l Trafolar ve Seg.

Koruma_haldun Bykdora
l Trafolar

BLM-I
L TRAFOLARI
A) AKIM TRAFOLARI
TANIM: Akm Trafolar "primer" dediimiz esas devreden geen akm, manyetik bir kuplaj ile, klterek "sekonder" dediimiz ikincil devreye ve bu devreye bal cihazlara aktarrlar. Bunun sonucunda; a) Cihazlarn byk akmlar ile zorlanmas, b) OG ve YG devrelerinde, cihazlarn byk gerilimler ile zorlanmas nlenmi olur. ALIMA LKES: Bir demir nve zerine sarlm olan bir primer sarg, ve ayrca (primer sargya gre ters ynde sarlm) bir sekonder sarg bulunmaktadr. Ana devreye seri olarak balanan primer sargdan geen (primer) akmn meydana getirdii manyetik alan, demir nvede manyetik aknn olumasna neden olur. Manyetik ak, sekonder sargda bir gerilim indkler. Sekonder sargya cihazlarn balanmas sonucu, sekonder devreden geen akm; (sarm ynlerinin ters olmas yznden) ters ynde bir manyetik alan ve demir nvede ters ynde bir manyetik ak oluturur. Sonuta, demir nvedeki manyetik ak dengelenmi olur. Ancak, sekonder devreye bir yk balanmamas (yani sekonder ularn ak braklmas durumunda) ters ynde bir manyetik ak olumayaca iin; manyetik ak, nvenin doymaya eritii deere kadar artar ve nve scakln arttrarak akm trafosunun arzalanmasna neden olur. Ayrca, sekonder devre ularndaki gerilim (birkabin voltluk) byk deerlere ular ve insanlar iin hayati tehlike oluturur. Kullanlmayan sekonder devre terminallerinin ksa devre edilmesi kuralnn nedeni budur. 2

Yk

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Manyetik aklarn dengelenmesi, primer ve sekonder amper - sarmlarn eitlii ile aklanr. Primerden geen akm : Ip Primer Sarm says : p Sekonderden geen akm : Is Sekonder Sarm says : s ile gsterilirse; bu deerler arasnda Ip x p = Is x s veya
Ip Is =

s p

Balants vardr.

Buradaki; Ip Oranna, Akm evirme Oran veya ksaca Akm Oran denir. Is YAPISI: Bir akm trafosunun genel olarak yaps, ekil:2 de grlene benzer olup, bu ekilde iaretlenen blmlerden oluur. Primer Sarg: Demir nve zerine sarlm, bir/iki Sipir sayl ve kesite,ngrlen akm deerine uygun bir sargdr.
Primer Sarg Terminalleri Primer Sarg

Gvde Demir Nve

Sekonder Sarg Sekonder Sarg Terminalleri

ekil :2 Sekonder Sarg: Demir nve zerine, primere gre, ters ynde sarlm ve sarm says (akm oran kadar) fazla, kesite kltlm yeterli akm deerinde (rnein 5 Amp) bir sargdr.
Sarg Terminalleri: Primer sargnn ana devreye ve Sekonder sargnn, (l / Koruma) devresine balantsn temin etmek zere gvde dna karlm terminallerdir. Primer sarg terminalleri, ekilde grld zere st blmde, sekonder sarg terminalleri, alt blmde ve yanda yer alr.

Gvde: Gemite, ii izolasyon ya ile doldurulmu metal gvdeli olarak retilen; akm trafolarnn yerine, hem gvdeyi ve hem izolasyonu salayan (reine/epoksi tr) kat izolasyon maddelerinin kullanmna geilmitir. 3

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Demir Nve: Manyetik ak ortamn salayan demir nvenin kesiti ve dier nitelikleri, o akm trafosunun baz karakteristik deerlerini belirler. Bir akm trafosunun l veya koruma amal kullanm, g, doyma katsays ve doruluk snf gibi karakteristik deerlerin farkl olmasn gerektirir. Bu nedenlerle; akm trafolar kulanm amalarna gre farkl retilirler edilirler. Bir merkezde hem l ve hem de koruma sz konusu olduunda, farkl karakteristik deerlere sahip farkl akm trafolarnn kullanm gerekecektir. Farkl karakteristikli iki akm trafosunun, ayn gvde iinde retildii tipler, ekonomik bir zm olarak sunulmaktadr
P1 P2

