ARAPA BAZI BLMSEL SZCKLER VE TERMLER

nci KOAK Manche arabische wissenschaftliche Wrter stammen aus dem Sanskrit, aus den aegyptischen und sumerischen sowie persischen Sprachen. Der Kulturwandel bewirkt auch den Sprachwandel. Infolgedessen sind viele Lehnwrter im Deutschen , Italienischen usw. Das Wort Ziffer stammt aus dem arabischen sifr und das heisst " leer " . Ziffer bedeutete ursprnglich Null. Dieses Wort (sifr) wurde von al- Chawarizmi abgeleitet. Zum Beispiel wird das Wort Kaffee auch in deutscher Sprache gebraucht . Dieses Wort ist ursprnglich arabisch nicht echt deutsch.Die Europaeer sollen das Wort kahve, zuerst von den Trken gehrt haben. in gleicher Weise schreibt Enno Littmann in seinem Buch Morgenlaendische Wrter im Deutschen" so: " - trkische Wrter [wanderten] nach Deutschland , meist auf dem Wege ber Ungarn oder die slavischen Laender, und unter diesen waren wieder manche nicht echt trkisch , sondern von arabischer , persischer oder indischer Herkunft (S.4)." In der Tat sieht man viele morgenlaendischen Lehnwrter in den europaeischen Sprachen. Zum Beispiel das Wort Chemie ist auch in die deutsche Sprache von den Arabern im Mittelalter gekommen. CEBR: Arapa'da , cebr szc , bir krk kemii yerine koymak yani dzeltmek anlamndadr.Harzemli bir Trk olan matematik, astronomi ve corafya bilgini Ebu Abdullah Muhammed b. Musa el-Harezmi (?-850?) "Hisab el-cebr ve'1-mukabele " adl eserinde ilk kez cebir szcn kullanmtr. Avrupallar , "el- cebr ve'1-mukabele " ifadesini tercme etmekte ok zorlanmlardr. Uzun sre Latince'de el- cebr szc ayn ekilde kullanlm ve sonradan algebre, algebra biimini almtr. XIV . veya XV. yzyllarda ilk kez talya'da " el-mukabele " ksm kartlarak sadece algebra biimi benimsenmitir(l). Firuzabadi'nin " Kamus"unda el- cebr szc ; kr btnlemek, tamamlamak anlamnda aklanmtr. Krmak szcnn kartdr.Bir

46

NC KOAK

eyi slah etmek ,dzeltmek; kahretmek ,zorla yaptrmak anlamlan vardr.ki zt anlam olduu iin ezdaddan kabul edilmektedir(2).

da

Mukabele, eitlemek, denklem (ta'adl) anlamndadr. Bat dillerinde grlen Algrismo, Algorithmus, Algorismus, el-Harezmi'nin adndan eitli formlarda tretilmi szcklerdir (3). SIFIR: Sfr szcnn Sanskrit dilindeki ifadesinden Arapa'ya evrildii sanlmaktadr.Zira Arapa'daki saylar Hint kkenlidir. es-Sfr , bo ey anlamndadr(4). Sfr szc Almanca'ya ziffer olarak gemitir. Ziffer ; null, sfr , deersiz ,kymetsiz anlamlanndadr(5). Say ifade etmek iin kullanlan sfr szc de yine el-Harezmi tarafndan tretilmitir(6). Araplarda sfr szc , bo anlamyla baz atasz ve deyimlerde de grlmektedir. rnein: Elleri tm iyiliklerden bo kald (7). Aramzdaki sevgi bitti (8). : St bitti (boald)(9). Hatim et-Ta'i'nin u dizesinde de sfr szc grlmektedir:

(10)
"Tkettiim eyin bana zarar vermediini ve cimrilik ettiim eyden de , elimde bir ey kalmadn grrsn." " Sfr" szc , " ciphr" olarak ngilizce'de de kullanlmtr (11). NOKTA: Nokta, her taraftan kendini sona erdiren , kendinden baka snrlar bulunmayan veya uzunluu ,genilii ve derinlii olmayan eydir. Geometriciler , izgiyi oluturmak iin noktay hareket ettirirler(l2). bn el-A'rabi'nin verdii bir rnee gre nokta anlamndadr. u cmlede olduu gibi: Mallarndan sadece bir nokta kald . szc , kk bir para

