T.

C ULUDA NVERSTES FEN-EDEBYAT FAKLTES

TARH BLM

BR DEVRN SONU: II. VYANA KUATMASI

DEV HAZIRLAYANLAR:
081070530 - Onurcan AR 081070541 - Hilmi Rdvan KOCAOLU

BURSA, 2011

NDEKLER

Sf.no

GR ........................................................................................................................................ 3 1.BLM: KUATMA NCES OSMANLILARDA VE AVRUPADA VAZYET...... 4 1.1. Kara Mustafa Paa ve Hedefleri ..................................................................................... 4 1.2. Osmanllarn Avusturya ve Fransa ile Grmeleri ....................................................... 5 1.3. Avusturya Ve Lehistan Antlamas ............................................................................... 5 1.4. Edirneden Belgrada ...................................................................................................... 6 1.5. Sava Divan Yankkale nnde .................................................................................... 6 2.BLM: KUATMADAN KARLOFAYA .................................................................. 8 2.1. Leopold & Viyana .......................................................................................................... 8 2.2. Kuatma (14.07-12.09/1683) .......................................................................................... 9 2.3. Bir Ajan: Koltschitzki................................................................................................... 13 2.4. Kuzeyin Aslannn Savaa ntikal Etmesi ................................................................... 14 2.5. 12 Eyll: Trklerin Dnn Balangc .................................................................. 16 2.6. Kara Mustafa Paann Helak ..................................................................................... 18 2.7. Sevre lk Adm: Karlofa ............................................................................................ 19 SONU .................................................................................................................................... 21 KAYNAKA .......................................................................................................................... 24

GR II. Viyana Kuatmasndan nce durumun evveliyatndan bahsetmek ve bu almay hangi amala oluturduumuzu anlatmak gerekir. Sultan IV. Mehmed i iyi analiz etmek ve sarayn bulunduu koullar iyi anlamak da gerektiini dnyoruz. IV. Mehmed, siyaseti sevmeyen biriydi. Devlet ilerinden abuk sklrd. lke ynetiminde Ksem ve Turhan Sultanlarn dediini yapard. Kprller dneminde de bu deimedi. Giritin alnd haberini duyduunda hngr hngr alad sylenir1. Av merak pek mhimdir. Kendi evresinde oluturduu toplulukla Edirnede avlanmay ok severdi. Otuz bin hayvan vurduu sylenir2. 1687 ylnda tahttan indirildi.1693 tarihinde Osmanllarn ondokuzuncu padiah Edirnede vefat etti. IV. Mehmedin annesi Turhan Sultan ve bykannesi Ksem Sultandr. Ksem Sultan 1651e kadar lkeyi ynetti. Ksem Sultan i olanlarca perde ipiyle ldrldkten sonra yerine 1656ya kadar Turhan Sultan geti.1656dan sonra IV. Mehmedin, sadrazam Kprl Mehmed oldu ve kendi artlaryla baa geti. Mehmed, sert slahatlarla saray temizledi. Venedik ve Macar zerine sefer at ve kazand. Anadoludaki isyanlar bastrd. Kprl Fazl Ahmed Paa yerini ald. Babas gibi etin bir kii idi. Giriti Osmanl topraklarna katt3. IV. Mehmedin Fazl Ahmed Paadan sonraki yardmcs Merzifonlu Kara Mustafa Paa olacaktr.1676da baa geen sadrazam Osmanlnn son byk askeri seferini yapacak ve Trklerin tarihteki en byk ordusunu Viyana kaplarnda sona gtrecektir. htirasl Mustafa Paay iyi anlamak gerekir nk her ne kadar kibir, kzgnlk ve acelecilik gibi zellikleri olsa da aslnda bugne kadar getirilenden yani nmze konulandan daha anlalr ve nemle zerinde durulmas gereken deerli bir liderdir. Osmanl Devletine bir canllk gelmesi iin bu seferi balatt, kendi inandklar uruna gitti ve peine binleri ald. Evet, 5 saatle kahraman olmaktan dnd, baarsz oldu. Ancak Osmanllarn ge uyanmasn salayan bir sonu balatt. Bu almann amac Mustafa Paay anlamak ve Dnya Tarihinin dnd sava olarak dndmz Viyana Kuatmasn incelemektir.
1 2

Vasfi Mahir Kocatrk, Osmanl Padiahlar, 5.Bask, Edebiyat Yaynevi, Ankara, 1965, s.243. Kocatrk, a.g.e., s.248. 3 Kocatrk, a.g.e., s.244.

1.BLM: KUATMA NCES OSMANLILARDA VE AVRUPADA VAZYET

1.1.Kara Mustafa Paa Ve Hedefleri Mustafa Paann 1620-1635 arasndaki bir tarihte Kuzey Anadoluda doduu, babasnn Oru ya da Hasan adnda bir asker olduu ve Badat da ehit dt bilinir. Kprl Mehmet Paann maiyetinde eitim grd. Kprl ailesine damat giren Kara Mustafa Paa 1659 ylnda Silistre valiliine getirildi. On yl sonra Sadrazam Fazl Ahmed Paann olmad zamanlarda divana vekil oldu. 1675te Sultann kzlarndan biriyle evlendi. Bir sre sonra da sadrazamla ykseldi. Esmer tenli olduundan kara lakabn ald sylenir4. Ancak stanbulda bir yangn sndrme srasnda alrken yznn bir ksm yand da sylenir. Sadrazamla ykseldiinde Macarlara kar seleflerinin souk davranmasndan rahatsz olmutur. Ordunun sefere ihtiyac olduunu dnr. Avusturyaya kar Macarlarn yannda koruyucu sanyla savaa girmek ve Avrupay fethetmek onu cezp etmektedir. Kendini bir fatih olarak grmektedir. Romada St. Peter meydannda atla dolaacan syledii anlatlr. Viyanay aldktan sonra amacnn XIV. Lui ile savamak olduunu syler5. Kara Mustafa Paann karakterine gelirsek yabanc diplomatlar zaman zaman gsterdii nezaketten bahsetse de sert ve kibirli davranlaryla diplomatlar akna evirdii bilinir. Kzgnln kontrol altnda tutmasn bilse de kendisinin kart gr olana tahamml snrlyd6. Birok grmesinde sert klaryla idama gtrd devlet adamlar olmutur.

4 5

John Stoye, Viyana Kuatmas, ev.Derin Trkmer, 2.Bask, Doan Kitap, stanbul, 2004, s.47. Oral Sander, Siyasi Tarih, mge Kitabevi, 1989, ss.88-89. 6 Stoye, a.g.e., s.47.

