Master Tezi

BEHET NECATGL VE RN EV HAL

EHNAZ MANOLU

TRK EDEBYATI BLM Bilkent niversitesi, Ankara Eyll 2003

Bilkent niversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits

BEHET NECATGL VE RN EV HAL

EHNAZ MANOLU

Trk Edebiyat Disiplininde Master Derecesi Kazanma Ykmllklerinin Parasdr

TRK EDEBYATI BLM Bilkent niversitesi, Ankara Eyll 2003

Btn haklar sakldr. Kaynak gstermek kouluyla alnt ve gnderme yaplabilir. ehnaz imanolu

Bu tezi okuduumu, kapsam ve nitelik bakmndan Trk Edebiyatnda Master derecesi iin yeterli bulduumu beyan ederim. Yrd. Do. Dr. Orhan Tekeliolu Tez Danman

Bu tezi okuduumu, kapsam ve nitelik bakmndan Trk Edebiyatnda Master derecesi iin yeterli bulduumu beyan ederim. Yrd. Do. Dr. Mehmet Kalpakl Tez Jrisi yesi

Bu tezi okuduumu, kapsam ve nitelik bakmndan Trk Edebiyatnda Master derecesi iin yeterli bulduumu beyan ederim. Do. Dr. Rahim Tarm Tez Jrisi yesi

Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstits Mdrnn onay Prof. Dr. Krat Aydoan Enstit Mdr

ZET Modern Trk iirinin hibir akma ya da kuaa dahil edilemeyen ender airlerinden biri olan Behet Necatigil (1916-1979) birok eletirmen tarafndan evler airi olarak nitelendirilmitir. Bu nitelendirmede Necatigilin evre ve Evler kitaplar bata olmak zere, birok iirinde ev metaforunu kullanmasnn nemli rol vardr. Necatigil iirinin temel mekn olan ev, bir sknt ya da mutluluk mekn olarak iirde olumlu ve olumsuz anlamlaryla birlikte kullanlmtr. Evin bu ikircikli konumu ou eletirmen tarafndan ierisi-dars ya da sokak-ev kartlyla aklanmtr. Bu tezde ev, ierisi ve dars kavramlarnn sorunsallat temel mekn olarak dnlmekle birlikte bu sorunsaln bir kartlk ilikisi zerine kurulmaktan ok i ie geme, yer deitirme, geikenlik ve geirgenlik gibi farkl iliki trleri zerinden yrtld ortaya konmaya allmtr. Bu amala, tezde evin deien anlamlar i-ev ve d-ev olarak adlandrlan i ie gemi iki mekn olarak ev tasarsyla kavramsallatrlm ve bu deiim, mekna ait kap ve pencere gibi nesnelerin iirdeki kullanmlaryla ve k, gece gibi metaforlarn airin imgeleminde deien / dnen anlamlaryla irdelenmitir. Evin deien anlamlarnn iirde, evi evreleyen sokak, kent gibi meknlara bak da deiime uratt sz konusu edilmitir. Tezde i-ev kavramyla, iirde evin aile, gemi ve airin yalnzl balamnda olumland ne srlmtr. D-ev ise ncelikle gndelik yaam kuatan ekonomik glklerin, bireye dayatt zorluklara ve ailenin bu kez, kiinin zgrlemesinde bir engel olarak belirmesine iaret eder. Bylelikle, Necatigil iirinde i-ev, d-ev ve d dnya arasnda kalan birey, ayn zamanda modern yaamn ierisi ve dars, kamusal ve zel alanda blnm bireyini de temsil etmektedir. Son olarak tezde, airin, gndelik yaamdaki bu blnml ve modern yaamda bireyin, tam olarak kendini evinde hissedememe duygusunu, kendi iiriyle kurduu ev ile ikame ettii ne srlmtr.

anahtar szckler: mekn, i-ev, d-ev, ierisi, dars, modernite

iv

ABSTRACT Behet Necatigil and the House of Poetry

Behet Necatigil (1916-1979), one of few poets of Turkish poetry who could not directly be connected to a literary school or generation, is called as the poet of homes by some critics. This conception is partly related to his usage of home as the main metaphor, starting from his books entitled evre (1951) and Evler (1953). Home, being the fundamental space in Necatigils poetry, appears both in positive and negative connotations, as a nexus of felicity and boredom. Most critics explain this dual character of home within the tension between interior and exterior, or between insideness and outsideness of home. This thesis takes the same problematic of insideness and outsideness yet follows a different path, and attempts at resolving by the help of relations of difference such as intermingling, replacement, transition and permeability. Therefore, within the thesis, the altered meanings of home is mainly conceptualized in two contrasting spaces, i.e. inner-home and outerhome, through which it was argued how doors and windows, or the metaphors of light and night alter in poems, and how this alteration affects the conception of home. In addition, the enveloping spaces of home as the street and the city have also been taken into consideration for looking for how they influence the alterations in inner as well as outer homes. It is argued in the thesis that the inner-home has a positive connotation for it refers to a protected and warm conception of family, the traditional past and poets solitude. On the other hand, the outer-home refers to the economic difficulties of everyday life and a negative conception of family as a hindrance against poets free thinking. Thus, in Necatigils poetry, the individual appears to be divided between inner and outer home as well as in the in-world and the out-world. This may also define the very problem of individual in the modern life, divided between the public and the private spheres. Thesis offers to read Necatigils poetry as the metaphor of a poet who builds his ideal home with his poem to overcome the feeling of unhomeliness in modern times.

Keywords: space, inner-home, outer-home, inside, outside, modernity

TEEKKR Bu tez iin ncelikle, ok deerli hocam Hilmi Yavuza, benden gven ve desteini esirgemedii ve iyi bir akademisyen olmann, her eyden nce iyi bir insan olmaktan getiini, varlyla her an hatrlatt iin; hocam Sha Ouzerteme bana yazma disiplinini kazandrd iin; sevgili aileme, kilometrelerce uzaktan verdikleri destek iin ve sevgili dostum Elif Bayraktara, gelenei bozmayarak Ankaray da benimle paylat iin ok teekkr ederim. Eve ilikin bir tez yazmamda yl boyunca yurtta kalmamn nemli bir pay var sanrm. Yurt hayatn katlanlr klan, Bilkentin bana kazandrd dostlarma, bata Mge Canpolata, kck bir oday kocaman bir dnyaya evirdii iin, Bilge Akkaya, Sevim Gzc ve Drita etakuya her zaman yanmda olduklar iin teekkr ederim. Son olarak sevgili Mehmet imek ve Erdem Zerene, bu teze olan inanlar ve emekleri iin teekkr ederim. Onlar olmasayd, bu tez zaten olmazd.

vi

NDEKLER sayfa ZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv v vi vii 1 12 28 31 51 65 71 75 79 89

ABSTRACT . TEEKKR . NDEKLER GR . .

I. BLM: BR METAFOR OLARAK MEKN . II. BLM: EVN HALLER A. -EV B. DI-EV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. ARADA KALMAK C. NECATGLN EV SONU . .

SELM BBLYOGRAFYA ZGEM . . .

vii

GR

Behet Necatigil, Modern Trk iirinin hibir akma ya da kuaa dahil edilemeyen ender airlerinden biridir. Yaad dnemde toplumcu iir yazmamakla, ann tan olmamakla eletirilmi, zellikle Yaz Dnemi adl kitabndan sonra yazd iirlerle gittike anlam gndelik dilin dna, bildiriim ilevinin tesine tamtr. Necatigil, okuru iirde brakt boluklar tamamlamaya ve dolayl anlam bulmaya ynlendirir. Behet Necatigil ve iirin Ev Hali baln tayan bu alma, airin okuyucunun tamamlamasn istedii boluklar doldurmaya, iirindeki evlerden balamay neriyor. Behet Necatigil iiri zerine yaplan almalarda ou eletirmen, onun iirindeki temel meknn ev olduu grndedir. Bu, ayn zamanda, Necatigilin birok eletirmen tarafndan evler airi ya da Ayfer Tunun deyiiyle evcimen air (65) olarak nitelendirilmesine neden olmutur. Bu nitelendirmede, Necatigilin evre (1951) ve Evler (1953) kitaplar bata olmak zere birok iirinde, evi bir metafor olarak kullanmasnn nemli rol vardr. Necatigil iiri zerine yazanlarn, mutlaka iirdeki ev izleinden de sz etmesi, airin dzyazlarnda, konumalarnda ve kendisiyle yaplan syleilerde syledikleriyle de bir lde ynlendirilmektedir. Bu tezde, airin mekna ve eve ilikin syledikleri, iirlerin yorumlanmasnda mmkn olduunca darda tutulmu, iirler airin kendi szleriyle dorulanmaya allmamtr. Yine ayn nedenle, bu almada airin radyo oyunlarn

inceleme dnda tutmak, ncelikle farkl anlamsal dzlemlerde bulunan dzyaz ve iiri birbirinden ayr deerlendirme kaygsndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, Necatigilin eve ve mekna bakna giri niteliini tayan dncelerine, giri blmnde yer vermenin uygun olaca dnlmtr. Bu noktada, airin yaam yksne ve genel olarak yaptlarna deinmek yerinde olacaktr. 16 Nisan 1916da stanbulda doan Behet Necatigilin tam ad Mehmet Behet Gnldr. 1935ten 1943e kadar Behet Necati adn kullanr ve daha sonra Necatigil soyadn resmen alr. lkrenimine 1923te Beikta Cevri Usta lkokulunda balayan Necatigil, babasnn grevi nedeniyle ilkokul son snf Kastamonu, Erkek Muallim Tatbikat Mektebinde okur. Ortaokula Kastamonuda balar ancak uzun sren bir hastalk nedeniyle eitimine iki yl ara vermek zorunda kalr. 1931 ylnda stanbula dnerek Kabata Lisesine kaydolan Necatigil, daha sonra retmenlik yapaca bu liseden, 1936 ylnda birincilikle mezun olur. 1940ta ise stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, Yksek retmen Okulunu bitirir. Yksek retmen Okulu rencisiyken, Berlin niversitesi dil kurslarna katlmak iin drt ay Almanyada bulunur. ki yl ise stanbul niversitesi Alman Filolojisinde okur. Edebiyat retmeni olarak bulunduu Kars ve Zonguldaktan sonra 1945 ylnda 1960a dek alaca Kabata Lisesinde greve balar. 1960-72 yllar arasnda stanbul apa Eitim Enstitsnde alr ve buradan emekli olur. Kanser tehisiyle kaldrld Cerrahpaa Hastanesinde 13 Aralk 1979 ylnda hayata gzlerini kapamtr.

lk iiri olan Gece ve Yas, henz lise ikinci snf rencisiyken Behet Necati imzasyla Varlk dergisinde kan Necatigilin, daha sonraki iirleri ounlukla Trk Dili, Yeni Dergi, Yeni Edebiyat, Varlk, Yelken, Ata, Yenilikler, Yeni nsan, Yeditepe gibi dergilerde yaymlanmtr. Necatigil iirinin birok eletirmen tarafndan iki dneme ayrld gzlenmektedir. iirde anlam ne kard, deyi yerindeyse, gndelik, bildiriim dilini kulland kitaplar srasyla Kapal ar (1945), evre (1951), Evler (1953), ve Eski Toprak (1956)tr. Arada (1958) ise Dar a (1960) ile birlikte Hilmi Yavuzun deyiiyle Necatigil iirinde bir ara-kesiti, geii imler (Necatigilin Da iirini... 153). Yaz Dnemi (1963) kitabndan itibaren ise Necatigilin iirde yklemeyi kendi deyiiyle asgariye indir[dii] (Dzyazlar II 97), anlam sorunsallatrd ve iirinde, okuyucu tarafndan doldurulmas beklenen boluklar brakt dikkat eker. Necatigilin bu dneme ait dier kitaplar ise Divane (1965), ki Bana Yrmek (1968), En / Cam (1970), Zebra (1973), Kareler Aklar (1975), Beyler (1978) ve Syleriz (1980)dir. 1976da yaymlanan Sevgilerde adn tayan kitap ise airin kendi iirlerinden yapt bir sekidir. Necatigil, Eski Toprak ile 1956 Yeditepe iir Armaann; Yaz Dnemi ile 1964 Trk Dil Kurumu iir dln ve Carl Zuetmayerden evirdii Kurtlar adl iirle de Trk-Alman Derneinin dzenledii eviri yarmasnda birincilik dln kazanmtr. Behet Necatigil, airliinin yan sra radyo oyunu yazardr da. Trkiyede radyofonik oyunun zellikle 1960 sonrasnda ykselmesinde ve edebiyat dal olarak benimsenmesinde Necatigilin radyo oyunlarnn, oyun evirilerinin, uyarlamalarnn ok nemli rol bulunmaktadr (Duruel 136). Bu alandaki almalarn Yldzlara Bakmak (1965), Gece Aevi (1967),

Turunlar (1970), Pencere (1975) ve Erturul Facias (1995) kitaplarnda toplamtr. Almanyada katld kurslar ve Alman Filolojisinde grd eitimle Necatigil, Knut Hamsun, Gnter Eich, Heinrich Heine, Thomas Mann, Miguel de Unamuno, Stefan Zweig, Rainer Maria Rilke ve Heinrich Bll gibi nemli air ve yazarlarn yaptlarn Trkeye kazandrmtr. Almanca yazan 27 airden yapt evirileri ise kz Aye Sarsayn tarafndan Yalnzlk Bir Yamura Benzer adyla yaymlanmtr. Necatigilin iirleri, evirileri ve radyo oyunlarnn yan sra Edebiyatmzda simler Szl (1960) ve Edebiyatmzda Eserler Szl (1971) gibi szlk almalar Trk Edebiyatnda yeri doldurulamaz bir neme sahiptir. 1969 ylnda yaymlad 100 Soruda Mitologya ise benzer almalar arasnda nc nitelie sahiptir. Necatigilin poetikasna ilikin nemli ipular verdii Bile/Yazd (1979) adl kitab ile eitli dergilerde yaymlanm syleiler ve verdii konferans metinlerinden oluan kitaplar Dzyazlar I ve Dzyazlar II ad altnda yaymlanmtr. airin, Tahir Alangu, Oktay Akbal, Kmuran ipal gibi ounluu air ve yazar olan arkadalar ile eine yazd mektuplardan oluan ve lmnden sonra yaymlanan iki ayr kitab bulunmaktadr. Bu kitaplar, Mektuplar (1989) ve Serin Mavi (1999) balklarn tayor. Behet Necatigil, poetikasna ilikin nemli ipular verdii Bile/Yazd adl kitabnda eve ilikin olarak unlar syler: Ben mum alevinde pervane gibi hep ayn odakta yazdm iirlerimi: Ev ve her gnk yaamalar. Rilkenin Panteri gibi ayn parmaklklar iinde. Toplumun ve imknlarmn bana balad dar drtgende gzlerimi her atka karmda byk

ehrin orta-fakir snf ev, aile ve evrelerini buldum. Benim bugne kadar varmak istediim gerekler, hibir zaman bu snrlarn tesinde olmadlar. (47-48) Necatigilin, bu ksa paragrafa sdrd mtevaz snrlar, airin, ayn zamanda ev izleinin aileden evreye, oradan da kente genileyen yapsna iaret etmektedir. Kendisiyle yaplan bir syleide [i]nsan saran her hacim, her mekn, her barna[n] bir ev (Dzyazlar II 124) olduunu syleyerek, evin metaforik halkalarn zellikle mekn balamnda geniletmektedir. Necatigil iin ev, [b]izi bir biime, bir kalba sokandr (Dzyazlar II 124). air, Ziya Osman Sabadan evin korkun gzelliini, vazgeilmezliini, kiinin ancak evinde oluabileceini, ne yapsa etse davranlarn bu dar daireden dar karamayacan (Dzyazlar II 31) rendiini belirtir. Evin korkun gzellii tanmlamas, bu tezin temel sorununu oluturan Necatigil iirinde evin ikircikli konumunu ifade etmesi asndan olduka nemlidir. Dar dairenin korkunluu ile evin gzelliinin vazgeilmezlii arasndaki salnm, iir boyunca sregider. Bu nokta, ayn zamanda, Necatigilin bir air olarak evcil ya da evcimen olarak deerlendirilmesini de sorunsallatrmaktadr. airin yine bir syleisinde, [b]enim iirim ya evlere bir vgdr, ya da bir at (Dzyazlar II 124) deyiinin ardnda yine bu sorunsaln yatt dnlebilir. Necatigilin dzyazlarnda ya da syleilerinde vurgulanmas gereken bir dier zellik ise, airin, poetikasna ait baz meseleleri mekna ilikin metaforlarla anlatyor olmasdr. rnein, Bile/Yazdda airin poetikasna k tutan Sanatnn Ruh Says, iir Anlaym, Dil Tutumum, iirle Sava ve iir Burlar yazlarnn bulunduu nc blmn bal Bir

iir Binasnn Girdisi ktsdr (vurgulama benim). Kendisiyle 1963 ylnda yaplm olan bir syleide ise, iir anlayna ilikin bir soruya, oda metaforunu kullanarak u yant verir: [G]enel olarak n pln, geri pln olarak anlyorum iiri [....] Montaignein yalnzlk zerine bir denemesini hatrlarm hep: Bir dkkndan bahseder. Gndelik hayatn grltleriyle dolu, alverilerle ykl bir dkkn. Ve biz ordan oraya, bir mteriden tekine koan, ii bandan akn bir tezghtar yahut dkkn sahibiyizdir. Ama yalnzca, bu tell hayat, gn boyu o dkkn bizim saadetimiz olabilir mi? Hayr! Dkknn arkasnda tamamen bize ait kk bir oda olmal. Zaman zaman oraya snmal, gerek hrriyetimize o ksa aralklarda orada kavumalyz. [....] te iir deyince ben byle kalabalk bir dkkn, ve dkknn arkasnda kk, tenha, gnlmce bir oday dnyorum. (Dzyazlar II 76) Behet Necatigilin, burada szn ettii ve bir metafor olarak iiri imleyen odas, onun gnlk yaamndaki odasna tank olanlarn betimlemeleriyle neredeyse bire bir rtmektedir. Necatigilin Kabata Lisesinden rencisi olan Hilmi Yavuz, airin 75. doum yldnm nedeniyle 16 Mays 1991 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yaymlanan Odas Dnyadan Byk balkl yazsnda, Ahmet Hamdi Tanpnarn Ahmet Haim iin syledii hayat kasten daraltmak sznn Haimden ok Necatigili betimlediini belirtmektedir: Necatigilin odas, onun zaten iyice darlatrlm olan kamusal hayatna kar, zel hayatnn iine yerletii alan belirler. Ve,

tuhaf bir kartlk kar karmza; Dnya, yani Behet Necatigilin kamusal hayatnn gerekletii alan, olanca geniliine ve insana sunduu snrsz yaant deneyimlerine karn, alabildiine daraltlr[ken] [...]; oda, yani Behet Necatigilin zel hayatnn gerekletii alan, olanca darlna ve insana sunduu son derece snrl yaant deneyimlerine karn, alabildiine geniletilir. Hi abartmadan syleyeyim: Necatigilin odas, Dnyadan byktr! Dnyadan byk bu odada hayalgc grntnn, imge algnn yerini almtr. [....] Kukusuz, tekdzelikte, insann imgelemini kkrtan bir eyler olmaldr. Hep ayn eyleri gren ve hep ayn eyleri duyan bir insann kendi dndakilerle deil, ie doru bir derinlemeyle yaamasdr bu. Necatigil de odasn varlnn eperi, bedeninin derisi gibi yaad. Odas, varlnn snryd onun (7) Necatigilin, hayat kasten daraltarak yaad odas, onun iirinde, ounlukla olumsuz olarak nitelendirdii odalara dnmtr. Necatigil iirinde odalar genellikle dar, bask, ssz, hatt afallam olarak karmza kar ve Hilmi Yavuzun da deindii gibi zel alan ve kamusal alan arasndaki ayrmn, zellikle iirde belirginletii ya da bulanklat bir noktada nem kazanrlar. Behet Necatigil zerine yaplan almalarda ev, genellikle odann da dahil edildii ve rtk olarak kamusal ve zel alan ayrmn da ieren

sokak-ev kartl balamnda ele alnmtr. Bu almalar, Necatigil iirinde mekn sorunsalna ilikin, genel deerlendirmelerden olumaktadr. Necatigil iirinde ev meselesine dolayl olarak deinen, yaymlanm ilk akademik alma, Nurullah etinin ayn zamanda doktora tezi de olan Behet Necatigil: Hayat, Sanat ve Eserleri adl incelemesidir. etinin almas, kendisinin de nszde belirttii gibi, Necatigili iirleriyle, radyo oyunlaryla, yazlaryla ve evirileriyle tantmay amalayan genel bir deerlendirmedir. ncelemede eve, sosyal temalar bal altnda ev ve aile balamnda deinilmitir. etin, Necatigil iirinde evin, sokan her trl fizik, sosyal ve kltrel olumsuzluklarna kar korunabilecek bir barnak ve snak olarak algla[nd] (156) grndedir. Ancak yazar, evin, baz iirlerde olumsuz armlara da sahip olduunu ve sokakla birlikte deien anlamlarnn bulunduunu belirtmektedir. Evi, yine ev ve aile balamnda deerlendiren bir dier akademik alma ise, Gonca Gkalpin Behet Necatigilin iirlerinde Aile balkl yksek lisans tezidir. Gkalp, iirlerin her birinde, insann ev iinde srdrmekte olduu hayat ile d dnyadaki hayat arasnda kartlk kurul[duunu] belirtmektedir (302). Gkalpe gre Necatigil, dardan eve snrken, evden de darya zlemle bakmakta ve ieride bunalmaktadr (287). Gkalp, iirlere daha metin-merkezli diyebileceimiz bir bak asyla yaklatndan, yapt baz saptamalarn, bu alma iin de ufuk ac olduu sylenmelidir. Rahim Tarmn Necatigil iiri zerine yaymlanan ve ayn zamanda doentlik tezi de olan Kltr, Dil, Kimlik adl almasnda ise mekna ksa bir blm ayrlm ve Tarm, yukardaki saptamalara benzer bir biimde zellikle

