T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

CNC FREZE LEMLER 1

521MMI130

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. CNC FREZE PROGRAMINI SMLASYON LE KONTROL ETME ............................ 3 1.1. Programn Test Edilmesi ............................................................................................... 3 1.1.1. Programn Mantk ve Yazm Hatalarn Kontrol Etme .......................................... 5 1.1.2. CNC Programn Kaydetme ................................................................................... 5 1.1.3. Programn Simlasyon Modu ile altrlmas ..................................................... 7 1.1.4. Yava lerleme Modunda Programn Test Edilmesi (Dry Run) ............................ 8 1.2. Programn letilmesi .................................................................................................... 9 1.2.1. Satr Satr Modda altrma (Single Block) ......................................................... 9 1.2.2. Seri Modda altrma ......................................................................................... 12 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15 2. CNC FREZE TEZGHINDA DZLEM YZEY FREZELEME LEMLERN PROGRAMLAMA ................................................................................................................ 17 2.1. CNC Tezgh Program Yaps .................................................................................... 17 2.1.1. Program Ad Verme ve Kontrol nitesine Girme ............................................... 18 2.1.2. Devir Says ve lerleme Hz .............................................................................. 20 2.2. Kesici Yarap Telafisi................................................................................................ 21 2.2.1. Kesici Yarap Telafisi Soldan (G41) .................................................................. 22 2.2.2. Kesici Yarap Telafisi Sadan (G42) ................................................................. 23 2.2.3. Kesici Takm Telafisi ptali (G40) ...................................................................... 23 2.3. Kesicinin Parasna Yaklamas ve Uzaklamas ................................................... 24 2.4. Dzlem Yzey Frezeleme ........................................................................................... 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 31 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 31 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 34 KAYNAKA ......................................................................................................................... 35

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI130 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malatl CNC Freze lemleri 1 Bilgisayar destekli freze tezghna yaplan programlar simlasyon ile test etme ve dzlem yzey frezeleme ilemlerini yapma becerisi kazandran renme materyalidir. 40/24 Gvenlii, Kazalarna Kar Gvenlik nlemleri, CNC Frezede Programlama ile alan ortak modllerini alm olmak CNC frezeleme ilemlerini yapmak Genel Ama Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda CNC frezeleme ilemlerini yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. CNC freze programlarn simlasyon ile kontrol ve dzeltme yapabileceksiniz. 2. CNC freze tezghnda dzlem yzey frezeleme program ve ilemlerini yapabileceksiniz. Donanm: CNC freze, bilgisayar, ders kitab Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Makine imalatlnda gnmz teknolojisi ba dndrc hzyla ilerlemektedir. Gelien teknolojiye yetiebilmek ve ona ayak uydurmak zorundayz. Piyasayla rekabet edebilmemizin tek art budur. Sizler ve sizden sonraki nesil daima daha ansl olacaktr. nk hep teknolojiyle i ie olacaksnz. Onlarca yl nce niversal tezghlarda saatlerce uraarak rettiimiz bir makine parasn artk bilgisayar destekli takm tezghlar sayesinde dakikalara sdrabilmekteyiz. CNC freze tezghlar gnmzde en ok kullanlan takm tezghlardr. Hassasiyet, ekonomiklik, gvenilirlik ve zaman bakmnda stnlkleri ok fazladr. Sizlere bu modl ierisinde Trkiyede yaygn olarak kullanlan SIEMENS (Sinumerik) kontrol sistemi anlatlacaktr. Bu modl ile CNC freze tezghlarnda basit olarak simlasyon yapmay reneceksiniz. Programda mantk ve yazm hatalar olduunda annda dzeltebileceksiniz. retime balamadan nce son kontrolleri (dry run-deneme altrma) yapabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda CNC freze programlarn simlasyon ile kontrol edip dzeltme ilemleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
CNC frezede kullanlan programlar internet aracl ile aratrnz. Topladnz bilgileri snfa getirerek arkadalarnzla paylanz. evrenizde bulunan iletmelere giderek CNC freze tezghlarn inceleyiniz. Kullandklar programlama yntemlerini reniniz.

1. CNC FREZE PROGRAMINI SMLASYON LE KONTROL ETME

1.1. Programn Test Edilmesi
Gnmzde ok eitli CNC freze tezgh retilmektedir. retilen tezghlar kontrol niteleri bakmndan farkllklar gsterebilir. CNC Frezede Programlama modlnde bu kontrol nitelerinden bahsedilmiti. Bu modlde FANUC ve SINUMERIK sistemlerinde kullanlan kontrol panellerine gre simlasyon yapma ilemleri anlatlmtr. CNC freze tezghlarnda retime balamadan nce programn mutlaka test edilmesi gerekmektedir. Yaplan programn istenilen ekilde alp almad gzlenmelidir. Ayrca simlasyonlu freze tezghlarnda ilk nce kontrol paneli zerindeki ekrandan takm yollar kontrol edilir. Ancak bazen gremediimiz kk hatalar paralarn bozulmasna sebep olablir. Bunun iin ekran zerindeki simlasyondan sonra hzl hareketler kapatlarak yava ilerlemede para ilenerek programn kontrol yaplmaldr. Hzl ilerlemeyi kapatmak iin tezghtaki Dry run (deneme altrma) modu almaldr.