1.2.Osmanllarn, Avusturya ve Fransa le Grmeleri Avusturya ve Fransa harpte idi. Fransa kral XIV. Lui, Osmanllar Avusturya zerine kkrtyordu. Osmanllar tevik edip kendi zerindeki sava Osmanl-Avusturya zerine ykmak iin abalyordu. Bu sralarda Luinin stanbul elisi Novantel sarayda Avusturya harbi iin nabz yokluyordu. Kara Mustafa Paaya bu sebeble Novantel, Raap ( Yank ) ve Komarom kalelerinin planlarn sunmutu. Kara Mustafa Paa, Osmanllarn Avusturyaya sava ilan ettiinde Padiah IV. Mehmedden sadece Raap ve Komarom iin izin alacakt. Ancak durum bu ekilde olmayp dorudan Viyana zerine bir sefere dnecektir7. Avusturya ile Osmanllarn grmesi de savan artk fiilen balamasna yol aacaktr. Avusturyann Macaristan snrndaki hareketlilikten endielenir. Macarlar Tkli emrinde Avusturyaya aknlar dzenlemektedir. Avusturyann stanbul elisi Caprara, 1682 ylnda 1684de nihayete erecek olan Vasvar Antlamasn uzatmak iin saraya gelir. Padiah ile grmesi gzel geer ve karlkl iltifatlarla padiah, dier devlet bykleriyle grp onayn almasn ister. Sadrazamn ban ektii Osmanl heyeti Vasvarn uzatm iin Raap ( Yank ) ister. Caprara sert bir dille bunu reddeder ve tutuklanr. Bundan sonra saldr meru hale gelir8. 1.3.Avusturya & Lehistann Antlamas Papa uzun sredir Avusturya iin Katolik mezhebinden olan devletleri Osmanllarn aleyhinde tevik ediyordu. Bunun sonucunda Avusturyaya para ve gnll gelir. En kuvvetli ittifak ise Lehistan devletinle olan idi. Banda iyi bir komutan olan Jan Sobyeski bulunan Lehistan, Osmanllarla savata iken kendisine yardm edilmemesinde gcenikti. Siyasi karlar ve Papann tevikiyle 31 Mart 1683de Avusturya ve Lehistan arasnda bir antlama imzaland. Lehliler sonuna kadar Avusturya ile hareket edip krk bin adamn Sobyeski kumandasnda gndereceklerdi. Trkler yenilir ve sava kazanlrsa, Buca antlamasyla Osmanlya geen yerler ve Bodan & Eflak Lehistana geecekti9. Bu antlama ile Osmanlya kar iki ehir korunmas amalanmtr. Viyanaya saldr olursa Lehistan, Krakowa saldr olursa Avusturya yardma gelmesi dnlmtr.
7

Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi Osmanl Devri, 3.Cilt, Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1982, ss.179-180. Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi Osmanl Devri, a.g.e., ss.186-187. 9 smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara,1988, s.438-439.
8

1.4.Edirneden Belgrada Edirnede bulunan fevkalade Avusturya elisi son defa olarak Yenieri aas Vezir Bekri Mustafa Paa davet ederek: zerinize sefer tahakkuk etti. Yankkalesi teslim edilirse sulh yenilenir.der. Bunun zerine eli: Kale kl ile alnr, yoksa buradaki sz ile kale verilmez. deyince son cevabn vermi olur. 1094 n muharreminin yirmi ikinci gnnde(1683 Ocak) padiah tular karlarak sefere memur olanlarn Hzrilyasta Belgradda bulunmalar hakknda her tarafa fermanlar gnderildi ve padiahn Belgradda kalarak vezir-i azamn serdarlkla ileri gitmesi kararlatrld. 1683 ubat sonunda Edirneden hareket olunup Maysn nde(6 Cemazielevvel 1094) Belgrada gelindi; Yukardaki blmde belirttiimiz zere 31 Mart 1683de Avusturya & Lehistan arasnda ittifak yaplp antlama imzalanmtr10. Ordu hakknda bilgi vermek gerekir. Ordu mevcudu imdiye kadar sefere km olan ordularn asker itibariyle en kalabal idi. Kapkulu yayalar( Yenieri, Cebeci ve Topular) altm bin, Kapkulu svarileri(Atl blk halk) on be bin, Krm Han kuvveti elli bin ve am kulu be yz olup Erdel kral ile Eflak ve Bodan voyvodalarnn onar binden otuz bin ve Orta Macar kralnn yirmi bin idi. Bunlardan baka sekiz vezir( tulu paalar) ve yirmi beylerbei(iki tulu paalar) ve on bir sancakbeyi( bir tulu be)nin kendi maiyet kuvvetleri ile beraber ordunun asl muharip ksm yz elli bin kii kadar olup yz elli bin kiilik geri kuvvetler arasnda vezir-i azamn kendi kap halk alt bin ve dier vezirlerin ounun eri bin idi. Silahdar Tarihinin kaydna gre, elli bin araba ordu iinde mevcuttur11. 1.5.Sava Divan Yankkale nnde Padiahtan sadece Yankkale iin izin alan Kara Mustafa Paa bunu Viyana Kuatmasna ynlendirdi. Ama, Yankkale ile zaman kaybetmeden dorudan doraya Be (Viyana)in Muhasaras idi. Krm Han Murad Giray, tecrbeli zat olduundan byle mhim bir ite yani bulunmann doru olmadn dnyordu. Sar Hseyin Paa, Kara Mustafa Paann Be muhasara dncesine kar kmad. Ancak Murad Giray, bylesine mhim bir ite bir kiinin szyle derhal karar alnmasna muvafk grmeyip vezir- i azamn gazabndan korkarak
10 11

aksi mtaleada bulunmayanlarn kanaatlerine tercman olarak: Verilen kararn

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.439-440. Uzunarl, a.g.e., ss.439-440.

doru olmadn ve bu sene, Yank ve Komaran kaleleri alnarak etrafa aknlar yaplmasn ve k hudutta geirilerek ertesi sene Viyana zerine gidilmesini syledikten sonra kardaki dmann hret sahibi bir imparator olduunu ve kendisine dier krallarn yardm edebileceklerini ilave etti. Vezir-i azam, fikrinin hilafna olarak sylenen bu sze kzd ise de ses karmad ve o dakikadan itibaren Krm Hanna hasm oldu12. Kara Mustafa Paa Krm hannn muhalif fikrini dinledikten sonra hudut bekisi ve tecrbeli bir vezir olan Budin valisi Vezir Uzun brahim Paa ile grt ve kendisine: Paa baba! Bee gidecek olduk, ne dersin ? diye sorunca brahim Paa: Zerini, Nadasd, Battani oullar gibi imparatora bal klliyetli asker sahibi ocaklk Macar belerini memleketleri alndktan sonra Yank ve Kamorann alnmasn ve sonra Be zerine gidilmesini tavsiye ile birden bire Viyanann zapt fikrine hayret ettiini syledi. Bu mtalea zerine vezir-i azam: Bu son kararn (yani Viyana zerine gidilmesinin) asker ve mhimmat telef etmeden daha kolay tatbik edileceini, Viyana elde olmadka btn Avusturyann igalinden bir fayda hasl olamayacan ve eer imparatorluk merkezi olan Viyana kalesi (Be) alnrsa btn boy belerinin ve Frenklerin itaat altna alnabileceini beyan etti. Bunun zerine Uzun brahim Paa: Bu dman dier dmanlarla kartrmaynz ve kyaslamaynz. Sklp feryat edilecek olursa btn Frengistan en ke bir yerinden bile asker ve para ile yardma koarlar; aciz mtaleam udur ki: Bu yl Yankkale ile Kamoran zaptedilip nizam verildikten sonra Avusturya ilerine kadar akn yaplsn ve serhadde klanarak ertesi sene arzunuz gibi Be muhasara ve zapt olunsun. dedi. Bundan sonra Yankkale alnmadan Bee gitmenin byk hata olduunu beyan ile yol zerindeki kalenin zaptnda srar etti. Bu mtaleaya can sklan marur vezir-i azam, Budin valisine: Sen bunamsn, bir adamn ya sekseni geince idrak kalmayaca hakknda sylenen szler yerinde imi. Aknclar bir taraftan akn yapp etrafa dehet salarken biz de bir taraftan kale alrz; hemen sen memur olduun hizmeti gr; Yank, Kamoran dediin kaleler bize verilip hazineye faydas olmaz; fakat Be alnrsa bu kaleler harpsiz elde edilir; sarf edilecek hazine ve cephaneyi Be kalesi iin sarfederiz. Diyerek baka sz syletmeyip Be zerine gitmemize mani oluyor diye brahim Paaya dman oldu ve bundan sonra Viyana muhasarasndan kendisini men etmek isteyenleri katledeceini beyan ile kararnda srar etti13.

