MADENCILIK

HAZRAN JUNE

2000 CILT-VOLUME 39 SAYI-NO 2

KONTROLL PATLATMA YNTEMLER VE TARSUS AYRIMIGAZANTEP OTOYOLU T2 TNEL UYGULAMASI

Controlled Blasting Techniques and The Application of The T2 Tunnel on The Tarsus CrossingGaziantep Motorway Sair KAHRAMAN 0 Alaettin KILI 0

ZET Bu almada, nce kontroll patlatma yntemleri olarak bilinen hat delme, son-kesme ve n-kesme detayl olarak anlatlmtr. Sonra Tarsus Ayrm-Gaziantep Otoyolu T2 tnelinde son-kesme ve hat delme uygulamalar rnek olarak verilmitir. T2 tnelinde baarl bir son-kesme ve hat delme uygulamas ile kaz hatt dndaki kayata atlamalar ve an kaz en aza indirilmitir. Bunun sonucunda tahkimat ve pskrtme beton kullanm azaltlm ve maliyet drlmtr. Anahtar Szckler: Hat Delme, Son-Kesme, n-Kesme

ABSTRACT In this study, firstly, line drilling, smooth blasting and presplitting, which are known as controlled blasting techniques; are described in detail. Then, the applications of line drilling and smooth blasting in the T2 tunnel on the Tarsus Crossing-Gaziantep Motorway are given as an example. Fracturing beyond the excavation line and over breaking were minimised with a successful application of line drilling and smooth blasting in the T2 tunnel. As a result, less reinforcement and less concrete were needed and the cost was lowered. Keywords: Line Drilling, Smooth Blasting, Presplitting

(> (

Yrd. Do. Dr., N. . Mh. Mim. Fak. Jeoloji Mh. Blm, Nide *vYrd: Do. Dr.,.. Mh. Mim. Fak. Maden Mh. Blm, Adana

MADENCLK

/HAZRAN

2000

1j

1. GR Baraj, tnel, otoyol, bina temeli ve maden oca gibi projelerde kaz kesiti dndaki kayacn doal direncini korumak ve ar kazy en aza indirmek amacyla kontroll patlatma yntemleri uygulanmaktadr. Ayrca, otoyol gibi projelerde kontroll patlatma sonucu evler estetik bir grnm arz etmektedir. Kayacn doal direncinin korunmas stabilit problemlerini azaltmaktadr. An kaznn azaltlmas ise tnellerde kolay ve ucuz bir tahkimat iin nemlidir. nk, ar kazlm yerler pahal bir malzeme olan pskrtme beton ile kaplanmaktadr. Kontroll patlatmann baars birinci derecede kayacn jeolojisine baldr. Btn jeolojik formasyonlarda ok iyi baar beklenmemesine ramen en kt formasyonda bile iyi bir planlamayla an kaz minimumda tutulabilir. Dier nemli faktrler ise, evre deliklerinin (kontroll patlatma delikleri) ap ve bu delikler arasndaki mesafe, kullanlan patlaycnn cins ve miktar ile planlamadr. 2. KONTROLL PATLATMA Kontroll patlatma uzun yllardan beri uygulanmaktadr. Eskiden deneme-yanlma eklinde uygulanan yntemler, son yllarda daha bilimsel bir ekilde uygulanmaya balanmtr. Kontroll patlatmalarda patlayc madde olarak inflakl fitil, nitrogliserin esasl dinamitler, zel formle edilmi slurry (watergel) ya da emlsiyon tr patlayclar ile Prill Poroz Nitratla formle edilmi amonyum nitrat kullanlabilmektedir (Erko, 1990). Hat delme (Line driling), son-kesme (smooth blasting) ve n-kesme (presplitting) olmak zere belli bal eit kontroll patlatma yntemi bulunmaktadr. Bu yntemler aada detayl bir ekilde aklanmtr. 2.1. Hat Delme Hat delme, uzun yllar boyunca ar kazy kontrol etmede kullanlan tek yntem olmutur.

