Psikoloji: insan davranlarn ve davran etkileyen etmenleri inceleyen bilim daldr.

Geliim psikolojisi: insan davrannda, doumdan lme kadar, tm yaam boyunca gzlenen biyolojik ve psikolojik deiiklikleri inceler. Davran: insann zihinsel ve bedensel tavr ve hareketleridir. Bilisel davran:zihindeki bilgilerle Duyusal davran:..duyularla Psikomotor davran:..bedensel hareketlerle ilgilidir. Gelime : dllenmeden lme dek sren yaam srecinde bireyin geirdii fiziksel, bilisel, duygusal ve sosyal deiikliklerdir. Byme, olgunlama ve renme birbirini etkiler. Byme: organizmann boy, arlk ve hacim olarak artmasdr. Olgunlama: organizmann byyerek kendinden beklenen bir ii yapabilecek dzeye ulama srecidir. Geliim olgunlama ve renmeyi ierir. Hazr bulunuluk: bireyin belli bir dnemde belli geliim grevlerini gerekletirebilecek olgunlua ulamas ve renme yoluyla bunlar gerekletirebilecek dzeye gelmesidir. Kritik dnem: geliimde belli davranlarn kazandrlmas gereken dnemler vardr. lgili davran bu dnemde kazanlmad zaman daha sonra kazanlmas ok zordur. Bu dneme kritik dnem denir. Hormonlar Hipofiz: Kafatasnda bulunur. Tm salg bezlerinin almasn salglandnda devlie, yetersiz salglandnda ccelie yol aar. dzenler. Fazla

Troid salg bezi: Boazn n ksmnda grtlan iki yanndadr. Troksin hormonu salglar. Kemiklerin kaslarn bymesine, sinir sisteminin, kan dolamnn almasna etki eder. Paratroid salg bezi: Troid salg bezine bitiik drt kk bezden oluur. Vcudun Ca ve P dengesini salar. Kemik geliimini, sinir sistemini, kaslarn almasn, kalp atlarn, kan phtlamasn etkiler. Pankreas bezi: iki trl salg salglar. Biri mideye gnderilir. Dieri inslindir ve kana gnderilir. Kandaki eker miktarn ayarlar. Bbrek st bezleri: Her iki bbrein stnde bulunur. Salglar bymeye, cinsiyete etki eder. Vcudun, duygularn younluundan korunmasn salar. GELM LKELER 1. Geliim sreklilik gsterir: Dllenmeden lme kadar srd anlamna gelir.

2. Geliim dnemler halinde betimlenebilir: Geliim belli blmlere ayrlmtr. Bu aamalarn her biri nceki aamalarn birikimlerine dayal olarak oluan bir sre halinde gerekleir. 3. Geliim dzenli bir sra izler: Geliim srasnda yapsal ve ilevsel zellikler belirli bir srayla ortaya kar. 4. Geliimin hz evrelere gre deiir: Bebek doumdan sonraki ilk alt ayda, sonraki alt aydan daha hzl byr. 5. Geliim batan ayaa, iten da dorudur: Doum ncesi dnemden balayarak nce ba sonra srasyla kol ve bacaklar geliir. 6. Geliim genelden zele dorudur: nce bedenin ana blmleri geliir. Daha sonra bu organlar kullanmay salayan parmak kaslar gibi ince kaslar geliir. 7. Geliimde bireysel ayrlklar vardr: Her bireyin geliim sreci kendine zgdr. 8. Geliim, kaltm ve evreden etkilenir: Kaltm yoluyla getirilen bir ok zellik evresel deikenlerin etkisiyle biimlenir. 9. Geliim bir btndr: Geliim zellikleri ayrlmaz bir btnlk oluturur. Bu sayede geliim alanlar karlkl olarak birbirini etkiler. GELM ETKLEYEN ETMENLER A. KALITIM Bireye ana babadan genler yoluyla geen zellikleri ifade eder Zeka ve bedensel zellikler evresel faktrlerden etkilenmekle birlikte byk oranda genotiple belirlenir. B. EVRE Doum ncesi evre Anne karnnda geen sredeki d etkilenmeleri kapsar. Annenin kulland ilalar, zararl alkanlklar Doum sras Gbek kordonunun bebein boynuna dolanmas gibi doum srasnda yaanan olumsuzluklar Doum sonras Beslenme dzeni, hastalk ve kazalar, alanma dzeni, aile dzeni, eitim olanaklar, arkada evresi gibi yaam koullarn ieren dnemdir.

YAAM DNEMLER ve GELM GREVLER Bebeklik dnemi (0-2 ya) Doum sonrasnda fiziksel evredeki deiikliklere uyum salama Nefes almay renme Kat yiyecekleri yemeyi renme Dk kontroln gerekletirme Belirli zamanlarda uyumay ve uyank kalmay renme lk ocukluk dnemi (2-6 ya) Yrmeyi ve konumay renme Kendi kendine yemek yeme ve giyinme gibi z bakm becerilerini yerine getirme El gz uyumunu salamaya balama Cinsiyet farkllklarn renme ve cinsel kimliini kazanmaya balama Toplumsal kurallarla ilgili olarak doru ve yanl davran ayrt etmeye ve toplumsal rolleri renmeye balama Okuma yazmaya hazr hale gelme kinci ocukluk dnemi (6-12 ya) Kendine kar olumlu tutumlar oluturma Yatlaryla iyi geinmeyi renme, kiiler aras ilikilerini zenginletirme Okuma, yazma ve hesap yapmayla ilgili temel beceriyi gelitirme Kendisi iin nemli olan yetikinleri byk lde model alarak cinsiyetine uygun rol gelitirme Vicdan ve deerler sistemi gelitirme Kendi kararlarn vermesine ve sorumluluk almasna olanak salanrsa kiisel bamszln kazanmaya balama Ergenlik dnemi (12-18 ya) Her iki cins yatlaryla yeni ve olgun ilikilere erime Bir yetikin erkek yada kadn roln edinme

