1

NASYONALZM 1. Nasyonalizmin Tarihi Geliimi Milliyet hissi, milletler kadar eskidir. Milletle milliyetilik yattr. Hakikaten en eski devirlerden beri insanlk tarihinin esas amili milliyet hissi olmutur. M.. XVII. asrda Msr istila etmi olan Hyksos kavmi ile Msrn Thebes firavunlarnn uzun mcadelesini ve Hyksos kavminin, Msrdan kovulmasn, Msrllarn milliyet hissinden baka bir durumla aklayamayz1. Ortaada ise, gerek siyasi ballk gerekse de medeniyet milliyete gre tayin edilmiyordu. Btn ortaa boyunca din bu durumu belirleyen esas unsur olmutur. Mslmanlk ve Hristiyanlk iin bir tek medeniyet vard; slam ve Hristiyan Medeniyeti, bir tek kltr dili vard: Arapa veya Farsa; Latince veya Yununca 2. Fakat buna ramen slam dnyasnda Trkler ve ranllar arasnda milliyet hissi besleyen airler ve yazarlar olduu gibi, Abbasi halifeliine ballklar ok gevek olan birok milli devletler de kurulmutur 3. Ortaadan sonra, Rnesans ve Klasizm devirlerinde Eski Roma ve Yunan medeniyetleri btn milletler iin geerli norm olarak kabul edilmiti. Medeniyetin milletlere gre dnlmesi ve milletin kendi kltr ve diliyle eitilebilecei ancak XVIII. yzyln sonlarna doru anlald 4. Milliyetilik kavramn ne sren ilk dnrler arasnda Jean Jacgues Rousseau ile Johann Gottfried Herder gelir 5. Milliyetilik gnmzdeki anlamda ilk olarak XVIII. yzylda Bat Avrupa ve Kuzey Amerikada dodu. Amerikan ve Fransz ihtilalleri bunun ilk belirtileridir. Bat Dnyasnda Latin Amerika lkelerine sradktan sonra XIX. yzyln balarnda Orta Avrupaya, XIX. yzyln ortalarnda ise gney ve gneydou

Sadri Maksudi Arsal, Milliyet Duygusunun sosyolojik Esaslar, tken yaynevi, stanbul 1975, s. 131135. 2 Trk Ansiklopedisi, XXV, s.144 3 Arsal, a.g.e., s. 135-137 4 Trk Ansiklopedisi, XXV, s.144, 145 5 Ana Britannica, XVI, s. 102

Avrupaya sram, XX. yzyln balarnda da Asya ve Avrupa'nn eski lkelerinde etkisini gstermitir 6. 2. Etimolojisi Etimolojik olarak, her milletin, hr ve manevi bir kiilik olarak kendi dehasna gre yaamak ve ilerlemek hakkna sahip olmasn ifade eden milliyetilik terimi bat dillerinde ve dilimizde millet kavramndan tretilmitir 7. Nasyonalizm terim olarak Avrupada 18. yzyldan itibaren kullanlmaya balanmtr. Almanca Nationalismus, Franszca Nationalisme, ngilizce Nationalism olarak geen kelimenin dilimizdeki tam karl ulusuluktur. Nasyonalizm bir milletin sosyal, ekonomik, kltrel ve siyasi bamszlna sahip olmas ideali eklinde ortaya kmtr. 3. Nasyonalizmin Tanm Nasyonalizmi kesin bir tanmla ifade etmek zordur. nk muhtevas geni bir kavramdr. Ama herkes tarafndan kabul edilen bir tanm yapacak olursak, Milliyetilik; Bir lkedeki insanlar arasnda milliyet esasna dayanan birlik ve dayanma uuru, bir milletin sosyal, ekonomik, kltrel ve siyasi bamszla sahip olmas ideali, milletini bir btn halinde mutlu klma arzusudur diyebiliriz 8. Milliyetilik, her eyden nce milletin ve devletin mutlak bir deer olduunu kabul etmek anlamna gelir 9. Milletine ait olan btn deerlerine sahip kma onlar koruma ve yceltme, baka milletleri ve onlara ait olan deerleri kk grme esasna dayanan ideolojidir10. Nasyonalizmle ilgili tanmlar oaltmamz mmkndr. Tanmlara genel olarak bakldnda hepsinde ortak olan noktalar; Milli deerlerin n planda tutulmas, ekonomik ve siyasi bamszlk, milletin ve devletin yceltilmesi gibi kavramlarn yer almasdr11. 4. Nasyonalizmin Doktrin Olarak Ortaya k
6 7