Yntemde, kaz hatt boyunca tek sra kk apl delikler sk olarak delinir ve bu deliklere patlayc arj yaplmaz. Bu delik hatt retim deliklerinin patlatlmas esnasnda zayf bir dzlem oluturarak ar kazy nler. Ayn zamanda patlatmadan gelen ok dalgalarn geri yanstarak kaz hatt gerisindeki atlamalar nler (Naapuri, 1990). Hat delme delikleri genellikle 51-76 mm apnda olup, delikleras mesafe delik apnn 2A kat kadardr. Daha byk delik aplar ok pahalya mal olmaktadr. Hat delme deliklerinden nceki retim delikleri arasndaki mesafe dier retim delikleri arasndaki mesafenin % 50-75' i kadardr. Benzer ekilde bu deliklerin hat delme deliklerinden uzakl normal dilim kalnlnn 50-75' i kadardr. Ayrca, bu deliklerin arj miktar da retim delikleri arjndan % 50 daha azdr (ekil 1).

ekil 1. Hat delme yntemi (Olofson, 1988)

Bu yntemde, kayacn minimum atlakl ve homojen olmas durumunda en iyi sonu elde edilir. ok dk arjn bile kaz hatt tesine zarar verdii durumlar iin ok uygun olmas yntemin en byk avantajdr. Fakat, ok homojen olmayan kayata iyi sonu vermemesi, delme maliyetinin yksek olmas, delik delmenin zaman alc- olmas ve deliklerdeki hafif sapmalann kt sonulara neden olmas yntemin dezavantaj lanndandr.

12

MADENCLK / HAZRAN 2000

Hat delme baz durumlarda n-kesme ve sonkesme delikleri arasnda bir klavuz grevi yapmas amacyla kullanlabilir. Dolaysyla sonuta daha dzgn yzeyler elde edilir (Olofsson, 1988; Naapuri, 1990). 2.2. Son-Kesme Son-kesme yntemi 1950-60' l yllarda sve' te gelitirilmitir. nceleri temiz yzey istendiinde kaz kesme izgisine yakn bir yere kadar yrtlmekte ve en son kesme izgisinde sk aralklar ile delinen delikler zayf patlayc ile patlatlmaktayd. Fakat, normal patlatmalarla kesme izgisine ok yaklamak bu blgede kayacn belli bir miktar rselenmesine yol amaktayd. Ayrca, son-kesme deliklerinin bazen ok dar basamak geniliklerinde ve rselenmi ksmda delinmesi nemli zorluklara neden olmaktayd. Gecikmeli kapsller ve dier gecikme elemanlarnn gelitirilmesi ile bu problemler zlmtr (Erko,1990). yle ki; son kaz hatt boyunca tek sra sk aralklarla delinen delikler hafife arj edilerek retim delikleri ile ayn anda atelenirler, fakat uygulanan gecikmeden dolay en son patlarlar. ekil 2' de retim delikleri ve son-kesme deliklerinin ateleme sralar grlmektedir. Sadece son-kesme delikleri deil, ayn zamanda bu deliklere yakn retim delikleri de dier retim deliklerinden daha az (delik kesitinden % 50 daha az) arj edilmelidir. Aksi takdirde istenilen sonu elde edilemez. Bu durum yeralt patlatmalar iin daha da nemlidir. Sonkesmenin baars iin dier nemli bir art, deliklerin sapmalar minimumda tutacak ekilde ok hassas delinmesidir (Olofsson, 1988; Naapuri, 1990). Son-kesme delikleri gecikmeli ve gecikmesiz olarak atelenebilir. Gecikmesiz atelemede delikleraras gecikmeyi minimumda tutmak iin inflakl fitil kullanmak en iyi yoldur. Ayrca ksa gecikmeli elektrik kapslleri de kullanlabilir. Hava okunu ve arjn pskrmesini nlemek iin sadece az sklamas yaplr. Delik ap genellikle retim delikleri ap ile ayndr. Dilim kalnl normal dilim kalnlnn % 50-75' i kadardr. Delikleraras mesafe ise bu dilim kalnlnn % 75' i alnmaldr. Delikleraras mesafe ve