1s2

2s1

ekil:3te byle bir akm trafosunun blok emas grlmektedir. 1 nolu (1s1 ve 1s2) sekonder terminaller l devresi iin, 2 nolu (2s1 ve 2s2) terminaller koruma devresi iin kullanlabilir.

ekil :3

EMATK GSTERL: Elektrik ema ve resimlerde, akm trafolar deiik ekillerde gsterilebilirler. Aada bu gsterili ekillerine ait rnekler verilmitir.
Genellikle;

P1 s1

k l
L

(a) ve (b) Tek Hat emalarnda (c) ve (d) l, Koruma vb. (ak) devre emalarnda,

s2 P2
(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

ekil :4

(e) Baz elektronik devre emalarnda kullanlr. .

POLARTE: Bir akm trafosunun primer ve sekonderindeki polarite ular, primer sargya akmn giri veya k ynne gre, sekonder sargdaki akm
4

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar ynnn belirlenmesi anlamna gelir. Primer sargya akmn girdii veya akmn kt ucu polarite olarak kabul etmek mmkndr. Ancak, akmn primere girdii ucu polarite olarak kabul etmi isek; sekonder sargdan akmn kt ucu polarite olarak almalyz. ekil:5 (a) ve (b) Akmn primer sargdan kt ucu polarite olarak kabul etmek de mmkndr. Bu takdirde, sekonderde polarite ucu, akmn sekonder sargya girdii u olacaktr. ekil:5 (c) ve (d) Aadaki ekilde, primer iin yaplan polarite kabulne gre, sekonder polarite ular belirlenmi ve iaretlenmitir.

eklin tetkikinden de grlecei zere, primer akmn giri yn dikkate alnmadan;

P1 Primer ucu polarite olarak seilmise S1 sekonder polorite ucu P2 Primer ucu polarite olarak seilmise S2 sekonder polarite ucu olacaktr.

P1

P1
S1
S1 S2

P1
S1 S2

P1
S1 S2

P2
(a)

P2
(b)

P2

P2

(c)

(d)

ekil :5

Polaritenin Tayini :
Primer ve sekonder terminallerinin polarite tespitleri imalatlar tarafndan yaplm durumdadr. Yukarda belirtilen kurala gre yaplm bu iaretleme, polarite ularnn belirlenmesi iin yeterlidir. Ancak imalatlarn zaman zaman yanl iaretleme yapmalar sonucu bu kuraln uygulanmas yetersiz kalabilmektedir. te bu olaslk nedeniyle, yaplacak basit bir test ile polaritenin tespiti gerekir. Bunun iin ekil:6daki basit devrenin kurulmas gerekli ve yeterli olacaktr. Pilin ve DC ampermetrenin (+) ularnn, primer ve sekonder devrelerde varsaylan (P1 ve S1) polarite ularna balanm olmasna dikkat edilmelidir.

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Anahtar kapatlr ve izleyen birka saniye iinde ampermetrenin sapmas gzlenir. Sapma saat ibrelerinin dn ynnde ise, yaplan iaretleme dorudur. Ampermetre ibresi ters saparsa yaplan iaretleme yanl demektir. ekil 6:(a) da doru; ekil 6: (b) de ise yanl bir iaretlemenin sonular gsterilmitir. Bu durumda, genellikle sekonder polarite ucunun deitirilerek S2 nin polarite kabul edilmesi gerekir.
P1

P1

s1

s1

(+) (a)

(-)

ekil :6

(b)