Bedenini kabul etme ve etkili bir ekilde kullanma Yetikinlerden bamsz, kendi duygusal zerkliini elde etme Bir meslee doru ynelip, hazrlanmaya balama Evlilie ve aile kurmaya hazrlanmaya balama Toplumsal sorumluluklar almaya istekli olma ve toplumsal grevlerini yerine getirebilme Gen yetikinlik (18-25 ya) E seme Bir aile kurmaya ynelme/kurma Bir ie balama Yakn ilikiler kurabilecei arkada ve sosyal gruplar bulma Vatandalk sorumluluklarn stlenme Yetikinlik Mesleinde ilerleme ve baar salama Evlilik yaantsna ve eine uyum salama ocuklarnn sorumluluunu alabilme Bo zaman etkinlikleri gelitirebilme Yallk Azalan fiziksel g ve sala uyum salama Emeklilie ve azalan gelire uyum salama Ein lmne uyum salama . BEDENSEL GELM . Dlt dnemi: Dllenmeden sonraki 1-2 haftalk dnemdir. Embriyo devri 3.haftadan 8.haftaya kadar srer. Ektoderm: en d tabaka Duyu organlar, sinir sistemi, d deri, sa trnak ve dilerin bir ksm oluur.

Mezoderm: orta tabaka Kas, iskelet, salg ve dolam sistemi oluur Endoderm: i tabaka Sindirim sistemi ile solunum sisteminin karacier, akcier gibi nemli organlar oluur. 3.aydan itibaren embriyo dnemi biter ve fets dnemi balar. Bebeklik dneminde (0-2 ya) bedensel ve devinsel geliim Bir yan sonunda bebein boyu doumdaki boyunun yaklak yars, iki yanda ise %75i kadar uzam olur. Doumdan sonraki iki ylda arlka artmada olduka hzldr. Bebek alt aylkken doumdaki kilosunun iki katna, bir yanda ise katna ular. Kilo art iki yana doru azalrken, okul ana doru tekrar hzlanr. Kemiklerdeki en hzl gelime bu dnemde gerekleir. Bebek doduunda bataki sinirler, ayaktaki sinirlere gre daha fazla gelimitir. Bebeklerin beyni tam olgunlamadndan tm hareketleri refleks dzeyindedir. Bebeklikte duyusal geliim Yeni doan bebein iitme duyusu olduka gelimi durumdadr. Bebein grme duyusu dier organlara gre daha az gelimitir. lk ocukluk dneminde (2-6 ya) bedensel ve devinsel geliim lk okul ana doru boy uzama hz azalr. Daha sonra ergenlik anda yeniden hzlanr. Bedensel geliim hz 0-2 ya dnemine oranla yavalar. Kaba motor kaslar, ince motor kaslara oranla daha fazla gelimitir. El gz koordinasyonu yetersizdir. Sinir sistemi geliimini byk lde tamamlar. Gz raksaktr. kinci ocukluk dneminde (6-12 ya) bedensel ve devinsel geliim ocuklarn okul dneminde grmeleri normale dner.

Geliim hz nceki dnemlere gre yavalar. nce motor kaslarda gelime olur. Erkeklerde ince motor kaslarn uyumunda sorunlar vardr. Ergenlik dneminde (12-18 ya) bedensel ve devinsel geliim Bedensel byme ve gelime hz yeniden artar. skelet sisteminde meydana gelen hzl gelime ergenin vcut koordinasyonunda zorlanmasna neden olur. Ancak bir sre bu koordinasyon salanr. . BLSEL GELM . Bilisel geliim, bebeklikten yetikinlie kadar, bireyin evreyi, dnyay anlama yollarnn daha kompleks ve etkili hale gelme srecidir. ki etmen kuram: Zekann bir genel yetenek ve bu yetenee bal olarak baka zel yeteneklerden olutuunu savunan kuramdr. 1920li yllarda Spearman ortaya koymu. Kurama gre bireyin her zihinsel etkinlii iin, genel yetenein yan sra zel yetenee de ihtiya vardr. ok etmen kuramlar: iki ayr kuramdan oluur. 1. 1930lu yllarda Thorndike ortaya koymu. Thorndike gre zeka genel ve zel iki farkl faktrden deil, bamsz faktrlerden oluur. Bu kuramda zihin gleri; Szckleri anlama Saylarla akl yrtme Kavrama likileri grsel alglama 2. 1960l yllarda Guilfordun ortaya koyduu KP kavramdr. Bu kurama gre zekann zihinsel ilemler, ierik ve rn olmak zere boyutu vardr. Zihinsel ilemleri, ierii bili, bellek, yaratclk, yaantlara dayal olarak yaplan tepkiler ve bunlarn deerlendirilmesi oluturur.

