T.

C MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

TOPRAKLAMA VE PARATONER TESSATI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET1.................................................................................................3 1. TOPRAKLAMA..............................................................................................................3 1.1. Tanm.......................................................................................................................3 1.2. eitleri.....................................................................................................................3 1.2.1. Koruma Topraklamas.........................................................................................3 1.2.2. letme Topraklamas..........................................................................................3 1.2.3. Yldrma Kar Yaplan Topraklama ..................................................................4 1.3. Topraklama Elemanlar ve zellikleri........................................................................4 1.3.1. Elektrot...............................................................................................................4 1.4. Topraklama Direnci eitleri .....................................................................................6 1.4.1. zgl Toprak Direnci .........................................................................................6 1.4.2. Topraklaycnn veya Topraklama Tesisinin Yaylma Direnci (RE) .....................6 1.4.3. Topraklama Direnci ............................................................................................7 1.4.4. Toplam Topraklama Direnci ...............................................................................7 1.4.5. Topraklama Empedans (ZE) ..............................................................................7 1.4.6. Darbe topraklama direnci ....................................................................................7 1.5. Sfrlama Tanm ve Yapm.......................................................................................7 1.6. Potansiyel Dengelemesi.............................................................................................9 1.7. Elektrik Sistemleri (ebeke) Tanm ve ekilleri .........................................................9 1.7.1. TN Sistemi .......................................................................................................10 1.7.2. TT Sistemi ........................................................................................................12 1.8. Temel Topraklamas ................................................................................................13 1.8.1. Temel Topraklama............................................................................................13 1.9. Yapld Yerler ve Kullanlan Elemanlar ................................................................14 1.10. Yapm lem Sras ................................................................................................14 1.10.1. Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar ..............................................................15 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................16 LME VE DEERLENDRME..................................................................................17 RENME FAALYET 2.............................................................................................18 2.BNA TOPRAKLAMA ............................................................................................18 2.1. Topraklama letkenini ekme..................................................................................18 2.1.1. Topraklama letkeni zellii.............................................................................18 2.1.2. letkeni ekmede Dikkat Edilecek Hususlar......................................................19 2.2. Topraklama letkeni Balantlar..............................................................................19 2.3. Toprak Elektrodu Montaj........................................................................................19 2.3.1. Toprak Elektrodu zellii.................................................................................19 2.3.2. Toprak Elektrodunu Gmmede Dikkat Edilecek Hususlar .................................20 2.4. Tablo Topraklama ...................................................................................................20 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................21 LME VE DEERLENDRME..................................................................................22 RENME FAALYET3...............................................................................................23 3.TOPRAKLAMA DRENCN LME ..........................................................................23 3.1. Toprak ve Yaltkanlk Direnci len Aletler ............................................................23 3.1.1. eitleri ve Yaplar ..........................................................................................23 i

3.2. Topraklama Direncini lme...................................................................................24 3.2.1. Tanm ..............................................................................................................24 3.2.2. Topraklama Diren lme Dzeneini Kurma ..................................................24 3.2.3. Topraklama Diren lme lem Sras.............................................................24 3.2.4. Topraklama Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar ................................24 3.3. Yaltkanlk Direncini lme ....................................................................................25 3.3.1. Yaltkan Diren Tanm.....................................................................................25 3.3.2. Yaltkanlk Direnci lm eitleri ..................................................................25 3.3.3. Yaltkanlk Diren Snr Deeri.........................................................................25 3.2.4. Yaltkanlk Diren lme Dzeneini Kurma ...................................................25 3.3.5. Yaltkanlk Diren lme lem Sras ..............................................................26 3.3.6. Yaltkanlk Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar .................................26 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................27 LME VE DEERLENDRME..................................................................................28 RENME FAALYET4...............................................................................................29 4. PARATONER TESSATI ..............................................................................................29 4.1. Paratoner Sistemi.....................................................................................................29 4.1.1. Tanm ve Grevi..............................................................................................29 4.1.2. Yapld Yerler ................................................................................................29 4.1.3. eitleri ............................................................................................................29 4.1.4. Paratoner Elamanlar.........................................................................................31 4.2. Paratoner Sistemi Montaj ve Balantlar .................................................................31 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................32 LME VE DEERLENDRME..................................................................................33 MODL DEERLENDRME...........................................................................................34 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................35 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................36 KAYNAKA ....................................................................................................................37

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0089 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montrl Topraklama ve Paratoner Tesisi Topraklama ve paratoner tesislerinin yaps ve montaj hakknda temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. Topraklama ve paratoner tesisini kontrol etmek. Genel Ama Uygun ortam salandnda, TS, topraklamalar ve kuvvetli akm ynetmeliine uygun olarak, topraklama ve paratoner tesisatlar deyebileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Bina temel topraklamasn yapabileceksiniz. 2. Bina ii topraklama sistemini yapabileceksiniz. 3. Elektrik tesisinin topraklama ve yaltkanlk direncini lebileceksiniz. 4. Binalarn paratoner sistemi montaj ve balantlarn yapabileceksiniz. Proje, toprak elektrodu, toprak iletkeni, el takmlar, meger, l aletleri, cvata, somun, kaz gereleri, tablo, pano, delme aletleri, paratoner eitleri, topraklama elemanlar Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Gnmz dnyasyla gemii kyasladmzda teknoloji asndan ok hzl deiikliklere ahit olmaktayz. Teknolojinin srekli kendini yenilemesiyle beraber elektrik konusu da hayatmzn doal bir paras haline gelmitir. Gnmzde elektrik, vazgeemeyeceimiz bir enerji kaynadr. Elektriin olmad bir hayat dnldnde, gnlk yaam kolaylatran ve ska kullanlan birok cihazn kullanlamamas demektir. Yararlarnn belki de saymakla bitiremeyeceimiz elektrik enerjisi, gvenli kullanlmad durumlarda insan hayat iin byk bir tehlike kaynadr. Bu nedenle elektriin gvenli bir ekilde kullanlmas gerekmektedir. ebekelerde alnacak koruma nlemleri, elektrik ebekelerinin ve kullanacamz elektrikli cihazlarn da mrn arttracak, olabilecek kazalar azaltacaktr. Topraklama ve paratoner tesisleri elektrie kar gvenlik iin kuracamz sistemlerin en nemlileridir. Elektrik akmnn zararl etkilerinden kendimizi ve kullanacamz cihazlar korumak iin topraklama ve paratoner sistemlerinin ynetmeliklere uygun bir ekilde kurulumu gerekmektedir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun ortam salandnda bina temel topraklamasn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Elektrik tesisat malzemelerinin satlarnn yapld i yerlerinde topraklama yapmak iin kullanlan topraklama elemanlarn inceleyiniz. Temel topraklamasnn kavranmas iin inaat halindeki binalarn temel topraklamasnn yapln gzlemleyiniz. nsan iin tehlikeli olan alternatif doru gerilimin deerini aratrnz.