ARAPA BAZI BLMSEL SZCKLER VE TERMLER

47

Burada nokta szc bir para ekin veya bir hurma aac ifadesini vermektedir(13).Yani nokta , "ok az , ok kk bir para " anlamnda kullanlmaktadr. KMYA: Eski kimya gm, bakr ve daha baka madenleri eritip iksir ad verilen, ne olduu bilinmeyen bir eyi bu erimi karma katarak altn yapma sanat olarak tanmlanmaktadr(14). Dilbilginleri arasnda kimya szcnn kkeni konusunda gr birlii bulunmamakla birlikte ou ,bu szcn Eski Msr dilinden geldii grn savunmutur. Eski Msrllarn kemt adnda ve kara toprak anlamnda bir ehirlerinin olduu bilinmektedir. Kemt , kararmak siyahlamak "anlamndaki fiilden tretilmitir. Bu szckle , Msr toprann bereketine de iaret edilmektedir. Eski Msrllarn urat bir sanatn da addr. Arap dilbilginleri kimya szcn, "el-kimiya' " eklinde kullanmlardr(15). Kimiya' szc, cevheri yani madenleri birbirine dntrmekte kullanlan cevher anlamndayd ve iksir szc ile eanlamlyd (16).Bu szcn branice olduunu ileri srenler de bulunmaktadr(l7).Kimya, bir eyi elde etmek iin kullanlan yntem anlamna da gelmektedir. rnein, kimiya' es- sa'ade, kimiya' el-gana, kimiya' el-kulub terimleri; mutluluk, servet ve gnl kazanma arac anlamlarna anlamlarndandr. (18). Eski kimyaya; san'at el-kimiya', san'at el-iksir, ilm es-sma'a, elhikmet, veya kimiya' denirdi. Bu bilime hacar (ta) veya miftah (anahtar) adlar da verilmitir(19).Eski kimyaclara, kimavi, kimi, kimiya'i, san'avi, iksiri ve ehl-i kaf da denmitir (20). Bu szck Avrupa'ya getii zaman, aynen kullanmlar ve alChemie veya Alchemy demilerdir. Almanca'da da Chemie biiminde orta ada kullanlmaya balanmtr (21). Kimya szcnn Yunanca olduu srlmektedir (22). gr de ileri

48

NC KOAK

ALTIN Altn szcnn Arapa'da birok ad bulunmaktadr. En ok kullanlan zeheb dir. Bu madene zeheb adnn verilmesinin nedenini yle aklarlar: ez-zeheb ( altn), zahaba (gitti) fiilinden tretilmitir. Altnn sahiplerinden ayrl abuk, dn yavatr. Onu gren kiinin de gzelliinden dolay aklnn bandan gitmesi nedeniyle zahab adnn verildii dnlmtr(23). SAFRAN el- Cevaliki'nin Arapa olduunu ileri srd bu bitki ad , baharat yapmakta kullanlrd. Bu bitkinin Sumerce'deki ad Sam azupiruydu. Arapa'ya Sumerce'den gemitir. Kimi dilbilginleri de bu szcn Farsa'dan Arapa'ya girdiini ileri srmlerdir. Cabir e-ukri, bunun mmkn olamayacan, nk bu szcn eski dillerde de yer aldn belirtmitir(24). Latince'de za'faran, Crocus Sativus olarak spanyolca'da azafrano, talyanca'da zafferano eklinde kullanlr (25). bilinmektedir.

