T.

C MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KUYUMCULUK TEKNOLOJS

TAKININ GELM

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1.TARHSEL SRE NDE TAKININ EVRELER ......................................................... 3 1.1.Tarih ncesi Dnemler .................................................................................................. 3 1.2.Anadolu Uygarlklarnda Tak....................................................................................... 5 1.3.Dnya Taklar ve rnekleri......................................................................................... 35 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 45 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 46 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 47 2.TAKININ TOPLUM YAAMINDA VE EKONOMIDEKI YERI VE NEMI ............... 48 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 50 MODUL DEERLENDRME .............................................................................................. 51 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 52 KAYNAKA ......................................................................................................................... 54

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 211GS0042 Kuyumculuk Teknolojisi Tak malatl Taknn Geliimi Tarihsel sre iinde taknn evreleri, Anadolu taklar ve zellikleri, dnya taklar ve zellikleri, taknn toplum yaamnda ve ekonomideki yeri ve nemi konularnn anlatld bir renme materyalidir. 40/8 Bu modln n koulu yoktur. Trk ve dnya tak tarihini aratrmak. Genel Ama Uygun ortam salandnda Trk ve dnya tak tarihinin geliim ve deiim srecini doru yorumlayabileceksiniz. Amalar Taknn tarihsel geliimini ve dnem zelliklerini doru aratrabileceksiniz. Taknn toplum yaamnda ve ekonomideki yeri ve nemini doru aratrabileceksiniz. Basl ve grsel yaynlar, Internet, bilgisayar, krtasiye malzemeleri, sergi, fuar ve mzeler. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda, kazandnz bilgi ve becerileri belirlemek amacyla, retmeniniz tarafndan hazrlanacak lme aracyla deerlendirileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAM VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Taklar, her kltrn sanat rnleri iinde zarif ve en nemli olandr. Bu sebeple, kadn veya erkek hepimizin iinde var olan gzel olan grme ve ona sahip olma duygularna hitap etmektedir. Bata altn olmak zere, tm deerli maden ve talar, insanlarn uygarlat ve toplumsallamann ilk temellerini atld gnden beri, her zaman zel bir neme sahip oldu. Onlarn uruna savalar kt, medeniyetler yok oldu. Hatta onlara tapanlar bile kt tarihte. Kymetli-yar kymetli ta ve madenlerin kullanm alanlarnda tarihsel sre iinde farkllklar gsterdi. En basit tanmyla hayat kolaylatrmak la balayan sre, zaman iinde adak, hediye ve tak gibi formlar ald. Bu modlde taknn tarihsel sre iindeki evrelerini, tarih ncesi a taklarn, Anadolu uygarlklarnn tak kltrn ve dnya taklarndan rnekleri resimleri ile birlikte renecek; taknn toplum yaamna olan etkisini deerlendirme imkn bulacaksnz.

RENME FAALYET-1
AMARENME

FAALYET1

Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda taknn tarihsel geliimini kavrayarak, doru aratrmalar yapabileceksiniz.

ARATIRMA ARATIRMA
Anadolu uygarlklarndan esinlenip gnmz taklarna uyarlayan kuyumcu firmalarn aratrnz, raporlaynz ve arkadalarnzla paylanz.

1.TARHSEL SRE NDE TAKININ EVRELER

1.1.Tarih ncesi Dnemler
Taknn tarihesi, neredeyse insann tarihi kadar eskidir. lk taklar, insanlarn henz yerleik dzene gemedikleri Paleolitik ada sslenme yannda, av bereketi ve korunma amal muskalar olarak yaratlm olmaldr. Kolay ilenebilen renkli talar, av hayvanlarnn di, boynuz, kemik ve trnak ksmlar ile kara ve deniz yumuakalarnn kabuklar gibi doal malzemeleri srtme ve kazma yoluyla andrlarak ekillendirilmi, delinip dizilerek kolyeler haline getirilmitir. nsanlk tarihinde hayvancln ve tarmn ilk kez balad, insanlarn doal kaya snaklarndan kp konutlarn ina edip yerleik dzene getikleri Neolitik ada doadan toplanan talarn, hayvan kemiklerinin yzeyleri istenen ekillerde kesilip, parlatlarak cilalanm ve bazen bunlarn stne kazma desenler ilenmitir. Anadolu insannn ilk ky yerleimini kurduu bu ada Diyarbakr yaknlarndaki ayn ve Konya yaknlarndaki atalhyk gibi yerleimlerde yaplan arkeolojik kazlar sonucu ortaya kan buluntular arasnda ta, kemik, di ve yumuaka kabuklarndan yaplm kolye ve bilezikler yer almaktadr.
Resim 1: Ta ve geyik diinden boncuk kolye, atal hyk

Resim 2: Uzun silindirik kemik boncuklar ve ta boncuklarla dzenlenmi kolye, atal hyk

Bu dnemde taklar, dinsel ve koruyucu amalarn yan sra sslenme, yani insann kendini baka insanlara beendirme amacyla da kullanlm olmaldr. atalhyk kazlarnda gn na karlan volkanik camdan (obsidyen) bir ayna, taklar kullanan kiilerin daha gzel grnme isteinde olduuna iaret etmektedir. Olduka uzun bir dnemi kapsayan Neolitik ada, insanlar evrelerinden toplayp ekillendirdikleri bu doal malzemelerden baka bakr ve kurun gibi metalleri de tak yapmnda kullanmaya balamlardr M..4000 balarndan itibaren altn ve gm ilemeye akik ve kalseduan gibi ilgi ekici, canl renklere sahip ss talar tak yapmnda kullanlmaya balanmtr.

Resim 3: Erken bronz kolye

lk Tun anda, Anadolu madenciliinde bakr ve kalay alam olan bronzun kefi ile byk bir gelime olmutur. Ksa zaman ierisinde bronz gndelik hayatta ve tak yapmnda kullanlmaya balanmtr. Metalurji alanndaki bu gelimeye paralel olarak ss talarnn retiminde de aamalar gzlenmektedir. Altn ve tan alternatif olarak dizildii kolyeler an estetiini yanstmaktadr. Bu dnemde Smer kltrne ait Ur Kral mezarlarndan kartlan zengin taklarda uygulanm olan filigre, granlasyon ve kabartma gibi baz nemli kuyumculuk tekniklerinin en eski rneklerinin yan sra baz tak formlar da ticari iletiim ve gler yolu ile Anadoluya ulamtr. lk Tun anda Anadoludaki ok zengin tak varl, Troya ve Alacahyk Kral Mezarlarnda yaplan kazlarda bulunan rneklerle bilinmektedir. Ele geen taklar dnemin zevkini ve gelimi bir kuyumculuu yanstr. Alacahyk kazlarnda ele geen, dkm teknii ile yaplm boa, geyik figrleri ile gne kurslarnda (standart) da ayn incelii bulmak mmkndr. Bu dnemde tarihlenen taklar altn, gm ve elektrondan yaplmtr. Zincir, bilezik, balar deerli talarla ssl ineler, sa tokalar ile talarda; kabartma, kalba basma, delik ii, tel rme, burma ve som dkm teknikleri kullanlmtr. Bu dnemden itibaren Anadolu ve Trakyann deiik yerlerinde yaplan arkeolojik kazlarda yerel beylere ve soylulara ait mezarlarda, ince altn levhadan iek ve yaprak eklinde yaplm, genellikle bask tekniiyle bezenmi diademler ile gz ukurlar ve az zerine konmu oval altn plakalar bulunmutur.
Resim 4: Eski tun a, Bilezik