Trk Ansiklopedisi, XXV, s. 144 Yeni Trk Ansiklopedisi, VI, s. 2399 8 Yeni Rehber Ansiklopedisi, XIV, s. 147 9 Murat SARICA, Siyasi Dnce Tarihi, II. Bask, Gerek Yaynevi, s. 120 10 mer DEMR, M.SARICA, Sosyal Bilimler Szl, III. Bask, Ankara 1997, Vadi yaynlar, s. 158 11 Yeni Rehber Ansiklopedisi, XIV, s. 147

Millet mefhumunu her eyden stn tutan milliyetilik bir bakma kii hrriyeti kavramnn milletlere de tatbikidir
12

. Milliyetilik kitlelerin millet olma gayretlerinde

rehber edindikleri prensiplerin bir araya gelmesi sonucu doktrin olarak ortaya kmtr. Kaynan Fransz ihtilalinden alr. Fransz ihtilalinden sonra gelien nasyonalizm, zellikle Almanyada Fichtenin Alman Milletine Nutuklarnda ileri srd birok fikirleriyle felsefi temelini kuvvetlendirmitir. Nasyonalizm felsefi temelini Kantn hrriyet anlay ile Fichtenin idealist felsefesinde bulur. Bu da ferdin kendini gerekletirmesinin vastas olan hrriyetin insann kendisini byk uurlu, yani devletle bir tutmas halinde ortaya kaca fikrine dayanr13. 18. yzyla kadar siyasal balln temelinde fieflerin, dinsel gruplarn ya da kent gibi kk siyasal birimlerin yer ald dnlyordu. Devlet ilk kez 18. yzylda Siyasal etkinliin odak noktas olmaya balad. Byk merkezi devletlerin ortaya k feodal yaplarn ve dier yerel ballk odaklarnn yok olmasna yol at. ada Nasyonalizmin temelleri 18. asrdan itibaren atlmaya baland. Milliyetilii kavram olarak ileri sren ilk yazarlar arasnda yer alan J.J. Rousseau ile J. G. Herder gelir. Yunan kent devletleri modelinden etkilenen Rousseau, modern siyasal topluluklarda insann siyasal ve dinsel ynleri arasndaki kopukluu gidermek iin, her trl insan etkinliinin yeniden insan yaamnn odak noktas haline nasl getirilebilecei konusunu ele ald. Avrupada btn yurttalarn genel iradeye katkda bulunmas ve her toplumda, o toplumun zelliklerini dikkate alan siyasal yaplarn kurulmas gerektiini ileri srd. Herder ise, kltrel birliin ve toplumsal kimliin olumasnda folklorla halk geleneklerinin nemini vurgulad. 18. yzyln sonlaryla 19. yzyln balarndaki milliyeti hareketler genellikle liberal ve uluslararas bir nitelik tayordu. 19. asrn sonlarnda Avrupada milliyetilik hareketlerinin uluslararas niteliklerini yitirerek tutucu hale gelmesi ve bu anlayn dar bir temelde younlamas

12 13

Fahir Armaolu, 20. yzyl siyasi Tarihi, C: 1-2 (1914-1995), Ankara 1996 s.9 Sleyman Hayri Bolay, Felsefi Doktrinler Szl, IV. Bask, Ankara, Aka Yaynlar, 1987, s.185

I. Dnya savann ortaya knda etkili olmutur14. 5- Nasyonalizmin Uygulanma ekilleri Tarihin ak ierisinde Nasyonalist dncenin geliimini Ulusal Milliyetilik ve Irklk (ovenizm) eklinde olmak zere balca iki blmde inceleyebiliriz. 5.1. Ulusal Milliyetilik Fransz ihtilalinden sonra Avrupada milliyetilik akm iki ana dnce etrafnda gelimitir. Birincisi, millet denilen topluluklarn kendi devletlerine sahip bulunmalar, ikincisi ise, bir lkedeki devleti elinde bulunduran kk aznlk yerine milletin kendi kaderini kendisinin tayin etmesi olay idi. Bylelikle bir taraftan yerini meruti veya demokratik idreler almaya balad. Halklar birbirinden ayrt eden en belirgin zelliklerden bata geleni dil olduundan dolay, milliyetilik hareketleri balangta birer milli dil ve edebiyat hareketi olarak balad. Zamanla milli kltr oluturan dier unsurlara da arlk verilmitir15. Fransz ihtilalinden sonra millet fikrinin ve milliyet hadisesinin bugnk inkiafna doru geni admlar att grlyor. Hakimiyet Milletindir prensibi o zamanlarda domutur16. 1797de Napolyon Bonapart Avrupann byk devletleri ile savarken bu milli bamszlk hareketleriyle mparatorluklar paralanrken, bir taraftan da monari ve aristokrasilerin

