Ya Rejimi ve Yalarn Yeryzndeki Corafi Dal dzensiz ya rejimi Belli bir blgedeki yan yl iindeki 300 dalm dzenine

ya rejimi ad 250 verilir. 200 Yan, yl iinde aylara ve 150 mevsimlere dalm dengeli ise ya 100 50 rejimi dzenlidir. Ya dalm 0 dengesiz ise ya rejimi dzensizdir. Dnya zerinde Ekvatoral iklim, Ilman okyanusal iklim ve lkemizde Karadeniz ikliminde ya rejimleri dzenli iken, Muson, Savan, dzenli ya rejimi 300 karasal, ve Akdeniz gibi iklimlerde de 250 ya rejimleri dzensizdir. 200 Trkiyede Ya Rejimi 150 Trkiyede Karadeniz kylarnda 100 ya rejimi dzenli, dier yerlerde ise 50 ya rejimi dzensizdir. 0 Ya rejimi; akarsu rejimine tarm rnne, bitki rtsne ve toprak trne direk olarak etki eder. rnein, ya rejimi dzenli olan ekvator iklim blgesinde akarsu rejimi dzenlidir, tropikal tarm rnleri yetitirilir, bitki rts ormandr ve toprak tr laterittir. Dnya zerinde ayn miktarda ya alan noktalarn birletirilmesiyle e ya erileri (izoyet) elde edilir. Bu erilerden yararlanlarak ya haritalar elde edilir. Dnya ya dal haritalar incelendiinde u sonular ortaya kar En fazla ya alan yerler; Ekvator ve evresi ve Kongo havzalar), Muson
oc ak u ba t m ar t ni sa n m ay ha s zir te an m m a uz us to s ey l l ek im ka s m ar al k

dalar evresi. (rnek; Mula 1246 mm, Antalya 1057 mm, Iskenderun 1100 mm.) 2- Hava ktlelerinin karlama alanlar cephe ya alr. (rnek; Mula 1216 mm, Antalya 1057 mm.) 3- Yksek dalk yerler yama ya alr. (rnek; Bitlis 1057 mm Mu 870,9 mm.) Trkiyede Yan Az Olduu Yerler 1- evresi yksek dalarla evrili nemli hava ktlelerine kapal yerler a- i Anadolu ova ve platolar. (rnek; Konya 336,1 mm Sivas 419,9 mm.) b- Egede Bat Anadolu evresi (rnek; Afyon 440,9 mm.) e- Dou Anadoluda knt ovalar. (rnek; Idr 258,8 mm, Malatya 393,8 mm, Erzincan 374,9 mm.) d- Gneydou Anadolu ova ve platolar. (rnek; anl Urfa 476,4 mm, Ceylanpnar 336,8 mm, Diyarbakr 499,7 mm)

Trkiyede grlen iklimlerde hangi mevsimlerde en ok ya dmektedir? Sorunun yant tablomuzda:

EKVATORAL KLM Grld yerler: Yaklak 0- 10 enlemleri arasnda etkilidir Amazon ve Kongo havzalar ile Malezya ve Filipin adalarnda karakteristik olarak grlr Scaklk durumu: Yllk scaklk ortalamas 25 C civarndadr Gne nlarnn dik ve dike yakn alarla gelmesi ve nemin fazla olmasndan dolay, yllk ve gnlk scaklk fark 1 - 2 Cyi gemez. Ya durumu: Yllk ya miktar 2000 mm zerindedir. Yalar konveksiyonel kkenlidir Gne nlarnn dik ayla geldii mart ve eyll aylarnda yalarda belirgin art gzlenir Ekvatoral iklim tipinin ya rejimi dzenlidir Not: Ekvatoral iklim blgelerinde yalarn mart ve eyll aylarnda maksimum dzeyde olmas gne nlarnn geli asyla ilgilidir. Gne nlar bu aylarda Ekvatora dik geldiinden, fazla snma nedeniyle konveksiyonel yalar artar Bitki rts: Ekvatoral iklim blgelerinde sk ve gr ormanlar yer alr. Bu ormanlara yamur ormanlar ad da verilir. SUBTROPKAL (SAVAN) KLM: Grld yerler: Bu iklimin etkisi 10- 30 kuzey ve gney enlemlerde grlr. Tropikal iklim, Sudan,