1.2.Anadolu Uygarlklarnda Tak

kinci binyln balarnda, Asur Ticaret Kolonileri dneminde, Anadolu kltr Kuzey Suriye ve Mezopotamyann youn etkisi altnda kalmtr. Bu etkilenmenin yaratt yeni sentez, taklarn form ve bezemelerinde de kendini gsterir. Kltepe Kanite genellikle mezarlarda bulunan altn ve gmten, deliklideliksiz bal ineler, kpeler, yzkler, figrinler, idoller ve yarm ay eklinde gerdanerler bu dnemin kuyumculuunu tanmamz salamaktadr. 5

Resim 5: Hitit kiz idol, Alaca hyk

Koloni a sonras Orta Anadoluda gl bir devlet kuran Hititlerden gnmze, altn, bronzdan muska (amulet) olarak kullanld arka yzlerindeki halkalara dayanlarak sylenen tanr ve hayvan heykelcikleri ulamtr. Bu maden heykelciklerin, byk boy tanr heykellerinin birer kopyas olduklar, dnlr.

Resim 6 : Sa tokas, Hitit.

Hitit uygarlnda mhrclk (gliptik) olduka nemlidir. Deiik amalarla, farkl tiplerde mhrler kullanld mevcut rneklere dayanlarak sylenebilir. Hititlerden gnmze, ka ksm mhr amal kullanlm yzkler ulamtr. Deiik tiplerdeki mhrler sadece krallara, saray memurlarna, yazclara ve rahiplere ait deildir. Kralielerin ve hatta ticaretle uraan halktan kadn ve erkeklerin mhrleri vardr. Kadn adlar ieren yzk biimli mhrler, Hitit toplumunda kadnn nemsenen yerinin kantlarn oluturur. Hitit mparatorluk a taklar hakknda gerek buluntularn yan sra yazl kaynaklarda rastlanlan tanmlarda da bilgi edinilir. Tapnak hazine envanterlerinde, krala ait eyiz ve ganimet listeleri arasnda yer alan taklar ok zengin ve eitlidir. Hititlerin bakenti Hattua (Boazky) yaknlarndaki bir ak hava tapna olan Yazl Kayada ki kabartmalarda, Hitit Kraliyet ailesinin giyim kuam ve taklar gsterilmitir.

Resim 7 : Hitit mhr yzk ve kulak tka

Resim 8 : Hitit bilezik

Demirin nceleri ss eyas sonralar da gnlk yaamda ara gere olduu Demir anda Dou Anadoluda yerlemi olan Urartular srekli mcadele etmek zorunda kaldklar Kuzey Mezopotamyal Asurlarn etkisi altnda kalmtr. Ular (protom, terminal) hayvan ba eklinde sonulanan bilezikler ile elbiseleri ssleyen ve birbirine tutturulan ineler ounlukla bronz, az sayda altndan veya demirden yaplm eitli bitki, hayvan ve geometrik motiflerle ssldr. Haha, ku, aslan ve at bal ineler. Urartu kuyumculuunun ustaln belgelemektedir. Gnmz koleksiyoncularnn youn ilgisini eken cam, kehribar ve akik boncuklardan dizilen Urartu kolyeleri de burada anlmaya deer niteliktedir.

Resim 9 : Urartu, ine

Urartularda yaygn olan taklardan bir grubu bronz fibulalar oluturur. ou yurt dna karlm altn ve gmten olanlar da vardr. Urartular fibula ekillerini M..8.yy sonunda Friglerden almlardr. zellikle mezarlarda ele geen ve ayn zamanda kt ruhlar kovduuna da inanlan bu engelli ineleri, tiplerine ve ekillerine gre tarihlendirmek mmkndr.

Resim 10 : Urartu, gm bilezik

Urartulardan gnmze ulaan dier nemli bir tak grubunu madeni kemerler oluturur. Kemerlerin stnde, arkadan ekilenerek kabartma ve baz ksmlar da kazma olarak tm alametleriyle kutsal hayvanlarn stne basan Urartu tanrlar ilenmitir.

Resim 11 : Urartu, altn dme

Gneydou Anadolu ve Kuzey Suriye blgelerinde gelien Ge Hitit Beylikleri Dnemi taklar; ancak kabartmalar zerindeki betimlemelerinden tannabilmektedir. Bunlarda Anadolu ve Mezopotamya kltrlerinin etkisi grlmektedir. Figrlerin zerinde betimlenen hayvan bal ya da ortada tek tal boyun halkalar, kulak kepesinin kenarna geirilmi yuvarlak halkal ve sarkal kpeler, yzkler, pazubendler, halhallar bu dnemin gsterili taklar hakknda bilgi vermektedir. Karaman yaknlarndaki vriz Kaya Kabartmasnda Bereket Tanrs Tarhunzasn huzurundaki Tabal Kral Warpalawasnn giysisinde bulunan Frig fibulas da ilgi ekicidir. Frig dnemi taklar arasnda zellikle giysileri tutturmada kullanlan bronz ve gm fibulalar, dneme damgasn vuran, adeta bir moda yaratarak d satm yaplm bir tak trdr.Fibulalar, Yunanistandan Dou Anadolu ve hatta Gney Anadoluya kadar d satm yaplan tek tak trdr.Gordiondaki Byk Tmlste yaplan kazlarda ,mezar armaan olarak braklm 145 adet fibula bulunmutur. Ayrca Friglere ait Gordion Nekropolve Ankara Tmls kazlarnda ele geirilen bronz ve gmten omphaloslu tas, kazan, kepe, fibula fildii ve ahap mobilya ve aplik paralar ile dokumalar onlarn el sanatlarndaki hnerlerine gsteren rneklerdir. Friglerin ba tanra olarak kutsadklar Kybelenin heykellerinin bazlarnda tanrann boynunda geni bir gerdanlk ile kollarnda manet eklinde ift bilezikler tad grlr. Frig dneminde hayvan bal bilezikler ve kaln gm kemerler de kullanlmaya devam edilmitir.
Resim 12: Frig, kpe

Resim 13: Frig, elektrum ine ba

Paktolos aynn (Sart ay) getirdii altnlar ileyerek, sanat ve bilimde zengin ve panlak bir uygarlk yaratan Lidyallar ilk kez elektrondan para basmlardr. Lidyallarn Manisa yaknlarndaki bakentleri Sardeste Paktolos ayndan topladklar altn iledikleri atlyeleri ile sat dkknlarnn kalntlar burada srdrlen arkeolojik kazlarla gn na kartlmtr. Eski ada Paktolos ay gibi altn tayan rmaklarn s kylarna koyun postlar gerilip rman getirdii altn zerreciklerinin bunlarn zerinde toplanmas salanmtr. Elde edilen altn, gmle karktr. Elektron ad verilen altn-gm karm ilk kez Sardeste rafine edilerek saf altn elde edilmitir.