1. TOPRAKLAMA
1.1. Tanm
Enerji retim, iletim ve datm ebekelerinde insan hayat ve baz aygtlarn korunmas bakmndan yaplan en etkili nlemlerden biri de topraklamadr. Bu arada sfrlama, kk gerilimlerde alma veya benzeri uygulamalarda gvenliin salanmas bakmndan karlalabilecek durumlar olduu dikkate alnmaldr. Topraklama iletme akm devresinin bir noktasnn veya bir tesisisin akm tamayan iletken ksmlar ile toprak arasnda iletken bir balant kurmak olarak tanmlanabilir.

1.2. eitleri
1.2.1. Koruma Topraklamas
Bir yaltm hatasnda elektrik devresinin ar akm koruma aygtlar ile almasn salamak iin gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinin topraklayclara ya da topraklanm blmlere dorudan doruya balanmasdr.

1.2.2. letme Topraklamas

Aktif blmlerin ve sfr iletkeninin topraklanmasna iletme topraklamas denir. letme topraklamas iki ekilde yaplr. Bunlar: Dirensiz iletme topraklamas: topraklama devresine diren koymadan, dorudan doruya yaplan topraklamadr. 3

Direnli iletme topraklamas: Omik, endktif ya da kapasitif bir diren zerinden yaplan topraklama olup genellikle OG sistemlerinde uygulanr.

1.2.3. Yldrma Kar Yaplan Topraklama

Yldrm dmesi durumunda, iletme gerei gerilim altnda bulunan iletkenlere atlamalar geni lde nlemek ve yldrm akmn topraa iletmek iin iletme akm devresine ilikin olmayan iletken blmlerin topraklanmasdr.

1.3. Topraklama Elemanlar ve zellikleri

Topraklama tesislerinin yapmnda topraklayclar (topraklama elektrodu), topraklama iletkenleri ve balant paralar kullanlr.

1.3.1. Elektrot
Topraklayc (topraklama elektrodu): Topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni yzeyli balants olan iletken paralardr. Topraklayc olarak aadaki malzemeler kullanlabilir: ubuk topraklayc veya boru topraklayc erit veya rgl iletken topraklayc Levha topraklayc

1.3.1.1. erit Topraklayc erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve genellikle derine gmlmeyen topraklayclardr. Bunlar, uzunlamasna denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde dzenlenebilir. Zemin koullar elverili ise, erit topraklayclar genel olarak 0,5 ila 1 m derinlie gmlmelidir. Bu arada yaylma direncinin st zemin tabakasnn nemine ball ve donma olasl gz nnde bulundurulmaldr. erit topraklayclarn uzunluu istenen yaylma direncine gre bulunur.

ekil 1.1

1.3.1.2. Derin (ubuk) Topraklayc Boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr. ubuk topraklayclar yere olabildiince dik olarak aklmaldr. stenen kk yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk topraklaycnn kullanlmas gerekiyorsa, bunlar arasndaki aklk, en az bir topraklayc boyunun iki kat olmaldr. Topran st tabakasnn kurumas ve donmas gibi nedenlerle paralel bal ubuk topraklayclar btn uzunluklar boyunca etkili olmadklarndan, bunlar arasndaki uzaklk bir topraklaycnn etkili boyunun en az iki kat olmaldr.

ekil 1.2

1.3.1.3. Levha Topraklayc Dolu ya da delikli levhalardan yaplan topraklayclardr. Bunlar genel olarak dier topraklayclara gre daha derine gmlr. Levha topraklayclar zemine dikey olarak gmlmelidir. Bunlarn boyutlar gerekli yaylma direncine gre seilir. Topraklama tesislerinde genel olarak l mX0.5 m ile 0,7x0,7mlik bakr levhalar kullanlr. Levhann st kenar toprak yzeyinden en az 1 m aada olmaldr. Kk bir yaylma direnci elde etmek iin birden ok levha topraklayc kullanlmas gerektiinde bunlar arasndaki aklk en az 3 m olmaldr. Ayn yaylma direncini salamak iin erit ve ubuk topraklayclar yerine levha topraklayc kullanldnda bunlara oranla daha fazla gere kullanlmas gerekir.

ekil 1.3

1.4. Topraklama Direnci eitleri

1.4.1. zgl Toprak Direnci
Topran elektriksel z direncidir. Bu diren genellikle m2/m ya da m olarak verilir. Bu diren kenar uzunluu bir metre olan bir kpn karlkl iki yzeyi arasndaki direntir. 1 Topran Cinsi zgl Toprak direnci 3 4 Killi Toprak Nemli Bataklk Ekili Arazi Kum 30 100 200 2 5 Nemli akl 500 6 Kuru Kum ve Kuru akl 1000 7 Tal Zemin 3000

Tablo 1.1: zgl toprak direnci ortalama deeri

1.4.2. Topraklaycnn veya Topraklama Tesisinin Yaylma Direnci (RE)

Bir topraklayc ya da topraklama tesisi ile referans topra arasndaki topran direncidir. Yaylma direnci, yaklak olarak omik diren kabul edilebilir. 10 11 Dey levha, st kenar m Topraklaycnn erit ya da rgl letken ubuk ya da boru Cinsi (Uzunluk) (Uzunluk) toprak Altnda (Boyutlar) Yaylma 10 m 25 m 50 m 100 m 1 m 2 m 3 m 5 m lmx 0.5mx m Direnci (Ohm) m 20 10 5 3 70 40 30 20 35 25 Baka zgl toprak direnleri () iin yaylma direnleri bu izelgede verilen yaylma direnleri /1= /100 kat says ile arplarak bulunur.
Tablo 1.2: zgl direnci 100 .m olan toprak iin yaylma direnci

1.4.3. Topraklama Direnci

Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamdr.