KARAKTERSTK DEERLER : Bir akm trafosunu tanmlayan karakteristik deerlerin bilinmesi ve uygulama alannda gerektike doru kullanlmas nem tar. rnein; hatal veya eksik deerler ile yaplacak bir sipari sonucu elinize geecek akm trafosu, amaca hizmet etmeyen bir akm trafosu olacaktr. Aada sralanan bu karakteristik deerler, akm trafosunun etiketinde belirtilmi olduklarndan, bu deerlere Etiket Deerleri demek de mmkndr.
1) letme Gerilim Anma Deeri [Un] 2) Anma Gc [Nn] 3) Snf (Klas) [ Cl ] 4) Doyma Katsays (Saturasyon Katsays) [n] 5) Akm evirme Oran [k] 6) Anma Akm deerleri 7) Termik Dayanm Anma Akm [Ith] 8) Dinamik Dayanm Anma Akm [Idyn] Bu deerlerin bir akm trafosunda neyi ifade ettikleri ve bu deerler iin kabul edilen standartlar aada aklanacaktr.

1) letme Gerilim Anma Deeri [ Un ] Bu deer, akm trafosunun; izolasyon ynnden; kullanlabilecei iletme geriliminin ( 6.3 kV, 10.5 kV, 15 kV, 34.5 kV eklinde) st deerini gsterir.

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar

2) Anma Gc [Nn] Akm Trafosunun sekonderine balanabilecek cihazlarn (akm devreleri) toplam gc ile, cihaz balantsnda kullanlacak kablo gcnn toplam akm trafosunun gcn belirler.
Bu yzden sekondere balanacak cihaz glerinin bilinmesi ve akm trafosu ile cihazlar (pano) arasnda kullanlan kablo gcnn hesaplanmas gerekir. Cihaz balant kablosu gcnn (Nk) hesab yle yaplr. Kablo kesiti (S); kablo boyu (L) ve iletken cinsi (Cu/Al) bilinen deerlerinden, kablo direnci (Rk) bulunur ve Nk= Is2.R formlnden hesaplanacak deer kablo gcn verir. Saysal rnek: k = 56 ohm/mm2.m Rk=2 x L / k x q
2

q = 2,5 mm2 ve L = 100 m ise Nk=35,75

Rk=1,43 ohm bulunur.

Nk=Is .R formlnde Is=5 Amp iin, Nk=52 x 1.43 VA.bulunur.

Kablo nedeni ile gelen bu ek yk, uzun kablo kullanmnn gerekli olduu (rnein TR Tank Koruma yaplan) durumlarda, akm trafosunun 1 Amp sekonder akml olarak seilmesi gerekebilir. Yukardaki rnekte byle bir trafonun seilmi olmas durumunda kablo yk sadece 1.43 VA.olacaktr. 2x4 veya 2x6 mm2 gibi daha byk kesitli kablo kullanm da zm olabilir. Akm Trafosunun Anma gc, ayn zamanda bu akm trafosunun sekonderine seri olarak balanabilecek Ohm cinsinden empedans ifade eder. Bu nedenle baz akm trafo etiketlerinde VA cinsinden g yerine Ohm cinsinden empedans verilir. rnein 1,2 ohm gibi bir deer verilmise, bu trafo anma gcnn, Nn = 52 x 1,2 = 30 VA. olarak verilmesi ile ayn anlama gelmektedir. Gnmzde kullanlan elektronik tehizatn, akm trafosundan ektii gler ok dktr. Kk merkezlerde balant kablo boylar da fazla uzun olmad iin, bu merkezlerde, korumada kullanlacak akm trafolarnn 15 VA.gcnde olmas genellikle yeterli olmaktadr.

