluturmak

Yol kullanarak kat cisim oluturma, swept komutuyla yaplr.

A:Kullanlacak olan yol iki boyutlu olarak izilir. (Eksen izgisi). B:ki boyutlu izilmi eklin izgi dzlemine dik dzlemi hazrlanr plane komutu ile hazrlanr. C: Path (Eksende) ilerleyecek olan profil izgi, eksen izgisine dik olacak ekilde hazrlanr. D:Swept komutuyla nce pembe renkli yol izgisi seilir, sonra yeil renkli ekil seilir. E:Komutlar onaylandktan sonra yol kullanarak kat model oluturulmutur.

53

ekil 2.8: Swept komutuyla yol kullanarak kat oluturmak

2.3.6.ki Yzey Arasnda Kat Oluturma

ki yzey arasnda lofted komutuyla kat oluturulabilir.

B
ekil 2.9: Lofted komutuyla iki yzey arasnda kat oluturma

A:ki kat para oluturulur ve birletirilecek olan yzeyler belirtilir. B:Lofted komutuyla aras doldurulacak olan yzeyler seilir. C:Komutlar onaylandktan sonra seilen iki yzey arasnda kat oluur.

54

2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma 2.3.7.1. Katlarda Kavis Oluturma

Katlarda kavis oluturma, fillet komutuyla yaplr.

A
ekil 2.10: Filet komutuyla kavis oluturma

A:Filet komutundan sonra kavis oluturulacak kenarlar seilerek, kavis yarap deeri girilir. B:Komut onaylandktan sonra kavis, seilen kenarlara girilen yarap

2.3.7.2. Katlarda Pah Oluturma

Katlarda pah oluturma, chamfer komutuyla yaplr.

A
ekil 2.11: Chamfer komutuyla pah oluturma

55

A:Chamfer komutundan sonra pah oluturulacak kenarlar seilerek, pah ls ve as girilir. B:Komut onaylandktan sonra pah, seilen kenarlara, girilen l ve ada oluturulur.

2.3.8. Katlarda Et Kalnl Oluturma

Katlarda et kalnl shell komutuyla oluturulur.

A A:Et kalnl oluturulacak para izilir.

B
ekil 2.12: Shell komutuyla katlarda et kalnl oluturma

B:Et kalnl oluturulacak yzey seilerek shell komutu tklanr. Et kalnl genilii girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra seilen yzeye girilen l kadar et kalnl verilmi olunur.

2.3.9. Katlarda Aynalama

Katlarda aynalama mirror komutuyla yaplr.

B
ekil 2.13: Mirror Komutuyla Aynalama

A:Aynalanacak para seilir. Mirror komutu tklanarak referans yzeyi seilir. B-C:Komutlar onaylandktan sonra, para referans yzeyin karsna aynalanm olur. 56

2.3.10. Katlarda Dairesel oaltma

Katlarda dairesel oaltma circular pattern komutuyla yaplr.

B
ekil 2.14:Circular pattern komutuyla dairesel oaltma

A: Dndrlecek yzey seilir. B:Dndrme ekseni seilir.Dndrlecek obje adedi ve as girilir. C: Komutlar onaylannca dairesel oaltma gereklemi olur.

2.3.11. Katlarda Dorusal oaltma

Katlarda dairesel oaltma linear pattern komutuyla yaplr.

B
ekil 2.15:Linear pattern komutuyla dorusal oaltma

A:oaltlacak para seilerek linear pattern komutu seilir. B:oaltma eksenleri seilerek oaltma saylar girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra para seilen eksenlerde, girilen sayda oaltln olur.

57

2.4.Katlarn Teknik Resimlerinin Oluturulmas

2.4.1.izim Sayfas Oluturma
Drawing komutuyla istenen llerde izim sayfas alr. Yaplp kaydedilmi paray izim sayfasnda amak iin make drawing komutu tklanr.

ekil 2.16:izim sayfas oluturma

2.4.2. Antedin Dzenlenmesi

Antet; rn aacndaki sheet format komutu sa tklanp, edit sheet format seilerek dzenlenir. Buradan programdaki antedi kullanacamz gibi kendi antedimizi de oluturabiliriz.

ekil 2.17: Antedin dzenlenmesi

58

2.4.3.Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas

izilen paralar kaydedilir. Daha sonra ekildeki komut (Make drawing from part) tklanr. Sayfa alnda istenen izim sayfas seilerek, parann grnleri ve perspektifi, izim sayfasna aktarlr.

ekil 2.18: Grnlerin izim sayfasna aktarlmas

2.4.4.llendirme
llendirme tools mensndeki dimensions komutuyla yaplr.

ekil 2.19:Eklemeli ve mutlak llendirme

2.4.4.1. Eklemeli llendirme

Bir nceki l izgisinden itibaren yaplan llendirmedir, artlda denir.

2.4.4.2. Mutlak llendirme

Btn llerin bir noktaya gre yapld llendirmedir.