Resim 14 : Frig, fibula

Bu dnemde bat Anadoluda Msr ile gelien ilikiler sonucu taklar zerinde Msr kkenli figrlere de rastlanmaktadr. Yar deerli talarla yaplm, Msr kltrnde teki dnyada yeniden hayat bulma sembol olan skarebe (pislik bcei) biimli yzk kalar ve mhrler sklkla kullanlmtr. Lidya uygarl M..6.yyn ilk yarsnda, Bat Anadolu kltr ve sanatnn merkezi olmu Msr dnda Helen ve Pers kltrleriyle de yakn ilikiler gelitirilmitir. Bu dnemin zenginlii, Karun kadar zengin deyimiyle gnmze ulamtr. Lidyallarn byk bir blm kral mezarlarnda gn na kartlan altn, gm, bronz ve yar deerli talardan ok sayda kap kacak, litrjik eya ve tak rnekleri Karun Hazineleri ad ile tannmakta ve Uak Mzesinde sergilenmektedir.

10

Resim 15: Lidya, altn sarka

Resim 16: Lidya, kolye ucu

Resim 17: Lidya, fibula

11

Persler M.. 547 ylnda Lidyay ele geirince neredeyse tm Anadolu Pers egemenliine girmitir. Sardes ve anakkale Boaz zerindeki Lampsakos (Lapseki) Pers igalindeki Anadolunun iki nemli kuyumculuk retim merkezi olarak en az iki yl sreyle daha nemini srdrmtr. Anadolunun Dou sanat ve desenleriyle tant bu dnemde deerli ve yar deerli talarn kullanm artmtr. Bu talarn gzel ve etkileyici grnmlerinin yan sra her tan kendine zg bir gc olduuna da inanlmtr. Bu dnem taklarnda ska kullanlan gen ve baklava gibi geometrik ekiller, Perslerin dinsel inanc olan karanlk ve aydnln, iyilik ve ktln srekli arpma halinde olduu Zerdtlkteki kutsal leme ile balantl olmaldr. Sfenks, Hippokampos (kanatl denizat) ve dier kark yaratklar, skarabe, deniz salyangozu gibi figrler ile renkli talarn ve renkli ta taklidi camlarn takda youn olarak kullanlmas tmyle Resim 18: Pers, y altn yaka ine douya zg bir zevkin Anadoludaki yansmalardr.

Resim 19: Pers, kolye

12

Helen uygarl olarak adlandrlan Kara Yunanistan, Ege adalar ve Bat Anadoludaki on kent devletlerinde, taky kadnlar takmlardr. Erkekler ise sadece yzk ve belki de giysilerini birbirine tutturmada fibula ve ineleri kullanmlard. Buna karn Dou dnyasnn erkekleri kadnlarnki kadar ssl olmasa bile bilezik, boyun band ve kpe takarlard. Soyluluk alameti olan diadem ise naturalist anlayyla ilenmi, ince varaklarda defne, mee, zeytin ya da mersin yapraklar ile aralarndaki ieklerden oluur.

Resim 20: Pers, bilezik

Helenistlik dneminde moda olan kpelerde balca iki tip grlr. Hayvan ve insan bal halka kpelerde yaygn olarak aslan ba, vaak, buza, panter, ceylan, ku, Eros ve kadn balarna rastlanr. Msrla olan youn deniz ticareti sebebi ile Msr kkenli figr ve kompozisyonlar da (sis-Hathor ve Sfenks) retilmitir. Disk balkl kpeler, Hellenistlik dnemde en ok tercih edilen modellerdendir. Diske bal olarak sandal biimli sarka ya da figrl sarka bulunmaktadr. Bu tip kpelerin bazlar, ok ince bir iilikle ilenmi ok sayda figr ve ekil bir araya getirilerek dzenlenmitir. Yaln dzenlemelere sahip baz rnekler ise diske aslm olan Nike, Eros veya amphora sarkalardan oluur.

Resim 21: Hellenistlik dnem yzk

13

Resim22: Hellenistlik dnem kpe

Resim 23: Hellenistlik dnem ta

Bilezik, gs ss, kolye ve gerdanlklarda da ok eitli zincir rgler, Herakles dm, Dionysos tasviri, hayvan balar, tohumlar ve palmet de kullanlmtr. Ylan eklindeki bilezik ve yzkler de Helenistik dnemin yeni tak biimleridir. Mhr yzklerin ka ksmnda zellikle renkli ta veya cam kullanlmtr. Yzk kalar stnde mitolojik figrler, insan bstleri ve hayvan figrleri ilenmitir. Helenistik dnemin taklardaki ortak zellii iri ve gsterili formlarn, ince ve zenli figr ve ayrntlarla doldurulmu olmasndandr.

Resim 24: Hellenistlik dnem bilezik

14

Altnn bol bulunmas ve doudan alnan gsterili tak formlar ve Arkaik dnemden itibaren gelitirilmi olan Yunan kuyumculuunun ince ve zenli iilik anlay bu dnem taklardan bir araya gelerek byle bir slubu oluturmulardr. Helenistlik dnemin sonunda, ekonominin bozulmasndan sonra taklarda renkli talarn kullanmnn artt altn kullanmnn ise azald gzlenir. Anadoluda M..2.yy itibaren nce Bergama Krallnn vasiyetle Romaya braklmas ile balayan yeni sre uzun ve farkl bir anlayn da balangc olmutur.

Resim 25: Hellenistlik dnem diadem

Resim 26: Hellenistlik dnem kolye

15

Anadoluda Roma Hkimiyeti: Bu dnemde en nemli kuyumculuk atlyeleri Romada bulunmaktadr. Buradaki atlyelerde alan ustalarn ou Dou kkenli olduu iin Roma dnemi taklarnda, doulu karakter olduundun sz edilir. Buraya giden ustalar arasnda Antakya ve skenderiye gibi eyalet merkezlerinde yetimi olanlar da vard.