Zekann ieriini, alglanan duyumlar, anlamlatrlan szck, kavram, say vb. simgeler, anlatlabilen dnceler ve yaplan davranlar meydana getirir. Zekann rn ise, zekann ilevi sonucunda yaplan davranlardr. Zekada uyum kuram: bu kurama gre zeka, bireyin evresine uyum srecidir. PAGETN BLSEL GELM KURAMI Piagete gre zeka bireyin evresine uyum yapabilme yeteneidir. Temel Kavramlar EMA: rgtlenmi davran yada dnce rntsdr. ocuun evresiyle etkiletike gelitirdii davran ve dnce kalplardr. ema en temel zihinsel yapdr. rnek: Bebeklerin eline ne verilirse verilsin onu azlarna gtrdkleri gzlenir. RGTLEME: Kar karya kaldmz kavram ve olaylar birbirleriyle tutarl btnler haline getirmek. UYUM SALAMA (adaptasyon): Bireyin evresi ile etkileerek evresine ve evresindeki deiikliklere uyum salamasdr. Uyum salama mr boyu devam eder. ki alt ilevi vardr. zmleme: Bireyin yeni karlat durum, nesne ve olaylar, kendisinde nceden var olan zihinsel yapnn iine yerletirmesidir. Birey yeni bir durumla karlat zaman onu kafasndaki emalarla aklamaya alr; ancak zihindeki emalar bu yeni durumu aklamaya yetmezse o durumda, yeni duruma uymak iin gerekenleri yapar. Uyma- Uyumsama: Yeni emalar yada nceden varolan emalarn kapsam ve niteliklerini deitirerek yeni edinilen durumlarn gerektirdiklerine uygun davranmaktr. rnek: lk kez zebra gren bir ocuk bunu at olarak tanmlar. Buna zmleme denir. Bir sre sonra zebrann attan farkl olduunu fark ederse zihninde yeni bir ema oluturur buna da uyma denir. DENGELEME: Bireyin zmleme ve renme yoluyla evresine uyum salayarak dinamik bir dengeye ulama srecidir. Piagete gre zihin geliimi denge-dengesizlik ve yeniden denge kurma srecidir. Dengesizlik durumu kiinin zihninde var olan bilgi ile yeni edindii bilgi arasndaki uyumazlktan doar. Bu dengesizlik bireyi yeni bilgiyi kafasndaki emaya uydurmaya, bunu baaramyorsa yeni bir ema oluturmaya zorlar. Piagete gre bu etkinlik bilisel geliimi salamaktadr.

Bilisel Yap: ocuk yada yetikinde o anda var olan zihinsel organizasyon yada zihinsel yetilerdir. Piagete gre Zihin Geliimini Etkileyen Faktrler Olgunlama zihinsel geliimi ifade eder. Kiinin zihin geliiminin ilerlemesi iin fiziksel byme gereklidir. Yaant, bireyin evresi ile etkileimi sonucu bireyde kalan izler anlamna gelir. Zihin geliimi birey yaant geirdike yeni evresiyle etkiletike ilerler. Kltrel aktarm, iinde yaanlan toplumun o gne kadar edinmi olduklarn, birikmi bilgiyi yeni nesillere aktarmasn ifade eder. nsan zihni, bildiklerini birbiriyle tutarl btnler haline getirmeye, ilikilendirmeye ve btnletirmeye alr. Bu baarldnda meydana gelen dengesizlik bireyi yeni renmelere yneltir, bu sayede bireyin zihinsel geliimi gerekleir. Dengelenmede bireysel farkllklar vardr. BLSEL GELM DNEMLER 1) Duyusal Motor dnem (0-2 ya) Bebek bu dnemde d dnyay kefetmede duyularn ve motor becerilerini kullanr. Grme, duyma, tat alma ve bedenin eitli blgeleri Bu dnemin banda henz vcudunun farknda deildir, dnem sonuna doru kendisiyle dier nesneler arasndaki fark ayrt edebilir. Bu dnemin en nemli iki zellii dncenin duyum ve egdm iermesi ve hareketlerin sembolik bir zellik tamasdr. Fiziksel hareketleri dzenleme ve koordine etme yetisi kazanlr. ocuun belirli trdeki hareketleri tekrarlamas dngselliktir. Nesne devamll kazanlmtr. Olaylarn sonularna bakarak karar verirler. Monolog yapar gibi kendi kendilerine konuurlar. Bebekler doduklarnda emme, yakalama gibi reflekssel davranlara sahiptir. Bu dnemde deneme yanlma renmesi gerekleir. Dnem sonuna doru deneme yanlma, problem zme davranna dnr. 2) lem ncesi dnem (2-7 ya)