59

2.4.5. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi

Para izildikten sonra izim sayfas alr.izim sayfasnn solundaki model view mensnden sometric seilir, daha sonra sayfann istenen yeri tklanarak, parann isometrik perspektifi izim sayfasna aktarlr.

ekil 2.20:zometrik Grntlerin izim Sayfasna Eklenmesi

2.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn Eklenmesi 2.4.6.1. Yzey Przllnn Eklenmesi

Yzey przll izim sayfasndaki annotatios mensnden surface finish komutuyla eklenir. Ra 1.6:Yzey snr1.6m Ra 0.8:Yzey snr0.8m przllnn przllnn st alt

0.5:Ar ileme kalnl 0.5 mm 2.5 Rz :2.5 mm rnek uzunluu,16 ile 6.3m deerlerinde snrlandrlm.

ekil 2.21: Yzey przllnn eklenmesi

60

2.4.6.2. Toleranslarn Eklenmesi

Toleranslar, annotations mensnden eklenir. geometric tolerance komutuyla

ekil 2.22:Tolerans penceresi

2.4.7. zel lemler

Simgesi tklanarak resim zerindeki zel ilemleri belirtebiliriz. retim ncesi veya sonrasnda yaplacak baz ilemler ve aklamalar, eklin veya kadn uygun bir yerinde yaplr. rnein sertletirme, birlikte ilem grecek paralar bu alanlara yazlabilir.

ekil 2.23: Resme ekleye bileceimiz zel ilemler

61

2.4.8. Kesit Alnmas

Kesit alma section view komutuyla yaplr.

A ekil 2.24:Kesit alma

A:Kesit alnacak parann st ve n grn. B:Section viewKomutu ile parann kesilecek olan ekseni belirtilerek, kesitin alnaca yere tanr.

2.4.9. Detay Grnler

Detay grnler bir parann anlalabilir grnleridir. Grn says paradan paraya deiir.

ekil 2.25: Detay grnler

62

2.4.10. leklendirme
leklendirme ile kk paralar byltlerek anlalr hale getirilir. Byk paralar da kltlerek izim sayfasna smas salanr. Ana para lei Levha lei Kullanc lei
ekil 2.26: leklendirme

2.4.11. izilen Resimlerin ktlarnn Alnmas

File > Print mensnden alan diyalog penceresinden yazc seilir. Gerekirse yazc ayarlar ve n izleme yaplarak sayfa yazcya gnderilerek kts alnr.

ekil 2.27

63

2.5. kalp Para Yapm Resimlerinin izilmesi

2.5.1. Birinci ekme ile Elde Edilecek Para Yapm Resmi ve Kalp Tasarm

ekil 2.28. paras

ekil 2.29. ekme kalb

64

13

R3

ekil 2.28 deki i parasnn retimin yaplaca kalp tasarm ekil 2.29da gsterilmektedir.

2.5.2. Kalp Dii ekme Plakasnn izilmesi

Kalp dii ekme plakas balama sap ile birlikte tek para dnlmtr. Dii ekme plakas ve balama saplar ayr ayr dnlebilir.

ekil 2.30: Kalp dii ekme zmbasnn izimi

65

2.5.3. ekme Zmbasnn izilmesi

N6 N3
4
R2

11 26 10 70 6

SECTION L-L

ekil 2.31. ekme zmbasnn izilmesi

2.5.4. Bask Plakasnn izilmesi

90 80 5 31 6 12

ekil 2.32. Bask plakasnn izilmesi ( Sac tutucu , pot emberi )

66

10

46

2.5.5. Kalp Alt ve st Plakalarnn izilmesi

13 M24 24 25 8 170 190 60 120

ekil 2.33. Kalp st plakasnn izi

70 12 30 8 16 190 M6 120 60 36

22

ekil 2.34. Kalp alt plakasnn izimi

67

2.5.6. Klavuz Kolon ve Burlarnn Resminin izilmesi

N6 N3
22 138 3 x4 5

N3

ekil 2.35: Klavuz kolon ve burlarnn resminin izilmesi

2.5.7. Yerletirme Elemanlarnn ( Mastarlarn ) izilmesi

3x45 51 80 11 6
ekil 2.36:Yerletirme elemanlarnn ( mastarlarn ) izilmesi

68

68

2.5.8. Zmba Tutucu Plakasnn izilmesi

44 5 80 170 10 35

ekil 2.37. Zmba tutucu plakasnn izilmesi

2.5.9. karc, Syrc Sistem ve Elemanlarn izilmesi

16

32 18 8 M10 32
R1

12 30 72

10

ekil 2.38. karc, syrc sistem ve elemanlarn izilmesi (tme plakas )

69

25

2.5.10. Kalp Balama Sapnn izilmesi

R2

45

ekil 2.39. Kalp balama sapnn izilmesi

2.6. Komple (Montaj) Resmi izmek

2.6.1. Komple Resimlerin Tanm ve izili Amalar
KOMPLE RESM: Birok paradan oluan bir btnn, paralarn bir arada, bir veya daha fazla grnte gsteren teknik resimlere komple resim denir (TS 8273e gre). Komple resimle; izilen para resimlerinin, btn ierisindeki yeri ve konumu grlr. Paralarn bir araya getirilerek birbirine nasl uyutuu ve farkl pozisyonlar, komple resimlerde gsterilir. Ayrca komple resimle mekanizmann alma sistemi daha iyi anlalr. Bylece para resmi izen teknik eleman izdii resmin nerde nasl altn bilerek izmi olur.

