YEN SNEMALAR, YEN DALGALAR VE ULUSAL SNEMALAR Edward Yangn Ansna Giri:

Japon aratrmac Mitsuhiro Yoshimoto, gnmz film almalarnda kullanlan ulusal, uluslararas ve ulustesi kavramlarn eletirel bir bakla deerlendirdii makalesinde, genel olarak film almalarnda ulusal sinema yaklamnn artan lde problematik bir statye gelmesi ile bir dizi Asya sinemasnn ykselii ve film almalarnda ele alnmaya balamasnn ayn zamanlara rastladn belirtir. (Yoshimoto, 2006; 255). Gerekten de 80 sonrasnda ran, in Halk Cumhuriyeti(bundan sonra CHC), Hong Kong, G. Kore ve Tayvan sinemalar kendilerine zg anlatm biimleri ve film yapma pratikleri ile btn dnyada byk ilgi toplam, festivallerden dllerle dnm, derin incelemelere mazhar olmu ve dier lke sinemaclar iin esin kayna oluturmulardr. Kukusuz bu ykselite en nemli pay, szkonusu lke sinemalarnda yeni dalga yada yeni sinema gibi adlandrmalarla tanmlanan sinema hareketlerinindir. Hong Kong Yeni Dalgas veya Yeni Tayvan Sinemas gibi... Bu hareketler yalnzca szkonusu lke sinemalarnn uluslararas sanat arenasnda tannmasn salamakla kalmam, ayn zamanda bu lkelerin bazlarnn zellikle siyasi alanda olduka bozuk olan imajn dzeltmi, ulus devlet stats tartmal olan bazlarnn da ulusal sinema olarak kabul edilmesine olanak tanmtr. te yandan kreselleme syleminin problematize ettii en nemli balklarndan birisi olan ulus devlet modeli zerindeki tartmalar btn sosyal bilim disiplinlerini megul etmeye devam etmektedir. Szkonusu tartmalar hi kuku yokki ulus devlet kavram ile ilintili bir sr kavramn da tartmaya almasna neden olmutur. te gnmz sinema almalarda ulus devlet modeli ile ilgili bir kavram olarak ulusal sinemay tartmaya balamtr. Bu nedenle ulusal sinemalar ile gerekmektedir. yeni sinema ya da yeni dalga isimleri ile tanmlanan sinema hareketlerinin de eletirel bir deerlendirmeye tabi tutulmas

Bu alma 2005-2006 retim ylnda A. Sosyal Bilgiler Enstits doktora programnda Do. Dr. Nejat Ulusayn verdii ada Dnya Sinemas dersi iin hazrlanan Yeni Tayvan Sinemas balkl seminer devinin bir hayli gzden geirilip dzeltilmi versiyonudur. almann hazrlanmas srasnda eitli kaynaklarn bulunmasnda yardmc olan M. Akif nam ve Tlay Gne Kla ok teekkr ederim. Asl ad Yang Dechang olan Edward Yang 1947 ylnda domu 80 sonras Tayvan sinemasnn en nemli figrlerinden biri olmu, toplam 8 film ekmi ve Haziran 2007 ylnda da kolon kanserinden lmtr.

te bu almada, yukardaki tespitden yola klarak Yeni Tayvan Sinemas (bundan byle YTS) eletirel bir gzle ele alnacaktr. . almada YTSnn seilmesinin sebebi ise Tayvann dier zikredilen Asya lkeleri iindeki ayrks konumundan kaynaklanmaktadr. Bu konum u ekilde zetlenebilir; Hereyden nce Tayvan, Fredric Jamesonun da belirttii zere ulus devlet yaplarnn zlmeye balandnn sylendii, ulustesi(transnational) oluumlardan sz edildii bir dnemde, ulus devlet olarak tannmaya alan bir lke konumundadr.1 Tayvanl akademisyen Horn Luen Wangn belirttii gibi eer uluslar Benedict Andersonun formlasyonundaki gibi hayali cemaatler ise, Tayvan ulusu dnyadaki dierlerinden daha hayali bir ulustur. Wanga gre bu durumun 2 sebebi bulunmaktadr. Birincisi Tayvanda bulunan resmi adyla in Cumhuriyeti(Republic of China) milliyetiler tarafndan savunulan ok az lke tarafndan tannmakta ve bu nedenle kurgusal olarak adlandrlmaktadr.2 kinci olarak Tayvanl Tayvan Cumhuriyeti iddias ise henz hayata geirilememitir. (Wang; 2000, 94) Dolaysyla Tayvan hem uluslararas arenada hem de kendi vatandalarnn gznde adeta bir yok-ulus grnmndedir. te yandan tarih boyunca eitli kolonyal ynetimlerin boyunduruu altnda yaayan Tayvanda milliyetilik deiik dnemlerde farkl ekiller alm, bunun sonucu olarak adann kltrel hayat bundan olduka etkilenmitir.Konumuz olan YTS da deien milliyeti anlaylar tarafndan ekillendirilmekle kalmam kendisi de bu ekillendirmeye katkda bulunmutur. Bir dier nemli nokta uluslararas ilikiler alannda tannmayan Tayvann baka alanlarda yapt atlmlarla uluslararas camiada varolmaya almasdr. rnein 80lerde Tayvan mucizesi denen ekonomik alanda gsterilen gelime Tayvann uluslaras camiadabir nebze de olsa- kendini gstermesini salamtr. Benzer ekilde YTS sayesinde Tayvan

....Ulus sinemas meselesine dnersek. Benim iin bu, dile gre snflandrmadan baka bir anlam tamyor. Zaten iinde bulunduumuz moment artk ulusun inas momenti deil. ....Bu bakmdan Tayvan sinemas olduka kendine zg bir durum. Onlar ulus olmaya alan bir devlet ya da en azndan bir ksm yle. Gemite sahip olmadklar bir ulus fikrini gelitirmeye alyorlar, sinemalar da yle (zgven Jamesonla Sinema stne Radikal Gazetesi, 03.11.2004)
2

Szkonusu kurgusallk in Cumhuriyetinin sadece uluslaras arenada tannmamasndan dolay deil ayn zamanda onun egemenlik iddasnn da hayali olmasndan trdr. KMT rejimi kendilerinin eski Qing (Manu) imparatorluunun tmn (hatta 1921den beri bamsz bir devlet olan Moolistan Halk Cumhuriyeti dahil olmak zere) temsil ettii iddiasndayd. O kadar ki Moolistan 1961 ylnda BMye girdii halde Tayvan hkmeti onu resmi lke haritasndan ancak 2002 ylnda karabildi. (Chaohua, 2005: 102)

sinemas da Tayvann isminin uluslararas kltrel pazarda duyulmasnda ve Tayvann bir ulus devlet gibi alglanmasnda etkili olmutur. Yukarda saydmz zelliklerden dolay YTSnin eletirel bir deerlendirmesinin nemli olaca dnlmektedir. Bu amala nce ksaca YTS ncesi Tayvan sinemasnn nemli tarihsel duraklar -Tayvann siyasi tarihinin eliinde- gzden geirilecektir. kinci blmde ise YTSnin ortaya kmasndaki temel etkenler zerinde durulacaktr. Burada zellikle YTSnn Tayvandaki milliyetilik/nativizm anlay ile olan ilikisine baklacaktr. Takibeden blmde bir sinema hareketi olarak YTSnin temel zellikleri ile sinema eletirmenleri ve akademisyenlerinin gemiten gnmze yaptklar deerlendirmeler zerinden YTSnin nasl algland tartlacaktr. Bir sonraki blmde YTSn ulusal sinema kavram ile ilikisi balamnda analiz eden almalar deerlendirilecektir. Buna bal olarak YTSnin zellikle uluslararas sinemasal arenada ne kmas ve ulusal sinema rnei olarak kodlandrlmas konusundaki temel etmenlerden olan film festivallerinin rolne baklacaktr. Ve son olarak da YTS, gnmz film almalarndaki ulusal/ulustesi(national/trans-national) sinema tartmalar asndan ele alnacaktr. Siyasi Gelimelerin Inda Tayvan Sinemasna Bir Bak: Tayvan corafi ad Formosa (Portekiz dilinde gzel ada anlamna gelen lha formosadan gelmektedir) olan ve Uzak Dou Asyann gneyinde yer alan bir ada devletidir. Asrlar boyunca bir ok emperyal devletin ilgisine mahzar olmu olan Tayvan, 1895 ylna gelene kadar srasyla Hollanda, spanya, Japonya ve in mparatorluunun hakimiyeti altnda kalmtr. 1895 ylnda sona eren byk in-Japon sava sonunda in mparatorluunun yenik dmesi zerine adann sahiplii yeniden el deitirmi ve in, MaGuan anlamasn imzalayarak Tayvan Japonlara brakp adadan ekilmitir. Ayn tarihte ne tesadftr ki, Lumiere kardeler yapmlard. Tayvana sinemay Japon i adamlar getirmiti (Fon, 2002: 418). Japon kolonyalizmi altndaki Tayvanda kltrel retim Japon ynetimi tarafndan skca denetlendiinden, film retimine izin verilmemi, sadece Japonya, in, ABD ve dier Avrupa devletlerinden gelen filmlerin gsterimi yaplmtr. varlndan sz edilemez. Bu nedenle, Japonlarn adadan ekilip Kuo Ming Tang(bundan sonra KMT) rejiminin yerlemesine kadar Tayvanda yerli bir sinemann Paris Grand Cafede halka ak ilk film gsterimini

Japonyann yenilgisi ile sonulanan kinci Dnya Sava sonunda Tayvan yeni bir dneme girmitir. O yllarda indeki milliyeti parti olan KMT ile in komnist partisi (bundan sonra KP) arasnda iktidar ele geirmek iin kyasya bir mcadele devam etmekteydi. Bu mcadele 1949 ylnda KMTnin yenilgisi ile sonulannca KMT lideri Chiang Kai-shek (an Kay ek) ve yandalar inden kaarak Tayvana kmlard. Bunun sonucunda adada tek ulus, tek ideoloji ve tek lider slogan altnda Chiang Kai-shek (an Kay ek) liderliinde yeni bir rejim kuruldu. Bu yeni rejim yenilgiyi asla kabul etmediinden ve komnist partinin ynetimi altndaki ini tanmadndan tr kendi kurduu devletin gerek in Devleti olduunu belirtti ve bu yzden adn da in Cumhuriyeti (Republic of China bundan sonra C) olarak ilan etti. Tayvann dier bir kolonileme srecine girmesi anlamna gelen bu yeni dnemde rejimin ilk yllar ynetimi yerletirmekle geti. Bu amala rejim, lkedeki btn muhalif hareketleri ve bu arada siyasi parti kurulmasn da yasaklad ve bu uurda iddet kullanmaktan da ekinmedi. 28 ubat 1947 tarihinde ynetimin haksz uygulamalarna bakaldran isyanc Tayvanllara kar yaplan ve 20.000 Tayvanlnn lm ile sonulanan 28 ubat olaylar ve 1950lerin banda zellikle sol muhalifleri sindirmek amacyla gerekletirilen ve tarihe Beyaz Terr (White Terror) dnemi olarak geen olaylar 20. yzyl Tayvan tarihinde ok nemli bir yere sahiptir. inli muhalif yazar Wang Chaohuann belirttii zere KMT rejimi bir bakma Tayvan dardan bir g gibi ynetmitir denebilir. Darya kar modern milliyeti bir sylem tutturan rejim, ieride ise iktidarn kendisiyle yerel halklar arasndaki belirgin bir kltrel ve toplumsal farkllk ve ada sakinlerinin dorudan siyasal katlmlarnn sk denetimi zerine kurmutur. Bu sistemin bir gstergesi 1945 sonras anaktadan gelenlerin konutuu in lehesi olan Mandarinin zorunlu bir ulusal dil olarak dayatlmasyd. Bu durum Mandarin diline benzemeyen Minnan lehesini konuan nfusun yerli ounluuna kar tasarlanm etkili bir ayrmclk anlamna gelmekte idi3 (Chaohua, 2005:103). te yandan, Tayvanl neo marksist akademisyen Kuang Hsing Chenin belirttii zere, kinci Dnya Sava sonunda, Amerika Dou Asyada eski emperyal devletlerin yerini alarak, komnizme kar bir savunma blou yaratabilmek iin stratejik himaye blgelerinden oluan gzalabildiince geni bir yay oluturmutu (Chen,2001: 217). Sz edilen kuak iinde yer