12 13

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.442. smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.443.

2.BLM: KUATMADAN KARLOFAYA 2.1. Leopold & Viyana Avusturya mparatoru Habsburg hanedannn bandaki kii Leopold analiz etmek gereklidir. Bununla birlikte Viyana ehrinin tahlili yapmak da gerekir. nce Leopoldle balamak lazm gelir. Leopold, iyi eitim grm, vakur, arbal ve dneminin birbirini izleyen siyasi olaylarn takibe hevesli biridir. Dini trenlerde bulunmay sever ve avcl da iyidir. Kitaplarla ilgisi bilinir. Sarayndaki konserleri ynetmeyi ok severdi ve bununla birlikte devlet ilerini aksatmazd beraber yrtrd. Ayn zamanda dine dknlnn bariz etkisi olarak Habsburg slalesini Tanr katnda kutsandna inanc glyd.Leopoldn ynetim tarznda soylulara yer yoktu.Aksine saray erkannn ve bakanlarn dediklerini dikkatle dinlerdi ve mmkn olduka ok kiiyle irtibatta olmak isterdi.Bir konu hakknda aydnlandktan sonra zt grlerden ok abuk etkilenirdi.Bu yzden ikilemde kalmak en byk problemiydi.Zt grler yznden karar vermesi etkilenir ve gecikirdi.leri grl olmakla karar aamasnda beceriksizdi.Bocalyordu.Ancak tm bunlara ramen inand ey uruna sadakatle giderdi. Leopold dikkatli, sabrl, tedbirli, renksiz, zayf ve zaman zaman da dik kafal olabiliyordu14. Viyanadan savunma dzeni ve tahkimat durumundan sz etmek gerekir. Viyana ikinci bir kuatmaya gs gerebilmek iin yz elli yllk srede aralkl yrtlen almalarla ancak ksmen hazrlanabilmiti. Sultan Sleymann buray ele geirmek iin giritii ilk seferden ve zellikle 1541de Macaristan igalinden sonra ilerisi iin hakl bir huzursuzluk duyuluyordu. Eski askeri tahkimatlarn yeniden ina edilerek gelitirilmesi gerektiini ve talyan mhendislerin istihkam ilminde kaydettii ilerlemeleri imparatorda, halk da biliyordu. Fakat Osmanl kuvvetlerinin baka hedeflere ynelmesi ihtimali nedeniyle gerekli parann temininde pek de hevesli davranlmamtr. Buna ramen ama Bat Macaristandaki kaleler glendirilmitir. Osmanl taarruzu kesinlik kazanmamt. te bu yzden savunma tesisleri tedricen yenilenmiti15. Tm bunlara ilikin dnemin nemli analizcilerinden A.Camesinanin analizine bakmak gerekir.1674de yapt gzlemi aktaracaz. Surlarn durumu ktdr. Onarm gerektiriyordu. Burlar ve surlardan hendee geiler ou yerde askeri adan hatalyd.
14 15

John Stoye, Viyana Kuatmas, ev.Derin Trkmer, 2.Bask, Doan Kitap, stanbul, 2004, ss.61-62. John Stoye, a.g.e., s.75.

Kanaldaki suyun seviyesi ok alakt ve birtakm talihsiz olaylara neden oluyordu. Almasnn kolayl nedeniyle gerek bir savunma da salamyordu. te yandan iki ucundaki blmler dnda hendee yeterince su boalmyor ayrca buradaki su savunma tesislerine zarar veriyordu. Tunann kuzey yakasnn kprsn adamakll koruyacak bir tahkimatta yoktur. Su seviyesi yetersiz olan kanaln savunmas da yetersizdir. n tabya duvarlar her yerde harap durumda idi. ehirdeki insanlarn yaylmasyla snrlar ve nfus art iin d mahalleler de askeri dzene uygun deildi(Viyanann nfusu azami yz bin olduu bilinir.). Bu d mahalleler Osmanllara kalacak yer salayacakt. Viyanada ayrca bir garnizonda yoktur. Kent muhafz alay 1679da veba salgnnda ok zayiat vermiti. Alaylar burlarda konaklyordu ve talimden uzaktrlar. Viyanann sekiz milis bl vard. Acil durumlarda polis gibi olsalar da kendilerini asker saymyorlard. Sonu olarak Viyana kuatma ncesi halkn gnlk ileriyle urat bir yerdir. Eski bir kentti ve ksmen yetersiz savunma tesislerinden ibarettir16. 2.2.Kuatma (14.07.1683) (12.09.1683) Viyana Kuatmasndan nce Leopoldn ehirden Alplere ka ve 12 Eyll Muharebelerine kadar bahsedilecektir. mparator Leopold, Osmanlnn hrpalad askeri yetkililerin Bee gelip anlattklarndan etkilenerek ehri terk etmeye karar verir. Bunda mparatorienin douracak olmas ve o doacak ocuun Habsburglarn tek varisi olma ihtimali de bu kararn alnmasna neden olmutur. I. Leopold, payitahtn mdafaasn Kont Ernst Rdiger von Stahremberg/ Starhemberge brakarak akam vakti btn saray halkyla Viyanay terk etti. Sarayn kaplar ak brakldndan talan edildi. Halkn, mparatora: Bizi brakp nereye gidiyorsun ? diye bardklarndan bahsedilir. Viyanann birok aileleri de kam yalnzca eli silah tutan erkekle ordu emrinde kalmtr. Bunlar da askere alnmtr17. Kara Mustafa Paa Osmanllarn (Trklerin) geleneine uygun ekilde hazrlanan teslime davet arsn Viyanaya gnderdi. Bir Trk subay n tabya duvarna doru at koturarak bildiriyi oradaki Hrvat askerine teslim edip verilecek cevab beklemeye balad. Etkili ve ssl cmlelerle yazlan bildiri yledir: slamiyeti kabul et ve sultann buyruunda huzur iinde yaa. Ya da kaleyi teslim et sultann buyruunda Hristiyan olarak
16 17

John Stoye, a.g.e., ss.77-78. smail Hamdi Danimend, Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3.Cilt, Trkiye Yaynlar, stanbul, 1972, s.454.