2.6.2. Komple Resimleri Oluturan Grup Resimlerin izilmesi

Grup resmi, komple bir resmin zerinde, bir grupta toplanabilen elemanlarn konumlarn ve biimlerini, lekli ve toplu olarak gsteren resimlerdir. Kalp komple resimleri genelde, kalp alt grubu ve kalp st grubu olmak zere iki gruptan oluur.

2.6.3. Komple Resim Yaz Alanlar (Antetler) Tanm ve Kullanm Amalar

Para resmi zerinde gsterilmeyen baz bilgiler, yaz alan veya antet dediimiz izelgelere yazlr. Antet; teknik resimlerin idari ve teknik ynden tantlmas ve pratik olarak kullanlabilmesi amacyla yeterli bilgileri tayan en az 170 mm uzunluunda ve en az 40 mm yksekliinde olan dikdrtgen biiminde bir izelgedir. Bu izelge, yazlacak bilgileri tam olarak kapsayacak boyut ve ekilde, ayrca yatay ve dikey olarak blntlere ayrlr. Antet; resim kadnn daima sa alt kelerinde ve ereve izgisine bitiik olarak izilir. Antet; kurumun ad, parann ad, lek, resimde sorumlu kiilerin ad, imza ve tarihler, paradan ka adet retilecei ve hangi malzemeden yaplaca gibi bilgileri tamaldr.

70

M24

40

10

2.6.4. Komple ve Grup Resimlerinin izilmesi

Komple resimlerin izilebilmesi iin belirli kurallarn bilinmesi ve uygulanmas gerekir. Bu kurallar aada sralanarak aklanmtr.

2.6.4.1. Genel Resim Kurallar

Komple resimlerin iziminde kullanlan kurallar, teknik resim kurallardr. Burada balant elemanlarnn (Cvatalar, pimler) balanma ekillerine dikkat edilmesi gerekir. Ayrca kesit alma kurallarnn iyi bilinmesi gerekmektedir.

2.6.4.2. Grnler
Komple resimlerin izimlerinde aadaki hususlara dikkat edilir: Komple resimler, mmkn olduu kadar en az grnle ifade edilmelidir. izilecek grnler simetrik ise; yarm grn veya yarm kesit olarak izilebilir. Temel grn olarak her zaman, n grn izilmeli gerekiyorsa baka grnlerde izilmelidir. Seilen grnlerde, paralarn montaj durumlar ok ak bir ekilde ifade edilmelidir. Kalp komple resimleri ounlukla n ve st grn olarak izilirler. n grn kesit alnm ekilde gsterilir.

2.6.4.3. Kesitler
Kesit kurallar, komple resimler iinde aynen uygulanmaldr. Dikkat edilecek hususlar u ekilde sralanabilir: Sistemlerin i ksmlarndaki bant ve takllar kesit alnarak gsterilmelidir. Kesit alnarak gsterilen paralardan birbirine temas edenler, ters ynde tarama izgileri ile taranmaldr. Geni ve dar olan paralarn tarama aralklar farkl olmaldr.

2.6.4.4. lekler
Komple resimler; kullanma amacna veya anlatm imkanlarna gre belirlenen resim katlarna, en uygun lekle izilir. TS3532ye gre lekler yledir: Tabii lek: 1:1 Kltme lekleri: 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100 Byltme lekleri: 2:1, 5:1, 10:1

2.6.4.5. izgiler
Komple resimlerde izgiler: TS 10845 ve TS 10846ya uygun olmaldr. Birbiri ile ilgili komu paralarn temas eden yzeyleri tek izgi ile ifade edilmelidir. Balama sistemlerinde i paralar, hareket snrlar ve komu paralar, iki noktal kesik izgilerle belirtilir. Kesik izgiler mmkn olduu kadar kullanlmamaldr. 71

