Scribd </> Upload a Document </upload-document> Search Documents <#> Explore </explore> Documents </explore> * * * * * * * * * * * * * Books - Fiction </explore/Books-Fiction>

Books - Non-fiction </explore/Books-Nonfiction> Health & Medicine </explore/Health-Medicine> Brochures/Catalogs </explore/BrochuresCatalogs> Government Docs </explore/Government-Docs> How-To Guides/Manuals </explore/HowTo-GuidesManuals> Magazines/Newspapers </explore/MagazinesNewspapers> Recipes/Menus </explore/RecipesMenus> School Work </explore/School-Work> + all categories </explore> Featured </explore> Recent </explore/Most-Recent> People </community> * * * * * * * * * * * * * Authors </community/authors> Students </community/students> Researchers </community/researchers> Publishers </community/publishers> Government & Nonprofits </community/government-%26-nonprofits> Businesses </community/businesses> Musicians </community/musicians> Artists & Designers </community/artists-%26-designers> Teachers </community/teachers> + all categories </community> Most Followed </community> Popular </community?t=trending>

* Emilia Michniewicz <http://www.scribd.com/people/view/115869552> Tri_11x6 How does Scribd know my name? We are using Facebook to personalize your experience on Scribd. Learn More <http://www.scribd.com/facebookfaq> Account o o o o o o o My Home <http://www.scribd.com/> View Public Profile <http://www.scribd.com/people/view/115869552> My Documents <http://www.scribd.com/documents> My Collections <http://www.scribd.com/my_document_collections> Messages <http://www.scribd.com/inbox> Settings </account/edit> Help <http://support.scribd.com>

o Log Out <http://www.scribd.com/logout> <#> Welcome to Scribd - Where the world comes to read, discover, and share... Were using Facebook to give you reading recommendations based on what your friends are sharing and the things you like. We ve also made it easy to connect with your friends: you are now following your Facebook friends who are on Scribd, and they are following you! In the future you can access your account using your Facebook login and password. Learn more <http://www.scribd.com/facebookfaq>No thanks <#><#> Some of your friends are already on Scribd: Magda Baszczyk <http://www.scribd.com/magda_b%C5%82aszczyk_3> Magorzata Horbacz <http://www.scribd.com/ma%C5%82gorzata_horbacz> Marta Orowska <http://www.scribd.com/marta_or%C5%82owska_2> Jolanta Badora <http://www.scribd.com/jbadora> Lucy Minerals <http://www.scribd.com/lminerals> Justyna Wilczyska <http://www.scribd.com/justyna_wilczy%C5%84ska> Ela Maciejczak <http://www.scribd.com/emaciejczak> Jacek Malinowski <http://www.scribd.com/jacekm_1> Daria Aka Suchecka <http://www.scribd.com/dsuchecka> Jacek Saby <http://www.scribd.com/js%C5%82aby> 1 First Page Previous Page Next Page / 250 Sections SectionsSection 1 of 124 * PRZEDMOWAp. 11 <http://www.scribd.com/doc/66656074/1/PRZEDMOWA> * I. WPROWADZENIE DO BIOTECHNOLOGIIp. 13 <http://www.scribd.com/doc/66656074/2/I-WPROWADZENIE-DO-BIOTECHNOLOGII> * I.1. Czym jest biotechnologia?p. 15 <http://www.scribd.com/doc/66656074/3/I-1-Czym-jest-biotechnologia> * I.2. Rne kolory biotechnologii i ich rolap. 15 <http://www.scribd.com/doc/66656074/4/I-2-Ro%C5%BCne-kolory-biotechnologii-i -ich-rola> * I.4. Znaczenie nowoczesnej biotechnologiip. 24 <http://www.scribd.com/doc/66656074/5/I-4-Znaczenie-nowoczesnej-biotechnolog ii> * II.1. Wprowadzeniep. 27 <http://www.scribd.com/doc/66656074/6/II-1-Wprowadzenie> * II.3. Koegzystencja w Unii Europejskiejp. 29 <http://www.scribd.com/doc/66656074/7/II-3-Koegzystencja-w-Unii-Europejskiej > * II.4. Przykady rozwiza w rnych krajach UEp. 32 <http://www.scribd.com/doc/66656074/8/II-4-Przyk%C5%82ady-rozwi%C4%85za%C5%8 4-w-ro%C5%BCnych-krajach-UE> * II.4.1. Niemcyp. 32 <http://www.scribd.com/doc/66656074/9/II-4-1-Niemcy> * III. ROLINY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANEp. 35 <http://www.scribd.com/doc/66656074/10/III-RO%C5%9ALINY-GENETYCZNIE-ZMODYFIK OWANE> * III.1. Wprowadzeniep. 37 <http://www.scribd.com/doc/66656074/11/III-1-Wprowadzenie>

* III.2. Inynieria genetyczna rolin sposoby wprowadzania genw do rolinp. 38 <http://www.scribd.com/doc/66656074/12/III-2-In%C5%BCynieria-genetyczna-ro%C 5%9Blin-%E2%80%93-sposoby-wprowadzania-genow-do-ro%C5%9Blin> * III.3. Roliny genetycznie zmodyfikowane i perspektywy ich wykorzystaniap. 38 <http://www.scribd.com/doc/66656074/13/III-3-Ro%C5%9Bliny-genetycznie-zmodyf ikowane-i-perspektywy-ich-wykorzystania> * III.3.1. Zastosowanie rolin GM w naucep. 38 <http://www.scribd.com/doc/66656074/14/III-3-1-Zastosowanie-ro%C5%9Blin-GM-w -nauce> * III.3.2. Zastosowanie rolin GM w praktycep. 39 <http://www.scribd.com/doc/66656074/15/III-3-2-Zastosowanie-ro%C5%9Blin-GM-w -praktyce> * III.3.3. Tolerancja na herbicydyp. 39 <http://www.scribd.com/doc/66656074/16/III-3-3-Tolerancja-na-herbicydy> * III.3.4. Odporno na szkodnikip. 40 <http://www.scribd.com/doc/66656074/17/III-3-4-Odporno%C5%9B%C4%87-na-szkodn iki> * III.3.5. Odporno na chorobyp. 40 <http://www.scribd.com/doc/66656074/18/III-3-5-Odporno%C5%9B%C4%87-na-chorob y> * III.3.6. Ulepszanie cech jakociowychp. 41 <http://www.scribd.com/doc/66656074/19/III-3-6-Ulepszanie-cech-jako%C5%9Bcio wych> * III.3.7. Praktyczne zastosowanie w tradycyjnej hodowli rolinp. 42 <http://www.scribd.com/doc/66656074/20/III-3-7-Praktyczne-zastosowanie-w-tra dycyjnej-hodowli-ro%C5%9Blin> * III.4. Genetycznie zmodyfikowane roliny uprawiane w najbliszej przyszocip. 43 <http://www.scribd.com/doc/66656074/21/III-4-Genetycznie-zmodyfikowane-ro%C5 %9Bliny-uprawiane-w-najbli%C5%BCszej-przysz%C5%82o%C5%9Bci> * III.4.1. Tolerancja stresw rodowiskowychp. 43 <http://www.scribd.com/doc/66656074/22/III-4-1-Tolerancja-stresow-%C5%9Brodo wiskowych> * III.4.2. Wykorzystanie w lenictwiep. 43 <http://www.scribd.com/doc/66656074/23/III-4-2-Wykorzystanie-w-le%C5%9Bnictw ie> * III.4.3. Biodegradowalne plastikip. 44 <http://www.scribd.com/doc/66656074/24/III-4-3-Biodegradowalne-plastiki> * III.4.4. Biopaliwap. 44 <http://www.scribd.com/doc/66656074/25/III-4-4-Biopaliwa> * III.4.6. Usuwanie zanieczyszcze ze rodowiska - fitoremediacjap. 45 <http://www.scribd.com/doc/66656074/26/III-4-6-Usuwanie-zanieczyszcze%C5%84ze-%C5%9Brodowiska-fitoremediacja> * III.5. Obecna produkcja rolin genetycznie zmodyfikowanychp. 46 <http://www.scribd.com/doc/66656074/27/III-5-Obecna-produkcja-ro%C5%9Blin-ge netycznie-zmodyfikowanych> * III.5.1. Powierzchnia upraw GM stale wzrastap. 46 <http://www.scribd.com/doc/66656074/28/III-5-1-Powierzchnia-upraw-GM-stale-w zrasta> * III.5.2. Coraz wicej maych gospodarstw uprawia roliny GMp. 50 <http://www.scribd.com/doc/66656074/29/III-5-2-Coraz-wi%C4%99cej-ma%C5%82ych -gospodarstw-uprawia-ro%C5%9Bliny-GM> * III.5.3. Wpyw na rodowiskop. 51 <http://www.scribd.com/doc/66656074/30/III-5-3-Wp%C5%82yw-na-%C5%9Brodowisko > * III.5.4. Korzyci ekonomicznep. 51 <http://www.scribd.com/doc/66656074/31/III-5-4-Korzy%C5%9Bci-ekonomiczne> * III.5.5. Kolejne kraje wydaj zgody na upraw rolin GMp. 51

<http://www.scribd.com/doc/66656074/32/III-5-5-Kolejne-kraje-wydaj%C4%85-zgo dy-na-upraw%C4%99-ro%C5%9Blin-GM> * III.6. Obawy zwizane z upraw genetycznie zmodyfikowanych rolinp. 52 <http://www.scribd.com/doc/66656074/33/III-6-Obawy-zwi%C4%85zane-z-upraw%C4% 85-genetycznie-zmodyfikowanych-ro%C5%9Blin> * III.6.1. Potencjalny negatywny wpyw na rodowiskop. 52 <http://www.scribd.com/doc/66656074/34/III-6-1-Potencjalny-negatywny-wp%C5%8 2yw-na-%C5%9Brodowisko> * III.7. Podsumowaniep. 56 <http://www.scribd.com/doc/66656074/35/III-7-Podsumowanie> * IV. ZWIERZTA GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANEp. 57 <http://www.scribd.com/doc/66656074/36/IV-ZWIERZ%C4%98TA-GENETYCZNIE-ZMODYFI KOWANE> * IV.1. Wprowadzeniep. 59 <http://www.scribd.com/doc/66656074/37/IV-1-Wprowadzenie> * IV.3. W jakim celu tworzy si transgeniczne zwierzta?p. 60 <http://www.scribd.com/doc/66656074/38/IV-3-W-jakim-celu-tworzy-si%C4%99-tra nsgeniczne-zwierz%C4%99ta> * IV.3.1. Wykorzystanie naukowep. 60 <http://www.scribd.com/doc/66656074/39/IV-3-1-Wykorzystanie-naukowe> * IV.3.2. Wykorzystanie praktycznep. 61 <http://www.scribd.com/doc/66656074/40/IV-3-2-Wykorzystanie-praktyczne> * IV.4. Zastosowanie transgenicznych zwierzt w biomedycyniep. 61 <http://www.scribd.com/doc/66656074/41/IV-4-Zastosowanie-transgenicznych-zwi erz%C4%85t-w-biomedycynie> * IV.4.1. Zwierzta jako bioreaktory (molecular pharming)p. 61 <http://www.scribd.com/doc/66656074/42/IV-4-1-Zwierz%C4%99ta-jako-bioreaktor y-molecular-pharming> * IV.4.2. Zwierzta jako dawcy organw do ksenotransplantacjip. 64 <http://www.scribd.com/doc/66656074/43/IV-4-2-Zwierz%C4%99ta-jako-dawcy-orga now-do-ksenotransplantacji> * IV.5. Przykady genetycznych modyfikacji zwierztp. 65 <http://www.scribd.com/doc/66656074/44/IV-5-Przyk%C5%82ady-genetycznych-mody fikacji-zwierz%C4%85t> * IV.5.1. Ssakip. 65 <http://www.scribd.com/doc/66656074/45/IV-5-1-Ssaki> * IV.5.2. Modyfikacje genetyczne ptakwp. 67 <http://www.scribd.com/doc/66656074/46/IV-5-2-Modyfikacje-genetyczne-ptakow> * IV.5.3. Transgeniczne rybyp. 67 <http://www.scribd.com/doc/66656074/47/IV-5-3-Transgeniczne-ryby> * IV.5.4. Transgeniczne owadyp. 68 <http://www.scribd.com/doc/66656074/48/IV-5-4-Transgeniczne-owady> * IV.6. Gospodarcze perspektywy wykorzystania transgenicznych zwierztp. 68 <http://www.scribd.com/doc/66656074/49/IV-6-Gospodarcze-perspektywy-wykorzys tania-transgenicznych-zwierz%C4%85t> * IV.7. Trudnoci zwizane z chowem zwierzt zmodyfikowanych genetyczniep. 69 <http://www.scribd.com/doc/66656074/50/IV-7-Trudno%C5%9Bci-zwi%C4%85zane-z-c howem-zwierz%C4%85t-zmodyfikowanych-genetycznie> * IV.8. Obawy zwizane z chowem zwierzt zmodyfikowanych genetyczniep. 69 <http://www.scribd.com/doc/66656074/51/IV-8-Obawy-zwi%C4%85zane-z-chowem-zwi erz%C4%85t-zmodyfikowanych-genetycznie> * IV.8.1. Zmiany w rodowiskup. 69 <http://www.scribd.com/doc/66656074/52/IV-8-1-Zmiany-w-%C5%9Brodowisku> * IV.8.2. Zapewnienie dobrostanu zwierztp. 70 <http://www.scribd.com/doc/66656074/53/IV-8-2-Zapewnienie-dobrostanu-zwierz% C4%85t> * IV.8.3. Bezpieczestwo czowieka, konsumentap. 70