Resim 27: Roma mhr yzk

Bu dnem taklarnda, Helenistik Dnemde olduu gibi genel bir slup birlii bulunur. Dnemin modas olan rnekler yaygn olarak her yerde benzer biimde karmza kmaktadr. zellikle bu birlik, M.S 1.yydan itibaren daha ok belirginlemektedir. Roma taklarnda deerli ve yar deerli ta kullanm artmtr. thal renkli talarn ok pahalya mal olmas ve youn talep nedeniyle bunlarn camdan kopyalar yaplarak taklar zerinde kullanlmtr. Plinius hibir sahtekrlktan, deerli talarn taklidinden kazanlan para kadar para kazanlmayacan belirtir. Roma uygarlnda taknn topluma yaylmasndaki en nemli etken cam, bronz ve demir gibi ucuz malzemelerin kuyumculuun hizmetine girmi olmasdr. Ayrca bronz ve gm zerine altn yaldz kaplama teknii, daha ucuz metallerin altn gibi deerli metal grnmne dntrd iin gelitirilerek taklar zerine uygulanmtr. mparatorluk darphanelerinde baslan sikke(para) ve madalyonlarda taklarda kullanlmaya balanmtr. Doudan ve Msrdan gelen opus interrasile (ajurdelik ii), niello, filire ve emay gibi yeni ssleme tekniklerinin Roma taklarnda kullanld grlr.
Resim 28: Roma dnemi, kpe

16

zellikle opus interrasile ile kabartma ve kazma tekniklerinin bir arada kullanld kpe ve bilezikler M.S 2.-3. yzyllarda moda olmutur. Romal erkekler, yzk, diadem, fibula, ine ve kemer tokas kullanyorlard. Bu devirde kadn ve erkekler yzkleri sadece sslenme amac ile tamayp, ayn zamanda asalet, askeri rtbe gstergesi, mhr, tlsm-amulet, zehir tama, nian-evlilik simgesi ve anahtarlk gibi amalarla da kullanmlardr.

Resim 29 : Roma Dnemi. Kpe

Romal kadnlarn en dkn olduklar taklar arasnda kpeler gelmektedir. eitli metallerden yaplm halka kpelere ou zaman cam, metal ve yar deerli tatan yontulmu bir boncuk, inci ya da uzun bir sarka aslmaktadr. Bazen de bu halkaya bombeli bir disk monte edilmektedir. Hem bombeli bir disk, hem de ok sayda sarkaca sahip rneklerde mevcuttur. Disk ve sarka ksmna renkli talarn monte edildii veya geirildii kpelerde bulunur. Roma dneminde levhadan kesilmi hilal eklinde kpelerde vardr. Hilal zerinde genellikle opus interrasile tekniinde bezemeler mevcuttur. Halka ve S biimli kanca zerine monte edilmi opus interrasile ve kabartma teknikleri ile ssl plakann orta ksmnda renkli ta boncuk ve altnda boncuklu sarkac olan kpeler de zellikle M.S 2. yzyldan itibaren yaygndr.

17

Resim 30: Roma dnemi, kolye

Roma dneminde deiik ekillerde rlm veya iri plakalardan olumu zincir kolyelere aslm pandantif olarak adlandrlan kolye sarkalar yaygndr. Bunlarn byk bir blm koruyucu anlamlar tar. Bazen de zincirler zerinde iinde sikke, kameo, renkli ta kakma veya kabartma portreler olan madalyonlar aslr. Ayrca cam, metal, yar deerli ve deerli talardan renkli boncuklar da yaygn olarak kullanmlardr. Boncuk ile filigre veya opus interrasile olarak dolgulanm madalyonlarn alternatif dizilmesinden oluan kolyelerde dizilmesinden oluan kolyelerde yaygndr. ri renkli ta kakma montrlerin yan yana sralanmasndan oluan gerdanlklarda dnemin sevilen taklardr. Genellikle Roma dnemi kolye gerdanlklarnda uzun bir kanca ve halkadan oluan klipsten nce bir veya iki adet ssl madalyon veya ular kvrlan yrek eklinde paralar bulunur.

Resim 31: Roma, dnemi yzk

18

Helenistik dnemde grlen dz veya burgulu halka ve ylan biimli bilezikler Roma dneminde de grlr. Halkas bombeli ya da dz erit biiminde olan bilezikler genellikle iki para halindedir ve paralar srgl kilit sistemi ile birleir. Bu bileziklerden bazlarnn zerinde renkli ta kakma ya da ok ince bir iilikle opus interrasile tekniinde oyma bezemeler vardr. Bunlar 2. yzyldan -7. yzyl balarna kadar Suriye, Almanya ve Gallia eyaletlerinde moda olmulardr. Stilize hayvan ba protomlu, ortas ak bileziklerin kullanm bu dnemde de srmtr. Farkl renklerdeki camlardan yaplm halka burgu ve spirale marmal dzenlemeli bileziklerde yaygn olarak halk tarafndan kullanlm olmaldr.

Resim 31: Roma, kolye ucu

Resim 32: Roma, Herakles dm

19

Bizans mparatorluu: Roma imparatorlar, siyasi ve dini nedenlerden dolay 4.yzylda Romann yan sra douda ikinci bir bakent arayna girmilerdir. Bilindii zere mparator I. Constantinus eitli araylardan sonra Byzantiumu semi ve kente Konstantinopolis ad verilerek bakent yaplmtr. Kendilerine 1453 ylna dein Romallar demilerse de modern tarihiler onlar Byk Roma mparatorluundan ayr bir tarihi varlk kabul etmi ve Byzantiumdan hareketle Bizans olarak adlandrmlardr. Orta an tmn kaplayan Bizans mparatorluu douda yer almasndan ve Hristiyan olmasndan dolay Romadan farkl bir karaktere sahiptir. Konstantinapolisin mparatorluun kuyumculuk merkezine dnmesi, kendine zg form, desen ve teknikleri gelitirebilmesi tam anlamyla ancak 6. yzylda gerekleebilmitir. zgn Bizans slubundaki eserler dier merkezlerden farkl bir tarzda bakentte yaratlmtr. Bu dnemde Bizans kuyumculuunda Antik sanatn etkilerinin azald, bunun yerine dana ok Hristiyan inanla ilgili kiiler (sa, Meryem, Vaftizci Yahya, Resim 33: Bizans kolye havariler, peygamberler, din adamlar, azizler ve melekler vb) dini konular ve sembolik anlamlar olan bitki, hayvan ve geometrik ekillerin ilendii grlmektedir.

Resim 34: Bizans kpe

20

Resim 35: Bizans kpe

Kaynaklardan edindiimiz bilgilere gre daha ok imparator ailesi ve soylu kesime hizmet veren, dier lkelere ve papaya gnderilecek deerli eyalar hazrlayan kuyumculuk atlyeleri, Byk Sarayn snrlar iinde veya ok yaknnda yer alm ve darphaneye bal olarak almlardr. Bu eserler, deerli ve yar deerli talar ile incilerle sslenmilerdir. Gz alc renklere sahip talarn kuyumculukta kullanlmas, Bizansn douda ok geni alanlara yaylmasn ve zellikle Hindistan ve Seylan ile yaplan ticaretin sonucu olarak grlmektedir.

Resim 36: Kemer tokas

Saray iinde retilen kuyumculuk rneklerinin zenginliini ve bolluunu halk iin yaplan yaplarda bulmak mmkn deildir. Bunlarda altn, gm, inci, deerli ve yar deerli talar kullanlmam olmasna ramen, daha ok bronz ve demir gibi metaller ile camn daha yaygn olarak kullanld gze arpmaktadr.