Oysa anaktadan adaya gelenler ada nfusunun en fazla altda birini oluturuyordu ve hep aznlk konumunda kalmlard.

alan Tayvan da Amerikadan ald byk destek sayesinde uluslararas arenada kabul grerek bu dnemde BMde ini tek bana temsil etmitir. te Tayvan sinemasnn ilk rnlerini vermesi de bu srada gereklemitir. O yllarda Tayvan sinema sektrne Hong Kong sinemas hakimdi. Bir yandan ithal edilen Hong Kong filmleri salonlar doldururken dier taraftan da Hong Kong sinemasnn baarsn gren ticari firmalar kostme operalar, komedi ve romans filmleri gibi popler Hong Kong trlerini taklit eden filmler retiyorlard. Tayvanl sinema akademisyeni Leo Chanjen Chene gre KMT rejimi altnda sadece tr film yaplabiliyordu: Birincisi geleneksel deerleri ycelten propaganda filmleri, ikincisi Anaktay Ele Geirmek temal sava epikleri -ki bu filmlerin her ikisini de devletin kendisi yapyordu- ve sonuncusu ise zel firmalar tarafndan yaplan romantik komediler ve dv sanat filmleriydi (L. C. Chen; 2006, 73). Bu dnemde retilen filmlerin bir baka zellii yukarda belirttiimiz zere, KMT rejiminin inliletirme politikalar uyarnca resmi dilin Mandarin olmasndan dolay yaplan filmlerde Mandarin lehesinin kullanlmasyd. Bu da halkn szkonusu filmlere yabanclamasn getiren bir durumdu. Tayvan sinemasnn gerek bir endstri haline gelmesi 1950 sonrasnda hkmetin yerli retimi korumaya ynelik politikalar sayesinde olmutur. Bu dnemde rejim, sinemadan bir propaganda arac olarak ve kendi ideolojisini yayma amacyla yararlanabileceinin farkna varmt. Bu sebeple yabanc filmlerin ithaline snrlamalar getirilmi, in Sinema Stdyolar (China Motion Picture Studio -bundan sonra CMPS) ile Merkezi Sinema irketi (Central Motion Picture Company -bundan sonra CMPC) kurularak film retimi hzlandrlmtr. CMPS ve CMPC bir yandan btn film sanayini kontrol ederken te taraftan da propanda amal belgeseller retiyorlard. 1963-72 aras Tayvan sinemasnn altn a olarak kabul edilmektedir. Tayvann hzla modernlemeye ve ekonomik adan gelimeye balamasna paralel olarak film retimi ve film izleyici says da artmaya balamt. Bu devirde ynetim, Tayvan oluturan etnik gruplardan Minnan dili konuan ounluun da kendi dilinde film yapmna izin vermiti. zellikle Hong Kong dv sanat filmlerini taklit eden yerli film irketlerininin yapt filmler salonlar doldurmu, Hong Kong firmalar Tayvanda stdyolar kurup King Hu gibi nl Hong Konglu ynetmenleri adaya getirtmitir (Thompson ve Bordwell: 779). CMPC ise belgesellerden konulu filmlere kaym ve talyan Yeni Gerekiliinden etkilenen ve salkl realizm (healty realist) olarak adlandrlan yeni bir anlaya sahip filmler retmeye balamtr. Bu anlaya gre retilecek filmlerle sosyal gerekliin aydnlk yz

anlatlacak ve sempati, zen, balayclk, ilgi ve altruizm(digerkamlk, bakalarn dnme) tevik edilecektir (Kellner, 1998:114). Film retiminde gerek bir patlama yapan Tayvan sinema sektr 1960-1970 arasnda yaklak 1200 film retmitir. Bu dnemde, 1968 ylnda film retiminde rekor seviyeye klm ve 200 film yaplmtr. ( Fon: 426). te yandan souk savan buzlarnn zlmeye balad 70lerde Tayvann stats de deimeye balad. ABD Bakan Richard Nixonun ping pong diplomasisi sonucunda HC ile aray dzeltmesi ve tm ini temsilen HCnin BMye alnmas ile balayan bir dizi siyasi baarszlklar (Tayvann BMden karlmas, Olimpiyatlardan dlanmas vb.) yznden Tayvan ulusal bir kriz havasna girmiti (Yip,1996:809). Bu gelimelerin altnda Tayvan sinemasnn altn a da ok srmeden yerini sektrel bir krize brakmtr. Bu durumun bir ka sebebi vardr. Bu sebeplerden biri ekonomiktir. Leo Chanjen Chenin de syledii gibi Tayvanda retilen filmler derme atma bir endstrinin rnleri idi. Dk btelerle ekilen ve divan (three lounges) formu denilen daha ok romans trndeki bu filmler, olduka byk bir kr getirmekteydi. Fakat KMT sansr ve politik belirsizlik sebebiyle film alanna uzun sreli yatrm yapmaya kimse istekli deildi. Bu yzden meydan ksa dnemli vur-ka politikas ile hareket eden yapmclara kalmt (L.C. Chen: 75). te yandan yerli filmlere gre teknik adan daha ileride olan Hong Kong sinemasnn yldzlar ve film trleri Tayvan seyircisine daha cazip gelmekteydi ve bu yzden yerli filmlerden elde edilen gelir dmeye balamt. 4 Tayvann daha nce bahsettiimiz politik olarak izole edilmesi zellikle gmeydou asya piyasalarndan elde ettii geliri de kaybetmesi anlamna gelmekteydi.( Ru-Shou, 55) Tm bu ekonomik sebeplerin yannda film izlerkitlesinin deien profilinin de etkisinden bahsetmek gerekir. 60larda balayan ekonomik gelimeye paralel olarak gelien yeni kentli nfusun kltrel tercihleri ve tketim alkanlklar da farkllamt. Bu ehirli, niversite eitimi alm beyaz yakallar iin aksiyon sinemas ve romanslarn ok da bir cazibesi kalmamt dorusu. Nitekim bu yeni, okuyan orta snf iinden sinema ile ilgilenen bir kuak kmaya ve bunlarn abalar sonucu yeni bir film kltr olumaya balamt.5
4

te yandan Robert Chen Ru-Shou HK sinemasnn sadece popler tr filmlerinde deil ayn zamanda zellikle 75-79 arasnda etkili olan HK Yeni Dalgas ile de Tayvan sinemas zerinde etkili olduunu belirtir. Anlatm dili olarak realist ve ierik olarak HK toplumunundaki sorunlar ileyen bu filmler de Tayvan seyircisini olduka etkilemitir. (Ru-shou, 1998; 56)
5

Aslnda bu sre KMT rejiminin sinema konusundaki politikasn deitirmeye yneldii 1960larda balamt denebilir. Nitekim YTSnn nde gelen isimlerinden biri olan Edward Yang yetime dnemlerindeki film kltrn yle anlatyor: Onlu yalarmdayken Taipeide gsterilen filmler inanlmaz bir eitlilie sahipti, nk Milliyeti Hkmet dnya apndaki filmleri Tayvana getirebilmek iin belli lkelerin filmlerine tahsis edilen pek ok sinema salonu amt. KMT rejiminin, tm inin yasal hkmeti ve dier glere olan yakn kltrel balaryla bir dnya gc olarak ne karmak iin yrtt politikann bir parasyd bu. ...Bu da

70lerin sonlarna doru szkonusu orta snf siyasal adan keskinleerek

Tayvan

toplumunda demokratikleme dorultusunda seslerini ykseltmeye balamt. Bu durum karsnda ynetim areyi liberalleme yolunda admlar atmakta buldu. Nitekim 80lerde balayan liberalleme politikalar sonucu 1987 ylnda krk yl sren skynetim kaldrld. 6 Sinema alannda ise devlet, 1979da Ulusal Sinema Arivini kurdu, 1982de ise Altn At Film Festivali (Golden Horse FF) balatld. niversitelerde sinema blmleri ald. Yukarda aktarld gibi lkede demokratikleme konusunda yaanan gelimeler ve yurt dna zellikle de Amerikaya sinema okumaya gnderilen rencilerin etkisiyle sz konusu film kltr yava yava gelimeye balad. Bu arada KMT rejimi de kamunun demokratikleme ihtiyalarna cevap vermek iin filmler zerindeki ideolojik kontrol ve sansr gevetmeye balamt. Bunu 1983 ylnda sinemann, aralarnda bar ve diskolarnda olduu elence sektr kategorisinden kltrel sektr kategorisine girmesini salayan yeni film yasasnn kmas izledi. Yerel piyasay ele geiren HK filmleri ve giderek yaygnlamaya balayan video kaset piyasas karsnda yeni bir eyler yapmaya karar veren CMCP yukarda szettiimiz gibi ideolojik kstlamalarnda kalkmas sonucu daha farkl bir sinema politikas izleyerek farkl projelere kaplarn amaya balad. Bu yolla film yapma ans bulan gen sinemaclar birbirinden deiik projelerle filmler retmeye baladlar. Bu filmler anlatm dilleri ile modernist, ierikleri itibari ile nativist anlayn rnleri idi. Filmlere gemeden nce YTSnin knda ok nemli bir yere sahip olan nativist anlaya bir gz atalm. Tayvan Milliyetilii, Nativizm ve YTS: YTSnin ortaya k ile ilgili btn kaynaklarda vurgulanan temel faktr YTS nin hem etkilendii hem de gelimesine katkda bulunduu nativizm hareketi ile olan ilikisidir.7 Bir eit yerelci anlaytan hareket eden nativizmi anlayabilmek iin Tayvandaki milliyetiliin geliimine ksaca bakmak gerekmektedir.
Fransz, talyan, Japon ve Amerikan filmlerini haftann her gn seyredebileceiniz anlamna geliyordu (Yang,2001:193).
6

Szkonusu gelimeleri 1996 ylnda ilk defa yaplan bakanlk seimleri izledi. 2000 ylnda ise lkeyi krk yldan fazla yneten KMT ilk defa girdii seimleri kazanamad ve iktidar Demokratik Gelime Partisine (bundan sonra DPP) geti. 2004 ylnda yaplan seimleri ise DPP ve liderleri Chen Shui-bian (en u-bian) az farkla kazanmasna ramen daha sonra yaplan meclis seimlerinde KMT ve yandalarndan oluan Mavi Kanat stn geldi. Bu arada semen katlmnda da %60n altna inen bir d gze arpmakta bu da semenin mevcut siyasal durumdan memnun olmad yolunda yorumlar yaplmasna neden oldu (Chaohua: 95).Tayvan halen daha uluslararas alanda ulus devletler dzeyinde tannmamakta, sadece bir ka devletin bakent TaiPei de ofisi bulunmaktadr. 7 Szlk anlam doutanclk olan nativizme gre btn bilgiler bize doutan gelmitir -herhangi bir canl trnn yapsal ve grevsel geliiminde, yaant renme gibi edinilmi etmenlere deil, kaltmsal olanlara arlk ve ncelik verilir.Siyasi literatrde ise nativizm daha ok yerlicilik anlamnda kullanlmaktadr.