<http://www.scribd.com/doc/66656074/54/IV-8-3-Bezpiecze%C5%84stwo-cz%C5%82ow ieka-konsumenta> * IV.8.4. Obawy natury etycznejp. 71 <http://www.scribd.com/doc/66656074/55/IV-8-4-Obawy-natury-etycznej> * IV.9. Produkty transgenicznych zwierzt na rynku europejskimp. 71 <http://www.scribd.com/doc/66656074/56/IV-9-Produkty-transgenicznych-zwierz% C4%85t-na-rynku-europejskim> * IV.10. Podsumowaniep. 71 <http://www.scribd.com/doc/66656074/57/IV-10-Podsumowanie> * V. MIKROORGANIZMY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANEp. 73 <http://www.scribd.com/doc/66656074/58/V-MIKROORGANIZMY-GENETYCZNIE-ZMODYFIK OWANE> * V.1. Pojcie genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmwp. 75 <http://www.scribd.com/doc/66656074/59/V-1-Poj%C4%99cie-genetycznie-zmodyfik owanych-mikroorganizmow> * V.2. Wykorzystanie mikroorganizmw genetycznie zmodyfikowanychp. 76 <http://www.scribd.com/doc/66656074/60/V-2-Wykorzystanie-mikroorganizmow-gen etycznie-zmodyfikowanych> * VI. ZASTOSOWANIA GMOp. 83 <http://www.scribd.com/doc/66656074/61/VI-ZASTOSOWANIA-GMO> * VI.1. Wprowadzeniep. 85 <http://www.scribd.com/doc/66656074/62/VI-1-Wprowadzenie> * VI.3. Pasze ze zmodyfikowanych rolinp. 88 <http://www.scribd.com/doc/66656074/63/VI-3-Pasze-ze-zmodyfikowanych-ro%C5%9 Blin> * VI.4. Roliny GM w rolnictwie wiatowymp. 88 <http://www.scribd.com/doc/66656074/64/VI-4-Ro%C5%9Bliny-GM-w-rolnictwie-%C5 %9Bwiatowym> * VI.5. GMO w ochronie rodowiskap. 89 <http://www.scribd.com/doc/66656074/65/VI-5-GMO-w-ochronie-%C5%9Brodowiska> * VI.6. Wykorzystanie GMO w przemylep. 91 <http://www.scribd.com/doc/66656074/66/VI-6-Wykorzystanie-GMO-w-przemy%C5%9B le> * VI.7. Przepisy regulujce uycie GMOp. 94 <http://www.scribd.com/doc/66656074/67/VI-7-Przepisy-reguluj%C4%85ce-u%C5%BC ycie-GMO> * VI.7.1. Zamknite uycie GMOp. 94 <http://www.scribd.com/doc/66656074/68/VI-7-1-Zamkni%C4%99te-u%C5%BCycie-GMO > * VI.7.3. Wprowadzenie do obrotu produktw GMOp. 96 <http://www.scribd.com/doc/66656074/69/VI-7-3-Wprowadzenie-do-obrotu-produkt ow-GMO> * VI.8. Zastosowania GMO w medycyniep. 97 <http://www.scribd.com/doc/66656074/70/VI-8-Zastosowania-GMO-w-medycynie> * VI.8.1. Inynieria genetyczna a medycynap. 97 <http://www.scribd.com/doc/66656074/71/VI-8-1-In%C5%BCynieria-genetyczna-a-m edycyna> * VI.8.3. Dieta prozdrowotnap. 98 <http://www.scribd.com/doc/66656074/72/VI-8-3-Dieta-prozdrowotna> * VI.8.4. Problem alergiip. 99 <http://www.scribd.com/doc/66656074/73/VI-8-4-Problem-alergii> * VI.8.5. Zwizki farmakologicznie czynnep. 100 <http://www.scribd.com/doc/66656074/74/VI-8-5-Zwi%C4%85zki-farmakologicznieczynne> * VI.8.6. Terapia genowap. 103 <http://www.scribd.com/doc/66656074/75/VI-8-6-Terapia-genowa> * VI.8.7. Ksenotransplantacjep. 103 <http://www.scribd.com/doc/66656074/76/VI-8-7-Ksenotransplantacje> * VI.8.8. Mikroorganizmy jako producenci lekwp. 104 <http://www.scribd.com/doc/66656074/77/VI-8-8-Mikroorganizmy-jako-producenci

-lekow> * VII.1. Wprowadzeniep. 109 <http://www.scribd.com/doc/66656074/78/VII-1-Wprowadzenie> * VII.2. Akty prawa midzynarodowegop. 109 <http://www.scribd.com/doc/66656074/79/VII-2-Akty-prawa-mi%C4%99dzynarodoweg o> * VII.2.1. Konwencja z Rio de Janeirop. 109 <http://www.scribd.com/doc/66656074/80/VII-2-1-Konwencja-z-Rio-de-Janeiro> * VII.2.2. Protok Kartageskip. 110 <http://www.scribd.com/doc/66656074/81/VII-2-2-Protoko%C5%82-Kartage%C5%84sk i> * VII.3. Prawo Unii Europejskiejp. 111 <http://www.scribd.com/doc/66656074/82/VII-3-Prawo-Unii-Europejskiej> * VII.3.8. Podsumowaniep. 131 <http://www.scribd.com/doc/66656074/83/VII-3-8-Podsumowanie> * VII.4. Krajowe uregulowania prawne z zakresu GMOp. 132 <http://www.scribd.com/doc/66656074/84/VII-4-Krajowe-uregulowania-prawne-z-z akresu-GMO> * VII.4.1. Co reguluje Ustawa o GMO w Polscep. 132 <http://www.scribd.com/doc/66656074/85/VII-4-1-Co-reguluje-Ustawa-o-GMO-w-Po lsce> * VII.4.2. Zamknite uycie organizmw genetycznie zmodyfikowanychp. 136 <http://www.scribd.com/doc/66656074/86/VII-4-2-Zamkni%C4%99te-u%C5%BCycie-or ganizmow-genetycznie-zmodyfikowanych> * VII.4.4. Projekt nowej ustawy Prawo o GMOp. 140 <http://www.scribd.com/doc/66656074/87/VII-4-4-Projekt-nowej-ustawy-%E2%80%9 3-Prawo-o-GMO> * IX. ROLA ORGANW ADMINISTRACJI PASTWOWEJp. 161 <http://www.scribd.com/doc/66656074/88/IX-ROLA-ORGANOW-ADMINISTRACJI-PA%C5%8 3STWOWEJ> * IX.1. Minister rodowiska - organ administracji rzdowej, waciwy ds. GMOp. 163 <http://www.scribd.com/doc/66656074/89/IX-1-Minister-%C5%9Arodowiska-organ-a dministracji-rz%C4%85dowej-w%C5%82a%C5%9Bciwy-ds-GMO> * IX.1.1. Bezporednie zadania wynikajce z prawa krajowegop. 163 <http://www.scribd.com/doc/66656074/90/IX-1-1-Bezpo%C5%9Brednie-zadania-wyni kaj%C4%85ce-z-prawa-krajowego> * IX.1.3. Bezporednie zadania wynikajce z Protokou Kartageskiegop. 164 <http://www.scribd.com/doc/66656074/91/IX-1-3-Bezpo%C5%9Brednie-zadania-wyni kaj%C4%85ce-z-Protoko%C5%82u-Kartage%C5%84skiego> * IX.2. Komisja opiniodawczo-doradcza ds. GMO Ministra rodowiskap. 165 <http://www.scribd.com/doc/66656074/92/IX-2-Komisja-opiniodawczo-doradcza-ds -GMO-Ministra-%C5%9Arodowiska> * IX.3. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsip. 166 <http://www.scribd.com/doc/66656074/93/IX-3-Minister-Rolnictwa-i-Rozwoju-Wsi > * IX.4. Gwny Inspektor Sanitarnyp. 167 <http://www.scribd.com/doc/66656074/94/IX-4-G%C5%82owny-Inspektor-Sanitarny> * IX.5. Kontrola przestrzegania przepisw ustawyp. 167 <http://www.scribd.com/doc/66656074/95/IX-5-Kontrola-przestrzegania-przepiso w-ustawy> * IX.5.1. PASTWOWA INSPEKCJA SANITARNAp. 167 <http://www.scribd.com/doc/66656074/96/IX-5-1-PA%C5%83STWOWA-INSPEKCJA-SANIT ARNA> * IX.5.3. INSPEKCJA WETERYNARYJNAp. 169 <http://www.scribd.com/doc/66656074/97/IX-5-3-INSPEKCJA-WETERYNARYJNA> * IX.5.4. INSPEKCJA HANDLOWAp. 170

<http://www.scribd.com/doc/66656074/98/IX-5-4-INSPEKCJA-HANDLOWA> * IX.5.5. PASTWOWA INSPEKCJA PRACYp. 170 <http://www.scribd.com/doc/66656074/99/IX-5-5-PA%C5%83STWOWA-INSPEKCJA-PRACY > * IX.5.6. ORGANY CELNEp. 171 <http://www.scribd.com/doc/66656074/100/IX-5-6-ORGANY-CELNE> * IX.5.8. INSPEKCJA OCHRONY RODOWISKAp. 172 <http://www.scribd.com/doc/66656074/101/IX-5-8-INSPEKCJA-OCHRONY-%C5%9ARODOW ISKA> * IX.6. Laboratoria referencyjne w zakresie GMOp. 172 <http://www.scribd.com/doc/66656074/102/IX-6-Laboratoria-referencyjne-w-zakr esie-GMO> * X.1. Przepisy obowizujcep. 177 <http://www.scribd.com/doc/66656074/103/X-1-Przepisy-obowi%C4%85zuj%C4%85ce> * XI.1.1. Rejestr zamknitego uycia GMOp. 184 <http://www.scribd.com/doc/66656074/104/XI-1-1-Rejestr-zamkni%C4%99tego-u%C5 %BCycia-GMO> * XI.1.2. Rejestr zamierzonego uwalniania GMO do rodowiskap. 185 <http://www.scribd.com/doc/66656074/105/XI-1-2-Rejestr-zamierzonego-uwalnian ia-GMO-do-%C5%9Brodowiska> * XI.1.3. Rejestr produktw GMOp. 186 <http://www.scribd.com/doc/66656074/106/XI-1-3-Rejestr-produktow-GMO> * XI.2. Inne rejestryp. 187 <http://www.scribd.com/doc/66656074/107/XI-2-Inne-rejestry> * XII.1. Rejestry GMO wedug ustawy z 2001 rp. 191 <http://www.scribd.com/doc/66656074/108/XII-1-Rejestry-GMO-wed%C5%82ug-ustaw y-z-2001-r> * XII.1.1. Rejestr wydanych zgd na zamknite uycie GMOp. 191 <http://www.scribd.com/doc/66656074/109/XII-1-1-Rejestr-wydanych-zgod-na-zam kni%C4%99te-u%C5%BCycie-GMO> * XII.2. Rejestry GMO wedug projektu nowego prawa o GMOp. 194 <http://www.scribd.com/doc/66656074/110/XII-2-Rejestry-GMO-wed%C5%82ug-proje ktu-nowego-prawa-o-GMO> * XII.2.1. Rejestr Zakadw Inynierii Genetycznejp. 194 <http://www.scribd.com/doc/66656074/111/XII-2-1-Rejestr-Zak%C5%82adow-In%C5% BCynierii-Genetycznej> * XII.4. Rejestry prowadzone przez ministra waciwego do spraw zdrowiap. 196 <http://www.scribd.com/doc/66656074/112/XII-4-Rejestry-prowadzone-przez-mini stra-w%C5%82a%C5%9Bciwego-do-spraw-zdrowia> * XIII. ZAGROENIA WYNIKAJCE Z UYTKOWANIA GMOp. 197 <http://www.scribd.com/doc/66656074/113/XIII-ZAGRO%C5%BBENIA-WYNIKAJ%C4%84CE -Z-U%C5%BBYTKOWANIA-GMO> * XIII.1. Genetyczne zanieczyszczenie rodowiskap. 199 <http://www.scribd.com/doc/66656074/114/XIII-1-Genetyczne-zanieczyszczenie-% C5%9Brodowiska> * XIII.2. GMO - na razie dzikujemyp. 208 <http://www.scribd.com/doc/66656074/115/XIII-2-GMO-na-razie-dzi%C4%99kujemy> * XIII.4. GMO w rolnictwie - zagadnienia prawnep. 218 <http://www.scribd.com/doc/66656074/116/XIII-4-GMO-w-rolnictwie-zagadnieniaprawne> * XIII.4.1. Prawo Unijne, cele i funkcje aktw normatywnych dot. GMOp. 220 <http://www.scribd.com/doc/66656074/117/XIII-4-1-Prawo-Unijne-cele-i-funkcje -aktow-normatywnych-dot-GMO> * XIII.4.3. Koegzystencja, praktyka stosowania prawa unijnego dot. GMOp. 224 <http://www.scribd.com/doc/66656074/118/XIII-4-3-Koegzystencja-praktyka-stos owania-prawa-unijnego-dot-GMO> * XIII.4.4. GMO, prawo niektrych krajw czonkowskichp. 226