BAKIR : (NUHASBakr anlamnda kullanlan nuhas insanolunun ilk tand madenler arasndadr. es-Sufr veya es-sfr da bakr anlamnda kullanlmtr. Bu szckler, Akkada'daki sipparru szcnden tretilmitir. Kbrs adasna da, bakr bulunduu iin, Cyprus ad verilmitir. Latince'de cprum, bakr anlamndadr. nglizce 'de copper Almanca'da kupfer olarak kullanlmaktadr (26). ELEKTRK: (KEHRUBA ( Kahruba veya kahraba szc, Farsa'da saman eken veya saman alan anlamndadr. Kahruba bir yere hafife srtldkten sonra saman pn oluan elektro-manyetik alan nedeniyle kendine doru ekmektedir. Kehruba bir tr reine sanlmt. Kehrubadan tebih taneleri ve sigara azl yaplmaktadr(27). -HATF)TELEFON: el-Hetf kk, yksek ve kuru bir ses anlamnda kullanlr. Ayrca, syleyenin grnmedii bir durumda duyulan ses demektir. Hatif, seslenen demektir. slamiyet'ten nce Araplar; llerde, dalarda, cinlerin insanlara seslendiklerine, kimisinin insan geree ,iyiye

ARAPA BAZI BLMSEL SZCKLER VE TERMLER

49

ynelttiine, kimisinin de insan azttna inanrlard. Seslenen cine hatif adn verirlerdi. Bu inan slamiyet'ten sonra da srmtr. Ancak bu kez , seslenenin melek veya cin olduuna inanlmtr (28). Bu inanla , echo arasnda byk bir benzerlik vardr. Echo, kutlu bir kzdr. Zeus'un bile sevgisini kazanacak kadar gzeldir. Orman perileri tarafndan bytlmtr. Yalnzl sever, ormanlarda tek bana yaar. Bizim Nerkis dediimiz Narkissos (Narcisse) adl gzel bir delikanlya ak olmutur. Delikanl onun akna nem vermediinden Echo, yanp yaklmaya, alayp inlemeye balam, ormanlar sesiyle dolmu, sonunda eriyip bitmitir. Fakat lmnden sonra iniltisi, dalarda, ormanlarda kalmtr ki, yank budur(29). Narkissos, mitolojide rmaklar Tanrs Kephisos'un oludur. Echo, bu delikanlya ak olur; fakat o, bu akla hi ilgilenmez. Bunun cezasn yle ektirirler: Onu bir kayala atarlar .Orada bir kaynak vardr. Susar, su imek iin kaynaa eilir. Suda kendini grr, kendisine ak olur. Kamak isterken der boulur. Vcudundan gze benzer bir iek kar. Bu iee nerkis derler. Kyamete dek gzellere, gzellie hayran hayran bakar durur. Bu mitolojinin kahramannn ad Arapa'ya nercis, Farsa'ya ise nerkis olarak gemitir. Dou-slam edebiyatnda gz daima nerkise benzetilir. Yalnz kendini beenip ak olmaya ve bakasyla ilgilenmemeye Narsisizm ad verilir (30). - KAHVE VE (KAFEN) Gney Etiyopya'da ve Arap Yarmadas'nn gneyinde yetien kahve aacndan elde edilen kahve XVI. yzylda Afrika'dan Habeistan valisi zdemir Paa tarafndan Yemen yoluyla ithal edilmi ve Trkler araclyla Avrupa'da da tannmtr (31). Kahvenin Avrupa'ya XVII. yzyln balarnda gittii bilinmektedir. Hindistan ve Brezilya'ya da Yemen'den getii ileri srlmektedir. Kahve szc Arapa'dr ve arap anlamnda kullanlmtr. Ayrca, bolluk, bereket, st, gzel koku anlamlar iin de bu szck kullanlr. Kahve, kahiya kknden gelmektedir. Kahiya, itah olmamak demektir. Kahveyi ien kiinin kendisini tok hissetmesi yznden bu iecee kahve ad verilmitir. Kahve szcnn kkeninin Etiyopya dilinden gelme olaslnn bulunduu hakknda da baz grler vardr(32). Latince'de coffea arabica yani Arap kahvesi olarak kullanlmtr. Kahve aacnn (eceretu'1-bunn) ve ekirdeinin Arapa ad bunn- dur.