3) Snf (Klas)

[Cl]
7

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Bir akm Trafosunun snf (doruluk snf); primerden anma akm akarken, sekonderden akan akmn, olmas gerekenden, % olarak, en fazla ne kadar sapabileceini ifade eder. Bu sapma (+) veya (-) ynde olabilir. rnein ; Doruluk Snf "1" olan bir akm trafosunun primerinden anma akm geerken, sekonderinden, sekonder anma akmnn % 99'u ile %101'i arasnda bir akm akar. Sekonder 5 Amp ise, sekonderden geecek akm 5 x % 99 = 4,95 Amp ile 5 x %101 = 5,05 Amp arasnda olacaktr. Bu deer, akm trafosunun oran hatasndan kaynaklanr. Aslnda , doruluk snf a hatasn da kapsar ve toplam hata bir miktar artar. Ancak a hatas koruma devrelerinde bir nem tamaz.. Oran ile ilgili hatalar, Primerden geen akmn deerine bal olarak deiiklik gsterir. rnein; 1 Snf (Cl:1) bir akm trafosu Primerinden; Anma akmnn % 10 - 19 ' u geerken hata % 2 Anma akmnn % 20 - 99 ' u geerken hata % 1.5 Anma akmnn % 100 - 120 'si geerken hata % 1 olur. Koruma amal akm trafolar genellikle snf:3 veya zel durumlar iin snf:1, l amal akm trafolar genellikle snf:1 veya zel durumlarda snf:0,5 olarak retilirler. Yukardaki aklamaya uygun olarak bunlarn , primer akmn anma deerindeki oran hatalar % 3 , % 1 veya % 0,5 dir. Ancak bu hatalar , primerden geen akm, anma deerinin (% 120 ' sinin) stne ktnda artar ve doyma snrna ulatnda Snf:3 olann akm hatas % 10'a ve Snf 1 olann akm hatas % 5'e ular. Koruma akm trafolarnn, doyma noktasna ulaldnda gsterdikleri bu hata deerleri snf belirlemesinde esas alnarak, bu akm trafolarnn doruluk snflar; genellikle "5P" ve "10P" olarak gsterilir. Snf 1 olan akm trafo plakalarnda (eski) Cl:1 veya "5P" , snf 3 olan akm trafolarnda Cl:3 veya "10P" ifadelerine rastlanabilir. TSE tarafndan benimsenen gsterili "5P" ve "10P" dir.

4) Doyma kat says (Saturasyon Kat Says) [ n ] Bir akm Trafosunun primerinden geen akm artrldka, sekonderinden geen akm da ( akm orannn belirleyecei lde ) artar. Bu art primer anma akmnn stne ktka bir sre devam eder. Primer akm giderek ykseltildiinde, nce akm oran bozulur ve daha sonra sekonderdeki
8

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar ykselme durur. Primer akm bu deerin stne ne kadar karlrsa karlsn, artk sekonderden geen akm deimez. Akm orannn bozulmaya balad noktadaki primer akm deerine, Doruluk Snr, sekonder akmn deimemeye balad noktaya ise Doyma Snr denir. Doruluk snr ile doyma snr birbirine ok yakn deerlerdir. Ancak Doyma (saturasyon katsays)'na esas olan deer, doruluk snrdr ve doyma katsays bu deere gre tanmlanr.

Is

Doyma katsays (n) , doruluk snrnn , primer anma akmnn ka kat olduunu belirleyen bir kat saydr. Id = Ip x n n = Id / Ip dir. Doyma , akm trafosunun nominal gc ile ykl olduu, yani akm trafosunun anma yk empedansn besledii durumda tanmlanmtr.

Ip
Doruluk Snr (Id)

Doyma Snr

ekil :7

Zn: Anma Yk Empedans (ohm) Nn: Anma Gc (VA) Is: Sekonder anma akm (A) olduuna gre; anma yk u forml ile hesaplanr. Nn = I x Zn Zn = Nn / I Saysal rnek:1

100/5 A.bir akm Trafosunun doyma kat says n=5 ise doruluk snr Id = 100 x 5 = 500 A. dir. Bu akm trafosu, anma gc ile ykl iken, primerinden 500 Amp geirildiinde sekonderinden 25 Amp geer. Primerden geen akm 1000 A.'e de karlsa sekonder akm yaklak yine 25 Amp dir. Saysal rnek:2 Anma Gc 30 VA; akm oran 100/5 A.olan bir akm trafosunun Doyma kat says n=5 dir. Bu akm trafosuna 30 VA.toplam gcnde cihazlar bal iken; primerinden 2000 Amp ekilmektedir.