Resim 1.1: Kontrol paneli

Resim 1.2: Sinumerik i paras simlasyon ekran

1.1.1. Programn Mantk ve Yazm Hatalarn Kontrol Etme

Yaplan programada mantk hatalar veya yazm hatalar mevcutsa simlasyonda hatal olan satrlar grntlenir. Bunlar dzeltmek iin tekrak program zerinde deiiklik yapmak gerekir. Kk hatalar tezgh kontrol panelinden de dzeltilebilir. Mantk hatalarnda genellikle kodlama hatalar olur. Noktalama iaretleri unutulmu olabilir. Parantez iinde yazlan aklamalarda parantez sembol unutulmu olabilir. Mantk ve yazm hatalar genellikle elle programlama yapldnda oluur. CAD/CAM (Bilgisayar Destekli Tasarm ve retim) gibi zel yazlmlarla yaplan programlar ok nadir durumlarda hata verir.

1.1.2. CNC Programn Kaydetme

Karmak paralarn programlar zel yazlm programlar ile bilgisayarda hazrlanr. Bu programlar bilgisayar belleine kayt edilerek saklanr. Tezgha gnderildikten sonra tezgh kontrol sisteminde de saklanabilir. Ancak tezgh kontrol sistemlerinin bellekleri bilgisayarlara gre daha snrl olduundan abuk dolar. Kullanlmayan programlar bilgisayara geri kayt edilir. Bilgisayara kaydedilen programlar istenirse RS232 seri kablo aracl ile tezgha aktarlabilir. Basit programlamada CNC freze tezghnn kontrol paneli yardmyla program yazlabilir. Kontrol edilebilir ve simlasyonu yaplabilir. Sinumerik sistemlerinde program hazrlarken her aamada program kaydetme diye bir seenek sz konusu deildir. Bunu sistem otomatik olarak yapar. Kontrol paneli CRT (Catod Ray Tube-Katot In Tp) ekran, saysal ve harf tular, ve tezgh kontrol tular olmak zere ksmdan meydana gelir (Resim 1.1). Kontrol paneli zerindeki harf ve say tular kullanlarak program yazlr. FANUC kontrol paneli zerinden elle bilgi girmek ve kaydetmek iin; MODE SELECTanahtar EDIT moduna getirilir. PRGRM dmesine baslr. Sistemde olmayan bir porgram ad yazlr (rnein O0001). INSERT dmesine baslr. Daha sonra satr satr program yazlp her satr sonunda INSERT dmesine baslr. Program yazm bittikten sonra MODE SELECT anahtar AUTO konumuna getirilerek kaydetme ilemi yaplm olur.

Resim 1.3: Fanuc sisteminde program yazma ekran

Sinumerik programlama sisteminde yeni klasr oluturulur (Resim 1.4a). Sonra klasr ierisinde program dosyas oluturulur. Yazlacak program bu dosya ierisinde yazlmaya balanr (Resim 1.4b). Sistem otomatik olarak kayt yapacandan kayt ile ilgili herhangi bir ilem yaplmaz.

a)

b) Resim 1.4: Sinumerik sisteminde a) Program yazma ekran, b) Yazlan program

1.1.3. Programn Simlasyon Modu ile altrlmas

Gnmzde retilen CNC tezghlarnn ounda simlasyon programlar vardr. CNC tezghna retim esnasnda program yazabilir ve yazdmz programlarn simlasyonunu kontrol edebiliriz. Resim 1.5te Sinumerik sistemi ile alan bir programn ekran grnts grlmektedir. Program manager seeneine girilir. Programn bulunduu klasr iine girilir. Program iine girilir. Buradan simulation seenei seilerek simlasyon ilemi yaptrlr. Bu esnada grn seeneklerinden istenilen grnte simlasyon izlenebilir. Program yazldktan sonra Fanuc kontrol nitesinde AUX GRAPH tuuna baslr ve ekrandan GRAPH seilince simlasyon ekranna gelinir ve CYCLE START tuuna baslnca simlasyon ekrandan izlenebilir. Simlasyonu balatmadan nce tezgh kilitlemek iin MACHINE LOCK (tezgh kilitle) tuuna baslrsa tezgh almaz sadece simlasyon alr. Sinumerik kontrol nitesinde ise Program tuuna baslnca ekrana program klasrleri gelir. Buradan istenen program hafzaya yklenir ve Simulation tuuna baslarak simlasyon altrlr (Resim 1.5).

Resim 1.5: Sinumerik ekrannda bir i paras simlasyonu

1.1.4. Yava lerleme Modunda Programn Test Edilmesi (Dry Run)

CNC tezghlarna yaplan her program daima Dry Run (deneme alma) modunda test edilmelidir. Bylece programda yaplan hatalar varsa bunlar annda grp dzeltme ilemi yapabiliriz. Deneme alma modu aldnda programdaki tm hzl ilerleme komutlar kapatlr ve tala alma ilerlemesinde hareket eder. Programda hata olsa bile tezgha arpma engellenmi olur. Program kontrol edildikten sonra bu mod kapatlr. Deneme alma modu bittikten ve hatalar varsa onlar da giderdikten sonra tezgh seri modda altrarak retime geebiliriz. Resim 1.6da Sinumerik sistemde Dry Run seenei seilerek yeil renkte grnen CYCLE START tuuna baslarak ilem gerekletirilir.