S : Son-kesme delikleri arasndaki mesafe (mm), B : Son-kesme dilim kalnl (mm), d : Son-kesme delikleri ap (mm) dr. Son-kesme deliklerinin arj miktan ise aadaki forml yardmyla hesaplanabilir (Konya ve Walter, 1990).
d =8,25JC10~V

(5)

MADENCLK / HAZRAN 2000

13

Burada; dec : arj miktar (kg/m), d : Delik ap (mm) dr. Son-kesme yntemi ounlukla tnel patlatmalannda uygulanr. Bunun nedeni, delik sralarnn birbirine ok yakn olduundan nkesme yntemi uygulandnda n-kesme deliklerine yakn retim deliklerinin rselenmesi ve iindeki patlayclarn bozulmasdr. Yzey patlatmalarnda olduu gibi n kesme deliklerini nce ateleme imkan yoktur. Btn deliklerin ayn anda atelenmesi gerekir (Erko, 1990). ekil 3' de tneller iin ar kaz ve kaz hatt dndaki kayay atlatma bakmndan son-kesme ynteminin klasik patlatmaya gre stnl ak bir ekilde grlmektedir. Burada grld gibi son-kesme uygulamasnda ar kaz yok denecek kadar azdr ve tnel evresindeki kayada atlamalar minimumdur. Yntemin tnel almasnda salad dier avantajlar ise yle sralanabilir (Gustafsson, 1973):

Daha dzgn kaya yzeyi Daha fazla dayanml kaya yzeyi Daha az ve daha kolay tahkimat Daha az pskrtme beton 2.2.1. Yastklamal Son-Kesme Son-kesme ynteminin zel bir uygulamas olan bu yntemde patlayc madde arjndan sonra delik tamamen kum ile doldurulur (ekil 4). Buradaki ama, patlatma okunun kaz hatt gerisindeki kayaca etkisini minimuma indirmektir. Yntemde, delikler gecikmeli patlatlmamaldr veya minimum gecikme uygulanmaldr. Grlt ve hava okunun nemli olmad yerlerde infilakl fitil en iyi ateleme elemandr. 25-32 mm ap ve 200 mm uzunluundaki dinamitler 30-50 cm aralklarla arj edilebilirler. Kesme delikleri retim patlatmas kazs yapldktan sonra atelenmelidir. Delik dibinin iyi kesilmesi ve trnak kalmamas bakmndan delik dibinde arj konsantrasyonu arttrlmaldr. Genellikle yzey kazlarnda 50 mm ile 164 mm delik aplarnda uygulanan yntemin avantaj ve dezavantajlar aada verilmitir (Olofsson, 1988).

ekil 3. Ar kaz ve atlatma ynnden klasik patlatma (a) ile son-kesme ynteminin (b) karlatrmas (Olofsson, 1988).

14

MADENCLK / HAZRAN 2000

ekil 4. Yastklamal son-kesme yntemi (Gustafsson, 1973). Yntemin avantajlar: Delik aplar byk olduundan delme maliyeti azdr. atlakl ve homojen olmayan kayata olduka iyi sonu verir. Yntemin dezavantajlar: Kesme deliklerinin atelenmesinden nce retim patlatmas kazs yaplmaldr. 90 keli atmlarda dier yntemlerle birlikte uygulanmaldr. 2.3. n-Kesme Son-kesme ynteminde, kesme hattna yakn retim deliklerinin patlatlmasyla kesme hatt gerisine zarar verilebilmektedir. rnein, Anfo ile dolu 45 mm apnda bir delik patlatldnda atlak uzunluklar 1.2-1.8 m arasnda deimektedir (ekil 5). Dolaysyla ounlukla Anfo'nun kullanld yerst patlatmalarnda son-kesme yntemine alternatif olarak n-kesme yntemi gelitirilmitir. n-kesme ynteminde, son-kesme ynteminde olduu gibi kaz hatt boyunca sk aralklarla