Seluklular: 1071 ylnda Malazgirt savandan itibaren Trkler, byk gruplar halinde Anadoluya gelmeye balam ve 1077de Kutalmolu Sleyman ah nderliinde
21

Byk Seluklulara bal Anadolu Seluklu Devleti (11-14. yzyllar) kurulmutur. Seluklularn altn a 13. yzyln ilk yarsna rastlamaktadr.

Resim 37: Kolye Ucu

Seluklu dneminde taklar altn, gm ve bronzdan yaplmtr. Altn stat simgesi olarak daha ok Seluklu sultanlar ve dier soylular tarafndan kullanlmtr. Halk arasnda yaygn olarak bronzdan yaplm taklar tercih edilmi olmaldr. Seluklu taklarnda firuze, yakut ve inci en ok kullanlan ss taklardr. Taklar deiik isimlerle anlmtr. rnein burgulu bileziklere dilmi, savatllara kabara ve tel eklinde bileziklere seve, boncuk dizisi eklindekilere tor/yandm, manet eklinde olan geni bileziklere kol ba veya kolak denmitir. But ad verilen byk firuzeler nazardan korumak amacyla aile bykleri tarafndan kz ve erkek ocuklarnn alnlarna ve salarna taklmtr. Halka ve hilal formlu gsterili kpeler, Seluklu hanmlarnn kulaklarn sslemitir. Gen kzlar ise daha ok sade ve zarif modelleri kullanm olmaldr. Tasvirlerde grdmz zengin Seluklu taklar arasnda gerdanlklar(bomak) nemli bir yer tutar. Kadnlardan baka erkeklerde boyunlarna kolye ve gerdanlklar takmlardr.

22

Resim 38: Seluklu

Seluklu devrinden gnmze ulaan tak says olduka azdr. Bu taklar ada Bizans taklar ile karlatrldndan eer zerinde Hristiyanlkla ilgili ekil ya da konu yoksa ayrt etmek zaman zaman mmkn olmamaktadr. Kk hayvan figrleri eklinde olan veya hayvan figrleri ile ssl taklarn, ran atlyelerinde iletilmi olabilecei, konu ile ilgili uzmanlarca belirtilmektedir. Seluklulara ait altndan yaplm gerdanlk, kpe, yzk ve zellikle kemer tokas gibi taklar

Resim 39: Seluklu bilezik

23

Atina Benaki, New York

Londra British Museum,

Metropolitan ve Berlin Devlet mzesindedir. Trkiyedeki mze ve zel koleksiyonlarda da baz rnekler mevcuttur. Seluklulara ait olduu dnlen bu taklarn ounluu dkm teknii ile yaplm, niello, delik ii, renkli ta kakma, kabartma, kazma, filire ve granle teknikleriyle sslenmitir. rneklerden anlald zere Seluklu kuyumculuu, ran, Mezopotamya, Orta Asya ve Bizans sanatyla karlkl etkileim altnda gelimitir. Osmanl: Seluklularn yklmasndan sonra, lhanllarn egemenliine geen Anadolu, bir sre Anadolunun eitli blgelerini yurt edinen Trk boylarnn kurduu beylikler halinde idare edilmitir. 13.yzyln sonlarnda Osmanl beylii youn iliki ierisinde olduu Bizansn topraklarn ele geirerek gelimi, ksa sre ierisinde Devlet haline gelmitir. 1453 ylnda, Padiah Fatih Sultan Mehmet nderliinde Trkler, bakent Konstantinopolise girerek zamana yorgun dm Bizans yani Dou Roma mparatorluuna son vermilerdir. Ortaan sona erdii, Yeni an balad bir dnem noktas olarak kabul edilen bu olaydan sonra Osmanl Devletinin snrlar gittike genilemi ve byk bir imparatorluk haline gelmitir. Bu imparatorluun sanatn asl ynetenlerin saray tekilat olduu grlr. Ehli Hiref olarak adlandrlan bu tekilatta, blkler halinde faaliyet gsteren, nakka, inici, aa ve fildii oymac, kuma ve deri reticileri, mimar, hattat, silah yapmclarnn yan sra kuyumcu ustalar da vard. Bu tekilat mensuplarnn rettii modeller saraydan dar kp, lke iine yaylarak Osmanl sanatnn btnln salyordu.

Resim 40: Bilezik

24

Kuyumculuk padiahlar tarafndan sevilmi ve desteklenmi bir sanat daldr. Hatta Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Sleyman ehzadelikleri dneminde Trabzonda kuyumculuk renmilerdir.

Resim 41: Mhr

slam geleneinde deerli ta ve madenlerin kullanlmas yasaklanmam; ancak bunlarn kullanmnda arya kalmamas konusunda uyarlar yaplmtr. zellikle gnlk kullanmda altn sofra takmlar yerine gm ve tombak olanlar tercih edilmitir. Taklarda altn kullanmna ise her zaman hogryle baklmtr. Osmanl Sarayndaki mcevher kullanm Fatih Sultan Mehmetin stanbulu fethinden sonra artmtr. Osmanl saray taklar arasnda sorgu, hotoz, zlflk, sa ba, gerdanlk, ine, elenk, kpe, bilezik, yzk, mhr, zehir, halhal, pazubend, dme, kemer, zincir, saat, kstek, kemer ve kemer tokas saylabilir.

Resim 42: Kemer tokas

25

Resim 43: Tepelik

Osmanl dnemi kuyumcu atlyeleri sadece stanbulda deildir. Trabzon, Samsun, Sivas, Van, Erzincan, Erzurum, Gmhane, Bitlis, Diyarbakr, Mardin, Midyat, am, Halep, Kbrs ve Rumeli Prizrende kuyumcu atlyeleri vard. Bu kentlerde yetiip, ustalaan kuyumcular saray iin almak zere bakente getirilmilerdir. Yavuz Sultan Selimin ran seferinden sonra Tebriz ve Heratl ustalar sarayda altlar. Daha ge dnemlerde Mslman ustalarn yan sra Ermeni, erkez, Rus, Arnavut, Grc ve skpl kuyumcular saraya hizmet vermilerdir. Mcevher ticaretini ise dana ok Museviler yapmtr.