2.6.4.6. Numaralandrma Kurallar

Komple resim izildikten sonra, paralar arasndaki mnasebetlerin belirlenmesi ve aklanmas amacyla her parann, organn ve grubun montaj bakmndan numaralandrlmas gerekmektedir. Numaralandrmann amacna hizmet etmesi iin, uygun ve doru bir sistemin kullanlmasna dikkat edilmelidir: Montaj numaras aadaki sistemlere gre verilir. Montaj srasna gre numaralandrma. Para byklklerine gre numaralandrma (En byk paraya bir numara verilir). malat yntemlerine gre numaralandrma (Torna, freze, vargel). Montaj numaras verilirken aadaki kurallara uyulmaldr. Makine veya sistemi meydana getiren her paraya, srayla bir numara verilir. Bir makinede bulunan, birbirinin ayn paralara, yeri ne olursa olsun sadece bir defa numara verilir. Para numaras verirken yalnzca rakam kullanlmaldr. Btn para numaralar ayn iaretleme tipinde ve ykseklikte olmaldr. Kullanlan rakam ykseklikleri, resimdeki llendirme iin kullanlan rakamlarn yaklak iki kat olmaldr. Rakamlar daire iine alnmamaldr. Daire iine alnacak rakamlar varsa, daire ap rakam yksekliinden biraz fazla olmaldr ve ince izgiyle izilmelidir. Numaralandrmada kullanlan klavuz izgileri aadaki kurallara uygun izilmelidir. Her para numaras, ilgili paraya bir klavuz izgi ile birletirilmelidir. Bu izgi ince olmaldr. Klavuz izgisinin paray gsteren ucuna kaln bir nokta, eer dar bir paray gsteriyorsa kanca veya ok kullanlr. Para numaralar daire iine alnyorsa, klavuz izgisi, dairenin merkezine ynelmi olmaldr. Klavuz izgileri birbiriyle kesimemelidir. Klavuz izgileri, mmkn olduunca ksa ve para numarasndan belli bir ayla izilmelidir. Klavuz izgileri birbiriyle yatay ve dikey olmamal ayn zamanda birdierine paralel izilmemelidir.

ekil 2.40:Numara verme

72

2.6.4.7. Resim Numaras Verme

Komple bir sisteme ve detaylarna (Paralarna) ait izilen resimlere, birer resim numaras verilmelidir. Aada genel esaslar verilmi olup numaralama ilemi buna uygun yaplmaldr. Kurumun numaralandrlr, hazrlad resimler, kendi aralarnda snflandrlmak zere

Numaralama iin, ard sra saylar elde edecek bir kural bulunmaldr, Herhangi bir para, eitli makinelerde kullanlsa dahi, ayn resim numarasn tamaldr. Numaralarn sistemli olarak verilebilmesi iin bir izelge tutulmaldr.

1
Ana N u m ara

2
G ru p N u m aras

3
O rgan N u m aras

4
P ara N u m aras

M 99

00

M 99 - 0 - 0 - 00
ekil 2.41: Komple resim numaras verme M: niversal Mengene 99: Resim 1999 ylnda izilmi

ekil 2.42: Balk ksm ve lleri

73

2.6.4.8. Komple (Montaj) Yaz Alan (Antet) lleri, izimi ve Doldurulma Kurallar
10 70 25 15 35 30

7 6 5 4 3 2 1
M o n ta j No

s t Pl aka Zmba Pl ak as Y er l e t ir me Mast ar Sa Tut ucu ek me Di is i ek me Er kei A l t Pl aka

P a r a n n A d v e A k la m a la r

1020 1020 1040 1020 6 S P K 1 .2 0 8 0 S P K 1 .2 0 8 0 1020

M a lz e m e

1 1 1 1 1 1 1
Adet

............... ............... ...............

B A L IK
ekil 2.43: Para listesi ve lleri
Para Nr. Resimde kullanlan para numaralar aadan yukar doru buraya yazlr. Resim Nr. Standart Nr. Resmi izilmise resim numaras, standart bir eleman ise standart numaras buraya yazlr.

C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 7 C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 6 C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 5 C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 4 C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 3 C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 2 C K 0 6 -0 5 -0 1 -0 1 R e s im N o S t a n d a rt N o

5 5 5 5 5 5

10

A k la m a la r

Ad ve Aklamalar: Parann ad ve standart gsterme ekli varsa buraya yazllr. Say: Para says buraya yazlr.

Malzeme: Malzeme sembolleri buraya yazlr.

Aklamalar: Eer resimle ilgili arlk, ham ller, kalp no, marka ve hazr gibi bir aklama varsa buraya yazlr.

Say Bu satrlara izen ve kontrolle ilgili bilgiler 3.5 mm yazyla yazlr. izen Kontrol St.Kont. lek

Ad ve Aklamalar Tarih Ad

Resim Nr. Standart Nr. Say mza

Para Nr. Malzeme

Aklamalar Firma ad veya okul ad, blm ad 3.5 mm yaz ile yazlr.

Resim Numaras

lek

1:1
5:1 1:2

lek: Bir resmin lei 5 mm yazyla boluun tam ortasna yazlr. Baz ayrntlar iin esas lekten baka bir lek kullanldnda esas lein altna daha kk rakamla bu lek veya lekler yazlr.

in ad: in ad 5 mm yaz ile boluun tam ortasna yazlr.

Say Resmi izilen kompleden ka adet yaplaca 5 mm yazyla bu bolua yazlr.

Resim Numaras izilen para, organ, grup, veya komplenin resim nr.s 5 mm yaz ile bu bolua yazlr.

ekil 2.44: Balk ve para listesinin izimi ve doldurulmas

Balk, resim kadnn sa alt kesinde yer alr ve montaj resimlerinde, para resimleriyle birlikte kullanlr. ekil 2.35te sadeletirilmi balk grlmektedir.

