ELM207 Analog Elektronik

Giri
Bir Fourier serisi periyodik bir f (t) fonksiyonunun, kosins ve sinslerin sonsuz toplam biiminde bir almdr.

a0 f (t ) 2
2 T

(an cos n t bn sin n t )

n 1

Baka deyile, herhangi bir periyodik fonksiyon sabit bir deer, kosins ve sins fonksiyonlarnn toplam olarak ifade edilebilir:
f (t ) a0 2
a0 2

(an cos n t bn sin n t )

n 1

(a1 cos t b1 sin t ) (a2 cos 2 t b2 sin 2 t )

(a3 cos 3 t b3 sin 3 t )

Fourier serisi hesaplamalar harmonik analiz olarak bilinir ve keyfi bir fonksiyonun bir dizi basit terimlere ayrlarak, ayrk terimler olarak zlmesi ve yeniden birletirilip orjinal problemin zm iin olduka kullanl bir yoldur. Bylelikle problem istenilen ya da pratik olan bir yaklaklkta zlebilir.

f(t)

Periodik Fonksiyon

a0 2

=
t

a1 cos t

b1 sin t

+
a2 cos 2 t

+
b2 sin 2 t

f (t )
burada

a0 2

(an cos n t bn sin n t )

n 1

2 T
a0

Temel frekans
2 T
T

f (t )dt
0

an

2 T

f (t ) cos n tdt
0
T /2

bn

2 T

f (t ) sin n tdt
0

*integral limiti olarak

T /2

kullanabiliriz

rnek 1
Aadaki dalga biiminin Fourier serisi gsterimini bulunuz.

zm
lk nce, fonksiyonun periyodu ve tanm belirlenir:

T=2

f (t )

1,

0 t 1 2

0, 1 t

f (t 2)

f (t )

Sonra, a0, an ve bn katsaylar bulunur :

a0

2 T

f (t )dt
0
b

2 f (t )dt 20

1dt
0 1

0dt 1 0 1

Ya da,

f (t )dt [a,b] aral boyunca grafiin

altndaki toplam alan olduundan

a0

2 T

f (t )dt
0

2 T

[0, T ]boyunca alan

2 (1 1) 1 2

an

2 T
1

f (t ) cos n tdt
0 2

1cos n tdt
0 1

0dt

sin n t n

sin n n

0 n tamsaydr ve, sin n sin 2 olduundan sin

Dolaysyla, an

sin 3

0 .

bn

2 T
1

f (t ) sin n tdt
0 2

1sin n tdt
0 1

0dt

cos n t n

1 cos n n

cos cos 2

cos 3 cos 5 1 cos 4 cos 6 1

Ya da cos n

( 1)

Dolaysyla, bn

1 ( 1) n n

2/n 0

, n tek , n ift

Sonuta,

f (t )

a0 2 1 2 1 2

(an cos n t bn sin n t )

n 1

n 1

1 ( 1) n

sin n t 2 sin 5 t 5

sin t

2 sin 3 t 3

Baz faydal tanmlar

sin( x) sin x cos( x) cos x

n tamsay olduundan,
sin n sin 2n 0 0

cos n
cos 2n

( 1)n
1

Fourier serisi terimlerinin toplam orjinal dalga biimini verir rnek 1den,
f (t ) 1 2 2 sin t 2 sin 3 t 3 2 sin 5 t 5

Toplamn kare dalga verecei gsterilebilir:

(a)
2

(b)
2 2 sin 3 t 3

sin t

sin t

(c)

(d)

sin t

2 sin 3 t 3

2 sin 5 t 5

sin t

2 sin 3 t 3

2 sin 5 t 5

2 sin 7 t 7

(e)

sin t

2 sin 3 t 3

2 sin 5 t 5

2 sin 7 t 7

2 sin 9 t 9

(f)

1 2

sin t

2 2 sin 3 t sin 23 t 3 23

Kare dalga

Testere dili dalga

gen dalga

Yar ember

rnek 2
f (t ) t ,
f (t 2)

1 t 1
f (t )

f (t)nin grafiini iziniz,

3 t 3.

f (t)nin Fourier serisini hasaplaynz.