10

mutlu olarak yaa. Kim kaleden ayrlmay seerse, brak onu eyalaryla bar iinde terk etsin. Ancak kar koymaya kalkarsan, akbetin lm, yama ve esaret olacaktr. Stahremberg haberciyi tersleyerek geri yollad ve bunun zerine kaplar duvarla rdrmeye devam etti. Ba terifatnn anlattna gre bunun zerine Kara Mustafa Paa hiddetle toplar konuturdu18. ehir hcumla deil teslimat ile ele geirilmek isteniyordu. ehre zarar verilmek istenmiyordu. Birinci Viyana Kuatmasndaki hata devam ederek ar toplar getirilmemiti. nk hedef Viyana deildi. Viyana muhasara edildii zaman Osmanl ordusunda ancak okkadan dokuz okkaya kadar yuvarlak yani glle atan on dokuz kolonborna top ve bir miktar humbara havan ve yz yirmi kadar ahi zarbezen bulunmakta idi; halbuki buna karlk dmann otuz kadar drder okka glle atan yz otuz adet balyemez ve bir miktar da kolonborna toplar vard. Bu hal muhasarann uzamasna sebep oluyordu; Viyanann evresindeki palangalar alnd ise de kale dayanyordu. Bir taraf kanal olan Viyana bat tarafndan sarlm olan orta kolda Serdar- Ekrem bulunmakta idi; Tuna ile kanal arasndaki ada muhasaradan bir mddet sonra Tunadan yzerek geilmek suretiyle alnm ve muhasara yalnz kaleye inhisar etmiti19. Kuatmann ilk gnnde pek ok asker, malzeme, at, deve ve top yna yapld. Sanki yeni bir kent ina ediyorlard. Gezici baz gler Viyana tahkimatlarna girmeye alt ancak geri pskrtldler. Sadrazamn ota, hazine, ariv ve adli ilere ait adrlar geriye kurulmutur. Levazm malzemeleri depoland. Kentin yaknna yerleen kuvvetler e ayrld. Her biri iin, Sankt Ulrich kynden Burg Kapsna uzanan yolun iki yakasndaki blgede kente yaklaacaklar cepheler belirlendi. Bu yol hafif bir meyille aa iniyordu ve evi atktan sonra n tabya duvarna ulayordu20. Kuatma baladnda birok nlem alnd. Kentin anlar skld haberlemeden Osmanllar haberdar olmamas salanmak amalanmt. anlar kltp ocuklarn ellerinden haberleme salanlacakt. Top ateinden korunmak ve tahkimatlara ta temini iin talar skld. Tahtadan oluturulmu yaplar da skld nk yangn ihtimali vard ve bunlar ev yapmnda kullanld. Kk tahtalardan meale yaplarak tahkimatlar

18

John Stoye, Viyana Kuatmas, ev. Derin Trkmer, 2.Bask, Doan Kitap, stanbul, 2005, s.167. smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.446. 20 John Stoye, a.g.e., s.167.
19

11

aydnlatmada kullanld. Kuatmadan bahsetmek lazm gelir. Kuatmann 61 gn srmesi iki taraf iinde dayanlmaz bir hadiseydi. Lorraine dk Karl Ludwigin piyadeleri tahkimatlar tutuyordu(Karl Ludwig Viyana ile irtibatta olan ve Lehistan ordusuna yol gsterecek olan ayn zamanda hallar komuta edecek bir kiidir) .arpmalar baladnda kayplarn artmas, salgn hastalklar, pler ve llerin gmlecek yer bulunamamas sorun oluyordu. Bunun yannda fiyatlar ykselmi halk zor durumda idi. Kedi eti, Eek eti ve hatta insan eti bile yendii rivayet edilir. Tm bunlara ramen Trk ordusunun kuatma altndaki ehre uvallarla yardm ettii bilinir. Stahremberg bunun zerine tahkimatlar geip Trklerden yardm alanlara vur emri verdirmitir. Bunun yannda tahkimatlara yaklaan Trklerin lamlar kazp bomba patlatmaktaki hneri iyiydi. Kar faaliyetler olduunda yerin altnda tarif edilemez bir bouma yaand bilinir. Bir saldr neticesinde Trk toplar bir gedik atnda(yan yana yz askerin sralanaca bir gedik) ciddi bir saldr olmutu. Ancak ordunun rehavete kaplmas ve destek gelmemesi ehrin dn uzatmt. Tm bunlar aslnda Kara Mustafa Paann kaleyi zararsz almak isteinden kaynaklanyordu. ehrin en byk sorunlarndan biri hi phesiz yangnlard. Bunun iin nlemler alnd. Her eve kova, f ve hayvan derisinden tulumlar iinde su tutmas tembih edildi. Yangn sndrmek iin zel ekipler kuruldu. Siperlerden kan Viyanal askerler Trklerin yaklama kanallarna zarar verme peindeydiler bu baar salyordu ksmen de olsa. Trklerin ilerleyiini durdurabiliyordu. Leopoldstadtdan alan top atei Viyanay ok etkiliyordu. Birok mahalle zarar grm durumda idi. Ancak bu blge daha sonra Karl Ludwige haber gnderecek haberciler iin bir yol olacakt. Bununla birlikte Hallarla haberlemenin merkezi olacaktr tm haberciler bu noktadan ehir dna kacaktr21. Savan dnm noktalarndan biri de Abaza Kr Hseyin Paann ehit olmasdr. Serdar- Ekrem Kara Mustafa Paa isteiyle mre Tkli( Osmanllarn Macar Kral) ile Hseyin Paa, Kuzey Macaristanda birok kale kuatmaya devam ederler. Tklinin casuslarndan biri dmann otuz binden fazla bir kuvvetle yaknlarda olduunu haber eder. Macar Kral ileri gitmei uygun grmez bu dmanla savaamayacan nk ayn milletten olduklarn syler. Savaa girmei reddeder ve geri ekilir. Kr Hseyin Paa geri ekilmez ve Biz dman ve kale grmedik.Padiahmzn vekili bize kaleyi almadan niye geri ekildiniz derse biz ne deriz? diye cevap verip ileri gittiler. Kara Mustafa Paa dman geip Viyana nlerine gelmesini ister Hseyin Paann ve yardmc olarak on bin Tatar ve on
21

John Stoye, a.g.e., ss.175-176.

12

bin Osmanl kuvveti gndereceini syler. Ancak bu kuvvetlerden Tatarlarn yalnzca yz gelir. nk Tatarlarn Krm Hanna bildirilmi ise de yardma gitmesi ganimetlerin peinde olduklarndan buraya gelmeyeceklerdir. Yetmi seksen bini bulan Neme kuvveti Hseyin Paann buraya geldiini renir. zerine gidip sktrmak ister ve baarr. Hseyin Paa bir avu askerle geri dnmeyerek muharebeyi kabul eder Krm gleri kaar ve Hseyin Paa mteaddit yerlerinden yaralanarak Moravya suyu kprsne doru ekildi ve yklm olan kpry getii srada yaralarndan fazla kan akmas sebebiyle nehre dp bouldu. Bu suretle vezir-i azamn kendi yaknna Tunann sol sahiline celbettii Hseyin Paaya yardm edilmemesi yznden bu deerli kumandan ehit dt22. Viyanann son durumundan bahsetmeden nce Kuatmaya dair istatistiki bilgiler vermek gerekir. 12 Temmuz(17 Receb) Pazartesi gn Viyana nlerine varan Trk pidarlar mdafilerin yakt d mahallelerdeki byk yangnla karlam ve nihayet bir gn de ordu gelip derhal muhasaray kurarak ate amtr. Bu tarihten 12 Eyll(20 Ramazan) Pazar gnne kadar tam iki ay, bir gn yani 61 gn sren ikinci Viyana muhasarasnda Trk ordusu 40 lam ve mahsurlar da mukabil lam patlatm, 18 hcuma mukabil 24 huru hareketi olmu, ehrin ileri tahkimat vaziyetinde bulunan tabyalarn ou zapt edilmi, bilhassa 4 Eyll Cumartesi gn lamlarla alan byk bir gedikten ieri hcum edilmise de ok iddetli bir mukavemetten baka bir takm i tahkimat ile de karlald iin ehre girilememitir. Bu mehur muhasara esnasnda etrafa saldran aknc kuvvetlerinin getirdikleri canl ve cansz ganimetlerle muazzam servetler o kadar oktur ki en mstesna cariye 40-50 kurua satlm ve Serdar- Ekrem iki bin be yz koyunu elli kurua almtr. Kle ve cariye olarak Trkiyeye gtrlen esirlerin says 6 bin erkek, 11 bin kadn, 14 bin gen kz ve 50 bin ocuk olmak zere hepsi 81 bin gsterilir23. Viyana muhasarasnn uzamas askerlere bkknlk getirmiti. Vezir-i azam tamah yznden kalenin hcumla alnmas istemiyordu. Ancak imparator tarafndan etraftan yardm alnarak faaliyete geilmiti. Orduda yiyecek sknts da balamt. Svarilerin hayvanlar ve dier hayvanlara lazm olan ot, saman, yulaf ve sairenin tedariki glemiti. Bunlara yiyecek bulmak iin on be yirmi saat uzak yerlere gitmek lazm gelirdi. Yemsizlik yznden ordudaki hayvanlar telef olmaa balam ve toplarn nakli iin tayin olunan mandalarn bir ksm bu yzden telef olmutu. nsan yiyecei daralm ve fiyat da ykselmiti. Hseyin
22 23

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.448-449. smail Hamdi Danimend, Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3.Cilt, Trkiye Yaynlar, stanbul, 1972, s.454.