Marksist tarihi Benedict Anderson bat ya da dou avrupa ile asya milliyetilii gibi ayrmlar reddettii Bat Milliyetilii ile Dou Milliyetilii adl makalesinde, milliyetilii temelde melez milliyetilik ve halk milliyetilii ile kaynam resmi milliyetilik olarak ikiye ayrmaktadr. Andersona gre milliyetiliin en eski hali olan melez milliyetilik, tabann kolonilere giden gmenlerin oluturduu ve bu gmenlerin bazen skunetle btnleerek, bazen de iddete bavurarak, gittikleri lkelerin yerli halklarna kendilerini kabul ettirdii, emperyal merkezle eitli derecelerde din, kltr, dil benzerlikleri olsa da zamanla zgn gelenekleri, simgeleri ve tarihsel deneyimleri ile kendilerine has bir kimlik oluturduklar ve merkezi imparatorluktan ayrlmaya altklar bir eit deniz ar gmen milliyetiliidir. Andersona gre Tayvan da bu eit bir milliyetiliin gnmze zg bir ekli olarak yorumlamak mmkndr (Anderson:2001, 104-105). Sz konusu melez milliyetilik adann etnik kompozisyonuna bal olarak deiik dnemlerde farkl grnmler almtr. Bu farkl grnmleri anlayabilmek iin ksaca lkenin etnik kompozisyonundan bahsetmek gerekir: Tayvan nfusunun te ikisini oluturan kesim (yaklak %70) Kta ininin Fujian blgesinden g edenlerden olumakta ve bunlar Minnan denen bir in lehesini kullanmaktadr. Buna karlk inin Guandong blgesinden gelen ve Hakka lehesini kullananlar nfusun %15ini, 1949 ylnda adaya kaan KMT yanda mlteciler ise -ki onlar da Mandarin incesi kullanmaktadr- %13lk bir ksmn tekil etmektedir. Adann asl yerlileri olan Malayo-Polinezlerin says ise yaklak %2dir (300.000). Daha nce de belirtildii zere, KMT rejimi kendilerini btn inin gerek sahipleri olarak grdklerinden KP karsnda in milliyetilii erevesinde bir sylem ina etmiler ve btn eylemlerini ve ideolojilerini buna gre gelitirmilerdir. Bu amala in kltrn sahiplenmiler ve ada da bir inliletirme (Sinication) politikas uygulamaya almlardr.8 Bu amala yerel diyalektlerin konuulmas yasaklanm, adann kendi tarihine ait hi bir bilimsel alma yaplmasna izin verilmemi ve kltrel retim de bu dorultuda ekillendirilmitir. Byle bir yaklam ada halknn uzun yllar kendi kimliklerini zgrce ifade edememesine ve kendi kltrn gelitirememesine sebep olmutur. te yandan Kta inine kar dmanlk politikas uygulayan KMT rejimi bu dmanl krklemek iin yllar boyu ada halkna komnistlerin aday igal edecei tezini
8

Bu sahiplenme o derecededir ki an Kay ek ve yandalar inden kaarken yanlarna Ulusal Saray Mzesinden ()alnm deerli antika eserleri de almlar ve bunlar bakent Tai Peide yeni yaplan bir mzeye koymulardr. Bunun yansra Tai Peideki bir ok sokak, cadde, bulvar, alan vb yerlere de Bei Jing(Pekin)dekilerin ayn isimleri koymulardr. KMT rejiminin inliletirme politikalarnn ayrntlar iin bkz. Allan Chung From nationalizm to Nationalizing:Cultural magination and State Formation in Postwar Taiwan The Australian Journal Of Chinese Affairs, No:31,January 1994,sy:49-69

ileyip durmutur. zellikle souk sava yllarnda etkili olan bu propaganda, souk savan ertesinde KMT rejiminin in zerindeki hak iddialarnn gereklememesi sonucu Tayvanllarn hayal krkl ve aldatlmlk hislerine kaplmalarna neden olmutur. Bu durumun doal sonucu olarak da ada halk ciddi bir aidiyetsizlik ve kimlik bunalm iine girmitir. Szkonusu kimlik bunalm yeni milliyeti politikalarla giderilmeye allmtr. Nitekim sk ynetimin kaldrlmasndan sonra lkedeki liberalleme hareketleri yava yava milliyeti politikalara doru kaymaya balam, nceleri nativizm (yerelleme) ad altnda gerekletirilen bu politikalar giderek lkede Minnan lehesi kullanan ounluun lehine gerekletirilen uygulamalara dnmtr. Genel olarak Tayvanlatrma(taiwanization) ya da Minnanlatrma (Minnan-ization) olarak adlandrlan bu srete toplumsal yaamn her alannda (eitim, kltr, siyaset) grlen bir dizi uygulama, adada yaayan dier etnik gruplarn tepkisiyle karlam ve bu durum da toplumda teden beri varolan etnik gerilimi trmandrmtr. 2004 ylndaki bakanlk seimlerinden nce aralarnda YTSnin en nemli isimlerinden Hou Hsiao-hsienin(bundan sonra HHH) de bulunduu bir grup aydn bir araya gelerek Etnik Eitlik iin Birlik hareketini oluturmulardr. 9 Tayvanl sinema akademisyeni June Yipe gre sz konusu Minnanlatrma yada Tayvanlatrma srecinin ncl zellikle fikir ve kltr hayatnda kendini gsteren nativist anlaytr. Yipe gre szkonusu anlay, yukarda deindiimiz Tayvann ulusalararas alanda yanlz braklmas ve KMT rejiminin vaatlerinin bo kmas sonucu, ksmen ulusal duygularn uyan ve yerel kltrel geleneklere yeniden ilgi duyulmaya balanmas ile birlikte balayan sosyo-politik bir bilinlenmenin sonucudur. Bir kendini yanstma/ z dnm (self reflection) dnemi olarak adlandrlan bu srecin en nemli kaynaklarndan biri ise 70lerde ortaya kan hsiang tu ad verilen yerellik taraftar bir edebiyat akmdr. Bu akm yerel Minnan lehesini kullanmakta ve retilen eserlerde hayatn iinden kk insan hikayeleri realist bir slupla anlatlmaktayd (Yip, 190). te yandan K.H. Chen ise kendini yeniden keif (self-rediscovery) olarak

tanmlad nativist hareketlerin sadece Tayvana zg olmayp II. Dnya Sava sonrasnda bamszlk ve kresel dekolonizasyon hareketleri iinde bulunan btn 3. Dnya lkelerinde etkili olduunu belirtir. Chene gre Tayvan da nativizm, aslnda Japon igali karsndaki birtakm hakereketlerle balayp, zellikle 1970lerin hsiang tu edebiyat hareketi ile
9

Bu hareketin temel nitelikleri ve adada yaanan etnik gerilim hakkndaki grleri iin bkz Tensions in Taiwan Hou Hsiao-hsien, Chu Tien-hsin, Tang Nuo ve Hsia Chu-joe ile yaplan grme, New Left Review 28, July-August 2004

kristallemise de yar kolonyal bir otoriter rejim olan KMT bu hareketin gelimesine izin vermemitir.10 Bu yzden de nativist hareketin kendini gsterdii zamanlar 70 sonlar ve zellikle 80 balar olmutur (K. H. Chen; 2000, 173) . nk bu dnemde hiang Kia Cheikin lmyle iktidar devralan olu Chiang ChingKuo, Anaktann geri alnmasna hi bir olanak bulunmadnn anlalmas zerine strateji deitirerek nativist hareketi kendi rejiminin devam iin kullanmaya balamtr. (Chen,2006: 139). Nitekim lkede balayan liberalleme politikalar dorultusunda kltr ve fikir hayat zerindeki basklar kalkm, adada konuulmakta olan diller zerindeki yasaklar kaldrlm, btn kimliklere zgrlk tannmt. 1987 ylnda skynetimin kaldrlmasndan 2 ay sonra Kuo kendisinin 40 yldan fazla bir sredir adada yaayan birisi olarak artk Tayvanl olduunu ilan ediyordu. Bu bir dnemin bitip yeni bir dnemin balamas anlamna geliyordu. Artk Tayvan ynetimi tayvan milliyetiliine sk skya sarlacakt. Chene gre aday yllarca bask altnda tutan an Kay ekin inli ovenist milliyetilii adann siyasi ve kltrel yaamn derinden etkilemitir. O kadar ki yllarca bu milliyetilie direnerek ayakta kalan Tayvan milliyetilii de hegemonik gc ele geirdiinde tpk in milliyetilii gibi batan aa ynetim kadrolarn deitirip madunlara yaam hakk tanmamtr. Bu anlamda Chen an Kay ek ynetiminin soven yapsnn Tayvan milliyetiliinde yaamaya devam ettiini dnmektedir(Chen, 2000:58). 2005 ylnda Tayvan sinemas zerine yazdklar Hazine Adas: Tayvan Film Ynetmenleri kitabnda Darrell W. Davis ve Emilie Yueh Yu nativizmin YTSden nce psikolojik ve anlatsal kaynak olarak Tayvan sinemasnda etkili olmaya baladn belirtirler. Yazarlara gre daha nceden bahsedilen realist filmlerin iinde bolca nativist temalar bulunmaktadr. Sadece realist filmlerde deil tr filmlerinde de nativizmin etkisi gze arpmaktadr. rnein YTSnn belkide en nemli ismi olan Hou Hsiao-hsien(bundan sonra HHH) ile nde gelen senaristlerinden Chen Kuong Ho ve Lin Quingienin 70lerin sonlarnda ektikleri bir dizi romantik komediler de modern ile gelenekselin arasndaki farkllklar gsteren nativist filmlerdir.(Davis- Yu, 2005; 63-64) te yandan Tayvanda romandan film yapma (uyarlama) geleneinin olduka yaygn olduunu belirtmek gerekir. 1965 ile 1983 yllar arasnda nl sevda romanlar yazar Cyong Yaonun elli roman sinemaya uyarlanmtr. Bu uyarlamalardaki olay rgs deil ama
10

te yandan June Yip Tayvan sinemas ile ilgili yazd son kitabnda (Envisioning Taiwan,2004) hsiang tu hareketinin Japon igali dneminde baladn ve daha sonra 60 ve 70lerde neo kolonyalizme (amerikann varl ve amerikan ve Japon kltr emperyalizmine kar) kar bir milliyeti tepki olarak yeniden canlandn belirtir. Artk hsiang tu edebiyatnda en gze batan retorik emperyalist gler eliyle adaya getirilen modernistlemeye kar yerelliin temsilcisi olan ky yaamnn yceltilmesidir. (Yipten aktaran Li Zeng, Reading June Yips Envisioning Taiwan www.ejumpcut.org/archive/jc49.2007/Li Zeng/text.html)