Varlklar ve olaylar temsil etmek iin semboller kullanlr. Snflama tek bir zellik asndan yaplabilir. Sembolik oyunlar oynarlar (sopa parasnn at olmas gibi) Korunum ilkesi kazanlmamtr. lemleri tersine eviremezler. Canl nesnelerle cansz nesneler arasnda ayrm yapamazlar. Ben-merkezci bir dnce yapsna sahiptirler. Dil geliiminde monologlar hakimdir. 3) Somut lemler Dnemi (7-12 ya) Korunum ilkesi kazanlmtr. Bu dnem iinde ilemleri ters evirme kazanlr. (7*6=42 6*7=42) ocuklar sralama ve oklu snflama yapabilirler. Sralama becerisi somut nesnelerle snrldr. Zihinsel ilem yapma yetenei henz gelimemitir. Mantkl dnme ancak somut nesneler ve yaantlar zerinde gerekletirilir. Ben merkezcilikten uzaklar. Madde-uzunluk korunumu ve nitelik deimezlii (6-7) Alan ve saylarn korunumu (7) Arlk korunumu (9-12) Hacim korunumu (11-12) 4) Soyut lemler Dnemi (12 ya zeri) Zihinden soyut ilemler yaplabilir. imdi olduu kadar gelecee ynelik de dnce biimi oluur. Tmevarm, genelleme, akl yrtme yollarn kullanr. Greli (kiiye, mekana gre deien) kavramlar edinilir.

Ergen ben merkezcilii grlr. Bilisel yapda niteliksel bir gelime grlmez ama yaantlarla niceliksel gelimeler grlmesi mmkndr. Piagete gre eitimin zellikleri Eitim geliim teorilerine dayal olmaldr. Konularn dardan ocua sunulmas, onun bili yaplarn gelitirmeyecektir. Okul yaama hazrlayc deil, yaamn kendisi olmaldr. Okullardaki program ve yntemler, ocuklarn bili yaplarna uygun olmaldr. Eitim planlamasnda, retmen rehberliinde ocuklarn katlm da salanabilir. Eitimde snavlar zararl grmektedir. BRUNERN BLSEL GELM KURAMI (1966) Bilisel geliim, tepkilerin uyarcdan bamsz hale gelmesidir. Geliim, bilgiyi ileme srecinin ve depolama sisteminin geliimine baldr. Bilisel geliim, bireyin kendisine ve bakalarna ne yaptn ve ne yapacan artan bir kapasiteyle aklamasdr. Bilisel geliim iin sistemli bir retici-renici etkileimi gereklidir. Bilisel geliimde dil nemli bir anahtardr. Bilisel geliim ayn zamanda birok seenekle yeteneinde arttr. BRUNERN BLSEL GELM DNEMLER 1. Eylemsel Dnem (enactive stage) (0-3 ya) ocuk evreyi eylemlerle anlar, evresindeki nesnelerle ilgili yaanty onlara dokunarak, vurarak, srarak, hareket ettirerek kazanr. ocuklar bu dnemde psiko-motor eylemlerle renebilirler. Gardnern duyumsal zekasna denk gelir. 2. mgesel Dnem Bilgi imgelerle tanr. Grsel bellek gelimitir. Ancak ocuun kararlar dile deil, duyu organlaryla edindii duyusal etkilere dayaldr.

ocuklar bu dnemde herhangi bir nesneyi, olay grmeden de resmedebilirler. Piagetin ilem ncesi dnemine, Gardnern uzaysal zekasna denk gelir. 3. Sembolik Dnem ocuk bu dnemde etkinlik yada algy aklayan sembolleri kullanr. Bireyin bu dneme ulamas, zengin yaantlar kazanmasn salar. Vygotskynin Bilisel Geliime likin Grleri Lev VYGOTSKY (1978) ocuun sosyal evresinin bilisel geliimde nemli bir rol olduunu ileri srmtr. Vygotskynin geliim ve eitime getirdii en nemli kavram gelimeye ak alandr. Buda; ocuun bamsz kendi kendine salayabilecei geliim dzeyi ile bir yetikinin rehberliinde altnda gsterecei potansiyel geliim dzeyi arasndaki farktr. Bruner ve Vygotskynin Eitime likin Grleri ocuklar yetikinler gibi dnemezler, bu yzden retmenler, ocuklarn bilisel geliim dzeylerini tanmaldr. Piaget ve Bruner ocuun retme-renme ortamnda daha ok kendi bulularyla renmesini nermekte, ancak Vygotsky; ocuun renmesinde yetikinlerin roln vurgulamtr. retim bilisel srelerin aamalarna uygun olarak gerekletirilmelidir. retimde yakndan uzaa ilkesi kullanlmaldr. Piaget ve Brunere gre ocuun kazanaca yeni yaantlar, eski yaantlarna uygun olmaldr. ocuklarn kendi hzlaryla renmelerine olanak verilmelidir. Bu nedenle retim bireyselletirilmelidir. ocuun dier ocuklarla etkileimi bilisel geliimini besler. . DL GELM . Davran gr: stendik sonuca gtrd kefedilen seslerin tekrar edilmesi, evrenin bunu pekitirmesi ve taklit etme sonucu konuma renilir. Dil geliimini biyolojik temellere bal olarak aklayan kuramlara psikolinguistik kuramlar ad verilir. Chomskye gre insanlar dil renebilmek iin doutan zel bir mekanizmaya sahiptirler.