74

Balk izimi ile ilgili baz kurallar u ekildedir: Balklarn iziminde, evre izgileri ve dey izgiler 0.5 mm ve dier yatay izgiler 0.25 mm izgiyle izilmelidir. Balkta yazlar, yatay satrlar eklinde ve ilgili boluun ortasna yazlmaldr. lek, say, iin ad ve resim numaralar 5 mm, dier bilgiler 3.5 mm yaz ile yazlmaldr. Yazlar serbest elle (Standart yaz tipinde) ablonla veya bilgisayar ortamnda yazlmaldr. Para listesi; toplu teknik resimlerde her parann kodunu, adn, malzemesini, zelliklerini, saysn, biimini vb. gsteren ve teknik resim kadnda baln zerine yerletirilen izelgedir. ekil 2.36. da grlmektedir. Para listesi izimi ile ilgili baz kurallar unlardr: Para listesi, resim kadnn sa alt kesindeki balk alannn stne yerletirilmelidir. Para listesi balkla balantl olmal, evresi ve dey izgiler 0.5 mm, yatay izgiler 0.25 mm izgiyle izilmelidir. Para listesinde yazlar, yatay satrlar halinde aralar 0.25 mm ince izgiyle ayrlm olarak yazlr. Yazlar serbest elle, ablonla veya bilgisayar ortamnda 2.5-3.5 mm yaz ile yazlmaldr. Para listesi, baln hemen zerine yerletirilmise; para numaralar aadan yukarya doru yazlmaldr. Para listesi, yaz alan dnda ayr bir para listesi halinde veya kadn herhangi bir yerine yerletirilmise; para numaralar yukardan aaya doru yazlmaldr. ekil 2.37de para ve balk ksmnn doldurulmas aklanmtr. ekil 2.38da antedin doldurulmu hali gsterilmektedir.
1 Say Alt Plaka Parann ad ve boyudan Tarih izen Kontrol Stan. Kont. lek Ad K06-05-0101 Resim Nu. Standart Nu. imza Say

l
Mont Nu.

1020 Gere Aklamalar

EKME KALIBI
ekil 2.45. Antedin doldurulmu hali

Resim Nu

1:2

K06-05-0100

75

2.7. Katlarn Montaj (Bilgisayar Ortamnda)

Montajn yaplabilmesi iin oluturulmu ve kaydedilmi paralar olmaldr. Yeni montajlar, dorudan ya da ak bir paradan oluturulabilir. Make Assembly From Part/Assembly komutunu kullanarak , ak bir paradan yeni bir montaj retilebilir. Para, yeni montajdaki ilk bileen olarak kullanlr ve uzayda sabitlenir.

2.7.1. Katlarn Montaj Ortamna Alnmas

Katlar montaj ortamna Make Assembly From Part/Assembly komutuyla alnr. Bu komut yeni dosya alnda seilecei gibi standart ara ubuundaki Assembly simgesi tklanarak da alabilir.

ekil 2.46:Assembly komutuyla katlarn montaj ortamna alnmas

ekil 2.46. da alan pencerede browse tklanarak montaj yaplacak paralar kaytl olduklar dosyalardan montaj ortamna alnabilir. Katlarn montaj ortamna alnmasnn dier yolu da montaj dosyas akken open komutundan montaj ortamna alnacak para alr. Window mensnden, horizontally veya vertically tklanarak ekran blnerek para ve montajn ayn ekranda grlmesi salanr. Para zeri farenin sol tuuyla basl tutularak montaj ortamna tanr ve braklr, bylece para montaj ortamna alnm olur.

2.7.2. Standart Birletirme Elemanlarnn Montaj Ortamna Alnmas

Kalplarda kullanlan standart birletirme elemanlar pimler, cvatalar, somun ve rondelalardr. Standart birletirme elemanlar montaj ortamna, aadaki sra takip edilerek alnr.

76

Standart birletirme elemanlar tasarm aacndaki mensyle alr.

toolbox

ekil 2.47: Toolbox mens

ekil 2.48: Seilen elemann montaja alnmas

Bu menden birletirme elemannn standardn eidini ve tipini seeriz.(ekil 2.47). Setiimiz zellikteki birletirme elemanlarnn ekilleri altta grlr. Bu elemanlardan montaj ortamna alnacak elemann zerinde farenin sa tuuna baslarak insert into Assembly tklanr (ekil 2.48). Daha sonra birletirme elemannn llerini belirleyeceimiz pencere alr (ekil 2.48). Bu pencereden birletirme elemannn lleri girilir. Add tklanr, sonra OK tklanarak birletirme eleman montaj ortamna alnm olur (ekil 2.49).