evrenin ve insanlarn yaamlarnn verilmesindeki doalc yan da YTS ynetmenlerini ok etkilemitir. Gene ayn ekilde, YTSnin ilk rneklerinden saylan ve ayr ynetmenin (HHH, Zeng Zhuang-xiang, Wang Jen) ektii ksa ykden oluan Sandwich Adam (The Sandwich Man, 1983) adl film, nativist edebiyatn nde gelen yazarlarndan olan Chun-ming Huangn yksnden sinemaya aktarlmtr (Kellner: 104). Bunun yan sra dier bir ok YTS rnei nl nativist romanlardan uyarlanmtr. Daha sonradan YTSnin en nde gelen figrlerinden olacak olan HHH nativist anlayn edebiyatdaki ncs hsiang tudan en ok etkilenen ynetmenlerden biridir. yle ki HHHnin daha sonra birok filminde beraber alaca senaryo yazar Wu Nien-jen de nativist gelenein o yllardaki gen temsilcilerinden biridir (L. C. Chen: 76). YTSnin bir dier nemli ynetmeni Edward Yang da kendi yetime dnemlerinde, zellikle film yapma pratikleri asndan talyan Yeni Gerekiliinin etkisinden bahsetmektedir (Yang: 193-194). Bu anlamda YTS ynetmenlerinin talyan Yeni gerekilii ile yerelci nativist anlay birletirdikleri ya da nativist hareketteki kk insan hayatlarnn ele aln ile Neo-realizm anlay arasnda paralellik kurduklar sylenebilir. Yeni Tayvan Sinemasna Farkl Yaklamlar : Kukusuz bir toplumsal halet-i ruhiye ya da ideololojik duygu yaps olarak nativizm YTSnin ortaya knda ok nemli bir yere sahiptir. Ama Kuan Hsing Chenin de belirttii zere bu durum sadece nativizm ile aklanabilecek bir fenomen deil ayn zamanda sinema endstrisinin ve sinemasal aygtn isel mantnn da rol oynad bir srecin sonucudur. Daha nce de bahsettiimiz zere zellikle 70lerde blgede kk bir Hollywood olmaya aday Hong Kong sinema endstrisi Tayvan sinemasna tamamen hakim olmutu. Buna ek olarak video kaset furyasnn ortal kaplamas ile sinemaya giden izleyici says iyice azalmaya balamt. Seyirci ile alakal bir dier durum ise deien seyirci profili idi. Ekonomik alanda bir gelime yaayan toplumda kltrel alanda liberalleme politikalar sonucu yeni bir okuyan kentli kitle ortaya kmt. karlmaya balanan sinema dergileri, dzenlenen festivaller ve videodan film izleyebilme sayesinde ciddi bir film kltr ortam olumu, Avrupa sanat sinemas rneklerini ve bamsz yapmlar rahata takip edebilen farkl bir izlerkitle ortaya kmtr. Artk bu izlerkitleyi eski kuak ynetmenlerin klielerle dolu ka (eskapist)filmleri tatmin etmemekteydi. Chene gre YTSnin oluumu, tarihsel olarak btn bu ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel etmenler tarafndan stbelirlenmitir(K.H.Chen, 2000:176).

HK sinema endstrisi karsnda yenilen yerli endstriyi canlandrma abas sonucu CMPCnin bandakiler strateji deiikliine gitme karar almlard. Buna gre farkl ve deiik projelerle gelen gen film yapmclarna ans verilmesi ve en az bte ile en az riskin gze alnmas amalanmt. Bu yzden CMPC bir dizi portmanto filmler yaptrmaya karar verdi. Szkonusu karar uyarnca nce 1982de In Our Times(Bizim Zamanmz) filmi yapld. 4 ayr ynetmen(Tao Dechen, Edward Yang, Ko Yicheng ve Chang Yi) tarafndan anlatlan drt ayr hikayeden olusan film, srpriz bir ekilde byk ilgi grm giede de iyi haslat yapmt. Bir yl sonra yaplan Chen Kuong Hunun ynettii Growing Up(Bymek) ve gene bir ykl portmanto filmolan Sandvi Adam(Sandwi Man) da ayn derece de ilgi grp iyi bir gie elde etti. Her filmi yapan ynetmen, senarist, kameraman, oyuncu, kurgucu, ses teknisyenleri daha sonra btn YTS filmlerinde greceimiz isimlerden oluuyordu. Her filmde kendilerinden nceki sinemadan farkl idi. Her filmde de yar profesyonel ya da amatr oyuncular yer alyor, filmler klasik anlat yapsndan farkl film dillerine sahiptiler. 11 Tayvanl film eletirmeni Wu Chi-Yene gre YTSnin yenilii iki temel kategoride zetlenebilir; birincisi, gereklik duygusu ile birlikte yerellikten gelme bir tarihsel materyal(tema, karakter vb.) kullanmdr. Dieri ise mis-en scene, kesme, anlat yaps, sekans ekim, izgisel (linear) olmayan anlat ve eletirel sosyal gerekilie referans veren yeni bir sinema dilinin aratrlmas ve yaratlmasdr (aktaran K. H.Chen, 2006 :140). Yukarda tanmlanan fikirler YTSn ele alan yabanc yazarlar tarafndan da farkl tanmlamalarla paylalmakdr. rnein Amerikal K. Thompson-D. Bordwell ikilisine gre YTS ynetmenleri gevek, episodik anlatmlar ve daha ok profesyonel olmayan oyunculara yer veren toplumsal eletirilerde bulunan filmler yapmlardr. Bu ynetmenler filmlerinde tpk 1960larn Avrupa sanat sinemasnda olduu gibi yklemede eksiltili yaklama dayanan, geri dnler (flashback) ve fantezi sekanslar ieren bir anlatm kullanrlar (Thompson-Bordwell: 780). Bir baka Amerikal akademisyen Douglas Kellner de benzer zellikleri vurgulamaktadr. zellikle HHH ve Edward Yangn filmlerinde paral sahnelere dayal blnm anlat, uylamlara dayanmayan (unconventional) epizodik anlat
11

Tayvan sinemas zerine uzman akademisyenler Chris Berry ve Fei Luya gre 1982de yaplan In Our Time

YTSnn filmcilerini bize tantrken, Growing Up YTSye giden yolu aar ve Sandwi Adam ise YTSnin baladn ilan eden film olur.(Berry ve Lu, 2005;6)

kesmeleri ile anlaty ina eden, paralar bir araya getiren ve bylece izleyiciyi filmi okumaya zorlayan bir yk yaps vardr. Bu filmlerde uylamsal olmayan balang ve sonlara rastlanr. Baz sahneler ar derecede uzundur. zellikle Hounun sahnelerinde kamera sabit iken, Yangn filmlerinde ise karakterler genelde erevenin kenarlarnda ve hatta bazen ereve dnda konumlanr. Diyaloglar ounlukla st ste binmitir ve her zaman grntlerle ilikili deildir. Bu filmlerde daha ok dar mekanlar tercih edilmi ve doal k ile sradan insanlarn gerek yaam alanlar ve alma yerleri kullanlmtr. Ayrca genelde amatr oyuncularla allm ve dil olarak da hangi blgede ekiliyorsa orann kulland lehe olmasna dikkat edilmitir. Alt snflarn, kadnlarn, genliin ve farkl marjinallemi ve bask altndaki gruplarn problemlerinin yansra, Tayvan tarasnn ve kent yaamnn daha nce ele alnmam ynleri ilenmeye allmtr (Kellner: 107). YTSnn ilk dnem filmlerinde en gze arpan zelliklerden biri biz sava sonras kua, nasl bydk temasnn ok fazla ilenmesidir: Irz Tohumu (Ah-Fe, 1983); Feng Kueli Olanlar (Boys from Feng Kue, 1983); Bymek (Growing Up, 1983); Yazn Bykbabamlarda (Summer at Grandpas, 1984); Rzgarda Toz (Dust in the Wind, 1986); Taipei Hikayesi (Taipei Story, 1985); Yaamak Zaman, lmek Zaman (The Time to Live, The Time to Die, 1985); gibi btn bu filmlerde, bir taraftan sava sonras kuan ergenlik hikayelerine odaklanrken bir taraftan da deien politik ve ekonomik evrelerin tasviri yaplmtr. Chene gre YTS ynetmenleri bir dnemden dierine olan deiimin tarihi konusuyla ok ilgilidir. Tarm toplumundan sanayi toplumuna, yoksul tara yaamndan kentli olana, inli siyasi kimliinden Tayvanl siyasi kimliine.... (K.H.Chen,2006:140). Film hareketlerinin temsilcilerinde grlen ortak davran, kollektif eylem, yardmlama ve dayanma gibi zellikler YTS ynetmen ve senaristlerinde de vardr. Daha ncede sylediimiz gibi YTS ynetmenleri beraber film antolojileri yapmlar, birbirlerinin filmlerini desteklemiler (rnein HHH, E. Yangn Taipei yksnde ba erkek oyuncudur ve onun Terrorizer filmini desteklemek iin evini ipotek ettirmitir) zaman zaman ortaklklar kurmulardr (gene HHH ve Edward Yang alternatif bir yapm ve datm a kurmaya almlardr). Fredric Jamesona gre son dnemlerdeki sinema hareketlerinin ortak bir zelliini YTSde de grmek mmkndr. Jamesona gre hareketi oluturan filmler ortak bir tavra sahiptir, ama zellikle bir ya da birka ynetmenin ortama damgasn vurduu grlr. Bu

duruma, Yeni ran Sinemasndan Abbas Kiyerstemi, Mohsen Mahmalbaf, Dogma hareketinden Lars Von Trier, Koreden Kim Ki Duk, Balkan Sinemasndan Emir Kusturicann ne kmas rnek verilebilir. Tayvan sinemas iin ise burada iki ismin gze arpt grlmektedir. Bunlar HHH ve Edward Yangdr. Oysa K.H. Chene gre yeni sinemasal dil kullanmak ya da toplumsal sorunlar ilemek gibi zellikler sadece YTSye zg deildir. Chene gre YTSnin zgnl Tayvanll kurmak ve onu tarihte yeniden kefetmektedir.(K.H.Chen:2000;174) Davis ve Yuehe gre ise YTS, balangta HK ve Hollywoodun ithal filmlerine kar yerli alternatiflerle seyirciyi kendine ekmeyi ve bu ekilde Tayvan piyasasnda kar hegemonya kurmay amalyan kollektif bir hareketdi. Ama sanatsal ve ideolojik adan gsterdikleri performansa karlk ekonomik adan hi bir zaman belirleyici olamadlar. (Davis ve Yueh, 64) Bu yzden muhafazakarlar tarafndan Tayvan sinemasn batrmakla sulanmlardr. Bu sulamalara karlk vermek ve devletin sinemaya olan ilgisizliini eletirmek iin 53 sinema alan bir araya gelerek 1987 ylnda Tayvan Sinemas Manifestosunu yaynlarlar. Ne gariptir ki sanat hareketlerinin kn haber veren manifestolarn tersine bu manifesto ile YTS kendi lmn ilan etmi gibidir. Nitekim manifestonun beklenen etkiyi yaratmamas zerine, imza atanlarn byk ounluu sinema alanndan ekilir, reklam sektrne ve televizyona geerler. Tayvan Yeni Dalgas m Yeni Tayvan Sinemas m? YTSyi deerlendiren almalarda farkl adlandrmalarla ve farkl dnemlendirmeler yapldn grmekteyiz. Baz kaynaklar YTS demeyi tercih ederken (Douglas Kellner, June Yip,Kuan-Hsing Chen) bir ksm aratrmac ise bu sinemay Tayvan Yeni Dalgas (Thompson-Bordwell, Jane Yu vb.) olarak adlandrr. Kukusuz bu durum sinema hareketleri ile ilgili fenemonolojik bir tartmay da beraberinde getirmektedir.12 rnein Thompson ve Bordwell dnya sinema tarihi ile ilgili yazdklar kitaplarnn Tayvan sinemas blmnde bu sinemay neden Tayvan Yeni Dalgas olarak adlandrdklarnn ip ularn verirler. Onlara gre; 1950lerde Fransa, 60larda Dou Avrupa, 70lerde Almanya da ortaya kan Yeni Dalgalarda olduu gibi 80lerde de Tayvan, eitimli ve ilgili seyirci kitlesi ile ulusal bir sanat sinemasna hazrd... Dier bir ok Gen Sinema gibi
12

Bu almada giremeyeceimiz sinemada akm/hareket kavramlarnn deerlendirilmesine ilikin bir alma iin bkz.Emrah zen, Trk Sinemasnda Akm-Hareket Deerlendirmelerine Toplumsal Gerekilik Akm zelinde Eletirel Bir Bak ve Bir Model nerisiA.. LEF Yllk 1999.

