You are on page 1of 4

XVI. YY.DA HAZIRLANMI BR MESNEV TEZHB Prof. Dr. iek DERMAN XVI. YY.

DA HAZIRLANMI BR MESNEV TEZHB 07 Mays 2008

X. MLL MEVLANA KONGRES XVI. YY.DA HAZIRLANMI BR MESNEV TEZHB Prof. Dr. iek DERMAN Tezhip sanat, slm'n kitab Kur'n- Kerm'in yazl nshas olan mushaflarn gzlere en muhteem ve cazibeli biimiyle grnmesini temn gayretinden domutur, denilse yeridir. Ancak slmiyeti erh ve tefsir etmek gayesinde olan kitaplar iin de bu zen gsterilmitir. Mesnevi nshalar da bu snfta yer alan eserlerden olup ktphane ve mzelerimizde mstesna rneklerine rastlanmaktadr. Bu teblide size tantacamz Mesnevi nshas Sleymaniye ktphanesi - Damad brahim Paa, 756'da kaydl olup, 310 x 210 mm eb'dnda 337 varaktan meydana gelmitir ve 45 mm kalnlndadr. Hicr 966 ylnda yazlm ve tahminen yine bu sralarda nakkahanede tezhiplenmitir. Hattat, Ahmed bin Mehemmed'l-skb'dir; bezemesiz braklan ketebe kaydnda (v.337a) eserin, Muharrem ay evili, Pazartesi, 966 'da tamamland belirtilmitir ki, bu tarih de 16 Ekim 1558 karldr. Kaynaklarda hattat hakknda bir bilgiye rastlanamayan 26 043 beyitlik bu Mesnevi, Osmanl hrde ta'lk ile yazlmtr. 206 x 131 mm yaz alan drt stun zere tertip edilmi olup her satr iki beyit tamaktadr. Stun aralar ince altn cetvelle ayrlmtr. Zamanmza temiz bir durumda korunarak gelebilen bu Mesnevi'nin kab siyah deriden ve mklebsizdir. Salbekli emse ve kebendler mlemma' olarak bezenmitir. Kenarsuyunun yer almad kap deseni ok sade olup, t yok denecek kadar ksadr. emse ve kebendlerde sadece haty gurubu motiflerle serbest desen bulunmaktadr. Kab ii, vine r renginde deridendir, zerindeki ufak ve zarif salbekli emse, stten ayrma tarznda ilenmitir. emsenin yan ksmndan balayan serbest desen, hatay motifleriyle hazrlanmtr. Salbeklerle birlikte emsenin boyu 120 mm'dir. Yazmann srt ksmnda desen ve yaz yoktur. Metin ksm is mrekkebi yannda lal mrekkebi, zer mrekkep, yeil mrekkep ve mavi mrekkebin bir arada kullanlmasyla yazlmtr. Yazma eserin tamamnda yaz alan 4 mm eninde cetvellerle snrlanmtr: 2 mm tahrirli altn cetvel, yannda kuzu cetveli ve dta lciverd cetvel. Metin iinde yer alan duraklar, bzan mstar, bzan da yaz zerinde bulunan, ap 2 mm civarndaki tahrirsiz altn noktalardan ibarettir.