Gaston Bachelardn Meknn Poetikasna yapt gndermelerle Necatigilin mekn anlaynda [...] ieridekilik-dardakilik durumunun byk nemi olduunu belirtmitir (243). Tarmn incelemesini mekn balamnda bu tez iin nemli klan nokta, yazarn byk kentin, Necatigilin iirlerinde ieriyi ve dary anlatmada bir kartlk unsuru olarak grldne deinmesidir: Kentin ve boucu sokaklarnn her trl tehlikesine kar snak olan evden dar kmak hem tehlike hem de etkilenmek anlamnda byk risk ta[maktadr] (253). Akademik almalarda olduu gibi Necatigil iiri zerine yazlar bulunan birok eletirmenin de meseleye ierisi-dars ya da sokak-ev sorunsal dolaymnda bakt gzlenmektedir. Mustafa ne, Mehmet H.Doan ve Melih Baaran, bu kartl vurgulayan Necatigil yazlaryla dikkati eker. Mustafa ne, Necatigil iirlerinin, [d]arnn canl, devingen ekicilii ile evlerin zgrl kstlayc, dingin havas arasndaki dengesizlikten doan duyarlk akmndan kaynakland[n] ileri srmektedir (32). Melih Baaran ise Necatigilin, ev ve sokak, ierisi ve dars kartln didik didik ederek, ya ieride ya da darda, ya burada ya orada eklindeki elimezlik mantna dayanan kart olular zedelenmeye, zlmeye uratmasyla zel bir neme sahip olduunu belirtmektedir (101). Baarann alnts, Necatigil iirinde elimezlik ilkesinin bir tr tersine evrimi olarak, Necatigil iirinde eliebilir olann olanaklln gstermesi asndan nemlidir. Mehmet H. Doan ve Ahmet Oktay gibi eletirmenler ise Necatigil iirinde evi, sokan bir kart olarak deerlendirmelerinin yan sra, onu bir yaam biimi ya da dzeyinin simgesi olarak ne karmlardr. Doan evi,

[t]oplumdaki, yaamdaki snf ayrlklarn belirleyen, almas g bir engelin simgesi (178) olarak belirlerken; Oktay, Necatigilin, iirde irdelediinin orta snfn ev imgesi (163) olduunu ne srmtr. Btn bu saptamalar, az ok farkllklarna karn, temelde ayn varsaymdan hareket etmektedirler. eridelik-dardalk ya da sokak-ev olarak adlandrlabilecek bu ikili-kartlklar elbette, Necatigil iirinde ilk gze arpan elerdir ve bu tezin de k noktasn oluturmaktadr. Ancak, iirle savam [...] etinlikte evlerle savatan geri kalmad (Bile/Yazd 51) diyen Necatigil iin evin, iiriyle daha dorudan bir iliki iinde olduu dnlebilir. nk, iirinin snrn evi ve evresiyle izen, kiinin ancak evinde oluabileceini (Dzyazlar II 31) dnen bir air vardr karmzda. Bu alma ncelikle evi, izlekten ok, bir metafor1 olarak ele almay ve ieridelik-dardalk sorunsalna farkl bir perspektiften bakmay neriyor. iirde ev, ierisi ve darsnn sorunsallat temel mekn olarak dnlmektedir. Ancak, bu sorunsallatrmann bir kartlk zerine kurulmaktan ok, i ie geme, yer deitirme, geigenlik ve geirgenlik gibi farkl iliki trleri zerinden yrtld sylenebilir. Yine bu balamda, ierisi ve darsn birbirinden ayrd varsaylan snr kavram da, tezin tartaca bir dier meseledir. Tezde bu kavramlarn tartmaya almas, temelde evin, dier eletirmenlerin de deindii gibi, iirde olumlu ve olumsuz anlamlaryla birlikte var olmas nedeniyledir.

Metafor, bu tezde Roman Jakobsonun dilin kullanmna ilikin ne srd zihindeki iki temel ileyi trnden (ayklama-birletirme) ayklamay karlayan sz sanatdr. Ayklama, btn-btn ilikisi dahilinde, birbirinin yerini alabilecek eler arasnda bir seim yapmaktr. Metaforda eler arasnda benzerlik sz konusudur. (Anika Lemaire, Jacques Lacan, Bruxelles, 1977). Bu balamda, bu tezde kullanlan k, gece gibi metaforlar n, aydnl, gveni, huzuru; gecenin ise karanl, tehlikeyi, tekinsizlii artrmas ve onlarn yerini alabilecek ekilde kullanlabilmesi anlamnda birer metafor olarak kullanlmtr.

10

Ev, iirde hem bir sknt mekn, bir engel hem de bir mutluluk mekn, bir barnak ya da snak olarak karmza kar. Necatigil iirinde evin iki kart anlamyla birlikte bulunmas, bu tezde, i ie gemi iki mekn olarak ev tasarsyla karlanmaya allmtr. -ev ve d-ev olarak adlandrlan bu iki evin, neyi ya da neleri imledii sorusu, almann temel sorunlarndan biridir. Evin deien anlamlar iirde, evi evreleyen sokak, kent gibi dier meknlara bak da, ou zaman, deiime uratr. iirdeki bu deiim tezde, daha nce yaplan almalardan farkl olarak kap, pencere gibi mimariye ve dolaysyla mekna ilikin nesnelerin iirdeki ilevlerinin irdelenmesiyle ortaya konacak; buna bal olarak da k, gece gibi metaforlarn airin imgeleminde deien / dnen anlamlar sorgulanacaktr. Bu tezin dier bir amac ise, Necatigil iirinin birey, toplum ve mekn arasndaki ilikileri sorunsallatran yapsn ortaya karmaktr. Bu balamda iirde evi irdelemek, bireyi, aileyi ve toplumsal deiimin mekna yansmalarn incelemek anlamna da gelmektedir. Bylece, Necatigil iirinin grnrde dayand ev ve sokak, ierisi ve dars ayrmlarnn, giderek baka sorunlarn tartlmasna zemin hazrlad grlmektedir. zel veya kiisel mekna kar toplumsal ve kamusal meknlar, aile-merkezli mekna kar bireysel mekn, bo zaman meknlarna kar i meknlar, ksacas modernitenin gnlk yaamdaki karlklar ve zellikle meknlar zerinden grnr klnan ikili kartlklar, Necatigil iirinde evin, deyi yerindeyse, arka bahesini oluturuyor. Bu balamda evin, birbirine kart anlamlarnn modernitenin neden olduu elikiler, atmalar zerinden ina edildii de ortaya konmu olacak.

11

BLM I BR METAFOR OLARAK MEKN

Mekn ve meknsal kavramlar, sosyal bilimlerde dnen paradigmalarla birlikte deien anlamlarda kullanlmtr. klid geometrisiyle ekillenen ve 17. yzyldan 19. yzyla kadar felsef ve bilimsel tartmalara egemen olan bak mutlak mekn anlaydr. Mutlak mekn, meknn bir alan, bir kap ya da birbirinden ayr ve birbirini dlayan meknlardan oluan bir koordinat sistemini ifade etmektedir (Smith ve Katz 76). Bu anlay, meknn salt geometrik zelliklerden oluan, duraan ve bo bir alan olarak dnlmesini beraberinde getirmitir. Bilimde ve sanatta etkin olan mutlak mekn kavray, Einsteinin grelilik kuram, kbizm ve srrealizmin etkileriyle birlikte deiime uramaya balar ve bu deiim sosyal, ekonomik ve kltrel ilikilerin almlann da etkiler (Smith ve Katz 76). Henri Lefebvre, Michel Foucault, Fredric Jameson ve David Harvey gibi dnrlerin mekn sorunsallatrmalar ve mutlak mekndan farkl bir mekn anlay ierisinden bakmalar, dnen paradigmann gstergelerinden biridir. Bu dnrlerin kar ktklar, meknn toplumsal etkileimlerden bamsz bo bir alan olarak almlanmasdr. Dorian Massey, Geography Matters! (Corafya nemlidir!) adl derleme kitaba yazd, nsz nitelii tayan yazsnda, mekna baktaki bu deiimin, 1970lerde mekn ve toplum arasndaki ilikiyi sorgulayan tartmalara neden olduunun altn izmektedir. Bu tartmalar, meknn

12

kendi bana varl olan bir alan deil, toplumsal ilikiler tarafndan ina edilen bir nesne olduuna iaret etmektedir (5). Bu bak asna gre, meknsal biimleniler, kendine zg geliim yasalar olan bamsz birer aratrma nesnesi deil, toplumsal yaplarn belirledii birer rn olarak karmza kmaktadrlar (5). Bylece mekn, hareket, farkllama, farkl toplumlar tarafndan atfedilen farkl semboller ve anlamlarla ifade edilmeye balanmtr (5). Bu ayn zamanda, Michel Foucaultnun bir syleisinde ifade ettii gibi meknn l, sabit, diyalektik olmayan ve hareketsiz (70) olarak ele alnmasnn da terk edilmesi anlamna gelmektedir. Bu noktada, Henri Lefebvren The Production of Space (Meknn retimi) adl almasnda ayrntlaryla ortaya koyduu sosyal mekn kavram nem kazanmaktadr. Lefebvree gre, toplumsal olarak retilmi olmay imleyen sosyal mekn, boluk deildir; aksine anlamla ykldr (154). Meknn bo, duraan, ntr bir alan olarak deil, anlam atfedilebilen toplumsal ilikiler a tarafndan belirleniyor olmasn Lefebvre, meknsal ayr kavramla aklamtr. Meknsal pratik (spatial practise), meknn temsilleri (representations of space) ve temsil meknlar (representational spaces) olarak adlandrlan bu kavramlar dizisi srasyla, alglanan (perceived), dnlen (conceived) ve yaanan (lived) meknlar imler (38-39). zellikle temsil mekn, Behet Necatigil iirinde, meknn olumlu ve olumsuz anlamlaryla yanstlmas balamnda, bu tez asndan nemlidir. Meknn, imgeler ve semboller zerinden, iinde yaayanlar ve mekn kullananlar tarafndan dolaysz olarak yaanmasn ngrr (39). Lefebvree gre, temelde yazarlara, sanatlara ve felsefecilere ait olan bu mekn

13

anlay, imgelemin mekna egemen olmasdr. Nesnelerin sembolik kullanm, fiziksel mekn kaplar (39). Temsil mekn kavram, meknn mutlak bir alana deil, farkl znellikler ieren ve imgelem tarafndan yeniden ina edilebilen bir yap olduuna iaret etmektedir. Edebiyatn kurmaca meknlarnn da, bu noktada, temsil meknla ilikilendirilebilecei dnlebilir. Gndelik yaam kuatan meknlarn, konutlarn imgelemde yeniden temsil ve ina edilmesi, bu tezin konusunu oluturan, Necatigilin evi farkl alglay biimleriyle de benzerlik gstermektedir. Dorian Massey, Politics and Space / Time (Politika ve Mekn / Zaman) baln tayan makalesinde 1970lerin, meknn toplumsal olarak retilmi olmay imleyen anlaynn, 1980lerle birlikte krlmaya baladn belirtmektedir (145). 70lere damgasn vuran anlayn, temelde mekn, toplumsal iliki ve yaplarn bir sonucu, edilgen bir yzeyi olarak grmesi, meknn toplumsal ilikiler zerindeki etkisini gz ard etmekteydi. Massey, 1980lerden balayarak, madalyonun mekna ilikin dier yznn de dikkate alnmaya baladn ifade etmektedir. Yaygnlamaya balayan bu gr, toplumsal olann ve toplumun kuruluunun meknsal olarak ina edildii nermesini ierir. Dahas, bir toplumun meknsal organizasyonu onun, nasl ilediini etkilemektedir (146). David Harvey, Postmodernliin Durumu adl incelemesinde, mekn ve zamann sembolik dzenlemeleri[nin], deneyim iin bir ereve sala[dn]; toplumda kim ya da ne olduumuzu bu ereve araclyla ren[diimizi] belirtiyor (242). rnein, bir evin iinde meknlarn dzenlenmesi, [] cinsler ve ya kmeleri arasndaki ilikiler hakknda nemli mesajlar verir. Kapitalizmin rgtl meknsal-zamansal ritmleri,

14

bireylerin farkl roller iinde toplumsallamas ynnde yaygn olanaklar salar (244). Bu noktada sylenmesi gereken, toplumsal yap ve ilikiler ile mekn kavraymz arasnda bir dizi karmak ve ok ynl ilikinin sz konusu olduudur. Toplumsal yap ve ilikiler mekn anlamlandrmamz etkiler; mekn kavraylarmz da toplumsal olan anlamlandrma biimlerimizi. Behet Necatigil iirini mekn, zellikle de ev balamnda irdeliyor olmak, ncelikle bizi, yukarda kabaca zetlenen mekn-toplum arasndaki karmak ilikiyi gz nnde bulundurmaya yneltiyor. Necatigil iirinde meknla birlikte, bir yandan, deien toplumsal ilikilerin gstergesi olarak, ahap evden apartmana evrilme sorunsallatrlrken, te yandan meknsal olarak bireyin ailesiyle, evresiyle ve hatt d dnyayla girdii ilikiler sz konusu edilmektedir. Necatigil iirinin, daha nce sz edilen toplumsal yapyla mekn arasndaki ilikilerin karmak yapsn sergiledii sylenebilir. Necatigilin evleri, salt geometrik zellikleriyle, dier bir deyile drt duvar, iki pencereyle tanmlanmaktan uzaktr; duraanl deil, hareketi, yalnzca ieride olmay deil, ierisi ve dars arasnda gidip gelen yolculuklar, soka, kenti de imlemektedir. Necatigil iirinde grlen mekna iki trl bakn, iir okumalarnn da iki dzlem zerinden ilerlemesini olanakl kld sylenebilir. Toplumsal deiimin mekna yansmas evin, zellikle ahap evlerden, apartmana gei srecinde Cumhuriyet tarihinde nasl almlandna ilikin yorumlara deinilmesini gerektirmektedir; bylece deien toplumla birlikte evin deien anlamlarnn, Necatigil iirindeki metaforik izdmlerinin bulunmas dnlmtr. Evin, bir mekn olarak bireyin zerindeki etkileri ise

15

mutluluk ve sknt alan olarak deien anlamlaryla iirde ifadesini bulur. Bylelikle, deer ve anlam[n] hibir meknsal dzende ikin olmad, [mekna] atfedilmeleri gerek[tii] vurgulanmaktadr (Harvey 244). Elbette, sknt ve ayn zamanda mutluluk mekn olarak alglanmas evin, yalnzca iinde oturulan geometrik bir mekn olarak dnlmesinin tesinde yorumlar gerektirmektedir. Tezde ne kan temel sorunlardan biri, evin simgesel deeridir. Trk Edebiyat'nda zellikle de Trk romannda ev, ya da genel anlamyla konut, toplumsal deiimi ve dnemin koullarn, modernleme balamnda simgeleyen en nemli elerdendir. Uur Tanyeli, "Osmanl Barnma Kltrnde Batllama-Modernleme: Yeni Bir Simgeler Dizgesinin Oluumu" balkl makalesinde, geleneksel Osmanl Edebiyat'nda ev ii meknnn betimlemelerine rastlanmadnn altn izmektedir. Tanyeli, 19. yzyln sonu ve 20. yzyln balarnda kaleme alnan anlatlarda ise i meknlarn neredeyse romanlardan zerk bir kimlik edinerek ortaya k[tklarn] belirtir (291). Yazarlar, kentsel meknlar betimlemeyi tercih etmeyerek, eve zel bir nem atfederler (291). Tanyeli'nin deyiiyle, [y]eni ada insan her yerden nce mikrokozmozu iinde kurgulanacaktr (291). "[T]oplumsal deiim balamnda hibir yer oras [ev] kadar nemli deildir" (291). Tanyeli, bu tr anlatlara Zehra Hanm'n Ak- Vatan'n, Samipaazade Sezai'nin Sergzet'ini ve Recaizade Ekrem'in Araba Sevdas'n rnek olarak gsterir (291-92-93). Ak- Vatan'da kahramann anayurdu spanya, sadece onun ailesinin ev atmosferiyle anlatlr ve i mekn betimlemeleri romann kstl hacmi iinde nemli yer tutar (291).

16

Cumhuriyet dnemine gelindiinde ise, bir nceki kuan bir anlamda bilind olarak nitelendirebileceimiz i mekna ilikin betimlemelerinin yerini, artk bal bana konutun kendisinin ald ve evin pek ok eyi birden anlatan bir metafora dnt gzlemlenmektedir. Nuren Grboa, Behet Necatigil'in Evin Halleri" iirinin balndan esinlenerek yazd, "Evin Halleri; Erken Cumhuriyet Dneminde Evin Sembolik erevesi" adl makalesinde, erken dnem Cumhuriyet evlerinin, o dnemde yazlan romanlardaki yansmalarna deinmektedir. Grboa, makalesinde modernlemenin, zel yaam alannda meknn yeniden rgtlenmesini de beraberinde getirdiini belirtir (58). Bylelikle, ailenin urad deiimle birlikte, eve de yeni anlamlar yklenmeye balanr. Grboann deyiiyle, "[m]odern ev, bu dnmn 1930'lardaki sembol olarak ekirdek ailenin yuvas, yeni maddi kltr unsurlaryla giydirilmi kentli orta snf familyasnn zel yaama mekn olarak sunulur" (58). Erken Cumhuriyet dnemi mimarlk sylemine, modern ev 1930'larla birlikte gir[er]. Bat'da modern ev syleminin ortaya kmas, 20. yzyl ba Avrupas'nn endstrileme ve kentleme tarihine ve bu sreteki sivil mimari tartmalarna dayanr. Burjuva estetiine radikal bir kar ktan g alan bu sylem salk, temizlik, k ve hava sloganlaryla birlikte sadelik, kullanllk, ilevsellik ve rasyonellik ilkelerinden yola kar. (59) Glsm Baydar Nalbantolu, gndemlerinde Bat referansn kabullenen tm mimarlk kltrlerinde konut mimarl[nn] 1920'li yllarn sonlarndan itibaren

17

zel bir yer al[dn] belirtmektedir. nk modern ev, modern znelerin kurulduu yer[dir]" (305). Bylece, ada evin shhatli, kl, sade ve kullanl mimarisi, sade ve mutlu bir yuvaya, asr bir aile yaantsna iaret eder. [] Modern ev de mikro lekte zel yaam kltrnn modernlemesinin sembol olur" (Grboa 59). Gndelik yaamda modern eve yklenen modernizasyon hamlesi, erken dnem Cumhuriyet romanlarnda yer alan konut tiplerinin de, modernlemeye iaret eden birer metafor olarak okunmalarna olanak tanmtr. Grboa, Yakup Kadri Karaosmanolu'nun Kiralk Konak romann ve Refik Halit Karay'n Nesil Hayat'n ev balamnda, toplumsal dnm imleyen birer metafor olarak okur. Kiralk Konak'ta yklan konakla birlikte, geleneksel ailenin zlne iaret edilirken; apartman hayat, yerlemeye balayan yeni yaam kltrn simgeler. Grboa'ya gre, [a]partman hayat, yalnzca bir konut tipi deil ayn zamanda Batl ve Doulu yaam biimlerinin ayrmland, karlat ve boy lt bir simgedir (60). Refik Halit Karay ise Nesil Hayat'ta, bir semtin dnm etrafnda kuak boyunca yaanan modernleme srecini, gndelik yaamn kozas olan evlerin deiimiyle betimlemektedir (Grboa 61). Grboa, zel alan olarak, evdeki meknn yeniden rgtlenmesinin, insan ilikilerini de etkilediini belirtmektedir (61). Bylece, 1930'larn ev kltr, modern yaamn gereklerine gre ekillenirken ayn zamanda modern zne de zel alanda yeniden kurgulanr (65). Ev balamnda, toplumsal dnm imleyen romanlara, Yakup Kadri'nin Ankara's ve Memduh evket Esendal'n Ayal le Kiraclar da