ad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi lkelerde etkili olmaktadr. Scaklk durumu: Scaklk ortalamas btn yl 20 C un zerindedir. Bu iklim blgesine gne nlar ylda iki kez dik ayla der. Ya durumu: Gne nlarnn dik geldii yaz dnemi yal, klar kuraktr. Yllk ya miktar 1000 1200 mm arasndadr. Bitki rts: Bitki rts savan ad verilen otsu bitkilerden ve yer yer akasya ve baobap aalarndan oluur. Savanlar uzun sre yeil kalan, gr ve uzun boylu ot topluluklardr. Savan bitki rts iinde yeralt sularnn yzeye kt yerlerde ve akarsu boylarnda aa topluluklar grlr MUSON KLM: Grld yerler: Gney Hindistan, Gney in, Gneydou Asya, Japonya ve Manurya gibi blgelerde grlr. Bu alanlar Muson rzgrlarnn etkisi altndadr. Scaklk durumu: Yllk ortalama scaklk 15 20 C tur. Yllk scaklk fark 10 C civarndadr. Alak enlemlerde scaklk yksektir. Kuzeye doru klar daha sert geer. Ya durumu: Muson rzgrlarnn esme ynne paralel olarak yazlar yal, klar kurak geer. Yalarn % 85'i yaz aylarnda der. Yllk ya miktar ortalama 1000 1500 mm civarndadr. Ky blgeleri ve dalarn denize bakan yamalarnda ya miktar artar. rnein, Hindistann kuzey dousunda yer alan erapuni 12000 mm ya ile dnyann en fazla ya alan yeridir. Bitki rts: Ky kesimlerinde kn yapran dken ormanlar, kuzeye doru ise savanlar grlr. Muson ormanlarnn tipik aac teak aacdr L (KURAK) KLM Grld yerler: Yenge ve Olak dnenceleri zerindeki tropikal blgeler ile Asya ve Kuzey Amerika ktalarnn dalarla evrili ksmlarnda olumu bir iklimdir. Afrikann kuzeyi, Arabistan Yarmadas, Basra Krfezi evresi, Avustralyann i kesimleri ve bat kylar, Afrikann gneybatsndaki Kalahari l, Gney Amerikada ilinin kuzey kylar, Kuzey Amerikann gneyindeki Meksika lleri scak kurak iklimlerin etkili olduu yerlerdir.

blgeleri (Gney ve gneydou Asya), orta kuak karalarnn bat kylan ile scak kuak karalarnn dou kylardr. Buralardaki ya miktar 15002000 mmnin zerindedir. En az ya alan yerler; dnenceler evresi, kutup blgeleri, orta kuak karalarnn i ksmlardr. Buralardaki yllk ya miktar 250 mmnin altndadr.

Trkiyede Yan Fazla Olduu Yerler 1- Dalarn kyya paralel uzand yerler yama ya alr.
a- Karadeniz ky kesimi ve Marmarada Yldz dalan. (rnek; Rize 2346,3 mm, Giresun 1267,7 mm, Zonguldak 1237.7 mm, Kyky 1050 mm.) b- Gneybat Ege, Akdenizin bats, ve Nur

oc ak u ba t ma r nis t a ma n y ha s zir tem an m a uz us tos ey ll ek im ka sm ar al k

Scaklk ve ya durumu: Kurak iklimlerinin en yaygn olarak grld yerlerde ya miktar 150 mmyi gemez. Bu iklim blgelerinde havadaki nem yok denecek kadar azdr. Bal nem dktr. Bu nedenle gnlk scaklk fark ok yksektir. Gndz 50 Cye kadar kan scaklk, gece 0 Cye kadar debilir. Ar snma nedeni ile ok nadir konveksiyonel kkenli ve ksa sreli saanak yalar grlr. Bitki rts: Bu ksa sreli yalarla yetinerek yaamn devam ettiren kakts gibi kurakl bitkiler yetiir. Bu iklim blgelerinde, yer alt su seviyesinin yksek olduu yerlerde, hurma ve palmiye gibi aalarn yetitii vaha ad verilen yerler bulunur. Orta kuak karalarnn i ksmlar da kurak blgelerdir. Buralarda yazn scaklk deerleri yksek iken kn 0 Cnin altndadr AKDENZ KLM Grld yerler: Akdenize kys olan lkeler, Avustralyann gneybats, Gney Afrika Cumhuriyetinde Kap blgesi, ilinin orta kesimleri ve Kuzey Amerikada Kaliforniya evresinde etkilidir. Trkiye de genel olarak bu iklim kuann etkisi altndadr. Scaklk durumu: Yllk ortalama scaklk 18 C tur. En scak ay ortalamas 28 30 C, en souk ay ortalamas 10 C kadardr. Ya durumu: Yllk ya miktar ykseltiye gre deiir. Ortalama 6001000 mm arasndadr. Yaz aylar scak ve kurak, k aylar yaldr. Ky kesimlerde lman geen klar i kesimlere doru sertleir. Kar ya ve don olay ok ender grlr. Kn grlen yalar cephesel kkenlidir. Cephesel yalar en fazla bu ikimde grlr.
Bitki rts: Karakteristik bitki rts, kzlam ormanlarnn tahrip edilmesiyle ortaya kan makilerdir. Makiler, srekli yeil kalabilen, ksa boylu, sert yaprakl, kurakla dayanabilen, alms bodur aalardr. Akdeniz ikliminde yan az ok yeterli olduu orta ykseklikteki yamalarda ine yaprakl aalardan oluan ormanlar (Kzlam, saram, karaam ormanlar gibi) yer alr.