<http://www.scribd.com/doc/66656074/119/XIII-4-4-GMO-prawo-niektorych-krajow -cz%C5%82onkowskich> * XIII.4.5. GMO. Prawo polskiep. 228 <http://www.scribd.com/doc/66656074/120/XIII-4-5-GMO-Prawo-polskie> * XIV. PYTANIA KONTROLNEp. 229 <http://www.scribd.com/doc/66656074/121/XIV-PYTANIA-KONTROLNE> * XV. SOWNICZEKp. 241 <http://www.scribd.com/doc/66656074/122/XV-S%C5%81OWNICZEK> * XVI. PRZYKADOWE PUBLIKACJE Z ZAKRESU BIOTECHNOLOGIIp. 245 <http://www.scribd.com/doc/66656074/123/XVI-PRZYK%C5%81ADOWE-PUBLIKACJE-Z-ZA KRESU-BIOTECHNOLOGII> Zoom Out Zoom In Fullscreen Exit Fullscreen Select View Mode View Mode SlideshowScroll Readcast Add a Comment Embed & Share <#>Readcast Reading should be social! Post a message on your social networks to let others know what you re reading. Select the sites below and start sharing. Check_27x27Transparent Check_27x27Transparent Check_27x27TransparentLink account <#> Readcast this DocumentTransparent <#> Readcast Complete! Click send to Readcast! edit preferences <#> *Set your preferences for next time...*Choose auto to readcast without being prompted. <#><#> Emilia Michn... Emilia Michniewicz Link account <#> Advanced <http://www.scribd.com/account/edit#sharing><#>Cancel <#> <#> Add a Comment Submit share: Characters: 400 <#> Share & Embed

<http://www.facebook.com/sharer.php?u=http%3A%2F%2Fwww.scribd.com%2Fdoc%2F666560 74%2Fporadnik-gmo%23source%3Afacebook><http://twitter.com/home?source=scribd.com &status=Reading%20%22poradnik_gmo%22%20on%20Scribd%20http%3A%2F%2Fwww.scribd.com %2Fdoc%2F66656074%20%23Readcast><http://www.google.com/buzz/post?url=http%3A%2F% 2Fwww.scribd.com%2Fdoc%2F66656074%2Fporadnik-gmo&message=> <#> Add to Collections Download this Document for Free Auto-hide: on <#> Organizmy genetycznie zmodyfikowane

Organizmy genetycznie zmodyfikowane Materia y szkoleniowe Pozna , 2007 Projekt realizowany dla Ministerstwa rodowiska i Centrum Informacji o rodowisku Wydawca:Polskie Zrzeszenie In ynierw i Technikw SanitarnychOddzia Wielkopolski No part of this book may be reproduced in any form by photostat, microfilm or any others meanswithout permission from the publisher Materia y opracowa Zesp w sk adzie: Andrzej Anio , Henryk Bujak, Agnieszka Dalbiak, Micha Gi i ski, Barbara G

owacka, Anna Linkiewicz, Sylwia Oleszczuk, Joanna Rybak, Ewa Sawicka-Sienkiewicz,S awomir Sowa, Tomasz Twardowski, Janusz Zimny, Tomasz Zimny,Jan Narklewicz-Jodko, Pawe Po anecki, Stanis aw K. Wi ckowski, Tadeusz arski Materia y do druku zatwierdzi o: Ministerstwo rodowiska Redaktor techniczny: Sergiusz Zabawa Projekt ok adki: Tomasz Mo Projekt wsp finansowany przez Uni Europejsk Projekt dofinansowany ze rodkwNarodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie ISBN 978-83-89696-65-7 Sk ad: Tomasz Mo Druk: Zak ad Poligraficzny Mo uczak sp.j.ul. Piwna 1, 61-065 Pozna

38 S. SOWA, A. LINKIEWICZ III.2. In ynieria genetyczna ro lin sposoby wprowadzaniagenw do ro lin Z wielu zaproponowanych metod transformacji genetycznej ro lin dwie znalaz y sze-rokie zastosowanie w praktyce. Najstarsz metod , stosowan ju we wczesnych latachosiemdziesi tych ubieg ego wieku, jest wykorzystanie bakterii glebowej Agrobacteriumtumefaciens do wprowadzania genw do ro lin. Cz sto s yszymy, e to cz owiek wymy li transformacj genetyczn - nic bardziej b dnego. Proces ten zachodzi w naturze oddawna, a cz owiek tylko wykorzysta naturalne zdolno ci wprowadzania DNA do j drakomrkowego zainfekowanych przez Agrobacterium

komrek. Drug metod jestwprowadzanie genw przy u yciu strzelby genowej, czyli mikrowstrzeliwanie DNAznajduj cego si na np. na opi kach z ota pe ni cych role no nikw DNA. Metoda ta na pocz tku stosowana by a g wnie do transformacji ro lin jednoli ciennych, poniewa wnaturze Agrobacterium infekowa o tylko ro liny dwuli cienne.W praktyce okaza o si , e modyfikacje genetyczne w najwi kszym stopniu dotycz ro lin i tu maj najwi ksze zastosowanie.Pierwszymi transgenicznymi ro linami, ktre trafi

y do obrotu by y pomidory. W ro-ku 1994 transgeniczny pomidor FlavrSavr trafi na p ki sklepowe w USA. Pomidoryte charakteryzowa y si wolniejszym dojrzewaniem i mi kni ciem owocw, przez cod u ej zachowywa y wie o oraz atwiej mo na by o transportowa . Osi gni to to poprzez zmniejszenie aktywno ci genu poligalaktouronazy, odpowiedzialnego za roz-k adanie ciany komrkowej. Jest to przyk ad pokazuj cy, e genetyczne modyfikacjeorganizmw nie polegaj tylko na wprowadzaniu genw pochodz cych z innych gatun-kw, ale tak e na modyfikacji genw, ktre naturalnie wyst puj

w danym organizmie.Poniewa odmiana u yta do transformacji pomidora FlavrSavr nie by a najlepsza, pomidor ten nie przynis spodziewanego sukcesu finansowego i po kilku latach zosta wycofany ze sprzeda y. III.3. Ro liny genetycznie zmodyfikowane i perspektywy ichwykorzystania III.3.1. Zastosowanie ro lin GM w nauce Modyfikacjom genetycznym podlegaj nie tylko ro liny, ktre maj znaczenie go-spodarcze, ale tak e ro liny wykorzystywane w badaniach naukowych. To w a nie onezosta y zmodyfikowane jako pierwsze i s u przede wszystkim jako modele w pozna-waniu funkcji genw. Takie badania pozwalaj na zrozumienie wielu procesw bioche-micznych zachodz cych w ro linach, krtko mwi c umo liwiaj poznanie i zrozumie-nie wiata ywego. Poprzez proste modyfikacje polegaj ce na blokowaniu lub zwi

ksza-niu ekspresji poszczeglnych genw mo emy bada ich funkcje. Dopiero poznaniefunkcji danego genu pozwala na praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy. W tym celunajcz ciej wykorzystywane s tzw. ro liny modelowe np. rzodkiewnik ( Arabidopsisthaliana ) czy tyto ( Nicotiana tabacum ), ktre atwo udaje si transformowa i ktrychgenom jest dobrze zbadany. W ten sposb uzyskane informacje s wykorzystywane w RO LINY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE 39 badaniu innych ro lin czy nawet innych organizmw, poniewa kod zapisu informacji wDNA jest uniwersalny dla organizmw ywych. Te same geny znajduj si w r nychro linach i pe ni tam takie same lub podobne funkcje, dlatego im wi cej wiemy oro linach modelowych, tym wi cej wiemy o wszystkich ro linach, a wiedza ta znajduje potem zastosowanie w praktyce. III.3.2. Zastosowanie ro

 lin GM w praktyce Najcz ciej modyfikowane s ro liny, ktre maj du e znaczenie gospodarcze i s uprawiane na du a skal . Cz owiek w sposb kierunkowy zmienia je nadaj c im okre lone cechy. Proces ten prowadzony jest od tysi cy lat. Uprawiane dzi na wszystkichkontynentach zbo a pochodz z Azji Zachodniej, a ich dzisiejsze formy s efektem 10000 lat selekcji i kierunkowej hodowli prowadzonej w celu uzyskania jak najwi kszych plonw oraz poprawy jako ci. Kontynuacj tych modyfikacji jest transformacja gene-tyczna. Najbardziej powszechne genetyczne modyfikacje ro lin dotycz nast puj cych cech:odporno ci na szkodniki owadzie, tolerancyjno ci na herbicydy, przywracania p odno ci/sterylno

ci, odporno ci na wirusy, odporno ci na grzyby oraz zmian biosyntezyskrobi. List zg oszonych do rejestracji w UE genetycznie zmodyfikowanych ro linmo na znale na stronach http://biotech.jrc.it . Warto pami ta , e ro lina jest w staniewyprodukowa prawie ka de bia ko, je li tylko informacja o nim zostanie do niej wpro-wadzona. Stwarza to ogromne mo liwo ci wykorzystania genetycznie zmodyfikowa-nych ro lin w przysz o ci do produkcji biodegradowalnych plastikw, olejw o odpo-wiedniej budowie czy lekw. III.3.3. Tolerancja na herbicydy Tolerancja na herbicydy to jedna z najbardziej powszechnych modyfikacji. Wprowa-dzenie do ro liny cechy odporno ci na dzia anie herbicydu o dzia aniu totalnym pozwalana atw kontrol

 chwastw na polu uprawnym. Tradycyjnie oddzielone zabiegi ochronyro lin prowadzi si na chwasty jednoli cienne, dwuli cienne, jeszcze inne herbicydystosuje si na chwasty szczeglnie uci liwe nale ce do tych dwu klas . Wymagato od rolnika du ej wiedzy oraz stosowania cis ych terminw zabiegw (uzale nionychod fazy rozwojowej chwastw i ro liny uprawnej), aby nie zniszczy ro lin na polu.Zmodyfikowane ro liny posiadaj geny, odpowiedzialne z produkcj enzymw, ktrerozk adaj herbicydy, dzi ki czemu staj si na nie odporne. Stosowanie herbicydw wtakich uprawach ma wiele zalet, do ktrych nale y zaliczy :a) mniejsz liczb zabiegw (w wyniku jednego zabiegu niszczymy chwasty za-rwno jedno, jak i dwuli cienne), b) mo

 liwo wykonania zabiegu w r nych terminach,c) mniejsze zu ycie substancji aktywnej w przeliczeniu na jednostk powierzchnico jest tak e korzystne dla rodowiska,d) mniejsze koszty produkcji ze wzgl du na mniejsze dawki herbicydw orazoszcz dno ci paliwa i si y roboczej.Modyfikacja typu Roundup Ready to jedna z najcz stszych modyfikacji ro lin, warun-kuj ca odporno na herbicyd totalny. Substancja o nazwie glifosat aktywny sk adnik 40 S. SOWA, A. LINKIEWICZ herbicydu Roundup niszczy ro lin nietransgeniczn , poniewa hamuje dzia anie syntazyEPSPS- enzymu, ktry bierze udzia w syntezie aminokwasw aromatycznych. Ten typmodyfikacji zosta uzyskany poprzez wprowadzenie do ro lin genu koduj cego enzymsyntaz EPSPS niewra liw

na dzia anie glifosatu lub wprowadzenie genu odpowiedzial-nego za powstanie enzymu (oksydoreduktazy glifosatu) rozk adaj cego glifosat. Najcz ciej uprawian genetycznie zmodyfikowan ro lin na wiecie jest soja odporna naherbicyd Roundup. Dzi ki takim modyfikacjom koncerny biotechnologiczne mog zaoferowa jednocze nie herbicyd i nasiona genetycznie zmodyfikowane, z cech odpor-no ci. Inn powszechn modyfikacj jest wprowadzenie tolerancji na glufosynat (sk adnikaaktywnego herbicydu Basta) warunkowanego genem PAT. Gen PAT pochodzi z bakteriigleboewej Streptomyces hygroscopicus i zosta wykorzystany do modyfikacji mi dzyinnymi, buraka cukrowego, rzepaku i soi. W Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Ro lin wRadzikowie ju w 1995 roku uzyskano pszen yto tolerancyjne na herbicyd Basta. G w-nym autorem tej pracy jest prof. Janusz Zimny i by o to pierwsze w

 wiecie transgeniczne pszen yto. III.3.4. Odporno na szkodniki Jednym z naturalnych biopestycydw, ktry jest stosowany od lat trzydziestychubieg ego wieku (tak e przez rolnikw ekologicznych) jest bakteria Bacillus thuringien- sis wyst puj ca w glebie. Bakterie te produkuj szkodliwe dla okre lonych owadwtoksyny (bia ka Cry) i s wykorzystywane do opryskiwania ro lin, co pozwala zrezy-gnowa z chemicznego zwalczania niektrych szkodnikw. Dzi ki mo liwo ciom biotechnologii mo emy dzi przenie geny Cry z bakterii do ro lin co powoduje, estaj si toksyczne dla wybranych szkodnikw owadzich, ale nie dla ludzi, zwierz t czyinnych owadw.Toksyczno bia ka Cry warunkowana jest obecno

ci odpowiednich receptorw w przewodzie pokarmowym owada. W takim wypadku ro liny, ktre do tej pory by y po ywieniem dla szkodnikw, staj si dla nich toksyczne, przez co ograniczaj ko-nieczno chemicznej kontroli. Ro liny uprawne z wprowadzon tak cech to mi dzyinnym kukurydza Bt odporna na omacnic prosowiank ( Ostrinia nubialis ). Szkodnik ten staje si coraz bardziej uci liwy nie tylko w USA i Europie Po udniowej, ale zewzgl du na agodne zimy tak e i w Polsce (w 2006 roku zosta o pora one 40% uprawkukurydzy). W uprawach ro lin Bt nie trzeba stosowa insektycydw, poniewa ro linysame chroni si