Resim 1.6: Dry Run seenei

1.2. Programn letilmesi

1.2.1. Satr Satr Modda altrma (Single Block)
Program tezgh hafzasna alndktan ve tm hazrlklar bittikten sonra program satr satr (blok blok) emniyetli bir ekilde denenmelidir. Program yazlrken ya da tezgha aktarlrken oluabilecek hatalarn nceden tespit edilmesi gerekir. Aksi hlde kesici tezgha veya i parasna arpabilir veya para profilinde l hatalar oluabilir. Program satr satr modda altrmak iin aadaki sralama takip edilmelidir. MODE SELECT anahtar EDIT moduna getirilir. RESET tuuna baslarak program baa alnr. Hzl ilerlemeleri kapatmak iin DRY RUN (deneme alma) dmesi ON konumuna alnr. FEED RATE OVERRIDE (ilerleme) dmesi sfr konumunda iken hareketler durur. Mode seim anahtar AUTO konumuna getirilir. SINGLE BLOK dmesi ON konumuna alnr. Bu dme ON konumunda olduundan program satr satr alr. Tezghn kaps emniyet konumunda ise kapatlr. CYCLE START (otomatik alma) tuuna baslarak ilk blokun almas salanr.

Bloklar satr satr alrken soutma svs otomatik olarak alacaktr. Takmn alma pozisyonlarn grmemizi engellerse operatr paneli zerindeki COOLANT OFF tuu ile soutma svsnn akmas kesilebilir. CYCLE START tuuna baslarak dier bloklarn almas da salanr. Parann satr satr ilemesi bittikten sonra hatalar varsa dzeltilir. lenen para sklmeden lleri kontrol edilir. llerde farkllk varsa programda lnn ilendii satrlar kontrol edilir. Birinci para istenilen l ve kalitede karsa otomatik konuma geilerek seri imalata balanr.

Resim 1.7: Satr satr modda ileme

lk retilen i parasnn kontrol edilmesi: retilen ilk i parasnn lme ve kontrol aletleri yardmyla tm kontrolleri yaplr (Ayrntl bilgi iin Temel Frezeleme lemleri1 modlndeki ilgili faaliyetlere baknz.). Eer llerinde farkllklar varsa programdaki ilgili satrda gerekli dzeltmeler yaplr. Takm boyutlarnn ayarlanmas (offset): Takm boylar ve aplarn yeniden tanmlamak veya deitirmek iin kontrol panelinin zerinde bulunan OFFSET SETTING tuuna baslarak offset penceresine geilir. Dzeltme ofset deeri takm boyuna veya takm apna yazlr. Takm boyunda dzeltme yaplacak ise imle takm numaras hizasndaki DATAnn altnda bulunan deer zerine yazlr. rnein 1 numaral takm iin derinlik 0.1 mm artrlacak ise klavyeden -0.1 deeri yazlr ve INPUT tuuna baslr. Bylece 1 numaral takmn hizasndaki DATA -220.956 olacaktr (ekil 1.1).

10

Yine 1 numaral takmn derinlii 0.1 mm azaltlacak olsayd o zaman klavyeden 0.1 yazp INPUT tuuna basacaktk. Bylece DATA -220.756 olacakt. Dier takmlarda herhangi bir l deiiklii yaplacaksa ayn ekilde takm numaras hizasndaki l zerine imle getirilir ve deer girilir.
OFFSET NO DATA 001 -220.856 002 -181.856 003 -197.856 004 0.000 005 0.000 006 0.000 007 0.000 008 0.000 O0123 N00000 NO DATA 009 -253.368 010 0.000 011 0.000 012 0.000 013 0.000 014 0.000 015 11.000 016 -8.000

ACTUAL POSITION (RELATIVE) X129.5 Y107.305 Z 0.000 S 0 T0003 NO. 013 = 15:37:19 MDI (OFFSET) (SETTING) (WORK) ( ) (OPRT)

ekil 1.1: Fanuc OFFSET penceresi

Sinumerikte nce Offset tuuna baslr (Resim 1.7a). Ekrana Resim 1.7bdeki takm listesi kacaktr. lgili takm hizasndaki uzunluk (Length) ksmna istenen boy deeri, ksmna da ap deeri eklenir ya da kartlr.

(a) Resim 1.8: Sinumerikte Offset ekran

(b)

11

1.2.2. Seri Modda altrma

Programn denenmesi ve gerekli tm deiiklikler tamamen (l, devir says, ilerleme hz vb.) bittikten sonra seri imalata geilebilir. Seri imalatta ok fazla sayda para ileneceinden takm anmasn unutmamak gerekir. Bu yzden retilen paralar sk sk kontrol etmek gerekir. l hatalar ilgili satrdaki koordinatlar deitirilerek dzeltilmelidir. Seri imalata geilirken; MODE SELECT anahtar EDIT moduna getirilir. Kullanlacak program ekranda yoksa PRGRM tuuna baslarak programn ekrana gelmesi salanr. RESET tuuna baslarak program baa alnr. MODE SELECT anahtar AUTO moduna getirilir. SINGLE BLOK tuu OFF konumuna alnr. DRY RUN alma tuu OFF konumunda olmaldr. FEED RATE OVERRIDE, RAPID TRAVERSE OVERRIDE ve SPINDLE OVERRIDE dmeleri %100 konumuna getirilir. parasnn ve kesici takmlarn emniyetli bir ekilde balanp balanmad kontrol edilir. Tezgh kaps kapatlr. CYCLE START tuuna baslarak otomatik ilemeye balanr. retilen paralarn sk sk l kontrol yaplr.

Kullanlan kesiciler belli bir sre sonra anacandan kesiciler sk sk kontrol edilmelidir.