ekil 5. Farkl patlayclar iin 45 mm' lik deliin patlatlmasyla oluan atlak derinlikleri (Olofsson, 1988). delinmi delikler hafif bir ekilde arj edilirler ve retim deliklerinden nce patlatlrlar. Burada ama, retim patlatmasnn radyal atlaklarnn geemeyecei bir krk dzlem meydana getirmektir. Dolaysyla daha salam ve daha dik evler oluturulabilinir. Ayrca, ev grnm de daha estetik olur (Konya ve Walter, 1990). Eski n-kesme teorisine gre komu denklerdeki patlatmalarn ok dalgalar arpmakta ve "her iki tarafta ekme gerilimi bilekeleri olumaktadr. Dolaysyla delikler arasnda bir atlak zonu meydana gelmektedir. Buna gre kesmenin oluabilmesi iin delikler gecikmesiz olarak atelenmelidir (Olofsson, 1988). Konya ve Walter (1990), n-kesme atlann ok dalgalarnn arpmas ile deil, radyal atlaklarn birlemesi ile meydana geldiini laboratuar ve arazi deneyleriyle gstermitir. Bu durum n-kesme deliklerinin gecikmeli olarak patlatlabilecei anlamna geldiinden ok nemlidir. nk, gecikmesiz bir n-kesme atmndaki titreim, ktle hareketi olmad iin retim deliklerinin patlatlmasndan kaynaklanan titreimin 5 katna kadar ulaabilmektedir. Ayrca, grlt ve hava oku da ok fazla olmaktadr. Bu olumsuz etkiler ise yerleim alanlarna yakn yerlerdeki

MADENCLK / HAZRAN 2000

15

patlatmalarda istenmemektedir. retim delikleri delinmeden nce n-kesme delikleri patlatlabilir veya gecikmeli olarak her iki grup delik de ayn anda atelenebilir. n-kesme delikleri genellikle 51-102 mm olup 17-32 mm apl patlayclarla arj edilirler. Patlayc apnn delik apndan kk olmas patlamann ok dalgalarn snmler ve bylece delik etrafndaki kayann ezilmesi ve radyal atlaklarn oluumu nlenmi olur. n-kesme ynteminin baars delik ap, delikleraras mesafe ve arj arasndaki ilikiye ok baldr. Ayrca, formasyondaki sreksizlikler ve deliklerin dzgnl de nemlidir (Naapuri, 1990). arj hesabnda son-kesme delikleri iin Eitlik 5 kullanlabilir. Delikleraras mesafe ve dilim kalnl ise aadaki formllerden hesaplanabilir (Konya ve Walter, 1990). S = 10....12d B=| Tm bantlarda; S : n-kesme delikleri arasndaki mesafe (mm), S : retim delikleri arasndaki mesafe (mm), B : n-kesme dilim kalnl (mm), d : n-kesme delikleri ap (mm) dr. n-kesme deliklerinin sklanmamas tavsiye edilir. Fakat uzun kesmelerde arjn pskrmesini nlemek iin delik tpalar kullanlabilir (Olofsson, 1988). Atmlar duruma gre gecikmesiz veya gecikmeli yaplr. Gecikmeli atm durumunda 25 ms' den daha fazla gecikme tavsiye edilmemektedir (Konya ve Walter, 1990). n-kesme delikleri arasndaki yk fazla olduundan dier kontroll patlatma yntemlerine gre bu yntemde titreim daha fazladr. Fakat bu dezavantaj yukarda bahsedildii gibi gecikmeli ateleme ile ortadan (6) (7)

kaldrlabilir. Yine n-kesme ynteminde sklama yaplmadndan ve standart ateleme eleman olarak infilakl fitil kullanldndan hava oku ve grlt de fazladr. Ancak yntem, homojen kayata mkemmel sonu verir. Hatta, ok kt kaya artlarnda bile klavuz deliklerin delinmesi ile dier yntemlere gre daha iyi sonu elde edilir. Fakat, arj edilmeyen bu klavuz deliklerin maliyeti arttrd unutulmamaldr. Kanal patlatmalarnda iki paralel n-kesme hatt arasndaki mesafe 4 m' den az ise kesme hattnn birisi dierinden en az 50 ms gecikme ile patlatlmaldr. Aksi takdirde iki kesme hattnn ok dalgalan birbirini etkiler ve istenildii gibi bir kesme hatt olumaz. 2.4. Kombine Yntemler Baz durumlarda birden fazla kontroll patlatma yntemini ayn anda kullanmak gerekebilir. rnein, zayf ve yumuak formasyonlarda nkesme ya da son-kesme delikleri arasnda delinen hat delme delikleri klavuz grevi yaparak dzgn bir kesme dzlemi elde edilmesine yardmc olmaktadr. Bu uygulamaya ounlukla kavisli ya da 90 keli atmlarda gerek duyulmaktadr (ekil 6). nk, zayf formasyonlarn kavisli ya da keli atmnda dzgn bir kesme yzeyi elde etmek daha zordur (Olofsson, 1988).