1.4.4. Toplam Topraklama Direnci

Bir yerde llebilen ve lye giren btn topraklamalarn toplam direncidir.

1.4.5. Topraklama Empedans (ZE)

Bir topraklama tesisi ile referans topra arasndaki (iletme frekansnda) alternatif akm direncidir. Bu empedansn mutlak deeri, topraklayclarn yaylma direnleri ile toprak iletkenleri topraklayc etkisi olan kablolar gibi zincir etkili iletken empedanslarnn paralel balanmas ile elde edilir

1.4.6. Darbe topraklama direnci

Bir topraklama tesisinin herhangi bir noktas ile referans topra arasnda, yldrm akmlarnn gemesi srasnda etkili olan direntir.

1.5. Sfrlama Tanm ve Yapm

nsanlar tehlikeli temas gerilimlerine kar korumak iin tketicilerin iletme akm devresine ait olmayan ve fakat bir izolasyon hatas sonucunda gerilim altnda kalabilen iletken ksmlarn, rnein maden muhafazalarn ntr hatt ile iletken olarak balanmasna sfrlama denir. Sfrlama yaplm tesislerde, koruma topraklamasnda olduu gibi, iletme aralarnda izolasyon hatas nedeniyle meydana gelen yksek temas gerilimlerinin srekli olarak kalmas nlenir. Bu sistemde, korunacak iletme aracnn gvdesi ntr ile balanr. letme aracnda bir izolasyon hatas meydana gelirse, sfrlama sayesinde bir hata akm oluur. Hata akm devresini, ebekenin hat direnci (Rh), sfrlama iletkeni ile ntr hattnn direnci (Rho) ve transformatrn hatal faz sargsnn direnci (RT) zerinden tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim hatal faza ait 220 Voltluk faz gerilimidir. Devredeki direnlerin toplam ok kk olduundan, devreden geen hata akm, ksa devre akm seviyelerindedir. Netice olarak, devreyi koruyan sigorta eriyerek veya ar akmla alan manyetik korumal otomatik anahtar faaliyete geerek devrenin enerjisini keser. Dolaysyla temas gerilimi ortadan kalkar. Sfrlamann koruma etkisi, prensip itibariyle koruma topraklamasnn, zellikle su borusu ebekesi zerinden yaplan topraklamann aynsdr. Sfrlama sisteminde akmn dn yolu koruma iletkeni ve ntr hatt zerinden olduundan bunun toplam direnci daha kk olur. Ntr hatt daha kolay kontrol edilebildiinden daha gvenilir bir akm devresi oluturulmu olur. Bu nedenle gnmzde 7

alak gerilim tesislerinde en ekonomik, en etkili, en kolay ve bu sebeplerden dolay en ok kullanlan koruma sistemi sfrlamadr. Sfrlama sisteminde, koruma topraklama sisteminde olduu gibi hata akm, hatal fazn geriliminin hatal devredeki toplam dirence blmne eittir. Burada da hata akm sigortay kesin olarak faaliyete geirecek byklkte olmaldr.

ekil 1.4: Sfrlamann yapl

Sfr iletkeni bir koruma iletkeni deildir. nk bu iletkenin zerinden iletme akm geebilir. Fakat cihazlar sfr iletkenine balayan iletkenler koruma iletkenidir. Arza olmad takdirde bunun zerinden hibir akm gemez. Eski tesislerde ntr iletkeni, sfr iletkeni ve koruma iletkeni olarak kullanlmaktadr. Halbuki yeni yaplan modern tesislerde sfrlama iin kofreden itibaren, ayrca topraklanm bir koruma hatt ekilmektedir. Alternatif akm tesislerinde, fazl dengesiz yklerde ntr hatt zerinden iletme akm geebilmektedir. Bu ise sfrlamann yapld tesislerde, cihaz gvdesinde istenmeyen gerilimlerin olumasna neden olacaktr. Halbuki koruma hattnda hibir zaman istenmeyen gerilimler olmayacaktr. Aadaki ekilde byle bir sistemin olduu modern sfrlama sistemi gsterilmektedir

ekil 1.5: Sfrlanm seyyar tketicilerin balanmas iin kullanlan toprakl

f ve prizler

1.6. Potansiyel Dengelemesi

Potansiyel farklarnn ortadan kaldrlmasdr. rnein, koruma iletkenleri ile iletken borular ve iletken yap blmleri arasnda ya da bu borularla yap blmleri arasndaki potansiyel farklarnn giderilmesi amacyla yaplan dzenlemelerdir.

1.7. Elektrik Sistemleri (ebeke) Tanm ve ekilleri

Faz iletkenlerinden birinde izolasyon hatas meydana geldiinde, toprak zerinden bir kaak akm geecektir. Geecek kaak akm ve bu hata akmnn iddeti, birinci derecede alak gerilim ebekesinin ekline baldr. TS 3994'e gre alak gerilim elektrik ebekeleri snflandrlarak aada aklanan tipe ayrlmtr: TN tipi ebeke TT tipi ebeke IT tipi ebeke

TN, TT ve IT eklindeki snflandrmada kullanlan sembollerin anlamlan aada akland gibidir: T: Terra = Toprak N: Ntr I: zolasyon anlamna gelmektedir. 9

Birinci harf: Akm kaynann; yani transformatr merkezinin yapsn ve topraklama durumunu gsterir. Buna gre; T: ebekenin bir noktas (mesela yldz noktas) topraklanm, I: ebekenin btn aktif ksmlar topraa kar yaltlm veya ebekenin bir noktas bir empedans zerinden topraklanm demektir kinci harf: Tketici cihaznn maden ksmnn topraa kar durumunu gsterir. Buna gre

T: ebeke topraklamas yaplm olmasna ramen cihazn ayrca direkt topraklanm olmasdr, N: Cihazn muhafaza ksmnn ebeke topraklamasna dorudan doruya balanm olduu anlamna gelir.