devletlerin hakimiyetindeki milletleri de kkrtmtr. Napolyon bu esir milletlere hrriyet vereceini vaadetmitir. Nitekim 1807de Prusya ile Rusya arasnda bir tampon blge olmak zere Varova Byk Dkal ad ile bamsz bir Polonya devleti kurulmutur. Ama sava sonras 1815de Viyana Kongresinde Avusturya, Prusya ve Rusya, Polonyay aralarnda paylamlardr17. Kongre ierisinde oluturulan istatistik encmenleri her hkmdara verilmesi gereken nfusun saysn ok akllca tespit etmek iin uratklar halde kimse nfusun hissiyatna aldrmamt. Almanyada ve talyada halk milliyetilik
14 15

Ana Britannica; XVI, s. 102 Yeni Trk Ansiklopedisi, VI, s. 2399, 2400 16 Peyami Safa, Nasyonalizm Milliyetilik, Bab Ali Yaynevi, s.48 17 Armaolu, a.g.e., s.10

ve birlemek duygularyla dolu olduklar halde paralanmt18. Avusturya ve Osmanl mparatorluklar ierisinde pek ok millet yer almaktayd. Bu milletler Fransz ihtilali sonucunda ortaya kan Ulusal Milliyetilik akmnn etkisiyle bamszlklarn elde etmek iin faaliyete gemilerdir. Sonuta; 1878de Srbistan, Karada ve Romanya, 1908de Bulgaristan ve 1913de Arnavutluk Osmanldan ayrlarak bamszlklarn kazandlar. 1830 ihtilalinde Rusya iindeki Polonyallar, 1848 ihtilallerinde de Avusturya iindeki Macarlar bamszlk iin ayaklandlarsa da baarl olamamlardr. 1815ten sonra Avrupada Milliyetilik meselesinin en nemli sorunu Alman ve talyan milli birlikleri olmutur. Bu mesele kaynan 1815 Viyana kongresinde alyordu. nk kongrede Avusturyann emelleri dorultusunda iki millet de paralanarak kk birimlere blnyordu. Buna ramen Almanyada Prusya, talyada ise Piyemonte devletleri milli birlik kurmak iin faaliyet gsteriyorlard. Uzun uralar sonunda 1861de talya, 1871de de Almanya milli birliini kurmutur. Ulusal Milliyetilik anlay 19. yzyln sonlarnda bir kaide ilim haline gelmeye balamtr. 20. asrda ise bu fikir hareketinin ok byk zaferler dourduunu btn dnya grmtr19. Fakat 19. yzyln sonlarnda ve 20. yzylda baz kitleler Nasyonalizmi ulusal byklk ve her ulusun ynetimini benzer ya da akraba halklar zerine onlarn olurunu alarak ya da almadan yayma yolunda saldrgan bir akm haline getirdiler20. 5.2. Irklk (ovenizm) Irklk ve ovenizm birbirlerine yakn grlerdir. Irklk; Davranlarn, eylemlerin dnya ve toplumdaki her trl gelime ve deimenin, egemenlik ilikisinin rk faktrne balanarak aklanmas; bir rk dierinden ayrp ona stnlk atfederek anlay ve eylemlere meruluk kazandrma kendi rkn dier rklardan stn grerek onlar

18 19

M.Ali Ayni, Milliyetilik, Marifet Basmevi, stanbul 1943, s.47 Armaolu, a.g.e., s.10-14 20 Edward Mcnall Burns, ada Siyasal Dnceler (1850-1950), (ev: Alaaddin enel), Ankara, Birey ve Toplu yay., Sevin Matbaas, 1984, s.442.