3. T2 TNEL UYGULAMASI 3.1. Tnelin Tantm T2 tneli, toplam 258 km uzunlua sahip olan Tarsus Ayrm-Gaziantep (TAG) Otoyolu'nun 207-208'inci kilometreleri arasnda yer almaktadr. Tnel, sa geidi 562 metre, sol geidi 536 metre olmak zere toplam 1098 metre uzunlua sahiptir. Nihai beton kaplama yaplmasnn ardndan 14,80 metre genilik ve 7,60 metre yksekliinde ve 3 eritli olarak ina edilen tnelin yapm srasnda Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi (NATM) kullanlmtr. Tnel gzergah .boyunca Snf III, Snf IV ve ksmen de Snf V kaya ktlesine rastlanmtr. Salam bir kaya ierisinde alan tnelin kaz ve

16

MADENCLK / HAZRAN 2000

ekil 6. 90 keli atmlarda kontroll patlatma yntemlerinin kombinasyonu (Olofsson, 1988).

salamlatrlmas srasnda tnelcilik asndan herhangi bir problemle karlalmamtr. Ancak, tnelin bat girii ynnde yama eimi ok dik olduundan bu ksmda ev basamaklarnn oluturulmas, ak yzeylerin elik hasr ve pskrtme beton ile kaplanmas ve ev durayllnm salanmas amac ile kaya saplamalar yerletirilmesi ve imento enjeksiyonu yaplmas kazya balama zamann 6-7 ay kadar geciktirmitir. nasna 1995 yl sonlarnda balanan tnelin kazs 1996 yl ortalarnda tamamlanmtr. 3.2. Tnel Gzergahmdaki Kayalarn Snflandrlmas Yeralt kazlarnda kaz ynteminin seimi, bir atmdaki ilerleme miktarnn belirlenmesi, kaz evresindeki kaya yklerinin tahmin edilmesi ve tahkimat yntem ve miktarnn tasarm gibi amalara ynelik olarak kaya ktle snflandrmalar yaplmaktadr. Kaya ktle

snflandrmas Terzaghi (1946)' nin kaya yk snflandrma sistemi ile balar. Lauffer (1958)' in tnelleri tahkimatsz olarak ayakta kalabilme srelerine gre snflandrmasndan sonra Deere ve Miller (1966) RQD (Rock Quality Designation) ve Wickham vd. (1972) RSR (Rock Structure Rating) snflama sistemini gelitirmitir. Bieniawski (1973)' nin RMR (Rock Mass Rating) ve Barton vd. (1974)' nin Q snflama sistemi ise gelimi kaya ktle snflandrma sistemleri olarak bilinmekte ve yaygn olarak kullanlmaktadr. Dier gelimi bir snflandrma sistemi ise Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi (NATM) olup, T2 tnelindeki formasyonlar bu sisteme gre snflandrlmtr. NATM yaklam tneli evreleyen yan kayacn mevcut direncinin korunmas ile yan kayacn byk lde kendi kendini tar duruma getirilmesi eklinde ifade edilebilir. Yntemde kaya ktleleri kaz srasnda ve kaz sonrasndaki davranlarna, jeomekanik zelliklerine, kaz