przed szkodnikami z rz du Lepidoptera produkuj c toksyczne dla nich bia ka. Odporno typu Bt wprowadzono te do innych ro lin uprawnych, takich jak ziemniak (odporny na stonk ziemniaczan ), bawe na, kapusta czy pomidory.Same ro liny rwnie wytworzy y system obronny przed szkodnikami, ktry wyko-rzystuje naturalne substancje. Tak zwane biopestycydy mog tak e podlega modyfika-cjom genetycznym, dzi ki ktrym b d dzia a y jeszcze bardziej skutecznie, a co naj-wa niejsze bardzo selektywnie kontroluj c szkodniki na niskim poziomie populacji. III.3.5. Odporno na choroby Choroby ro lin mog by powodowane przez grzyby, wirusy i bakterie. S one du ym zagro

 eniem nie tylko dla plonw, ale tak e dla zdrowia cz owieka. Pora aj ce RO LINY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE 41 zbo a grzyby z rodzaju Fusarium produkuj szkodliwe mykotoksyny, ktre s przyczy-n przewlek ych zatru . Substancje te uznawane s tak e za rakotwrcze, poniewa hamuj syntez DNA oraz powoduj zmiany w metabolizmie RNA. Genetycznie zmo-dyfikowane ro liny odporne na choroby grzybowe zosta y zmienione poprzez wprowa-dzenie genw koduj cych enzymy (glukanazy, chitynazy) rozk adaj ce ich cian komrkow . W podobny sposb uzyskano odporno

ro lin na bakterie. Przyk ademro liny uprawnej odpornej na wirusa mo e by ziemniak z wprowadzon odporno ci nawirusa li ciozwoju (PLRV).Odporno na wirusy uzyskuje si poprzez wprowadzenie do ro liny genw pocho-dz cych z wirusw np. geny bia ek p aszcza wirusa. Bia ka te nie wywo uj choroby,indukuj jednak w ro linach odporno . Mechanizm odporno ci zwi zany jest z faktem, e zainfekowane komrki nie ulegaj powtrnej infekcji, poniewa rozpoznawane s przez patogena jako ju zainfekowane. Przyk adem ro

liny uprawnej odpornej na wirusy jest papaja, ro lina, ktrej owoce s bogate w witamin A i C. Papaja jest jednak bardzowra liwa na wirusa pier cieniowej plamisto ci papai (PRSV), atwo przenoszonego przez mszyce. Na Hawajach, gdzie papaja jest podstawow ro lin uprawn , 80% plantacji to odmiany transgeniczne UH Rainbow z t odporno ci . Genetycznie zmody-fikowane ro liny odporne na wirusy to tak e dynia odporna na wirusa mozaiki ogrka(CMV), wirusa drobnej plamisto ci cukinii (ZYMV) wirusa mozaiki kawona (WMV)oraz ziemniak odporny na wirusa Y (PVY) i wirusa li ciozwoju ziemniaka (PLRV). III.3.6. Ulepszanie cech jako ciowych Genetyczne modyfikacje umo liwiaj zmian cech jako ciowych ro lin uprawnych.Mo na to osi gn poprzez wprowadzanie nowych genw, ale tak e przez modyfikowa-nie genw znajduj

 cych si w danej ro linie, jak to mia o miejsce w przypadku omawia-nego na pocz tku pomidora FlavrSavr. Innym przyk adem zablokowania naturalniewyst puj cego genu jest kawa zawieraj c do 70% mniej kofeiny, w ktrej represji poddana zosta a syntaza kofeiny, jeden z genw zaanga owanych w ko cowe etapy biosyntezy kofeiny.Genetyczne modyfikacje pozwalaj tak e na zmian kompozycji aminokwasw wroslinie. W USA mo na uprawia kukurydz LY038, ktra charakteryzuje si podnie-sion zawarto ci lizyny, niezb dnej przy budowie bia ek w okresie rozwoju, poprawia- j cej koncentracj umys ow i agodz

 cej objawy przezi bienia. Inna transgenicznakukurydza (LY038xMON810), ktra powsta a przez skrzy owanie dwch genetyczniezmodyfikowanych odmian, charakteryzuje si zarwno podniesion zawarto ci lizyny jak i odporno ci typu Bt na szkodniki. Poprzez genetyczne modyfikacje zmienionorwnie sk ad kwasw t uszczowych w soi i rzepaku zwi kszaj c zawarto kwasuoleinowego.Jednym z najbardziej znanych przyk adw wykorzystania biotechnologii by o zmo-dyfikowanie ry u w celu produkcji -karotenu - prekursora witaminy A. Dzi ki wpro-wadzeniu genu z onkila z oty ry mia uchroni miliony azjatyckich dzieci przed lepot wywo an niedoborem tej witaminy. Okaza

 o si jednak, e osi gni ta ilo prowitaminy A nie jest w stanie zaspokoi dziennego zapotrzebowania na witamin A.Dwa lata temu pracownicy firmy Syngenta ulepszyli z oty ry , tak aby produkowa 20razy wi cej -karotenu.Modyfikacjom genetycznym podlegaj rwnie ro liny ozdobne. Poprzez nadpro-dukcj karotenoidw uzyskano go dziki o intensywnej niebiesko-fioletowej barwie. 42 S. SOWA, A. LINKIEWICZ Kolor ten nie mg by uzyskany metodami tradycyjnej hodowli. Modyfikacje te po -czono rwnie z odporno ci na herbicyd.Inn modyfikacj jest wyprodukowanie tytoniu (Vector 21-40), ktry zawiera 20 ra-zy mniej nikotyny (dawka poni ej progu uzale

 nienia) i 15 razy mniej substancji rako-twrczych ni odmiany tradycyjne. Wspomnian ju na wst pie cech op nieniadojrzewania (pomidor FlavrSavr) wprowadzono do czterech innych odmian pomidora,a tak e do melona i go dzikw. Ostatnio naukowcom z Uniwersytetu w Aachen uda osi zmodyfikowa kukurydz poprzez wprowadzenie do jej genomu genw z grzyba Aspergillus i soi. Geny te odpowiedzialne s za wydajniejsze pobieranie elaza orazudost pnienie go w atwo przyswajalnej formie dla cz owieka. Tak zmodyfikowanakukurydza, zdaniem badaczy, mo e pomc w rozwi zaniu problemw ywieniowych,szczeglnie w krajach trzeciego wiataIn ynieri genetyczn wykorzystano rwnie do zmodyfikowania traw dla celwsportowych i rekreacyjnych. Uprawa trawnikw wymaga bardzo du ych nak adw.Stosowanych jest wiele

 rodkw chemicznych (nawozw sztucznych, herbicydw,fungicydw), potrzebna jest du a ilo wody do utrzymania zdrowych i adnych trawni-kw i energia konieczna do ich przycinania.Genetycznie zmodyfikowane trawy mog pomc w ograniczeniu kosztw takiejuprawy oraz zagro e rodowiskowych. Mo liwe jest to poprzez wprowadzenie do trawgenw tolerancyjno ci na herbicydy, odporno ci na choroby i szkodniki, tolerancyjno cina susz , wysok temperatur . III.3.7. Praktyczne zastosowanie w tradycyjnej hodowli ro lin Modyfikacje genetyczne ro lin wykorzystuje si tak e w hodowli miesza cowej ro lin uprawnych. Potomstwo miesza cw (powsta e ze skrzy owania r nych genetycz-nie linii) charakteryzuje si zwi kszon wybuja

 o ci cech ni ich rodzice (efekt hetero-zji). System produkcji odmian miesza cowych sk ada si z trzech komponentw: Genu barnase , ktry pochodzi z bakterii Bacillus amyloliquefaciens , powoduj -cego m sk sterylno . Gen ten powoduje mier ka dej komrki, w ktrej jestaktywny, zosta po czony jednak z fragmentem DNA reguluj cym jego aktyw-no (promotorem) tylko w pylnikach. Genu PAT warunkuj cego tolerancyjno na glufosynat sk adnik aktywnykilku herbicydw. Gen ten, zwany te markerem selekcyjnym, umo liwia po- przez oprysk we wczesnej fazie rozwoju ro liny wyselekcjonowanie odpowied-nich komponentw odmiany miesza cowej w 100%. Genu

barstar tzw. restorera, pochodz cego rwnie z bakterii Bacillus amylo-liquefaciens i przywracaj cego p odno . Jest on konieczny aby ro liny miesza -cowe mog y wytworzy zarwno m skie jak i e skie organy p ciowe, koniecznedo wytworzenia nasion.Produkcja miesza cw polega na wysianiu na przemian w rz dach linii rodzicielskiej- m skosterylnej i toleruj cej herbicyd oraz linii rodzicielskiej - przywracaj cej p odno i toleruj cej herbicyd. Zastosowanie herbicydu powoduje selekcj odpowiednich kom- ponentw. Nasiona zbiera si tylko z ro lin m skosterylnych. Wszystkie zebrane nasionas miesza cowe. Zastosowanie takiej technologii umo liwia uzyskanie wysokich plo-nw tylko w pierwszym pokoleniu, co

powoduje konieczno zakupu nasion przezrolnikw ka dego roku. RO LINY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE 43 III.4. Genetycznie zmodyfikowane ro linyuprawiane w najbli szej przysz o ci III.4.1. Tolerancja stresw rodowiskowych Stresy abiotyczne powoduj coraz wi ksze straty plonw ro lin uprawnych, a tak eniemo liwo ich uprawy w wielu rejonach wiata. Ro liny nara one s na negatywnedzia anie: wysokich temperatur, zasolenia, zalewania, suszy, stresw oksydacyjnych isubstancji chemicznych. Stresy te b d odpowiedzialne za 30% spadek plonw przeznajbli sze 25 lat. Zniszczenie rodowiska przez cz owieka i jego wp yw na zmian

klimatu (globalne ocieplenie) b d dalej ogranicza mo liwo ci uprawy ro lin. Rwno-cze nie stale wzrasta globalne zapotrzebowanie na tereny rolnicze.Odporno na stresy opiera si na bardzo z o onych mechanizmach. Wykorzystanietransgenicznych ro lin pozwala z jednej strony na rozumienie mechanizmw stresu, zdrugiej umo liwia poszerzenie area u upraw.Wytworzono genetycznie zmodyfikowane ro liny ze zwi kszon tolerancj na susz ,nisk i wysok temperatur . Takie modyfikacje uzyskano poprzez zwi kszenie produkcjiw ro linach proliny, mannitolu, betainy czy mio-inozytolu - substancji osmotycznieczynnych, ktre s naturalnie produkowane w obronie na r ne stresy. Podniesieniesyntezy antyoksydantw (np. peroksydaz) mo e tak e ograniczy negatywne dzia

 aniezasolenia, suszy, wysokiej temperatury czy braku tlenu. Podobne efekty mo na uzyska przez zwi kszenie syntezy bia ek p nej embriogenezy, szoku cieplnego, a tak e innychzwi zanych z transportem jonw. III.4.2. Wykorzystanie w le nictwie Drzewa s podstawowym surowcem dla przemys u papierniczego. Oddzielenie celu-lozy od ligniny jest bardzo kosztowne , a procesy chemiczne stosowane do tego celus niebezpieczne dla rodowiska . Uzyskano zmodyfikowane topole, ktre zawieraj o50% mniej ligniny ni niezmodyfikowane. Dodatkowo rosn one znacznie szybciej. Nienale y jednak spodziewa si , e transgeniczne drzewa szybko pojawi si w lesie.W przemy le papierniczym wykorzystuje si rwnie skrobi , ktra czy w

kna papieru oraz pokrywa jego powierzchni aby atwiej mno na by o na nim pisa . Skrobi otrzymuje si z ziemniakw, ktre produkuj dwa polimery - amylopektyn korzystn dla produkcji papieru i amyloz , ktra nie ma takich w a ciwo ci. Ju w 1990 rokudu ska firma AVBE wytworzy a transgeniczne ziemniaki, ktre zawiera y wi cejamylopektyny, podobne ro liny wyprodukowa a firma Bayer. To jednak Tajlandia, ktrazezwoli a na upraw transgenicznych ro lin mo e by g wnym dostawc skrobi. Skro- bia mo e by

otrzymywana z powszechnie uprawianego tam manioku. Do topoli i wierka wprowadzono rwnie cech odporno ci na herbicydy. 44 S. SOWA, A. LINKIEWICZ III.4.3. Biodegradowalne plastiki Polimery (tworzywa sztuczne) biodegradowalne mog by rozk adane w rodowisku przez mikroorganizmy, takie jak bakterie i grzyby. Idea produkcji plastikw z ro lin nie jest czym zupe nie nowym. Ju Henry Ford ameryka ski wynalazca po wi ci du oczasu na wyprodukowanie plastikw z soi, aby wi cej Amerykanw mog o pozwoli sobie na kupno samochodu Forda ModelT. Uda o mu si w 1941 roku wyprodukowa samochd z r cznie zrobion karoseri , do ktrej budowy u

 yto wy cznie plastiku z soi. Niestety koszty produkcji plastiku opartego na soi nie mog y konkurowa z plastikamiwytwarzanymi z ropy.Produkcja biodegradowalnych polimerw odbywa si g wnie w bakteriach. Zasto-sowanie do tego celu ro lin ma jednak wiele zalet, do ktrych nale y zaliczy : atw itani produkcj na du skal wykorzystuj c zasoby odnawialne (taka produkcja niewp ywa na pog bienie zjawiska globalnego ocieplenia) oraz mo liwo szybkiej biode-gradacji, co zmniejsza negatywny wp yw polimerw na rodowisko. Poprzez transfor-macj rzodkiewnika genami wyizolowanymi z bakterii Ralstonia eutropha ju w 1994roku uzyskano 14% polihydroksyalkanolanu (PHA) w biomasie. Ro liny mog s u