12

Resim 1.9: Seri modda ekran grnts

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

CNC freze programlarn simlasyon ile kontrol edip dzeltme ilemleri yapnz.

lem Basamaklar

neriler

nlnz giyiniz. Tezgh bana getiiniz zaman Yazlan program simlasyon yardmyla evredeki ikaz levhalarn okuyunuz. inceleyiniz. stenilen profillerin elde edildiini kontrol ediniz. Programda oluan hatann kaynana annda mdahale ediniz. Yazm hatas varsa dzeltiniz. ncelikle yazlan programda noktalama Hatalar simlasyon yardmyla kontrol hatalar olup olmadna bakmalsnz ediniz. (rnein Fanucta X170. yazlmas gerekirken noktay unutup X170 yazarsak l mikron kabul edildii iin kesici sfr apa yakn konuma gider.). Deerlendirme ltleri 1. nln giyip gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? 2. Yazlan program simlasyon yardmyla incele diniz mi? 3. Program mantk ve yazm hatalatn kontrol ettiniz mi? 4. lk retilen i parasn gerekli lme ve kontrol aletleri ile kontrol ettiniz mi? 5. Tespit edilen l farklarn dzelttiniz mi? 6. Seri modda altrp retime baladnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. CNC freze program neden simlasyon ile test edilmelidir? A.) B.) C.) D.) 2. Seri imalata balamadan nce tezgh test programna ayarl olduu iin Program yazmndan veya bilgi transferinde oluabilecek hatalara kar hasar nlemek iin Takm anmasn nlemek iin Programn doru alp almadn kontrol etmek iin

DRY RUN aadakilerden hangisinde en iyi ifade edilmitir? A.) B.) C.) D.) Hzl ilerlemeleri kapatarak tala alma ilerlemesinde kesiciyi hareket ettirme modu paras zerinden tala kaldrarak daha hassas ileme modu Seri imalatta alma modu Satr satr alma modu

3.

CAD/CAM terimin anlam aadakilerden hangisinde en iyi ifade edilmitir? A.) B.) C.) D.) Bilgisayar destekli imalat Bilgisayar destekli izim Bilgisayar destekli tasarm ve imalat Bilgisayar destekli takm tezghlar

4.

CNC freze tezghnda program girii yapmak iin kontrol panelindeki hangi ksm kullanlr? A.) B.) C.) D.) Kontrol nitesi Kontrol paneli harf ve say tular Mode Select dmesi Simlasyon ksm

5.

CNC freze iin yaplm olan programda imalata balamadan nce aadakilerden hangisi ilk nce yaplmaldr? A.) B.) C.) D.) Program simlasyon ile kontrol edilmelidir. Satr satr modda altrlmaldr. Program seri modda altrlmaldr. Programn mantk ve yazm hatalar kontrol edilmelidir.

15

6.

Aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A.) B.) C.) D.) lk retilen i paras lme ve kontrol aletleri yardmyla kontrol edilmelidir. Satr satr altrma modunda tezgha i paras balanmaz. llen i parasndaki l farklarn offset mensnden dzeltebiliriz. Seri modda alrken tezgh kaps ak kalabilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

16

RENME FAALYET2
AMA
Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda CNC freze tezghnda dzlem yzey frezeleme program ve ilemini yapabilceksiniz.

ARATIRMA
CAD/CAM sistemleri hakknda internetten bilgi toplaynz. Topladnz bilgileri snfa getirerek arkadalarnzla paylanz. evrenizde bulunan iletmelere giderek CNC freze tezghlarn inceleyiniz. Kullandklar CNC tezgh kontrol nitelerini reniniz. Snfnzdaki arkadalarnzla birka grup oluturarak CNC freze tezghlar olan iletmelere gidiniz. Burada grdklerinizi ve dikkatinizi eken durumlar rapor hlinde snfta arkadalarnza sununuz.

2. CNC FREZE TEZGHINDA DZLEM YZEY FREZELEME LEMLERN PROGRAMLAMA

2.1. CNC Tezgh Program Yaps
parasnn istenilen ekilde imalatnn yaplabilmesi iin rakam ve harflerden oluan baz kodlamalar yaplmtr. Bu kodlamalar bir kelime ve adresi oluturur. Takm ve i parasnn her hareketini bu kodlar yardmyla yaptrrz. Kodlar ve koordinatlar CNC satrlarn oluturur. CNC satrlarna blok da denir. Aada rnek bir CNC satr verilmitir.

Kelime Bilgileri

Blok sonu

N10 G00 X225.4 M03 S1100 ; Adres

Yukarda kelime adres format gsterilmitir. Her bir kelime bilgisi CNC programn temel elemandr ve bu kelimelerin birletirilmesi ile tala kaldrma ilemini yerine getiren program oluturulur.