ekil 2.49: Seilen elemann llerinin girilmesi

ekil 2.50: Birletirme elemanlar

77

2.7.3. Montajn Yaplmas ve likilendirilmesi

Paralar oluturulmu, bir kalbn montajn ilem srasna gre yapalm. Assembly komutunu kullanarak yeni bir montaj dosyas alr. Browse dmesinden kalp gvdesi montaj ortamna arlr. mleci orijin sembol zerinde tklayarak gvde orijine yerletirilir. Not: Montaja eklenen ilk bileen, varsaylan durumda sabittir (Fixed). Sabit bileenler, tanamazlar ve montaja eklediimizde yerletikleri konumda kilitlenir. Yerletirme ilemi, bileenin orijini, montajn orijini konumuna gelecek ekilde olmaldr. Bu ayn zamanda, bileenin referans dzlemlerinin, montajn dzlemleriyle akt ve bileenin tam tanml olduu anlamna gelir. Bu yzden kalplarda gvde sabit bileen olarak seilir ve orijine yerletirilir. Dier kalp paralar srayla gvde zerine ina edilerek montaj yaplr.

2.7.4. Montajn Analizi

Bir montaj zerinde birok tipte analiz gerekletirilebilir. Bunlarn arasnda ktle zelliklerinin hesaplanmas ve akmalarn kontrol saylabilir.

2.7.4.1. Ktle zellikleri Hesaplamalar

Mevcut montaj aalm. Ktle zelliklerine; tools ara ubuundaki Mass Properties simgesi tklanarak renilir. Sonular: Sistem, hesaplamalar yapar ve sonular bir rapor penceresinde grntler. Hesaplamalardaki birimleri deitirmek iin options iletiim kutusu kullanlabilir. (ekil 2.50.) Close dmesiyle pencere kapatlr. Bu penceredeki baz ifadelerin anlamlar unlardr: Output coordinate koordinat sistemi. Principle Axes: anlamlarna gelir. system: kt

Center of Mass: Ktle merkezi. Birincil eksenler,

ekil 2.51. Interference detection penceresi

78

2.8. Kalp Komple (Montaj) iziminin Yaplmas

Kalp komple resminin iziminde aadaki sra takip edilir: Uygun grnleri semek ve kalbn kaplayaca yer hakknda bilgi edinmek iin serbest elle bir kroki izilir. Bu kroki izilirken i parasnn nceden ilenmi yzeyleri dikkate alnmaldr. izimin yaplaca standart kat lleri belirlenir. Kat llerine uygun olarak izim lei belirlenir. Krokide kalp hakknda bir sonuca vardktan sonra, grnler arasnda yeteri kadar boluk braklarak i parasnn yeter saydaki grnleri krmz kalemle veya eksen izgisi olarak dikkatle izilir. izilen grnlerin evresine, yerletirme ve balama elemanlar ile kalp gvdesiyle ilgili prensipler doru izlenerek i kalbnn grnleri yerletirilir. Kalbn resmi i paras yerinde yokmu gibi grnr ekilde izilir. Kalip resmi, yerletirme ve balama elemanlarinin konumlarina ve belli koordinat eksenlerine gre llendirilir. Btn paralar iin bir gere listesi hazrlanr. Kalp komple resimlerinin karmakl ve balant elemanlarnn okluundan dolay n grn, st grnte belirtildii biimde kesit grn olarak izilir. ok karmak kalplarda alnan kesit yeterli olmaz ise bir kesit daha alnp kesit grn yan grnte de gsterilebilir. st grn kada ortal bir ekilde izilir ve zerinde, n grnn izilebilecei kadar boluk braklr. Komple izimi numaralandrlr. Antet izilip doldurulur. Resim kontrol edilir.

2.8.1. Kalp Komple Resminin izilmesi

ekil 2.52de Silindirik ekme kalb komple resmi gsterilmitir. Silindirik ekme kalb, silindirik para retimi iin tasarlanmtr. paras ekil 2.53teki para retimi iin tasarlanmtr.

ekil 2.52: retilmek istenen i paras

79

ekil2.53: ekme kalb

80

ekil 2.54. ekme kalb

81

2.8.2. Kalp Komple Resmi Numaralandrlmas ve Antedinin Doldurulmas

ekil 2.55 .ekme kalb komple resmi ve antedinin doldurulmas

82

34

3 1 2 1 1 3 3 4 1 1 2 1 2
1 1

1 1 1 1 1 1 1 Say

Toplam para tici Pim Drme Cvatas M12 Somun Yay Yay M8x25 Allen Bal Cvata M6x15 Hava Bal Cvata M8x40 Allen Bal Cvata Saplama Yay Destei Bur Balama Sap Stn Drc tme Plakas st Plaka Zmba Plakas Yerletirme Mastar Sa Tutucu ekme Diisi ekme Erkei Alt Plaka Parann ad ve boyudan Tarih Ad

TS 2337/1 TS I441/1 Hazr Hazr Hazr TS I441/1 TS I441/1 TS I441/1 TS I441/1 K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01K06-05-01Resim Nu. Standart Nu. imza Say

22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 l Mont Nu.