Tayvan Yeni Dalgas da yeni gelenlerin ucuz ve abuk filmler yapmasn yreklendiren endstrideki krizden yararlanmdr (Thompson-Bordwell: 779). Grld zere burada Thompson ve Bordwell Yeni Dalga tanmyla, endstrinin iinde bulunduu kriz sonucunda yaplan, canl, hayatn iinden ve dk bteli filmler ile dikkat eken ulusal sanat sinemalarn anlamaktadr. Oysa YTS zerine bir inceleme kaleme alan Douglas Kellner Yeni Dalga terimine eitli sebeplerle kar kmaktadr. Ona gre 1982-83lerde balayp 90larn sonuna kadar olan filmleri Yeni Dalga olarak tanmlamakla bu filmlerin sonuna gelindii sylenmi olmaktadr. Ama Yeni Dalga olarak tanmlanan 1980 dnemi filmleri daha nceki Yeni Dalga filmlerinin parametrelerini aan yeni bir Tayvan sinemasn gelitirmek iin n koullar retmitir. Bu sinema 1990larda da hayli grnrdr ve nceki hareketi ama potansiyeli asndan zengindir. Yani Kellnere gre bu anlamda biten bir ey yoktur. Kellner Yeni Dalga terimine bir baka sebeple daha kar kmaktadr. Ona gre bu terim artk bir dizi filmi ekillendiren bir pazarlama terimi, giderek Peter Wollenin ileri srd gibi, uluslararas kltrel piyasaya yeni taze girileri tevik eden bir terim olarak kullanlmaya balanmtr. Kellner Ang Lee gibi baz Tayvanl ynetmenlerin dnya pazar iin film retip, dnya kltrnn sinemasal tekniklerini ve temalarn kullanmalarn buna rnek olarak vermektedir. Oysa ona gre YTSnin en iyi taraf, tamamen Tayvanl olarak, ada Tayvan toplumsal yaamnn gerekleri ve problemleri ile ilgilenen, ortak stil ve temalara sahip ulusal bir sinemay gelitirmeye almasdr. Kellnerin Yeni Dalga terimine kar kmasnn nc nedeni ise , dalga metaforunun, nce bir anda patlayarak zirveye ulaan ve sonra her taraf kpk yaparak arkasnda hi bir iz brakmadan kaybolmay akla getirmesindendir. Ona gre byle bir imge sinemasal retim ve tarih iin belirsiz bir metafordur (1998:101-102). YTS filmlerinin neler olduu ya da YTS denildiinde hangi dnemlerin kastedildii konusunda da farkl grler bulunmaktadr.Herkes YTSnn 1982 ylnda yaplan In Our Time(Bizim Zamanmz) filmi ile baladnda ortaktr ama bitii ya da bitip bitmedii konusunda farkl grler bulunmaktadr. Kimilerine gre YTS 1986 ylnda yaplan All for Tomorrow (Her ey Yarn in) filminin ekilmesi ile birlikte sona ermitir. Chen Kuo Fu ve HHHnin birlikte ynettii ve Tayvan ordusunun genleri askere ard bir reklam filmi olan All for Tomorrow, zellikle Tayvanl bir ksm eletirmen ve yazar tarafndan oka eletirilmi ve bu filmle YTSnin ld ilan edilmitir (K.H.Chen; 2000,173).

te yandan Kellnerin grlerinin tersine szkonusu hareketi Tayvan Yeni Dalgas olarak tanmlayan Tayvanl eletirmen ve festival direktr Jane H. C. Yuya gre Tayvan Sinemasnda lk Dalgay oluturan hareket daha nce akladmz Tayvan Film Manifestosu ile sona ermitir. Yuya gre 87 ylndan sonra aralarnda Ang Lee, Tsai Ming Liang(TML) ve Yi Chih Yen gibi sinemaclarn da olduu kinci Dalga balamtr. (Yu, From New Wave to Independent:Taiwan Cinema 1982-2002, www.?)13 Ancak bu sinemaya ister YTS diyelim isterse de onu Tayvan Yeni Dalgas olarak grelim yukardaki deerlendirmelerin hepsinde ulusal sinema vurgusunun ortak olduu grlmektedir. YTS rnekleri uluslararas arenada kabul grmeyen bir lkenin ulusal sinema akm olarak deerlendirilmekte ve bu kabln zerinden deerlendirilmektedir. Nitekim Fredric Jameson da konuya ulusal sinemalar asndan yaklamaktadr: Ulus sinemalar deyince benim aklma ncelikle dnemler geliyor. 1930'larda Fransz sinemas, 1960'larda Polonya sinemas, 1980'lerde ise Tayvan sinemas diyeceim... Bu soru da yeni dalgalar nedir? sorusuyla rtyor, sosyolojik, ekonomik, artistik anlamda. Fakat yeni dalgalar ve Fransz Yeni Dalga's biraz da avangard sinemalarn mahsulyd. Artk avangard'lar yok. O bakmdan Trkiye'nin de iinde olduunu dndm yeni beliren ulusal sinemalar avantgard sonras ulusal sinemalar olarak ilgimi ekiyor (Jamesonla yaplan grme, aktaran zgven, 2004). Burada dikkati eken nokta Jamesonun yeni dalgalar daha ok avangarde ile ilikilendirirken Kellnerinkine benzer ekilde gnmzde ortaya kan yeni sinemalar avangard sonras yeni ulusal sinemalar olarak nitelendirmesidir. Ulusal Sinemay Pazarlamak: Yukarda Kellnerin deindii bir noktann ulusal sinemalarn tanmlanmasnda Yeni Dalgalarn oynad rol asndan olduka nemli bir sorunsal belirttii sylenebilir. Kellnere gre kreselleen dnyann uluslararas kltr pazarnda tannmak iin kullanlan en etkili pazarlama yollarndan biri, filmlerin yeni dalga ya da gen sinema hareketi vb. tanmlamalarla, uluslararas kltr piyasalarna karlmasdr. Bu anlamda zellikle festivallerin byk ilevi olduu grlmektedir. Benzer ekilde Bill Nicholsda yeni sinemalarn kefinde ilk ne srlenin, genellikle, szkonusu filmlerin bir festival tarafndan kefedilmi olmalar nedeniyle uluslararas dzeyde ilgiyi hak ettikleri iddias olduunu
13

90lardan sonraki filmleri Yeni Yeni Tayvan Sinemasadyla anan baz almalara da rastlanmtr.

belirtir (Nichols,1994:16). Burada hem Nichols hem de Kellnerin yeni sinemalarn film festivalleri ile olan ilikisini ele alrken deinmedikleri bir nokta bulunmaktadr. O da film festivallerinin ulusal sinemalarla olan ilikileri konusudur. Thomas Elsaesser gnmzde Avrupa sinemasnn durumunu ele ald kitabnda avrupa sinemasnn film festivalleri ile olan ilikisine de bakar. Ona gre olduka avrupal bir kurum grnmnde olan film festivalleri balangta olduka politik ve ulusalc ilikilere sahiptirler. rnein Venedik film festivali Benito Mussolininin emri ile faizmi btn dnya apnda legalize etmeye ynelik bir propaganda arac olarak faaliyete balamtr.14 Nitekim sz konusu propagandaya kar Fransa da Cannes Film Festivalini yaratmtr. Benzer ekilde gnmzde Dou Avrupann en nemli Film Festivali olan Karlovy Vary sosyalist film retimi iin yeni kurulmu olan ulusal ek film endstrisinin vitrini grevini grmek amacyla kurulmutur (Elsaesser, 2005; 89). II. Dnya Sava sonrasnda ise misyonlar deien film festivalleri artk Hollywood hakimiyetine kar ulusal sinemalar iin alternatif bir gsterim alan yaratmak ve bu ekilde Hollywoodla mcadele etmek amacna hizmet ediyorlard. Sre ierisinde Hollywoodun dikey olarak entegre olmu kresel oklu medya devleri iinde etkinliini arttrmas karsnda film festivalleri alternatif ya da muhalif, kresel bir film izleyicileri topluluu olarak ulus ar izleyicilere bir yer am ve sanat sinemas ile klt sinemann uluslararas pantheonunu ina etmitir (Wu, 2004: 8). Sinema almalarnda ulusal film kavram problematize edilmeye balandka ulusal sinemalarn kaleleri olarak ilev gren film festivallerine de daha eletirel bir gzle baklmaya balanmtr. rnein Kanadal akademisyen Liz Czacha gre film festivalleri zellikle ulusal kanonlar oluturmak sureti ile ulusal sinemalarn inasnda nemli bir rol oynamaktadrlar. Ona gre filmlerin ulusal kanonlardan karlma yada iine dahil edilme sreci ile film festivallerine seilme sreci arasnda bir takm ortaklklar bulunmaktadr. Film festivalleri bu anlamda filmlerin rekabeti kadar ekilllenmesinde ve belirlenmesinde nemli bir mecra olan ulusal kanonlar desteklemektedirler (Czach, 2004; 78). Czacha gre nasl ulusal kanonlar olutururken baz filmleri dahil edip bazlarn darda brakyorsak, film festival programlarnda da benzer ilemler uygulanmaktadr. Czach Kanada ulusal sinemasnn oluturulmasn Toronto ve Montreal Film Festivalleri rneinde irdeler. Czacha
14