zm

T=2

2 T

Katsaylar hesaplayalm:

a0

2 T

f (t )dt
1 1

2 tdt 2 1

t 2

1 1 0 2

an

2 T

f (t ) cos n tdt
1 1 1 1

t cos n tdt

t sin n t n sin n

sin n t dt n 1 cos n t 2 2 n
1

[ sin( n )] n cos( n ) n2 2 cos n n2

2

cos n

cos n

cos( x) cos x

bn

2 T

f (t ) sin n tdt
1 1 1 1

t sin n tdt

t cos n t n cos n 2 cos n n 2 cos n n

cos n t dt n 1 sin n t 2 2 n
1

[ cos( n )] n sin n n2 2( 1) n n
2

sin( n ) 2( 1) n n
1

Sonuta,

f (t )

a0 2

(an cos n t bn sin n t )

n 1

2( 1) n 1 sin n t n n 1 2 2 sin t sin 2 t 2

2 sin 3 t 3

rnek 3
v(t ) 2 t , 0 t 0 , 2 t 2 4

v(t 4) v(t )

v (t) grafiini iziniz,

0 t 12.

v (t)nin Fourier serisi almn hesaplaynz.

zm
v (t) 2 t

2 T=4

10

12

2 T

Katsaylar:

a0

2 v(t )dt T 0 2 4
2 2 4

(2 t )dt
0 2

0dt 1 t 2t 2 2
2 2

1 (2 t )dt 20

1
0

an

2 v(t ) cos n tdt T 0 1 (2 t ) sin n t 2 n 1 0 2 cos n t n2 2

2

1 (2 t ) cos n tdt 20 1 sin n t dt 20 n

2

0
2

0 2

1 cos 2n 2 2 2n

2(1 cos n ) 2 2 n

2[1 ( 1) ] 2 2 n

bn

2 v(t ) sin n tdt T 0 1 2 1 n 1 n (2 t ) cos n t n 1 sin n t 2 n2 2 sin 2n 2 2 2n

2

1 (2 t ) sin n tdt 20
2

0
2

1 cos n t dt 20 n

1 n

2 n

sin 2n

sin n

Sonuta,

v(t )

a0 2 1 2

(an cos n t bn sin n t )

n 1

n 1

2[1 ( 1) n ] n t cos 2 2 n 2

2 n t sin n 2

Simetri

Simetri fonksiyonlar: (i) ift simetri (ii) tek simetri

ift simetri

Herhangi f (t) fonksiyonu grafiin dey eksenine gre simetrik ise ifttir, yani
f ( t) f (t )

ift simetri (devam)

ift fonksiyonlara rnek:

f (t ) t 2
f (t ) | t |

f (t ) cos t

ift simetri (devam)

A dan +A ya ift bir fonksiyonun integrali 0 dan +A ya integralinin iki katdr

f e (t )

t
A
+A

f e (t )dt
A

2 f e (t )dt
0

Tek simetri

Herhangi f (t) fonksiyonu grafiin dey eksenine gre asimetrik ise tektir, yani
f ( t) f (t )

Tek simetri (devam)

Tek fonksiyonlara rnek:

f (t ) t 3
f (t ) t

f (t ) sin t

Tek simetri (devam)

A dan +A ya tek bir fonksiyonun integrali sfrdr

f o (t )

+A

t
A

f o (t )dt

ift ve tek fonksiyonlar

ift ve tek fonksiyonlarn arpm zellikleri:
(ift) (tek) (ift) (tek) (ift) = (ift) (tek) = (ift) (tek) = (tek) (ift) = (tek)

Simetri
ift ve tek fonksiyonlarn zelliklerinden:

ift periyodik bir fonksiyon iin;

an 4 T
T /2

f (t ) cos n tdt
0

bn

tek periyodik bir fonksiyon iin; T /2 4 bn f (t ) sin n tdt a0 an 0 T 0

ift fonksiyon
f (t )

T 2

T 2

an

2 T

T /2

f (t ) cos n tdt
T /2

4 T

T /2

f (t ) cos n tdt bn
0

2 T

T /2

f (t ) sin n tdt
T /2

(ift)