Civa elii 8.8 8.8 Yay elii Yay elii 8.8 8.8 8.8 8.8 1020 Bronz 1040 4140 1040 1040 1040 1040 1040 1060 1.2080 1.2080 1020 Gere

Hazr Hazr Hazr Hazr Hazr

Hazr

Aklamalar

izen Kontrol Stan. Kont. lek Resim

1:2

EKME KALIBI
Tablo 2.1

K06-0501-00

83

ekil 2.56:Tekrar ekme kalb

84

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Parann yerletirilme eklini iziniz

NERLER
Parann ilenmi yzeyine uygun yerletirme eklini belirleyiniz. Para resmini eksen izgisi veya renkli kalemle iziniz. Para ekline uygun kalp gvde tipini belirleyiniz. paras oturacak ekilde kroki kalp gvdesini iziniz. Kalbn n grnnn izilecei yzeyi seiniz. Kalbn en az ka grnte izilebileceini belirleyiniz. Kalplarda genelde n ve st grn izmek montaj tantmak iin yeterli olacaktr. st grn ile n grn arasndaki mesafeyi bulunuz. Ykseklik llerini toplaynz. Oluturulacak komple resim antedinin yksekliini bulunuz. Bulduunuz ykseklik deerlerini toplaynz. Grnlerdeki en uzun genilie, numaralandrma izgi boylarn da ekleyerek, izim geniliini bulunuz. Kalb en iyi tantacak bykl, lek standartlarndan belirleyiniz. Kalp tipi ve i parasna uygun oturma kaidesi tipi belirleyiniz. Oturma kaidesini kalp gvdesine yerletiriniz. Kalb oluturan paralarn malzemelerini belirleyerek adlandrldklar numaralar reniniz. Kalpta kullanlacak standart elemanlarn llerini, saylarn ve standart numaralarn bulunuz. paras konum belirleme elemanlarn seiniz. Konum belirleme elemann i paras evresine iziniz paras biimine uygun seri balama elemann (Kam, cvata) seiniz. Seri balama elemanlarn i parasna temas edecek ekilde iziniz. 85

Kalp gvdesini iziniz

Malzeme oturma kaidelerini iziniz.

Balant elemanlarn iziniz. Konum belirleme elemanlarn iziniz.

Seri balama elemanlarn ve sistemlerini iziniz.

Montaj resmini iziniz.

Paralar numaralandrnz

Yaz alann (balk, antet) doldurunuz.

lekle belirlenmi komple resim byklnn en iyi yerleecei, standart kad belirleyiniz. Standart kad belirlerken, resmin ne ok kk ne de kenar izgilerine taacak kadar byk olmamasna dikkat ediniz. ok zel kalplar hari, kalp resimlerinin n ve st grnle gsterilmesi yeterlidir. Burada nemli olan n grnn iyi seilmesidir. n grn olarak, kalbn geni ve ak bir ekilde grld yzeyi seiniz. Antedin balk ksm kadn sa alt kesinde olmaldr. Para listesi balk ksmnn stne, buras elverili deilse kadn uygun grlen bir yerine yerletirilebilir. Paralar montaj srasna gre numaralandrnz. Numaralar mmkn olduunca n grnte vermeye alnz. Yaz alann doldururken standart paralarn, standart numaralarn dier paralarn da resim numaralarn yaznz. Standart paralarn adlarnn yanna llerini de yaznz. Malzeme ksmna o parann imal edilecei malzemenin numarasn yaznz.

86

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyetinde edindiiniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli ve doruyanl tr sorular sorulmutur.

B-OKTAN SEMEL SORULAR

1. 2. 3. Bir kalp komple resmi en iyi hangi grnlerle gsterilir ? A) st-Sa yan. B) st-n. C) n-Sol Yan. D) n-Sa Yan. Antedin balk ksm resim kadnn neresinde olmaldr? A) Sa Alt. B) Sol Alt. C) Sol st. D) Sa st

Aadakilerden hagisi ekme kalbnn temel karakteristik paras deildir.? A) ekme Diisi B) Pim C) Yerletirme Mastar D) ekme Erkei Kalp paralarn montaj ortamna almak iin aadakilerden hangisini tklarz ? A) B) C) D)

4.

5.

Aadakilerden hangisi montaj ortamndaki katlarn, ilikilendirilmesini salayan komuttur ? A) B) C) D)

6.

Aadaki komutlardan hangisiyle montajn ktle zelliklerini renebiliriz ? A) Mass properties. B) C) C) 5:1 D) D) 10:1

7. 8. 9. 10.

Aadakilerden hangisi kltme leidir.? A) 2:1 B)1:5

Montaj srasna gre yaplan numaralandrmada ilk numara hangi paraya verilir ? A) Gvdeye B) Balama Elemanna C) Pabuca. D) Pime. Aadakilerden hangisi standart kalp eleman deildir ? A) Cvatalar. B) Kalp Gvdesi. C) Somunlar D) Pimler

Antedi doldururken standart para llerini hangi ksma yazmalyz ? A) Ad ve Aklamalar. B) Para Nu C) Say D) Malzeme

87

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme ve uygulama faaliyetlerini tekrarlaynz.