MADENCLK / HAZRAN 2000

17

kesitine, ilerleme hzna, kaz yntemine ve tahkimatsz akln ayakta kalma sresine bal olarak 6 farkl snfa ayrlmaktadr (izelge 1) (Steiner ve Einstein. 1980). T2 tnelindeki formasyonlarn NATM' na gre snflandrlmas sonucunda tnel gzergahnda Snf III (az krlgan), Snf IV (krlgan-az baskl) ve Snf V (ok krlgan-baskl) kaya gruplarna rastlanmtr. 3.3. Kontroll Patlatma Uygulamalar Yukarda bahsedildii gibi T2 tnelinde NATM snflama yntemine gre ayr kaya snfna (Snf III, IV ve V) rastlanmtr. Ar kaznn ve tnel evresindeki atlamalarn nlenmesi ve kaz aynasnn nne yerletirilmi olan bulon ve pskrtme betonun patlatma sonucu zarar grmemesi amacyla her kaya snfnda farkl delik ve patlatma dzeni seilmitir. Snf III ve IV kaya grubunda son-kesme, Smf V kaya grubunda ise hat delme yntemi uygulanmtr. Patlayc madde olarak son-kesme deliklerinde Elbar-1 (17x725 mm), dier deliklerde ise Jelatinit (25x200 mm veya 32x200 mm) kullanlmtr Snf III kayada delik uzunluu 2,80 m ve ilerleme boyu 2,5 m olup, st yan iin (kesit alan: 65 m 2 ) toplam delik says 137 adet, kullanlan dinamit miktar 115.040 kg ve zgl arj 0,71 kg/m3' tr. Snf IV kaya grubu iin delik uzunluu 2,2 m ve ilerleme boyu 2,0 m olup, st yar iin (kesit alan: 67,5 m2) toplam delik says 87 adet, kullanlan dinamit miktar 71,5 kg ve zgl arj 0,55 kg/m3' tr. Hat delme yntemi uygulanan Smf V kaya grubunda kesme delikleri arj edilmemitir. Bu kayada delik uzunluu 1,70 m ve ilerleme boyu 1,5 m olup, st yar iin (kesit alan: 70,66 m2) toplam delik says 57 adet, kullanlan dinamit miktar 19,6 kg ve zgl arj 0,18 kg/m3' tr. kaya snfna ait delme-patlatma dzenleri ekil 7, 8 ve 9' da grlmektedir. Her kaya snfnda delik sralarna gre kullanlan patlayc madde cins ve miktarlar ise izelge 2, 3 ve 4' de verilmitir. izelge 5' de ise her kaya snfna ait zgl arj (birim hacim kayac patlatmak iin gerekli

patlayc miktar) miktar sunulmutur. Burada grld gibi kaya snf ykseldike zgl arj miktar da dmektedir.

4. SONULAR Kontroll patlatma yntemleri uzun yllardr yeralt ve yerst kazlarnda kullanlmaktadr. Formasyona ve artlara uygun yntem ve patlatma dzeni ile baarl sonular elde edilmektedir. Son-kesme yntemi yer alt, nkesme yntemi ise yerst patlatmalar iin daha uygundur. Hat delme yntemi zayf ve yumuak formasyonlarda hem yerst, hem de yeralt patlatmalarnda uygulanabilir. Ayrca hat delme, daha dzgn yzey elde etmek amacyla dier yntemlerle kombine bir ekilde kullanlabilir. T2 tnelinde son-kesme ve hat delme yntemleri baaryla uygulanmtr. Bu yntemler sayesinde, tnel cidarmdaki atlamalar ve ar kaz minimumda kalm, dzgn bir yzey elde edilmi ve dolaysyla tahkimat ve pskrtme beton masraf en aza indirilmitir.