1939 ylnda yaplan festivalde herkesin favorisi olan Jean Renoirin La Grande Illusion filmi yerine byk dl olan Altn Aslann alman filmi Olympia(ki Joseph Goebbelsin Propaganda Bakanl tarafndan finanse edilmiti) ile ynetmenliini Mussolininin kendi olunun yapt Pilot Luciano Serra adl filmler arasnda paylatrlmas bata Franszlar olmak zere btn uluslararas camiay kzdrm, Franszlar yarmadan ekilirken, uluslararas jride yer alan Amerikal ve ngiliz jri yeleri de szkonusu karar protesto ederek istifa etmilerdir.(Benjamin Craig, History of the Cannes Film Festival http://www.cannesguide.com/basics/history/ eriim tarihi:17.05.2008)

gre ulusal sinema iin yaplan bir programlamada btn bir ulusal sinemay temsil etme iddias olduundan geni bir yelpazede btn sinemasal trler ve pratikler sergilenmektedir. rnein Toronto Film Festivalinde Kanada sinemas ile ilgili hazrlanan blme (Perspective Canada) btn sinemasal trlerden rnler(belgesel, konulu deneysel, ksa film vb.) konulmutur. Czacha gre bu programa konulan filmler, artistik kalite, beeni yada yetkinlie gre deil Kanada ulusu ve sinemas iin neyin iyi olacana karar veren politik ve ideolojik bir ajandann rehberliinde seilmilerdir (Czach, 84). Film festivalleri ile ulusal sinema arasndaki iliki daha festivale girecek filmlerin seiminden itibaren balayan bir sretir. Thomas Elsaesserin de belirttii gibi ilk film festivallerinde yarmaya katlacak filmlerin seimi film endstrisinin temsilcilerinden oluan ulusal seim komitelerine kalmt. Seilen filmler lkeleri temsil ettiinden, ulusal komitelerin siyasi-diplomatik kayglar n planda tutarak yaptklar seimler daha ok spor msabakalarndaki semelere benziyordu (Elsaesser, 90). Her ne kadar bu yntem 1972 ylnda Cannes film festivalinin gsterilecek filmleri seme iini festival direktrne brakmas ve bu uygulamay dier festivallerin takip etmesi ile ortadan kalkm olsa da, festivallerin filmleri ulusal etiketine sokma abalar bitmemitir. Tayvanl akademisyen Chia-chi Wuya gre, film festivallerinin Hollywoodun ticari filmleri ile rekabet ettii srete ulusal kavram uygun bir snflandrma etiketi olduu kadar pragmatik bir promosyon arac olarak da i grmektedir. Festivaller bir filmi daha yar artnamelerinden itibaren ulusal kategorisine sokmaktadrlar ki bu da bir ulusal kimlie ayrlmanz anlamna gelmektedir. rnein bir filmi bir festivalde yartrabilmek iin yar artnamelerinde belirsiz yapmlar (entity) engellemek iin koyulmu, asl lke(country of origin) ve asl dil(original language) gibi sorular yantlamanz gerekmektedir. Bill Nicholsa gre bir festivalde filmler yan yana geldiinde ve asl lkesine gre sralandnda ulus devlet bizim allegorik okumalarmz iin doal bir hedef olmay desteklemektedir. Yani bir festivalde yarmac ya da katlmc olarak varolmakla filmler kendilerinin ulusal alegoriler olarak ina edilmesine izin veriyorlar demektir (Nicholsdan aktaran Wu: 9). Wu Nicholsn bu grlerini , Fredric Jamesonun btn nc dnya metinlerinin ulusal alegoriler olarak okunabilecei yolundaki nl makalesinin nda yeni bir deerlendirmeye tabi tutuyor. Bilindii zere Jameson bu ok nl makalesinde, btn nc dnya edebiyatnn (metinlerinin) ulusalc alegoriler olarak okunabileceklerini savlar(Jameson, 1994: 21). Bu iddia zellikle nc dnyal yazarlar tarafndan btn

nc dnyay ideal bir muhalif milliyetilik (ulusalclk) eklinde tektipletirdii iin oka eletirilmitir.15 Oysa Wuya gre bu tespit Tayvan sinemasnn festivallerdeki konumu asndan -paradoksal bir ekilde- dorudur. nk Tayvan sinemas Tayvann politik alanda eyalet ya da alt lke(sub national) sayld bir dnemde film festivallerinde alegorik olarak ulusal sinema olarak alglanm, bu da Tayvann ulusal statsn glendiren bir olay olmutur. Szkonusu alglamada YTS etiketinin de phesiz nemli bir katks olmutur. Wu bize YTSnin festivaller balamnda nasl ulusal sinema statsne ykseldiini rneklerle anlatmaktadr. Ona gre YTS hareketi hem ierik hem de biim asndan yeniliki bir hareket olduundan lkede muhafazakarlarla bir tartma balatmtr. Ki lke tarihinde ilk defa sinema nemli bir tartma konusu olmaktadr. Bu tartma ise uluslararas kltr piyasalaryla, zellikle de festivallerle yakn ilikileri olan bir grup eletirmen, akademisyen vb. vastas ile uluslararas arenaya tanmtr.16 zellikle in dili, kltr ve sinemas ile ilgilenen film yazarlar ve akademisyenler tarafndan eitli gazete ve dergilerde YTS ele alnmaya baland. te yandan 80lerden sonra lkeye bir ok nl akademisyen ve sosyal bilimci davet edilmitir.17 Bu insanlara YTS filmlerinden rnekler seyrettirilmitir. Film eletirmenleri ve akademisyenler YTS sinemaclarn zaman zaman Ozu, (zellikle HHHnin filmlerini) zaman zaman da Antonioni ile(daha ok Edward Yangnkileri) karlatran yazlar kaleme aldlar. Bu yazlarda oka ulusal sinema, yeni dalga ve author kavramlar kullanld. Film festivallerinde yava yava Tayvan filmleri yer almaya, nde gelen ynetmenler iin retrospektifler dzenlenmeye baland. Kukusuz YTSnin festivallerde ulusal sinema statsne ykselmesi kolay olmamtr. YTS ncesinde Tayvan sinemas uluslararas FFnde zaman zaman grlebiliyor ve ou zaman HCnin basks ile festival programlarna alnmyordu. Bu dnemde Tayvan filmi gstermeyi kabul eden festival yneticileri Tayvan filmlerini inli Taipei(Chinese Taipei) ya da Tayvan/in etiketleri altnda programlarna alyorlard. YTSnin ilk filmleri de benzer etiketler altnda FFnde boy gstermeye balad. rnein Berlin FF ilk defa YTS rnei olarak HHHnin Sevmek Zaman lmek Zaman filmini 1986 ylndaki Uluslararas Gen
15 16

Bu nl makale ve ona Aijaz Ahmadn verdii cevap iin bkz. Kltr ve Toplum say:1, Kasm1995 Burada zellikle anlmas gereken bir isim Peggy Chiaodur. Amerikada sinema zerine yksek lisans ve doktora yapan Chiao, daha yurda dnmeden nce nemli bir yerel gazetede sinema eletirileri yazmaya balam, zellikle film eletirisi alannda lkenin en tannan simas olmu ve yazlar btn sinemaseverlerce yakndan takip edilmeye balanmtr. Chiao YTS sinemaclar ile uluslararas film profesyonelleri arasnda arabuluculuk grevini yapm, YTSyi tantan yazlar, festival tantm yazlar hep onun elinden kmtr. Chiao ayn zamanda uluslararas film festivalleri ile olan yakn ilikisi sayesinde YTSyi dardaki festivallerde pazarlayan programlar, retrospektifler vb. ayarlayan profesyonel bir programcdr (Wu, 2004). 17 Bu isimler arasnda Douglas Kellner, Fredric Jameson, Gayatri Spivak gibi akademisyenler Tony Rayns, Marco Mller, Wimal Disseneyake gibi Film Festivali program ve yneticileri bulunmaktayd.

Sinema Forumu blmnde gsterdiinde film hala Tayvan/in etiketi altnda idi. te yandan Avrupa ve Amerikann Nantes, Locarno,Londra, Hawai, Vancouver ve Toronto gibi orta-st snf festivallerinde birbiri arkasna YTS rnekleri gsterilmeye baland. zellikle 80 sonrasnda FFnin genel olarak asya sinemalarna olan ilgisi de bunda etkili oldu. yleki bu yllarda baz festivallerde kalc Asya sinemas blmleri oluturulmaya balanmt (Rotterdam, Vancouver vb.). Kukusuz bunda festivallerin yapld yerlerde yaayan asya orijinli seyircilerin hesaba katlmasnn ve baz festivallerin yneticilerinin asya sinemas uzman olmasnn da etkisi vardr.18 Bu arada devlet de yarmalarda dl alan filmleri ulusa baar kazandrdklar iin para ile mkafatlandrmaya balamt. Yetkililer iin filmlerin hangi stil ve temaya sahip olduklarnn da pek bir nemi yoktur. Onlar iin nemli olan dardaki seyircinin Tayvan ismini Taylanddan ayrabilmesiydi. Yukarda aktarlan i ve d gelimelerin etkisi ile YTS rneklerinin uluslararas FFnde gsteriminde nemli deiiklikler grlmeye balanmtr. rnein 1984 ve 1985 yllarnda Nantes Kta FFnde HHH Feng Kueli Olanlar(1983) ile Tayvan/in etiketi altnda yarrken ok deil bir yl sonra HHH Rzgardaki Toz(1986) ile yarmaya Tayvan etiketi ile katlabilmitir. Ama asl krlmay yaratan HHHnin Keder ehri(1989) ile Venedikte Altn Aslan almas olmutur. lk defa byk FFinden birinde YTS rneklerinden biri Tayvan sinemas olarak yarabiliyor ve btn dnya onu bu isim altnda tanm oluyordu. Bu dlden sonra dier YTS rnekleri de byk festivallerde Tayvan ulusal sinemas olarak gsterilmeye balanmtr. te yandan Czachn szn ettii kanon meselesinin YTS rneinde de ilediini syleyebiliriz. Jamesonun daha nce bahsettiimiz son yllardaki film hareketlerinde ortama bir yada bir ka ynetmenin hakim olma eilimi olarak szn ettii durumunda bundan kaynaklanmakta olduu sylenebilir. Gerek yaplan festivallerde gerek daha sonra yazlan inceleme kitaplarnda YTSden bahsedildiinde genellikle HHH ve Edward Yangn isimlerinin getii ve onlarn filmlerinin ele alnd grlmektedir. Bunun dnda kalan isimler ise ok az ele alnmakta ve ilenmektedir. Dolaysyla biz (ulustesi izleyici) YTS hareketini HHH ve Yangn filmlerinden takip etmekte ve buradan eitli sonular karmaktayz. Oysa -baz farkl grler olsa da- 1982-1986 arasnda varolan YTS
18

Uzun yllar Vancouver FFnin yneticiliini yapan ve festivalin Asya filmlerinin gsterildii Ejderhalar ve Kaplanlar blmn hazrlayan inli sinema uzman Tony Rayns, gene uzun yllar Rotterdam FFnin yneticilii yaptktan sonra Venedik FFnin bana geen sinolojist Marco Mller, asya sinemas zerine yazlar ile tannan akademisyen ve Hawai FFnin yneticisi olan Wimal Disseneyake bu isimlerden sadece birkadr.