 y do produkcji monomerycznych jednostek plastikw, ktre s trudne do otrzymania zropy. Dobrej jako ci PHA uzyskano rwnie z transgenicznych ro lin rzepaku. III.4.4. Biopaliwa Rwnie biopaliwa uzyskiwane s z odnawialnych rde energii czyli ro lin. Komi-sja Europejska w Zielonej Ksi dze z 2000 roku zatytu owanej W d eniu do euro- pejskiej strategii dostaw energii podkre la strategiczne znaczenie sektora transportuzarwno dla bezpiecze stwa dostaw energii jak i zmian klimatycznych. Zwi kszanieudzia u biopaliw w sektorze paliw zwi zane jest ze zwi kszeniem bezpiecze stwadostaw energii, ograniczeniem emisji gazw cieplarnianych - g wnie CO 2 , a tak e z polityk roln . Nale y podkre li ,

 e Polska ratyfikowa a postanowienia Protoko u zKyoto z 1997 roku o redukcji gazw cieplarnianych. Ponadto UE nak ada na krajecz onkowskie obowi zek zwi kszenia udzia u biopaliw w paliwach do transportu do 5%w 2009 roku i 5,75% w 2010 roku.Biopaliwa to zarwno biodiesel otrzymywany z oleju rzepakowego jak i bioetanoluzyskiwany w procesie fermentacji alkoholowej. W Polsce tylko bioetanol (stosowany jako dodatek do benzyn) jest produkowany na skal przemys ow . Genetycznie zmody-fikowany rzepak, uprawiany w Kanadzie osi ga wi ksz wydajno (4,5-5 t/ha ) ni uprawiany w Polsce (plony 2-3 t/ha), co powoduje, e jego produkcja na biopaliwa jest bardziej op acalna.Potrzeby energetyczne s coraz wi ksze, a konieczno ich zaspokajania staje si dzi jednym ze strategicznych aspektw suwerenno ci i niezale no ci naszego kraju.Ponadto dyrektywy UE zobowi zuj kraje cz

onkowskie do systematycznego zwi ksza-nia udzia u biopaliw w rynku. Zastosowanie genetycznie zmodyfikowanych organizmwdo produkcji biopaliw pozwoli nie tylko na wi ksze uniezale nienie si Polski od dostawz zewn trz, ale tak e w du ym stopniu przyczyni si do ograniczenia emisji do atmosfe-ry dwutlenku w gla, ktry w najwi kszym stopniu przyczynia si do efekty cieplarnia-nego i ocieplenia si klimatu. Zastosowanie biopaliw powoduje, e taka sama ilo dwutlenku w gla, ktra jest emitowana do atmosfery podczas spalania biopaliwa, jest przyswajana w procesie fotosyntezy podczas wzrostu ro liny. Z tego wzgl du spalanie RO LINY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE 45 biopaliw nie przyczynia si do pog biaj cego si ocieplenia klimatu, tak jak to si dzieje w przypadku spalania paliw kopalnych (w gla, ropy, gazu). Jako surowiec douzyskania biopaliwa mo e by

 wykorzystywany rzepak, zbo a i buraki cukrowe. Zapo-trzebowanie sektora paliw na biosurowce b dzie stale wzrasta , chocia by z powodustale zmniejszaj cych si zasobw paliw kopalnych i wzrostu ich cen. Nowe osi gni cia biotechnologii zwi kszaj mo liwo ci wykorzystania biomasy przez przemys . Biomasaz powodzeniem mo e by zamieniona na paliwo do silnikw spalinowych. Firmy bio-technologiczne wyprodukowa y mikroorganizmy, ktre s w stanie zmieni celuloz znajduj c si w ro linach na cukry, z ktrych uzyskuje si etanol. Dzi ki temu produk-cja etanolu z biomasy staje si ekonomicznie bardzo op acalna, poniewa mo

na go produkowa nie tylko z nasion zb , ale tak e z r nego rodzaju resztek po niwnych, jak s oma, pozosta o ci po zbiorach kukurydzy czy trzciny cukrowej. III.4.5. Ro liny jako biofabryki - substancje wykorzystywanew medycynie (biofarmaceutyki) Ro liny znane s jako rd o r nych substancji stosowanych w medycynie i prze-my le. Nowoczesna biotechnologia dzi ki modyfikacjom genetycznym pozwala na powi kszenie spektrum produktw uzyskiwanych z ro lin. Ro liny genetycznie zmody-fikowane mog wytwarza szczepionki, przeciwcia a chroni ce przed r nymi choro- bami, a tak e substancje dla potrzeb przemys u. Ro liny mog s

 u y do produkcjimonoklonalnych przeciwcia czy hormonw, ktre obecnie produkowane s przy u yciukomrek zwierz cych. Dzi ki temu ryzyko przeniesienia patogenw czy czynnikwchorobotwrczych zostanie wyeliminowane, poniewa nie istniej choroby, ktre mo-g yby by przeniesione z ro lin na ludzi. Ponadto produkcja lekw w ro linach na du skal mo e by atwiejsza i ta sza. III.4.6. Usuwanie zanieczyszcze ze rodowiska - fitoremediacja Bioremediacja jest jednym z najwa niejszych dzia w bia ej biotechnologii, ponie-wa usuwanie zanieczyszcze z wody i gleby jest konieczne dla zrwnowa onegorozwoju. W wi

kszo ci wypadkw do tego celu wykorzystuje si mikroorganizmyzarwno tlenowe jak i beztlenowe, ktre s w stanie akumulowa metale ci kie lubrozk ada zanieczyszczenia pochodzenia organicznego np. rop naftow czy bardzoszkodliwe dla ycia i rodowiska polichlorowane bifenyle (PCB). Zastosowanie ro lindo tych celw nazywamy fitoremediacj . Ro liny wy sze mog by wykorzystane dooczyszczania gleby z metali ci kich i innych zanieczyszcze , a tak e rekultywacjiterenw po-kopalnianych. Gorczyca sarepska ( Brassica juncea ) wykorzystywana jest dousuwania o owiu. Tobo ki polne ( Thlaspi arvense ) mog akumulowa cynk i nikiel.In ynieria genetyczna jest wykorzystywana, aby przenosi do ro lin o szerokim za-kresie wyst

powania, geny z bakterii odpowiedzialne za akumulacj metali ci kich.Zastosowanie fitoremediacji na du skal musi by jednak skonfrontowane z zagro e-niami, jakie mog wynikn ze spo ycia ro lin o du ym st eniu zanieczyszcze przezzwierz ta. Dlatego te pracuje si nad mo liwo ciami degradacji tych zanieczyszcze wro linach. Grupie naukowcw z Uniwersytetu w Georgia pod kierunkiem prof. RichardaMeaghera uda o si uzyska ro lin rzodkiewnika ( Arabidopsis thaliana ) z dwoma

WZMOCNIENIE SYSTEMU INFORMACJI O RODOWISKUW SZCZEGLNO

 CI Z ZAKRESU BEZPIECZE STWA BIOLOGICZNEGOZ WIERZ TA GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE Anna LINKIEWICZ, S awomir SOWA Laboratorium Kontroli GMO, IHAR Radzikw ZWIERZ TA GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE IV.1. Wprowadzenie Post p jaki si dokona w biotechnologii molekularnej i technikach rekombinacjiDNA na przestrzeni ostatnich kilkudziesi ciu lat, umo liwi rozwini cie prac, ktredoprowadzi y do otrzymania transgenicznych organizmw, w tym zwierz t. Wykorzy-stanie transgenicznych zwierz t nie tylko ma na celu przyspieszenie klasycznych pro-gramw hodowlanych, ale przede wszystkim stanowi podstaw dla ekonomicznej produkcji ratuj cych ycie ludzkie biofarmaceutykw.Dla zrozumienia jak powstaj transgeniczne organizmy, poni ej przedstawiamy pod-stawowe informacje z zakresu genetyki.Zwierz ta zbudowane s z milionw komrek powi zanych ze sob funkcjami. Ka

-da z tych komrek zawiera pe n instrukcj manual - informacj zawart w genomieodziedziczonym po obu rodzicach. Informacja ta zawarta jest w j drze komrkowym.Genom to pe na informacja genetyczna organizmu. W sk ad jej wchodz geny, ktremo na porwna do s w instrukcji. Kiedy komrka czyta s owo instrukcji ekspresjiulega jaki gen, czego wynikiem jest powstanie specyficznego bia ka. Bia ka te odpo-wiedzialne s za stworzenie konkretnej komrki, indywidualnego organizmu, tego jak wygl da i jak funkcjonuje.Geny (s owa instrukcji) zbudowane s z DNA, ktre jest cz steczk uniwersaln .Oznacza to, e cztery zasady A, C, G, T w a cuchu DNA, jak i pozosta e elementykwasu dezoksyrybonukleinowego s takie same we wszystkich yj

cych organizmach.Co za tym idzie, geny z jednego organizmu mog funkcjonowa w innym organizmie.Je li przy wykorzystaniu technik biotechnologicznych, nowy gen zostanie umiesz-czony w genomie zwierz cia, lub zmieniony zostanie gen ju obecny w organizmie,mwimy o transgenicznym organizmie. Nazwa transgeniczny ma do szerokieznaczenie i obejmuje rwnie zwierz ta z przej ciow ekspresj obcych genw wkomrkach somatycznych. IV.2. Tradycyjna hodowla zwierz t w zestawieniuz mo liwo ciami biotechnologii Od momentu udomowienia pierwszych zwierz t rozpocz a si wiadoma i kierun-kowa dzia alno cz owieka maj ca na celu uzyskanie po danych cech. Dzi ki temuobecnie dysponujemy r nymi rasami zwierz t, produkowana jest ywno

pochodzeniazwierz cego odpowiedniej jako ci i ilo ci. Dzi ki post pom w innych dziedzinach 60 A. LINKIEWICZ, S. SOWA biotechnologii np. opanowaniu metody wywo ywania mnogiej owulacji i przenoszeniazarodkw, wyselekcjonowano pog owie byd a o lepszych cechach u ytkowych. Zap od-nienie pozaustrojowe po czone z regulacj p ci oraz klonowaniem zarodkw zwi kszamo liwo ci uzyskania zwierz t transgenicznych. Rozwj technik genetyki molekular-nej da mo liwo pokonywania wielu trudno ci hodowlanych, niemo liwych do roz-wi zania tradycyjnymi metodami. Na drodze transgenezy mo na zmieni cechy produk-cyjne zwierz t, spowodowa

 e b d wytwarza y bia ka potrzebne cz owiekowi, adotychczas niedost pne. Uwa a si rwnie , e przysz o medycyny w znacznymstopniu b dzie zale a a od post pu zwierz cej transgenezy. Technologia transgenezyniesie w sobie potencja skokowej zmiany cech zwierz cia, co nie by o mo liwe w przypadku tradycyjnej hodowli. Dodatkowo, co wa niejsze, dzi ki uniwersalno ci koduDNA daje mo liwo przekroczenia bariery mi dzygatunkowej. IV.3. W jakim celu tworzy si transgeniczne zwierz

ta? Pierwszymi transgenicznymi zwierz tami by y myszy wytworzone w 1980 r. Od tegoczasu, z ka dym rokiem liczba transgenicznych zwierz t zwi ksza si . Prace nad trans-genicznymi zwierz tami prowadzi si w celach naukowych (poznawczych) oraz wcelach praktycznych. G wne zadania poznawcze dotycz kwestii genetycznej kontrolisystemw fizjologicznych u zwierz t i cz owieka oraz opracowania modeli genetycz-nych chorb. Cele praktyczne obejmuj popraw cech produkcyjnych zwierz t orazwykorzystanie biomedyczne produktw zwierz t transgenicznych (zwierz ta jako bioreaktory). IV.3.1. Wykorzystanie naukowe W ci gu ostatnich 20 lat prace nad transgenicznymi zwierz tami sta y si niezb d-nym elementem w badaniach biologicznych nad zagadnieniami takimi jak rozwj,zachowanie czy pami . Procesy te s niezmiernie trudne do badania, gdy stanowi wypadkow wielu oddzia

ywa mi dzy r nymi tkankami i typami komrek. Mo liwo ich ledzenia i analizy u zwierz t daje wiele informacji na temat analogicznych proce-sw u cz owieka. W medycynie, transgeniczne myszy s u jako modele chorb cz o-wieka, takich jak np. oty o , kar owato , przyspieszone starzenie, choroby uk adukr enia, cukrzyca, i in. oraz jako obiekty do testowania nowych, obiecuj cych metodleczenia. Myszy z wprowadzonymi dodatkowymi genami i myszy pozbawione konkret-nego genu (z tzw. nokautem genu) wnios y wiele danych o podstawowym znaczeniu dozrozumienia mechanizmw powstawania nowotworw, podzia w komrek i rozwojuorganizmw. Mysz jest ssakiem dok adnie poznanym pod wzgl dem genetycznym.Pe na sekwencja jej genomu zosta a opisana w 2002 r., co czyni z niej jeszcze lepszyobiekt do bada naukowych. Ponadto transgeniczne zwierz ta dostarczaj bardzo wa -nych informacji dotycz

cych regulacji ekspresji genw. Podstawowym sposobemsprawdzenia wielu hipotez jest wprowadzenie do komrki wybranego genu, cz sto wzmodyfikowanej postaci i badanie jego ekspresji. ZWIERZ TA GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE 61 IV.3.2. Wykorzystanie praktyczne Mwi c o praktycznym wykorzystaniu transgenicznych zwierz t mamy na my li:a) zmiany jako ciowe produktw zwierz cych, w tym: wydajno i jako mleka, a co za tym idzie popraw w a ciwo ci produktwnabia owych (zmiana sk adu bia ek mleka umo liwiaj ca bardziej wydajn produkcj mleka poprzez wprowadzenie dodatkowych kopii genw koduj -cych proteiny: beta- i kappa- kazein . Kazeina jest sk adnikiem twarogw i bia ych serw. Dzi ki tej modyfikacji z mleka