1.7.1. TN Sistemi
Bu ebeke tipi en yaygn ebekedir. Burada ebekenin bir noktas (rnein yldz noktas) dorudan doruya topraklanr. Bu yaplan ilem iletme topraklamasdr. Faz ile topran temas halinde, iletme topraklamasnn, PE veya PEN koruma hatlarnn ve bunlara bal cihazlarn topraa kar gerilimleri ykselir. Bu istenmeyen gerilimin yksek olmamas iin btn iletme topraklamalarnn toplam topraklama direnci 2'u gememelidir. Eer byle olursa temas gerilimi iin;Ut < 50 V art salanm olur. Faz ile koruma iletkeni arasnda ksa devre olursa, bir hata akm devresi oluur. Devrenin Zd empedans ile koruma cihaznn Ia ama akm aadaki art gerekletirecek ekilde olmaldr. Zd*Ia < Uo Burada Uo ebekenin topraklanm hatta kar etkin gerilimidir. Yukardaki artn gerekletirilmesi haricinde koruma cihaznn ama zamannn kk olmas gerekir. Seyyar tketicilerin kullanldklar priz devrelerinde bir hata halinde koruma cihaznn ama zaman 0,2 s olmaldr. Sabit tketicilere ait devrelerde ama zamannn 5 s kadar olmasna izin verilebilir. nk sabit tesislerde arza meydana gelip devre kesilinceye kadar geen zaman iinde temas ihtimali azdr. Ayrca bu tip cihazlarn ou zaten temas alan dndadr. TN tipi ebekede koruma topraklamasna ve sfrlamaya msaade edilir. TN ebekenin ayr uygulama tipi vardr. Bunlar TN' ye eklenen u harfler ile belirlenir: PE : (Protection Earth) Koruma iletkenidir. C: (Combind PE and N=PEN) Koruma iletkeni ile ntr hattnn fonksiyonlar PEN hattnda birletirilmi. 10

S: (Sperated PE and N) Koruma iletkeni ile ntr hatt fonksiyon bakmndan birbirinden ayrlm. TN sistemleri, koruma (PE) ve ntr (N) iletkenlerinin durumlarna gre ekilde uygulanabilir: TN-C sistemi TN-S sistemi TN-C-S sistemi TN-C Sistemi

TN-C sisteminde tesise ait btn maden ksmlar, koruma ve ntr iletkenleri birletirilerek ebekenin tamamnda ortak bir iletken (PEN) olarak ekilir.

ekil 1.6: Tmnde koruma ve ntr ilevlerinin yklendii tek iletken ekilmi TN tipi ebeke (TN-C)

TN-S Sistemi

TN-S sisteminde tesise ait btn maden ksmlar, PE koruma hatt zerinden iletme topraklamasna balanr. Koruma ve ntr iletkenleri ebekenin tamam boyunca ayr ayr ekilir.

ekil 1.7: Ntr ve koruma iletkenleri ayr ekilmi TN tipi ebeke (TN-S)

11

TN-C-S Sistemi

TN-C-S sisteminde koruma ve ntr iletkenleri, ebekenin bir blmnde ayr ayr, bir blmnde de ortak bir iletken olarak ekilir.

ekil 1.8: Bir blmnde koruma ve ntr iletkenlerinin yklendii tek iletken ekilmi TN tipi ebeke (TN-C-S)

1.7.2. TT Sistemi
Bu ebeke eklinde ebekenin yldz noktas direkt olarak topraklanmtr; bu bir iletme topraklamasdr. Tesise ait maden ksmlar ise iletme topraklamasndan ayr olarak topraklaycya balanmtr. Bu ise koruma topraklamasdr. TT tipi ebekede unlar uygulanabilir Koruma topraklamas Hata gerilimi ile koruma balamas Hata akm ile koruma balamas

ekil 1.9

12

IT Sistemi

Bu tip ebekede, yldz noktas topraa kar yaltlmtr veya yeteri kadar yksek bir empedans (diren veya endktans bobini) zerinden topraklanmtr. Bu tip ebekeden beslenen cihazlar topraklanr. ebekede meydana gelen ilk faz-toprak hatas, ebekeye bal cihazlarn almalarn etkilemez. Fakat ikinci bir izolasyon hatas, toprak temasl iki fazl bir ksa devreye neden olur ve cihazlarn normal almalarn olumsuz ynde etkiler. IT tipi ebekede, ilk izolasyon hatasn tespit etmek ve ikinci hatann yol aaca tehlikelerden korunmak iin izolasyon kontrol cihaz balanr. lk hata olutuunda kl veya sesli bir sinyal verilir. zolasyon kontrol cihaz ile yalnzca ikaz verilmez. stenirse bu durumda ebekenin enerjisi otomatik olarak kesilebilir.

L1 L2 L3

ekil 1.10: IT tipi ebeke

IT tipi ebekede u koruma dzenlerine izin verilebilir: Ar akma kar koruma zolasyon kontrol dzeni Hata akmna kar koruma anahtar Hata gerilimine kar koruma anahtar Gerektiinde potansiyel dengelemesi

1.8. Temel Topraklamas

1.8.1. Temel Topraklama
Temel iine yerletirilmi topraklayc beton iine gmlerek, toprakla geni yzeyli olarak temas etmesi salanr. Bu ekilde yaplan topraklamaya temel topraklama denir. Temel topraklama, potansiyel dengelemesinin etkisini arttrr.

13

1.9. Yapld Yerler ve Kullanlan Elemanlar

Bunun dnda, temel topraklamas kuvvetli akm tesislerinde ve yldrma kar koruma tesislerinde topraklayc olarak uygundur. Bu topraklama, yap balant kutusunun arkasndaki elektrik tesisinin veya buna edeer bir tesisin ana blmdr.

ekil 1.11: Temel topraklama

1.10. Yapm lem Sras

Temel topraklayc, kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir. evresi byk olan binalarda temel topraklayc tarafndan evrelenen alan, enine balantlarla 20m x 20m'lik gzlere blnmelidir. Temel topraklayc, her taraf betonla kaplanacak ekilde dzenlenmelidir. elik erit topraklayc kullanldnda, bu erit dik olarak yerletirilmelidir. Son noktalar temelin dna karlmal ve yeterince esnek balant yaplmaldr. Balant yerleri her zaman kontrol edilebilir olmaldr. Temel topraklamas iin en kk kesiti 30 mm x 3,5 mm olan elik erit veya en kk ap 10 mm olan yuvarlak elik ubuk kullanlmaldr. elik, inko kapl olabilir veya olmayabilir. Balant filizleri inko kapl elikten yaplm olmaldr. Balant ksmlar korozyona dayankl elikten olmaldr. 14

elik hasrl olmayan (kuvvetlendirilmemi) temel iinde yerletirme iin temel topraklayc, temel betonu dkldkten sonra, her ynde en az 5 cm beton iinde kalacak ekilde yerletirilmelidir. Topraklaycnn beton iindeki yerini sabitlemek iin uygun mesafe tutucular kullanlmaldr. elik hasrl (kuvvetlendirilmi) temel ve su yaltm malzemesi iinde yerletirme iin temel topraklayc, en alt sradaki elik hasr zerine yerletirilmeli ve yerini sabitlemek iin yaklak 2 m'lik aralklarla elik hasrla balanmaldr.