(ift)
||

(ift)

(tek)
||

(ift)

(tek)

Tek fonksiyon
T 2

f (t )

T 2

a0

2 T 2 T

T /2

f (t )dt
T /2

bn

2 T

T /2

f (t ) sin n tdt
T /2

4 T

T /2

f (t ) sin n tdt
0

(tek)
T /2

(tek)

(tek)
||

an

f (t ) cos n tdt
T /2

0
(ift)

(tek)

(ift)
||

(tek)

rnek 4
1 , f (t ) t 1 , , f (t ) 2 t 1 t 2 1 1 t 1

f (t 4)

f (t)nin grafiini iziniz,

6 t

6.

f (t)nin Fourier serisi almn hesaplaynz

zm
f (t) 1 6 4 2 1 0 2 4 6 t

T=4

2 T

Katsaylar hesaplayalm. f (t) tek fonksiyon olduundan,

a0
ve

2 T

f (t )dt
2

an

2 T

f (t ) cos n tdt
2

bn

2 T 4 4

f (t ) sin n tdt
2 1 2

4 T

f (t ) sin n tdt
0

t sin n tdt
0 1 1 1

1sin n tdt cos n t dt n 0

1

t cos n t n cos n n cos 2n n sin 2n

cos n t n cos n n

sin n t n2 2 sin n n2 2 sin n

cos 2n 2 cos n n

Sonuta,

f (t )

a0 2

(an cos n t bn sin n t )

n 1

n 1

2 cos n n

n t sin 2

( 1) n 1 n t 2 sin n 2 n 1

rnek 5
f (t)nin Fourier serisi almn hesaplaynz.

zm
Fonksiyonu tarif edelim;
f (t ) 1 , 0 t 1 2 , 1 t 2 1 , 2 t 3
f (t )
T=3 T=3

f (t 3)

ve

2 T

2 3

Katsaylar hesaplayalm.
a0 2 T
3

f (t )dt
0

2 3

1dt
0 1

2dt
2

1dt

2 (1 0) 2(2 1) (3 2) 3

8 3

Ya da, f (t) ift bir fonksiyon olduundan,

a0 2 T
3

f (t )dt
0

4 T

3/ 2

f (t )dt
0

4 3

3/ 2

1dt
0 1

2dt

4 3 (1 0) 2 1 3 2

8 3

Veya, basite
a0 2 T
3

f (t )dt
0

2 T

Bir periyod boyunca toplam alan

2 4 3

8 3

an

2 T 4 3

f (t ) cos n tdt
0 1 3/ 2

4 T

3/ 2

f (t ) cos n tdt
0

1 cos n tdt
0 1 1

2 cos n tdt 4 2 sin n t 3 n

3/ 2

4 sin n t 3 n 4 3n 4 3n 2 n sin n

3n 2 sin 2 sin n 2n sin 3

sin n

3n 2 sin 2 2 sin n

;
2 2n sin n 3

2 3

ve

bn

f (t) ift bir fonksiyon olduundan.

Sonuta,
f (t ) a0 2 4 3 4 3 (an cos n t bn sin n t )
n 1

n 1

2 2n sin n 3 1 2n sin n 3

2n t cos 3 2n t cos 3

2
n 1

Parseval Teoremi

Parserval teoremi periyodik bir sinyaldeki ortalama gcn, sinyalin DC bileenindeki ortalama g ve harmoniklerindeki ortalama glerin toplamna eit olduunu ifade eder.

f(t)

Pavg

Pdc
a0 2

=
Pa1
a1 cos t
t

Pb1
b1 sin t

+
Pa2
a2 cos 2 t

+
Pb2
b2 sin 2 t

Sinzoidal sinyal iin (kosins ve sins),

Vpeak P V R
2 rms 2 2 Vpeak 1

2 R

2 R

Sadelik asndan sklkla, R = 1, olarak alrz,

P 1 2 Vpeak 2

Sinzoidal sinyal iin (kosins ve sins),

Pavg Pdc a0 2 Pa1
2

Pb1 1 2 a1 2

Pa2 1 2 b1 2

Pb2 1 2 a2 2 1 2 b2 2

Pavg

1 2 a0 4

1 2 2 (an bn ) 2n1

stel Fourier serileri

Euler eitliinden,
e
jx

cos x

j sin x

dolaysyla
cos x e
jx

e 2

jx

ve

sin x

e jx e j2

jx

Fourier serisi gsterimi aadaki gibi olur;