zerinde hegomonya kurmay meru sayp bu uurda mcadele verilmesini ngren ideoloji idi21. Irklararas eitsizlie dayanan rklk ve bir rkn baka bir rk zerinde egemen olmasn hakl gsteren siyasal kuramlar nasyonalizmle sk iliki iindedirler. Tarihsel olaylara bakldnda Nasyonalizmle rklk arasnda sk bir iliki vardr. Irkln kabilecilik, yahudi dmanl ve panabarizm gibi biimleri ise aslnda nasyonalizmin trleridir. Irkln nde gelen dnrleri Kont Joseph Arthur Gobineau (1816-1882), Houstan Stewart Chemberlain (1855-1927), Thomas Jefferson (1743-1826), Abraham Lincaln (1809-1865)dr22. ovenizm ise; Napolyon hayran bir asker olan N.Chauvinin adndan esinlenerek retilen ve rk veya vatana ar ballk ya da yabanclara olan dmanlktan kaynaklanan bakalarna hayat hakk tanmayan, abartl vatanseverlik duygusunun milliyetilii anlatr23. Irk milliyetilik hareketi en ak eklide talyada Faizm ad altnda Almanyada ise Nasyonal Sosyalizm ad altnda I. Dnya sava ile II. Dnya sava sonuna kadar olan srete uygulanmtr. Dier yerlerde de bu tr hareketler vardr ama en belirgin olan talya ve Almanyada grlen hareketlerdir. 5.2.A-Faizm Faizm kelimesinin tarihi bir kayna mevcuttur. Roma mparatorluu zamannda yksek memurlarn koruyuculuunda ellerinde tadklar baltalara verilen Fasces adndan tretilmitir. Bu baltalar iktidarnn simgesi saylyordu. Saplar ince sopalarla sarlp skca balanmt. Bununla talyan milletinin bir otorite evresinde skca birleip toplanmas belirtilmek isteniyordu. Mussolininin iktidar almak iin kurduu silahl grubun ad da Fasci di combattimento idi24. biimlendirdii

21 22

mer Demir, M.Sarca, a.g.e., s. 108 Burns, a.g.e., s.462-469 23 mer Demir, M.Acar, a.g.e., s.212 24 Sarca, a.g.e., s.176

Faizm, geni anlamda marksist olmayan btn modern diktatrlkleri kapsar. Dar anlamda ise Faizm, talyada II. Dnya savandan nce ortaya kan rejime verilen addr. Gnmzde ise Faizm, sadece sevilmeyen, beenilmeyen rejimleri ktlemek iin bavurulan bir kavramdr25. Faizmin ortaya knn balca dayanaklar proleterya devrimi korkusu ve liberal demokrasinin sorunlara zm getiremeyiidir. Faizmin yolunu bu iki ana fikir izmitir26. Faizmin douunu anlamak iin I. Dnya sava yllarnda talyada doan manevi bunalm hatrlamak gerekir. Faizm bu bunalma zm ekli olarak ortaya kmtr. I. Dnya sava yllarnda talyada bir ksm partiler tarafsz kalnmasn dier bir ksm ise menfaatler asndan savaa girilmesini istiyorlard. Faist gr daha balangtan itibaren hareket (aksiyon) taraftar idi. talyada 1921-1922 yllarnda faist mangalar harekete geti. Bunlar eski rejimin kanunlarn hie sayarak kaldrlmalarn istiyorlard. 1922de Roma yrynden sonra artk Mussolini ve partisi iktidara gelerek devlet ynetimini ellerine almlard. talyada faizm II. Dnya sava sonuna kadar devam etmitir27. Faist sistemin zelliklerine gz atacak olursak; Faizm bireye nem vermez, devlet kavramnn yceltilmesine nem verir. Bylece tm siyasi zgrlkleri ortadan kaldrm oluyor. Sisteme gre devlet her alana karabilir. En fazla siyasi alana karm, iktisadi alana pek fazla karmamtr. Faizm snflar arasndaki tm elikileri ortadan kaldrdn ileri sren bir sistemdir. Faist iktisat politikasnn en belirgin zellii d politikada saldrgan amalarn gerekleebilmesi iin bir sava ekonomisi kurmu olmasdr. Faizm demokrasi ilkelerine toptan kardr. Faist sisteme gre iktidar halktan gelmez, halkn stn iyiliini salayacak olanlarn elinde bulunmaldr. Halk egemenliini ve seimleri reddeder. Faizm sosyalizme iddetle kardr. Faist gr iinde milliyetilik ok nemli yer tutar. talyada milliyetilik akm Roma mparatorluunun byklk ve ihtiamna dayandrlmtr. talyan faizmine gre
25