18

eklenebilir. Bu iki romanda da deien deerler ve deien zneler, yine evler zerinden konu edilmitir. Glsm Baydar Nalbantolu, Modern Evin eperleri balkl makalesinde, [m]odern ev[in], modernlik syleminin ok gl bir paras (307) olduunu belirtmektedir. Bu anlamyla ev, bireysel yaam biimlerinin belirlendii bir alan olarak dnldnde, nemi mimarlk disiplininin ok tesine tanmaktadr (307). Bireysel yaam biimlerinin, mimari yapyla -bu tezin konusuyla snrlarsak-, zellikle de modern evle belirlenmeye allmas, elbette evin mimari bir yapdan ok daha fazlasn imlediini gsteriyor. Bu durumu yanstan en nemli rneklerden biri de, Sibel Bozdoan'n Modernizm ve Ulusun nas baln tayan kapsaml incelemesinde deindii, 1930'lardaki ev ve apartman kartln konu alan tartmalardr. Bu tezin i-ev blmnde Bozdoan'n rneklerine, Necatigil iiri balamnda, ayrntl olarak yer veriliyor. Ancak, evin simgesel deerinin ortaya konulmaya alld bu blmde, konuya giri niteliini tayan baz noktalara deinmek yerinde olacaktr. Bozdoan'n ncelikle vurgulad, 1930'lar boyunca modern ve asr kelimelerinin eanlaml olarak, modern ev ve apartmanlardaki yaama kltrn belirtmek iin kullanlmas ve bu kullanmn, yenilik, ilericilik ve arzulanr olma zelliklerine iaret etmesidir (214). alan bir koca ve baba, tahsilli bir e ve anne ile onlarn salkl ocuk ya da ocuklarndan oluan kk ekirdek aile imaj, milli bir ideal mertebesine karld iin, evin fiziksel mekn da deimez biimde modern (Batl diye okuyun) bir

19

ifade iinde temsil ediliyordu. Bu modern wohnkultur neredeyse deimez biimde, mimarlarn gelinler, gveyler, babalar ve analarla bir arada yaanlan konak ve kk devri olarak betimledikleri imajla kar karya konmutur. Mimar Behet nsal'n dedii gibi hayat tarzlar deiiyordu ve "bizim geni sofalar olan zengin ve byk ahap evleri kullanmak artk ar gelmekteydi". Trkiye, gerekten modern olabilmek iin zamann gereklerinin gerisinde kalmamalyd ve dnmn evde balamas gerekirdi. (Modernizm ve Ulusun nas 214-15) Bu durumda, modern ev ya da bir apartman dairesi, konak ya da ahap evin birebir kart olarak kullanlyor ve bu iki ayr konut tipine, neredeyse iki ayr medeniyetin Dou'nun ve Bat'nn btn zellikleri, zihniyeti atfediliyordu. Bozdoan'a gre ksacas modern ev, geleneksel muadili ne deilse oydu: Bilimsel, hijyenik, ekonomik ve hepsinden nce yeni makina ruhunun temsilcisi (236). Modernlemeyi dier anlamyla Batllamay zel alana, aileye ve evin i meknna tama dncesi gemile kkten bir kopuu da ierdiinden, dnemin aydnlar tarafndan ok tartlmt. zellikle Hseyin Cahit Yaln, Yedign dergisinde yazd eitli yazlarla tartmay, bu tez asndan nemli olan, evin simgesel deerini, geleneksel bir bakla ortaya koyarak yrtmektedir. Ev ve Apartman, Eski stanbul ve Ev Sevgisi balklarn tayan yazlar kaleme alan Yaln, zellikle Ev Sevgisi yazsnda, evin yklenebilecei anlamlarn boyutunu ortaya koymaktadr. Ev sevgisi giderek yurt sevgisine, aile sevgisine, gemi sevgisine dnmektedir:

20

Byk yurt iinde adeta yurtsuz ve yuvasz kaldk gibi... Eski evlerimizi ykclara sattk ve onlar bizim, ailemizin tarihini tekil eden, ac ve tatl gnlerimizi iinde toplayan ve yaatan eski binay gzmzn nnde atr atr yktlar, bizi hayatta bir serseri gibi braktlar. Belki modern apartmanlara tandk. Belki bugn o eski plak, tahta demeli odalarmzn yerine yumuak tyl hallar serili salonlarmz var. Fakat bu bizim iin bir ocak deil, bir ev deil. (Alntlayan Bozdoan Modern Yaamak... 325) Sibel Bozdoan bu yazy, ada yaamn yaratt byk ve derin evsizlik duygusunu[n] eletir[isi] olarak da okumaktadr (325). Cumhuriyet, modern ev sylemi ve metaforik uzantlarnn, bir yerinden Necatigil iiriyle teellenebilecei dnlebilir. Eve ilikin olarak vurgulanan k, salk, temizlik ve hava, bir yandan moderniteyi imlerken, te yandan bu modernite, gemile olan kartl balamnda, Hseyin Cahit Yalnn szn ettii trden bir evsizlik duygusuna neden olmaktadr. Glsm Baydar Nalbantolu'nun, Cell Esat Arseven'in 1929 tarihli "Asr Bir ehir Projesi" balkl gazete yazsndan yapt alnt ise, evlerin, hatt sokaklarn, kiinin ruhsal dnyasn yanstan birer metafor olarak nasl okunabileceine ilikin bir rnek olmakla birlikte, sz konusu dnemin meknlara bakn da ortaya koyuyor: Her tarafndan bol ziya giren, her taraf aydnlk ve havadar olan bir ehirle, glgeli dar sokaklar, eci bc evlerden mteekkil bir ehrin ruhi tesirleri arasnda ne byk bir fark vardr.

21

Birincisindeki yaayan insanlar daima neelidir. Dierindekiler mamundur. (308) Nalbantolunun bu alntyla dikkat ekmeye alt nokta, millet, kent, ev ve aile kavramlar[n] bir arada tutan[n], nee ve saadet gibi ilk bakta zel alana ait olduu dnlen terimler[le] ifade edilmesidir. Nalbantolu bylece, zel ve kamusal ayrmnn karmaklamaya baladn vurgulamaktadr (308). Alnty bu tez iin anlaml klan nokta ise, Necatigil iirinde de, ev ve sokaklarn bir sknt ya da mutluluk meknna dnmesinin, k metaforu ya da darlk ve genilikle anlatlyor olmasdr. Bylece, modern mimarinin a verdii nem gz nnde bulundurularak, Necatigil iirinde n mekn deitirmesinin neye karlk geldii sorusuna da yant aranacaktr. Bu soruya verilecek yantn, ayn zamanda, airin moderniteye ilikin dncelerini de bir lde aa karaca sylenebilir. Modernlik syleminin ok gl bir paras olan evin, modernliin sorunsallatrd meknsal kartlklarn da merkezinde bulunduu sylenebilir. Modern toplum ncelikle, soyut ve evrensel bir kamusal alan, ilgi ve karlarn farkllat zel alandan ayrmtr (Nalbantolu 307). Bu temel ayrm, dierlerini de beraberinde getirir: zel veya kiisel mekna kar toplumsal veya kamusal meknlar, aileye kar sosyalliin mekn, kltrel mekna kar ilevsel meknlar, bo zaman meknlarna kar alma zamanna ait meknlar (Foucault, Baka Meknlara Dair 294). hsan Bilgin Trkiyenin Modernleme Sreci iinde Konut retimi balkl makalesinde modern toplumun bu ayrtrc zelliine deinmektedir. Bilgine gre, sadece ikamet pratiinde deil, gndelik ve toplumsal yaamlarn tm alanlarnda modernlemenin yapt en genel etkilerden biri,

22

eskiden bir arada duran eyleri ve ilikileri ayrtrmaktr (351). Bilgin, Trkiye pratiinden hareketle bu ayrmann Osmanl modernlemesinin bandan, 18. yzyln ikinci yarsndan itibaren iin, kamusal yaamn ve zellikle iki kuak dndaki aile yeleriyle, aileden olmayanlarn evden uzaklamas olarak belirginletiini ifade eder. Yazar, modernlemenin ayrtrdklarn yeniden ve farkl biimde bir araya getirip, bir rnt kur[duunun] da altn izer: Ancak bu rnt artk gndelik yaamn ve algnn snrlarnn dna km, daha soyut ve sistematik bir karaktere brnmtr. Btnden kopmu olan para, dier paralara nasl eklemlendiini kendi isel deneyiminden, pratiinden hareketle kavrayamaz; bunu kavramak iin her zaman baka pozisyon anlamna gelecek olan bir soyutlama derecesinin dolaymna ihtiyac olacaktr. (351-52) Bu noktada sz edilen soyutlamann, modernitenin meknsal kartlklar zerine ina ettii ierisi ve dars kavramlar olduu sylenebilir. Kamusal mekn ile zel mekn arasndaki ayrm da bir lde, ierisi ve dars arasndaki ayrma gelip dayanmaktadr. Glsm Baydar Nalbantolu, Modern Evin eperleri baln tayan yazsnda, modern ehirciliin ilkelerinin konut alanlarn, kamusal alanlardan ayr tutmay ierdiini belirtiyordu: [T]anm gerei aile barnak ister; kamunun gzleri nnde rlplak sergilenemez. Ev, ailenin rts, koruyucusudur. Evin d eperleri anonim bir kamusal alan, zel alann koruyucu scaklndan ayr tutar. [....] Kamusal ve zel, i ve

23

d kavramlarn kuran e ise bunlarn birbirinden ayr tutulmasn salayan eper: Evin duvarlar[dr]. (308) Bu anlaya gre evin duvarlar, iinde ailenin barnd, korunakl gvenli bir yuvay oluturmaktadr. Bylece ev, barnma, dinlenme, bir araya gelme, darnn, kamusal alann bilinmezliinden, tehlikesinden ve tekinsizliinden ayr, yaltlm bir gven ortamn imlemektedir. Kamusal alan ise temelde yaam alan ile i yaamnn birbirinden ayrlmas sonucu ortaya kmtr, bir baka deyile ev meknnn her trl i yapma ve retim pratiinden soyutlan[masdr] (Bilgin 352). Richard Sennett, Kamusal nsann k adl incelemesinde, kamusal alann ortaya kn, yine ekonomik dzlemde temellendirmektedir. Sennett, 19. yzyl kapitalizminin yol at sarsntlarn, bireylerin, kendilerini mmkn olan her biimde koruma abasna srklediini belirtmektedir (37). Bylece aile, bu korunma yollarndan biri haline gelir: 19. yzyl boyunca aile [...] kamusal alandan daha yksek ahlak deerler tayan, salt kendi bana bir dnya, idealize edilmi bir snak grnts vermektedir (37). Aile, toplumun sald dehetten kan bir sna haline ge[lir] (37). Walter Benjamin gibi baz dnrler modernitenin yaam, mutlak olarak kamusal ve zel olarak iki ayr alana ayrdn ne srmektedir. Benjaminin Pasajlarnda, bu dncenin ifade edildii blmlere rastlanr: Birey bakmndan ilk kez olarak yaama alan, i yerinin kart olarak ortaya kar. Yaama alan, imeknda gerekleir. [....] Broda gerekler dorultusunda davranan birey, evinin drt duvar arasnda yanlsamalaryla vakit geirmek dileindedir.

24

[....] mekn birey iin evrenin temsilcidir. [....] Bireyin salonu dnya tiyatrosunda bir locadr. (85) Benjamin, bu alntyla bir yandan i meknn, bireyin asl, otantik mekn olduunu ne srerken, te yandan i mekn kamusal bir mekndan dn ald loca metaforuyla aklamaktadr. Burada Benjamin, belki de istemeden de olsa bu alntyla bizi, i mekna, bireyin yaam alanna dier bir deyile, eve bakmz sorunsallatrmaya davet etmektedir. Bu noktada ev, modernitenin szkonusu ettii kamusal ve zel alan ayrmlarn sorunsallatran, onu elikide brakan yapsyla da dikkati eker. Nuren Grboann makalesinde vurgulad gibi, rnein, salonun dardan gelenleri arlama mekn olmas, bu alana ayr bir sembolik nem katar (65). Salon, ayn zamanda kamusal olann zel olanla bulutuu, zel olann kamusaln nazarna sunulduu bir alan olma itibariyle bir sahneye, bir vitrine dnr (65). Bylece, darnn ieriye her an dahil olabildii bir mekndan sz etmek olasdr. Modernitenin, mutlak olarak ierisi ve dars ya da kamusal ve zel alan ayrmlarn imlemediine dair grler de mevcuttur. Beatriz Colomina, Privacy and Publicity (Mahremiyet ve Kamusallk) adl incelemesinde, mimariye ilikin dncelerimizin, temelde, ierisi ve dars, zel ve kamusal arasndaki ilikiler zerindeki dncelerimiz tarafndan belirlendiinin altn izmektedir. Ancak Colominaya gre, moderniteyle birlikte bu ilikilerde bir kayma gerekleir. Geleneksel anlamda, evrilmi, kapatlm bir mekn olan ierisiyle, net bir kartlk zerine kurulmu olan darsnn, yer deitirmesinden oluan bir kaymadr bu. Btn snrlar yer deitirmektedir artk (31). Bu kayma ya da yer deitirme her yerde,

25

zellikle de ehirde ve ehrin meknn belirleyen teknolojik rnlerde kendini belli eder: Tren, gazete, fotoraf, elektrik, reklamlar, telefon, film, radyo, sava vb. Bunlarn her biri ierisi ve dars, kamusal ve zel, gece ve gndz, derinlik ve yzey, oras ve buras, sokak ve ierisi vb arasndan ibaret olan eski snrlar kesintiye uratan, bozan bir mekanizma olarak da anlalabilir (31). Necatigil iirinde meknn kent olduu dnlrse, ev ve d dnya arasndaki snrlarn sorunsallamasnn nedeni de daha kolay anlalacaktr. Modernitenin meknda, ierisi ve dars ya da kamusal ile zel alana bak gibi ok tartmal bir konuda sylenebilecek belki de en doru ey modernitenin, bu iki durum arasnda net bir ayrm izmekten te, ierisi ve dars ayrmnn kendisini sorunsallatrmas, byle bir sorunsal gndeme getirmesidir2. Henri Lefebvre, The Production of Space adl kitabnda, duvarlar ve evrimler gibi grnrdeki snrlarn, meknlar arasnda bir ayrm grnts verdiinden sz etmektedir (87). Oysa ki Lefebvree gre varolan, bir ayrm deil, belirsiz bir srekliliktir. rnein, yatak odas, ev ya da bahe, zel alana ilikin btn zellikleri tayarak, duvar ya da bariyerlerle sosyal mekndan ayr durabilir. Ancak yine de, esas olarak kamusal meknn bir paras olarak kalabilir (87). erisi ve darsn birbirinden ayrd varsaylan snr ya da duvarlarn, bir sorunsal olarak ele alnmaya balanmas, ierinin ve darnn varsaylan geleneksel anlamlarn da sorgulanabilir klar. Bylelikle, ierinin (evin) bireyi, d dnyaya kar koruyan, tamamen gvenli bir mekn, darnn ise kamusal yaama ait acmasz i dnyasnn hkm srd,

Bu dnceyi hatrlatan Glsm Baydar Nalbantoluna teekkr borluyum.

26

tehlikelere ak bir mekn olduu dncesi bir yanlsamadan ibaret kalmaktadr. Bu noktada, evin kendisi de birey zerinde bask kuran, onun yapp etmelerini kstlayan bir mekanizmaya dnebilir ve evin szde duvarlarla evrili korunakl yaps bireyi, darda olduu varsaylan sz konusu tehlikelerden korumaktan ok, onun bireysellemesi ve zgrlemesi nnde bir engele dnebilir. Behet Necatigil, ierisi ve dars arasnda izildii farz edilen snrlar, iirinde sorunsallatrmakla birlikte, ierisi ve darsnn kimi zaman, bilindik anlamlarn da ters yz etmektedir. Bu balamda, Necatigil iirini okuma denemesi ayn zamanda Trkiyede birey, toplum ve mekn arasndaki karmak ve ok ynl ilikiler an da anlamlandrma denemesi olacaktr.

27

BLM II EVN HALLER

Behet Necatigil iirinde, mekn balamnda ilk gze arpan olgu, bu iirin ieridelik-dardalk ya da sokak-ev gibi ikili kartlklar zerine kurulu olduudur. Bu meknsal kartln, modernitenin zerine oturduu kamusalzel kartlna denk dt de sylenebilir. iirlerde temel kartlk, ev-sokak ya da ierisi-dars olmakla birlikte, iirler daha yakndan okunduunda, mekna ilikin bu alageldiimiz kartlklarn, Necatigil tarafndan kimi zaman ters yz edildiini ya da meknlara farkl anlamlar yklendiini grmeye balarz. Necatigil iirindeki meknlar, zellikle ev balamnda dnlecek olursa, oul anlamlarn iir boyunca srdrrler. eride olmak iirde, olumlu ve olumsuz yan anlamlaryla birlikte kullanlr. Ev, iirde hem bir sknt mekn, bir engel hem de bir mutluluk mekn, bir barnak ya da snak olarak karmza kmaktadr. Bu iki metaforik ev, deyi yerindeyse i ie gemi iki mekn olarak dnlebilir. Evler i ie gemitir nk birbirine kart olan, gerilim yaratan ama ayn zamanda birbirini besleyen, birbirine bal iki mekndr sz konusu olan. Sknt ve mutluluktan bahsedildiine gre , iki ev metaforik olarak iki farkl mekna da iaret etmektedir. Bu iki mekn birbirine balayan, bu iki mekn arasnda gerilime neden olan ise sokak ya da d dnya, evre olarak dnebileceimiz her

28

yerdir. Evler, bu tezde, d dnyaya gre ya da d dnyaya kar adlandrlmtr. Behet Necatigil, kendisiyle yaplan bir syleide ki Bana Yrmek adl iir kitabnn ismine ilikin olarak unlar syler: [ki bana yrmek] [b]ir durumun, bir duygunun olumlu-olumsuz iki bana, eksi-art iki kutbu arasnda yrnmesi anlamna da gelebilir (100). -ev ve d-ev arasnda gidip gelmek, olumlu ve olumsuz birbirini iten iki kutup arasnda kalmak, dier bir deyile, airin aklad anlamyla belki de iki bana yrmektir. Snak, barnak olarak ne kan ev, bir ynyle snan, ieride olmay artrmas nedeniyle i-ev olarak adlandrlmtr. -ev, evde mutluluun, gvenin, huzurun yaand blmdr. Bu evde, Necatigilin ok iyi bildii, birlikte kendini gvende hissettii aile hayat, ocuklar, onlarla beraber yaanm bir gemi ve bir gelenek tasavvuru mevcuttur. -ev, evin yuva anlamnn ne kt, d-dnyadan ieri kalan ve dolaysyla snlan bir mekndr. D-ev ise, evin bir engel olarak bireyin karsna dikildii mekn olarak dnlebilir. Evin, skntya ya da bir hapishaneye dnmesi durumudur bu. D-ev, d dnyaya alr. -evdeki kaplar, pencereler ne kadar kapalysa, d-evdeki geitler bir o kadar geirgendir. D-dnya eve, d-evden szmaktadr. Walter Benjaminin deyiiyle, [p]asajlar, caddeyle i mekn aras bir ey (115) ise, d-ev de i-ev ve d dnya arasnda bir ara/ geit -mekn olarak dnlebilir. D-eve ddnyann, sokan, kentin ltlar vurur. Ancak, darnn ltl dnyas, ieriye sknt olarak yansmaktadr. nk tam olarak darda olunamaz, tam olarak ieride

29

olunamad gibi. Nurdan Grbilekin belirttii gibi [g]itmek ya da kalmak: evin bize [Necatigile] dayatt bir ikilem[dir] bu (Ev devi 75). Necatigil iirinde, evlerin ve d-dnyann ayn zamanda kent ve kr, modernizm ve gelenek arasndaki ayrmlarn sorunsallatrld bir dzlem oluturduu sylenebilir. Marshall Bermann, modernite deneyimini irdeledii Kat Olan Herey Buharlayor adl incelemesinde modern olmay, paradoks ve elikilerle dolu bir hayat srdrmek(24) olarak tanmlyordu. Bu tanmlama, Limit adl iirinde Yaamann tek anlam elime (214) diyen Necatigilden fazla uzak grnmyor. Dar alara Kar Koymak Atatrkle st baln tayan iirler yazan ve dil devrimini olumsuzlamayan, te yandan Divan iirine yapt gndermelerle Osmanl iir geleneine eklemlenen ancak iire, modern iirin sorunsallar erevesinden bakan bir Necatigil var karmzda. Bunlar elbette tutarszlk olarak deil, Ela Kaelin deyiiyle elikiler, atmalar, ikilemler [...] ya da ksaca modernliin gnlk yaamdaki iki anlamllklar (160) olarak dnlmeli. Bu durumda, Necatigilin deyiiyle [b]lnm, ilikilerde dalm (Dzyazlar II 76) bireylerin, eve ve mekna bak da doal olarak atmalar ve ikilemleri, hatt blnmeleri iinde barndryor. Kaaklar iirinde Bln bln ka para, evleri dn (Beyler 363) diyen Necatigil, poetikasyla ilgili nemli ipular verdii Bile/Yazd kitabnda ise Evlerle llmeliydi, ka ev kollarna, nasl sabildi? (16) sorusunu ynelterek, bu tezde ne srlecek olan i ie gemi iki ev tasarsn olanakl klmaktadr. Tezde, baz iirler, evlerin ikircikli durumunu ortaya koymada ve d dnyann bu iki evle olan ilikisini belirlemede anahtar role sahiptir. Evin Halleri, Evler, Evlerle Sava, Ayr Evlere kmak, Sokaktan Gelmek ve

30

erlek iirleri bu trden iirler olup bu iirler birka blmde birden referans noktas kabul edilmitir. -ev blmnde, Necatigil iirinde evin bir mutluluk mekn olarak neyi ya da neleri imledii sorusuna yant aranacak, d-evde ise bir engel olarak ev irdelenecektir. Marshall Bermann, modernizmi, srekli deien bir dnyada kendimizi evimizde hissetmek iin yaplan bir mcadele (12) olarak tanmlyordu. Necatigilin iirini de evler balamnda airin kendini evinde hissetmek iin iirle giritii mcadele olarak okumak mmkn.