f (t ) a0 2 a0 2 a0 2 a0 2 a0 2 (an cos n t bn sin n t )
n 1

an
n 1

e jn e jn

e 2 e 2

jn t

bn
jn t

e jn

e j2
t

jn t

an
n 1

jbn
jn t

e jn jbn

e 2

jn t

an
n 1

jbn 2 jbn 2

e e

an 2 an
n 1

jn t

an
n 1

jn t

jbn 2

jn t

Burada, Diyelim ve
a0 f (t ) 2
c0
c0
n 1

cn c0 a0 2

an 2

jbn

an
n

jbn 2

Dolaysyla,
t n 1

n 1

an jbn jn e 2
cn
t n 1

an 2

jbn

jn t

cn
c ne cn e jn
n 1 jn t

cn e jn cn e jn
n 1 1

c0

cn e jn
n

c0
n 1

cn e jn

t n

cn e jn

Sonra, cn katsays,
cn an jbn j 2 2T
T T

2 T 12 f (t ) cos n tdt 2T 0 1 T 1 T 1 T
T T

f (t ) sin n tdt
0

f (t ) cos n tdt
0

j f (t ) sin n tdt
0

f (t )[cos n t
0 T

j sin n t ]dt

f (t )e
0

jn t

dt

ou durumda kompleks Fourier serileri trigonometrik Fourier serilerinden daha kolay elde edilir. zetle, kompleks ve trigonometrik Fourier serileri arasndaki iliki:
c0 a0 2 1 T
T

f (t )dt
0

cn

1 T

f (t )e
0

jn t

dt

cn c
n

an 2 an

jbn jbn 2

Ya da c

cn

rnek 6
Aadaki fonksiyonun kompleks Fourier serisini bulunuz
f (t )

e2

zm
T
c0 1 T 1 2
T

2
f (t ) dt

Dolaysyla

0 2

e dt
0 2 0

1 t e 2

e2 1 2

cn

1 T 1 2 1 2

f (t )e
0 2

jn t

dt 1 2
2

ee
0

jnt

dt
2

e
0

(1 jn ) t

dt

e 1 jn

(1 jn ) t

e 2 (1 jn ) 1 2 (1 jn)
dolaysyla

e2 e j 2n 1 2 (1 jn)

e2 1 2 (1 jn)

j 2n

cos 2n

j sin 2n

1 0 1

cn

n 0

e 1 2 (1 jn) n

e
0

c0

Sonuta,

f (t )
n

cn e

jn t n

e 1 jnt e 2 (1 jn)

*Not: c0 , cn de n = 0 konularak hesaplanabilirse de, bazen bu mmkn olmayabilir. Dolaysyla, c0 tek bana hesaplamak daha iyi olabilir.

cn kompleks bir terimdir, ve nye baldr. Dolaysyla, n ye karlk |cn| grafiini izebiliriz.

cn

e 2

1 1 n2

Baka deyile, (t) zaman blgesindeki f (t) fonksiyonunu, (n) frekans blgesindeki cn fonksiyonuna dntrdk.

rnek 7
rnek 1deki fonksiyonun kompleks Fourier serisini hesaplaynz.

zm
1 T
T

c0

f (t )dt
0

1 1dt 20
1 jn t

1 2
2 jn t

cn

1 T

f (t )e
0 jn t

dt

1 1e 20
jn

dt
1

1 e 2 jn

j (e 2n

1)

Fakat e

jn

cos n
j (e 2n

j sin n
jn

cos n

( 1)

Bylece, cn

1)
j/n 0 , n tek , n ift

j n [( 1) 1] 2n

*Burada

cn n

c0 .

Dolaysyla, f (t )
n

cn e

jn t

1 2

j
n n 0 n tek

e jn

Grafik izimi aadadr,

c0

1 2

cn

1 , n tek n 0, n ift

0.5