17

Program satrlardan oluur. Yazlrken her satra bir satr numaras verilir. Bir satr, satr numaras, teknolojik bilgiler ve geometrik bilgilerden oluur. Bir CNC program aadaki unsurlar ierir. PROGRAM ADI SATIR NUMARASI TAKIM SEM PROGRAMLAMA TP SEM PARK KONUMUNA GNDERME DEVR SAYISI VE DN YN SEM LEME UYGUN G KODU SEM SOUTMA SIVISI AMA-KAPAMA TALA ALMA DURUMUNDA LERLEME DEER KOORDNATLAR PROGRAMI SONLANDIRMA O1234 N10 T1 M6 G90, G91 G00 X0 Y0 Z100 S1000 M3 G0, G1, G2, G3, M8, M9 F120

X, Y, Z M30

2.1.1. Program Ad Verme ve Kontrol nitesine Girme

Fanucta program ad bir saydan oluur. Bu say drt rakamdan oluur. Saynn nne O harfi, Sinumerikte % iareti konur. Sinumerikte dosya adlar harf ve rakam grubu ile verilebilir. Fanuc kontrol sistemlerinde tezgh programlarn bana ve sonundaki satra % iaretini otomatik olarak koyar. Fanuc sistemine gre; % Program numarasnn st satrnda ve program sonunda bulunur. O1234 (deneme); Program numaras 1234tr. Parantez iinde aklama yazlabilir. N05 T01; 1. blok satr numaras yazlarak program yazlmaya balanr. N10 G90; 2. blok N10 G00 X0. Y0. Z100.; 3. blok N20 S1200 M03; 4. blok N320 M30 Program sonu %

18

Her satr sonuna noktal virgl iareti konur. Satrn bittiini gsterir. Sinumerik sisteminde ise ekranda program yazmaya balamadan nce yeni klasr oluturulur (Resim 1.4). Bu klasr iin de bir dosya oluturulur. Bu dosya program ad olmu olur. Sistem otomatik olarak kayt yapar. Program adnn kontrol nitesine girilmesi birinci faaliyette detayl olarak aklamtr. Bunun iin birinci faaliyete baknz.

Balang blm ve komutlar:

Balang blmnde, i koordinat sistemi seimi (G54), kesici takm seimi (T01), mutlak (G90) ya da artl (G91) koordinatta alma modu, park konumuna gnderme, devir says ve fener mili yn gibi ilemler iin gerekli satrlar bulunur. Fanuc sistemlerinde genel olarak programlarn balang blm aadaki ekilde oluturulur. N10 N15 N20 N25 N30 N35 N40 N45 G54; G21; G90; T4 M6; G00 X0 Y0 Z150.; S1500 M03; G43 H4 Z5. ; . koordinat seimi Metrik l sistemi seimi Mutlak koordinatlarda alma kodu seimi Takm seimi Takm park noktasna gnderme mili dn yn ve devir says seimi Takm boyu telafi ve i paras yzeyine yaklama
Tablo 2.1: Fanuc balang blm

Sinumerik sistemlerinde ise genel olarak programlarn balang blm aadaki ekilde oluturulur. N10 G54 N15 T4 L6 LF N25 G90 LF N20 G00 X50 Y50 LF N20 S600 M03 LF N30 G43 Z10. H10 LF N40
Tablo 2.2: Sinumerik balang blm

koordinat seimi Takm seimi ve deiimi Mutlak programlama Park konumuna gnderme Devir says ve i mili dn yn seimi Takm boy telafisinin seimi

19

 paras sfr noktas:

Programlamada mutlak ve artl olmak zere iki koordinat yntemi kullanlmaktadr. parasn ileyebilmek iin para zerinde nceden belirlediimiz bir noktay referans noktas olarak seeriz. Koordinatlar da bu noktaya gre veririz. ekil 2.1de n grnte ve sol yan grnte parann referans noktas iaretlenmitir. Referans noktas olarak para zerindeki herhangi bir nokta seilebilir. Ancak ayarlamas daha kolay olmas nedeni ile genellikle parann ke noktalar seilir.

ekil 2.1: paras sfr noktas (referans noktas)

2.1.2. Devir Says ve lerleme Hz

Programda devir saysnn (S), daima i milinin dn ynyle ayn satrda verilmesi gerekir. Ayn satrda verilmezse program alarm verir. M03 fener mili saat ynnde ve M04 ise fener milini saat ynne ters ynde dndrr. Eer fener mili durdurulmak isteniyorsa M05 kodu kullanlr. S1200 M03; Fener milini saat ynnde 1200 dev/dk. ile dndrr

lerleme hz G00 kodu kullanldnda verilmez. G01, G02, G03 gibi tala alma ilerlemesi gerektiren kodlar kullanldnda verilir. Yeni bir ilerleme hz verilene kadar geerlidir. lerleme hz birimi mm/d.k veya mm/dev.dir. G01 X110. Y50. Z10. F150; (Fanuc, Takm 150 mm/dk. hzla belirtilen koordinatlara gider.) G01 X110 Y50 Z10 F150 LF (Sinumerik)

20

Program kodlar % N102 N104 N106 N108 N110 N112 N114 N116 N118 N120 N122 N124 N126 N128 N130 N132 N134 N136 N138 % O9999 (YZEY FREZELEME); G21; G28G91X0Y0Z0; G00G17G40G49G80G90; T2M6(PARMAK FREZE); G00G90G54X30.Y40.; G43H2Z50.; M03S800; G00Z5. M08; G01Z-25.F800; G42D15Y0.0; X446.F150; Y90.; X0.0; Y-20.; G01F1000Y-30.G40; G0Z50. M09; M05; G28G91X0Y0Z0; M30;

erik

Program numaras ve ad

Balang blm ve komutlar

Devir says ve ilerleme hz blm

Ana program blm ve komutlar

Program sonu ve komutlar

Tablo 2.3: CNC program yaps

Ana program blm ve komutlar:

Bu blmde paray ilemek iin gerekli program satrlar bulunur. Her kesici hareketi iin bir G kodu ve kesicinin gidecei noktann koordinatlar ve gerekli parametreler yazlr. Ana program blm komutlarn hatrlamak iin CNC Frezelemede Programlama modln inceleyiniz.