26

Resim 44: Gm Tepelik

Saray iin alan mcevher ustalar, yurt dna hediye olarak gidecek tak ve eyalar da hazrlamlardr. Ayn ekilde zellikle son devirde Osmanl saraynda Avrupadan da saraya hediye olarak gnderilmi veya smarlama olarak yaptrlm taklar kullanmak moda olmutu. Osmanl mcevherlerinde ok renklilik hakimdir. Zmrt, yakut, safir, firuze, elmas, inci, mercan, yeim, sedef ve akik en sevilen talard. Bunlar imparatorluun drt bir yanndan getirtilerek padiah ve ailesi iin ustalarn elinde ekillendirilmitir. Altn iilii yapanlara zergeran, yar deerli talar zerinde altn kakmacl yapanlara zerniani, ilemeci ve ta yontucularna hakkakan ve ta parlatanlara foyagen deniyordu. Taklar ve altndan yaplm eyalar zerindeki yuvalara, renkli talarn kaboan ad verilen yaln ve doala yakn formlarda yerletirildii grlr. Zamanla ta ilemeciliindeki gelimeye bal olarak, fasatlam (istenilen ekle gre kesilmi) talar taklar zerinde tercih edilmitir. Osmanl dnemindeki taklarda, renkli ta kakma, alma, oyma, niello (savat), filire (telkari), hasr rme, mhlama ve emay (mine) teknikleri ou zaman bir arada kullanlmtr. 27

Osmanl tak tasarmnda, sanatn dier alanlarnda olduu gibi natralist bir yaklam olduu grlr. iek dallar, buketler, kular, ay ve yldz en sevilen desenler arasndadr. Osmanl kltrnde kadnlar kadar olmasa bile erkekler de tak takmlardr. Padiahlarn, devlet adamlarnn ve sarayl kadnlarn taktklar sorgu stat simgesi olmutur. Zamanla yaygnlatndan, gelinlerinde balarn sslemitir. Balk ya da fes stne taklan diadem (didem) Osmanlda istefan olarak bilinir. Murassa ya da yaln altngm zincirler ve inci dizileri yzn iki yanndan sarktldndan zlflk, ban arkasndan takldnda enselik adn almtr.

Resim 45: Gm tepelik

Osmanl kadnlar arasnda, 17.yzyldan itibaren, olduka yksek ve yukarya doru daralan veya tersine altta dar olup ste genileyen lhanl dnemi saray kadnlarnn bogtag denilen balklarn anmsatan tipte hotozlar moda olmutur. Kadnlar bu balklarn veya ba rtlerinin zerine, salarna ve giysilerinin gs ksmna elmastan iek, ar, kelebek, fiyonk, ay ve yldz eklindeki toka ve brolar ile bir veya birka adet sorgu takmlardr. 28

Resim 46: Gm kolye

Bunlarn arasnda ince bir zevki yanstan titreyen taklar ilgi ekicidir. Genellikle iek buketi eklindeki bu taklar takan kiiler hareket ettiinde, taklar zel bir mekanizma sayesinde sallandndan titrek denmitir. Kemerler (kuak ya da kemer kua) hem kadn hem de erkekler tarafndan giysilerin tamamlayc ve ss eyas olarak kullanmlardr. Altn ve gm dnda sedef, fil dii ve deerli talardan yaplm olanlar da vardr.

29

Resim 47: Yaka ine

Bunlar plakalar halinde ve gbek stnde birleen, ortada bir ya da iki ssl madalyonla birleen kuma kaytan da yaplmtr. Madalyonun yerine yaprak (stilize gz ?) eklinde tokas olanlarda kullanlmtr. Osmanl beenisinde, kadnlarn ok sayda yzk takma alkanl vardr. Tek tal yzkler, byk bir tan evresinde daha kk boyutlu talarn sraland gl yzkler ile ok sayda tan yuvarlak oluturacak ekilde dzenlendii divanhane ivisi adlar verilen tipler, Osmanl kuyumculuunda yaygn formlardr. Osmanl erkekleri ise mhr ve ss yzklerinin yan sra ok atarken zehgir denilen yzkleri kullanmlardr.

30

Resim 48 : Kpe

Altn, inci, safir, zmrt, yakut ve elmastan uzun sarkal kpeler, Osmanl kadnnn en ok kulland taklardr. Alm yarm iek biimli, yakut ve damla incilerin alternatif sralamasndan oluan kpeler ile ortada irice bir elmas ve evresinde sralanan daha kk boyutlardaki elmaslardan gl kpelerde zellikle 17-18. yzyllarda moda olmutur. Baz padiah portrelerinde rastlanmasna ramen kpe, Osmanl erkekleri arasnda fazla kullanlmayan bir tak trdr. Gerdanlk ve kolyeler de kadnlar tarafndan yaygn olarak kullanlm taklar arasndadr. Osmanl kadnnn dekoltesini tamamlayarak, boyun, gerdan ve gsne dikkat ekerek, cinsellii n plana karmtr. Minyatr ve resimlerden anladmz kadaryla uzunlu, ksal birka tanesi bir arada taklmtr. Boyuna taklan bir sra inci veya altn gerdanlktan baka daha uzun birka sra halinde altn kstek veya inci sras, gsten karn zerine doru sarkmaktadr. Uzun altn veya gm zincirlerin ucuna altn paralar aslmtr. Bu tr gsterili taklar sarayl ve zengin kadnlara aittir.

31

Resim 49: Zehgir ( Ok atma yz )

Bilee taklan altn, gm, inci veya talarla ssl bilezikler ile halhallarla da ska kullanlan taklardr. Aralksz yan yana sralanan elmastan oluan bilezik ve kolyelere akarsu ya da su yolu denmitir. Altn tel ve burma biimindeki bilezikler gnmzde olduu gibi sslenme amacnn yannda, gerektiinde satlmak zere kadnlara maddi bir gvencede salam olmaldr. Osmanl dneminde de kadnlar bu tip bilezikleri genellikle tek deil, yarm ya da takm olarak adlandrlan 6, 12 ya da 24 adetten oluan gruplar halinde takmlardr. Kadnlarn giysilerinde hem ss, hem de ilevsel olarak kullanlm, elmas veya inci dmeler vardr. Mcevher dmelerin sevilen armaanlar arasnda olduu, armaan listelerinden ve belgelerden anlalmaktadr. Erkeklerin kol dmeleri de yine altn ve deerli talardan yaplmtr. Sarayl, zengin Osmanl kadnlarnn ve zellikle gelinlerin elbisesine incilerin aplike edildii, altn ve gm srmayla desenler ilendii de grlmektedir. Saten, kadife ve ipekten kese, anta, papu ve terlikler de yine benzer ekilde mcevherlerle sslenmitir. Halk arasnda ise saray modellerinin taklidi olan, benzer taklar kullanmak yaygn bir alkanlkt. Anadolu halknn yaygn olarak kulland taklar daha ok gm, mercan ve firuzeden yaplyordu. Altn, gm para ve pullar da taklar zerine aslyordu. Niello ve filigre teknikleri; fes tepelikleri, zlflk, kst denilen gerdanlk, bilezik, kemer, kpe ve yzk gibi taklarda kullanlmtr

32

Resim 50: Hamayl

Osmanl sanatnn dier alanlarnda olduu gibi kuyumculuun znde, Trk, slam ve Anadolunun gemi uygarlklarndan gelen sanatlarn sentezi vardr. mparatorluun yayld ktada geni topraklar zerindeki yerel kltrler ile Uzak Dou, Orta Asya ve Avrupadan etkilenmemi olmas imknszdr. Yedi yzyl aan tarihi boyunca balangta Bizans, Seluklu, ran, Arap, in daha ge dnemlerde ise Rus ve zellikle de Avrupa ile gelien ilikileri sonucu bat etkilerinin, sanatn dier alanlar ile birlikte Osmanl kuyumculuunu ve zellikle de tak modellerini belirlemi olduu grnmektedir.