50

NC KOAK

Almanca'daki Kaffebohne- ekirdek halinde kahve kahve ve bunn szcklerinden alnmtr(33).

ifadesi,

Arapa'daki

Almanca'daki Mokka szc ise, nceleri Kzldeniz'de Yemen kysnda kahve ihra merkezi olan Mocha ehrinin adndan gelmektedir(34). Kimyaclar, kahveden elde ettikleri maddeye kafein (caffeine) adn vermilerdir (35). GEOMETR : (HENDESEHendese szc , Farsa'daki hindaz'dan tretilmitir. Farsa kkenli olan bu szckteki " zay" harfi, " s i n " e dntrlmtr nk Arapa'da "dal- "dan sonra, "zay" harfi bulunmaz. el- Cevheri ise, hindaz szcnn arapalatrldn ve kkeninin Farsa'daki endaze olduunu ileri srmtr (36).Ayrca bu konuda eitli grler bulunmaktadr. Bunlar arasnda en dorusunun elCevheri'nin gr olduu dilbilginlerince kabul edilmitir. Farsa'da endaz ve endaze'nn anlam kyas ( bir eyi baka bir eye benzeterek hkm verme, benzetme) dr. Pehlevi dilinde az olarak kullanlm, arapalatrlrken hindaz biiminde "he" harfi kesre yaplmtr(37). Endaze, altm santimetrelik bir l, lek ,mertebe,derece, tahmin, takdir" anlamndadr. Mhendis szc de ayn kkten tretilmitir (38). AKIL : ( EL-AKL el- Akl, ba, ip anlamndadr. Abdulhak Fazl , akl szcnn etimolojisini zetle yle aklamtr: Araplarn, deveyi en deerli ve yararl eyleri saydklar bilinmektedir. Bu yzden de devesini korumak , bir bedevinin birinci grevidir. Bunun iin deveyi balamak Araplarca , bir kavray ve zeka iareti saylmtr. Deveyi balamamak ise, ahmaklk ve cehalet kabul edilmitir. " Akala- ya'kilu , balad- balyor anlamndadr, el-'Ikal - l \ devenin ayan v e dizini baladklar i p demektir. Araplar bir insann aoru grl olup olmadn anlamak iin " hal yakil yani, " hal- yarbit, " balar m?" diye sorarlard. Bir insann ihtiyatl ve akll olduunu belirtmek ve vmek iin "innehu 'akilun- JSU- A\ ," phesiz o balar" derlerdi (39).

ARAPA BAZI BLMSEL SZCKLER VE TERMLER

51

Ayrca, " i'takala lisanuhu," dili tutuldu,dili baland anlamndaki deyimde de " akl" sznn balamak anlam bulunmaktadr. el-Ma'kulat' szc gnmzde bir felsefe terimi olarak , akln uygun bulduu, akl ile bilinen eyler demektir (40). Akl szcnn , diyet, snak gibi anlamlar da vardr(41). Arapa'da naht yoluyla da bilimsel terimler elde edilmektedir. rnein " hari- _ , (dnda, d) ve "fevk(stnde) gibi szcklerle naht yoluyla u terimler elde edilmitir: uuralt , bilinalt: ' Mortesi: Bileik szcklerden de naht yaplabilir . rnein : Amfibik : yani: Hayvan ve bitki: yani: zellikle zooloji, botanik ve kimya dallaryla ilgili terimler arapalatrlrken naht yolu kullanlmtr. rnein: Elektromanyetik : kullanlr (42). " L a en-nahiye y e r i n e szc

-"

kullanlarak

bilimsel

terimler elde

edilebilir. rnein: Telsiz: Sonsuz, bitip tkenmez : Ahlak d (43): Franszca szcklerin ounun sonunda , " - ible veya -able " eki bulunmaktadr. Arapada bu tr szckler , " f a ' u l - " lsnde kullanlmaktadr. rnein: ilebilir Deiebilir . Yansyabilir (