A. -EV Behet Necatigil iirinde, evin bir mutluluk mekn olarak nasl tasarlandna ve bu meknn neye ya da nelere karlk geldiine bakldnda, evin olumlanmas temel olarak ekilde karmza kmaktadr. iirlerde evin, aile, gemi ve airin kendi-iine-kapanmas balamnda olumland sylenebilir. Bu noktada ailenin, dier iki eden farkl olarak, Necatigil iirinde mutlak bir olumlamay iermediinin altn izmek gerekir. iirde, ailenin bir sknt kayna olarak dnlmesi d-ev blmnde ele alnacaktr. -ev, ncelikle, iinde ailenin barnd, d-dnyaya kar korunakl scak bir yuva olarak betimlenmektedir. Bu tr iirlerde bireysellik deil, aile ile birlikte cemaat olma duygusunun pekitirildii grlr. Vurgulanan nokta, ailecek bir arada gvenli ve huzurlu olunduudur. Necatigilin 1945 ylnda yaymlad Kapal ar kitabnda yer alan Aile iirinde d dnyadan, i-eve dn gnlk savatan sa kmak olarak tanmlanmaktadr: Sa kp gnlk savatan, / Evin yolunu tutmuum(23). Gnlk sava, bir

31

yandan ekonomik dzeye gnderme yaparken te yandan temelde, i yaam ile aileyi eksen alan evin, birbirinden ayrlmasn imleyen zel alan / kamusal alan ayrmn akla getirmektedir. Bu iirdeki vurgu, ierisi ve darsnn birbirinden ayr ve nitelik olarak farkl eyleri imleyen iki mekn olduudur. Bir tarafta ailesiyle birlikte gven iinde bir birey, te tarafta ise modern dnyann skntlar (en bata ekonomik sknt) ve hi bitmeyen gndelik sava. Evler kitabnda yer alan Evin Halleri iiri ise hemen balndan itibaren Aile iirinden farkl olarak evin, mutlak bir durumunun, almlannn olanakszln imliyor gibidir. Bu iir, ayn zamanda, Necatigil iirinde evin konumunu irdelemede anahtar role sahip iirlerdendir. Necatigilin basit bir gramer kuraln, ismin hallerini kullanarak betimledii evin halleri, ayn zamanda eve ilikin meknsal konumlandrmalar da ortaya koymaktadr. iir gn boyu, hatt bir mr boyu, evden d dnyaya ve d dnyadan eve yaplan yolculuklar betimler. Evin i hali evi brakmay, evin e hali ise eve dn imleyerek Necatigil iirinde, bu tezin genelinde tartlacak olan mutlak olarak evde bulunamama / olamama durumunu ortaya koymaktadr. Evin i hali, sabah, / Geciktiniz haydi! / Uykularn tatland sularda / Brakacaksnz evi (85) dizeleri henz Necatigilin eviyle yeni tanan okuru, hemen darya yollamak ister gibidir. Darda alp yorulmadan eve dnlemez. Evin -de hali, saadet, / Isnmak ocaktaki alevde / Snm yldzlara kar / Iklar varsa evde. Evin -de hali ile yaln hali arasndaki kartlk bu noktada iyice ortaya kmaktadr. Evin yaln hali bombotur, nk ev yalnzdr/ botur ve bir aileden yoksundur. Evin -de halindeki mutluluk ise ancak aile ilikileri balamnda sz konusudur. Evde ocaktaki

32

alevde snmak bata baba oca olmak zere ocan ev, aile ve soy gibi yan anlamlar da dnldnde geleneksel aile ilikilerini akla getirmektedir. -evdeki mutluluun dier koulu ise evde k olmasdr. Evin Halleri iirinde n kullanmna benzer dier bir iir Perili Evdir. Evler kitabnda yer alan bu iirde, yine ocak ve bir k kayna olarak lamba bir arada kullanlmtr: Ocakta ate yanyor / Yanyor lambamz (91). Yollar ve Evlerde ise k yine bir yaama belirtisi olarak yanstlmtr: Iklar yand snd / Yaamak durdu evlerde(Kitaplarna Girmemi iirler 446). Gonca Gkalp, Behet Necatigilin iirlerinde Aile baln tayan yksek lisans tezinde evdeki n, dardaki karanla, geceye, yalnzla evcek kar konulmasn ve sn, ondaki atmosferi artracak ekilde kullanld[n] (311) belirtmektedir. Gkalpin de saptad gibi evdeki k ou zaman syla birlikte anlarak i-evi, iinde ailenin yaad, dayanma ve gvene dayal bir barnaa ya da snaa dntrr. Necatigilin bir tr snak olarak tasarlad i-evi, klar iinde betimlemesi, Cumhuriyetin erken dneminde idealize edilen bol kl, bol gneli evleri akla getirmektedir. Sibel Bozdoan, Cumhuriyetin erken dnem mimarisi zerinde durduu Modernizm ve Ulusun nas adl almasnda, Cumhuriyetin modern ev tasarsnda k, salk ve hijyenin vurgulandn belirtir. Bozdoan, itibarn kaybetmi bir gemi ile idealize edilmi bir gelecek arasnda kurulan ikili kartln temelinde(233) bu dncenin yattn, 1930larda yaymlanan popler dergilerde bu tip evlerin ne karldna dikkat eker (233). Yazar, 1930da yaymlanan popler bir dergide, eski evlerde mehtabn saltanat vard. imdi her taraf caml

33

binalarda gnein saltanat balyor denildiini belirtiyor (233). Bozdoan, dnemin nemli dergilerinden biri olan Yedign dergisinin Gzel evler blmnde, yeni yaplm modern ev rneklerinin fotoraflar altnda bulunan yazlardan da u rnekleri veriyor: Modern evin gayesi bol hava, bol ktr, Bu hafta nerettiimiz numune de bol gne alan shhat yuvalardr, Gzel ev demek bol hava ve k alan ev demektir (235). Bozdoann, almasnda altn izdii noktalardan bir dieri de [m]odern kent hayatnn daha geni balam iinde ev fikrinin kendisi[nin] bile, kusursuz bir Cumhuriyet kavram olarak sunulmu olmasdr (214). Belki de sadece bir idealden ibaret kalm olan bu bol gneli, bol haval evler Necatigil iirinde neredeyse hi grlmez. Evin Halleri iirinde bahsedildii gibi eer klar varsa evde, sz edilen bu k ancak, bir lambann ya da ocan aydnlataca kadardr. iirde evler, ounlukla gn yla deil, elektrik yla aydnlanrlar. Elektrik n Necatigil, Kapal ar kitabnda ok iy dyor (eb-i Gam 31) diyerek olumsuzlamtr. Bu olumsuzlama, bir anlamda airin modern zamana getirdii eletiriyi de iermektedir. Bu yzden, iirde evlerden yansyan k, d dnyadan eve szan parltl, cazip konumundan ok uzaktr. Yalnzca, i-evdeki korunakl yaam, zellikle ocak ve lamba bir arada dnldnde scakl, gvenlii ve ailecek d dnyadan i-eve snmay imler. Bu noktada, iirde n, meknsal olarak yer deitirdiini de sylemek gerekir. iirin genelinde, karanlk iinde kalan evlere kar d dnyann, sokan lts vurgulanmaktadr. Bu konuya, ayrntl olarak tezin, d-ev blmnde deinilecektir.

34

Necatigil iirinde, evdeki n dier bir ilevi de evde yanmaya balayan lambann, d dnyaya hakim olmaya balayan karanln, dolaysyla gecenin gstergesi olmasdr. erisi, bize daha korunakl ve gvenilir gelir nk darda gece olmaktadr. Gece ile birlikte i-ev ile dev arasndaki kartlk iyice ortaya kar. Evdeki klar bu yzden snm yldzlara kardr (Evin Halleri 85). Gece, d dnyann btn evdln, tekinsizliini ve tehlikesini imlemektedir. Necatigil, Geceleyin Erkekler (evre 51) iirinde geceyi, snaklara girilmesini emreden bir sava alrm gibi betimler: Duyan kaar alrm, / Kendi derdinde herkes. / Ortalkta dolamaya gelmez, / Duyan kaar, baka kar yol var m? (51) Geceyle birlikte insanlar, meknsal olarak ikiye ayrlrlar: Evlerine dnenler ve sokakta kalanlar. Evlerine dnenler huzura ve aka, iirdeki dier bir deyile, geceye aileleriyle birlikte kar koyacaklar snaklara giderler. Sokakta kalanlar iinse ikili yerlere gitmekten baka kar yol yoktur: Ey garip, senin de yerin yoksa eer / te meyhane. / Gel yalnz adam, snaa sen de gel / ki bahane (vurgulama benim 51). Meyhane gibi bir kamusal meknn sokakta kalan, ev-d denilebilecek insanlar iin evin yerini ikme edecek bir tr snaa dnmesi ve evin, aileyle paylalan korunakl yapsna benzemesi, F. Asuman Sunerin Tabutta Rvaata filmindeki meknlara ilikin yapt yorumu hatrlatyor. Suner, Tabutta Rvaata filminde stanbulun meknsal temsilini tartt makalesinde, filmdeki i / d kartlnn alageldiimiz trden bir meknsal / toplumsal ayrma (i mekn /d mekn; zel alan / kamusal alan; ev / sokak vb.) zerinden deil, ama farkl trden bir kartlk araclyla retildiini belirtmektedir. Sunere gre,

35

[f]ilmde, ierisi olumlu ve olumsuz yan anlamlaryla [Necatigil iirinde olduu gibi] iki farkl mekn / ritel araclyla karmza kar. erisi, aidiyet, ierilme, gven duygusu, korunma, scaklk, rahatlk gibi olumlu yan anlamlaryla ev ya da evin yerini tutan bir dier i mekn zerinden deil, vcudun iine alnan maddeler araclyla (eroin, esrar, alkol vb.) zerinden kurulur. (96) Suner, filmdeki tm karakterler iin, ieride olmann, rahatlatc, gven veren etkisi[nin], vcudun iine alnan maddeler araclyla mmkn olduunu belirtmektedir (96-97). Yazar, darda var kalmay mmkn klann da bedenin iine alnan bu maddeler olduunu belirtir: Darnn ayazna, iddetine, hoyratlna, bedeni uyuturarak dayanmak mmkndr ancak (97). Necatigil iirindeki dardakilerin, bu trden bir madde bamll sz konusu deil elbette. Ancak, alt izilmesi gereken nokta, Geceleyin Erkekler iirinde olduu gibi airin, meyhaneyi, geceye kar bir snak olarak sunmas ya da dier bir deyile meyhanenin, evin dnda olmann getirdii skntnn alabilecei bir tr ieride-olma-yanlsamas yaratmas. Bu balamda, Geceleyin Erkekler iiri, kiinin dardayken de, insanlarla bir arada olmaya, bir araya gelmeye duyduu gereksinimin bir gstergesi olarak okunabilir: -evde deilken bile ancak bir ev-yanlsamasyla d dnyaya tahamml edilebilir. Ev-yanlsamasn Necatigil, yine bir tr i-evi tarif ettii erlek (14142) iirinde avuntu olarak adlandryor. erlek iirinde de gece ve ev kar karya getirilmi. Gece ve evin bir arada kullanlmas nceki iirde

36

olduu gibi evlerine dnenler ve sokakta kalanlar arasndaki ayrm netletiriyor. iirde soka tercih edenlerden ya da ev-dnda olanlardan onlar diye sz edilmektedir: Onlar evlerde yaamazlar m, ayorum, Onlar evlere hibir ey almazlar m, ayorum, Onlar hep ev dnda m, ayorum (142). iirdeki sylem bir yandan airi, barnak olarak olumlad i-evde konumlandrrken, te yandan biz ve onlar ayrm, onun ev-dndakilere getirdii eletirel bak da ortaya koymaktadr. Onlar, bu iirde eve dnmek zorunda olmayanlar olarak dnlebilir. iirdeki aknlk da bundan ileri gelmektedir. Necatigil iin, eve dnmek zorunda olunmayan bir d dnya tasars mmkn deildir: gerei yanstmaz. Bu yzden yollar,sokaklar, kahveler (141) gibi kamusal meknlarda geirilen zaman bir avuntudan ibarettir. Sonra gene dnlmez bir yol gibi ev!e (141), i-eve dnlecektir. Yollar; eve gtren ve evden uzaklatran yollar, Necatigil iirinin, temel sorunsallarndan biri olarak karmza kmaktadr. Evin hem bir snak, hem de bir engel olarak yklendii anlamlar gibi, yollar da bir yandan d dnyayla olan balanty kurarken te yandan tek-ynl zorunlu bir dnmcesine Necatigil iirinde eve doru ynelirler. Walter Benjamin, Tek Ynl Yol adl kitabnda hibir zaman telaf edemeyeceimiz bir ey olduunu syler: On beimizdeyken evden kamam olmak. Sonradan anlarz: Sokakta geirilen krk sekiz saat, tpk alkalik zeltide olduu gibi, mutluluun kristalini yaratr (53). Necatigil, bu balamda, Walter Benjaminin szn ettii, evden kaarak, sokakta 48 saat geirmi olmann verdii mutluluu, elinin tersiyle iter gibidir. Dary grmtr, sokaktan haberdardr ancak kimsenin ona,

37

evden kat iin Benjaminin deyiiyle, geri dn! Herey affedildi (Tek Ynl Yol 52) demesini beklemeden evin yolunu tutmutur. Darda (125) iirinde yollar, baka bir deyile d dnya, Odysseusu aran siren sesleri gibi garip trklerine balamadan o, biran nce evine gitmek ister: Bir yan var mrmzn krk / Farlar byltr gecede / Garipsi trklere zgn / Balamadan yollar / Evimize gidelim (126). Bu noktada, gecenin daha nce ad geen iirlerde olduu gibi d dnyann tekinsizlii ve gvensizliine kar eve gitme zaman olarak kullanldna dikkat edilmelidir. iirde sz edilen "garip trkler"i, Odysseus ve siren seslerine yaplan bir gnderme olarak okumann, tesadf bir okuma olmad, iirin ilk blmnde sokak dolaysyla darnn cazibesinin vurgulanmasyla ortaya kmaktadr. Sokak, dars, tpk Odysseusu kendine eken siren sesleri gibi airi kendine ekmektedir: Yand sokak lambalar / mum alevi pervane / eytanca srtr fosforlu camlar / Grdm zifir sarsn dkkn vitrinlerinde / Belliydi biliyordu bezgindi / Evimize gidelim (126). Geceyle birlikte lambalar yanar ve iirdeki syleyen, bir pervanenin lm pahasna mum alevine ynelmesi gibi, i-evden d dnyaya ynelir. Burada dardan kast, kenttir. Ahmet Oktay, Metropol ve mgelem adl kitabnda kentleme ve giderek metropolleme olgusunun zaman iinde gndelik pratikler ve sanatsal imgelem dzleminde yol at deiikliklerin boyutlarn(9) ele almtr. Oktayn da belirttii gibi kent, [a]ydnlk bulvarlar ve ltl vitrinleriyle olduu kadar karanlk arka sokaklar ve gecekondularyla, lks gece kulpleriyle olduu kadar koltuk meyhaneleriyle, sakin pastaneleriyle olduu kadar grltl birahaneleriyle de insanlar durmadan bir

38

eylere davet eder. Karanlk, rktc arzularn, [...] zenginlik hayallerinin merkezidir. Dler orada kurulur ve orada yklr. (10) Yukarda alntlanan erlek iirinde, kentin ltl vitrinleri, zifir sars vitrinlere ve eytanca srtan fosforlu camlara dnmtr. -evin korunakl duvarlarndan bakldnda d dnya, Oktayn belirttii gibi karanlk ve rktc ynyle bireyin karsna dikilmektedir. Evin, d dnyaya kar bir engel olarak betimlendii iirlerde (tezde d-ev olarak adlandrlan evin) caddelerin, aydnlk ve ltl yn vurgulanrken, bir barnak olarak i-evden grnen kent, olumsuz ynleriyle iirde yer almaktadr. Bu olumsuzluun bir dier yn ise ekonomik dzlemde yaanr: Alay eder kmser eziliriz girsek / Hep paraya sayg camlar / Camlarn ard srnak kirli / Yapkan arpar / Evimize gidelim (126). Ahmet Oktay, Behet Necatigilin, orta snfn ev imgesini irdelediini ne srmektedir (163). Yukardaki dizeler de yine Oktayn szn ettii dar gelirli orta snfa zg bir sylemin iinden yazlmtr. Geceleri prltl, klar iindeki vitrin, dar gelirli birey iin bir yandan cazibe merkeziyken, te yandan onu maddi olanakszlyla yzletirir. Marshall Berman, Kat Olan Herey Buharlayor adl almasnda, bu ikircikli ironinin, modern kente kar taknlan en belirgin tavrlardan biri olduunu sylemektedir (270). Konuan, ehri ne kadar lanetlerse, onu bir o kadar canl gzler nnde canlandracak, onu daha da cazip klacaktr. Kendisini ondan ayr tutmak iin uratka onunla daha derinden zdeleecek, onsuz yaayamayaca ortaya kacaktr (220). Bermann bu duruma rnek olarak verdii Gogoln Nevski Bulvar adl yksnde

39

geen cmle, Necatigilin Darda iirindeki dizeleriyle artc benzerlie sahiptir: Vitrinlere bakmaynz, sergiledikleri incik boncuk gzeldir gzel olmasna ama ayartmalarla doludur (alntlayan Berman 269). Yine ayn ykde yer alan u satrlar konumuz asndan dikkat ekicidir: Hep yalan syler Nevski Bulvar, ama gecenin kaln ktlesi stne dp de evlerin sar ve ak duvarlarn ortaya karmaya, tm ehir grleyip ldamaya, saysz fayton sokaklar arnlamaya, arabaclar atlarna barmaya ve eytann ta kendisi her bir eyi gerekd k altnda gzler nne sermek iin lambalar yakmaya balad m, daha da ok yalan syler. (Alntlayan Berman 270) Bylece Gogol, Bermann deyiiyle sokan sahte cazibesini ktlerken bile onu en ekici ekilde(270) sunmaktadr. Bermana gre yazar, belki de edebiyatta ilk kez, modernlie zg tipik bir temay kullanmaktadr: ehrin gece vakti zel byl havas (266). Gogoln deyiiyle lambalarn her eyi mucizev, ayartc bir a brd o gizemli zaman (alntlayan Berman 266). Necatigil iirinde, o gizemli zamann dier bir deyile, gecenin olmasyla birlikte d dnyann olumlu ve olumsuz olarak almlanmasnn, i-ev ve d-ev arasndaki nemli ayrmlardan biri olduu bu noktada bir kez daha vurgulanmaldr. Gecenin olmasyla birlikte vurgulanan d dnyann tekinsizlii, bir yuva olarak almlanan i-evin, bir dier olumlanan zelliini de ortaya karyor. Sokak lambalarnn birden yanmas, Nurdan Grbilekin Ev devinde belirttii gibi [h]ava kararrken ie, i dnyasna kapanyor ev. Sokak ile ev, d ile i, karanlk ile aydnlk arasndaki ayrmn netletii

40

saatler (63). Dardaki kii de belki bir anlamda, kendine kapanmak iin srarla evimize gidelim diyor (Darda 126). Georg Simmel, Metropol ve Zihinsel Yaam baln tayan makalesinde binlerce bireysel deikeni bulunan kentli insan, akl[n] metropol yaamnn baskc gcne kar znel yaamn kor[umada] kullanan bir kii olarak tanmlamaktadr (82). Bu ihtiyatllk, birey ve dnya arasndaki uzakl vurgulayan bir yaam estetizasyonunu da beraberinde getirmektedir (Frisby 337). David Frisbyye gre toplumun belli bir kesimi iin ieriye ka ya da ierisi, ayn zamanda znel bir bakla yaam estetize etmei iermektedir (337). Bu balamda, kentte yaayan insan iin znel yaamn kozas saylabilecek eve, dier bir deyile ieriye snmaktan baka kar yol kalmamaktadr. Necatigil iirinde de ierisi, ierde olu, ierdelik hatt bir eyin ierlek olmas, zellikle insann kendisi sz konusuysa ounlukla olumlu anlamda kullanlr. -evin, air iin asl nemi de bu iirlerde ortaya kar. Bu durumu yanstan nemli iirlerden birinin ad da erdedir: Dary dinleme, ierdeyim / Kmldayan perdenin imdi az berisinde. / nsan kimi geceler niin urar dar? / Bir gerein iinde kendini dinlediyse (213). Necatigil, kendisiyle yaplan bir syleide bu iire ilikin unlar sylemektedir: Bizi biz eden kalardr, kenara ekililerdir. Kalabalklarn ortasnda kendi yalnzln srdrp bir kozay olgunlatrmaktr. Btn almalar birer yalnzl gerektirir. inde birikene eilen, ieriyi dinleyen kii, darda sylenenlerden daha ok ey duyar (Dzyazlar II 38). Necatigilin iirle ilgili dnceleri de ieride olmak sorunsalyla yakndan ilgilidir. Yine ayn syleide air, yle syler: iir bir i dnya ii.