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Akm oran k=100 / 5=20 olduuna gre sekonderden 2000/20 =100 A.gemesi beklenirken, bu akm trafosunun Doruluk snr Id=100 x 5=500 A. olduundan sekonderden ancak Is =500 / 20=25 Amp geecektir. Bu; sekondere bal cihazlardan; 25 Ampden daha byk bir akm geemeyecek demektir. Ayn akm trafosu primerinden yine 2000 Amp ekildiini, ancak doyma kat saysnn n = 10 olduunu varsaysak; Doruluk Snr Id = 100 x 10 = 1000 Amp olacak ve sekonderden Is = 1000 / 20 Is = 50 Amp geecektir.

4.1 l Akm Trafolarnda n<5 : l devrelerinde kullanlan akm trafolarnda, sekonderden geecek en byk akmn snrlandrlarak l cihazlarna zarar vermemesi istenir. Bu nedenle l akm trafolarnda doyma katsaysnn n < 5 veya en fazla n = 5 olmas ngrlr. 4.2 Koruma Akm Trafolarnda n>10 : Koruma devrelerinde ise durum terstir ve primerden geen yksek deerli akmlarn, akm oranna gre sekondere yansmas tercih edilir. Bylece; arzadan kaynaklanan bu ar akm Rle tarafndan alglanabilecek ve bu akm iin ayarlanan sre iinde arza izole edilebilecektir. Ancak bu sayede ters zamanl rleler hzl ve sellektif olarak alabilir. Bu nedenle koruma akm trafolarnda doyma katsaysnn n >10 veya en az n = 10 olmas ngrlr. 4.3 Hatal G seimi sonucu oluan n hatalar ng : Yukarda da sylendii gibi Doyma Katsaylar, akm Trafosunun Anma ykleri iin tarif edilmilerdir. Bir akm trafosu sekonderine bal olan ykler, anma yknden az veya ok ise; Doyma Katsays plakasnda verilen (anma) deerinden farkl olur. Gerek doyma katsays ng aadaki forml yardm ile hesaplanabilir.
Nn: Plakasnda yazl anma gc nn: Plakasnda yazl doyma katsays
Ng:

Bal gerek g ng: Hesaplanan doyma katsays

ng x Ng = nn x Nn

ng = nn

Nn Ng

Grlecei zere; akm trafosuna, nominal gten farkl yklerin balanmas halinde, akm trafosu seilen n deerinden farl bir ng deerine sahip olacaktr.

Saysal rnek-1:
10

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar l devresinde kullanlacak bir akm trafosu, doyma katsays n< 5 ve gc Nn=30 VA. olarak seilmitir. Sekondere bal l cihazlarnn toplam gc 15 VA.dir. Gerek Doyma Katsays:

ng = 30 x 5 / 15 =10 olarak hesaplanr.

l devresi iin 5 olmas gereken bu deer gerekte 10 olmu ve l aletlerinin yanmasna neden olabilecek bir deere ulamtr. Seilen akm trafosunun anma gcnn 30 VA.deil gerekirdi. 15 VA.olmas

Saysal rnek-2: Koruma devresinde kullanlmak zere doyma katsays n>10 ve gc Nn=30 VA.olan bir akm trafosu seilmitir. Devre elemanlar ile bu trafo sekonder sargs 45 VA.ile ykldr.
Bu sargnn gerek doyma katsays ayn forml ile hesaplanrsa ;

ng = 30 x 10 / 45 =6,7 bulunur.
Koruma devresi iin bu deer kktr ve primer devrede oluan byk arza akmlar; sekondere eksik yansyacak ve Rle yanl alabilecektir. Yanllk, yine trafo gc seimindedir. Bu rnek iin doru seim Nn= 60 olmaldr.