1.10.1. Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar

Temel topraklama iin en kk kesiti 30mm X 3,5 mm olan elik erit veya en kk ap 10 mm olan yuvarlak elik kullanlmaldr. Balant filizleri inko kapl elikten yaplm olmaldr. Balant ksmlar korozyona dayankl elikten olmaldr.

ekil 1.12: elik donatl temel topraklaycya rnek

15

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Projeyi okuyunuz. Topraklama elektrot ynlerini tespit ediniz. Uygun topraklama iletkenini seiniz. Uygun toprak elektrodunu seiniz. Toprak iletkenini ekiniz. Kiri balant filizlerine topraklama iletkenini tutturunuz. Toprak iletkenlerini toprak elektroduna tutturunuz.

neriler
Projede kullanlan sembolleri reniniz. Proje izimi yapan kiilerden proje hakknda bilgi alnz. Topraklama iletken kesitlerini ilemden nce hesaplaynz. Topraklama iletkeni balant paralarn kontrol ediniz.

16

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 Aktif blmlerin ve sfr iletkeninin topraklanmasna koruma topraklamas denir. Topraklayc, topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni yzeyli balants olan iletken paralardr. Topran elektriksel z direncine toprak direnci denir. Tketicilerin kullandklar elektrikli eyalarn izolasyon hatas sonucunda gerilim altnda kalabilen iletken ksmlarn ntr hatt ile iletken kullanlarak balanmasna sfrlama denir. TT ebekede, yldz noktas topraa kar yaltlmtr veya yeteri kadar yksek bir empedans zerinden topraklanmtr. Temel topraklamas iin en kk kesiti 30 mm x 3,5 mm olan elik erit veya en kk ap 10 mm olan yuvarlak elik ubuk kullanlmaldr.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

17

RENME FAALYET2 RENME FAALYET 2

AMA
Uygun ortam salandnda, bina ii topraklama sistemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Konu hakknda uzman kiilerle grerek topraklamann ne ie yarad hakknda bilgi edininiz. Topraklamada kullanlan balant elemanlar hakknda bilgi edininiz.

2.BNA TOPRAKLAMA
2.1. Topraklama letkenini ekme
2.1.1. Topraklama letkeni zellii
Topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri mekanik dayanm bakmndan; Mekanik zorlamalara kar korunmu olan sabit tesislerde 1.5 mm2 Cu, 2.5 mm2 Al Mekanik zorlamalara kar korunmam olan sabit tesislerde 4 mm2 Cu yada kalnl en az 2,5 mm olan 50 mm2 lik elik erit olmaldr. Mekanik zorlamalara kar korunmam tesislerde alminyum toprak iletkenleri kullanlamaz. Demelerde, duvar geilerinde ve mekanik zorlamalarn ok olduu yerlerde topraklama iletkenleri kesinlikle korunmu olmaldr. plak topraklama iletkenleri zel bir iaretle belirtilmi olmaldr. Topraklayclarn yaylma direncini denetlemek iin topraklama iletkeninin uygun bir yerine ayrma dzeni yaplmaldr. Bu dzen olabildiince blnmesi gereken yerlere konulmaldr. Topraklaycnn topraklama iletkenine balants, kaynak balants ya da rondelal cvatalar gibi mekanik bakmdan salam ve elektriksel bakmdan iyi iletken biiminde yaplmaldr. Toprak iindeki balant noktalar korozyona kar korunmaldr. Toprak stndeki topraklama iletkenleri grlebilecek biimde ya da rtl olarak dendiklerinde, kolaylkla ulalabilecek biimde ekilmeli ve bulunduklar yerde beklenebilen mekanik ve kimyasal etkilere kar korunmu olmaldr. 18

Topraklama iletkenleri zerinde anahtar kullanlmasna ve alet kullanlmadan kolaylkla zlebilen balantlar yaplmasna izin verilmez. Topraklama iletkenleri ile topraklama baralarnn ve bu iletkenlerden ayrlan kollarn aralarndaki balantlar srekli olarak gvenilecek ve elektriksel bakmdan iyi bir iletim salanacak ekilde yaplmaldr.

2.1.2. letkeni ekmede Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Genel olarak topraklama iletkenleri, mmkn olduunca ksa yoldan balanmaldr. Topraklama iletkenlerinin mekanik tahribata kar korunmas gerekmektedir. Topraklama iletkenleri toprak zerine yerletirilebilir. Byle bir durumda bunlara her an ulalabilir. Eer bir mekanik tahribat riski sz konusu olacaksa, topraklama iletkeni uygun ekilde korunmaldr. Topraklama iletkenleri beton ierisine de gmlebilir. Balant ular her iki uta da kolaylkla eriilebilir olmaldr. plak topraklama iletkenlerinin, topraa veya betona girdii yerlerde anmay nlemek amacyla zel itina gsterilmelidir. Topraklama iletkenleri eklenirken ekler, hata akm geme durumlarnda kabul edilemez s ykselmesini nlemek iin iyi bir elektriksel sreklilie sahip olmaldr. Ekler gevek olmamaldr ve korozyona kar korunmaldr. Deiik metaller balanmak zorunda kalndnda, galvanik piller ve sonucunda galvanik anma oluumu nedeniyle ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr.

