ATMOSFER VE KATLARI

Yerekimi etkisi ile yeryzn epeevre saran gaz ktlesine atmosfer denir. Eski Yunancada atmos: nefes, sphere: kre demektir. Atmosfer ise nefes kre ya da hava kre anlamna gelir. Ortalama kalnl 10.000 km olan atmosfer, bileimi, scakl bakmndan farkl katmanlardan oluur.

Troposfer: Atmosferin en alt katdr. Kalnl ekvatordan kutuplara gittike azalr. Ekvator zerinde 16 km, 45 enleminde 12 km, kutuplarda ise 6 km ortalama 11 kmdir. Bunun nedeni ise Ekvatorda snan havann ykselmesi; kutuplarda ise souyan havann alalmas ile Dnyann ekseni etrafndaki dnyle, ekvatorda savrulma kuvvetinin fazla olmasdr. Su buharnn tamam Troposfer ierisinde bulunduu iin iklim olaylar ancak bu katta grlr. Ykseldike Troposferde gaz younluu azalr. nk yerekiminin etkisi ile gazlar yere yakn yerlerde daha ok younlar. Troposferde ykseldike scaklk her 200 mde 1C azalr. nk Troposfer daha ok yerden yan nlarlarla snr. Ayrca scakl tutan gazlarn yere yakn younlamas ve atmosferin stten soumas da bu durumun olumasnda etkilidir. Atmosferdeki gazlarn % 75i Troposfer katmannda bulunur. Troposfer Azot (% 78), Oksijen (% 21) ile CO2, su buhar, argon, neon, ksenon ve helyum gibi dier gazlardan (% 1) oluur. Azot ve oksijen yaam iin byk nem tarlar ve bu gazlarn atmosferde ki oran sabittir. Ancak CO2 ve su buharnn miktar bulunduklar yere, zamana ve iklim artlarna gre deiir. Karbondioksit, havada ok az miktarda (% 0 - 0,03) bulunmasna karn, iklim olaylar zerinde nemli etkide bulunur. Karbondioksit atmosferin gne nlarn emme ve saklama kabiliyetini arttrr. Miktarnn artmas scakln artmasna, azalmas scaklklarn dmesine neden olur. Jeolojik devirler ierisinde CO2 miktarn deimesi iklim deiimlerini etkilemitir Su buhar, miktar scakla, yer ve zamana bal olarak en fazla deien gazdr. Bu miktar yerden ykseldike, kydan uzaklatka ve ekvatordan kutuplara doru gittike azalr.

Stratosfer: Troposferin st snrndan itibaren 25-30 km ykseklie kadar kar. Bu katmanda su buhar olmad iin iklim olaylar grlmez. Yatay hava hareketleri grld iin dikey ynde scaklk deiimi yok denecek kadar azdr. Ekvator zerinde scaklk -80C civarnda iken, kutuplarda -50C civarndadr. Ekvator ile kutuplar arasndaki scaklk farkndan dolay, Ekvatordan kutuplara doru kuvvetli hava akmlar oluur. Jet rzgarlar ad verilen bu hava akmlarnn saatteki hzlar 500 kmye kadar ular.

emosfer: Stratosferin st snrndan itibaren 80-90 km ykseklie kadar kar. Gaz moleklleri seyrektir. klim zerinde etkisi azdr. Ozon tabakasnn byk blm bu katmanda yer alr. Ozonosfer, yerden 19-45 km arasnda yer alr. Ozon (O3) gaznn en ok younlat kesim olduu iin bu ad almtr. Gneten gelen ultraviyole (mortesi) Ekzosfer: nlar, ozon gaz ile reaksiyona girerek yonosferin st snrndan itibaren balar. Bu paralar. Bu ekilde zararl nlarn katmann st snrnda engellenmi olduka az Dnyaya gelmesi yerekimi olur. olduundan gaz moleklleri uzaya kaar. Bundan dolay d snr kesin deildir. Teorik olarak 10.000 kmye kadar kt kabul edilir.

yonosfer: emosfer'in st snrndan itibaren, 300-325 km yksekliklerine kadar kar. Gaz moleklleri olduka seyrektir. Gazlar ultraviyole nlarnn etkisi ile iyonlarna ayrlmtr. Scaklk, 250C civarndadr. Radyo dalgalar bu tabakadan yansr.