Bu Mesnev'nin ( v.la ) zahriyesinde tezhip yoktur, sadece eserin Damad brahim Paa ( 16601730 ) tarafndan, kendi ktphanesine vakfedildiini gsteren bir mhr bulunmaktadr. Hepsi bir kap altnda toplanm Mesnev'nin alt kitabnn hi biri iin zahriye tezhibi ilenmemitir. Her kitabn ba ksmnda yer alm olan 6 farkla unvan tezhibi ile birinci ve nc kitaplarn ba ksmnda 2 serlevha tezhibi vardr.(1) Serlevha ve unvan sayfalarnn stnde bulunan kitabelerde, mat parlatlm altnl kitap ismi mahalli, balk yazlmadan braklmtr. Yine eserin iinde yer alan 6 kitabn biti sayfalarnda -yer olduu halde- bezemeye rastlanmamtr. (2) serlevha tezhibi, ok farkl ilenmi olup uzun inceleme neticesinde benzer noktalar bulunsa da, bunlarn tarz ve grn ok farkldr. Kitap kab ve tezhibiyle orijinal olan bu yazma eserin bezenmesinde hazrland devir iin alk olmadmz; hem birbirine benzeyen, hem de ok farkl grnen iki deiik slbun yer almas sebebiyle incelemeye deer bularak tebli konusu yaplmtr. Klsik Osmanl slbu yannda, Tmurlu tezhibindeki raz ve Herat slblarnn XV. yy.da Osmanl kitap sanatlarna tesirinin bir ge dnem uygulamasdr . Motiflerde, renklerde tarhlara ayrmada ve uygulanan bezeme asndan son derece farkl iki slbun ayn kitapta bir arada yer almas, tezhip kaidelerine de uymamaktadr. Yazma eser tezhibinde, eserin tamamnda yer alan bezemenin birlik iinde olmas esastr. Bu beraberlik, motiflerde, renklerde ve slpta mmkn olduu kadar korunmaya allr. Aksi halde eser, toplama rnekler grnmnde olur. Bilhassa XVI. asrda bu kaide zenle korunmutur. Serlevha tezhibi: (v.lb ve v.2a ) nce ve temiz bir fra ile bezenen bu dbe metni, Osmanl hrde ta'lk hattyla yazlmtr. Mat ve parlak olarak mnavebeli kullanlan sar altn ile koyu bedah lciverdi rengin hkim olduu tezhip, kenarda yer alan kubbe ile zenginletirilmitir. Alt ve stte yer alan kitabe tezhiblerinde, kelerde ine perdaht zeminde mavi renkle rmi ve pembe renkle haty motifleri tahrirsizdir. Bo braklan yaz tarh mat altn olup, dta yer alan parlak altnla ilenmi ramilerin bulunduu ereve tahrirlidir. 1/4 simetrili kitabe deseni, krmz altn izgi veya dolant bulut motifyle zenginletirilmitir. Bulut motifini bir de iarda gryoruz, kubbe deseninde kullanlmamtr. 1/2 simetrili kubbe tezhibi zer-ender-zer olup kaln siyah bir tahrir ile snrlanmtr. En dta ekilen ve tlar tayan lciverd tahrir ile bezeme sona erer. Bu eserin tezhibinde bolca kullanlan kirli pembe renk, dier renklerle pek gzel bir uyum salamtr. Bu varaklarn yaz zemini ince fra zer-efan ile bezenmitir. Unvan tezhibi: ( v.3b ) Arasuyu ile beraber 125 x 54 mm eb'dnda olan bu alanda, 1/4 simetrili desen ilenmitir. Haty gurubu motifler iinde yekberk ve cihrpen motiflerinin bol kullanld grlr. Kubbe ksm, zer-ender-zer tarznda hazrlanm ve lciverd iarla sslenmitir. 2 mm eninde ve zeri noktalarla ssl arasuyu, tarhlar ayrma grevini yapmaktadr. Unvan tezhibi: (v.53b) 1/4 simetrili desen siyah ve lciverd zemin zerine ilenen ift tahrir tarlada haty gurubu motiflerle bezenmitir. Lciverd zeminde youn kullanlan altn allmn hilfna sonradan mhrelenerek parlatlm grnmdedir. Serlevha tezhibi: ( v.101b ve 102a ) Ba ksmnda Besmele'nin yer ald bu varaklardaki, kobalt mavisi ve altn zemin zerine ilenen tezhibin motifleri, ift tahrir veya haval ismiyle bilinen slbdadr. Tarhlar ayrma