TEEKKR Yazarlar alma srasnda saladklar kolaylklar ve gsterdikleri ilgiden dolay Tekfen naat ve Tesisat A.. personeline teekkr bir bor bilmektedir

KAYNAKLAR Barton, N., Lien, R. ve Lunde, J., 1974; "Engineering Classification of Rock Masses for The Design of The Tunnel Support", Rock Mech.,6,s. 183-236. Bieniawski, Z.T., 1973; "Engineering Classification of Jointed Rock Masses", Trans. S. Afr. Ins. Civ. Eng., 15, s. 335-344 Deere, D.U. ve Miller, R. P., 1964; "Engineering Classification and Index Properties for Intact Rock", Air Force Weapons Lab. Tech. Report, AFWL-TR 65-116, Kirtland Base, New Mexico. Duman, T.Y., 1993; "Tarsus Ayrm -Adana-

18

MADENCLK / HAZRAN 2000

izelge 1. Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi (NATM) Snflandrmas (Steiner ve Einstein, 1980).
Kaya Kaya Snf Davran Jeomekanik Gsterge Kesit Kaz lerleme Miktar Kaz Yntemi Tahkimat

II

III

IV

VI

Alan tnel etrafndaki gerilmeler kaya ktlesi dayanmndan dk olduu iin tnel kendi kendisini Salam ayakta tutabilmekte. Derinliin fazla olduu durumlarda blok dme tehlikesi vardr. Tavanda ekme gerilmeleri ya da Zamanla ynelimi uygun olmayan sreksizlikler patlatmann da etkisiyle krlmalara Krlgan neden olmakta. Tavanda ekme gerilmeleri ynelimi uygun olmayan sreksizliklerin de Az Krlgan yardmyla tavan gklerine yol amakta. Yan duvarlardaki gerilmeler kaya ktlesinin dayanmndan azdr. Ancak, patlatma nedeniyle sreksizlikler boyunca krlmalar oluabilmekte. Kaya ktlesi dayanmnn sreksizliklerin etkisiyle nemli Krlgan-Az derecede azalmas fazla miktarda krlmalara neden olmakta, ya da kaya Baskl ktlesi dayanmnn aslmasyla az miktarda skma olmakta. Dk kaya ktlesi dayanm ok fazla ok Krlgan- krlmaya neden olmakta ve sreksizliklerin yneliminden Baskh kaynaklanan skmalar meydana gelmekte. Tnelin almasndan sonra btn ok Baskl serbest yzeylerde skma meydana gelmekte.

Tam Cephe

Serbest

Son-kesme Blok dme tehlikesi olduundan (Smooth blasting) pskrtme beton ve gerekli yerlerde kaya bulonu kullanlr

Tam Cephe

3-5m

Son-kesme

Tavan iin pskrtme beton ve gerekli yerlerde kaya bulonu

Tam Cephe (Ksa lerlemeli)

2-4m

Son-kesme

Tavan ve yan duvarlar iin elik hasr, pskrtme beton ve dzenli kaya bulonu

Kademeli (st yan maks. 45m2)

st yar: 2 - 3 m Alt yar: 2 - 4 m

Tavan ve yan duvarlar iin elik Son-kesme ve yer hasr, pskrtme beton, dzenli yer hidrolik kinci kaya bulonu ve hafif elik iksa. Gerekiyorsa ters kemer.

Kademeli (st yan maks. 40m2) Kademeli (st yan maks. 2 45m )

st yan: 1 - 3 m Alt yar: 2 - 4 m

Son-kesme ya da Tm aklklar iin elik iksa, dzenli kaya bulonu, elik hasr hidrolik ve pskrtme beton ekskavatr Tm aklklar iin elik iksa, sk aralkl dzenli kaya bulonu, elik hasr, pskrtme beton ve ters kemer

Ust yar: 0.5 -1.5 m Alt yan; 1 - 3 m

Hidrolik ekskavatr

VII

Akc

zel tnel ama yntemleri gerekir; imento enjeksiyonu, dondurma vs.

ekil 7. Snf III kaya grubunda uygulanan delme-patlatma dzeni

ekil 8. Snf IV kaya grabunda uygulanan delme-patlatma dzeni

ekil 9. Snf V kaya grabunda uygulanan delme-patlatma dzeni

20

MADENCLK / HAZRAN 2000

izelge 2. Snf III Kayada Delik Sralarna Gre Kullanlan Patlayc Madde Cins ve Miktarlar. Delik No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Delik Says 6 4 6 8 8 13 10 12 20 6 40 Kapsl No 1 2 3 4 5, 6 7 8 9 10 nfilakh fitil Jelatin (32x400mm) 3 3 2 2 2 3 2 3 3 3 Jelatin (25x200mm) . 1 Genel Toplam
v