Program sonu blm ve komutlar:

Program M02 veya M30 kodlar ile bitirilir. Program sonlarnda i mili durdurma (M05), soutma svsn kapama (M09), i parasndan uzaklama, referans noktasna (G28) veya park noktasna gnderme gibi komutlar kullanlr (Tablo 2.3).

2.2. Kesici Yarap Telafisi

21

evresel frezeleme yaparken kesici merkezi, yarap kadar kaydrlarak evre profil ilenir. Al yzeylerin evresel frezeleme ile ilenmesi iin ak merkez konumunu hesaplamak birtakm trigonometrik hesaplamalar yaplmasn gerektirir. Takm yarap telafisi frezeleme esnasnda takmn yarap kadar kaymas demektir. Programda sadece takm merkez koordinatlar verilir. Takm yarap da kontrol nitesinin belleine nceden girilir. Takm yarap telafi kodu girilince sanki yarap sfr olan bir kesici ile profil zerinde dolalyormu gibi program yaplr. Bilgisayar otomatik olarak yarap deeri kadar profilin solundan veya sandan dolar. Bir blokta G41 veya G42 ile ifade edilen yarap telafi kodlarndan biri bulunabilir. Tezghn kontrol sistemi bellekte bulunan takm yarapn dikkate alarak kayma miktarn hesaplar ve koordinatlara bu hesaplamaya gre gider. Telafi miktar, daha nce kontrol nitesinin belleine, H (Fanuc) veya D (sinumeric) adresleri ile saklanabilir.

2.2.1. Kesici Yarap Telafisi Soldan (G41)

Kesici, profilin solundan giderek tala alyorsa G41 kodu kullanlr (ekil 2.2). H veya D adresleri ise kesici yarapn belirtir. Program format aadaki ekildedir. G41 H... veya G41 D... (Sinumerik) (Fanuc)

ekil 2.2: Kesici yarap telafisi G41

22

2.2.2. Kesici Yarap Telafisi Sadan (G42)

Kesici, profilin sandan giderek tala alyorsa G42 kodu kullanlr (ekil 2.3). Program format aadaki ekildedir. G42 H... veya G42 D...

ekil 2.3: Kesici takm telafisi G42

2.2.3. Kesici Takm Telafisi ptali (G40)

Kumanda nitesi G41 veya G42 yarap telafisi hesaplarn yaptktan sonra herhangi bir iptal komutu gelene kadar bu ly hafzasnda tutar. kinci bir farkl deerde telafi yaplana kadar telafi deeri geerlidir. Bu nedenle gerekli yerlerde iptal fonksiyonlar kullanlmaldr. G40 kodu takm yarap telafisini iptal eder. Telafi kodlar ile ilgili u hususlara dikkat etmek gerekir. G41 geerli iken G42; G42 geerli iken G41 yazlmamaldr, telafi ilemeyebilir. G40, G41 ve G42 kodlar G00 ve G01 ile ayn blokta yazlabilir. Ancak G02, G03 kodlar ile birlikte kullanlamaz. Tezgh ilk alma dmesine basldnda, kontrol panelinin RESET dmesine basldnda veya program M02 ve M30 ile bittiinde telafisiz durum (G40) otomatik olarak geerli olur. Program ierisinde G41 veya G42 telafi kodlar kullanlmsa ilemin sonunda telafi iptal (G40) komutu kullanlmaldr.

23

Telafi kodlar modaldir, yani bir kere yazldnda baka bir telafi kodu yazlana kadar geerlidir. G17 (XY), G18 (ZX), G19 (YZ) kodlar ile belirtilen dzlemlerde geerlidir. G17 telafi dzlemi seili ise telafi sadece o dzleme ait eksenlere yani X ve Y koordinatlarna uygulanr.

2.3. Kesicinin Parasna Yaklamas ve Uzaklamas

Kesici takm i parasna yaklarken emniyet noktasna kadar G00 kodu kullanlarak tezghn maksimum ilerleme hznda gelir ve kesici tala almaya hazr konuma getirilir. Tala almaya balama noktasna hzl ilerleme ile gelindii iin koordinatlarda hata yaplrsa kesici paraya veya balama elemanlarna arpabilir. Bu nedenle G00 satrlar tekrar kontrol edilmelidir. evrimde balang biti noktas tanmlama (G98-G99): evrimlerde tala almaya balama noktas bir parametre ile tanmlanr. rnein Fanucta evrimlerde emniyet noktas R ile tanmlanr. evrimde tala almaya balanacak olan bu noktaya da kesici G00 kodu ile gelir. R noktas ile i paras temas yzeyi arasnda istendii kadar emniyet mesafesi braklr. evrime balamadan nce G98 kullanlrsa ilem bittikten sonra kesici evrime balamadan nceki Z yksekliine geri kar (ekil 2.4 A, B, C noktalar).

ekil 2.4: evrimde balang ve biti noktas

Komutun uygulama ekli: G98 (G81/G82/G83/G86 veya benzer evrim kodu) X... Y... Z... R... P... Q F... ; evrimden nce G99 kodu kullanlrsa ilem bittikten sonra kesici R emniyet noktasna geri kar (ekil 2.5).