1. Agulama evresi: Doum ile 12. ay kapsayan bu evrede ocuk eitli sesler karr. Babldama dneminde (2-6. ay) ba-ba ma-ma gibi sesler karr. 2. Tek szck evresi: 12 ve 18. aylar arasnda ocuklar ilk szcklerini sylemeye balarlar. Tek szckle ok ey anlatmak isterler. anne (ar genelleme) 3. Telgrafik konuma: 18 ve 24. aylar arasnda ocuk artk szcklerin birbirleriyle olan ilikilerini kavramaya ve iki szc yan yana getirerek farkl anlamlar ifade etmeye balar. anne su 4. lk gramer sreci: 2 ile 5 yalar arasndaki bu evrede, kelimeler ve gramer kurallar hzla renilir. Bu evrede ocuk 3-4 szc yan yana koyarak tek bir dnceyi ifade edebilir. . KLK GELM . D: Her zaman kafasna estii davrananlarda id baskndr. SPER EGO: Srekli olarak ahlak kurallarn ve bakalarnn ne diyeceini dikkate alan ve kurallara sk skya bal kalan kiide sperego baskndr. EGO: Srekli olarak aklc davranmaya alan kiide ego baskndr. A. FREUDUN PSKO-SEKSEL GELM KURAMI Freud kiilik geliiminde yaamn ilk alt ylna zel bir nem verir ve kiiliin temellerinin bu yalarda atldn; kazanlan bu zelliklerin sonraki yllarda deimesinin ok zor olduunu savunur. 1. ORAL DNEM ( DOUM -1,5 YA ) Doumdan sonraki ilk 1-1,5 yl kapsayan oral dnemde az haz blgesi, emme, ineme ve srma gibi davranlar haz kaynadr. Eline geen nesneleri azna gtrme eilimi iindedir. Oral dnemde bebein temel gereksinimlerinin zamannda karlanmamas ve salkl beslenmesi yetikinlikteki bamllk ve gven dzeyini belirler. leride sinirli ve gergin olduklarn trnak yemeleri gibi 2. ANAL DNEM (1,5-3 YA) Anal dnemde haz blgesi ans ve haz kayna ansle ilikili eylemlerdir. ocuklar bu dnemde hem bedenlerini hem de evrelerini kontrol etmeye balarlar. Bu dnemde baskc, kat bir disiplin anlay yada tmyle babo brakmak bamszlk duygusunun gelimesini geciktirir. Kat bir tuvalet eitimi ileride cimri, inat, dik kafal olmasnda etkilidir. Ar dzenlilik veya ar danklk

3. FALLK DNEM (3-6 YA) Fallik dnemde ocuklar cinsel organlarndan haz aldklarn fark ederler, cinsel organlaryla oynamaktan holanrlar. Bu dnemde kz ocuk babaya, erkek ocuk anneye kar cinsel bir yaknlk gsterir ve erkek ocukta odipus, kz ocukta elektra karmaas yaanr. Cinsiyet farklarn fark etmeye balar, cinsel konulara merakldr. Merak yznden cezalandrlan ocuklar, yetikinlik dneminde uygun cinsel kimlii benimsemekte sorunlarla karlarlar. 4. GZL (LATENS) DNEM (6-12 YA) Cinsel ilgiler yok olmamakla birlikte azalr. ocuklarn ilgisi ana babadan arkadalara ynelir. Gizil dneme bir bamllk olmadndan yetikinlikte bu dneme ait bir kiilik zellii grlmez. 5. GENTAL DNEM (12-18 YA) Genital dnem ilk drt psiko-seksel dnemin baaryla yaanm olmas durumunda salkl bir ekilde atlatlr. Cinsel ilgi kar cinsten birine ynelir. zellikle fallik dnemde kiilie eklenen elerin nitelii, ergenlik dnemindeki geliimin niteliini belirler. Not : Fallik dnem vicdan geliiminin temelini oluturur. Not : Ahlaki geliim ile kiilik geliimi paralellik gsterir. ERKSONUN PSKO-SOSYAL GELM KURAMI Erikson kiiliin oluumunda biyolojik etkenlerin yan sra toplumsal etkenlerinde nemli olduuna inanmaktadr. Freud kiiliin temellerinin ilk 6 ylda atldn savunurken Erikson, kiilik geliiminin yaam boyunca srdn savunmutur. 1. TEMEL GVENE KARI GVENSZLK (0-1,5 ya) (bebeklik) (oral dnem) Doumdan itibaren 1,5 ya civarna dek devam eden dnemdir. Bebein bakmn yapan kiilerin, bebein temel gereksinimlerini dzenli olarak karlamalar durumunda temel gven duygusunun gelimesi salanm olur.