 atwiej i szybciej uzyskuje si ser), przyrost tuszy i polepszenie jako ci mi sa (szybszy wzrost masy uzyskano przez wprowadzenie genu hormonu wzrostu do ryb -karp, oso ; zwierz t go-spodarskich winie, krliki), przyrost i jako we ny, b) zmiany w odporno ci zwierz t na choroby i paso yty ( kury odporne na wirus ptasiej grypy prace prowadzone w Chinach; krowy odporne na choroby powo-dowane przez priony np. BSE zwan "chorob szalonych krw"),c) polepszenie trawienia i metabolizmu (lepsze wykorzystanie paszy),d) szybsze lub kontrolowane rozmna anie,e) wykorzystanie zwierz t do celw biomedycznych: uzyskiwanie bia ek o znaczeniu farmaceutycznym, wykorzystanie ksenogenicznych komrek i tkanek, ksenotransplantacja organw. IV.4. Zastosowanie transgenicznychzwierz t w biomedycynie IV.4.1. Zwierz ta jako bioreaktory (molecular pharming) Po raz pierwszy w 1987 r. uda o si

wyprodukowa obce gatunkowo bia ka w gru-czole mlecznym zwierz t transgenicznych. Nowa technologia umo liwi a powstanie pr nie rozwijaj cej si ga zi przemys u, opartej na wykorzystaniu transgenicznychzwierz t jako bioreaktorw produkuj cych ludzkie bia ka terapeutyczne. Produkowanes g wnie ludzkie bia ka na potrzeby medycyny 1,2 .Obecnie ci gle najwa niejszym rd em rekombinowanych bia ek leczniczych s bak-terie, w mniejszym stopniu hodowane in vitro komrki ludzkie. Nie wszystkie bia kamo na jednak wyprodukowa w bakteriach, a hodowla komrek ludzkich na du skal jest trudna i kosztowna. W przysz

o ci wi kszo biofarmaceutykw b dzie prawdopo-dobnie wytwarzanych przy pomocy transgenicznych zwierz t lub ro lin. Modyfikacje 1 Pollock D.P., Kutzko J.P., Birck-Wilson E, Williams J.L., Echelard Y., Meade H.M. (1999): Transgenicmilk as a method for the production of recombinant antibodies. Journal of Immunological Methods, 231:147-157 2 Houdebine L.M. (2006): Transgenic animal models in biomedical research. Methods Mol Biol.,360: 163-202 62 A. LINKIEWICZ, S. SOWA genetyczne umo liwiaj produkcj w organizmie zwierz t genetycznie zmienionych bia ek wykorzystywanych jako leki. Zastosowanie to ma wiele zalet, rwnie ekonomicznych.Oczekuje si , e bioreaktory b d produkowa y nowe bia ka z du o wi ksz wydajno ci imniejszym nak

adem kosztw ni ma to miejsce np. przy masowych hodowlach komrek w tradycyjnych bioreaktorach. Bia ka produkowane s najcz ciej w mleku krowim,kozim, owczym, we krwi, moczu, spermie lub jajach. Ponad 900 bia ek wytworzonodotychczas do wiadczalnie w r nych narz dach transgenicznych zwierz t laboratoryj-nych i gospodarskich. Jedna tylko firma GTC Biotherapeutics produkuje ponad 60 r nych bia ek terapeutycznych w mleku kz i krw.Gruczo mlekowy zwierz t transgenicznych jest obecnie i b dzie w przysz o ci naj-wa niejszym rd em ludzkich bia ek o dzia aniu leczniczym 3 . Tabela 1. Ekspresja bia ek leczniczych w mleku transgenicznych zwierz t (za Anio i in.,2002, zmienione) GEN/BIA KOZWIERZ AKTYWNO

 BIOLOGICZNA; EW.DZIA ANIE LECZNICZEILO BIA KAAUTORZY 1- ntytrypsyn Owc H mow nie ktywno cielastazy; zapobieganie uszko-dzeniom tkanek przez t proteaz ; leczenie rozedmy p uc35-60 g/lSimons i wsp.,1988Wright i wsp.,1991AntytrombinaIII (ATryn)Kozaludzki czynnik krzepliwo cikrwi, kontrola powstawaniazakrzepw2-10 g/lEchelard, Y.i wsp. 2000,Genzyme Trans-genitcs (USA)Albumina krwiKozaByd o Bia ko krwi; transfuzje 16 mg/mlShani i wsp.1997;Eichner &Sommermeyer 1999 -l kto lbumin Byd oBi ko mlek ; sk dnik kompleksu synt zy l ktozo-wej b.d Eystone 1999Czynnik VIIICzynnik IXOwc Koz winiaKrlik Krzepni cie krwi; hemofiliatypu A i B0,25 mg/l53 mg/lSimons i wsp.,1993Huang i wsp.2002, Hiripii wsp. 2003Tkankowyaktywator plazminogenuKrlik KozaProteaza przekszta caj ca plazminogen w plazmin ;rozpuszczanie zakrzepw50 g/l3 g/lRiego i wsp.,1993Ebert i wsp., 1991Czynnik syntezy b ono-wego kana uchlorkowego(CFTR)MyszOwcaLeczenie mukowiscydozy b.d DiTullio i wsp.1992 3 Zwierzchowski (1998): Biotechnologiczne wykorzystanie gruczo u mlecznego perspektywy mani- pulacji genetycznych bia

kami mleka. Biotechnologia 2(41): 33-57 ZWIERZ TA GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE 63 GEN/BIA KOZWIERZ AKTYWNO BIOLOGICZNA; EW.DZIA ANIE LECZNICZEILO BIA KAAUTORZY Laktoferyna Krowa Naturalny antybiotyk wyko-rzystywany przy operacjach(choroba wie cowa), absorp-cja elazado 3,5 g/lKrimpenforti wsp., 1991, vanBerkel P., 2002Interleukina-2 Krlik Stymulacja proliferacjikomrek T; powstawanieodpowiedzi immunologicznej430 g/lBhler i wsp.,1989Lizostafina KrowaSk adnik antybakteryjnyzapobiegaj cy zapaleniugruczo u mlecznego0.9 - 14 g/ml.Wall RJ i wsp.2005 -Glukozyd z Krlik Met bolizm glikogenu;leczenie genetycznie uw -runkow nych z burze odk adania glikogenu choroba Pompea b.d.IGHZ - Zwierz-chowski, Roso-chacki i in.; GenePharm. Europe;LeidenIGF-I Krlik Wzrost i r nicowaniekomrek i tkanek; wzrostorganizmu1 g/l300 mg/lBrem i wsp., 1994Wolf i wsp. 1997 NGF Krlik Pobudzanie wzrostu neuronw;dysfunkcje neurologicznecentralnego i obwodowegouk adu nerwowego50-250mg/lCoulibaly i wsp.,1999DysmutazanadtlenkowaKrlik Przekszta cenie anionwnadtlenkowych w H 2 O 2; licznezastosowania terapeutycznezwi

 zane z obni eniemst enia wolnych rodnikw 3 mg/mlStormkvist i wsp.,1997Ludzki hormonwzrostuKrlik KozaWzrost i r nicowaniekomrek; regulacja wzrostuorganizmu; kar owato i starzenie50 mg/l12-60 mg/lLimonta i wsp.,1995Archer i wsp., 1994Lipi ski I wsp.,2003Bia ko nici paj czej(Biosteel)KozaProdukcja ultra wytrzyma ych i cienkich materia wdla medycyny i przemys u b.d Nexia BiotechBia ko C winiaKrlik Bia ko zale ne od witaminyK uczestnicz ce w krzepni ciukrwi; antykoagulant.0,1-1,0 g/l0.24-0.56mg/lVelander i wsp.1992;Chrenek i wsp.2002ErytropoetynaOwcaKrowa winiaErytropoeza; anemia; wydol-no organizmu0,5 g/ln.d.50 mg/lKorhonen i wsp.1997; Hyttineni wsp. 1994;Massoud i wsp.1996G-CSF (granu-locyte colonystimulatingfactor)KozaStymulacja podzia u, r ni-cowania i dojrzewanianeutrofili; leukopenia,zwi kszenie odporno ci50 mg/l Ko i wsp. 2000 64 A. LINKIEWICZ, S. SOWA Tabela 2. Przyk ady biofarmaceutykw II generacji wytwarzanych przez zwierzeta

transge-niczne (Wall i wsp., 1999, za Anio i in. 2002, zmienione) 4 , 5 RODZAJPRODUKTUPRZYK ADYFIRMABIOTECHNOLOGICZNA Przeciwcia a BR96GenzymeProdukty spo ywcze Kazeiny Nexia BiotechnologiesHormonyHormon wzrostuKalcytonina Nexia BiotechnologiesGTC BiotherapeuticsSubstancje odporno cioweInterferony GTC BiotherapeuticsOd ywki -L kt lbumin sole ciowe (stymuluj ce lipazy) nokaut genu -Laktoglo uliny( ia ka mleka powoduj cego alergie) Transferaza fukozylowa Laktaza Lyzozym Abbott Laboratories Astra Hassle AB Pharming NV Nexia BiotechnologiesPeptydy Insulina GTC BiotherapeuticsBia ka plazmy krwiInhibitor -1-Protein zyGTC Biother peuticsReceptory Rozpuszcz lny rec. CD4 GTC Biother peuticsBi k wykorzysty-w ne w chirurgiikosmetyczne

j Kol genFibrynogenPh rming N V.ZymoGeneticsSzczepionki M l ri GTC Biother peutics IV.4.2. Zwierz ta jako dawcy organw do ksenotransplantacji Prowadzone s prace nad stworzeniem genetycznie zmodyfikowanych organwzwierz cych nadaj cych si na przeszczepy 6 . Modyfikacje genetyczne ssakw maj nacelu zniesienie immunologicznej bariery mi dzygatunkowej i zapewnienie organw dotransplantologii. Od dawna my li si o przeszczepach narz dw wewn trznych pocho-dz cych od wini, ktre z racji du ego podobie stwa anatomicznego i fizjologicznego doludzkich s potencjalnie mo liwe do wykorzystania przez cz owieka 7 . Przeszczepione od wini narz dy takie np. jak serce, w troba czy nerka mog uratowa ycie wielu istnie-niom ludzkim. Brak dawcy organu jest cz stym problemem uniemo

liwiaj cym pomoc ileczenie. Do tej pory najistotniejszym problemem w ksenotransplantacji jest odrzucanie 4 Wall R.J.(1999): Biotechnology for the production of modified and innovative animal products: trans-genic livestock bioreactors. Livestock Production Science 59: 243-255 5 Anio A., Zimny J., Podyma W., Janik-Janiec B., (2002): Krajowy Program Bezpiecze stwa Biolo-gicznego w Polsce. Wyd. IHAR, Radzikw 6 McCurry K.R., Kooyman D.L., Alvarado C.G., Cotterell A.H., Martin M.J., Logan J.S., Platt J.L.(1995): Human complement regulatory proteins protect swine-to-primate cardiac xenografts from hu-moral injury. Nat Med. 1(5):423-7 7 Jasi ski A., S omski R., Szalata M., Lipi ski D. (2006): Transplantacja narz dw wyzwanie dla biotechnologii. Biotechnologia 72, 7-28 poradnik_gmo Download this Document for FreePrintMobileCollectionsReport Document Report this document? Please tell us reason(s) for reporting this document Spam or junk Porn adult content Hateful or offensive If you are the copyright owner of this document and want to report it, please follow these directions <http://support.scribd.com/forums/33563/entries/22981> to submit a copyright infringement notice. Report Cancel <javascript:void(0)> This is a private document. </static/help?type=private> Info and Rating Reads:

1,138 Uploaded: 09/28/2011 Category: /Uncategorized./ Rated: Copyright: Attribution Non-commercial Attribution_noncommercial <http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/> Follow </login> Aleksander Ot <http://www.scribd.com/aleksander_ot> Aleksander Ot <http://www.scribd.com/aleksander_ot> Sections show all <#>collapse <#> prev <#> next <#>

* PRZEDMOWA <http://www.scribd.com/doc/66656074/1/PRZEDMOWA> * I. WPROWADZENIE DO BIOTECHNOLOGII <http://www.scribd.com/doc/66656074/2/I-WPROWADZENIE-DO-BIOTECHNOLOGII> * I.1. Czym jest biotechnologia? <http://www.scribd.com/doc/66656074/3/I-1-Czym-jest-biotechnologia> * I.2. Rne kolory biotechnologii i ich rola <http://www.scribd.com/doc/66656074/4/I-2-Ro%C5%BCne-kolory-biotechnologii-i -ich-rola> * I.4. Znaczenie nowoczesnej biotechnologii <http://www.scribd.com/doc/66656074/5/I-4-Znaczenie-nowoczesnej-biotechnolog ii> * II.1. Wprowadzenie <http://www.scribd.com/doc/66656074/6/II-1-Wprowadzenie> * II.3. Koegzystencja w Unii Europejskiej <http://www.scribd.com/doc/66656074/7/II-3-Koegzystencja-w-Unii-Europejskiej > * II.4. Przykady rozwiza w rnych krajach UE <http://www.scribd.com/doc/66656074/8/II-4-Przyk%C5%82ady-rozwi%C4%85za%C5%8 4-w-ro%C5%BCnych-krajach-UE> * II.4.1. Niemcy <http://www.scribd.com/doc/66656074/9/II-4-1-Niemcy> * III. ROLINY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE <http://www.scribd.com/doc/66656074/10/III-RO%C5%9ALINY-GENETYCZNIE-ZMODYFIK OWANE> * III.1. Wprowadzenie <http://www.scribd.com/doc/66656074/11/III-1-Wprowadzenie> * III.2. Inynieria genetyczna rolin sposoby wprowadzania genw do rolin <http://www.scribd.com/doc/66656074/12/III-2-In%C5%BCynieria-genetyczna-ro%C 5%9Blin-%E2%80%93-sposoby-wprowadzania-genow-do-ro%C5%9Blin> * III.3. Roliny genetycznie zmodyfikowane i perspektywy ich wykorzystania <http://www.scribd.com/doc/66656074/13/III-3-Ro%C5%9Bliny-genetycznie-zmodyf ikowane-i-perspektywy-ich-wykorzystania> * III.3.1. Zastosowanie rolin GM w nauce <http://www.scribd.com/doc/66656074/14/III-3-1-Zastosowanie-ro%C5%9Blin-GM-w -nauce> * III.3.2. Zastosowanie rolin GM w praktyce <http://www.scribd.com/doc/66656074/15/III-3-2-Zastosowanie-ro%C5%9Blin-GM-w -praktyce> * III.3.3. Tolerancja na herbicydy <http://www.scribd.com/doc/66656074/16/III-3-3-Tolerancja-na-herbicydy>