33

Resim 52: Taht asks

Resim 51: Sorgu

34

1.3.Dnya Taklar ve rnekleri

Resim 53: ngiliz taklar

35

Resim 54: Artdeco yaka inesi

Resim55: Fransz taklar

36

Resim 56: Afrika taklar

37

Resim 57: Azerbaycan taklar

Resim 58: Azerbaycan taklar

38

Resim 59: Msr taklar

Resim 60: Msr taklar

39

Resim 61: Yemen taks

Resim 62: Kenya taks

40

Resim 63: Cezayir Taks

Resim 64: Afrika taks

41

Resim 65: Hint taks

Resim 66: Hint taks

42

Resim 67: Tibet taks

Resim 68: Yemen taks

43

Resim 69: Tayland taks

Resim 70: Kzldereli taks

44

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

TARHSEL TAKI RNEKLER LE LGL KATALOG HAZIRLAMA lem Basamaklar Katalog iin bir aratrma belirleyiniz. neriler konusu Ktphane, internet basl yaynlara baknz. ve grsel

Taknn tarihsel evrelerini aratrnz. Belirlediiniz konu ile ilgili veri toplaynz. Konu ile ilgili bulduunuz bilgilerinizi dzenleyiniz. Konu ile ilgili bulduunuz resimlerinizi dzenleyiniz. Hazrlayacanz katalog iin malzeme seiniz Yaratclnz kullanarak dosyanz hazrlaynz. Hazrladnz katolou retmeninize ve arkadalarnza sununuz Belirlediiniz konu ile ilgili veri toplaynz. lem Basamaklar Aratrma veri toplama yapnz. neriler Ktphane, internet basl ve yaynlara baknz. Mze ve niversiteleri geziniz. grsel

Dosyalama yapnz. lem Basamaklar Konu ile ilgili bulduunuz bilgilerinizi dzenleyiniz. Konu ile ilgili bulduunuz resimlerinizi dzenleyiniz. Dosya iin malzeme seiniz. Yaratclnz hazrlaynz. kullanarak neriler Bilgi konularnz giri, gelime, sonu kriterlerine dikkat ederek hazrlaynz. Resimlerinizi uygun llerde kesiniz.

Krtasiye malzemeleri, katlar, kartonlar vb. dosyanz Estetik bak anz kullannz. Temiz ve dzenli olunuz.

Katalogunuzu retmeninize ve arkadalarnza sununuz 45

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. A. RENME FAALYET -1 LME SORULARI (Aadaki cmlelerdeki boluklar doru szcklerle doldurunuz.) 1) Yaplan kazlarda taklarla ilgili ilk bulgular .................... dneme aittir. 2) Paleolitik ada doal malzemeleri ................ ve ............. yolu ile ekillendirerek tak haline getirmilerdir. 3) lk ayna ............... a dneminde volkanik camdan yaplmtr. 4) lk tun anda Anadoluda ............. ve ............... alam ile bronz elde edilmitir. 5) Renkli ta ve altn karm taklar .................. anda yaplmaya balanmtr. 6) Hitit tak sanatnn karakteristik simgelerinden biri Hitit ...............dir. 7) Bitki, hayvan ve geometrik motifler aslan ve at ba ineler ................ taklarnda ska kullanlmtr. 8) Firigler dneminden engelli ineler gnmze kalan tak rnekleridir. Bu inelere .................... denir. 9) Paray ilk bulan uygarlk ...............dr. 10) 11) Alna yerletirilen ince levha olarak ilenmi altn plakalara .................. denir. llerin kulaklarna yerletirilen altndan yaplm paralara .............. denir. DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Tamam doru ise dier blme geiniz. ..........

46

KONTROL LSTES
Uygulama Faaliyetinde yapm olduunuz almay kendiniz ya da arkadanzla deierek deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME KRTERLER Konuya uygun yeterli bilgi aratrdnz m? Konuya uygun yeterli resim aratrdnz m? Dosya hazrlarken yaratclnz kullandnz m? Temizlik ve dzene dikkat ettiniz mi? stenilen srede tamamladnz m? Dosyanz arkadalarnza sundunuz mu?

DEERLENDRME: Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme Faaliyetine geri dnerek ilemi tekrarlaynz; yok, ise dier renme faaliyetine geiniz.

RENME FAALYET2
47

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET 2

Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda taknn toplum yaamnda ve ekonomideki yeri ve nemini doru olarak kavrayabileceksiniz.

ARATIRMA ARATIRMA
Anadoluda herhangi bir yrenin gelin tak geleneini aratrnz, raporlaynz ve arkadalarnzla paylanz

2.TAKININ TOPLUM YAAMINDA VE EKONOMIDEKI YERI VE NEMI

By, koruma, inan, gsteri, asalet, sslenme ve en nemlisi de beenilme amacyla insanlarn kendi bedenlerini boyamalar, ba, kulak, burun, dudak, boyun, gvde, kol, parmak, bel ve bilei gibi vcudun belirli blmlerini taklarla sslenmeleri farkl kltrlerde, farkl grnmlerle karmza kmaktadr. Bu tr uygulamalar, bazen organlarn ekillerini bozmaya gitmektedir. lkel toplumlarda ssleme bysel bir anlam da tamaktayd. Toplumsal yaamn gelikin olduu yerlerde tak, her eyden nce snf farkllklarn, ekonomik seviyeyi yanstmann en kolay yolu olmutu. Bunlarn bir dier ilevi de dini ve gizemli birtakm iaretlerin yardmyla eytan ve dier kt ruhlarn neden olduu nazar ve hastalk zararlardan kiileri korumaktr. Tak zerine betimlenen bir tanr tasviri, aziz ya da sembolik iaret bunu zerinde tayan kii, o tanrnn hamilii altna alp, tm ktlklere kar koruyacaktr. Taklarn bir baka kullanm zellii de simgesel yanlarnn bulunmasdr. Bu simgeler ou zaman dalar boyu devam eden bir sreklilie sahiptir. rnein hilal formu, Anadoluda sadece Artemis kltr ile balantl deildir. Erken dnemlerden gnmze, Asyadan Msr ve Avrupaya kadar uzanan ok geni bir corafyada tanralarla ve kadnlarla ilikili grlen bir semboldr. Taklar ba veya gvde zerinde takldklar blgeye dikkat ekilmesini salamak, bu blgedeki gzellii sergilemek amacyla da kullanlrlar. rnein Osmanl dneminde, hem ozan, air ve yazarlarn dilinde ve kaleminde hem de minyatr ustasnn ve ressamn frasnda kadnlarn kuu misali uzun boyunlar ve ak gerdanlklarnn gzellii gzler nne serilmeye allmtr. Bundan dolay olmaldr ki Osmanl kadn uzun sarkal kpeler ve sra sra gerdanlk ve inciler takmaya dkndr. Baz taklarn ilevsel olarak da yararl olduu grlmektedir. Kemer tokalar ile engelli inelerin ncs ve ssl formu olan fibulalar, hem sarnarak kullanlan bol 48