grevini yapan iplik ve ramilerde bile tahrir ekilmemitir. nceden srlen kobalt mavisi zemin zerine serbest frayla uygulanan ve tirfillere, fazlaca yer verilen bezemede, motif zenginlii yoktur. Cihrpen motifinin ounlukta olduu youn iilik dikkat ekmektedir. Mat parlatlm altn zemin zerindeki krmz, limon kf yeili ramileri tahrirsiz braklmtr. Ufak alanlarda ine perdaht yaplm ve desen altn zeminde daha seyrek ilenmitir. Duraklar mstar zerinde deildir. Yaznn stnde ve l mm'lik altn noktadr. Kobalt mavisi zemin bitiminde yer alan altn iplik tahrirsiz olup, lciverd tlarn balangcdr. ki serlevha tezhibini mukayese edersek; Sadece tarn tpatp ayn olduunu grrz. Bunun haricinde, slp farkndan dolay birinci serlevhada yer alan motif zenginlii, burada yoktur, i pervaz bulunmaz. Bedah lciverdi ile kobalt mavisi zeminler farkldr. Birinci serlevhada grlen renk zenginlii burada yoktur ve ine perdahna daha geni yer verilmitir. raz ve Herat slbunun Osmanl nakkahanesine aksetmesi ve Tmurlu-Osmanl sanat mnasebetleri neticesi kazanlan bu serbest uygulama, daha sonraki devirlerde gelierek kendini bulmu ve mkemmel rnekleri yaplmtr. Unvan tezhibi: (v. 102b) nc kitabn balangc olan bu bezeme, siyah ve kirli pembe zemine youn ilenmi ift tahrir tarznda haty motifleriyle dolu ve ine perdaht ile ssldr. Kenarsuyu, mat altn zemin zerine krmz renk ve serbest frayla tek helezon zerinde penler ilenmitir. Yze glen cvl cvl iilik yoktur. Belki tahrirsiz oluu, belki de alk olmadmz zemin renkleri bu grn vermektedir. Unvan tezhibi: ( v. 163b ) Drdnc kitabn unvan olup 57 x 125 mm eb'dnda 1/4 simetrili klsik tarzda ilenmi pek gzel bir bezemedir, i pervaz, zer-ender-zer tarznda kitbeli zencerek yaplmtr. Ortada bulunan ve ii bo braklan yaz alan, bulut motifleriyle tarhlara ayrlmtr. Bedah lciverdi zemin zerinde krmz altn bulut motifyle az renkli haty motifleri yer alr. 30 mm uzunluundaki tlar, altn tahrirli rmi ile arasnda bulunan helezonlar zerinde lciverd ift tahrir hatylerden meydana getirilmitir. Ayn varakta alt ksmda yer alan iki koltuk tezhibi, ahrli zemine tahrirli altn ile haty gurubu motiflerle serbest kompozisyon ilenmitir. Zeminde kalan boluklar krmz nokta ile doldurulmu, zarif, irin bir bezemedir. kisinde de ayn desenin uyguland bu koltuklar, 38 x 32 mm' dir. Unvan tezhibi: ( v.214b ) Cetvellerle birlikte 55 x 127 mm eb'dnda olup lA simetrili desen, iarla sona erer. Lcivert zemin ve i pervaz, ift tahrir olarak haty gurubu motiflerle ilenmitir. Yaz alann iten ine perdaht evreler. Unvan tezhibi: ( v.272b ) Eser iinde yer alan altnc kitabn badr. Tarhlara ayrma dnda, ayn renkler, ayn motifler ve ayn frayla hazrlanmtr. Dierlerinden farkl bir zellii olmayan bu unvan tezhibinin alt ksmnda, yaznn iki kenarnda bulunan ve kenarsuyu ile 65 x 14 mm eb'dnda olan iki

koltuk tezhibi vardr. Zemin mat altn olup tek helezon zerinde sralanan /ilerden meydana gelmitir. Zemin, nokta ine perdaht ile sslenmitir. Kimbilir, ne kadar uzun bir srede tezhiplenen bu Mesnev-i erif nshasnn tantmn 20 dakikaya sdrabilmek mecburiyetinde oluumdan dolay msamahanza snyorum. 1 Bir yazma eserde zahriye sayfasndan sonraki iki sayfada karlkl ayn tezhip yeralm ise serlevha; eer sadece metin banda ve bir sayfada bezeme varsa buna unvan tezhibi denir. Bir eserde birka serlevha ve bahis ba, fasl veya blm ba kadar unvan tezhibi olabilir. 2 Tannd, Zeren: An fllumnated Manuscnpt of the Wandenng Scholar Ibn Al-Jazan and the Wandenng Illumnators Betzoeen Tabrtz, Shraz, Herat, Bursa, Edirne, istanbul tn the 15h Century, Turkish Art, lO.Congres international d'art turc, Geneve - 1999. s.649-650.

You might also like