52

NC KOAK

Franszca'da " - ance" ekiyle biten szckler , Arapa'daki " mufa'alat" lsnde anlamn bulmaktadr. rnein : Mukavemet, diren : Kapasitans (elektrikte ) : "Sonra", anlamnda kullanlan szcyle de bilimsel

terimler elde edilebilmektedir. Laticede'ki " post" anlamndadr. rnein: Hicretten sonra : Ergenlik sonras : Doumdan sonra : Arapa'da, "kart, zt" anlamndaki "zddbilimsel terimler tretilmitir.rnein: Antibiyotik : Panzehir (45) : Arapa'da tp bilimi ile ilgili szckler iin kullanlan " fu'alls bulunmaktadr. Bu lde ok sayda hastalk ad tretilebilmektedir. rnein: Baars : Nezle : Aksrmak : Badnmesi Karacier ars (46): Sonu olarak, Arapa'daki baz bilimsel szcklerin, Sanskrit dilinden, Eski Msr dilinden , Farsa'dan veya Sumerce'den geldikleri grlmektedir. Cebir szc ise, ilk kez el-Harezmi tarafndan kullanlmtr. Arapa olan kahve szc ise, Trkler araclyla Avrupa'da da tannmtr. szcyle de

ARAPA BAZI BLMSEL SZCKLER VE TERMLER

53

Aratrmamza konu olan bu szckler arasnda, dou kkenli bazlarnn, bat dillerine de gemi olduu saptanmtr. Trke szckler, Enno Littmann'n Morgenlaendische Wrter im Deutschen adl kitabnda da belirttii gibi, Aimanca'ya genellikle Macaristan ve Slav lkeleri yoluyla girmitir. Bunlarn bir blm Trke, bir blm ise, Arapa, Farsa veya Sanskrit kkenlidir(47).
NOTLAR: 1. Abdlhak Adnan Advar, Harizmi, slam Ansiklopedisi, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 4 (1950) 259; Takprlzade Ahmed Efendi, Mevzu'at'1-Ulum, kdam Matbaas, stanbul 1313, 423; Julius Ruska, Zur Geschichte der arabischen Algebra und Rechnenkunst, Der Islam, Strassburg , 9 (1919) 116. 2. " Ezdad" veya "tezat", birbirinin kart iki anlam ifade eden szcktr.Bkz. nci Koak. Arapa'nn Gelime Yollar (A.. Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar No: 346), Ankara 1984,108; Firuzabadi,Kamus (ev.Mtercim Asm Efendi), stanbul 1305 /1887,1,788. 3. Takprlzade, a.g.e. 423; Omar Farruh, Mahir Abdulkadir,Hassan Hallak, Tarihu' 1ulum 'inde'1-arab , Beyrut 1990,199; H.Suter, Algorizm, slam Ansiklopedisi , Maarif Matbaas, stanbul ,1 (1940) 300. 4. Firuzabadi, a.g.e. 1, 937. 5. Enno Littmann, Morgenlaendische Wrter im Deutschen, Tbingen 1924, 77. 6. a.e.,77. 7. el- Meydani, Mecma'ul-emsal (yay. Muhammed Ebu'l- Fadl brahim), Beyrut 1987,2. 218. 8. a.e., 2, 234. 9. a.e. , 2, 222. 10. Enver Bekr, el-Erkam el- arabiyye el-asliyye, el- Lisan el-Arabi, Rabat, 4 (1966) 27-29. 11. Littmann, a.g.e. 77. 12. E.B. Condillac, nsan Bilgilerinin Kayna zerinde Deneme (ev. Mira Katrcolu), Milli Eitim Bakanl Yaynlar No: 1006, stanbul 1992, 130; Ahmed el- Ahdar, Musteva et-ta'lim el- arabi f'1-mizan, el- Lisan el-Arabi, Rabat ,6 (1969) 561. Ibn Manzur, Lisan el-arab ( yay. Abdullah el-Alayl, Yusuf Hayyat), Beyrut 1988, 6, 706. Abdlbaki Glpnarl, Mesnevi Tercmesi ve erhi, nklap ve Aka Basmevi, stanbul 1981,1, 98.

13. 14.

15. Cabir e-ukri, el- Mustalah el-kimiya'i fi't-turas el-arabi, el-Lisan el-Arabi, Rabat ,17,1 (1979) 153-154. 16. E.Wiedemann, Eski Kimya, slam Ansiklopedisi, Milli Eitim Basmevi, stanbul ,4 (1945) 347.