13

Paann ehit olmasndan sonra Serdar- Ekrem iin ciddiyetini kavrad. Viyanann teslim olma teklifini beklemeden 26 Austosta kuvvetli bir hcum yapt. Baz tabyalar drd. Mdafaa kuvvetleri epey zayiat verdi. Bundan baka ehirdeki dizanteri hastal da mhim telefat mucip olmutu. Zahire ok azalm olup kale kumandan acele yetitirilmesini bildiriyordu24. 2.3.Bir Ajan: Koltschitzki Koltschitzki, Viyana evirmesinin en nemli isimlerinden biridir. Savan gidiatn deitirdiini syleyebiliriz. Bununla birlikte Koltschitzkiyi daha yakndan tanmak ve anlamak gerekir. stanbulda eski Lehistan elilerinin tercmandr. Serdar- Ekrem Merzifonlu Kara Mustafa Paann ordusuna katlr. Trkesi iyi olduundan ordu iinde dikkati ekmez. arklar syleyerek sokak kyafetleriyle izler orduyu. Tuna kylarna kadar gelince suya atlayp kat bilinir. Be(Viyana)e varmtr. ehire Karl Ludwigin yetmi bin kiilik ordusuyla yardma geleceini Stahremberg(Viyana Kalesi Komutan)e bildirir 25.

Koltschitzki ile hizmetkar Seradly, 13-17 Austos tarihleri arasndaki servenlerinden

bahsetmek gerekir. Trk giysileri iinde kentin Rossauya bakan tarafndan n tabya duvarn aarak hibir sorunla karlamadan Osmanl nbetileri ve ordugah getiler. Tunaya inen dik tepelerin evresinden trmanarak nehrin kysna vardlar. Tunadaki adalara snm kyller ve kayklar tarafndan nehrin kuzey yakasna brakldktan sonra Albay Heisler komutasndaki bir dragon koluna rast geldiler. Dz ovada bir sre at koturduktan sonra Karln Morava kysndaki konaklama yerine
ekil 1: Koltschitzki Trk Kyafetleriyle (ja.wikipedia.org)

ulatlar. Biraz ge olmasna ramen Karl sonunda

Viyanann durumu hakknda bilgi sahibi olmutu. Trklerin ilerleyii ve Viyanann savunma
24 25

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.449-450. Alphonse Lamartine, Osmanl Tarihi, Toker Yaynlar, stanbul, 1991, s.738.

14

dzenine dair birinci azdan kaleme alnm bir mektup eline gemi bulunuyordu. Bu mektupta Trklerin Burg koruganna lam at ve buraya mayn dedii yazlyd. Ayn mektupta garnizonun usta lamclardan yoksun olduu ve eldeki cephane stokunun giderek tkendii yazlyd. Son arpmalarda byk kayplar verildii ve hastalklar yznden l says da artmakta idi. Burg burcu inaat bakmndan lam almasna kar savunmaszd. Koltschitzki ve yardmcs Seradly geldiklerini syledikleri yoldan geri dnerler. Kentin dndaki sahipsiz blgede Trkler tarafndan yakalanmalarna ramak kald bilinir. kisi de 17 Austosta Viyanaya varrlar. Ulatklar haberi dardaki Habsburg birliklerine dumanla iletilir. Gece olunca da havai fiekler atlr. Vaat edilen 200 duka kendilerine 18 Austos tarihinde verilir. Getirdikleri mektupta ehrin ksa srede kurtarlacana dair bilgi dnda pek mhim bir bilgi yoktur26. Koltschitzki, ele avuca smyordu. Leopoldstadt Belediyesini ikna ederek vergiden muaf bir ev temin etti. Ayrca Viyanallara burada yeni bir iecek de tantann Koltschitzki olduu sylenir. Bu iecek Trk kahvesidir. Kuatmadan hemen sonra Yunanllar ve Srplar Viyanada kahvehaneler amsa da bu konuda ilk tantc kesinlikle Koltschitzkidir. Balarda youn ilgi grr. Klk deitirerek girdii tehlikeli maceralar giderek ssl bir nak gibi ilendi ve muhtelif dillerde yaymland. Ardnda kuatmay tmyle kapsayan anlatlar ortaya kt27. 2.4. Kuzeyin Aslannn Savaa ntikal Etmesi Sobyeski nceden yaplan antlama gerei otuz bin seme askeriyle blgeye gelmek iin yola kar. Yaplan antlama gerei Macaristann btn kendine bahedilecekti. Sobyeskiden bahsetmek gerekir. Sobyeski Lehistan kraldr. Katoliklerdir. Osmanlya kar annesi ve babas savamtr. Bucan cn almak zere yola koyulduu da bilinir. Trklerin karsna kabilen tek devlettir Lehistan. Babasndan ocukluunda Trklere kar yapt savalar dinlemitir. 1624de doduu sylenir. 7-8 dil bilir. Yabanc edebiyatlarla ilgilidir. 2-3 mzik aleti alabilir. Ata biner ve silah kullanm iyidir. Karpatlarda domutur. IV. Luisin zel muhafzln yapmtr. stanbulda da grev almtr. sann Kalkan lakabn iki yz bin kiilik brahim Paa ordusunu yendikten sonra Avrupa vermiti. Osmanllar, Kuzeyin Aslan der. Sobyeski, sava yanls deildir ilk bata ancak elisinin
26 27

John Stoye, Viyana Kuatmas, ev. Derin Trkmer, 2.Bask, Doan Kitap, ss.119-120. Stoye, a.g.e., ss.335-336.