dediimizde sadece Yang ve HHH deil bir dzine film ynetmeni ve yaklak 30a yakn filmden bahsediyoruz demektir. Buna ramen YTS ile ilgili kaynaklarn ounda bu isme rastlamaktayz. Ulusal / Ulustesi Sinema Tartmalar Ekseninde YTS Daha nce de belirttiimiz zere YTSninde iinde bulunduu asya sinemalarnn film almalarnda tartlmaya baland dnem ayn zamanda ulusal sinema tartmalarnn da tartlmaya baland dneme denk gelmektedir. Bu yzden film almalarnda asya sinemalar ele alnrken ulusal sinema tartmalarnda kullanlan kavramlara oka gnderme yapld ve ulusal sinema tartmalarnn burada da bir kere daha yaand grlmektedir. Bu tartmalardan en ilginci ise hi kukusuz genel olarak incenin deiik lehelerini konuan HC, Tayvan , Hong Kong, Singapur sinemalarnn nasl deerlendirilecei konusudur. Bu sinemalar daha nceden ulusal sinema paradigmas iinden (ulusal sinema/alt ulus sinemas) tartlrken kreselleme ve ulustesicilik tartmalarnn sinema almalarna girmesi ile birlikte ulustesi sinema tartmalar iinden tartlmaya balanmtr. Kreselleme tartmalarnn iinde nemli bir blm oluturan ulus devletin sona ermekte olduu yolundaki sylemlerin ulus devlet ve yaplarna kar getirdikleri en nemli alternatiflerden birisi ulustesi ya da ulusar kavramdr. Kavram ne srenlere gre artk ulus devlet snrlar iinde tutulamayan bir takm aklar szkonusudur. Artk sermaye, mallar,enformasyon ve i gc, yersizyurtsuzlatrlm kapitalizm sayesinde hem ulusal snrlar andrlyor hem de ulusal snrlar dnda bir alan ve bu alanda rol oynayacak yeni aktrler ortaya kyordu. Ulf Hannerze gre; artk ulustesi arenada bireyler, gruplar, hareketler, zel giriimler aktr olabilir ve gznne almamz gereken bu kk paralar deil fakat bu organizasyonlarn eitliliidir.(Hannerz, 1996:6) Sz konusu tartmann en ok etkiledii alanlardan biride sinema almalardr. Kimilerine gre zaten sinema gelecekte kanlmaz bir ekilde giderek ulustesileecektir. Birbiri ile balantl, kresel film endstrisi iinde filmlerin finansman, prodksiyonu, datm, gsterimi, iletimi ve izlerkitlesindeki son deiimler ulusal snrlarn belirsizlemesini salamtr. Zaten hemen herkesin zerinde anlat gibi kltrel bir rn ve bir meta olarak sinemann her zaman iin ulustesi karakterde olduu sylenebilir. Nitekim Stam ve Shohata gre modernitenin bir rn ve semptomu olan sinema kresel tarihin bir paras olarak ekillenmitir. Yazarlar bu anlamda sinemann balangcnn emperyalizmin

ykselii ile ayn zamana rastlamasnn bir tesadf olmadn belirtirler. Unutmamak gerekir ki sessiz film dneminin en ok film reten lkeleri olan Fransa, Almanya, ABD ve ngiltere ayn zamanda en nde gelen emperyalist devletler konumundadrlar (Stam ve Shohat: 385). Fakat film almalarnda ulustesiciliin kullanm ancak kreselleme tartmalar ile balayabilmitir. 1993 ylnda Marsha Kinder ulusal sinemann kresel-yerel ittifakna kar yeniden okunmas ihtiyacndan sz ederken ok deil drt yl sonra Sheldon Hsiang Lu inli Ulustesi Sinema derlemesine yazd nszde ulusaldan ulustesi sinemaya deien tartmalar aklarken yeni teknolojik gelimeler sayesinde etmiti bile (Higbee,2007:81). 2000 ylnda yazd Ulusal Sinemann Kstlanm Tahayyl adl makalesi ile ulusal sinema tartmalarna geri dnen Higson da ulusal sinema kavramnn kullanlln sorgularken sinemann ulusal snrlar iinde nadiren varolan kltrel ve ekonomik ilikilerini anlamada ulustesi kavramn kullanmay nerir. (Higson,2000:64) Ulustesi sinemaya ilikin bir dier alma Elizabeth Ezra ve Terry Rowdenn derledikleri Ulustesi Sinemadr. Yazarlara gre ulustesi kavram ile kresel sisteme geen artan sayda sinemacnn tahayyl ettii deien bir dnyay daha iyi anlayabiliriz.(aktaran Higbee, 84) te yandan yukarda da belirttiimiz zere ulustesi sinema almalar zellikle ince konuan lke sinemalarnn deerlendirilmesinde oka gndeme gelmitir. rnein 1997 ylnda inli akademisyen Sheldon Hsiao-peng Lunun derledii kitabn bal Ulustesi inli Sinema dr. Lu derlemenin nsznde inde sinemann balangcndan gnmze kadar olan tarihsel geliiminin izini srerek u yargda bulunur; inli ulusal sinema ancak kendi ulustesi balamnda anlalabilir. inli sinemadan konuulduunda oul ve btn bir 20.yyda devam eden bir ulustesi imaj yaratma srecinden bahsedilmelidir(S.H.Lu, 1997,3). Lu kresellemenin film yapm, datm ve gsterim mekanizmalarna olan etkisinden sz ederek zellikle blgesel ortak yapmlarn artmas ve in sinemasnn ilk zamanlarndan itibaren film ithal etmesi ve bu filmlerin btn in dilinin konuulduu yerlerde izlenmesi nedeniyle, in sinemasnn her zaman ulustesi bir yapda olduunu iddia etmitir. Lu szkonusu tanmlamann zellikle in dilinin konuulduu diyasporay darda braktn dndnden olsa gerek daha sonra bir dier inli akademisyen Yeh Yueh Yu ile birlikte yazdklar in Dilinde Film:Tarihyazm, iirsellik ve Siyaset adl kitapta in dili ile alakal yerel, blgesel, ulustesi, diyasporik ve uluslararasndaki snrlarn belirsizlemeye balad ulustesi postmodern kltrel retim ana girdiimizi ilan

kresel btn sinemalar kapsayan ok daha kavrayc bir terim olarak in dilli sinemalar(chinese language cinema) ya da sinophone filmleri terimini nerir.19 te yandan szkonusu ulusal/ulustesi sinema tartmalarnda zellikle son yllarda ortaya atlan yeni bir yaklamn daha etkili olduu grlmektedir. Bu yaklam savunanlara gre her ne kadar sinemann ulustesi alanda geerlilii olsa da , ulusal sinema kavram da tamamen ortadan kalkmamtr. Ulusal sinema ile ulustesi sinema arasnda her ikisini de reddetmeden devam eden bir ilikiler zinciri kurulmutur. Bu yaklam savunanlar YTsyi de byle bir yerden deerlendirmektedirler. rnein Kuan Hsing Chene gre gnmzde, sanlann aksine ulusalcln yok olduuna dair bir iaret bulunmamakta hatta ulusalclk ile ulustesicilik (transnationalism) arasnda bir balant olduundan sz edilmektedir. Byle bir srete YTSnin geldii nokta da buna gre ekillenmektedir. Gnmze kadar devam eden YTS nativist bir hareket olarak domu, daha sonra deien milliyeti anlay dorultusunda resmileip devletden destek grerek ortak yapmlar, yabanc sermaye finansman vb. ekillerde ulusar irketlerle ibirliine girerek nativizmini kreselletirmitir. Chene gre bu durum ulusalclk ile ulustesicilik arasndaki diyalektik gerei nativizmin eylemesini, bir meta haline gelmesini getirmitir (Chen,2006: 144). Benzer yaklam in sinemas zerine uzman film akademisyenlerinden biri olan Chris Berryde de grmek mmkndr. Berry, HHHin Tayvan lemesini ele ald makalesinde -adeta gnah kararak- bir oklar gibi kendisinin de bu lkelerin sinemalar zerine analizlerinde -ulusal sinemann daha ok bir toprak paras ulusalcl (territorial natiolism) olarak alglanmas ve modernist ideoloji ile balantl olarak ulus devlet nosyonunun geerliliini yitirmesi gerekesiyle- ulus sonras (post-national) terimini kullandn, oysa bu konuda acele etmi olduunu syler. Berry gelinen srete, ulusal olan ile ulustesi arasndaki iliki dolaymyla ulusal dncesinin terk edilmeyip zerinde yeniden dnlmesi gerektiini belirtir. (Berry, 2006: 148-149).
19

Yu ve Lu burada sinofon kelimesi ile in dili konuan btn alan kastetmektedirler. Ancak yazarlar szkonusu terimin frankofon yada anglofon sinema kelimelerinin artrd ile ayn anlama gelmediini belirtirler. Onlara gre post kolonyal sinemalar ifade eden frankofon ya da anglofon sinemalarn aksine sinofon sinemann kolonyal bir gemii bulunmamaktadr. Ayrca gene szkonusu kavramlar gibi btn dnyada tannmas ve kullanlmas szkonusu olmad iin hegemonik bir pozisyonu olduuda sylenemez. te yandan konu ile ilgili olarak yazd son makalede Lu, in dilli sinema kavram ile sinofon sinemay da birbirinden ayrarak kullanmay nerir. Lu ve Yunun in dilli sinema kavramlar iin bkz. Chinese Language Film iinde Introduction: Mapping the field of Chinese Language Cinema ed:S .H. Lu&E. Yu Lunun sinofon sinema/in dilli sinema ayrm iin bkz. Dialect and modernity in 21st century Sinophone CinemaJump Cut: A Review of Contemporary Media , No. 49, spring 2007

Berry ulus devletlerin zlp, ulustesinin ykselmesi iddialar karsnda temel alanda bu iddialar sorgulatan gelimelerin gzlendiini belirtir. Bunlar genel politik ve ekonomik alan, film retimi ve film almalar alanlardr. Ona gre alanda da ulustesinin bymesi devam etmekte ama bir yandan da ulustesi gler tarafndan tahrik edilen ulusal direnmeye devam etmektedir. Genel politik ve ekonomik alanda bir taraftan kresel ekonominin gleri ve serbest piyasa, yaylmaya ve bu anlamda ulus devletlerin izdii snrlar ortadan kaldrmaya devam etmektedir. Ama te taraftan ayn kresel gler yznden yeni ulus devletler ve yeni ulusal sorunlar ortaya kmaktadr. Beryy konumuzla ilgili olarak, ine konusan alanda artk daha fazla insann rahata dolaabildiini, daha rahat entegre olabildiini ve birbirleri ile ekonomik ibirliini artrdklarn gzlemler (Buna bir rnek inden balayarak, Hong Kong, Tayvan ve tm gney dou asyaya yaylan korsan DVD piyasasdr). Ama te yandan ayn corafyada milliyetilikler de artarak yaylmaya devam etmektedir. Berry burada daha nce bahsettiimiz Tayvan milliyetiliinin ykseliini rnek verir. kinci olarak film retimi alannda gene in dilinde retim yapan lkeler asndan bakldnda ortak yapmlarn ve ulustesi datm ve gsterim aygtlarnn yaygnlndan ve bu anlamda ulusal sinema endstrilerinin modasnn gemiliinden dem vurulur. Ama dier yandan da sadece in dili konuan lkelerde deil tm dnyada Hollywood karsnda yerli film retiminin ve film kltrnn devam ettirilme endiesinin yol at, filmlerin pazarlanmasnda ulusal sinema etiketlendirilmesinin ve buna gre yorumlanmasnn devam ettiini sylemektedir. Berry film almalar alannda da benzer zelliklerin grndn vurgular. 90l yllarda film almalarnda ulusal sinema modelinden ulustesi kavramna doru bir paradigma kaymas olduu sylenebilir. Berry bu duruma rnek olarak, yukarda zetlemeye altmz in dili konuan lke sinemalarn tek bir balk altnda toplamaya alan bir Ulustesi inli Sinemalar, in Dilli Sinemalar vb. bir takm eilimleri zikreder. Ama bu ulus devlet modelinin kaldrlp bir kenara atlmasn anlamna gelmemelidir. Ona gre ulus devlet tartmalarnda tek bir ulus devletin tekil bir kltrne dayanan eski tip ulusal sinema modeli, filmlerin ulusallkla olan ilikilerini ele alan almalarda olduka salksz bir yaklam getirmektedir. Yaplmas gereken ulusal ve sinemay ulusal sinema yaklamnn tesinde ulusaldan ulustesine kadar olan alan kapsayacak bir ekilde ok boyutlu bir ekilde yeniden problematize etmemiz gerektiidir (Berry, 155-156).