17. a.m., 347. 18. a.m., 374. 19. a.m., 375. 20. A.Glpnarl, a.g.e. ,1, 518. 21. Cabir e-ukri, a.g.m. ,154.

NC KOAK 22. el-Cevaliki, el- Mu'arreb (yay. F. Abdurrahim).Beyrut 1990, 552; Omar Farruh, Mahir Abdulkadir, Hassan Hallak, a.g.e. , 225.

23. Cabir e-ukri, a.g.m. , 154; Ya'kub b. shak , K. Kimiya el-tr ve't-tes'idat ( ev. Karl Garbers) Leipzig 1948,125; el-Cuneydi, et-Tahlil el-kimiya'i, Badat 1946, 337. 24. Cabir e-akri, a.g.m. 157. 25. Ayn makale, 157; el-Cevaliki, a.g.e. 353; Abdulaziz b. Abdullah , Mu'cem el-usul elarabiyye fi'1-lugat, el-Lisan el-Arabi, Rabat, 11,3(1974) 262. E. Wiedemann, Kehruba, slam Ansiklopedisi , Milli Eitim Basmevi, stanbul , 61. cz(1979) 537.

26. Cabir e-ukri, a.g.m. , 155. 27.

28. A.Glpnarl, a.g.e. ,1, 444; Ibn Manzur, a.g.e. ,6,768. 29. A.Glpnarl, a.g.e. ,1, 444. 30. a.e. ,1,446. 31. C.Van Arendonk, Kahve, slam Ansiklopedisi, Maarif Basmevi, Istanbul , 6 (1955) 99. 32. Cabir e-ukri, a.g.m. ,155; ez- Zemaheri, Esasu'l-belaga, Beyrut 1989, 530; Abdulaziz b. Abdullah , a.g.m. ,235. 33. Enno Littmann, Deutschland und Morgenland im Lichte der Lehnwrter, ZDMG, Leipzig , 88 (1924) N.F.3, 77. 34. Enno Litmann, Morgenlaendische Wrter im Deutschen,82. 35. Cabir e-ukri, a.g.m. ,155. 36. el- Cevaliki, a.g.e. , 639; Ibn Manzur, a.g.e., 6,838. 37. el-Cevaliki, a.g.e. , 640. 38. Ibn Manzur, a.g.e., 6, 838. 39. Abdulhak Fadl, et-Tatawur el- hayy fi'1-luga el-arabiyye, el-Lisan el-Arabi, Rabat , 4 (1966) 36-37; Ibn Manzur, a.g.e. ,4, 845 vd.

40. el-Curcani, K. et-Ta'rifat, Beyrut 1990, 157. 41. Ibn Manzur, a.g.e. ,4, 845-848. 42. Mahmud Muhammed Habib, Meakil ve ma'ukat et-ta'rib, el-Lisan el-Arabi, Rabat , 17,1 (1979) 186; " Naht", birka szck ile ifade edilen anlamlar tek bir szckte toplamaya denir. Bkz. nci Koak, a.g.e. , 100. 43. Sat el-Husri, Havle'l-stlah el-ilmiyye, el-Lisan el-Arabi, Daru'l-Beyda ,12,1(1975)45. 44. 45. 46. Mahmud Muhammed Habib, a.g.m. ,32. Abdullah el-Alayl , Yusuf Hayyat, Mu'cem el-mustalahat el-ilmiyye ve'1-fenniyye, Beyrut 1988, 400. Ebu Sa'id er-Ravbi, et-Turas et-tbbi 'inde'1-arab , Muhadarat el-Mevsim es-Sakaf, Kahire 1968,116; Mehmed Zihni, el-Mntehab ve'1-Muktedeb, Istanbul 1991,1, 94. 47. s.4.