* III.3.4. Odporno na szkodniki <http://www.scribd.com/doc/66656074/17/III-3-4-Odporno%C5%9B%C4%87-na-szkodn iki> * III.3.5. Odporno na choroby <http://www.scribd.com/doc/66656074/18/III-3-5-Odporno%C5%9B%C4%87-na-chorob y> * III.3.6. Ulepszanie cech jakociowych <http://www.scribd.com/doc/66656074/19/III-3-6-Ulepszanie-cech-jako%C5%9Bcio wych> * III.3.7. Praktyczne zastosowanie w tradycyjnej hodowli rolin <http://www.scribd.com/doc/66656074/20/III-3-7-Praktyczne-zastosowanie-w-tra dycyjnej-hodowli-ro%C5%9Blin> * III.4. Genetycznie zmodyfikowane roliny uprawiane w najbliszej przyszoci <http://www.scribd.com/doc/66656074/21/III-4-Genetycznie-zmodyfikowane-ro%C5 %9Bliny-uprawiane-w-najbli%C5%BCszej-przysz%C5%82o%C5%9Bci> * III.4.1. Tolerancja stresw rodowiskowych <http://www.scribd.com/doc/66656074/22/III-4-1-Tolerancja-stresow-%C5%9Brodo wiskowych> * III.4.2. Wykorzystanie w lenictwie <http://www.scribd.com/doc/66656074/23/III-4-2-Wykorzystanie-w-le%C5%9Bnictw ie> * III.4.3. Biodegradowalne plastiki <http://www.scribd.com/doc/66656074/24/III-4-3-Biodegradowalne-plastiki> * III.4.4. Biopaliwa <http://www.scribd.com/doc/66656074/25/III-4-4-Biopaliwa> * III.4.6. Usuwanie zanieczyszcze ze rodowiska - fitoremediacja <http://www.scribd.com/doc/66656074/26/III-4-6-Usuwanie-zanieczyszcze%C5%84ze-%C5%9Brodowiska-fitoremediacja> * III.5. Obecna produkcja rolin genetycznie zmodyfikowanych <http://www.scribd.com/doc/66656074/27/III-5-Obecna-produkcja-ro%C5%9Blin-ge netycznie-zmodyfikowanych> * III.5.1. Powierzchnia upraw GM stale wzrasta <http://www.scribd.com/doc/66656074/28/III-5-1-Powierzchnia-upraw-GM-stale-w zrasta> * III.5.2. Coraz wicej maych gospodarstw uprawia roliny GM <http://www.scribd.com/doc/66656074/29/III-5-2-Coraz-wi%C4%99cej-ma%C5%82ych -gospodarstw-uprawia-ro%C5%9Bliny-GM> * III.5.3. Wpyw na rodowisko <http://www.scribd.com/doc/66656074/30/III-5-3-Wp%C5%82yw-na-%C5%9Brodowisko > * III.5.4. Korzyci ekonomiczne <http://www.scribd.com/doc/66656074/31/III-5-4-Korzy%C5%9Bci-ekonomiczne> * III.5.5. Kolejne kraje wydaj zgody na upraw rolin GM <http://www.scribd.com/doc/66656074/32/III-5-5-Kolejne-kraje-wydaj%C4%85-zgo dy-na-upraw%C4%99-ro%C5%9Blin-GM> * III.6. Obawy zwizane z upraw genetycznie zmodyfikowanych rolin <http://www.scribd.com/doc/66656074/33/III-6-Obawy-zwi%C4%85zane-z-upraw%C4% 85-genetycznie-zmodyfikowanych-ro%C5%9Blin> * III.6.1. Potencjalny negatywny wpyw na rodowisko <http://www.scribd.com/doc/66656074/34/III-6-1-Potencjalny-negatywny-wp%C5%8 2yw-na-%C5%9Brodowisko> * III.7. Podsumowanie <http://www.scribd.com/doc/66656074/35/III-7-Podsumowanie> * IV. ZWIERZTA GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE <http://www.scribd.com/doc/66656074/36/IV-ZWIERZ%C4%98TA-GENETYCZNIE-ZMODYFI KOWANE> * IV.1. Wprowadzenie <http://www.scribd.com/doc/66656074/37/IV-1-Wprowadzenie> * IV.3. W jakim celu tworzy si transgeniczne zwierzta?

<http://www.scribd.com/doc/66656074/38/IV-3-W-jakim-celu-tworzy-si%C4%99-tra nsgeniczne-zwierz%C4%99ta> * IV.3.1. Wykorzystanie naukowe <http://www.scribd.com/doc/66656074/39/IV-3-1-Wykorzystanie-naukowe> * IV.3.2. Wykorzystanie praktyczne <http://www.scribd.com/doc/66656074/40/IV-3-2-Wykorzystanie-praktyczne> * IV.4. Zastosowanie transgenicznych zwierzt w biomedycynie <http://www.scribd.com/doc/66656074/41/IV-4-Zastosowanie-transgenicznych-zwi erz%C4%85t-w-biomedycynie> * IV.4.1. Zwierzta jako bioreaktory (molecular pharming) <http://www.scribd.com/doc/66656074/42/IV-4-1-Zwierz%C4%99ta-jako-bioreaktor y-molecular-pharming> * IV.4.2. Zwierzta jako dawcy organw do ksenotransplantacji <http://www.scribd.com/doc/66656074/43/IV-4-2-Zwierz%C4%99ta-jako-dawcy-orga now-do-ksenotransplantacji> * IV.5. Przykady genetycznych modyfikacji zwierzt <http://www.scribd.com/doc/66656074/44/IV-5-Przyk%C5%82ady-genetycznych-mody fikacji-zwierz%C4%85t> * IV.5.1. Ssaki <http://www.scribd.com/doc/66656074/45/IV-5-1-Ssaki> * IV.5.2. Modyfikacje genetyczne ptakw <http://www.scribd.com/doc/66656074/46/IV-5-2-Modyfikacje-genetyczne-ptakow> * IV.5.3. Transgeniczne ryby <http://www.scribd.com/doc/66656074/47/IV-5-3-Transgeniczne-ryby> * IV.5.4. Transgeniczne owady <http://www.scribd.com/doc/66656074/48/IV-5-4-Transgeniczne-owady> * IV.6. Gospodarcze perspektywy wykorzystania transgenicznych zwierzt <http://www.scribd.com/doc/66656074/49/IV-6-Gospodarcze-perspektywy-wykorzys tania-transgenicznych-zwierz%C4%85t> * IV.7. Trudnoci zwizane z chowem zwierzt zmodyfikowanych genetycznie <http://www.scribd.com/doc/66656074/50/IV-7-Trudno%C5%9Bci-zwi%C4%85zane-z-c howem-zwierz%C4%85t-zmodyfikowanych-genetycznie> * IV.8. Obawy zwizane z chowem zwierzt zmodyfikowanych genetycznie <http://www.scribd.com/doc/66656074/51/IV-8-Obawy-zwi%C4%85zane-z-chowem-zwi erz%C4%85t-zmodyfikowanych-genetycznie> * IV.8.1. Zmiany w rodowisku <http://www.scribd.com/doc/66656074/52/IV-8-1-Zmiany-w-%C5%9Brodowisku> * IV.8.2. Zapewnienie dobrostanu zwierzt <http://www.scribd.com/doc/66656074/53/IV-8-2-Zapewnienie-dobrostanu-zwierz% C4%85t> * IV.8.3. Bezpieczestwo czowieka, konsumenta <http://www.scribd.com/doc/66656074/54/IV-8-3-Bezpiecze%C5%84stwo-cz%C5%82ow ieka-konsumenta> * IV.8.4. Obawy natury etycznej <http://www.scribd.com/doc/66656074/55/IV-8-4-Obawy-natury-etycznej> * IV.9. Produkty transgenicznych zwierzt na rynku europejskim <http://www.scribd.com/doc/66656074/56/IV-9-Produkty-transgenicznych-zwierz% C4%85t-na-rynku-europejskim> * IV.10. Podsumowanie <http://www.scribd.com/doc/66656074/57/IV-10-Podsumowanie> * V. MIKROORGANIZMY GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANE <http://www.scribd.com/doc/66656074/58/V-MIKROORGANIZMY-GENETYCZNIE-ZMODYFIK OWANE> * V.1. Pojcie genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmw <http://www.scribd.com/doc/66656074/59/V-1-Poj%C4%99cie-genetycznie-zmodyfik owanych-mikroorganizmow> * V.2. Wykorzystanie mikroorganizmw genetycznie zmodyfikowanych <http://www.scribd.com/doc/66656074/60/V-2-Wykorzystanie-mikroorganizmow-gen etycznie-zmodyfikowanych> * VI. ZASTOSOWANIA GMO

<http://www.scribd.com/doc/66656074/61/VI-ZASTOSOWANIA-GMO> * VI.1. Wprowadzenie <http://www.scribd.com/doc/66656074/62/VI-1-Wprowadzenie> * VI.3. Pasze ze zmodyfikowanych rolin <http://www.scribd.com/doc/66656074/63/VI-3-Pasze-ze-zmodyfikowanych-ro%C5%9 Blin> * VI.4. Roliny GM w rolnictwie wiatowym <http://www.scribd.com/doc/66656074/64/VI-4-Ro%C5%9Bliny-GM-w-rolnictwie-%C5 %9Bwiatowym> * VI.5. GMO w ochronie rodowiska <http://www.scribd.com/doc/66656074/65/VI-5-GMO-w-ochronie-%C5%9Brodowiska> * VI.6. Wykorzystanie GMO w przemyle <http://www.scribd.com/doc/66656074/66/VI-6-Wykorzystanie-GMO-w-przemy%C5%9B le> * VI.7. Przepisy regulujce uycie GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/67/VI-7-Przepisy-reguluj%C4%85ce-u%C5%BC ycie-GMO> * VI.7.1. Zamknite uycie GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/68/VI-7-1-Zamkni%C4%99te-u%C5%BCycie-GMO > * VI.7.3. Wprowadzenie do obrotu produktw GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/69/VI-7-3-Wprowadzenie-do-obrotu-produkt ow-GMO> * VI.8. Zastosowania GMO w medycynie <http://www.scribd.com/doc/66656074/70/VI-8-Zastosowania-GMO-w-medycynie> * VI.8.1. Inynieria genetyczna a medycyna <http://www.scribd.com/doc/66656074/71/VI-8-1-In%C5%BCynieria-genetyczna-a-m edycyna> * VI.8.3. Dieta prozdrowotna <http://www.scribd.com/doc/66656074/72/VI-8-3-Dieta-prozdrowotna> * VI.8.4. Problem alergii <http://www.scribd.com/doc/66656074/73/VI-8-4-Problem-alergii> * VI.8.5. Zwizki farmakologicznie czynne <http://www.scribd.com/doc/66656074/74/VI-8-5-Zwi%C4%85zki-farmakologicznieczynne> * VI.8.6. Terapia genowa <http://www.scribd.com/doc/66656074/75/VI-8-6-Terapia-genowa> * VI.8.7. Ksenotransplantacje <http://www.scribd.com/doc/66656074/76/VI-8-7-Ksenotransplantacje> * VI.8.8. Mikroorganizmy jako producenci lekw <http://www.scribd.com/doc/66656074/77/VI-8-8-Mikroorganizmy-jako-producenci -lekow> * VII.1. Wprowadzenie <http://www.scribd.com/doc/66656074/78/VII-1-Wprowadzenie> * VII.2. Akty prawa midzynarodowego <http://www.scribd.com/doc/66656074/79/VII-2-Akty-prawa-mi%C4%99dzynarodoweg o> * VII.2.1. Konwencja z Rio de Janeiro <http://www.scribd.com/doc/66656074/80/VII-2-1-Konwencja-z-Rio-de-Janeiro> * VII.2.2. Protok Kartageski <http://www.scribd.com/doc/66656074/81/VII-2-2-Protoko%C5%82-Kartage%C5%84sk i> * VII.3. Prawo Unii Europejskiej <http://www.scribd.com/doc/66656074/82/VII-3-Prawo-Unii-Europejskiej> * VII.3.8. Podsumowanie <http://www.scribd.com/doc/66656074/83/VII-3-8-Podsumowanie> * VII.4. Krajowe uregulowania prawne z zakresu GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/84/VII-4-Krajowe-uregulowania-prawne-z-z akresu-GMO> * VII.4.1. Co reguluje Ustawa o GMO w Polsce