2.2. Topraklama letkeni Balantlar

Topraklama iletkenini, topraklaycya, ana topraklama balant ucuna ve herhangi bir metalik ksma balamak iin uygun balant paralar kullanlmaldr. Cvata balants yalnz bir cvata ile yaplrsa, en azndan M10 cvata kullanlmaldr. rgl iletkenlerde (ezmeli, sktrmal ya da vidal balantlar gibi) kovanl (manonlu) balantlar da kullanlabilir. rgl bakr iletkenlerin kurun klflar balant noktalarnda soyulmaldr; balant noktalar korozyona kar (rnein bitm gibi maddeler ile) korunmaldr. Deney amacyla, ayrma yerleri ihtiyac karlanabilmelidir. zel aletler kullanlmadan eklerin sklmesi mmkn olmamaldr.

2.3. Toprak Elektrodu Montaj

2.3.1. Toprak Elektrodu zellii
Mahalli artlar baka bir gerecin kullanlmasn gerektirmiyorsa, topraklayc olarak en iyisi scak galvanizli elik, bakr kaplamal elik ya da bakr kullanlmaldr.

19

2.3.2. Toprak Elektrodunu Gmmede Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklaycnn evresindeki topraa iyi temas etmesi gerekir. Daha az toprak kullanlacandan topraklayclarn tesisinde iyi iletken toprak tabakalar kullanlmaldr. Toprak tabakalarnn kuru olmas durumunda, topraklaycnn evresindeki toprak yapkan deilse slatlp amur haline getirilmeli; yapkan ise topraklayc gmldkten sonra dvlerek sktrlmaldr. Topraklaycnn yanndaki ta ve iri akllar yaylma direncini artracandan bunlar ayklanmaldr. erit ve ubuk topraklayclarn yaylma direnci daha ok kendi uzaklklarna, daha az olarak ta kesitlerine baldr.

2.4. Tablo Topraklama

Binalarn topraklanmas kadar enerji tablolarnn da topraklanmas nemlidir. Panolarn topraklanmas ile bina topraklamas genel olarak benzemektedir. Panolarn topraklanmasnda u hususlar dikkate alnr: Tablonun arka tarafnda bulunan ve akm geirmemesi gereken btn demir aksam ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktr. Topraa kar 250 Volttan fazla bir gerilimin meydana gelmesini mmkn klan sistemlerde, iskelet ve erevesinin btn demir ksmnn kendi aralarnda ve toprak baras ile kusursuz olarak balantsn ve bu balantnn devamn temin iin zel tertibat alnacaktr. Toprak baras kesiti en az topraklama levhas balant hatt kesiti kadar olmaldr. Bu hususun temini iin montaj bittikten sonra nokta kayna veya kprleme ile uygun yerlerde balant oluturmak yeterlidir: Vida balantlarnn, zel surette temizlenmi ve iyice yalanm temas yzeylerine sahip olmas arttr. Vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktr. Tablo iindeki topraklama tertibat bakr bara ile yaplacak ve toprak iletkeni ile balanacaktr. Tali tablolar zerinde topraklama baras bulunacaktr. Topraklama balants bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak muhakkak yaplacaktr.

20

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

Projeyi okuyunuz. Balantlarn iyi temas etmesine zen Uygun topraklama iletkenini seiniz. gsteriniz. Toprak iletkenini ekiniz. Topraklama iletkeninin ekilmesinde Toprakl prizlere toprak iletkenini kablolarn renklerine dikkat ediniz. balaynz. Prizlerin yerlerini bina iinde tespit Toprak elektroduna iletkeni balaynz. ediniz. Toprak elektrodunu gmnz.

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1 Topraklaycnn topraklama iletkenine balants, kaynak balants ya da rondelal cvatalar gibi mekanik bakmdan salam ve elektriksel bakmdan iyi iletken biiminde yaplmaldr. Topraklama iletkenleri zerinde anahtar kullanlmasna ve alet kullanlmadan kolaylkla zlebilen balantlar yaplr. Topraklayc olarak genellikle scak galvanizli elik, bakr kaplamal elik ya da bakr tercih edilmelidir. Topraklayc montajnda kuru bir toprak tercih edilmelidir. Tablonun arka tarafnda bulunan ve akm geirmemesi gereken btn demir aksam ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktr

Evet

Hayr

2 3 4 5

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

22

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Uygun ortam salandnda, elektrik tesisinin topraklama ve yaltkanlk direnci lmn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Megerin ne ie yaradn aratrnz. Gnmzde kullanlan meger eitlerini aratrnz.

3.TOPRAKLAMA DRENCN LME

3.1. Toprak ve Yaltkanlk Direnci len Aletler
Byk yaltkanlk direnlerinin llmesinde, pilli ohmmetreler kullanl deildir. nk pilin emk i ok kk, yaltkan direnlerinin deeri ise ok byk olduundan aletten, yeteri derecede akm gemez. Bunun iin yaltkanlk direnlerinin llmesinde rete olarak el manyetosu kullanlr. (Gnmzde bu tip megerler yerine manyetosuz dijital megerler de kullanlmaktadr.) Bunlar genel olarak 100, 250, 500, 625, 1000, 1250, 2500 ve 5000 Volt reten doru akm reteleridir. Yaltkanlk deneyi, ne kadar yksek gerilimle yaplrsa, alnacak gvenlik tertibatlar da o kadar iyi olur. Yaltkanlk direncini dorudan doruya len l aletlerine MEGER denir. Bunlar esas itibariyle zel tipte imal edilmi portatif ohmmetrelerdir.

3.1.1. eitleri ve Yaplar

Yksek yaltkanlk direnlerinin direkt olarak llmesinde eitli tip megerler kullanlmakla beraber, burada pratikte ok kullanlan iki tipinden bahsedilecektir. Mknats gstergeli megerler apraz bobinli megerler

Bunlarn her iki tipinde de bilhassa generator (manyeto) ksmnda ufak tefek deiiklik olmakla beraber, prensipler hep ayn; yalnz l aletleri ksm farkldr. Bu generatrlerde manyeto kolunun evrilmesi ile indksiyon bobininde meydana gelen gerilimle, l aleti ksm ve llecek diren beslenir. Megerlerin manyeto kollar elle evrildii gibi, motorla evrilen tipleri de vardr. 23

3.2. Topraklama Direncini lme

3.2.1. Tanm
Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamdr.

3.2.2. Topraklama Diren lme Dzeneini Kurma

lme dzenei iin ekilden faydalanabiliriz. l aletinin ubuklar topraklama elektroduna 10ar metre aralk olacak ekilde topraa aklr (Bu lmede dijital meger kullanlmtr.).

ekil 3.1

3.2.3. Topraklama Diren lme lem Sras

Yukardaki ekilde gsterildii gibi balanty yapnz. 2/3 elektrot metot dmesini 3 elektrotlu lm konumuna getiriniz. Topraklama gerilimi aral iinde topraklama gerilimini kontrol ediniz. Yardmc topraklama direnci deerlerini yardmc topraklama direnci aral iinde C ve P iin kontrol ediniz. Uygun diren araln kullanarak lm gerekletiriniz.

lm dmesine basl tutarken diren kadran dmesini evirin ve galvanometre dengeye geldiinde diren deerini okuyunuz.