Annenin ocuunu sevmesi, yakndan ilgilenmesi ocuun kendini deerli hissetmesini ve olumlu bir benlik gelitirmesini salar. Eer ocua bakan kii, ocua aina geliyorsa, tutarl davranyorsa ve davranndaki tutarllk sreklilik gsteriyorsa ocuun gven duygusu edinmesi kolaylar. 2. ZERLE KARI KUKU ve UTAN (1,5-3 ya) (ilk ocukluk) (anal dnem) ocuk tmyle bakalarna baml olmaktan kp kendi istei dorultusunda giriimlerde bulunmaya balar. ocuk bakalarnn yardmn reddederek yapmak istediklerini tek bana yapma davran gsterir. Anne-babann ar kontrol ve basks ocuun kendi yeteneklerinden phelenmesine ve yapt davranlardan utan duymasna neden olacaktr. 3. GRMCLE KARI SULULUK (3-6 ya) (fallik dnem) ocuun bamsz hareket edebilme becerisi daha da gelitiinden fiziksel ve sosyal evreyi daha fazla aratrr. Motor ve dil geliimindeki ilerlemeler sonucu ok hareketli ve merakl olan ocuun bu hareketleri engellenir ve eletirilirse ocuk yaptklarnn yanl olduunu dnerek sululuk duygular yaayabilir. Anne-baba, ocua yapmas ve yapmamas gereken davranlar tutarl tutumlarla retmeleri ve kstlamalarn mantkl gerekelerini aklamaldr. 4. BAARIYA KARI AAILIK DUYGUSU (6-12 ya) (gizil-latens dnem) Aalk duygusu dnemi okul yllarn kapsar. ocuk bu dnemde kendisine ve yeteneklerine ilikin olumlu tutumlar gelitirmelidir. Bunu baaramad takdirde aalk duygusu yaayabilir. Abartl baar beklentisine girmek, ocuu bakalaryla kyaslamak, yaptklarn beenmeyip srekli eletirmek gibi davranlar ocukta yetersizlik duygularna neden olur. 5. KMLK KAZANMAYA KARI KMLK KARMAASI (12-18ya) (genital dnem) Bu dnemde, fizyolojik, bilisel ve sosyal alanlarda hzl deime ve gelimeler yaanr. Ergen kendine yakn bulduu kiileri taklit edecektir. Ergeni yarglamadan kabul eden, ergenin sevgi ve gven veren insanlarn bulunduu bir evrede bulunmas, salkl bir kimlik gelitirebilmesi asndan ok nemlidir. Bu evrede kimlik bulma sorunu zlmezse kimlik karmaas bunalm yaar.

6. YAKIN LKLERE KARI YANLIZLIK (18-25 ya) Gen yetikinlik yllarnda yaanr. Ergenlik dneminde kimliini kazanan birey bakalaryla ilikiler ve dostluklar kurmak ister. Yaknlk : Bireyin kendi btnln koruyarak bir bakasnn kiilii iinde kendini bulmak anlamna gelir. Bu dnemde yakn ilikiler kurmada glk ekerse yalnzlk duygusu yaayabilir. 7. RETKENLE KARI DURGUNLUK Orta yalarda yaanr. Orta yetikinlikte bireyden aile ve i yaants ile toplumsal rollerinde verimli ve yaratc olmas beklenmektedir. Eriksona gre verimlilik, yallarn ihtiya duyulma ihtiyacn karlayan her ey olabilir. Yetikinlikte bu geliim grevlerini baaramayan bireyler kendilerine ve evrelerine faydal olamazlar ve durgunluk yaarlar. 8. BENLK BTNLNE KARI UMUTSUZLUK Yallk yllarn kapsar. Birey yaamn gzden geirdiinde anlaml ve doyumlu bir hayat geirdiini dnyorsa benlik btnl geliir. Gemiini baarszlklarla dolu gren ve pimanlklar yaayanlar umutsuzluk duygularna kaplrlar. . AHLAK GELM . A. PAGETN AHLAK GELM DNEMLER Piaget ahlak geliiminin bilisel geliime paralel olarak hiyerarik bir sra ile dnemler iinde ortaya ktn savunur. Da bal dnem: Birey ahlaki yarglar bakmndan bakalarna baldr. Yetikinler tarafndan konulan kurallar sorgulamadan kabul eder. 10 yana kadar koyulan kurallara sorgulamadan uyarlar, fakat kural koyan grmediinde kural ihlal ederler. Bir davran ahlaki olarak deerlendirilirken yapann niyeti gz nne alnmaz.

zerk dnem : 11 ya ve sonrasndaki ahlaki deerlendirmeler iinde bulunulan koullar dikkate alnarak yaplr. Kurallarn gereksinimler sonucu deiebilecei anlalmaya balanr. konduu, gereksinimler deitiinde kurallarnda

Bu dnemde ahlaki yarglarda bakalarnn deerlendirmelerinden ok bireyin kendi deerlendirmeleri nem kazanr. Bir davrann iyi yada kt olduuna karar verilirken davran yapann niyetine de dikkat edilir. B. KOHLBERG AHLAK GELM kilemlere verilen cevaplarda kararn doru yada yanll zerinde durulmamakta, verilen soruna zm bulunurken bireyin kulland dayanak noktalar incelenmektedir. ocuklarn ou gelenek ncesi dzeyin davranlarn gsterir ancak bu, yetikinlerin bu dzeyde olamayacaklar anlamna gelmez. 1. Gelenek ncesi dzey Bu dzey ocuk iin otoritenin koyduu kurallar nemlidir. Birey kendi gereksinimlerini doyurmay n plana alr. Piagetin da bal dneminin zelliklerini kapsar. a) taat ve ceza eilimi ocuklar otoritenin koyduu kurallara uyarlar ve ceza grecekleri davranlar yapmaktan kanrlar. Kural koyan yada denetleyen ortada yoksa, kii kural inemekte bir saknca grmez. Genel olarak olaylarn d grnne ve meydana gelen zararn byklne gre karar verirler. Olayn gerisindeki nedeni nemli deildir. b) Saf karc eilim (arasal ilikiler eilimi) Ben merkezcidir. Bireyin temel gds kendi gereksinimlerini doyurmaktadr. Bu evredeki kii karlnda bir iyilik grecekse bakasna iyilik yapar. Bir davran kii iin yararl ise o davrann doru olduu dnlr.