5) Akm evirme Oran (Akm Oran) [ k ] Yukarda da sz edildii zere, akm trafolar, primerden geen akm deitirerek (genellikle klterek) sekonder devreye aktaran cihazlardr. Primer akmn hangi oranda deitirildiini belirleyen sayya, (k) o Akm Trafosunun Akm Oran denir.
Trafolarda bilinen Amper - Sarm Yasas na gre, primerden geen akm ile primer sarm saysnn arpm, sekonderden geen akm ile sekonder sarm saysnn arpmna eit olmak durumundadr. Bu yasa; IP x p = Is x s eitlii ile ifade edilir. Eitlii

Ip Is

s p

eklinde dzenlersek, bu eitliin birinci taraf Akm Oran, ikinci taraf ise Sarm Oran olup eittirler.
Akm trafosunun bu karakteristik deeri, sarm saylar veya sarm oranlar ile deil, primer ve sekonder akmlar veya (Ip/Is eklinde) akm oranlar ile ifade edilir. Akm trafo plakalarnda, akm deerleri genellikle ayr ayr yazlr. 11

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar rnein; Primer akm : 40 Amp Sekonder akm : 5 Amp Oysa; proje, malzeme siparii, arza bildirimi vb. pratik uygulamalarda genellikle akm oranlar, Ip/Is eklinde ifade edilir.Burada Ip aada belirtilen standart akm deerlerinden biri ve Is (genellikle) 5 Amp dir. rnein; 20/5 , 50/5 , 150/5 , 100/5 . vb. Ancak uygulamada birden ok, primer ve/veya sekonder sargl akm trafolarna da gerek duyulmaktadr. 50-100/5 , 50/5-5 , 50-100/5-5 ekillerinde belirtilen bu ok sargl akm trafolar, ayr bir alt balkta incelenecektir.

6) Anma Akm Deerleri [k] Akm Trafolar karakteristik deerler ynnden belirlenmi standartlara gre retilirler. Primer ve sekonder akm iin standartlarn belirledii deerler aada verilmitir.
[Ip] Primer Akmlar (A) 5 10 12,5 15 20 25 30 40 50 60 75 100 125 150 200 250 300 400 500 600 750 1000 1250 1500 2000 2500 3000 4000 5000 6000 7500 [Is] Sekonder Akmlar (A) Sekonder akm iin belirlenen standart deerler 1 Amp, 2 Amp veya 5 Amp dir. Ancak genellikle kullanlan sekonder akm 5 A.dir. zel amal baz trafolarda 1, veya 2 Amp olarak farkl sekonder akmlar tercih edilebilir. rnein baz hallerde tank koruma akm trafolar sekonder akm 1 Amp olarak seilebilmektedir. Sekonder akmn ok uzun mesafelere tanmas gerektii dier hallerde de , sekonder akm 1 Amp olarak seilebilir

7) Termik Anma Akm [ Ith ] Oluan ksa devre akmlar , akm trafolarn termik bakmdan zorlarlar. Termik anma akm ; bir akm trafosunun; 1 saniye sreyle, zarar grmeden tayabilecei maksimum akmn etkin deeri olarak tarif edilir.

12

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Standartlarda bu deerin ; primer akm anma deerinin 100 kat olmas ngrlmtr. Bu deer Ith=100 In olarak gsterilir. Gsterilmemesi durumunda da bu deer geerlidir. Akm Trafosunun kullanld noktadaki ksa devre akm deeri ve devre koruyucularn; arzay temizleme sreleri dikkate alnarak yaplacak hesaplamalar sonucunda; gerek grlmesi halinde; daha byk termik anma akml trafolar zel olarak retilir. (200 In , 300 In vb) Termik anma akm 1 saniye sre iin tanmlanm olmakla birlikte; arza akmnn temizlenme sresi; bazen 1 saniyeden ksa ve bazen da 1 saniyeden uzun olabilir. Bu durum dikkate alnarak Termik anma akmnn aadaki bant ile kontrol edilmesi gerekir.

balantsndan t "t"sresi iinde akm trafosunun tayabilecei max.ksa devre akm belirlenir ve bu akmn, o noktadaki (bilinen/hesaplanan) ksa devre akm ile kyaslamas yaplr. Bulunacak Ik deeri o nokta iin bilinen ksa devre akmndan bykse akm trafosunun yeterli olacana hkmolunur. Ik =