3.2.4. Topraklama Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklayc ile l aleti ular arasndaki mesafe ekil 3.1de gsterildii gibi 10 metre aralklarladr. lm ilemi gerekletirilirken buna dikkat etmek gerekmektedir. ubuklar akacamz yerler lme ileme yapmadan slatlmaldr. Kablolar balant maalarndan iyi bir ekilde tutturulmaldr.

24

3.3. Yaltkanlk Direncini lme

3.3.1. Yaltkan Diren Tanm
Elektrikle alan tm cihazlar, akm kaynaklarndan ne kadar uzakta olurlarsa olsunlar, bunlarn birbirine olan irtibatlarn iletken teller yapar.Yalnz enerjinin, cihazlara iletimi srasnda bu iletken teller iinden geen akm, baz sebeplerden baka yollara sapar. Bu durumda cihazlar normal almaz, alsalar dahi insanlar iin ciddi tehlikeler yaratabilirler. letken iinden geen akmn baka yollara sapmamas, istediimiz cihazlardan veya istenen yerlerden geebilmesi iin bu teller kullanma yerlerine gre yaltlr. rnein kablolarda; plastik, lastik, kt, bobinaj tellerinde pamuk veya vernik, hava hatlarda; cam veya porselen izolatr gibi yaltkanlar kullanlr. te yaltkan maddelerin, elektrik akmna kar gsterdikleri bu dirence "yaltkanlk direnci" denir. Yaltkanlk direncine yaltm direnci veya izolasyon direnci de denmektedir.

3.3.2. Yaltkanlk Direnci lm eitleri

Yaltkanlk direncinin lm iki ekilde yaplr. Her iletkenin topraa kar yaltm letkenlerin birbirine kar yaltkanl

3.3.3. Yaltkanlk Diren Snr Deeri

Yaltkanlk direncinin deeri ebeke geriliminin 1000 katndan kk olmamaldr. Yani: 110 Voltluk bir ebekede 110.000 , 220 Voltluk bir ebekede 220.000 dan yksek yaltkanlk diren deeri olmaldr.
ekil 3.2

3.2.4. Yaltkanlk Diren lme Dzeneini Kurma

lme dzenei kurulurken iletkenlerin topraa kar yaltkanl llecekse megerin bir ucu topraa dier ucu da iletkene balanr. letkenlerin birbirine kar yaltkanl llrken ise ekilde grld gibi montaj gerekletirilir.

25

3.3.5. Yaltkanlk Diren lme lem Sras

Yaplm tesisatn anahtarlarn kapatnz. Bu durumda devrede hi bir alc olmamaldr. Megerin bir ucunu topraa dier ucunu tesisat iletkenlerinin birine balaynz. Diren deerini l aletinden okuyunuz. Ayn ii tesisatn dier iletkenleri iin de yapnz.

Bu ana kadar tesisat iletkenlerinin topraa kar yaltma direncini ltnz. letkenlerin birbirine kar yaltkanln lmek iin Meerin her iki ucunu tesisatn iki iletkenine balaynz. Diren deerini meger zerinden okuyunuz.

llen diren deeri gereken deerden kkse tesisat bozuktur.

3.3.6. Yaltkanlk Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar

Yaltkanlk direnci llrken aadaki hususlar gz nnde bulundurulur: Linye sigorta buon ve kapaklar karlr. Btn almalar devreden karlr. Btn anahtarlar kapatlr (Alclar devre d).

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
lme uygun aletleri seiniz. Topraklama direncini lnz. Yaltkanlk direncini lnz.

neriler
l aletinin ularnn dzgn temas etmesine dikkat ediniz. Topraklama direncinin lmnde l aletinin sondasnn aklaca yerlerin slatlmasna dikkat ediniz. Meger ile lme yaparken dikkatli olunuz.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 Yaltkanlk direnlerinin lmnde megerler topraklama diren lmnde ohmmetreler kullanlr. Yaltkan maddelerin, elektrik akmna kar gsterdikleri dirence "yaltkanlk direnci" denir. Yaltkanlk direncinin deeri ebeke geriliminin 1000 katndan kk olmaldr. Yaltkanlk direnci lmnde tesisattaki btn anahtarlar alr. Topraklama lmnde slatlmaldr. lm yapacamz yer

Evet

Yanl

Topraklama lmnde elektrot iki ubuk arasndayken lm gerekletirilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

28

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Uygun ortam salandnda binalarn paratoner sistemi montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Yaadnz yerdeki yaplarn hangilerine paratoner yerletirildiini reniniz. Bu paratoner sistemlerinin yapld yerde montajn kontrol ediniz. Elektrik malzemeleri satan bir iyerine giderek paratoner balant paralar hakknda bilgi edininiz.

4. PARATONER TESSATI
4.1. Paratoner Sistemi
4.1.1. Tanm ve Grevi
Yldrmn zararsz olarak topraa iletilmesinde paratoner tesislerinden yararlanlr. Elektrikli boalmalarn en az direnli yoldan evresine zarar vermeden topraa iletilmesi bu tesislerin yapm amacdr.

4.1.2. Yapld Yerler

Yldrmn oluumunu hzlandran etkenlerin banda; sivri ular, bayrak direkleri, kuleler, yksek binalar, (TV, Telsiz, GSM, Radyo vericileri) anten direkleri, trafo tesisleri vs. saylabilir. Bunlara ilave olarak asker tesisler, cami ve minareler, okullar, hapishaneler, hastaneler, stadyumlar, gaz dolum tesisleri, petrol ofisleri, rafineriler, havaalanlar, kprler, fabrikalar, depolar ve tm binalarda paratoner ve topraklama tesisleri yaplmas mecburidir.