24

ekil 2.5: evrimde emniyet noktasna dn (G99)

Komutun uygulama ekli: G99 (G81/G82/G83/G86 veya benzer evrim kodu) X... Y... Z... R... P... Q F... ;

2.4. Dzlem Yzey Frezeleme

Dzlem yzey frezelemede kesici takm ap (D), i paras geniliinden (b) byk ise tek paso ile istenilen miktarda tala kaldrlr (ekil 2.6). Eer i paras genilii kesici takmdan byk ise kesici takm tala aldktan sonra yana kaydrlarak birden fazla pasoda dzlem yzey frezeleme ilemi yaplr. Kesici takm, X ve Y eksenlerinde dzlem yzey frezeleme balang noktasna hzl hareket kodu ile gelir. Z ekseninde hzl ilerleme ile tala derinlii verilir. Dzlem yzey frezelemeye balamadan nce kesicinin paraya arpmamas iin kesici giri mesafesi kadar geriye konumlandrlr. Kesici G01 kodu ile dzlem yzey frezeleme yaparak i parasndan k mesafesi kadar darya ktktan sonra hzl hareket kodu ile Z ekseninde paradan uzaklar (ekil 2.6).

25

ekil 2.6: CNC frezede dzlem yzey frezeleme

Altrma 1: ekil 2.6daki uygulamada takm ap 50 mmdir. paras genilii 40 mm, uzunluu 210 mm olup i paras referans noktas ekilde gsterilmitir. Buna gre i paras yzeyinden 2 mm tala kaldracak ekilde CNC programn yapalm.

% N100 N102 N104 N106 N108 N110 N112 N114 N116 G21; T01 M6; G54 G90 G00 X0 Y0 Z100; G17G40G80; G00X0.Y-30.; G00 G43H1 Z5.; M03S800; M08; Metrik l sistemi seilmitir. Bu kod tezghlarda otomatik olarak seili olduundan yazlmayabilir. Bir numaral takm seimi koordinat sistemi ve mutlak programlama modu seimi Takmn park noktasna gnderilmesi XY dzlemi seimi, takm telafilerinin iptali, sabit evrim kodunun iptali Hzl hareket ile balang noktasna hareket Takm boyu telafi numaras 1 ve i paras yzeyinden 5 mm ykseklikte durma mili saat ibresi ynnde ve 800 dev/dk. ile dnmesi Soutma svsnn almas

26

N118 N120 N122 N124 N126 N128 %

G00 Z-2.; G01X240.F100; G0Z100. M09; M05; G00 X0Y0; M30;

2 mm tala derinliinin 100 mm/dk. ilerleme hz X ekseninde dzlem yzey frezeleme Kesicinin i paras yzeyinden 100 mm mesafeye gitmesi ve soutma soyunun kapatlmas milini durdurma Takm park noktasna gnderme Program sonu ve baa dnme

Altrma 2: ekil 2.6daki uygulamay imdi Sinumerik sisteminde CNC programn yapalm. Bir numaral takm seimi koordinat ve mutlak progaramlama N104 G54 G90 G00 X0. Y-30. ; seimi, hzl hareket ile X0 ve Y-30 koordinatna hareket Takm boyu telafisi ve i paras N106 G00 G43 D1 Z50. ; yzeyinden 50 mm ykseklikte durma mili saat ibresi ynnde ve 800 N108 M03 S800 ; dev/dk. ile dnmesi Para yzeyinden 5 mm mesafede N110 G00Z5. M08 ; durma ve soutma suyunun almas N112 G00 Z-2. ; 2 mm tala derinliinin verilmesi 100mm/dk. ilerleme hz ile X N114 G01 X240. F100 ; ekseninde dzlem yzey frezeleme Z ekseninde 50 mm yukar gitmesi ve N116 G0 Z50. M09 ; soutma suyunun kapanmas N118 M05 ; milini durdurma N120 M30 ; Program sonu ve baa dnme Fanuc ve Sinumerik kontrol sistemlerinde G00, G01, M08, M09, M03, M04 gibi temel komutlar benzer yapda programlanr. evrimlerin proramlanmasnda tanmlama fark vardr. N102 T1 L6(Tarama kafas) ;

27

Altrma 3: ekil 2.7deki parann CNC programn Fanuc sistemine gre hazrlayarak simlasyonunu kontrol ediniz.

ekil 2.7: Uygulama paras

ekil 2.7deki parann CNC program % N02 G17 G80 G49 G40 ; N04 G00 X50. Y50. Z50. ; N06 T01 M6 G54 G90; N08 G00 X20. Y 20. S800 M3; N10 G43 Z50. H1 ; N12 G00 Z-15. M8 ; N14 G01 G41 X0.Y0. D1 F80 ; N16 G01 Y75.87 ; N18 G01 X49.45 Y101.43 ; N20 G03 X126.92 Y61.02 R56.14 ; Dzlem seimi, evrim iptali, takm boyu telafi iptali, takm yarap telafi iptali Parka gnderme Takm deitirme Balatma noktasna pozisyonlandrma, devir verme ve i milini dndrme Takm boyu telafisi ile yaklama Derinlik mesafesine pozisyonlama, soutma suyunu ama Takm yarap telafisi ile ileme noktasna gelme Dorusal kesme Dorusal kesme Dairesel kesme CCW

28

N22 G02 X138.46 Y15.58 R-24.56 ; N24 G03 X84.06 Y-33.81 R59.77 ; N26 G01 X0. Y0. ; N28 G00 G40 X-20. Y-20. ; N30 G0 Z50. M5 ; N32 G00 Z50. M9 ; M30 ; %

Dairesel kesme (A 180 dereceden byk olduundan R deeri (-) olarak verildi.) Dairesel kesme CCW Dorusal kesme Takm yarap telafisi iptali ile balatma noktasna pozisyonlama Takm yukar karma, i milini durdurma Sfra gnderme, soutma suyunu kapama Program sonu

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

CNC freze tezghnda dzlem yzey frezeleme program ve ilemini yapnz.

lem Basamaklar
Hatalar dzeltiniz. simlasyon yardmyla

neriler
CNC freze tezghnda almaya balamadan nce komparasrn ak olduunu kontrol ediniz. CNC freze tezghnda alrken tezgh kapsn kapal tutunuz. Acil durumda acil stop dmesine basnz. Doru program altrdnzdan emin olunuz. Program bitmeden tezgh kapsn amaynz. Hatalar dzeltirken noktalama iaretlerine dikkat ediniz. Her dzeltmeden sonra simlasyonla kontrol ediniz.