Elbar-1 (17x725mm) 2

Toplam Patlayc (kg) 7.200 4.800 4.800 6.400 6.400 15.600 8.000 14.400 24.000 7.200 16.240 115.040

izelge 3. Snf IV Kayada Delik Sralanna Gre Kullanlan Patlayc Madde Cins ve Miktarlar. Delik No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Delik Says 6 5 10 4 7 8 10 10 6 21 Kapsl No 1 2 3 4 5 6 n 8 9 nfilakh fitil
I

Jelatin (32x400mm) 1

Jelatin (25x200mm) 3 2 2 3 2 3 2 3, 3 -

Elbar-1 (17x725mm) 2

Toplam Patlayc (kg) 7,200 4,000 8,000 4,800 5,600 9,600 8,000 12,000 7,200 5,156 71,556

Genel Toplam

izelge 4. Snf V Kayada Delik Sralarna Gre Kullanlan Patlayc Madde Cins ve Miktarlan. Delik No 0 1 2 3 4 5 6 Delik Says 6 4 5 6 10 6 20 Kapsl No 0 1 2 3 4 5 Jelatin (32x400mm) 2 1 1 1 1 2 Jelatin (25x200mm) Elbar-1 (17x725mm) Toplam Patlayc (kg) 4,800 1,600 2,000 2,400 4,000 4,800 19,600

Genel Toplam

MADENCLK / HAZRAN 2000

21

izelge 5. Her Kaya Snfna Ait zgl arj Miktarlar. Kaya Snf III IV V st Yar Kesit Alan (m2) 65,00 67,50 70,66 lerleme Boyu (m) 2,5 2,0 1,5 Kazlan Hacim (m3) 162,5 135,0 106,0 Patlayc Miktar (kg) 115,040 71,556 19,600 zgl arj (kg/m3) 0,71 0,55 0,18

Gaziantep Otoyolu (TAG) Tnel 2-Tnel 4 Arasnn Mhendislik Jeolojisi", Y. Lisans Tezi. . Fen. Bil. Enst., Adana, 173 s. Erko, .Y., 1990; "Kaya Patlatma Teknii", 164s. Gustafsson, R., 1973; Technique", 323s. "Swedish Blasting

Geologic Predictions", Proc. Rapid Excav. Tunnelling Conf., AIME, New York, s. 4364. Ylmazer, ., Ertun, A. ve Erhan, F., 1992; "Engineering Geology of the DziiKmrler Region", 1st Int. Symp. Eastern Mediterranean Geology, ukurova niversitesi Adana, s.77-89. Ylmazer, i., 1995; "Significance of Discontinuity Surveying in Motorway Alingment Selection, Southern Turkey", Engineering Geology, Cilt 40, s. 41-48.

Konya, C.J. ve Walter, E.J., 1990; "Surface Blast Design", 293s. Lauffer, H., 1958; "Gebirgsklassifizierung Frden Stollenbau", Geol., Bauwesen 74, s. 4651. Naapuri, J., 1990; "Surface Blasting", Tamrock, 472s. Drilling and

Olofson, S.O., 1988; "Applied Explosive Technology for Construction and Mining", 302s. Steiner, W. ve Einstein, H.H., 1980; "Improved Design of Tunnel Supports". Empirical methods in Rock Tunnelling-Reviewed Recommendations, "U.S. Dept. of Transportation Report, Cilt 5, Say: UMTA-MA-06-0100-80-8, Washington D.C., Haziran. Tekfen, 1996; Tekfen naat ve Tesisat A.. Terzaghi, K., 1946; "Rock Defects and Loads on Tunnel Support", Rock Tunnelling with Steel Support, ed. R.V. Proctor ve T. Withe. Commercial Shearing Co., Youngstown, OH, s. 15-99. Wickham, G.E., Tiedemann, H.R. ve Scinner. E.H., 1972; "Support Determination Based on

22

MADENCLK / HAZRAN 2000