41

nsann bir yerde artk kendi duvarlar iine hapsolmas beklenir (Dzyazlar II 36). Walter Benjaminin Pasajlarda szn ettii gibi, Necatigil iin de imekn, sanatn snadr (86). Balk koymad iirlerinden birinde ayn dnceyi u ekilde ortaya koyar: Kapal m kap iyi / Zil almaz deil mi iyi / Perdeler de inik iyi / Kendimize dnelim imdi (Ben En Trke... 421). Necatigil iirinde kendine dnmenin byk lde, mutlak olarak ievde olmay, hatt eve kapanmay ve daryla olan temas en aza indirmeyi gerektirdii sylenebilir. Kendine dnmek ancak soka, kamusal olan, gndelik yaam dlamakla mmkndr. Bu nokta, yukarda alntlanan dizelerde geen, perde ve kap gibi nesnelerin irdelenmesiyle daha ak olarak ortaya kabilir. Peki gndelik yaam, soka tam olarak dlamak ne derece mmkndr? Bu soruya Necatigilin verdii yant, tezin d-ev blmnde tartlmaya allacaktr. Perla Korosec-Serfaty Experience and Use of the Dwelling (Ev Deneyimi ve Kullanm) adl makalesinde evin ierisi ve darln Georg Simmele gnderme yaparak kap ve pencere analojisiyle dile getirmitir: Kap, iradeye bal olarak mahremiyete ya da belirsiz bir darya alr. Dahas, iimizde yaplanm bir snr olarak kap, zgrlk isteini hissettirir. Faydal, biimlendiren ilevi kapy, zgrlk dzleminde varsaylan ya da kabul edilen bir snr olarak tanmlar. Farkl bir biimde, pencere srekli olarak ierisi ve dars arasndaki ilikiyi salar. Ancak pencerenin sonluluu ve snrll onun esas olarak, ieriden darya bakmay salayacak ekilde tasarlanm olmasdr. (72)

42

Necatigilin i-evi balamnda dnldnde, kap ve pencerenin -biz buna perdeyi de ekleyebiliriz- bu ift ynl anlamndan srekli olarak ieridelie vurgu yapld sylenebilir. Simmelin tanmlamalaryla syleyecek olursak, Necatigilin bir tr i-evi betimledii iirlerde kap, belirsiz bir dardan ok bir mahremiyeti, pencere ise bakn ieriden darya deil dardan ieriye evrilmesini imlemektedir. Bu yzden, i-evdeki kaplar kapatlmal, perdeler indirilmelidir. air, zilin almas (Ben En Trke... 421).gibi dardan gelebilecek en kk mdahaleleri bile en aza indirgemeye alr. Gonca Gkalp de Necatigilin pencereyi ve perdeyi darya almak iin deil, tamamen kendi iine kapanmak iin bir ara olarak kullandn belirtmektedir (310). Bir tr d-evi anlatan iirlerde ise, bunun tam tersi bir durum sz konusudur. Kap, pencere ve perde gibi nesnelerdeki vurgu, ieriye deil darya dorudur. D-evde, bu nesneler geirgenlii imler. nay Szer, Georg Simmelin kap felsefesinden hareketle unlar syler: Kapda sz konusu olan ey, ile dn ayrlnn karlkl olarak ertelenmesi, ierinin darya ya da darnn ieriye alnmas, bunun da kararsz bir biimde yaplmasdr (119). Bylece kapnn kapanma ve almasnda ierisi ve dars yalnzca birinden tekine gidebilir hale gelmez, ayn zamanda birbirine geit olurlar (Szer 124). Beyler kitabnda yer alan Ortam iiri kapnn, geirgenliini ifade eden Necatigil iirlerinden biridir: Aralk kap / eker ieri sokaklar (345). D-evde, ierisi ve dars i-evden farkl olarak net bir ekilde birbirinden ayrlmamakta dolaysyla evin korunakl atmosferi, d dnyann ieriye szmasyla zedelenmektedir. D-evi i-evden ayran nemli noktalardan biri de budur. Bu konuya, tezin d-ev blmnde ayrntl olarak deinilecektir.

43

iirdeki i-ev ise yllar yl kapal, almayan perde ve pencerelerle evrilidir. Pancur iirinde, Bir alma yorabilir insan / Pasl rezeler, kaynam menteeler / Nasl alr pancur / Gnee / Arada yalamak, esnetmek gerekirdi / Yllar yl kapal (Syleriz 390) dizesi bu durumu rnekleyecek niteliktedir. Necatigilin Arada kitabnda yaymlad I Kesen Duvarlar (154) iiri ise hemen balndan itibaren, d dnyayla olan balantnn kesintiye uramas durumunu iaret etmektedir. Bu bizdeki de akl m k vurmu hazr / Hazr biraz aydnlanacak oda / Perdeleri kapatr / Kalrz karanlkta (154). Ik bir metafor olarak bu iirde de nemli bir ilevi stlenmi, iirin balyla vurgulanan duvar ve kapanan perdelerle birlikte, dardan ieriye kapanmay vurgulamtr. Gregory Jusdanis, Gecikmi Modernlik ve Estetik Kltr adl incelemesinde, modernliin dardan ieriye doru bir hareketi (226) gerektirdiini belirtmektedir : Sanat ev ii meknn mutlak biimi, kamudan kalacak snak, paralanm dzende tecrit edilmi bir halde yaayan bireyin bir telafi imkn olarak koyutlar. eride cereyan eden pratikleri yceltir (226). Behet Necatigil iiri de, bu modernite temasn izleyerek ieride olmay ycelten bir iir olarak tanmlanabilir: Deil mi ki gecede ev ev / Ve ierlek izgiler yaamak / Ve boyuna hatrlatmak kendimizi (Yatr 245). Kendimizi hatrla(t)mak ancak evde ve ierlek yaamadan gemektedir. Gaston Bachelard, evi bir mutluluk mekn olarak ele ald Meknn Poetikasnda ruhumuz[un] bir oturma yeri olduunu syler ve biz evleri, odalar srekli anmsayarak kendi iimizde oturmay reniriz (28). kmak iiri, evimizden kmann, ayn zamanda kendimizden dar kmak anlamna geleceinin dolayl bir ifadesi olarak dnlebilir: Bizi

44

kimi kitaplara, mektuplara, yaplara / eken, kendimizden dar kmak (207). Bu noktada, Necatigil iirinde ev-dnda olmann kendinin-dnda olmaya dier bir deyile teki olmaya karlk geldiini sylenebilir. evre kitabnda yer alan Maskeli Balo iiri, bu dncenin nemli gstergelerindendir: Siz gene o maskeli balodan dndnz, / -Ben bu ismi verdim hayata- [...] Maskeli balo bitti, gene gece, evinize dndnz [...] Bakmayn aynalara, aynalar kirli / Aynalarda rezil olur yznz (74). iirden, yaamn -biz buna i-ev dndaki yaamn diyebiliriz- bir maskeli balodan ibaret olduu, maskenin ancak ieride, i-evde terk edildii anlalyor. Bireylerin, evde ve ev dnda taknd maskelerin bir lde kamusal ve zel alanlarda yrttmz ilikiler tarafndan belirlendii sylenebilir. rnein, iyerinde patrona kar taknlan itaatkr memur maskesiyle evdeki otoriter baba maskesi ayn kiiye ait olabilir. Maskelerden ancak evde kurtulmak mmkndr. Bu noktada, ayna nem kazanmaktadr. Nilfer (209) iirinde beni bana gsterecek ayna, erlek iirinde evcek uzaktan da olsa yzlerine tutulan aynaya (141) dnyor. Bu balamda, aynann kendilii yanstmas ve ou zaman evde konumlandrlmas, ev dndaki yaamn maskeli bir balodan ibaret kalmasn da anlalr klyor. Kendiliin ieride olumas ya da evde, maskelerden arnp kendine dnlmesi, evin ayn zamanda bir kimlik sorunu olarak ele alnmasn gerektiriyor. Ayna ve maske edebiyatta, zellikle de iirde olduka sk kullanlan iki gl metafordur. Hilmi Yavuz, Maske zerine Bir Deneme adl yazsnda maskelerin dim, bir eyleri gizlemek iin (26) olduuna dikkati ekmektedir: yle ya, kendini gizleyen, gizleyecek bir eyleri olandr:

45

Bylece maske, bilgi ile kimlik ya da eylem ile kimlik arasna girer ve kimlii gizler. Maske Ben, tekiyim! demektir (27). Bu balamda Maskeli Balo iirinde maske ve aynann bir arada kullanlmas olduka anlamldr nk maske gizler, ayna ise yzletirir. Necatigilin baz iirlerinde maskeyi metaforik anlamlaryla birlikte kullanmas, Rahim Tarmn Kltr, Dil, Kimlik adl almasnn ift yaam baln tayan blmnde de belirttii gibi airin, sanatlarn taknd maskelerle, Necatigilin deyiiyle sanatnn ruh saysyla ilgili grlerini hatrlatyor. Necatigil, Sanatnn Ruh Says adl yazsnda bir sanatnn sadece kelimelerin saltanat ve sefasn srmek isteye[rek] (43), iinde olmad bir dnyay iirinde yanstmasn yadrgadn belirtir. Tek ruhlu airlerden yanadr Necatigil (43). rnein, Abdlhak Hmidin einin lm zerine Makberi bitirmeye alt ayn gnlerde, yeniden evlenme isteiyle kaleme ald Makber iirinin kart gerdek iirleri yazmasn eletirir (43). Necatigil iin airin hayat iirlerini dorulamaldr, aksi halde sadece kelimelerden doacak iir bir oyun, bir hner olarak kalr (44). Bu noktada, Necatigilin, iirlerinde kulland maskenin, bir metafor olarak, onun sanata ve sanat kiiliine ilikin grlerini de yanstyor olduu sylenebilir. Kimberly Dovey, evi, meknsal ve zamansal kimlik balamnda deerlendirdii yazsnda evin bu tez balamnda i-evin- gemile olan balants anlamnda srekli olarak kimliimizi uyandrdn belirtmektedir: Zamansal kimlik, kim olduumuzu, nereden geldiimizle aklamann yollarndan biridir (42). Zamansal kimlik olarak ev ise sadece gemile olan balantlaryla snrl deildir; gelecee de uzanr: ev, kimliin hem temsiline, hem de gelimesine olanak tanr (43).

46

Gaston Bachelard, [e]vin, insann dnceleri, anlar ve dleri iin en byk birletirici glerden biri olduunu (34) dnmektedir. Ev, insan yaamnda kazanlm eylerin korunmasn salar, bunlar srekli klar (34); ev olmasayd, insan dalp giderdi (35). Bu balamda, bellek ve imgelem [de] i ie gemi durumdadr [...] bylelikle ev yalnzca gn gnne, bir tarihsel izgi boyunca, kendi yaantmzn anlatsnda yaanr olmaktan kar, [....] gemi gnlerin hazinelerini korur (33-34). Behet Necatigil, gemiin evlerini hem bir mutluluk mekn olarak tasarlar, hem de gemii, mitoloji ve Divan iirine yapt gndermelerle gelenek balamnda iire dahil eder. Necatigil bir syleisinde, bugnn iiri mmkn olduu kadar eskiye atflarla ilerlemelidir demektedir (Dzyazlar II 99). air, paradoksal gibi grnen bu dnceyi, modern iirin gelenekten yararlanmas gerektiine ilikin olarak sylemektedir. Necatigile gre, Divan iirinin anlatm olanaklarndan yararlanmayan, dou ve bat mitolojilerine gnderme yapmayan bir modern Trk iiri eksik kalacaktr. Necatigil iirinde, zellikle metinleraras dzlemde ortaya kan gemie yaplan atflar mekn balamnda ne anlama gelmektedir? Gemi, iirde meknsal dzlemde zellikle apartman ve ahap [aa] ev kartlyla verilir. Bu kartlk ayn zamanda, modern kent yaamnn eletirisini de iinde barndrr. Modern kent yaam, iirde kimi zaman da kr yaamyla oluturduu kartlkla vurgulanr. Necatigilin abdal, oka alntlanan o dizeyle sylersek yrr asfalt ovalarda (Yaz Dnemi 212). Artk ssz krlar brak[mtr] Pan; / imdi birok lkelerin milyonluk kentlerinde / Asfaltlarda, betonlarda dola[r] (Panik 219). Hilmi Yavuz, iir ve Mitos adl yazsnda, Necatigilin Panik iirini, airin 1944 ylnda

47

yaymlad Kr arks iiriyle karlatrr: Bir eretileme olarak Pan, Kr arks iirinde (Pann teneffs bile / Ilk, okamakta yz), sakin ve mutlu bir kr asudeliini imlerken yirmi yl sonra yazaca Panik iirinde tedirgin ve mutsuz bir kent kargaasna iaret etmektedir (17). Hemen belirtmek gerekir ki, Behet Necatigilin kra ve gemie olan bak, nostaljiden ya da zlenen bir asr- saadetten uzaktr. Necatigil iirinde kr, geriye dnk almlanmaz ya da gemi zamana ilikin imgeleri artrmay amalamaz nk kr ve gemi, vazgeilmemesi gereken biricik yaam ortam gibi sunulmamakta, daha ok reel yaamn olumsuzlanmasnn bir esi gibi kavranmaktadr (Oktay 169). Bu balamda, Beyler kitabnda an Tan Olmak iirinde geen indeyim, diretiyorum aa (346) dizesi airin, iinde kalarak dneme getirdii eletirel bak yanstmaktadr. Deien Dnya iirinde ise eletirel bak, apartman-eski mahalle kartl zerinde odaklanmtr. iirde syleyen, ocukluunun getii eski mahallesinde dolar ve dolatka deiimi farkeder, hznlenir: Sonra pek ok evlerin yerinde / Yeni yeni binalar belirmiti. / Ahtapotlar gibi apartmanlar / Buraya da salm kollarn (evre 72). iirde zellikle dikkati eken gemiin bir ev gibi dnlmesidir: Eski gnler nerdesiniz / Ak kapnz da evinize gireyim / Ama nerde o evler / Ne bileyim (72). Gaston Bachelard, bir daha hi bulmamak zere yitirdiimiz evlerin, iimizde yaadn, bize airlerin ok gl bir biimde kantladndan sz ediyordu (79). Bylece gemite kalan ev byk bir imgeye, yitirilmi itenliklerin byk imgesine dn[yordu] (120). Deien Dnya iirinde de bir daha hi bulmamak zere yitirdiimiz gemi ve gemiin evleri

48

anlatlmaktadr. iirde, gemiten, idealize edilen biricik yaam ortam olarak deil, zellikle kentlemeyle birlikte deien yaam alan dokusunun, olumsuzlanmas balamnda sz edilmektedir. iirin son blmnde yer alan Ama nerde o evler / Ne bileyim dizeleri gemiin imdide yeniden ina edilmesinin olanakszln imlemektedir. Gemite, tm ailenin bir arada yaad, bireyselliin deil cemaat ilikilerinin n planda olduu bir dnemi sembolize eden ahap evlerin yerini bireyselliin, yalnzln, kamusal ve zel alana blnmln vurguland apartman bloklar almtr. Necatigilin evre (1951) ve Evler (1953) gibi zellikle meknlar sorunsallatran kitaplarn 1950li yllarda, bir baka ifadeyle, Trkiyede kentlemenin hzla yayld bir atmosferde yaymlad dnlrse Deien Dnya iiriyle vurgulanmak istenen daha iyi anlalacaktr. Sibel Bozdoan, ev-apartman kartlnn erken Cumhuriyet Trkiyesinin modernizasyonunda nemli tartmalara neden olduunun altn izmektedir. Bozdoan, Hseyin Cahit Yalnn 1938da Yedign dergisinde yazd Ev ve Apartman adl yazsn, popler dergi snrlar ierisinde modernlie, yabanclamaya ve yersizlie ynelik derin bir felsef eletiri (258) olarak gstermektedir: Bir sosyete bir makine olamaz ve yalnz maddiyetten ibaret kalamaz. Biz bu apartmanlar iinde bedbaht olmaya mahkumuz. u medeni hayat iinde apartmanlar bizi evsiz, barksz, yurtsuz, ocaksz birer bedevi haline sokmutur (alntlayan Bozdoan 258). Bozdoan, Hseyin Cahit Yalnn Yedign dergisindeki ke yazlarnda dnemin kbik mimarisinin zelliklerinden ok modern hayatn daha derinindeki byk evsizlii yznden mitsizlie kapl[dn] (257)

49

belirtmektedir. Yaln, zellikle apartmanlar eletirdii bir baka yazsnda da yle sylemektedir: Biz evimiz mefhumu iinde ailemizi, muhitimizi, ecdadmz severdik. Bugn belki modern apartmanlara tandk. Fakat bu bizim iin bir ocak deil, bir ev deil. Bu mkellef, muhteem binalarn iinde bir kiracyz. Ev manasn kaybetmitir. (Alntlayan Bozdoan 257) Yaln iin ev, neredeyse iine bir milletin idealleriyle birlikte snabildii bir barnan ifadesidir. Bu bak, bireyin deil, cemaatin nemli olduu geleneksel bir anlay yanstmaktadr. Necatigil iinse gemiin evleri, bir lde mutluluk meknlardr, en azndan mutlu bir yaam tasarsn iinde barndrr. Gemi skntldr ancak imdikinden daha mutlu bir yaam ifade eder. ocukluk, gene ancak ocukluk / Geri oda ac / Ama iyi ki var / Yerine hangi mutlu yaant? (an Tan Olmak 346). Gemi yaantlarn az da olsa mutluluu imlemesine karn, Necatigil iin gemi, bugnn, modern zamann skntlarnn alabilecei bir snak olma umudundan uzaktr. Hseyin Cahit Yalnn, deien dnyaya ve ev kavramna baknn, Necatigilden farkl olarak gemie zlem duyan bir bak olduu sylenebilir. Yaln, modern yaamda evin, anlamn kaybettiini dnmektedir. Necatigil iinse belki anlamn kaybetmemitir ev ancak gemiteki anlamyla imdi ve bugn, artk imkanszdr. Bugnn, zel ve kamusal meknlar arasnda paralanm, mutsuz, tedirgin bireyi iin evin, mutlak bir barnak olarak grlmesi mmkn deildir. Theodor W. Adornonun, Minima Moraliada szn ettii gibi Szcn allm anlamyla barnak, artk

50

imkanszdr (39); Ev, gemite kalmtr(40). Bu nedenle Necatigil iirinde ev, tezin d-ev blmnde irdelenecei gibi daha ok bir sknt alan olarak karmza kmaktadr. Tezin d-ev blmnde Necatigil iirinde evin neden bir barnak deil de daha ok engel ve sknt olarak karmza kt irdelenecektir.