ARAPA BAZI BLMSEL SZCKLER VE TERMLER BBLYOGRAFYA

55

Abdlaziz b. Abdullah , Mucem el- usul el- arabiyye fi'1-lugat, el-Lisan elArabi, Rabat, 11, 3 (1974) 228-266. Advar, A. Adnan, Harizmi, slam Ansiklopedisi, Milli Eitim Basmevi, Istanbul, 4 (1950)258-262 el-Ahdar,Ahmed, Muteva et-ta'lim el-arabi fi'1-mizan, el-Lisan el-Arabi, Rabat 6 (1969), 561. el-Alayl,Abdullah ; Hayyat, Yusuf, Mu'cam el-mustalahat el-ilmiyye ve'lfenniyye, Beyrut 1988. Arendonk, C.Van, Kahve, slam Ansiklopedisi, Maarif Basmevi stanbul 4 (1955) 95-100. Bekr, Enver, el-Erkam el-arabiyye el-asliyye, el-Lisan el-Arabi, Rabat, 4 (1966) 27-29. el-Cevaliki, el-Mu'arrab ( yay.F.Abdurrahim),Beyrut 1990. Condillac,E.B. nsan Bilgilerinin Kayna zerinde Deneme (ev.Mira Katrcolu), Milli Eitim Bakanl Yaynlar: 1006, stanbul 1992. el-Curcani, K. et-Ta'rifat, Beyrut 1990. el-Cuneydi,Mustafa Kamil, et-Tahlil el- kimiya'i el-kemmi, Badat 1946. Ferruh Omar; Abdulkadir, Mahir; Hallak, Hasan, Tarihu'1-ulum 'inde'1-arab, Beyrut 1990. Fadl , Abdulhak, et-Tatawur el-hayy fi'1-luga el-arabiyye, el-Lisan el-Arabi, Rabat 4(1966),35-48. Firuzabadi, Kamus (ev. Mtercim Asm), 1-3, Istanbul 1305. Glpnarl, Abdlbaki, Mesnevi Tercmesi ve erhi, nklap ve Aka Basmevi,1-6, stanbul 1981. Habib, Mahmud Muhammed, Meakil ve ma'ukat et-ta'rib, el-Lisan el-Arabi, Rabat ,17,1(1979) 177-193.

56

NC KOAK

el-Husri, Sat, Havle'l-stlahat el-ilmiyye, el- Lisan el-Arabi, Daru'l-Beyda, 12,1(1975), 36-49. Manzur, Lisan el-arab (yay.Abdullah el-Alayl,Yusuf Hayyat),1-6,Beyrut 1988. Koak, nci, Arapa'nn Gelime Yollar, A..Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar No: 346, Ankara 1984. Littmann,Enno, Deutschlahd und Morgenland im Lichte der Lehnwrter ZDMG (Zeitschrift fr Deutschen Morgenlaendischen Gesellschaft), Leipzig, 88 (1924) N.F.3, 73-87. Morgenlaendische Wrter im Deutschen , Tbingen 1924. el-Meydani, Mecma'u'l-emsal (yay.Muhammed Ebu'l-Fadl brahim), 1-4 Beyrut 1987. er-Ravbi, Ebu Sadi, et-Turas et-tbbi Sakafi.Kahire 1968, 107-119. 'inde'1-arab, Muhadarat el-Mevsim es-

Ruska, Julius, Zur Geschichte der arabischen Algebra und Rechnenkunst, Der Islam, Strassburg ,9 (1919) 116-117 e-ukri,Cabir, el-Mustalah el-kimiya'i fi't-turas el-arabi, el-Lisan el-Arabi,Rabat ,17,1(1979) 151-161. et-Ta'i, Hatim, Divan, Beyrut 1974. Takprlzade, Ahmed Efendi, Mevzu'atu'1-Ulum, kdam Matbaas,stanbul 1313. Wiedemann, E. Eski Kimya, slam Ansiklopedisi; Milli Eitim Basmevi, stanbul ,4(1945),374-384. , Kehruba, slam Ansiklopedisi,Milli Eitim Basmevi, stanbul, 61.cz(1979) 537. Ya'kub b. shak, K. Kimiya el-'tr ve't-tes'idat (ev. Karl Garbers), Leipzig 1948. Zihni, Mehmed, el-Mnteheb ve'1-Muktedeb, 1-2, Istanbul 1991.