<http://www.scribd.com/doc/66656074/85/VII-4-1-Co-reguluje-Ustawa-o-GMO-w-Po lsce> * VII.4.2. Zamknite uycie organizmw genetycznie zmodyfikowanych <http://www.scribd.com/doc/66656074/86/VII-4-2-Zamkni%C4%99te-u%C5%BCycie-or ganizmow-genetycznie-zmodyfikowanych> * VII.4.4. Projekt nowej ustawy Prawo o GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/87/VII-4-4-Projekt-nowej-ustawy-%E2%80%9 3-Prawo-o-GMO> * IX. ROLA ORGANW ADMINISTRACJI PASTWOWEJ <http://www.scribd.com/doc/66656074/88/IX-ROLA-ORGANOW-ADMINISTRACJI-PA%C5%8 3STWOWEJ> * IX.1. Minister rodowiska - organ administracji rzdowej, waciwy ds. GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/89/IX-1-Minister-%C5%9Arodowiska-organ-a dministracji-rz%C4%85dowej-w%C5%82a%C5%9Bciwy-ds-GMO> * IX.1.1. Bezporednie zadania wynikajce z prawa krajowego <http://www.scribd.com/doc/66656074/90/IX-1-1-Bezpo%C5%9Brednie-zadania-wyni kaj%C4%85ce-z-prawa-krajowego> * IX.1.3. Bezporednie zadania wynikajce z Protokou Kartageskiego <http://www.scribd.com/doc/66656074/91/IX-1-3-Bezpo%C5%9Brednie-zadania-wyni kaj%C4%85ce-z-Protoko%C5%82u-Kartage%C5%84skiego> * IX.2. Komisja opiniodawczo-doradcza ds. GMO Ministra rodowiska <http://www.scribd.com/doc/66656074/92/IX-2-Komisja-opiniodawczo-doradcza-ds -GMO-Ministra-%C5%9Arodowiska> * IX.3. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi <http://www.scribd.com/doc/66656074/93/IX-3-Minister-Rolnictwa-i-Rozwoju-Wsi > * IX.4. Gwny Inspektor Sanitarny <http://www.scribd.com/doc/66656074/94/IX-4-G%C5%82owny-Inspektor-Sanitarny> * IX.5. Kontrola przestrzegania przepisw ustawy <http://www.scribd.com/doc/66656074/95/IX-5-Kontrola-przestrzegania-przepiso w-ustawy> * IX.5.1. PASTWOWA INSPEKCJA SANITARNA <http://www.scribd.com/doc/66656074/96/IX-5-1-PA%C5%83STWOWA-INSPEKCJA-SANIT ARNA> * IX.5.3. INSPEKCJA WETERYNARYJNA <http://www.scribd.com/doc/66656074/97/IX-5-3-INSPEKCJA-WETERYNARYJNA> * IX.5.4. INSPEKCJA HANDLOWA <http://www.scribd.com/doc/66656074/98/IX-5-4-INSPEKCJA-HANDLOWA> * IX.5.5. PASTWOWA INSPEKCJA PRACY <http://www.scribd.com/doc/66656074/99/IX-5-5-PA%C5%83STWOWA-INSPEKCJA-PRACY > * IX.5.6. ORGANY CELNE <http://www.scribd.com/doc/66656074/100/IX-5-6-ORGANY-CELNE> * IX.5.8. INSPEKCJA OCHRONY RODOWISKA <http://www.scribd.com/doc/66656074/101/IX-5-8-INSPEKCJA-OCHRONY-%C5%9ARODOW ISKA> * IX.6. Laboratoria referencyjne w zakresie GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/102/IX-6-Laboratoria-referencyjne-w-zakr esie-GMO> * X.1. Przepisy obowizujce <http://www.scribd.com/doc/66656074/103/X-1-Przepisy-obowi%C4%85zuj%C4%85ce> * XI.1.1. Rejestr zamknitego uycia GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/104/XI-1-1-Rejestr-zamkni%C4%99tego-u%C5 %BCycia-GMO> * XI.1.2. Rejestr zamierzonego uwalniania GMO do rodowiska <http://www.scribd.com/doc/66656074/105/XI-1-2-Rejestr-zamierzonego-uwalnian ia-GMO-do-%C5%9Brodowiska> * XI.1.3. Rejestr produktw GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/106/XI-1-3-Rejestr-produktow-GMO>

* XI.2. Inne rejestry <http://www.scribd.com/doc/66656074/107/XI-2-Inne-rejestry> * XII.1. Rejestry GMO wedug ustawy z 2001 r <http://www.scribd.com/doc/66656074/108/XII-1-Rejestry-GMO-wed%C5%82ug-ustaw y-z-2001-r> * XII.1.1. Rejestr wydanych zgd na zamknite uycie GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/109/XII-1-1-Rejestr-wydanych-zgod-na-zam kni%C4%99te-u%C5%BCycie-GMO> * XII.2. Rejestry GMO wedug projektu nowego prawa o GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/110/XII-2-Rejestry-GMO-wed%C5%82ug-proje ktu-nowego-prawa-o-GMO> * XII.2.1. Rejestr Zakadw Inynierii Genetycznej <http://www.scribd.com/doc/66656074/111/XII-2-1-Rejestr-Zak%C5%82adow-In%C5% BCynierii-Genetycznej> * XII.4. Rejestry prowadzone przez ministra waciwego do spraw zdrowia <http://www.scribd.com/doc/66656074/112/XII-4-Rejestry-prowadzone-przez-mini stra-w%C5%82a%C5%9Bciwego-do-spraw-zdrowia> * XIII. ZAGROENIA WYNIKAJCE Z UYTKOWANIA GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/113/XIII-ZAGRO%C5%BBENIA-WYNIKAJ%C4%84CE -Z-U%C5%BBYTKOWANIA-GMO> * XIII.1. Genetyczne zanieczyszczenie rodowiska <http://www.scribd.com/doc/66656074/114/XIII-1-Genetyczne-zanieczyszczenie-% C5%9Brodowiska> * XIII.2. GMO - na razie dzikujemy <http://www.scribd.com/doc/66656074/115/XIII-2-GMO-na-razie-dzi%C4%99kujemy> * XIII.4. GMO w rolnictwie - zagadnienia prawne <http://www.scribd.com/doc/66656074/116/XIII-4-GMO-w-rolnictwie-zagadnieniaprawne> * XIII.4.1. Prawo Unijne, cele i funkcje aktw normatywnych dot. GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/117/XIII-4-1-Prawo-Unijne-cele-i-funkcje -aktow-normatywnych-dot-GMO> * XIII.4.3. Koegzystencja, praktyka stosowania prawa unijnego dot. GMO <http://www.scribd.com/doc/66656074/118/XIII-4-3-Koegzystencja-praktyka-stos owania-prawa-unijnego-dot-GMO> * XIII.4.4. GMO, prawo niektrych krajw czonkowskich <http://www.scribd.com/doc/66656074/119/XIII-4-4-GMO-prawo-niektorych-krajow -cz%C5%82onkowskich> * XIII.4.5. GMO. Prawo polskie <http://www.scribd.com/doc/66656074/120/XIII-4-5-GMO-Prawo-polskie> * XIV. PYTANIA KONTROLNE <http://www.scribd.com/doc/66656074/121/XIV-PYTANIA-KONTROLNE> * XV. SOWNICZEK <http://www.scribd.com/doc/66656074/122/XV-S%C5%81OWNICZEK> * XVI. PRZYKADOWE PUBLIKACJE Z ZAKRESU BIOTECHNOLOGII <http://www.scribd.com/doc/66656074/123/XVI-PRZYK%C5%81ADOWE-PUBLIKACJE-Z-ZA KRESU-BIOTECHNOLOGII> Share & Embed <http://www.facebook.com/sharer.php?u=http%3A%2F%2Fwww.scribd.com%2Fdoc%2F666560 74%2Fporadnik-gmo%23source%3Afacebook><http://twitter.com/home?source=scribd.com &status=Reading%20%22poradnik_gmo%22%20on%20Scribd%20http%3A%2F%2Fwww.scribd.com %2Fdoc%2F66656074%20%23Readcast><http://www.google.com/buzz/post?url=http%3A%2F% 2Fwww.scribd.com%2Fdoc%2F66656074%2Fporadnik-gmo&message=> <#> Related Documents

PreviousNext 1. p. <http://www.scribd.com/doc/23659153/GMO-z-czym-to-si-je> p. <http://www.scribd.com/doc/9637380/Masz-prawo-wiedzie-Jeli-nie-chcesz-GMO-d ziaaj> p. <http://www.scribd.com/doc/24818881/Genetycznie-modyfikowane-organizmy-GMOi-ywno-transgeniczna-korzyci-i-zagroenia> 2. p. <http://www.scribd.com/doc/64994365/12/Walka-z-g%C5%82odem-na-%C5%9Bwiecie> p. <http://www.scribd.com/doc/64994365/7/Rzekoma-poprawa-stanu-%C5%9Brodowiska > p. <http://www.scribd.com/doc/64994365/Sawomir-Wickowski-Genetycznie-Modyfikowan e-Organizmy-Obietnice-i-Fakty> 3. p. <http://www.scribd.com/doc/42912968/6/Rzekome-zmniejszenie-zabiegow-ochrony -ro%C5%9Blin> p. <http://www.scribd.com/doc/42912968/8/Brak-mo%C5%BCliwo%C5%9Bci-wspo%C5%82i stnienia-albo-ochrona-przyrody-albo-GMO> p. <http://www.scribd.com/doc/42912968/Genetycznie-Modyfikowane-Organizmy-GMOObietnice-i-Fakty> 4. p. <http://www.scribd.com/doc/9195271/15/Rolnictwo-konwencjonalne-przemys%C5%8 2owe> p. <http://www.scribd.com/doc/9195271/2/Brak-odpowiednich-bada%C5%84> p. <http://www.scribd.com/doc/9195271/Prof-S-Wickowski-GMO-Obietnice-i-Fakty> 5. p. <http://www.scribd.com/doc/7737982/Genetycznie-Modyfikowane-Organizmy-GMO-O bietnice-i-Fakty> p. <http://www.scribd.com/doc/56015656/Untitled> p. <http://www.scribd.com/doc/56074876/Untitled> 6. p. <http://www.scribd.com/doc/56074873/Untitled> p. <http://www.scribd.com/doc/50923207/ywno-genetycznie-modyfikowana-GMO> p. <http://www.scribd.com/doc/36054649/Wyzwania-Zrownowazonego-Rozwoju-w-Polsc e-Scribd> 7. p. <http://www.scribd.com/doc/36039476/Wyzwania-Zrownowazonego-Rozwoju-w-Polsc e> p.

<http://www.scribd.com/doc/34433597/Wyzwania-Zrownowazonego-Rozwoju-w-Polsc e> p. <http://www.scribd.com/doc/33518034/Wyzwania-Zrownowazonego-Rozwoju-w-Polsc e> 8. p. <http://www.scribd.com/doc/33060682/Wyzwania-Zrownowazonego-Rozwoju-w-Polsc e> p. <http://www.scribd.com/doc/32993563/Wyzwania-zrownowaonego-rozwoju-w-Polsce> More from this user PreviousNext 1. 250 p. <http://www.scribd.com/doc/66656074/poradnik-gmo> Add a Comment Submit share: Characters: 400 <javascript:void(0)> Print this document High Quality Open the downloaded document, and select print from the file menu (PDF reader required). Download and Print Add this document to your Collections This is a private document, so it may only be added to private collections. + Create a New Collection Name: Description: Collection Type: *public locked: *only you can add to this collection, but others can view it *public moderated: *others can add to this collection, but you approve or reject additions *private: *only you can add to this collection, and only you will be able to view it Save collectionCancel <#> Finished? Back to Document <javascript:void(0)> You Must be Logged in to Download a Document

Use your Facebook login and see what your friends are reading and sharing. Other login options Login with Facebook <javascript:void(0);>Spinner_mac_white Signup I don t have a Facebook account email address (required) create username (required) password (required) Send me the Scribd Newsletter, and occasional account related communications. Sign Up Privacy policy </privacy> Spinner_mac_white You will receive email notifications regarding your account activity. You can manage these notifications in your account settings. We promise to respect your privacy. Why Sign up? Discover and connect with people of similar interests. Publish your documents quickly and easily. Share your reading interests on Scribd and social sites. Social-icons Already have a Scribd account? email address or username password Log In Spinner_mac_white Trouble logging in? <javascript:void(0);> Login Successful Now bringing you back... Spinner_large_mac_white Back to Login <#> Reset your password Please enter your email address below to reset your password. We will send you an email with instructions on how to continue. *Email address:*

You need to provide a login for this account as well.

*Login:*

Submit Upload a Document </upload-document> Search Documents <#> * * * * * * * * * * * * * * * * * Follow Us! scribd.com/scribd </scribd> twitter.com/scribd <http://twitter.com/scribd> facebook.com/scribd <http://www.facebook.com/pages/Scribd/6978454082> About </about> Press </static/press> Blog <http://blog.scribd.com/> Partners </partners> Scribd 101 </scribd101> Web Stuff </webstuff> Support <http://support.scribd.com> FAQ </faq> Developers / API </developers> Jobs </jobs> Terms </terms> Copyright </copyright> Privacy </privacy>

Copyright 2011 Scribd Inc. Language: English <#> Choose the language in which you want to experience Scribd: * English </language?destination=http%3A%2F%2Fwww.scribd.com%2Fsectionized%2F66656074% 2F42&id=en> * Espaol </language?destination=http%3A%2F%2Fes.scribd.com%2Fsectionized%2F66656074%2 F42&id=es> * Portugus (Brasil) </language?destination=http%3A%2F%2Fpt.scribd.com%2Fsectionized%2F66656074%2 F42&id=pt> scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.

scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd. scribd.