SONU: Bu alma da sinema hareketlerinin ulusal sinema ile olan ilikisini YTS rneinde ele almaya .altk. Buradan gnmzde film almalarnda deien konumlar ve kavramlar gstermesi anlamnda zerinde nemle durulmas gereken bir takm sonular ve yeni alt balklar karlabilecei grlmektedir. ncelikle gnmze tanan bir ekilde ulus devlet ve buna paralel olarak ulusal sinema tartmalarnda, zellikle kresellemenin hakim sylem olarak kendini kabul ettirdii 90larda, ulus devletin snmlendii ve zlmeye balad, buna alternatif olarak ise ulustesi oluumlarn ulusal oluumlarn yerini alaca deerlendirmelerinin yaanan srete revizyona uradn grmekteyiz. zellikle bu aamada trmana geen milliyetilikler ve yeni ulus devlet ina abalar ve buna bal kltrel hareketler, film almalarnda ulusal sinema konusunun daha uzun yllar gndemde kalacan gstermektedir. kinci olarak bu alma gstermeye almtr ki Kellnerin belirttii zere sinema tarihinde grlen yeni sinemalar ve yeni dalgalar ulusal sinema kavramnn sorgulanmaya balad gnmzde artk daha farkl bir anlam ve deer ifade etmektedir. Sz konusu yeni dalgalar ve gen sinemalar gnmzn uluslararas kltr piyasalarnda pazarlanabilecek bir meta haline gelmeye balamlardr. Bu anlamda film almalarnda eitli lke sinemalarnn yeni dalgalar ve gen sinemalar etiketi altnda tantlan filmlerine daha soukkanl ve eletirel bir bakla yaklalmas gerekmektedir. Yukardaki tespite paralel olarak film festivallerinin gnmzde geldii nokta ve tad nemin de eletirel bir yeniden deerlendirmesi yaplmaldr . Bir gre gre film festivalleri, filmlere kattklar deer ve aura ile ulusal lekte retilen filmlere uluslararas alanda dolaabilme yetkisi ve gc verdikleri iin nemlidirler(Krel,2006:60). Ama te yandan YTS rneinde gsterilmeye alld gibi, festivaller hem filmleri ulusal alegoriler haline sokarak onlar ulusal kimliine hapsedebilmekte, hem de programna aldklar filmleri bir anlamda yeni bir tr haline getirmektedirler.(Festival filmleri) Bu anlamda sormak gerekir festivallerin filmlere kattklar deer ve aurann kendisi ne kadar filmin has zelliklerinden kaynaklanmakta ne kadar bu filmlerin uluslararas sanat sinemas piyasasnda pazarlanma taktiklerinin bir sonucu olumaktadr. Btn dnyada hakimiyetini arttran ticari sinema (Hollywood) karsnda ulusal sinemalarn kaleleri olarak lanse edilen festivaller de giderek baka trl bir ticari sinemalamann ajandalar olmaya doru gitme tehlikesi tamakta olabilirler mi?

Ve belkide bu almann gsterdiini mit ettii son ey film almalarnda hakim sylem ve yaklamlar karsnda alnmas gereken eletirel tutumla ilgilidir. almamzn banda andmz Japon aratrmac Mitsuhiro Yoshimoto gnmzde film almalarnda asya sinemalar rneinde ulusal, uluslararas ve ulustesi kavramlarn eletirel bakla deerlendirdii makalesinde genel olarak balangcndan itibaren film almalarnda Hollywood ve dnyann geri kalan olarak ikili ayrma gidildiini, zellikle 1970lerde ngiliz Screen dergisi sayesinde kurumsallaan ngiltere ve A.B.Ddeki film almalar alanlarnda da asya sinemalarnn dikkate alnmadn, kreselleme ile birlikte ykselie geen ve eitli festivallerde dller alan Asya sinemalarnn bir kategori olarak film almalarnda grnmeye baladn, ama gene de bu srete asya sinemalarnn Hollywoodun tekisi olarak alglandn ve asya sinemalarnn akademik bir mesele olarak icat edilmesinin farkl ulusal sinemalar ve film pratiklerinin bir arada yaarlna olan inantan kaynaklandn belirtir. Yoshimoto film almalarnda 70lerden 90lara kadar olan eitli deiimlere ramen Hollywood sinemasnn evrensel sinemasal norm olarak kaldn syler. Ona gre gelinen noktada film almalarnda akademisyenlerden herhangi belirli bir ulusal sinema bilgisi beklenmemekte, bunun yerine Hollywood sinemas konusunda uzmanlamas ve tercihen Asya sinemasnn da iinde olduu bir sinemasal tr olarak dnya sinemasna bir yaknlnn olmas yetmektedir (Yoshimoto,258). Yoshimoto film almalarnda kreselleme kavram ile birlikte ulustesi kavramnn daha popler hale geldiini oysa bu kavramn ulustesi sermayenin acentaln tama tehlikesi olduunu belirtmektedir. Yoshimotoya gre ulustesi tanm ile ulustesi kapitalizmin yaylma zellii rtlmekte ve bu balamda ulusal sinema aratrmalar sadece homojen ya da heterojen kimliklerin temsili sorununa indirgenmektedir. Moshimoto burada hakl olarak u soruyu sorar. Milliyetiliin nostalji ve hilekalk nosyonalarna dmeden ulustesi sermayenin bunaltc gcnn karsnda filmleri ya da filmlerdeki ulusal zellikleri eletirel bir ekilde deerlendirme ihtimalimiz hala mevcut mudur?(Yoshimoto, 259) Dorusu YTS rneinde de gstermeye altmz gibi bu soru hala gncelliini korumaya devam etmektedir.

KAYNAKLAR Anderson, Benedict (2001). Bat Milliyetilii ve Dou Milliyetilii New Left Review Trkiye Sekisi., Der.,Osman Aknhay, ev.,Pelin Sral, 2001/1, stanbul: Everest Yaynlar Berry, Chris (2006). From National Cinema to Cinema and National:Chinese Language Cinema and Hou Hsiao-hsiens Taiwan Trilogy Theorising National Cinema, Der.,Valentina Vitali ve Paul Willemen , London: BFI Publishing. Craig, Benjamin History of the Cannes Film http://www.cannesguide.com/basics/history/ eriim tarihi:17.05.2008 Festival

Czach, Liz (2004). Film Festivals, Programming and the Building of a National Cinema The Moving Image, Vol:4,No:1, Spring 2004 Chaohua, Wang (2005) ki Milliyetiliin Hikayesi New Left Review Trkiye Sekisi., Der.,Osman Aknhay, ev.,Baak Can, 2005/1, stanbul: Agora Yaynlar Chen, Leo-Chanjen (2006) Cinema, Dream, Existence: The Films of Hou Hsiao-Hsien New Left Review, No 39, May-June 2006 Chen, Kuang-Hsing (2000) The Imperialist Eye Positions, No 8:1, Spring Chen, Kuang-Hsing (2000). Taiwanese New Cinema World Cinema Critical Approaches, Der.,John Hill ve Pamela Church Gibson , London: Oxford University Press. Chen, Kuang-Hsing (2001). Dou Asyadaki Amerika New Left Review Trkiye Sekisi., Der.,Osman Aknhay, ev.,Seda Domani, 2001/2, stanbul: Everest Yaynlar Chen, Kuang-Hsing (2006). Taiwan New Cinema, or a Global Nativism? Theorising National Cinema, Der.,Valentina Vitali ve Paul Willemen , London: BFI Publishing. Chung, Allan (1994) From nationalizm to Nationalizing:Cultural magination and State Formation in Postwar Taiwan The Australian Journal Of Chinese Affairs, No:31,January Davis, W. Darrell ve Yeh, Emilie Yueh-yu (2005) Taiwan Film Directors: A Treasure Island, Columbia University Press, NY Elsaessser, Thomas (2005). Film Festival Networks:The New Topographies of Cinema in Europe iinde European Cinema:Face to Face with Hollywood,Amsterdam University Press, Amsterdam Higbee, Will (2007) Beyond the transnational:towards a cinema of transvergence in postcolonial and diasporic francophone cinema(s) Studies in French Cinema, Vol:7 No:2 Higson, Andrew (2000) The Limiting magination of National Cinema iinde Cinema and Nation. Der: Mette Hjort-Scott Mackenzie, Routledge, London. Hsien, Hou-Hsiao et al.(2004) Tensions in Taiwan NewLeft Review, No 28, July-August Kellner, Douglas (1998) Exploring Society and History: New Taiwan Cinema in the 1980s Jump Cut, 42, Krel, Serpil (2006) Kresel Seyircilik, Hollywood ve teki Sinemalar Balamnda ran Filmlerinin Konumlandrlmas G.S. letiim., Ed.,Nilgn Tutal Chevirion, Haziran 2006, No:4, stanbul Liao, Gene-Fon (2002). Taiwan: In and Out of Shadows The Cinemas of Asia:Being and Becoming, Der.,Aruna Vasudev, Latika Padgaonkar, Rashmi Doraiswamy , New Delhi: Macmillan India Ltd. Lu, Sheldon Hsiang ve Yueh-yu, Emilie Introduction: Mapping the field of Chinese Language Cinema Chinese Language Film

Lu, Sheldon Hsiang (2007)Dialect and modernity in 21st century Sinophone Cinema Jump Cut: A Review of Contemporary , No. 49, spring Nichols, Bill (1994). Discovering Form, Inferring Meaning:New Cinemas and the Film Festival Circuit Film Ouarterly, vol:47/3, Spring 1994 zen, Emrah Trk Sinemasnda Akm-Hareket Deerlendirmelerine Toplumsal Gerekilik Akm zelinde Eletirel Bir Bak ve Bir Model nerisiA.. LEF Yllk 1999. zgven, Fatih (2004) Jamesonla Sinema stne Radikal Gazetesi, 03.11.2004 Ru-Shou, Robert Chen (1998) Taiwan Cinema Encylopedia of Chinese Film, Der:Yingjin Zhang, Routledge,London Stam, Robert ve Shohat, Ella Habiba (2000) Film Theory and spectatorship in the age of the posts Reinventing Film Studies , Der.,Christine Gledhill ve Linda Williams, London: Arnold Publisher. Thompson, Kristin ve Bordwell, David (1994). Film History:An Introduction, U.S.A: Mc Graw-Hill Inc.. Wang, Horng-luen (2000). Rethinking the Global and the National:Reflections on National Imaginations in Taiwan, Theory, Culture and Society,vol:17/93 Wu, Chia-chi (2004) New Taiwanese Cinema as Disjunctive Site in the Global Nexus of Capital and Culture (2004 yl Uluslararas Tayvan Sinemas konulu konferansa sunulan bildiri,) www.tnnva.edu.tw/viewtopic Eriim tarihi:28.12.2006 Yang, Edward (2001) Tayvan Hikayeleri New Left Review Trkiye Sekisi., Der.,Osman Aknhay, ev.,Devrim Denizci, 2001/2, stanbul: Everest Yaynlar Yip, June (1996). Yeni Tayvan Sinemas Dnya Sinema Tarihi, Der., Geoffrey NowellSmith, ev.,Ahmet Fethi, 2003, stanbul: Kabalc Yaynevi. Yoshimoto, Mitsuhiro (2006). National/International/Transnational:The Concept of TransAsian Cinema and The Cultural Politics of Film Criticism Theorising National Cinema, Der.,Valentina Vitali ve Paul Willemen , London: BFI Publishing. Yu, Jane H.C. From New Wave to Independent:Taiwan Cinema1982-2002, www.taiwancinema.com/ct.asp?xItem=50867&ctNode=124 eriim tarihi:08.06.2007