15

Kara Mustafa Paa tarafndan geri dndrlmesi ve bekletilmesi grmelerin uzatlmas aksi ynde hareket etmesine sebep olur ve karsnda yer almasna daha da tevik ettii sylenir. Sobyeski savaa kar birleime cevab ittifak yapmaktr. Hal dnyasndan kimse destek olmak istemez. Fransa kkrtr. spanya, talya ve Portekiz destee alr. Tm bunlar beklemeden Sobyeski Karl Ludwigin arsna cevap verecektir28. Sobyeskinin Tunay gemesinden bahsetmek gerekir. Trklerin Kale iinden elde ettii iki tutsaktan mparatorla Lehistan kralnn arlklarn kar tarafta Hrelen kprsnden Tunann sa sahiline yani Osmanl ordusunun bulunduu tarafa geirip byk, kk iki yz pare topla Osmanl ordugah zerine gelmekte olduklar haber alnd. Bu haberin doru olduu da anlald. Vezir-i azam buna mani olmak iin Krm Hann gnderdiyse de rivayete gre vezir-i azamla aralarnn ak olmasna mebni ii gevek tutup daha dorusu dmann geiine seyirci kalmasndan dolay mttefik kuvvetler mukabele grmeden kar tarafa gemilerdi. Bu tehlikeli hal zerine vezir-i azam ordu efradn adrna davet ederek vaziyeti grt. Serdar- Ekremin arzusuna uygun olarak verilen karara gre dman geldii zaman paalar maiyetleriyle kar gidip harp edecekler. Fakat siperlerde Viyanay muhasara eden askerler yerlerinden ayrlmayacaklard. Serdar- Ekrem gelmekte olan dman kuvvetlerine kar erhac olarak alt bine yakn bir kuvvetle vezir Kara Mehmed Paay gndermi ve Budin Valisi brahim Paay da yirmi bin kiilik askerle ordunun sanda Kahlenburg da zerindeki kilisenin yanndan geen yolun muhafazasna memur etmiti. Dman Tunay getikten sonra dahi Krm Hannn bunlarn arkasn evirmemesi Osmanl ordusunu pek nazik duruma sokmutu. Dmann gelecei yol azna metristen iki kolonborna topu ile altm tane ahi zarbezan konduu gibi metristen bir miktarda asker karlarak tertibat alnd29. Durum byle iken surlar dnda, Viyana ierisinden bahsetmek gerekir. Lehistan ordusunun en sekin adamlar Viyanaya yryordu. Sobyeski ve Karl Ludwigin ordularnn toplam altm bini buluyordu. Viyanada her taraf yanyordu. kaleye otuz adm mesafede idi. Stahremberg, arapnel parasyla yaralanm ac iinde yatanda orduyu komuta etmeye devam ediyordu. Salgn hastalk Viyana sokaklarnda kol geziyordu. Bombalanma, lam ve hastalk ehri drmek zereydi. Stahremberg gn dayanrm diyordu ve Ludwig Karla

28 29

Alphonse Lamartine, Osmanl Tarihi, Toker Yaynlar, stanbul, 1991, s.748. smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 4.Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.450.

16

gn dayanrm diyebilmek iin her gn fiek attryordu. nc gecenin sonunda St.Etienne kulesinin tepesinden Leh Ordusunun geldiinin iaretleri grld30. Tm bunlar olurken Osmanl ordusu e ayrlr. Orduyu karlamaya gidenler, genel saldrya hazrlananlar ve ganimetlerle Macaristana doru kamaya balayanlar. Stahremberg, tm adamlarn gedik balarna yerletirdi. Karl Viyanaya yirmi yedi kilometre uzakta l bir kpr yaptrmt. Bunun zerine Sobyeski, yz bin kiinin banda olup da burnunun dibinde bu kprnn yaplmasna aldrmayan komutan yenilmekten kurtulamaz der. Ertesi gn Tuna alr. Lehler nde ilerliyordur. Sobyeski, Bu birlikler imdiye kadar yenilmedi ancak dman ganimetiyle giyinmeye yeminlidirler.demitir. Kahlenberg dandaki sarp kayalklar Osmanl ile Hristiyanlar arasndaki mesafeyi koruyordu. Mttefiklerin da amas gn srd. Byk toplarn braktlar. Kefe kan hallar muazzam Osmanl karargahn grnce dndler ve arkadalaryla bu deheti paylatlar. Sobyeski nceki savata ald esir yenierileri geride brakmak ya da Osmanllara geme hakk verir. Yenieriler bunu kabul etmeyip Sobyeski iin lm gze alacaklarn sylerler. Sobyeski, eine yazd mektuplarn birinde Dnyann iki byk ordusunun dev bir kadroyla kar karya olduunu bahseecektir. Artk bundan sonra 12 Eyll Muharebeleri balayacaktr31. 2.5. 12 Eyll: Trklerin Dnn Balangc 12 Eyll, Dnya iin nemli bir tarihtir. Tarih iinde 1683 ylnn 12 Eyll ise ayr bir yeri tutar nk bu tarih Trklerin 1071den beri balayan ykseliinin d aamasn balatacaktr. Bu muharebe sadece askeri tarih asndan deil tm dier bilim dallar iin olduka iyi bir rnektir. Burada ksaca bu olaydan bahsetmek istiyoruz. 12 Eyllde Osmanl topusunun atyla saldr balar. Kahlenburg danda yaplyordur muharebe ayn zamanda buras ormanlk bir blgedir( Bugn Viyana Ormanlar diye de geer). lk saldr, Yenierilerin gediklerden saldrmasyla balar ve Kahraman brahim Paa, Leh birliklerinin nclerini krp Ludwigin yaptrd yksek istihkamn nnden geer ve atndan iner. brahim Paay grnce Sobyeski atna atlar ve seme askerleriyle muharebeye gider. Leh birlikleri 5 tmendir. Leh ordusu tm Trk aknn geri pskrtr. Sadrazam bu baarsz akn izler. kinci Saldr, Saat 11de hal ordusu ovaya
30 31

Alphonse Lamartine, a.g.e., s.752. Lamartine, a.g.e., s.754.

17

girmesiyle balad. Osmanllarda toparlanmt. Ancak bu da kayp edilir. nc savata ise Osmanlnn sa ve sol cenah yklr ve kaarlar. Tatarlar ve Budin Belerbei geri ekilmitir Yankkalesine doru. Tm Osmanl ordusu Sadrazamn evresinde toplanmtr yaklak alt saat sren kanl arpmalardan sonra Kara Mustafa Paa geri ekilmeyi reddeder. Varp geriye ekilmektense savap lmeyi yeler. Ancak etrafndakiler onu Yankkalesine doru karrlar. Osmanllar ok zayiat verir ancak kar tarafta yledir. Trklerin son arpmada on bin kayp verdii bilinir. Yankkale arkasnda ordu durdu. Sobyeski Osmanl saldracak diye de nlem almaya devam ediyordu. Sonraki gn Sobyeski Viyanaya girecekti32. Sadrazamn otana giren Sobyeski, eine burada bir mektup yazar bu dnemin havasn anlatmas asndan kayda deerdir: yle bir zafer kazandk ki tarihte byle bir zafere az rastlanr. Mslmanlarn topraklar, karargah ve zenginlikleri hepsi elimizdedir. Bakent yaknlar (Viyana) ve civar tarlalar inanszlarn lleriyle dolu. Geri kalanlar kayorlar. Eskiden Mslman olan dnmeler bize snd. Dman her an geri dnebilir. nk ok ani ve umulmadk bir zamanda zafer geldi. Braktklar cephane bir milyon florin deerindedir. Sadrazam giderken her eyini brakm. Yalnzca elbise ve atn gtrm. Onun serveti benimdir. Sadrazam pskrtrken hizmetisiyle rastlatk. Beni otann gizli blmlerine gtrd. Btn adrlar Varovadan Viyana ya kadar yer kaplyor. Sadrazamn nnde tanmas grenek olan iaret & sancaklara sahibim. Zengin adrlara mkemmel eya ve nianlara sahibim. Sadrazam yakndan takip etmemize ramen kardk. Kahyas ve birok komutan ldrld. Askerimiz birok altn ilemeli kl elde etti. Osmanl geri ekiliyordu ancak tabyalarda yenieriler unutuldu. Btn gece onlar kestik. Osmanl gururu yle byk ki bir blm bizle dvrken tekiler saldrmaya hazrlanyordu. Krmllar hari saylar yz bin tahmin ediyorum ve yz bin adr saydm. Bu bambaka bir kuvvettir. 2 gn 1 gece herkes onlarn adrlarn yamalad. Osmanllar tutsaklar katlederek -zellikle kadnlar- katlar. Bu yzden ok l kadn var. Sadrazamn adrndaki ayrntlar anlatmaya olanak yok. Hamam, fiskiye, bahe, tavanlk, papaan ve devekuu var. Viyanay grmeye gittim. 5 gn ancak dayanrd. mparatorluk saray bombalar ile paraland. Yar yarya ykk muazzam surlarn hali iler acs Hayvan ve insan cesetleri iki mil evrede ar bir koku oluturdu33

32 33

Lamartine, a.g.e., ss.754-755. Lamartine, a.g.e., s.756.