giysileri, zellikle pelerin rtleri tutarak rahat kullanlmasn salam hem de sslenmek iin bir ara olmulardr. Pandantif ve yzk mhrleri de bu anlamda ilevsel taklar grubu iinde deerlendirilmesi gereken ziynet eyalardr. Taklarn yapndaki malzemeler, dnemler ve kltrel arasndan an teknolojisine uygun olarak eitlenmektedir. Balangta; insanlarn evrelerinden topladklar hayvan kemikleri, deniz ve kara yumuak canllarnn kabuklar ekillendirilip tak yapnda kullanlmtr. Daha sonra ss talar delinerek boncuk kolyeler yaplmtr. Teknolojinin gelimesiyle birlikte madenler ilenmeye balanm, bu da kuyumculuk ta nemli bir atlm beraberinde getirmitir. Mezopotamyada Smerlerin kefettikleri teknik ve formlar rnek alnm, ksa bir sre iinde Anadolu garlklardan her biri kendi zgn tasarmlarn yaratmlardr. Kuyumculukta kullanlan materyaller ekonomiyle sk ilikile iindedir. Kriz dnemlerinde bile insanlarn taklarda uzak kalmalar mmkn olmadndan pahal malzemelerin yerini pimi toprak, kemik, cam, demir ve bronz gibi daha ucuz malzemelere brakt gzlenmektedir. Erken dnemlerden itibaren taklarda kullanlan ham madde ve rn halindeki taklarn ticareti yaplmtr. rnein Frig fibulalar, Dou Anadoludan Yunanistana kadar olan geni alana yaylm tak rnekleridir ve arkeolojik kazlarda tarihleme iin bir veri olarak alnmaktadr. Benzer olaylar Anadolunun farkl kltrleri arasnda da yaygnd. lk olarak ticareti yaplan taklarn, ksa bir sre sonra benzerleri, ithal eden lkelerdeki kuyumcular tarafndan retilmitir. rnein Lidyallar youn siyasi, dini ve ticari ilikiler yaadklar Msrllarn taklarnn benzerlerini kendi lkelerinde retmilerdir. Hemen hemen her dnemde altn ve deerli talar soylu ve zenginlerin taklarnda kullanlrken, gm, bronz, demir, yar deerli talar ve cam gibi daha ucuz malzemeler ile zellikle metallerin altn ve gm yaldzla kaplama halkn taklarnda tercih edilmitir.

49

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

A. RENME FAALYET -2 LME SORULARI

(Aadaki cmlelerin bana doru ise D, yanl ise Y koyunuz.) 1) ( 2) ( ) lkel toplumlarda tak by amalda tanmaktayd. ) Tak toplumsal yaamn, statnn bir gstergesi olmamtr.

3) ( ) Taklar zellikle ba & gvde ksmnn gzelliklerini ne karmak amacyla taklr. 4) ( ) Altn ss eyas dnda yatrm arac olacakta kullanlan deerli bir madendir. 5) ( ) Madenlerin zerini altn yada gmle kaplamak maliyeti ucuz olduu iin halkn tercih ettii taklar olmutur

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Tamam doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

50

MODUL DEERLENDRME MODUL DEERLENDRME

YETERLK LME
Kazandnz yeterlii aadaki sorular cevaplandrarak lnz. (Aadaki cmlelerdeki boluklar doru szcklerle doldurunuz.) 1) Neolitik ada taklar sslenmenin yan sra ............... ve ................ amal kullanlmtr. 2) Anadoluda bakr ve kurun ilk defa ............... ada ilenmeye balanmtr. 3) Altn ve gm M ............ binin balarnda ilenmeye balanmtr. 4) lk tun ana ait taklar ............... ve ................. kazlarndan karlmtr. 5) Saf altn ilk defa .............de rafine edilerek elde elde edilmitir. 6) Anadolu dou sanat ve kltryle ...............in Anadoluyu istilas dneminde tanmtr. (Aadaki cmlelerin bana doru ise D, yanl ise Y koyunuz.) 7) Osmanl kuyumculuunda dinsel eler kullanlmtr. 8) Zehgir Osmanl dneminde kullanlan ok atma yzne verilen addr. 9) Osmanl dneminde kuyumculuk eserleri sadece istanbulda yaplmtr. 10) Osmanl mcevher ustalar dou ve bat sentezini taklarna yanstmlardr.

DEERLENDRME
Teorik bilgilerle ilgili testi doru olarak cevapladktan sonra, yeterlik testi sonucunda, tm sorulara evet cevab verdiyseniz bir sonraki modle geiniz. Eer baz sorulara hayr eklinde cevap verdiyseniz eksiklerinizle ilgili blmleri tekrar ederek yeterlik testini yeniden yapnz.

51

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
SORULAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 CEVAPLAR

Paleolitik Srtme kazma Neolitik a Neolitik Bakr & kalay lk Tun Gnei Urartu Fi bula Lidya Diadem

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI SORULAR 1 2 3 4 5 CEVAPLAR D Y D D D

52

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI SORULAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 CEVAPLAR Dinsel&koruyucu Neolitik 4 Troya&Alacahyk Sardes Persler D D Y D

Taknn Geliimi Modlnde, faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz davranlarn deerlendirilmesi iin retmeniniz size lme arac uygulayacaktr. Bu deerlendirme sonucuna gre bir sonraki modle geebilirsiniz. Taknn Geliimi Modln bitirme deerlendirmesi iin retmeninizle iletiim kurunuz.

53

KAYNAKA KAYNAKA
TRE Altan, M. Ylmaz SAVAI, Anadolu Antik Taklar, Golda Kltr Yaynlar, stanbul, 2002. TRE Altan, M. Ylmaz SAVAI, Kuyumculuun Douu, Golda Kltr Yaynlar, stanbul, 2000. MERBOYU Yldz Akyay, Antik ada Anadolu Taklar, Akbank Kltr ve Sanat, stanbul, 2001. BNGL F.R.Ik, Antik Taklar, T.C. Kltr Bakanl, Ankara 1, 1999. KROLU Glgn, Anadolu Uygarlklarnda, Trk Eski a Bilimleri Ens. Yaynlar, stanbul, 2004. 6.Prof. Dr. KUOLU M.Zeki, Tlsmdan Takya, Seil Ofset, 1998. Prof. Dr. KUOLU M.Zeki , Dnk Sanatmz Kltrmz, tken yaynlar, 1994. Mack John, Ethnic Jewellery, The British Museum Pres, 2002.

54