Ith

8) Dinamik Anma Akm ( Idyn ) Ksa devre akmnn ilk periyodunda; ksa devre akm en byk tepe deerine ular. Bu deer akm trafolarn dinamik olarak zorlar. Sarglar aras itme ve ekme kuvvetleri meydana gelir. Akm trafosunun bu kuvvetlere dayanmas gerekir. Bu ilk periyotta zarar grmeyen akm trafosu; izleyen periyotlarda; akm kleceinden; bunlar dinamik ynden rahata karlar. Dolays ile dinamik zorlanmay; akmn ilk periyottaki tepe deeri belirler.
Standartlarda akm trafolarnn; Termik anma akmnn 2,5 katna dayanmas ngrlmtr. zel bir imalat nedeni ile daha byk deerler alnmam ise; akm trafosu etiketinde bu deer belirtilmez. Idyn = 2,5 Ith

OK SARGILI AKIM TRAFOLARI :

a) ift Primer Sargl Akm trafolar:

Uygulamada, primer akmn zaman iinde byk farkllklar gsterdii durumlarla karlalabilmektedir. Gelimeden kaynaklanan yk artlar, sezonluk alan yerlerde rastlanan farkl ykler, yazlk konutlarn youn olduu yerleim blgeleri ve benzeri yerler, rnek olarak gsterilebilir. bu durumlarda, ift primer sargl akm trafolarnn kullanm tercih edilmektedir.

13

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Deien yke gre akm trafolarn deitirmek yerine, primer sarg balantlarnn deitirilerek sonu alnmas daha ekonomiktir. ( 25-50/5 , 50-100/5 , 100-200/5 veya 200-400/5 gibi ) Yeterli bir zm oluturmas nedeni ile bu akm trafolar genelde ift primer sargl olarak retilmektedir. ekil:8' de byle bir akm trafosunun deiik balantlar ile, primer akm deerinin deiimi gsterilmitir.

ekil:8deki balantlarn 25-50/5 akm oranl bir akm Tr. iin rneklersek;
C2

P1 C1 C2 P2

P1

25/5 olarak balant (a) da 50/5 olarak balant (b) de gsterilmektedir.

C1 P2

s1
P1

C1 P2

C2

s2
s1 s2

ekil 8de; (a1) ve (b1) ile Devre emas

(a2) ve (b2) ile Blok ema ve (a3) ve (b3) ile, akm trafo balndaki terminal kprleme emas gsterilmektedir
C2

(a1)

(a2)
P1 C1 C2 P2

(a3)

P1

s1

C1 P1

s2
C1 P2
s1 s2

P2 C2

(b1)

(b2) ekil :8

(b3)

ift primer akm seenekli akm trafo retiminin bir dier yolu da kademeli sekonder sarg uygulamasdr. Kademeli sekonder sarglarn seimine bal olarak, farkl primer akml trafolar salanm olur. rnein; ekil:9da 50-100/5 A. bir akm trafosu gsterilmi ise; (a) balants ile 50/5 Amp (b) balants ile 100/5 Amp olan farkl akm oranlar salanmaktadr. Bu tr (kademeli sargl) akm trafolarnda kullanlmayan sarglar bo braklr. Kprlenmez.
P1
P2

P1

P1

s1

s1

s2

s2

s3

s3
s1 s2

s3

P2

P2

50/5 100/5

(a
14

(b ekil :9

(c

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar Uygulama alan fazla olmamakla birlikte, ikiden fazla kademeli sekonder sarg ile, ikiden fazla primer akm seenekleri salayan akm trafolar da retilmektedir.
P1 s1 s2 s3 s4 P2

P1 s1 s2 s3 s4 P2

P1 s1 s2 s3 s4 P2

Saysal rnek : 100-200-300/5 A Etiket deerli bir trafo rneinde (a) balants ile 100/5 A (b) balants ile 200/5 A. (c) balants ile 300/5 A. Oranlar salanmtr.