ykseltinin az olduu yerlerde, lman iklimin etki alan i kesimlere kadar sokulur. Ayrca, Kuzey Amerikann kuzey kylar, Avustralyann kuzeydousu, Yeni Zelanda ve ilide etkisi grlr Scaklk ve ya durumu: Yazlar serin, klar lk her mevsimi yaldr. Ya rejimi bakmndan Ekvatoral iklimle benzerlik gsterir Yllk scaklk ortalamas 10 - 15 C arasnda deiir. Ya miktarlar 1000 mmden fazladr. Yllk scaklk fark 15C kadar kar. Doal bitki rts geni ve ine yaprakl aalardan oluan kark yaprakl ormanlardr. Orta Kuak Karasal iklimi Grld yerler: Genel olarak, 30 ve 65 enlemleri arasnda, karalarn deniz etkisinden uzak i ksmlarnda ve ktalarn dou kylarnda grlmektedir. Bu iklim tipi Sibirya, Kanada ve Dou Avrupada geni bir yayl sahasna sahiptir. Scaklk durumu: En souk ay ortalamas 10 C civarndadr. Baz gnler 40 Ca kadar scakln dt de gzlenebilmektedir. Yllk scaklk ortalamas 5 Ctur. En scak ay ortalamas 20 C civarndadr. Klar ok souk geer ve uzun srer. Yazlar ise scaktr. Yllk scaklk ortalamas 0 ile 10 C arasnda deiir. Yllk scaklk fark 30 Ctur. Kar, ortalama 8090 gn toprak stnde kalr. Denizden uzaklaldka ve kutba doru gidildike scaklklar ok der. Dnyann klar en souk ve yllk scaklk farknn en fazla olduu blgeleri bu iklim alannn denizlerden uzak ve daha kuzeyde olan i kesimleri ile yksek kesimlerdir.
Yllk ya miktar 500 600 mm dolayndadr. En fazla ya yazn, en az ya kn der. K yalar daha ok kar eklindedir. Doal bitki rts ine yaprakl ormanlardr. Yan azald kesimlerde de bozkrlar (step) grlr. Sibirya ve Kanadada ine yaprakl ormanlara tayga ormanlar ad verilir. Kyya yakn olan daha lman kesimlerde yayvan ve ine yaprakl ormanlar yaygndr. Klarn ok souk getii i ve yksek kesimlerde soua dayankl ine yaprakllar geni alan kaplar

Yllk ya miktar 300 - 500 mm. dir. Step iklimlerinde en fazla ya ilkbaharda ve yazn dmektedir.
Tabii bitki rts yal mevsimde yeeren, kurak mevsimde sararan step (bozkr) tir. nsanlar tarafndan aa kesilerek, yaklarak ormanlarn ortadan kaldrlmas sonucunda oluan bozkrlara antropojen bozkr denir. Bu tr bozkrlar, ormanlarn tahrip edilmesi sonucunda ortaya ktndan yer yer orman aac topluluklarna rastlanr.

Tundra klimi (Kutupalt klimi) Grld yerler: Genel olarak, 65 - 80 Kuzey enlemleri arasnda grlr. Tundra iklimi, Avrupann kuzey kylar, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grnland Adas kylar ve Orta kuaktaki yksek dalarda etkili olmaktadr. Scaklk durumu: Scakln ok dk olduu bir iklim tipidir. Bu iklimde en scak ayn ortalamas dahi 10C yi gemez. Kn deerler -30C ile -40C ye iner. Yllk scaklk farknn 65C yi bulduu yerler vardr. Ya durumu: Yalar ortalama 200 - 250 mm kadardr. En fazla ya yaz aylarnda grlr. Tabii bitki rts al, yosun ve yazn yeeren kurakl otlardan oluan tundralardr. KUTUP KLM Grld yerler: Gney Yarm Krenin kutup kua iinde yer alan Antarktika ktas ile Kuzey Yarm Krenin yksek enlemlerindeki Grnland adasnda etkilidir. Scaklk ve ya durumu:
Scaklk deerleri btn bir yl 0 Cnin altndadr. Gnelenme sresi uzun olmasna ramen scaklk pek fazla ykselmez. Bunun nedeni, gne nlarnn yl boyunca eik alarla gelmesi veya alt aylk gecenin yaanmasdr. Nemin az olmasndan dolay, ancak 150 mm kadar ya alr. Bu zelliinden dolay kutuplara souk llerde de denir. Yalar kar eklinde olur. Bitki rts: Bu iklim blgesinde zemin karla rtl olduu iin bitki rts yoktur.

ILIMAN OKYANUS KLM Grld yerler: Trkiyede Karadeniz kylarnda etkili olan Karadeniz iklimi lman okyanus iklimine benzer. Karakteristik olarak, Bat Avrupa kylarnda grlr. Bat Avrupa ky kesiminde ortalama

STEP (YARI KURAK) KLM Step iklimi, bir gei iklimi zellii gsterir. Step iklimlerinde yllk scaklk fark 15 - 30C dir.