88

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

ekildeki para ekme Kalb ile retilecektir. Modlle kazandnz yeterlilii lmek iin parann retiminde kullanlacak kalb tasarlaynz. ncelikle tasarmnzda gerekli hesaplamalar yaptktan sonra kroki resim olarak iziniz. Daha sonra yapm ve komple resimlerini iziniz. Bunun iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda hayr seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran yapmanz gerekmektedir.

89

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Parann anmn hesapladnz m ? Parann ka operasyonda retileceini hesapladnz m ? retilecek parann n grnn izdiniz mi ? retilecek parann st grnn izdiniz mi ? Kalp montaj resminin izim leini belirlediniz mi ? izimin yaplaca kat llerini belirlediniz mi ? izilecek grnleri belirlediniz mi ? Yaz alann belirlediniz mi? Kalpta kullanlacak paralarn malzemelerini ve standart paralar belirlediniz mi ? parasn eksen izgisi ile izdiniz mi ? paras oturma kaidesini izdiniz mi ? Kalp gvdesini izdiniz mi ? Seri balama elemann izdiniz mi ? Yaz alann (Balk, antet) doldurdunuz mu ? Kalp paralarn CAD ortamnda oluturdunuz mu ?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

90

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modlle kazandnz yeterlilii lmek iin bir parann ekme kalbnda retileceini dnerek gerekli kalp tasarmn yapnz ve bu kalb oluturacak olan btn elemanlarn yapm resimlerini ve montaj resmini iziniz. Bunu yapabilmeniz iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda hayr seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renip yapmanz gerekmektedir (Paray kendiniz belirleyiniz). Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile modl geip gemeyeceiniz size bildirilecektir. Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac AIKLAMA: MAKNE TEKNOLOJS ekme Kalplar 1 Tarih: rencinin

Kalp tasarm yapmak, yapm ve Ad Soyad: montaj resimlerini izmek Nu: ekme Kalp tasarmn Snf: yapabilecek,.yapm ve montaj Blm: resimlerini izebileceksiniz. rencinizin yeterlik lme faaliyeti sonunda aadaki performans testini doldurunuz. Yapm olduu ilemlere (Evet) yapamad ilemlere (Hayr) olarak iaretleyiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Parann anmn hesapladnz m ? Parann ka operasyonda retileceini hesapladnz m ? retilecek parann n grnn izdiniz mi ? retilecek parann st grnn izdiniz mi ? izimin yaplaca kat llerini belirlediniz mi ? izilecek grnleri belirlediniz mi ? ekilecek parann ilkel anmn buldunuz mu? ekme ap ve derinliini hesapladnz m? Radys deerlerini hesapladnz m? ekme boluu deerini buldunuz mu? ekme kuvvetini hesapladnz m? Sa tutma kuvvetini buldunuz mu? Dii ekme ve bask plakasn llendirdiniz mi? Para merkezleme elemanlarn belirlediniz mi? Zmba llerini belirlediniz mi?

Evet

Hayr

91

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

Kalpta kullanlacak paralarn malzemelerini ve standart paralar belirlediniz mi ? st plaka llerini belirlediniz mi? Alt plaka llerini belirlediniz mi? Zmba tutucu plaka llerini belirlediniz mi? Yerletirme elemanlarn belirlediniz mi? Balant elemanlar adet ve llerini belirlediniz mi? Klavuz kolon ve bur llerini belirlediniz mi? karc, syrc, itici sistem ve elemanlarn belirlediniz mi? Kalp balama sap yerini buldunuz mu? Standart kalp elemanlarn belirlediniz mi? Kalb oluturan elemanlarn yapm resimlerini kurallara uygun izdiniz mi? Kalbn montaj resmini izdiniz mi ?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksiklikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Baarsz veya eksik bilgileriniz var ise; eksik faaliyete dnp aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak modl bilgilerini tekrar ederek faaliyeti tamamlaynz.

92

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B C B A D A C D A B

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A D C B A D B C A A

93

KAYNAKA KAYNAKA
YELBEY brahim, Bar YELBEY, Kalplk Teknii Bursa, 2002. BACI Cemil, BACI Mustafa, Teknik Resim, 2.Cilt, Ankara, 1973. ERKN Yakup,Uygulamal Sac Metal Kalp Konstrksiyonu,Ankara,1986. SERFEL Y.Saip, Malzeme Bilgisi,stanbul, 2000. TZEL Seluk, eviren ve Editr, SolidWorks 2004 Paralar ve Montajlar UZUN brahim, Yakup ERKN, Sac Metal Kalpl,stanbul,1983. http://www.makinakalip.com http://www.idealkalp.com http://www.anadolcivata.com http://www.enderltd.com http://www.makineteknik.com http://www.gsb.com.tr http://www.ses3000.com http://www.fibro.de.com http://www.vektorel.org http://www.akermak.com http://www.modulteknik.com http://www.makineteknoloji.comL

94