(a)

(b)

(c)

ekil :10

b) ift Sekonder Sargl Akm Trafolar

Uygulamada, ayn primer akm deerinde, fakat deiik karakteristikli iki akm trafosuna gerek duyulabilmektedir. rnein, hem sekonder koruma, hem l yapmak zere iki ayr akm trafosu kullanm yerine; ayn gvde iinde yer alan, farkl karakteristikli iki demir nveye sarlm iki sekonder sarg ile sorunun zm ekonomik olmaktadr.
P1
1s 1

P1

P2

1s 2

2s 1 2s 2

1s2

2s1

P2

ekil :11 rnein: 25/5-5 , 40/5-5 , 100/5-5 vb. ift sekonderli akm trafolarnda, her sargnn gc, snf ve doyma katsays farkldr. Bu akm trafosunun tanmlamasnda her iki deer de belirtilir. rnek: 50/5-5 , Cl:1-3 , 15-30 VA , n<5-n>10

c) ift Primer ve ift Sekonder Sargl Akm Trafolar.

ift primerli ve ift sekonderli akm trafo zeliklerinin her ikisinden de yararlanlmak gerektii durumlarda kullanlr. ekil:12 'de iki primer ve iki sekonder sargl bir akm trafosunun, primer sarg balantlarnn paralel ve seri balanmas suretiyle farkl primer akm deerlerinin elde edilii gsterilmitir. rnein: 25-50/5-5 deerli bir akm trafosunda; 15

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar

(a) balants ile 25/5-5 , (b) balants ile 50/5-5 oranlar salanr. Akm trafo balndaki kprlenme balantlar ekil:8deki gibidir.
P1 C1
P1 C2
1s 1

C2 P2
P1 C2
2s 1 1s 1

P1

C1

C2

P2

2s 1 1s 2 2s 2

1s 2

C1 P2

1s

2s

2s 2

C1

1s

2s

(a)

P2

(b)

ekil :12

Deerlerin Belirtilme ekli:

Proje tek hat emas, keif listesi, malzeme talep listesi ve benzeri pratik uygulamalarda akm trafo karakteristiklerinin belirtilmesinde kullanlan format aadaki rneklerde belirtilmitir.Bu rnekler; ayn zamanda; bir akm trafosunun tanmlanmasnda mutlaka belirtilmesi gereken deerleri de gstermektedir. Akm Trafosu : 30 kV Akm Trafosu : 30 kV Akm Trafosu : 15 kV Akm Trafosu : 30 kV , , , , 50/5 , Cl:1 , 15 VA , n <5 50-100 /5 , Cl:3 , 15 VA , n>10 , 200 In 50/5-5 A. , Cl:1-3 , 15-30 VA , n <5 - n >10 50-100 /5-5 , Cl:1-3 , 15-30 VA , n <5 - n >10

Baz hatrlatmalar:
Sekonderi kademeli akm trafolar hari, akm trafolarnda sekonder ular ak braklamaz. Kullanlmayan sekonder ular kprlenir. Sekonderi kademeli akm trafolarnda ise durum terstir ve bu akm trafolarnda kullanlmayan ular ak braklr. Aksi takdirde akm evirme oran kayar. Sekonder koruma (eski tip) rlelerinin bazlarnda; tep deerini deitirirken sekonder u ak kalr. nlem almak gerekir.
Baz rlelerde ise; tep vidas skldnde sekonder kendiliinden kprlenir. Bazlarnda ise yedek bir tep vidas ile nce kprlenir ve gerekli deiiklik bu ilemden sonra yaplr.

Uygulamada az rastlanan geit tipi akm trafolar (hem geit izolatr, hem akm trafosu gibi) iki fonksiyonu bir arada yerine getirmeleri nedeni ile avantaj salar. Ancak arza durumunda temin gl ve
16

l Trafolar ve Seg. Koruma_haldun Bykdora

l Trafolar onarm sresinin daha uzun olmas ayrca barann izole edilmesini gerektirmesi; arzalanmas halinde bara tadilatn da gerektirebilmesi, vb. nedenlerle, zel durumlar dnda tercih edilmezler.