B. DI-EV Nurdan Grbilek, Ev devi adl kitabnda, Gaston Bachelardn, evi bir mutluluk mekn olarak tanmlamasna kar kmaktadr. Bachelard, k imgesinden yola karak evi geceye alm bir gz olarak betimlemektedir (61). Penceredeki k, evin gzdr (61) ve [u]zakta yanan ev grr, geceler, gzetler (61). Grbilek, bu yorumu tam tersine evirir: [e]vde olann hayatnn u ya da bu annda mutlaka soraca bir soru[dur] bu: Ya k darda, karanlk olan evse? Ya gzetleyen, geceleyen, gren darda; gzetlenen evdeyse? (62). Hava kararrken ie, i dnyasna kapanyor ev. Sokak ile ev, d ile i, karanlk ile aydnlk arasndaki ayrmn netletii saatler. (63) [.] ocua sylenen u: Dars karanlk, tehlikeli: erisi aydnlk, emin. (63) [.] Her ocuk er ge ayn eyi yaar: Bir zaman gelir, onun iin ev olmaktan kar ev. Ne erken ocuklukta olduu gibi kefedilecek bir dtr artk, ne de d dnyaya kar snlacak bir i. Tam olarak ne zaman yaarz bunu: Evin darya kar bir snak olduu kadar bir engel de olduunu fark ettiimiz an m? Yoksa evin bize bir i dnya balarken ayn zamanda byk bir i sknts da

51

verdiini, bir i dnyas olmann bedelinin bu i sknts olduunu fark ettiimiz an m? (63) Behet Necatigil iiirinde de k imgesinin kullanm, Grbilekin szn ettii, evin ikircikli konumunu ortaya koymaktadr. -ev blmnde deinilen lamba ile de olsa aydnlatlan evler, Necatigilin evi konu edinen dier bir ok iirinde karanlklar iinde betimlenmektedir: Bir karanlk iinde bu evler, / Aydnlklar yle az ki (Ayr Evlere kmak 95). Bu trden iirlerde lambalar artk teki odalarda yanmakta[dr] (Lamba 301). Evler havasz (K Korkusu 112), dar (Sokaktan Gelmek 98), skk (K Filesi 224), batk ve sapadr (Bunalm 301). Evin bir engel olarak bireyin karsna dikildii iirlerde, ev l (Ev l 145), dar drtgen (Birey 150) ve drt duvar l (Ksaltmalar 211) tanmlamalar evin, bir nceki blmde zerinde durulduu gibi yuva, snak ya da barnak olarak almlanmaktan ne kadar uzak olduunu gstermektedir. iirde dar drtgenin iinde kalan odalar ise ou zaman darack (Havasz Soluklar 111), bask (K Korkusu112), souk ve ssz (Sahipsiz Glge 119) afallam (erlek 141) gibi olumsuz sfatlarla nitelendirilirler. Bu evlerde ve odalarda yaayanlar [i]lerinde karanlk / kerken bir daralma duyarlar nk ev zindan gibidir (Kirli Masa 316). Evin zindan gibi oluu ya da iinde ailenin barnd mutluluk yuvasnn neredeyse bir hapishaneye dnmesi, iirlerde ncelikle dar gelirli kk memurun, medar- maiet motorunu ya da dier bir deyile ekmek teknesini, ayakta tutma mcadelesiyle ilikilendirilebilir. Bu nedenle, evin, aileyle birlikte paylalan korunakl ve gvenli yaps, d dnyann ekonomi balamnda aileye dayatt baz zorunluklarla zedelenmeye balar.

52

Necatigil bu durumu, Evlerle savamz / Savalarn etini (Evlerle Sava 87) dizesiyle kesin ve net bir biimde dile getirir: Evler her gn yollar bizi dar; / Git, getir! / Emredilen ekmei akamlar / Aln terlerimiz getirecektir (87). Aile iirinde eve dn, gnlk savatan sa kmak olarak nitelendirilmiti. Gnlk sava darda, d dnyadayd. Ev ise gnlk savatan korunulacak bir snakt. Evlerle Sava iirinde ise Necatigil, darda sre giden ekonomik sava ieriye dahil etmi, hatt savan adn evlerle sava klmtr: Dnya durduka / Tencere piirecek, sofra eritecektir (87). Ev, ayn zamanda bu iirde, ekonomik dzenin devamn salayan, bu dzenin dngselliini imleyen bir metafordur. nceden varolan bu dzeni devam ettirmekle kalmayp, onu glendirip, pekitirir de. Georg Simmel, Metropol ve Zihinsel Yaam adl makalesinde, metropoln, daima para ekonomisinin yuvas olduunu belirterek, metropolde insan ilikilerinin yerini paraya dayal ekonomik ilikilerin aldn vurgulamaktadr (82). Simmel, metropol insan[nn], tccarlaryla ve mterileriyle, hizmetlileriyle ve hatt ou zaman, sosyal iliki iinde bulunmak zorunda olduu kiilerle hesaba katl[dnn] altn izer (82). Bylece, [m]odern zihin, giderek daha ok hesap yapar hale gelmitir (83). Ekonomi teriminin Yunanca ev ya da konut anlamna gelen oikos szcnden geldiini dnecek olursak, ev ve ekonominin tarihsel dzlemde de i ieliini gz nnde bulundurmu oluruz. Necatigilin, sknt alanna dnen evlerdeki bireyleri de Simmelin tarif ettii gibi giderek daha ok hesap yapan dar gelirli kiilerdir. Evdeki hesaplar arya bir trl uymaz ve d dnya bu evlere (bu tezde d-evlere) sknt olarak szar. Ekonomik yoksunluk, en yaln ve ak ifadesini hibir

53

eyin yolunda gitmedii bu evlerde bulur. Evlerle Sava iirinde olduu gibi kopan musluklar, krlan camlar ve alr almaz biten erzaklaryla bu sknt evleri, i-ev blmnde sz edilen Cumhuriyetin bol kl, salkl, topik evlerinden ilk bakta ayrlmaktadr. Evde Zaman Am iiri bu durumu evin rmesi olarak zetler: rr ev onar onar / Damla damla musluklar anszn laka (399). Ahmet Oktayn da iaret ettii gibi Evlerle Sava iirinin balang drtlyle sona ermesi evlerle savan srekliliinin, yazgsallnn, ksaca deitirilemezliinin [de] gstergesi saylabilir (166). Bu deitirilemezlik ve kapana kslmlk, Necatigil iirinde evin, bir sknt mekanna dnmesinin en nemli nedenlerindendir. Bu tip iirlerde zellikle aile, i-evdeki huzur verici, korunakl yapsndan syrlarak, kiinin bireysellemesinde ve zgrlemesinde nemli bir engel olarak belirir. Birey iiri, birey iin evin ve ailenin bir dar drtgene dnmesini anlatr: Dar drtgeni nasl krsn bu gvde / Eleri mi evleri mi ocuklar destan (150). Bu dar drtgen iinde aile bireyleri ise erlek iirinde olduu gibi srekli olarak birbirini grmekten bkm kiilere dnrler: Deil mi ki odalarn eni boyu belli / Deil mi ki grmekten hep ayn yzleri, bkm / nsanlarn soluunu iletir birbirine (142). Nurdan Grbilekin szn ettii gibi evin, bir i dnyas balarken ya da korunakl bir yuvay imlerken ayn zamanda bir i skntsna neden olmas durumudur bu. Birey, i-evdeyken, kendi odasndayken, darnn lts eve (bu tezde d-eve) vurmamken mutludur. Oysa ki, d-evde kaplar aralk, camlar saydamdr; d dnyann klar d-evden ieri szar ve camlar bazen krk da olsa dardaki alternatif hayatlara alr: Uzaktaki

54

parltlar hayattr, / Karanlkta daha da ekici / ok durgun geiyor bizim mrmz / - Bu dnce sakattr (Krk Cam 126). iirin ad olan krk cam, ncelikle d dnya ve d-ev arasndaki sorunlu ilikiyi akla getirir. Bu sorun ncelikle, d dnyann bireye, d evdeyken btn cazibesiyle grnmesi ancak kiinin durgun geen mrn ev engelini aarak dntrememesidir. Belki de cam, dar kmaya alan bireyin kendisi tarafndan krlmtr. te yandan, krk cam artk onarmann fayda etmedii, musluklarn damlatt, erzaklarn bittii ryen eve, krk olmasyla yeni bir eksiklik olarak eklemlenir. Krk cam metaforuna benzeyen bir dier iir ise Gece Vaktidir: Erkekler evlere ekildi oktan, / Katran gibi camlara yapt perde. / Greyim sknty sav bandan / Gel de dolama caddelerde (18). Bu kez cam krk deil katran gibidir. Perde, darnn n engellemek zere camlar bouna kapatacaktr; nk d evdeki perdeler geirgendir, k ieri szar. Evdeki skntl yaam bir an olsun unutmak iin tek are, dn olduunu bile bile darya kmaktr. Bir snak olarak almlanan i-evi, d-evden ayran en nemli farkllklardan birinin gecenin olmasyla birlikte, d dnyann iirde dnen anlamlar olduunu sylemitik. Krk Cam iirinde karanln daha da ekici kld teki yaamlar, Geceye Girerken Balad iirinde akam zeri, i dn evine dnmek zorunda olan bireyin, d dnyann vaadettii kayglardan azade yaamlara yakt bir at gibidir: Elleri bo gezenler, benim iin de gezin / Kollarm koptu [....] dn caddeler ekici, / Benim ellerim dolu (108-109). Marshall Bermann modernlie zg tipik bir tema olarak ne srd ehrin gece vakti zel byl havas (266) Necatigil iirinde ev ve d dnya arasndaki gerilimi salayan temel durumlardandr.

55

Evin darl, d dnyann cazibesini arttrrken, evin karanl, darnn aydnl ile kartlk oluturur. Sokaktan Gelmek iiri, i-eve kendini kapatmken mutlu olan bireyin darya kmasyla birlikte, evin gvenli atmosferini sorunsallatrdn dile getirmektedir: Bir sokaa kmayn bozulur bunca by / Yavan gelir ev size, / Hayatnz kuytu ve kfl, / Sokaklarsa aydnlk, taze (98). Kimberly Dovey, Home and Homelessness (Ev ve Evsizlik) adl makalesinde, evin ierisi ve dars arasnda gidip gelen yolculuklarla anlam kazandnn altn izmektedir: Ev kavram, diyalektik srelerin anlalmasn ierir. Yolculuk olmadan evin, kamusal alan olmadan zel alann bir anlam yoktur (48). Dovey, evresinden belirli bir ekilde ayrlan bu merkezin [evin], ayn zamanda evresi tarafndan ynlendirildiini de dile getirmektedir (36). Yazar, makalesinin Evin Diyalektii alt balnda ise ieridelik ve dardalk arasndaki kartln, ieride olmakla vurgulandn sylemektedir (46). Necatigilin evlerinde ise ieridelik ve dardalk arasndaki kartln, Doveynin iddiasnn aksine, ieride olmakla deil, darda olmakla vurguland sylenebilir. Evler (i-ev ve d-ev), bu tezde d dnyaya gre ya da d dnyaya kar yklendikleri anlamlara gre adlandrlmlardr. -evde, d dnyadan uzaklaldka artan evin korunakl atmosferi ne kmaktadr; d evde ise d dnyada grlen alternatif yaamlarn bireyde uyandrd farkndalk, evin bir engel olarak almlanmasna neden olmaktadr. Bu yzden, d dnyadan d-eve geliler Sokaktan Gelmek iirinin ak ettii ekliyle, ailenin de bir engel olarak grlmesine zemin hazrlar: Ayartc caddelerin eseri / Zalim gelileriniz, /

56

Evde, size uzanacak elleri / tmek istersiniz. / Haince sokaktan dnnz / Sisli, karda / nk baka yaaylar grdnz / Darda (98). Necatigil iirinde, darya kmak en az dardan gelmek kadar birey iin, iinden klmaz, ikircikli bir durumdur. Snr iiri i-evde, darnn tekinsizliine kar snlan evin, d-evde darnn aydnln, zgrln glgesiyle karartan bir engele dnt gzlemlenir: ktnz geceler birka saatliine / Yalnz ya da beraber / Aydnlk evreyi karartacak glge / Daha ilk admda byr birden / Aklnz evde / Bu snr, arada bir asak da / eker dar yaammza bizi (147). Buradaki snr, d-ev ve d dnya arasndaki snr olarak da dnlebilir. Dier bir anlamyla da, bireyin nne bir engel olarak dikilen evin neden olduu olanakszlklar imlemektedir: Mutlak olarak darda, d dnyada olunamaz. Ancak, Necatigil iirinde meknsal snrlarn mutlak olarak izilmediinin de vurgulanmas gerekir. Ne i-ev d-evden bamszdr, ne de d-ev d dnyadan. Ev kendi bana, kendi iinde yeterli bir birim olarak dnlemez. Bu yzden de d ev, Walter Benjaminin pasajlar gibi caddeyle imekn aras bir eydir (Pasajlar 115) ve d dnyann klar d-evin geirgen snrlarndan skntya dnm olarak ieri szar. Bu noktada, Henri Lefebvren sosyal mekn kavram akla gelmektedir. Sosyal mekn, geometrik ya da duraan bir mekn deil, alglanan, sezilen, tasavvur edilen ve hatt imgeler ve semboller zerinden almlanan bir znellii imlemektedir (38-39). Necatigil evlerinin de (d ev ve i ev olarak) temelde, meknn bu znel almlanma biimleriyle ekillendiini sylemek yerinde olacaktr. Evin bir barnak olarak bireye salad mutluluk, ayn evin engel olarak bireyde skntya, tedirginlie dnmesiyle de Lefebvren

57

szn ettii znellii imlemektedir. Lefebvree gre snr, aldatcdr: meknlarn birbirinden ayr olduu grntsn verir (87). Yaltlm, evresinden ayrlm mekn soyutlamann rndr nk mekn, gerek varln alar, geitler ve iliki kmeleri sayesinde kazanr (86). Sosyal mekn, meknlarn i ie gemesi ya da birinin dieri zeri hkim olmasndan ibarettir (86). Meknlarn i ielii, bu tezin ne srd Necatigilin i ie gemi, i-ev ve d-ev tasarsyla bir koutluk sergilemektedir. Bir tr i-evi tanmlad dnlen iirlerde kap, pencere gibi nesnelerin darya deil ieriye dnk olduu daha nce belirtilmiti. D-evde ise bu tr nesneler bir gei noktas ya da pasaj grevini stlenirler. eriye kapanmay deil, darya almay ya da darnn ieriye dahil edilmesini imlerler. Ancak vurgulanmas gereken bir dier nokta ise udur: Kap ve pencereler, her ne kadar i-evden farkl olarak darya alsalar da evin bir engel olarak almlanmas, bu nesneler zerinden de grnr klnmtr. Bu balamda, kaplar ve pencereler, ou zaman d-evle ilikileri sz konusu olduunda olumsuz olarak betimlenmilerdir. Bu da iirde, bireyin d dnyayla olan ilikisinin sorunsallatrldna iaret etmektedir. Ortam (345) iirinde geen Aralk kap / eker ieri sokaklar dizesi, d-evdeki kaplarn geirgenliini ifade eden en kuvvetli dizelerden biridir. -evdeki kapal kaplar ya da kapanmas istenenler, d-evde aralk ya da ak kaplara dnrler. Kapnn aralk olmas, girme ya da kma eylemlerinden herhangi birini zel olarak imlemeyerek, kapnn geit olma zelliini n plana karmaktadr. Simmel, Bridge and Door (Kpr ve Kap) adl makalesinde kapnn ierisi ve dars arasndaki ayrm aknlatrdn

58

belirterek Necatigilin geirgen kaplarn anlamlandrmamza olanak salyor: Kap, ayrma ve birletirmenin tastamam ayn edimin iki yn olduunu kesin bir biimde temsil eder. [....] Kap, bireylerin mekn ve onun dnda kalan herey arasnda bir ba oluturduundan ierisi ve dars arasndaki ayrm aknlatrr. (172) Simmele gre duvar suskundur, kap ise konuur. nk kapnn kapanmas ayn zamanda alabilir de olduundan, dnda kalan her eye kar duvardan daha gl bir yaltm duygusu salar (172). Necatigil iirinde, i evde kendine dnmenin, byk lde duvarlarla evrili olarak deil, kaplarn kapanmasyla mmkn olduu dnlrse Simmelin duvar ve kap ayrmnn, Necatigil iiri iin de geerli olduu ortaya kmaktadr. Ortam iirinde kapnn karlad ilevi at iirinde bir kanal stlenir: Aar kapar bir kanal / Her gn kapaklarn / Dolar boalr sular / Ev mi, yollar m? (318). Amak ve kapamak eylemi, bu iirde de kapnn geirgenliini iaret etmektedir. Evin mi yollarn m, i mekna dahil olduu sorunsallatrlmtr. D-evin, bu iirlerle de ifadesini bulan bir pasaj ya da geit olma zellii, ierisi ve dars arasndaki snrlarn da geikenliini imler: Dars ieriden net snrlarla ayrlamamaktadr. Bir Kap iiri ise bal anonim bir kapy, bir aidiyetsizlii imlemesine karn Necatigilin i-evle d-ev arasndaki konumunu aa karacak niteliktedir. Sz edilen bir kapnn aslnda Necatigilin kaps olduu sylenebilir. Aldka arpar, ie dnk bir kap / Ama sen - - ancak bu olduka (302).

59

D-evdeki kaplar ak ya da aralktr, ancak birey, d dnyaya kmaya altka bu kaplar onun yzne arpar. Evde yerine getirilmesi gereken ykmllkler, evin geimi, ekonomik koullarn olumsuzluu, bireyin bir ynyle hep eve bal kalmasna neden olmaktadr. Kap, bu yzden ak, ancak ie dnktr. Necatigil, kaplarn mutlak olarak dar almasnn imkanszln ise Ama sen - - ancak bu olduka dizesiyle ifade etmektedir. inde bulunulan durumun imledii olanakszlk, kiinin hayatn kuatan deimez bir yasa gibidir. Bu olanakszlk nedeniyle, d-evi kuatan kap ve pencereler, daha nce sz edildii gibi Necatigil iirinde, bir i skntsnn yansmas olarak, olumsuz betimlenmitir. Ev lnde bounadr amak ya da kapamak pencereleri nk emmi[tir] yakan sca pencere, perde (145). Dahas, Necatigil, bu iirinin baln Ev l koymakla yetinmeyerek, bu durumu evlerde kalmann dehetini duy[mak] (145) olarak nitelendirir. Havasz Soluklar iirinde ise pencere yine aktr ancak can ekien bir balk az gibi mitsizdir (111). Oda havasn tketmi, bouluyordu[r] (111). ki cam pencere (111) kimseye yetmez. Oysa ki, modern mimarinin en nemli isimlerinden biri olan Le Corbusier iin pencere ve onun salad grme yetisi, evin en hayat (yaamsal) aktivitelerinden biridir. Beatriz Colomina, Le Corbusier iin evin snak olma zelliinin pencerenin, ev dndaki tehditkr dnyay rahatlatc bir manzaraya dntrebilmesiyle olanakl olduunu belirtiyor (7). Le Corbusier, bu nedenle pencereyi mimari bir geden ok, bir gze benzetir. Necatigilin d-evindeki pencereler az ok dary grme yetisini gerekletirirler. Ancak bu grme, Le Corbusiernin betimledii trden,

60

darnn tehditini savuturacak ve darsn rahatlatc bir manzaraya evirecek nitelikte deildir. D dnya, klar iinde olsa bile bu klar, ieriye bir olanakszlk ya da sknt olarak szar. Bu balamda, evlerde kalmann dehetini duydum dizesi, evin bir engel olarak bireyin zerinde kurabilecei basklarn boyutuna iaret etmektedir. Nermin Saybal, Resmi Mekn inde zel Mekn adl yazsnda Bernard Tschuminin Mimarinin iddeti adl kitabna gnderme yaparak, Tschuminin iddeti olmayan bir mimari yoktur savndan yola ktn ifade eder (7). Saybalnn belirttiine gre Tschumi, iddet szcn kullanrken somut dzeydeki zalimlii kastetmediini, binalarn uygulad sembolik ya da fiziksel iddeti vurgulamak niyetinde olduunu sylemektedir (7). yle ki, mimarinin sunduu mekn kiide, rnein pencerelerin ok kk ya da meknn ok karanlk olmasndan tr, rahatsz edici duygular uyandrabilir (7). Bu noktada nemli olan Necatigilin, evin, ailenin birey zerindeki tahakkmn ve iddetini betimlemek zere kap ve pencere gibi mimari eleri kullanm olmasdr. mitsiz, ya da yakan sca emmi bir pencere, arpan bir kap ya da buulu cam gibi pencere, cam ve kaplara atfedilen olumsuzluklar, d-evdeki bireyle d dnya arasndaki ilikinin iirde sorunsallatrldna iaret etmektedir. D-evde sz edilen kap ve pencerelerin geirgen olmasyla birlikte bu geirgenliin, ou zaman olumsuz sfatlarla nitelendirilmesi ve bu ekilde d dnyayla olan iletiimin sorunlu da olsa devam etmesi, Necatigil iirinde evler ve d dnya arasnda gerilimi oluturan bir dier konudur. Daha nce de belirtildii gibi i-evde, kap ve pencerelerin geirgenliinin szkonusu olmamas ve bireyin d dnya ile temasnn en aza indirgenmesi, evin bir

61

mutluluk mekn olarak almlanmasn salyordu. D-ev olarak adlandrlan meknla birlikte, iirde grmeye baladmz, modern yaamn skntlarnn, bireyin zel alanna dahil olmas, Necatigil iirinde kap ve pencereyle birlikte dillendirilen skntlarn kaynan oluturmaktadr. Bylece iire teki evlerin, teki ailelerin de skntlar, yaam zorluklar eklenir ve evin bir engel olarak almlanmas bu iirlerle de vurgulanr. Ayr Evlere kmak iiri, tm cemaat duygularndan, aileden, akrabalardan uzakta bir yaam srdrme zlemini ve ayn zamanda bunun olanakszln yanstr: ie bu evler bktm / Birbirine bal / Szde kalr ayr evlere kmak / Da balarnda bile olsa / Yalan evlerin yalnzl (95). ie evler, ncelikle bu tezin ileri srd birbirine karm, i ie gemi iki mekn eklinde dnlen, i-evle d-evi akla getirmektedir. iirdeki gibi bu iki ev, birbirine baldr ve bir aradayken birey iin bir gerilim alan olutururlar. Bu iki evi, birbirinden ayr dnmek ya da metaforik olarak sadece birinin iinde bulunmak mmkn deildir. Bu yzden evi, tek bana bir mutluluk mekn ya da tek bana bir engel olarak dnmek doru olmayacaktr. Mutluluk ifade eden i-evin yalnzl da bu durumda bir yalandan ibaret kalr. iirin son blm ise, bu tezde d-ev olarak tasarlanan evin, d dnyay eve balayan geirgenliiyle bir geit ya da pasaj olma zelliinin olumsuzlanmas olarak okunabilir: Bir karanlk iinde bu evler/ Aydnlklar yle az ki / eriye sevin keder, hibir haber / Szdrmayan ev aryoruz / Bulunmaz ki! (96). Ahmet Oktayn u szleri szmann ne olabileceine ilikin bir aklk getirmektedir: ki kiilik eve tanan yalnzca ana-babalarn, amcalarn, ksaca bu reel yaam tpk syleyen gibi yaam olanlarn bireysel