18

Serdar, 14 Eyllde Yankkale nne geldii zaman, orada ilk defa bozulan Budin Valisi brahim Paay grnce hiddetlendi. brahim Paa, serdardan bir gn evvel gelmiti. Vezir-i azam brahim Paay yanna davet ettiyse de temaruz edip gelmedi. Grlecek i vardr diye tekrar haber yollad ve hasta ise araba ile gelsin deyince brahim Paa aresiz kalarak yanna geldi ve eteini pt. Vezir-i azam, kendisine hi tazim etmeyerek: Bire dinsiz koca melun seni bu kadar zamandan beri padiahmzn vezirleri arasnda gayret ve himmeti vardr diye itibarda tutardk. Bu defa cmleden evvel kaarak tm askerin bozulmasna sebep oldun. Bundan baka ordu ncs gibi buraya gelip bir i gibi adrnda oturursun. dedikten sonra avubaya verip bodurdu. brahim Paann gerek Budinde ve gerek ordudaki eyalar msadere edildi. Budin valilii Kara brahim Paaya verdi34. 2.6. Kara Mustafa Paann Helak Tm bu olanlardan sonra Belgradda bulunan Kara Mustafa Paann dmanlarnn faaliyetleriyle IV. Mehmed, Kara Mustafa Paann idamna karar verdi. Ordu geri ekilmiti artk ve ileri gidilemeyecei gibi Avrupann stnl de kabullenildi. Kara Mustafa Paann katline dair kendisine hatt hmayun verilen Kapclar Kethdas Cezaz Ahmed Aa ile avuba Kadkyl Mehmet Aa Belgrada girecekleri gn yenieri aas Bekri Mustafa Paaya haber gnderip kendisiyle gizlice Neme cephesi serdarlna dair olan hatt hmayunu kendisine verip krkn de giydirip meseleyi sylediler. Bundan sonra vezir-i azamn oturduu yere gittiler. Kara Mustafa Paa, imam Mahmud Efendi ile le namaznn snnetini klmak zre ayaa kalkt srada sokakta at nal sesleri duyunca nedir diye pencereden sokaa bakp yenieri aas ve arkasnda kapclar kethdas ve avubay grnce mam efendi namaz boz i gayri yzden oldu. Diyerek ellerini ovuturup gezmeye balad. Gelenler yukar kp yanna girmiler. Yenieri aas elini pp kapclar kethdasyla selam verip durmulard35. Vezir-i azam ne haber diye sorunca Gazaz Ahmed Aa mhr hmayunla sanca erif ve emanetlerin istendii sylenmi ve bu da onlar teslim edip Bize lm var m ? diye sordu. Olmak gerek. Allah imandan ayrmasn cevabn almtr. Bunun zerine Rza Allahn diyerek seccadesini serdirip le namazn kld. Kendi ile asla infal gelmedi ve dua edip el yze aldktan sonra i olanlarna: Artk siz varn gidin. Beni duadan unutmayn.
34 35

Uzunarl, a.g.e., s.454. Uzunarl, a.g.e., s.457.

19

dedi ve kendi eliyle krkn ve sarn karp: Gelsinler ve u haly kaldrn cesedim topraa dsn. Dedi. Cellatlar bir daha gelip iplerini hazrladktan sonra kendi elleriyle sakaln kaldrp bir ho usulyle takn deyip kazaya rza verdi onlarda takp iki defa ekip teslim-i ruh eyledi. Sonra khne bir adra indirip gasl ve tekfin yapp namazn kldlar ve yine ol adra gtrp tabut iinde cellat ban yzp cenazesini saray karsnda cami-i erif avlusuna defin eylediler36. Aslnda Kara Mustafa Paay Padiahn ilk bata astrmak istemedii bilinir. Padiah ilk bata ona kar itimadn koruyordu. Bunun belirtisi olarak hilat ve kl gndermiti. Kendisini taltif etmiti. Sonradan sadrazamn dmanlarnn yapt telkinler sonucu Yusuf Aa ve Sar Sleyman Aa ile birlikte Merzifonlunun yetitirdii Kara brahim Paa birleerek sadrazamn sonunu getirdiler37.

2.7. Sevre lk Adm: Karlofa Antlamas Sevre ilk adm bu antlama iin yaplacak en gzel balk. Karlofa ile Osmanllarn Avrupa karsnda geri kald ispatlanacak ve artk stanbulu ele geirme planlar yaplacaktr. Daha nceden Avrupada Trklerle ilgili kitaplar baslyordu. Trklerin 1071den beri sregelen stnl artk sona eriyordu. Otuz Yl Savalar ile Avrupa ileri gitmiti. Askeri ynden ilerlemi olmalarnn temelinde ekonomilerinin gelimi olduu yatyordu. Osmanl bunu analiz edemedi. Dine snan ve oradan geinen evrelerin halk etkilemesi yani onlar smrmesi, Saray efradnn ekime ve entrika merkezinde bulunmas ve ekonomik gelimelerin takip edilememesi Avrupann dnda kalnmas. Tm bunlar Trklerin Son byk seferi olan II. Viyana evirmesiyle Be duvarlarnda yzne bir tokat gibi vurulacaktr. Karlofa, bu yllardan beri kapda olan gerileme dneminin farkndalk yaratmn da salam olacaktr.

36 37

Uzunarl, a.g.e., s.458. Mustafa Paa, slam Ansiklopedisi, Cilt 8.

20

26 Ocak 1699 da Karlofa ky ( Viyana yaknlarnda) ngiliz ve Flemenk elilerinin tavassutlar ile drt ay sren mzakerelerden sonra Avusturya, Venedik ve Lehistanla yirmi beer yl sreyle antlama imzaland. Rusya ile yllk antlama imzaland. Karlofa ile Avusturya Banat hari tm Macaristan. Lehistana ise Podolya & Ukrayna verildi. Venedik ise Mora ve Dalmaya kylarn ald. Karlofa Osmanllarn askeri yetersizliini ve zayfln gsterdi. Bu tarihten sonra Bat rnek alnmaya balanacaktr38.

38

Trk Kltrn Aratrma Enstits, Trk Dnyas El Kitab (Corafya- Tarih), 2.Bask, 1.Cilt, Ankara, 1992, s.483.