4.1.3. eitleri
Gelen bir yldrmn etkisine kar korunmas gereken binalar ekilde korunabilir.

29

4.1.3.1. Faraday Kafesi Faraday kafesi ile korunmas istenen bina en yksek yerlerinden topraa kadar devaml ve kesiksiz iletkenlerle(yatay ve dey) sarlmaktadr. Faraday kafesi ynteminin yeterli olmas iin korunacak cismin birok yerinden paket balar gibi iletken tellerle sarlmas gerekmektedir.

ekil 4.1: Faraday kafesi

4.1.3.2. Franklin ubuu Franklin ubuu korunacak yerin en yksek noktasna sivri bir ubuk yerletirme prensibine dayanan koruma sistemidir. Bu ubuk en ksa yoldan indirme iletkeni ile topraklama tesisatna balanmaktadr. Bu yntemle geni alanlar hatta binalar korumak mmkn deildir. Gnmzde zellikle minareler, kuleler ve bacalar gibi kk boyutlu alanlarda kullanlmaktadr.

ekil 4.2: Franklin ubuu

30

4.1.3.3. Radyoaktif Paratonerler Radyoaktif paratonerlerde kullanlmamaktadr. radyoaktif kaynak kullanldndan gnmzde

4.1.4. Paratoner Elamanlar

Paratoner tesisat yapmnda ini iletkenleri, yakalama ubuu, direk, balant paralar ve topraklama elemanlar kullanlr. 4.1.4.1. ni letkenleri 2x30 mm dolu daire kesitli bakr ini iletkeni kullanlacaktr. Bu iletken uygun aralklarla kroeler kullanlarak montaj yzeyine tutturulur. 4.1.4.2 Yakalama ubuklar ubuklar ucu sivriltilmi en az 16 mm2 kesitli paslanmaz elikten en az 50 cm boyundadr. Tesisin en yksek blmlerine konur. at ayn dzlemde ise zellikle kelerden balanarak en ok 15 m aralkl yakalama ubuklar konur. 4.1.4.3. Direk 6 metre boyunda galvanizli bir borudur. Bu direk duvara ya da atya altlk, gergi telleri, kelepeler v.s. ile monte edilir. 4.1.4.4. Balant Paralar Paratoner sistemlerin montajnda ve balantlarnda kroeler, balant klemensleri gibi balant paralar kullanlr.

4.2. Paratoner Sistemi Montaj ve Balantlar

Aktif paratoner, korunmas istenilen blgedeki en yksek noktadan 1,5 m daha yksee monte edilecektir. Tesiste kullanlacak bakr iletkenler %99,5 saflkta elektrolitik bakr olacaktr. Kurulacak tesisatn topraklama direnci llecek ve 5 Ohm'dan az olacaktr, fazla ise ilave bakr ubuk ile drlecektir. Toprak altnda kalan tm balant noktalar ziftlenecektir. Paratoner monte edilecek atlarda TV antenleri - Telsiz vs. mevcut ise Paratoner tesisatna balanacaktr (TS 622). Telefon, Yangn ihbar ve kumanda tesisat, kablolarnn getii gzergahlarda yaplmas gereken topraklamalar, bu kablolarn en az 5 m uzana yaplacaktr. Aktif paratonerde toprak altnda kalan tm balant noktalar ziftlenecektir.

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Uygun paratoner sistemini seiniz. Paratoner sistem elemanlarnn yerine montajn yapnz. Paratoner iletkeni sistemini seiniz. Paratoner balantlarn yapnz.

neriler
Paratoner sistemi yerletirilecek yeri nceden aratrnz. Balant paralarn kontrol ediniz. Paratoner sistemi yerletirilecek yerin topraklama direncini lnz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 Franklin ubuu yntemi geni alanlar geni binalar korumak iin kullanlr. Yakalama ubuklar ucu sivriltilmi en az 16 mm2 kesitli paslanmaz elikten en az 50 cm boyundadr. Aktif Paratoner, korunmas istenilen blgedeki en yksek noktadan 1,5 m daha yksee monte edilecektir. Paratoner monte edilecek atlarda TV antenleri - Telsiz vs. mevcut ise Paratoner tesisatna balanacaktr

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz.

33

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Topraklama elektrot yerlerini tespit ettiniz mi? Uygun topraklama iletkenini seebildiniz mi? Uygun toprak elektrodunu seebildiniz mi? Bina tesisatnda kullanlacak olan uygun toprak iletkenini seebildiniz mi? Bina tesisatnda toprak iletkenini ekebildiniz mi? Toprakl prizlere toprak iletkenini balayabildiniz mi? Toprak elektroduna iletkeni balayabildiniz mi? Toprak elektrodunu gmebildiniz mi? Topraklama direncini lebildiniz mi? Yaltkanlk direncini lebildiniz mi? Paratoner sistem elemanlarnn montajn yapabildiniz mi? Paratoner iletkenini ekebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz tekrarlaynz. deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini

Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 Y D Y D Y D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D Y D Y D

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 Y D Y Y D D

RENME FAALYET-4 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 Y D D D

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

35

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Topraklama Ve Paratoner Sistemleri Elemanlarnn retimini ve Satn Yapan Firmalarn Kataloglar. nternette topraklama ve paratoner sistemleri ile ilgili web siteleri.

36

KAYNAKA KAYNAKA
ANASIZ Kadir, Elektrik l Aletleri ve Elektriksel lmeler, M.E.B. Yaynevi, stanbul, 1977. ALACACI Mahmut, Elektrik Meslek Resmi, zkan Matbaaclk, Ankara, 2000. Doru Ali, NACAR Mahmut, Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve Planlama, Color Ofset Matbaaclk, skenderun, 2005. Elektrik Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2001. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, Ankara, 2002. Nacar Mahmut, Elektrik ebeke ve Tesisleri, Color Ofset Matbaaclk, skenderun, 2003. TRBEN Necmettin, ERKU Ahmet, SUNGUROLU Cemalettin, M.E.B. Yaynevi, stanbul, 1984.

37