62

sorunlar, aclar, dleri, umutsuzluklar deildir. Asl tanan bu aclarn, umutsuzluklarn beslendii ya da durmakszn retildii d dnyadr. (173) Oktaya gre her ev, aslnda teki evin hem reddi, hem devamdr. Ayr eve kan kurtulmu olmaz, sadece, teki evin servenini kendisinin kld bir i uzamda yeniden yaamaya raz olur (174). Yine ayn iirle ilgili olarak Ahmet Oktayn da ne srd gibi, i ie evler, ayn zamanda kentin apartmanlar ve evlerden rlm skk yaam alanna da gnderme yapmaktadr (173). -ev blmnde deinildii gibi Necatigil iirinde apartman-ahap ev kartl sz konusudur. Gemiin ahap evleri, birer mutluluk mekn olarak tasarlanrken, modern kent yaam zellikle apartman balamnda eletirilir. Ancak, Necatigilin gemiin ahap evlerini ve dolaysyla ahap evlerdeki yaam idealize ettii sylenemez. Necatigil iiri gibi yalnzl, ieride olmay, ie kapanmay ycelten bir iirde, gemiin cemaat duygularna bal, kuan birlikte yaad ahap evlerdeki yaamn olumlanmas dnlemez. Ahap evlerde yalnzlk ya da ieriye sevin, keder hibir haberin szmamas da szkonusu deildir. Georg Simmelin Metropol ve Zihinsel Yaam adl makalesinde szn ettii gibi metropolde yaamak, elbette kk bir kasabada yaamaktan hem insan ilikileri balamnda hem de bu yaamn bireyin zihinsel dnyasnda uyandrd etkiler bakmndan da farkllklar gsterir: Metropolllerin birbirlerine ynelik zihinsel tutumu bize anlatr ki, biimsel bir bak asyla, ihtiyatllk olarak herkesle olumlu ilikiler iinde olduu kk kentte olduu gibi saysz insanla sreen dsal temasa verilen yantlar ok sayda isel tepki

63

olutursayd, insan isel olarak atomlarna ayrlr ve tasavvur dahi edilemeyecek bir zihin durumu iine girerdi. (85) Simmel, bu durumun metropolde yaayan kiiler arasnda ihtiyatl olmaya sebep olduunu ve [b]u ihtiyatlln da bir sonucu olarak, ou zaman yllardr komumuz olan kiilerin grnn bile bilme[diimizi] dile getirir (85). Necatigil de modern yaama, bu gereklerin iinden bakan biridir. Onun iirlerinde de hi yzlerini grmedii yalnzca yan dairelerden seslerini iittii apartman komular vardr. Byk kentin yaama koullarnn neden olduu yabanclama, bireyin zerinde bir bask oluturur. Daireler fiziksel olarak yan yana, hatt i iedir ancak bu evlerin ierisinde oturanlar, birbirlerinden kilometrelerce uzaktadr. Bireylerin bir yandan seslerini duyup, te yandan birbirleriyle hibir iliki iinde olmamalar Necatigil iirinde modern yaamn, ev balamnda, bir sknt alan olarak yaanmasnn dier bir boyutudur. Necatigil bu tedirginlii, apartmandaki komularnn yzn grmeden onlarn yalnzca seslerini iiterek yaar. rnein hasta bir kadnn ksrk seslerinin, airin zel alannn ilerine kadar szmas onu tedirgin eder. Eski Sokak iirinde grmeden iitmenin dourduu tedirginlik, farkl dairelerden ykselen farkl seslerle dile getirilir: Hadi ben ok sigara - ksrkler / Hele alrken. / Ya gece yars, gs paralanrd / O kadn iki teden / Bilmezdik ka nfus her hne - - / Duyulurdu serte sesi bir kapnn: / Baran bir erkek bolua kar / Alayan bir gen kadn / Bitmezdi makine dikiin, / Kimdin sen bitiik komu? / yavrunla kalmsn / Bir tandk sylemiti (315).

64

nsanlara, hem onlar gremeyecek kadar uzak, hem de onlarn seslerini duyacak kadar yakn olmak, Necatigil iirinde ev balamnda gerilime neden olan durumlardandr. -evde kap ve pencereler kapalyken, d dnyann sesleri i-eve ulaamyordu. Oysa bu iirde grld gibi, devin daha nce belirtilen geirgenlii, sesleri de ieriye iletmektedir. Bu noktada, mutlak olarak i-evde olamamakla d-evin geirgenlii arasnda kalm olma durumu sz konusudur. Bu yzden, ieriye sevin keder hibir haber szdrmayan ev aranr ancak bulunamaz. Byle bir ev, kentteki evin yaps gerei olanakl deildir.

1. ARADA KALMAK Arada kalmlk, arada olma hali ya da blnmlkn Necatigil iirinde, evler balamnda sylenebilecek olanlarn, temelini oluturduu sylenebilir. Necatigil iiri, mekn balamnda bir arada kalmlk ya da bir iirde belirtildii gibi geilemeyen bir eik olarak okunabilir (Kopular 319). airin, 1958 ylnda yaymlad Arada adl iir kitab ve bu kitapta yer alan ayn ad tayan iiri, bu noktay aydnlatan nemli iirlerden biridir: Herey araya giriyor, aradan kyor / [....] Arada evler, evlenmeler, lmler duruyor / [....] Her ey arada oluyor, arada bir, bir arada / [....] Gitmek gelmek arada baka dnyalara (164). air, arada kelimesinin ok anlamllndan faydalanarak bu iirde, neredeyse tm yaam servenimizi anlatmaktadr. Arada hem bir mekn bildirir, hem de zamana ilikin olarak kullanlr. Bile/Yazdda Necatigil, bu iire ilikin olarak unlar syler:

65

Aradayla iki durum ya da ey arasnda kalan, yaanan eylere, durumlara blnm bir insann hali belirtilmek isteniyor. rsle eki, yerle gk, hastalkla salk, evle sokak arasnda. Bizim bunallarmz da var, sevinlerimiz de. Biz hep arada yaar, blnr, iki kart eyden birine tutsak olur ya da onu yeneriz. (vurgulamalar benim 77) Necatigilin altn izdii evle sokak arasnda kalm olmay, bu tezin ev blnlenmesi nda daha da geniletebiliriz. Arada evler [...] duruyor dizesi bizi i-ev, d-ev ve d dnya balamnda farkl okumalara ynlendirebilir. - ev, d-ev ve d dnyann, d-ev ise i-evle d dnyann arasnda kalm olarak dnlebilir. Baka bir deyile, iirde d dnyadan evlere, evlerden d dnyaya yaplan yolculuklar sz konusudur. "Gitmek gelmek arada baka dnyalara dizesi ise yine bu yolculuklar imlemektedir. Her iki evin birbirinden farkl anlamlar vardr ve bu farkllklar, baka dnyalara ya da dnyay baka trl almlama ekillerine ilikindir. -evde yaam, mutlu bir dnya tasarsn imlerken, d-evin sknt olarak almlanmas bu iki dnya arasndaki fark gstermektedir. Arada iirinde vurgulanan bir dier nokta ise, lmn aradan kmak olarak dnlmesidir: Derken drlr defter, bakasna gelir sra / Sen aradan karsn! (165). O halde, iirde sylenmeyeni okuyucunun tamamlamas gerekecektir: lm, aradan kmaksa yaamak arada olmaktr. Bylece, Necatigil arada olmay varolusal bir durum olarak ortaya koymaktadr. Necatigil iirinde arada olmann meknsal karl ise, genel olarak ev ve d dnya arasnda kalm olmak ya da sadece ev balamnda

66

dnlecek olursa, i-ev ve d-ev arasnda olmaktr. Tam olarak ieride olunamaz, tam olarak darda olunamad gibi. Arada iirine kout olarak okunabilecek bir dier iir ise armhtr. armh iirinde de blnmek, bllmek ve arada olmak kavramlar zerinde durulmaktadr: Trenler, gemiler, yldzlar / mrm yollarda geirmek isterdim, / Bllr evlerde (113). Buradaki blnmlk iki ynldr. lki, ierisi ve d dnya arasndadr. Birey, Necatigil iirinin bir karakteristii olarak darya kmak, d dnyaya almak, hatt bir daha geri dnmemek zere yola koyulmak ister. Ancak, bu bir topyadan ibaret kalr. Evdeki yaam ise zaten i-ev ve d-ev olarak blnml imler. iirin son blm ise daha nce sz edilen dar gelirli memurun ekonomik yoksulluuna iaret etmektedir: Savrulmu paralar, bllm mrler, / Ne olmusa bize olmu, ara yerde (114). Buradaki bllmlk, bireyin kiisel isteklerinin aile tarafndan engellenmesi, onlara ortak olunmas anlamnda da okunabilir. iir boyunca bir dizi lemeden bahsedilmektedir: Trenler, gemiler, yldzlar, Ev kiras, elektrik, su paras, Kasab, bakkal, terzisi, Bir baba, bir anne, bir karde, Halalar, amcalar, daylar ve son olarak Trenler, gemiler, uzaklar. Btn bunlar, iirin balnn da imledii gibi gnlk hayatn ivili olduu armhlardr. Birey, btn bu lemeler arasnda adeta gerili kalmtr, blnmtr. armhlar, iirde grld zere temelde ekonomi, aile ve akrabalar zerinde ina edilmi ve bunlarn kart olarak da gitmek, kamak, uzaklamak konumlandrlmtr. iirde ad gemeyen ancak Necatigil iirinin dayand deyi yerindeyse temel armh ise i-ev, d-ev ve d dnya arasnda gerili olmaktr.

67

armh iirinde trenler, gemiler, yldzlarla ya da kap gitmekle ifadesini bulan, bir anlamda armh krma denemesi Ya iirinde Necatigilin kullanmaktan holand ismin hl eklerinden biri olan -den ekiyle anlatlr. Evlerden, ocuklardan, sevgililerden / Uzaklamak, -den hep yaamak bir -den (162). Gonca Gkalp, airin -den ekiyle kiinin gitmek istedii yer ile bal bulunduu yer ve kiiler arasndaki elikiyi belirginletiini belirtmektedir (341). Yine ismin hallerinin bir iirsel im olarak kullanld Evin Halleri iirinde ise -den eki Ya iirini ve Gkalpin yorumunu olumlayacak niteliktedir. "Evin -den hali, uzaksnz / Hatt iinde yaarken" (85). inde yaarken dahi evden uzak olmak, d-evde, srekli olarak sorunsallatrlan d dnyann ieriye dahil olmas ve bu geirgenliin sonucunda evin, bireyin d dnyaya ilikin isteklerine bir engel oluturmasdr. Bu durumda evin iinde olmak, d dnyadan bamsz olarak deerlendirilmemelidir. D-ev, ayn zamanda bireyin, d dnyaya ilikin umutlarnn, hayallerinin ve zlemlerinin de yuvas olarak kabul edilebilir. Ancak, d dnyada gerekletirmek zere kurulan bu hayaller, ev engeliyle karlatklarnda bir bumerang gibi d evdeki sahibine geri dnerler: "Frlat at uzaa / Dner gelir bumerang" (346) dizesinde olduu gibi. Necatigil'in bumerang benzetmesini kullanmas tesadfi deildir, nk Necatigil iirinde bumerangn ilevine sahip, dier bir deyile dngsellii, kszl, balanlan yere geri dnmeyi imleyen baka nesneler de birer imge olarak kullanlmtr. Bunlar yoyo ve pergeldir. Necatigil bir konumasnda yoyoyu u ekilde aklar: "Merkezka bir kuvvet bizi uzaklara atsa bile ince lastie takl yoyo gibi, dar evremizin ynetimine

68

balyz. Evler, eler, ocuklar, yakn akraba" (Dzyazlar II 124). Yoyo iiri, airinin ynlendirmesinden bamsz olarak okunduunda da okuyucu zerinde ayn etkiyi uyandrr: Uzaklara gidilse bile geri dnlecektir. "Sallarsnz ipini / Koparp gitse ya, / Gidemez, dner geri. / Lastik sicim her neyse / Kopsa, dse, gitse / Gidemez / Yoyo, kalr az tede / Uzanr alrsnz / Gidemez yoyo." (322). Yoyo, bir kszl, kanlmaz imler. Ve ancak olanakszlk ekleriyle tarif edilebilir. Yoyo, Necatigil iirindeki arada kalm, ne ieride ne darda olabilen bireyleri iaret etmektedir. Kii, ne kadar d dnyaya alsa da dnp dolap evine gelecektir, ancak evde de i-ev ve d-ev arasnda kalmaya mahkumdur. Necatigil iirinde pergel, yoyo ve bumerangla birlikte yine ayn sorunsala deinmektedir. Ksr dng, bir ember iine kapatlmlk ya da kamann imknszl iirde geen, daire ve teker szckleriyle imlenir. "Beri gel pergel / iz dar dairemi! / Gzlerim cahil telere kayd / Dndke tekerler / Durdur / rsler ekici / Uzaklara ekti / Dvld / iz dar dairemi" (314). iirde daha nce ev iin kullanlan drt duvar l ya da dar drtgen, pergel iirinde dar daireye dnmtr. Necatigil, d dnyann ekiciliini ve bireyin, ierisi ve dars arasnda kalmln, rs ve eki metaforuyla yetkin bir biimde dile getirmektedir. "rsler ekici / Uzaklara ekti" dizesinde eki, rsten bamsz olarak okunduunda uzaklarn ekiciliiyle birleir. te yandan, ev ile d dnya arasnda kalan bireyin, rs ve eki arasnda kalm olmaya benzetilmesi, iki durum arasnda kalmann tedirginliini ve zorluunu imlemektedir. Bumerang, yoyo ve pergel temelde, balang noktasna geri dnmeyi ieren bir ksr dngye iaret etmektedir. Her nesne de ald oranda

69

kapanr ya da uzaklat kadar geriye dner. Necatigil iiri, mekn balamnda dnldnde ksr dngnn, ierisi ve dars arasndaki yolculuklar kapsad sylenebilir. Darya yaplan her yolculuk, ieriye dnmenin zorunluluuyla daha batan engellenmektedir. Necatigil iirinde ierisi evdir. Ancak ev de daha nce sklkla vurguland gibi homojen bir yapya sahip deildir; mutlak, deimez bir anlam iletmez. Ev, bu tezde i-ev ve d-ev olarak tasarlanan iki ayr metaforik blm ierisinde sknt ve mutluluk arasnda gidip gelen bir sarkac anmsatr. Ev, birey iine kapandka mutluluun, d dnyaya, kente aldka bir engel olarak skntnn kayna olarak belirir. -ev ve d-ev arasnda sregiden yolculuklar da ksr dngye dnr, gittike daralan bir ember halini alr. Bireyin bu ksr dngy, ierisi ve dars olarak adlandrdmz d dnya ile ev ya da evin kendi iinde barndrd i-ev ve d -ev blnmesinin arasnda kalarak yaad sylenebilir. Bu balamda daha nce sylenildii gibi arada kalmak, varolusal bir durum olarak ortaya kar. Aradalk, mutlak olarak ieride ya da darda olamamak olarak da okunabilir. Ev de aradadr, hem bir sknt, hem bir engel olarak. Aradalk, modern yaamla birlikte ortaya kmaya balayan kamusal ve zel alan ayrmn imledii gibi bu ayrmn neden olduu ikiliklerden biri olan bireyin ev ve ev dndaki yaamnn blnm olmasn da ierir. iir boyunca bu blnmln, birey zerindeki gerginlii hissedilir. Ancak Necatigil iiri, modernitenin ngrd bu ikiliin, net snrlarla birbirinden ayrlmadn da okuyucuya hissettirir. iirde meknlar, ierisi ve dars ya da i mekn ve d mekn olarak birbirinden tamamen ayrlmaz. erisi ve dars ayrmn sorunsallatrmas Necatigilin, izlek balamnda

70

modernliinin bir gstergesidir. Necatigil'in evinde zellikle d evdeki kaplar, pencereler geirgenliin ifadesine dnr. Bu geirgenlik, ayn zamanda engellere de kap aralar. Bireyin d dnyaya ait zlemleri, ev tarafndan engellenir. Evin, kendi iinde bir engel olarak dnlmesi, gemiin mutluluk mekn olan gvenli, korunakl ev mitosunu da bir anlamda zedelemektedir. Kendi evinde bile "evinde" olduunu hissedemeyen air iin iiri, bu kez evi olur.

C. NECATGLN EV -ev blmnde, evin bir mutluluk mekn olarak aileyi, kendilii ve gemii ierdiinden sz edilmiti. D-evde ise bunun tam tersi bir tablo sz konusudur. D-ev olarak tasarlanan mekn, zellikle ailenin, birey iin engele dnmesiyle bir sknt alann imler. Bylece evin, mutlak bir mutluluk mekn olmas ancak bir idealden ya da bir topyadan ibaret kalmaktadr. Bu balamda, Necatigil'in kinci Ev iiri btn bu tabloyu zetleyecek niteliktedir. kinci Ev, hemen balndan itibaren bir olanakszlkla ykldr, bir topyay imler. Ev, tanm gerei biriciktir; birey, iki meknda birden kendini evinde hissedemez. iirde ikinci ev tamlamasndan sonraki nlem, bu trden bir olanakszln gstergesi olarak okunabilir. "Gerekliydi uzaklarda bunalnca / kinci ev! / Hatrla ilk girmeni / Bir otel, bir park, hatt sokaklarda / kinci ev! / Yeterdi izbe oysa / kinci ev" (Beyler 342). kinci Ev iiri, bir yandan evin, mutlak bir snak olarak olanakszln imlerken, te yandan, bu tezin genelinde ne srlyor olan ierisi ve dars arasndaki geikenlii de su yzne karr. kinci evin bir

71

otel, bir park hatta sokaklarda olanakl olmas Henry Lefebvren szn ettii snrlarn aldatcln akla getirir. Bir otel, bir park ya da d dnyann simgesi olarak dnebilecek sokaklarda bile birey, kendini bir evde olduundan daha ok, basklardan bamsz ve gvende hissedebilir. Bylesi bir dnya, bireyin, kendi evinden farkl olarak yalnz kalabilecei, yalnzca kendi yapp etmelerinden ibaret bir yaam tasarsdr da ayn zamanda. Necatigil iirinde, bir tr ikinci ev olarak dnlebilecek bir dier topik ev Edebiyat Matinesi iirinde beyaz ev olarak adlandrlmtr: "Hi bulabilir mi beyaz evi ok uzak / Uurduunuz ku?" (136). Beyaz ev, Gonca Gkalp'in de deindii gibi Ziya Osman Saba'nn bir iirini artrmaktadr. Saba, 1942 ylnda yazm olduu Beyaz Ev adl iirinde "pembe daml, yeil pancurlu, balkonlu, gece pencerelerinden k szan, kn bacas tten (16) bir ev ve yuva hayali kurmaktadr. Ve birok iirinde de bu trden topik evlerden sz eder. Behet Necatigil'in iir serveninde, edebiyatmzda ilk evler airi olarak nitelendirdii Saba'nn nemli bir yeri vardr. Birok konuma ve yazsnda Sabaya gnderme yapan air, iirindeki Saba etkisini ise u ekilde aklar: "Ziya Osman bana, evin korkun gzelliini, vazgeilemezliini, kiinin ancak evinde oluabileceini, ne yapsa etse davranlarn bu dar daireden dar karamayacan retti" (Dzyazlar II 31). Necatigil'in, Saba'dan etkilenmekle birlikte onun, ev topyasn, tersine evirdii dnlebilir. Necatigilin evleri, birer mutluluk yuvasndan ok, birey iin sknt kaynaklardr. Bu nedenle Edebiyat Matinesi iirinde, "Hi

72

bulabilir mi beyaz evi, ok uzak uurduunuz ku" dizesiyle beyaz evin varolma olana sorunsallatrlmtr. Beyaz ev, Saba iin, btn ailenin bir arada yaad, gece evlerinden k szan, d dnyann tehlikeli ve korunaksz atmosferinden ieriye snlan bir saadet yuvasdr. Bu yuva, iev blmnde irdelediimiz, evin, aileyle birlikte bir mutluluk mekn olarak dnlmesine kouttur. Ancak Necatigil iin evin, mutlak bir mutluluk mekn olarak dnlmesi olanakl deildir, bu nedenle beyaz ev, i-evin snrlar kadardr. Kiinin kendini evinde hissettii her yer ancak ikinci bir ev olabilir. Bazen otel gibi bir i mekn, bazen de park ya da sokak gibi d meknlar imleyebilir. Necatigil'in, d-evdeyken engel olarak grd hibir eyin, kapsndan ieri giremedii bir evdir, ikinci ev. Bata ekonomik sknt olmak zere ailenin, akrabalarn, alma yaamnn, sorumluluklarn ya da modern yaamn barndrd ikiliklerin olmad bir mekndr. Ancak byle bir ev artk, olanakszdr; air ideal evini, Theodor W. Adorno'nun deyiiyle, ancak kendi metniyle kurabilir: Yazar, bir ev kurar metninde. Katlar, kitaplar, kalemleri ve evraklar bir odadan tekine tayp dururken, yol at kargaann aynsn dncelerinde de yaratr. Kah memnun, kah huzursuz, iine gmld eyalardr bu dnceler. Onlar efkatle okar, kullanr, eskitir, kartrr, yerlerini deitirir, tahrip eder. Artk bir yurdu kalmam kii iin yaanacak bir yer olur yaz. (89) K Ruhunda Edward W. Said, Adornonun yaptlarn biimlendiren dnceyi yle aklyordu: bugn ulalabilecek tek evin, krlgan ve

73

yaralanabilir de olsa, yazda olduu inanc (40). Behet Necatigilin, Adornonun deyiiyle kah memnun, kah huzursuz iine gmld iirden evi, onun, ierisi ve dars, i ve d dnya, zel ve kamusal alan arasnda blnmln, arada kalmln da yanstmakta. airin, Trkiye toplumsal yaamndaki modernlii biimlendiren bu ikili kartlklar, dier bir deyile, moderniteyle kar karya kalm Trkiye insannn yaantsndaki blnmln, iirinde kurduu ev ile ikame ettii, tamamlamaya alt sylenebilir.