CNC frezede dzlem yzey frezeleme ilemlerini komutlarla yaznz.

Kontrol Listesi
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. nln giyip gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? 2. CNC frezede dzlem yzey frezeleme ilemlerini komutlarla yazdnz m? 3. CNC freze tezghnda alrken tezgh kapsn kapal tuttunuz mu? 4. Hatalar simlasyon yardmyla dzelttiniz mi? 5. Hatalar dzeltirken noktalama iaretlerine dikkat ettiniz mi? 6. Her dzeltmeden sonra simlasyonla kontrol ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Fanuc sistemine gre aada verilmi olan program adlarndan hangisi dorudur? A.) 1234; B.) O (frezeleme); C.) 0123456; D.) O1234; Aadaki seeneklerden hangisinde devir says kodu doru olarak yazlmtr? A.) S1200M03; B.) G00S1200; C.) M1200S04; D.) S1200F03 G28G91X0Y0Z0; satrnn aklamas aadaki seeneklerden hangisinde doru olarak yazlmtr? A.) Takmn verilen koordinatlarda sfr noktasna gitmesi B.) Takmn tezgh referans noktasna dn C.) paras yzeyinden tala kaldrmadan ilerlemesi D.) Tezghn seri modda almas T8M6; satrnn aklamas aadaki seeneklerden hangisinde doru olarak yazlmtr? A.) 8 numaral takm seimi B.) 8 numaral takm deiimi C.) 6 numaral takm seimi ve deitirilmesi D.) 8 numaral takm seimi ve deitirilmesi Yandaki ekilde telafi ekli nasldr? A.) B.) C.) D.) G42 G41 G43 G40

2.

3.

4.

5.

PERFORMANS DEERLENDRME
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

31

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

ekil 2.9daki uygulamada i paras lleri, i paras referans noktas gsterilmitir. Buna gre i paras yzeyinden iki pasoda 4 mm tala kaldracak ekilde CNC programn hazrlayarak simlasyonunu kontrol ediniz.

8 R15 R12

65

50

R12

20 8

R12 35 47 55 63 75 98 110
Uygulama paras

32

Kontrol Listesi
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. nln giydiniz mi? 2. Komparasr atnz m? 3. Kesici takm seip magazine balayabildiniz mi? 4. Parann programn hazrlayp tezgh sistemine kaydettiniz mi? 5. Programn mantk ve yazm hatalarn kontrol ettiniz mi? 6. Program simlasyon modu ile altrtnz m? 7. Program Dry Run modu ile test ettiniz mi? 8. Program satr satr modda altrdnz m? 9. lk retilen i parasn gerekli lme ve kontrol aletleri ile kontrol ettiniz mi? 10. Tespit edilen l farklarn dzelttiniz mi? 11. Seri modda altrp retime baladnz m? 12. Emniyet tedbirlerine uydunuz mu? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

33

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
123456B A C B D A

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

12345D A B C B

34

KAYNAKA KAYNAKA
ERGN Mehmet, Saysal Kontroll Tezghlar ve Progamlama Prensipleri, Mercan Ofset Ambalaj San.Tic., zmir, 2004. ETK Mehmet, CNC Takm Tezghlar ve Johnford CNC leme Merkezi, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Lisans Tezi, stanbul, 1999. FANUC Series O MC, FANUC Series OO MC, FANUC Series O Mate MC For Machining Center Operators Manual, Fanuc Ltd., 1988. GIBBS David, T.Eng. MIED, CNC ile lemeye Giri, Senior Lecturer in the Department of Technology Readying College of Technology, MEB, Etam A Matbaa Tesisleri, Eskiehir, 1994. GIBBS David, T.Eng. MIED, CNC Para Programlama, Senior Lecturer in the Department of Technology Readying College of Technology, MEB, Etam A Matbaa Tesisleri, Eskiehir, 1994. GLESN Mahmut, Abdulkadir GLL, zkan AVCI, Gkalp AKDOAN, CNC Torna ve Freze Tezghlarnn Programlanmas, Asil Yayn Datm, Ankara, 2005. GLESN Mahmut, Aslan ERSAN, NC Makine Programcl ve Program Tasarm (eviri), MEB, 1994. LEATHAM B., BTECH J., PGCE, Bilgisayarl Nmerik Kontrol Konusuna Giri, Head of Department of Engineering Worcester Technical College, MEB, stanbul, 1997. Sinumerik & simodrive Automation Systems for Machine Tools Catalog NC 60 2004 Sinumerik AG, 2004. TAICHUNG Hsien, Shen Kang HSIANG, Shen Chou Rd., Johnford, Vertical Machining Centers Instruction Manual, Roundtop Machinery Industries Co., Ltd. 232-1, Taiwan. R.O.C.

35