21

Sonu Sonu blmnde almann genel bir deerlendirmesini yapacaz. Bu

deerlendirmenin bir zeti niteliinde olacak ve Kara Mustafa Paaya dair bir analiz yapacaz. Paann ba ile ilgili bir yazdan alntlar da yapacaz ve son olarak Atatrkn Mustafa Paa hakknda bir olayn paylaacaz. Savan balamas artk ordunun ve devlet byklerinin eski dnemlerin getirdii olarak sefer ihtiyacnn domasndan meydana gelmitir. Bu bozgunun olumasnda birbirlerine bal olmayan komutanlar, askerler, sultan ve tabii ki halk. Halk burada etkilenen ksm temsil eder. Bunun yannda Avrupann bilime dayal uyanndan bir haber olmas Osmanllarn ancak Viyana surlarna arpmasyla yanklanacakt. St.Gothardda ki yenili Avrupada Biz Trkleri yenebiliriz szne inanlarna olan itimatlarn artrd. Bunun yannda Avrupa Otuz Yl Savalar ile teknolojik olarak ilerlediini gsterdi. Osmanlya gelirsek askeri bir dzenleme yoktur. Ortaa ruhuyla cenk etme durumunda idi Osmanllar. Dnemin teknolojik silahlar orduda mevcut olsa ve kullanlsa bile askerlerde Ateli silah mertlii bozar dncesi Sipahilerde de Yenierilerde de vardr. Bu yzden ve ayarlanmas zaman aldndan Sipahiler bu silahlar hi kullanmamlardr. 61 gnlk bir kuatmann yannda saldryla alnmamasna sebep ise eer saldr ile alnrsa slamn gerei olarak yama meru olacaktr. Mustafa Paa bunu istemediinden genel taarruz emrini ok ge bir zamanda verdi. Kale teslim olmaya zorland. Dman birliklerinin Tunay gemesiyle de Trklerin dier askeri bir hatas meydana geldi. Bu da Hrelen kprsnn tutulmamas. Krm Tatarlarnn grevi olduu halde dmann kpry gemesine msaade ettiler. Ganimetlerinin arl buna engel olmas muhtemeldir. Daha sonra Kuatmada bulunan askerlerin yerinden oynanmamas sylenmiti. Bu askerlerin ise ok feci bir durumda kaldndan phe yok. Hem surlarnda ardndakilerce hem de yardm ordusunca katledildiler. Geriye ekili yle iddetliydi her eyi brakp kat Osmanllar. Dman ordusu dnyann en byk ordusunun kana msaade etti. nk Trk ordugahndaki karlat zenginlik tarif edilemezdi. Bunun yannda katledilen Yenieriler, alnp satlan cariyeler ve Trklerin gz kamatrc mallarnn msadere edilmesi de cabas. Osmanl ksaca bu sava meydannda tm ann brakp geri ekildi. Artk Batnn stnl kesindi bir sre sonra bunu grmeleri mmkn olacakt. Nitekim Lale Devri de bunun bir gstergesidir. Viyana Kuatmasna dair son szler ise Karlofadan bu antlama ile Avrupada ki topraklarn ou elden gitti. Bu

22

tarihten sonra ise bu topraklar geri almaya alrken rpnan bir Osmanlnn bat sz konusu olacaktr. Bunun olmamas iin tek kar yolun eitim olduu ok daha sonraki srete ksmen alglanacakt. Kara Mustafa Paaya gelirsek. Yarm milyon insan toplayp Avrupa gbeine gtrmek kolay i deildir. Onlarn kontrol altna alnmas gerekirdi. Ancak bunu yapmadn syleyerek tek sorumlu Kara Mustafa Paa imi gibi gstermek doru deil. Kara Mustafa Paa sinirli idi. Hiddetlenmesi ksa srerdi. nat biriydi. Kararl biriydi. En nemlisi aslnda o bir Trk askeriydi. Sava arenasndan kamak ona gre deildi. evresindeki komutanlarla fikir alveriinde bulunurdu. Onlar dinlerdi ancak kar grlere fazla msamaha gsteremezdi. Bunun sebebi byd ortamda evresinde kendi ayan kaydrmak isteyenler olmas olabilir. Bu yzden srekli pheli bir durumu vardr.
ekil 2: Kara Mustafa Paa (wikipedia.org)

Emir-komuta zincirine yani sava alanna siyaset girmemeliydi girdii taktirde bir ileyi ve bir sreklilik beklemek doru olmaz, olamaz. Tm bunlar Kara Mustafa Paann karar almasn engelliyordu. Onun hayalleri dorultusunda hareket ettiini syleyebiliriz. Bunu yaparken evresinde sadk adamlar oluturamad nk etrafnda o kadar etin bir koltuk kapmaca oyunu vardr ki Kara Mustafa Paa, buna dahil olamazd. Onun amac lkesinin srekli ileri gitmesine yardmc olmakt. Paann lmne dair bir eyler yazmak istedik. Paann lm birok kesimi sevindirmiti. Bundan phe yok onun koltuu artk oraya gz dikenlere kalmt. Paann bana ilikin birok speklasyon da mevcuttur. Paann idamndan sonra cellat bann derisini yzd. Sal sakall deri bal dolu bir krbaya kondu( Bal gzeneklere girer ve deriyi canl tutar. Menzilden menzile at koturan bir ulak Edirnedeki Sultana bu deriyi gtrp gsterdi. Saruca Paa Camii haziresine gmld. O bozgun ortamnda, Avusturya kuvvetlerinin Belgrad igal edebilecekleri, paann mezarn ap ban mzraa geirecekleri olaslyla ba derisi yzlerek cesedin tannmaz hale getirildiinden de kuku yoktur. Viyana Mzesindeki kafatasnn Kara Mustafa Paaya ait olduu savn ortaya

23

atansa Osmanl Devleti Tarihi yazar Joseph von Hammerdir. Nuri Demiran, 1937de Merzifonlunun ve ayn haziredeki hemehrisi Budin Muhafz Divrikli Melek brahim Paann (idam 1685) sembolik mezarlarn onartt dorudur39. Son olarak Atatrkn Mustafa Paaya dair bir ansn paylamak istiyoruz. Atatrk, 1933 ylnda Ankara Konservatuarn gezmektedir. Koridorda yrrken bir derse girmek ister. Ders Tarih ve Konu ise Viyana Kuatmasdr. retmen Mustafa Paa hakknda olumsuz szler kullanmaktadr. Kara Mustafa Paann sava kaybettirdiini ve gerilemenin onun yznden kt gibi szler kullanr. Atatrk, bunun zerine 173 bin kiilik bir orduyu stanbuldan alp Viyana nlerine gtrmek kolay i deildir. Herkesin yapabilecei bir i de deildir. Bu byk tarih olayn o byk adam gerekletirmitir. Viyanay padiah sanyla Kanuni Sultan Sleyman kuatabilmitir. Merzifonlu Kara Mustafa Paa en az onun kadar byk bir adamdr. Siz nasl olur da byle bir komutan ktlersiniz? Genler! Merzifonlu deerli bir komutandr. Bunu byle biliniz. Bu ekilde yenilenler yenik saylmazlar. demitir.

39

Necdet Sakaolu, Paann bana gelenler, NTV Tarih, No.7 (Austos 2009), s.41.

24

KAYNAKA Danimend, smail Hamdi, Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3.Cilt, Trkiye Yaynlar, stanbul, 1972. Kocatrk, Vasfi Mahir, Osmanl Padiahlar, 5.Bask, Edebiyat Yaynlar, Ankara, 1965. Lamartine, Alphonse, Osmanl Tarihi, Toker Yaynlar, stanbul, 1991. slam Ansiklopedisi, Mustafa Paa, 8. Cilt. Sakaolu, Necdet, Paann bana gelenler, NTV Tarih, No.7( Austos 2009). Sander, Oral, Siyasi Tarih, mge Kitabevi, 1989. Stoye, John, Viyana Kuatmas, ev. Derin Trkmer, 2.Bask, Doan Kitap, stanbul, 2004. Trk Kltrn Aratrma Enstits, Trk Dnyas El Kitab( Corafya-Tarih), 1.Cilt, 2.Bask, Ankara,1992. Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, Osmanl Devri, 3.Cilt, Ankara, 1982. Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Tarihi, 4. Bask, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988.