74

SONU

Behet Necatigil iirinde, mekna ilikin sylenenler, genellikle ierisi-dars ya da sokak-ev kartl zerinde temellendirilmitir. Ancak, mekna ilikin alageldiimiz bu kartlklarn, Necatigil iirinde ou zaman ters yz edildii, bilinen anlamlarndan syrld gzlemlenir. Bu nedenle, tezde meknlarn, kartlktan ok, i ielii, geirgenlii ve yer deitirmeyi imledikleri ne srlmtr. erisi ya da Necatigil iiri balamnda ev, aidiyet, gven, korunma, scaklk, bir-arada olma gibi olumlu anlamlaryla olduu kadar kapatlmlk, kstrlmlk, darlk ve bireyin nnde bir engel oluturan yan anlamlaryla da iirde yer alr. Evin bir mutluluk mekn, snak ya da bir engel olarak ortaya kan iki anlamll, tezde i ie gemi iki mekn tasarsyla irdelenmeye allmtr. -ev ve d-ev olarak adlandrlan bu iki ev, birbirine kart ama ayn zamanda birbirini hem besleyen hem de gerilim yaratan ikili bir mekn olarak dnlebilir. Tezde, i-ev ve d-evin temelde, d dnyayla olan ilikileri, etkileimleri balamnda anlamlandrld ortaya konmaya allmtr. Behet Necatigil, bir konumasnda her air[in] kendi ikliminin insann ara[dndan] sz eder: [S]anatn ebed konusu olan insan eitli ynleriyle, eitli kvran veye kurtulularyla tantabilmek iin ilk art, airin kendine bir evre izmesi[dir] (175). Necatigil de iirinin znesi olan modern insan anlatmak iin, onun evresini evi ve kentiyle izmitir.

75

-ev iirde, ieride olmaktan duyulan honutluu, gveni, huzuru ifade etmektedir. Necatigilin, evi olumlamak balamnda bir metafor olarak setii ve n etrafnda bir araya gelmi olan aile bireylerini, bu olumlamann bir ifadesi olarak kulland grlmektedir. iirde, kl evlerle birlikte kaplarn ve pencerelerin kapal olduu, d dnyann ieriye dahil olmad bir atmosfer betimlenir. Bu tezde, kl evlerin bir anlamda Cumhuriyetin idealize ettii kl, modern evlere ilikin bir metafor olarak okunabilecei ne srlmektedir. Bu balamda, i-evde ailenin, bireyin dnyasnda, olumlanan ynleriyle n plana karld grlr. erisinin scakl, korunakl havas, ailecek bir arada gvenli ve huzurlu olunaca dncesiyle vurgulanr. Bu vurgu, i-evden bakldnda d dnyann birey iin tekin olmayan, gvensiz atmosferinin betimlendii iirlerle daha da belirginleir. iirlerde evin olumlanmas bireyin kendi-iine-kapanmas ve gemiin anmsanmasyla devam eder. Necatigil iirinde kendine dnmenin, ie kapanmann byk lde, mutlak olarak i-evde olmay gerektirdii sylenebilir. Bu noktada, eve kapanmak ve daryla olan temas en aza indirgemek, iirdeki kap ve pencerelerin ilevleriyle ortaya kmaktadr. -evde kap ve pencereler, d-evden farkl olarak ieriye dnktr; kaplar ieriye alr, pencereler ise bak ieriden darya deil, dardan ieriye ynlendirir. Necatigil, gemiin evlerini de bir mutluluk mekn olarak tasarlar. Tezde, gemiin, mekn balamnda apartman ve ahap ev kartlyla sorunsallatrld ne srlmtr. Bu kartlk, modern kent yaamnn eletirisini de iinde barndrmaktadr. Ancak, air gemiten, idealize edilen biricik yaam tasars olarak sz etmez. Kentlemeyle birlikte farkllaan

76

yaam tarzn ve evin deien, artk mmkn olmayan anlamlarn vurgulamak zere iirinde imdiyi, gemiin karsnda konumlandrr. Gemiin evleri, gemite kalmtr: Modern yaamn zel ve kamusal, ierisi ve dars arasnda blnm bireyi iin evin, bir barnak ya da snak olmas artk olanakl deildir. Evin mutlak bir snak olarak olanakszl, Necatigil iirinde, bu almada, d-ev olarak adlandrlan evi tarif ettii iirlerle ortaya konmaktadr. D-ev, evin bireyin karsna bir engel olarak dikildii, bir sknt mekn olarak dnlebilir. -evin, lamba ile de olsa aydnlanan meknna karn , d-ev karanlklar iinde betimlenir. Ik, bu kez dardadr. -evde, farkl ilevlerle farkl anlamlar yklenen kap ve pencereler, d-evde geirgenlii, darnn ieriye szmasn imler. D-evin, geirgen kap ve pencerelerinden d dnyann, sokan, kentin, dier bir deyile modernitenin klar szar. Modernitenin ieriye sknt olarak dahil olmas, temelde, d dnyann ekonomi balamnda bireye dayatt zorluklara ve zorunluluklara iaret etmektedir. Bu noktada, aile de kiinin bireysellemesinde ve zgrlemesinde nemli bir engel olarak belirir. D-evde bunalan birey, d dnyaya kamak ister ancak tam olarak ieride olunamad gibi darda da olunamaz. Bu balamda, darnn ieriye srekli dahil olduu bir mekn olarak evler, kartlktan ok i ielii, geirgenlii ve yer deitirmeyi imler. Necatigil iirinde i-ev, d-ev ve d dnya arasnda blnen birey, bir anlamda modernitenin ierisi ve dars, kamusal ve zel alanda blnm bireyini iaret eder. Bylece evin, mutlak bir mutluluk mekn, bir barnak olmasndan sz edilemez: bu ancak bir idealden, bir topyadan ibarettir.

77

Behet Necatigil, iirinde, modern yaamn neden olduu ikilikleri, atmalar, elikileri bu tezde ortaya konulmaya alld gibi bir dizi ikilikartlkla ifade etmitir. Bu kartlklar; ierisi-dars, kamusal alan-zel alan, ahap ev-apartman dairesi, k-karanlk, huzur-sknt, mutlulukmutsuzluk, tehlike-gven olarak dnlebilir. iirin, ikili-kartlklar zerine kurulmas Divan iiri geleneini akla getirmektedir. Bu dnya-te dnya, grnen kinat-grnmeyen kinat, yaban-bahe, gerek bahe-cennet, zhid-hakik suf (Andrews 94) gibi temel kartlklar zerine kurulmu olan Divan iirinin anlatm olanaklarndan yararlanan Necatigil, bylelikle Divan iiri geleneini yeniden retmekte; ikili-kartlklar modern yaamn elikilerini karlamak iin kullanarak, gelenei dntrmektedir. Bu tezin son blmn oluturan Necatigilin Evi, bu balamda, gndelik yaamdaki blnmln, modern yaamda bireyin tam olarak kendini evinde hissedememe duygusunun, yazarn ancak, kendi metniyle kuraca evle aabileceini ne srmektedir. Adornonun deyiiyle, artk bir yurdu kalmam kii iin yaanacak bir yer olur yaz (89). Behet Necatigilin ilk kitabndan son iirlerine kadar temel izleinin ev olmasnn nedeni, belki de gndelik yaamnda ideal evini kuramayan bir bireyin, kendi metnine ekilerek evini, iiriyle ina etme abasnda aranmaldr.

78

SELM BBLYOGRAFYA Adorno, Theodor W. Minima Moralia. ev. Orhan Koak ve Ahmet Doukan. stanbul: Metis Yaynlar, 2000. Andrews, Walter. iirin Sesi, Toplumun arks. ev. Tansel Gney. stanbul: letiim Yaynlar, 2001. Baaran, Melih. Necatigilin iirlerinde eri / Dar Sorunsal. Felsefelogos 4 (1998): 90- 103. Bachelard, Gaston. Meknn Poetikas. ev. Aykut Derman. stanbul: Kesit Yaynclk, 1996. Benjamin, Walter. Tek Ynl Yol. ev. skender Savar. Son Bakta Ak. Haz. Nurdan Grbilek. ev. Ahmet Doukan ve dier. stanbul: Metis Yaynlar, 2001. 51-76. . Pasajlar. ev. Ahmet Cemal. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1993. Berman, Marshall. Kat Olan Herey Buharlayor. stanbul: letiim Yaynlar, 2002. Bilgin, hsan. Trkiyenin Modernleme Sreci inde Konut retimi. Bilano 1923-1998: Trkiye Cumhuriyetinin 75 Ylna Toplu Bak Uluslararas Kongresi. Haz. Zeynep Rona. Cilt 2. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, 1999. 351-57. Bozdoan, Sibel. Modernizm ve Ulusun nas (Erken Cumhuriyet Trkiyesinde Mimari Kltr). stanbul: Metis Yaynlar, 2001.

79

. Modern Yaamak: Erken Cumhuriyet Kltrnde Kbik Ev. Tarihten Gnmze Anadoluda Konut ve Yerleme. Ed. Yldz Sey. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, 1996. 313-328. etin, Nurullah. Behet Necatigil: Hayat, Sanat ve Eserleri. Ankara: T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 1997. Cogito 18 (Bir Anatomi Dersi:Ev) (Bahar 1999) Colomina, Beatriz. Privacy and Publicity (Modern Architecture as Mass Media). Massachusetts: The MIT Press, 1994. Doan, Mehmet H. Necatigil iirine Giri. Trk Dili 342 (Mart 1980): 17280. Dovey, Kimberly. Home and Homelessnes. Home Environments. Ed. Irwin Altman ve Carol M. Werner. New York ve Londra: Plenum Press, 1985. 33-64. Duruel, Nursel. Behet Necatigilin Radyo Oyunlar, Oyun evirileri, Uyarlamalar. Kitap-lk 46 (Behet Necatigil) (Mart-Nisan 2001): 13643. Foucault, Michel. Baka Meknlara Dair. ev. Ik Ergden. zne ve ktidar. Haz. Ferda Keskin. ev. Ik Ergden ve Osman Aknhay. stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2000. 291-302. . Questions of Geography. Power / Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972-1977. ev. ve Ed. Colin Gordon. Brighton ve Sussex: Harvester Press, 1980. 63-77. Frisby, David. Georg Simmel: First Sociologist of Modernity. Georg Simmel Critical Assessments. Ed. David Frisby. 3. Cilt. Londra ve New York: Routledge, 1994. 325-49.

80

Gkalp, Gonca. Behet Necatigilin iirlerinde Aile. Yaymlanmam master tezi. Ankara: Hacettepe niversitesi, 1992. Grbilek, Nurdan. Ev devi. stanbul: Metis Yaynlar, 1999. Grboa, Nuren. Evin Hlleri; Erken Cumhuriyet Dneminde Evin Sembolik erevesi. stanbul 44 (Ocak 2003): 58-65. Harvey, David. Postmodernliin Durumu. stanbul: Metis Yaynlar, 1999. Ik, Ouz. Deien Toplum / Mekn Kavraylar: Meknn Politiklemesi, Politikann Meknlamas. Toplum ve Bilim 64-65 (Gz / K 1994): 7-36. Jusdanis, Gregory. Gecikmi Modernlik ve Estetik Kltr. stanbul: Metis Yaynlar, 1998. Kael, Ela. deal Ev Aranyor. Cogito 18: 160-75. Kitap-lk 46 (Behet Necatigil) (Mart-Nisan 2001) Korosec-Serfaty, Perla. Experience and Use of the Dwelling. Home Environments. Ed. Irwin Altman ve Carol M. Werner. New York ve Londra: Plenum Press, 1985. 65-86. Lefebvre, Henri. The Production of Space. ev. Donald Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell, 2001. Massey, Doreen. Introduction Geography Matters! Geography Matters! Ed. Doreen Massey ve John Allen. Cambridge: Cambridge University Press, 1991. 1-11. . Politics and Space / Time. Place and the Politics of Identitiy. Ed. Michael Keith ve Steve Pile. Londra ve New York: Routledge, 1993. 141-161.

81

Mutman, Mahmut. retilen Mekn, Yokolan Mekn. Toplum ve Bilim 6465 (Gz / K 1994): 181-196. Nalbantolu, Glsm Baydar. Modern Evin eperleri. Bilano 1923-1998: Trkiye Cumhuriyetinin 75 Ylna Toplu Bak Uluslararas Kongresi. Haz. Zeynep Rona. Cilt I. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, 1999. 305314. Necatigil, Behet. Abdal. Yaz Dnemi. 212. . Aile. Kapal ar. 23. . Arada (1958). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 141-65. . Arada. Arada. 164-65. . Ayr Evlere kmak. Evler. 95-96. . [Ben En Trke Szlklerde Bile Diri]. Balk Konulmam iirler. iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 421. . Beyler (1978). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 339-80. . Bile/Yazd. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1997. . Bir Hastalk ve Korku. Syleriz. 401. . Bir Kap. Kareler Aklar. 302. . Birey. Arada. 150. . Bunalm. Kareler Aklar. 301. . an Tan Olmak. Beyler. 346. . armh Eski Toprak. 113.

82

. evre (1951). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 39-82. . kmak. Yaz Dnemi. 207. . Dar a (1960). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. . Deien Dnya. evre. 72. . Divane (1965). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 218-32. . Darda. Eski Toprak. 125-26. . Dzyazlar I. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1999. . Dzyazlar II. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1999. . Edebiyat Matinesi. Eski Toprak. 136. . En / Cam (1970). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 251-60. . Eski Sokak..Kareler Aklar. 314-15. . Eski Toprak (1956). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 107-138. . Ev l. Arada. 145 . Evde Zaman Am Syleriz. 398-99. . Evin Halleri. Evler. 85. . Evler (1953). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 85-102. . Evlerle Sava. Evler. 87. . Gece Vakti. Kapal ar. 18. . Gece Vakti Bir Soka Dnmek. Eski Toprak. 117.

83

. Geceleyin Erkekler. evre. 51. . Geceye Girerken Balad. Eski Toprak. 126. . Glge. Eski Toprak. 119. . Havasz Soluklar. Eski Toprak. 110-111. . I Kesen Duvarlar. Arada. 154. . erde. Yaz Dnemi. 213 . erlek. Arada. 141-42. . ki Bana Yrmek (1968). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 235-48. . kinci Ev. Beyler. 342. . Kapal ar (1945). iirler. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 1736. . Kaaklar. Beyler. 363. . Kareler Aklar (1975). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. . Kr arks. Kapal ar. 44. . Krk Cam. Eski Toprak. 126. . Ksaltmalar. Yaz Dnemi. 210-11. . K Filesi. Divane. 224. . K Korkusu. Eski Toprak. 112. . Kirli Masa. Kareler Aklar. 316. . Kitaplarna Girmemi iirler. iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 429-83. . Kopular. Kareler Aklar. 319. . Lamba. evre. 72.

84

. Limit. Yaz Dnemi. 214. . Maskeli Balo. evre. 74. . Mektuplar. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: 1000 Tane Yaynlar, 1989. . Nilfer. Yaz Dnemi. 209. . Ortam. Beyler. 345. . Pancur. Syleriz. 390. . Panik. Divane. 219. . Pergel. Beyler. 361. . Perili Ev. Evler. 91. . Radyo Oyunlar. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1997. . Sanatnn Ruh Says. Bile / Yazd. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1997. 40-48. . Sahipsiz Glge. Eski Toprak. 118-119. . Serin Mavi. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1999. . Snr. Arada. 147. . Sokaktan Gelmek. Evler. 97-98. . Syleriz (1980). Haz. Kmuran ipal. iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 383-426. . iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. . eb-i Gam. Kapal ar. 31. . Ya. Arada. 162. . Yatr. ki Bana Yrmek. 245.

85

. Yaz Dnemi (1963). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 203-214. . Yollar ve Evler. Kitaplarna Girmemi iirler. iirler. 466. . Yoyo. Kareler Aklar. 322 . Zebra (1973). iirler. Haz. Ali Tanyeri ve Hilmi Yavuz. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2002. 263-79. Oktay, Ahmet. Metropol Ve mgelem. Ankara: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2002. Saba, Ziya Osman. Beyaz Ev. Sebil ve Gvercinler. stanbul: ABC Kitabevi, 1943. 16-17. Said, Edward W. K Ruhu Srgn zerine Dnceler. K Ruhu (Edward W. Saidden Seme Yazlar). Haz. ve ev. Tuncay Birkan. stanbul: Metis Yaynlar, 2000. 28-42. Sarsayn, Aye. ok ey Yarm Hl. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2001. Saybal, Nermin. Resmi Mekn inde zel Mekn (?) Yaymlanmam makale. (Saybal, Mimar Sinan niversitesi Sanat Tarihi Blm Aratrma Grevlisi, Londra niversitesi Goldsmiths Collegeda Doktora rencisidir.) Sennett, Richard. Kamusal nsann k. stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2002. Smith, Neil ve Cindi Katz. Grounding Metaphor: Towards a Spatialized Politics. Place and the Politics of Identity. Ed. Michael Keith ve Steve Pile. Londra ve New York: Routledge, 1993. 67-83.

86

Simmel, Georg. Metropol Ve Zihinsel Yaam. ev. Bahar cal Dzgren. Cogito 8 (Yaz 1996) . Bridge and Door. Simmel On Culture (Selected Writings). Ed. David Frisby and Mike Featherstone. Wiltshire: The Cromwell Press, 2000. 170-174. Szer, nay. Yuvaya-Dnte Kap Sorunu-Georg Simmel ve Martin Heidegger. Cogito 18. 116-27. Suner, F.Asuman. 1990lar Trk Sinemasndan Tara Grntleri: Tabutta Rvaatada Agorafobik Kent, Ak Alana Kapatlmlk ve Dehet. Toplum ve Bilim 94 (Gz 2002): 86-108. Tanyeli, Uur. Osmanl Barnma Kltrnde Batllama-Modernleme: Yeni Bir Simgeler Dizgesinin Oluumu. Tarihten Gnmze Anadoluda Konut ve Yerleme. Ed. Yldz Sey. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, 1996. 1-5. Tarm, Rahim. Kltr, Kimlik, Dil: Behet Necatigilin iir Dnyas. stanbul: zgr Yaynlar, 2002. Tun, Ayfer. Evcimen airin Evcil iiri. Cogito 18: 265-66. Yavuz, Hilmi. Kentlerin skeleti Denemeler. stanbul: Boyut Yaynclk, 1999. 63-65. . Maske zerine Bir Deneme. Budalaln Kefi. stanbul: Can Yaynlar, 2002. 26-27. . Necatigilin Da iirini Yeniden-n Denemesi. Yazn, Dil ve Sanat. stanbul: Boyut Yaynclk, 1999. 153-61. . Odas Dnyadan Byk. Cumhuriyet. 16 Mays 1991. 7. . iir ve Mitos Zaman 3 Ocak 2003. 17.

87

Yener, Ali Galip. Hayatn Dar Geometrisini Kurmak. Virgl 39 (Aralk 1998): 39-41.

88

ZGEM

ehnaz imanolu, 1977 ylnda stanbulda dodu. 2000 ylnda Boazii niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmnden mezun oldu. Ayn yl Bilkent niversitesi, Trk Edebiyat Blmnde yksek lisans programna balad. Roman ve iir zerine yazlar E, Varlk, Virgl gibi eitli edebiyat dergilerinde yaymland.

89