2. Geleneksel dzey Gelenek ncesi dzeyden geleneksel dzeye geite en nemli bilisel ayrt edici zellik rol alma yada empati kurma becerisidir. Dier insanlarn ve gruplarn gereksinimleri dikkate alnr. Toplumsal deerler benimsenir. Sosyal dzeni koruma ve destekleme eilimi gsterilir. Bu nedenle bazen birey grubun ihtiyalarn kendi ihtiyalarndan daha fazla nemseyebilir. a) yi ocuk eilimi (kiiler aras uyum) Kii iin aile gibi gruplardan onaylanmak ok nemlidir. Ahlaki deerlendirmelerde artk bakalarnn duygu dnceleri gz nne alnr. Kiinin temel gds grup tarafndan kabul edilme olduundan, kiinin gruptan bamsz olarak davrandna pek rastlanmaz. b) Kanun ve dzen eilimi Bu evrede temel gd toplumsal dzeni korumaktr. Toplumsal kurallara ve yasalara uygun davranlr. Kanunlara sorgulamadan uyulur, kanuna aykr davranlar ho karlanmaz. Toplumsal sorumluluklar almaya nem verilir. 3. Gelenek sonras dzey Kendine zg ahlak ilkeleri gelitirir. Ahlaki deerlendirmeler tm koullar dikkate alnarak insan haklar erevesinde yaplr. Evrensel deerlere uymayan yasal dzenlemeler eletirilir ve deitirilmesi iin ura verilir. a) Sosyal anlamalara ve yasalara uyma eilimi Yasalarn sosyal dzeni korumak iin gerekli olduuna inanlr. Gereksinimleri karlamayan yasalarn deitirilebilecei ilkesi benimsenir. Yasalar ve yasalarn uygulan temel hak ve zgrlkler erevesinde eletirel bir yaklamla incelenir. b) Evrensel ahlak ilkeleri

En st ahlak geliim evresidir. Birey yasalardan tamamen bamsz olarak kendi oluturduu ahlak ilkelerine uygun olarak davranr. Bu ilkeler insan haklar, adalet, eitlik gibi st dizey evrensel deerler temel alnarak gelitirilir. Bu evredeki birey kendi ilkeleriyle badamayan yasalara uymayabilir. Adalet kanunun stndedir. Kohlbergin Ahlak Kuramnn Snrllklar En nemli snrll, gerek davran gzlemekten ok, ahlaki usavurma ile ilgilenmesi olmutur. Bulgularn tm insanlara genellemitir. Fakat sadece erkekler zerinde aratrmtr. Carol GILLIGANn Ahlak Geliimine likin Grleri Kohlbergin ahlak geliim aamalarnn kesin ve evrensel olmadn savunur. Kohlbergin tersine kzlarn herhangi bir yetersizlik nedeniyle dk dzeyde olmadklarn savunur. nc aamadaki bakalarna iyilik ve yardm etme vb. zellikler ou toplumlarda kzlardan beklenen zelliklerdir. Kzlarn bu beklentiyi karlama ve onay grme abas iinde olmalarndan bu dnemi amam gibi grnmelerine sebep olduunu sylemitir. Gilligana gre, ahlak geliiminde nemli olan ey, Kohlbergin belirttii gibi bir sonraki geliim dzeyine ulamak deil, ahlak sevgisi kazanmaktr. Ahlak Geliimi Kavramalarnn Eitime Yansmas Kk ocuklarn bilisel yaplar, kurallar ve ahlak ilkelerini anlamaya yeterli deildir. Bu nedenle kurallar birlikte uygulayarak, yaayarak benimsetmek gerekir. Okul ncesi dnem ocuklarndaki kural yokluu yaramazlk olarak nitelendirilmemelidir. Bilisel yaplarna uygun yollarla kurallar renmelerini salayacak ortamlar hazrlanmaldr. . TOPLUMSAL (SOSYAL) GELM . Bireyin toplumsal geliimi, toplum btnl iindeki ilikileri ve yaantlarda olumlu deimeleri ifade eder. Toplumsallama, birey ve toplum arasndaki etkileime dayal iletiim dizgesidir. Toplumsallama, kiinin iinde bulunduu grup yada kltrn davran kalplarn renmesiyle gerekleir.

Toplumsallama sayesinde ocuklarn davranlar dzene girer ve denetim altna alnr. Toplusallama evre uyumuna yardmc bilgi ve becerileri kazandrr; kiisel geliime katkda bulunur. Toplumsallama, toplumsal yaant ve dzenin srekliliini salar. 1. Bilinli Otorite Ak ltler vardr ve ocuklarn olgun davranmasn beklerler. Kurallara mutlaka uyulmasn isterler. Nedenini de aklarlar. ocuklar szel iletiim konusunda cesaretlendirirler. Anne baba sevgisini lml bir ekilde gsterir. 2. Baskc Otorite Anne baba daima serttir. Sadece ocuun itaati belenir. Sert disiplin kurallar vardr. 3. Ar Hogrl Tutum ocuun her istedii yaplr. Ceza azdr. Uyulmas gereken kural azdr. ocua kar tutarsz tepki verilir. Toplumsal likilerin Gelitirilmesinde Arkada likileri ocuklar, fiziksel, toplumsal becerinin reniminde birbirlerine yardmc olur. zsaygnn geliimini salarlar. Saldrgan davranlar destekler yada nlemeye alrlar. Oyun ve Toplumsal Becerilerin Rol Piagete gre, oyundaki etkin deneme ve yineleme, ocuklarn yeni durumlar ve yaantlar zmsemesine olanak salar. Eriksona gre, ocuk oyunda evreyle ba etmeyi renir. Oyunda ocuun toplumsal yaam biimlenir.

. DUYGUSAL GELM . Duygu: Belirli nesne, olay yada kiilerin i dnyasnda uyandrd izlenimlerin yansmasdr. Sevgi: Kii yada varl derin kiisel balanmay ieren gl bir duygudur. Sevin: Honutluk ve doyum duygusudur; zihin rahatl hissedilmesidir. Ac ve znt: Umutsuzluk ve byk bir boluk duyulmasdr. Korku: Tehlike, dehet, kayg, rkme, iddet ve panik gibi durumlarn ortaya kard duygudur. fke: Youn bir kzgnlk duygusunun da vurumudur. Korkunun yava ilerledike younluu azalrken, fkenin gerek da vurumu, gerekse younluu artar. Kskanlk: Bir kiinin stnlk gsterdii yada sevilen birisinin bakasyla ilgilendii kansna varlnca taknlan tavr olarak kendini gsteren duygudur. 10-12 yalarnda youn grlr. Duygular Etkileyen Unsurlar Olgunlama: Beyin ve beden olgunlatka, ocuun duygusal yaps da daha karmak duruma gelir. salg bezleri: Hipofiz, tiroid ve bbrek st bezi duygular ve davranlar nemli lde etkiler. evre: ocuun kendini gvende bulup, bakalarna kar gven duygusu gelitirebilecei bir ortam, salkl bir duygusal geliime yardm eder. Dil ve iletim becerileri: Szel beceriler gelitike duygular zerinde daha ok konuurlar. Toplumsallama: Duygusal tepkiler, toplumsal etkileimlerin rndr. Kiilik ve miza: Duygusal etkileimin nitelii, deneyimlerinden, yetime biiminden etkilenir. bireysel farkllklardan, yaam

Gdlenme: Bireyi belirli koullarda belli bir davrana iten isel bir istek halidir. Duygusal Geliim Aamalar 1. Bebeklik Dneminde Duygusal Geliim Anne ocuun enerji, g ve gvenlik kaynadr. Duygular ocuun dil sistemini oluturur. lk yllardaki duygusal ve bilisel geliim arasnda yakn bir iliki vardr.

ocuun toplumsal ve duygusal ynden salkl geliebilmesi iin, bu dnemde anne babasna gvenle balanm olmas nem tar. 2. lk ocukluk Dneminde Duygusal Geliim ocuun aile ortamnda gnlk yaam deneyimlerini kazand dnemdir. ocuun, annesinin duygusal desteine olan ihtiyac devam eder. Duygusal denetim biimlenmeye balar, ancak ocuk gl duygular da vurmaktan ekinmez. ocukta utan, kuku gibi zelliklerin gelimesi iin, baskc ve ar koruyucu davranmamak gerekir. 3. Okul anda Duygusal Geliim likilerinde bakalarnn yardmna bamldr. ocuun yapt iler desteklenmeli, alkanlk duygularn gelitirecek ve pekitirecek frsatlar verilmelidir. 4. lk Ergenlik Dneminde Duygusal Geliim Bu dnemde ergen soyut dnceye doru ilerler. Kendi cinselliine kar duyarl olmaya balar. Bu srete gerek duygularn paylamaktan ekinme eilimi iindedir. 5. Son Ergenlik Dneminde Duygusal Geliim evresiyle daha ili dl ilikilerin ve yeni duygusal balantlarn kurulmaya alld bir dnemdir. Kendini daha bamsz hissetmesi, duygusal ynden huzursuzluk ve bunalmlarn da azalmasna neden olur. Duygusal Balanma Kuramlar 1. Etholojik Kuram Bowlby: ocukta uzun bir ballk dnemi olduunu ileri srmtr. ocuun alama, glmseme, ses karma davranlarn balanma olarak nitelendirmi, sebebinin de annenin ilgisini ekmek olarak aklamtr. Bebekler 6 aylktan balayarak gerek bir balanma duygusu oluturur.

Yabanc korkusu yada ayrlk kaygs 5-6 aylk olmadan grlmez, 12-16 aylktan sonra da azalmaya balar. Ainsworth: ocukta balanmann geliiminde etholojik kurama gre deiik aamalar grmtr. 1.aama: ocuk, baka kimselere kar eit biimde tepki ve deimez nitelikte davran biimleri sergiler. 2.aama: 6-7 aylk oluncaya kadar ocuk, annesinin yannda 1-2 kiiye ayrmc davranr. 3.aama: 7 aylktan 2 yana kadar anneye olan yaknln arttrr; bunu, ona sarlarak, izleyerek gsterir. 2. Toplumsal renme Kuram Etholojik kuramda, ocuun anneye ball bir gelime olarak grlrken, toplumsal renme kuramnda bu ballk koullanma ile aklanmaktadr. Anneye balanmann gc, annenin ocuu herhangi bir kimseden daha fazla pekitirme davranlar iinde olmasna baldr. Bu ekilde ocukta bamllk eilimi gelimi olur 0 inShare 0diggsdigg

0saves
Save

Bu yazm beendiyseniz, RSS ile yeni yazlarmdan haberdar olabilirsiniz. Gmail hesabnz