Blent Dver, ada Siyasal Doktrinler (Devletin Rol ve Amalar Ynnden Bir Deneme), Ankara: niv. Siy.Bil.Fak.Yay., 1968, s.90-91 26 Sarca, a.g.e., s.178-179 27 Dver, a.g.e., s.91-92

talya Akdenize yeniden sahip olmaldr. Bu fikir d politikada saldrgan amalar ortaya koymutur28. Yukarda faizmi genel hatlaryla belirtmeye altktan sonra, faizmin deerlendirmesine bir gz atalm. Faizm, zellikle balangta bir doktrin deildir. Mussolini 1919da doktrinimiz bir eylemdir diyordu. 1929-1930l yllarda Mussolini faizme bir doktrin hviyeti vermeye alt. Fakat yine de bu doktrinin tutarl olduunu syleyemeyiz. Mussolinin aksini iddia etmesine ramen faizmin temeli oportnizme dayanyordu. Buna ramen faizmin moral knts iinde olan talyaya birlik ve canllk getirmitir. Mussolininin byk hatas dnya siyasal konjktrn, kendisinin ve talyann reel ve potansiyel imkanlarn iyi hesaplayamam ve talyay sonu kestirilmez lgn bir maceraya itmi olmasdr. Bu macera ac bir dersle sonulanmtr. nl faist teoriciler bile faizm hakknda birbirine zt fakirler ileri srmlerdir. nk faizm gerek bir felsefe ve saf bir teori deil fakat daha ok bir hayat tarz, bir hareket biimidir. Kavramsal olarak sistemletirilemez29. Fakat Murat Sarca, Siyasi Dnce Tarihi adl eserinde Blent Dverin aksine faizmin bir tek lkede belli koullar altnda ortaya kan bir akm olmadn, eer belirli koullar bir araya geldii takdirde her lkede uygulanabilecek bir rejim olduunu belirtmitir. 5.2.B- Nasyonal Sosyalizm (Nazizm) talyan Faizminden sonra ortaya km olup faizmin bir tr niteliinde olan Nasyonal sosyalizm asln aan bir taklit idi. Almanya I. Dnya savan yenilgiyle kapatm ve sava sonunda artlar ok ar olan Versay antlamasn imzalamt. Bu yllarda 1918de Hitler, Alman ii partisi yesiydi. 25 ubat 1921de, Nasyonal Sosyalist partisi 25 maddelik bir program ilan etti. Bu programda Hitler adeta Nasyonal Sosyalist retiyi tantyordu. 1923te Bavyera

28 29

Sarca, a.g.e., s.180-185 Dver, a.g.e., s.96-100

Federe Devletine kar giritii hkmet darbesinde baarl olamad30. 1933 ylnda Adolf Hitler babakan olarak lkenin ynetimini eline geirdi ve ksa srede yasama, yrtme ve yarg yetkisini fiilen eline ald31. Nasyonal Sosyalizmin Almanyadaki geliimini 1934ten sonra iki dneme ayrarak inceleyebiliriz; Birinci dnem 1934-1939 arasndaki dnemdir ve bu dnemde lkenin yaamnda parti tam bir denetim kurmutur. 1938-1945 yllar arasndaki ikinci dnemde ise Nazizm Almanyann dndaki lkelerde uygulanmaya allmtr32. Nasyonal sosyalizm temel noktalarda faizme benzemektedir. Fakat Nazizmin getirdii en nemli yenilik rklk doktrinidir. Faizm rkla o kadar nem vermemitir. Fakat Alman rklnn tarihi ok daha eskilere dayanmaktadr. Nazizm ayrca sava ok yceltmitir. Nazizme gre sava birinci derecede nemli biyolojik bir zorunluluktur. nsanln hayatnda vazgeilmeyecek bir unsurdur. Sava olmadan ne shhatli bir gelime ne rki ilerleme ne de gerek medeniyet yaratlamaz. Nasyonal sosyalizmin dier ilkelerinden biri de Lider (Fhrer) ilkesidir. Hitlere gre halk devletinin (heren volk) siyasal liderlii parlementer demokrasinin ounluk ynetiminden tamamen ayr ve bamszdr. ounluun kararna deil, tek kiinin, sorumlu liderin kararna uyulacaktr. Kararlar tek adam tarafndan verilecektir. Nazizm liderlii karizmatik niteliklere dayanan bir liderliktir. Nazizmin dier bir zellii Anti-Komnizm oluudur. Yani komnizme kar giritii iddetli kampanyadr. Yahudi dmanl da nasyonal sosyalizmin zelliklerinden biridir33. Nasyonal sosyalizm bu ilkeler dorultusunda hareket etti. Bu takn umutlar, 6 yl sren II. Dnya savanda Almanyann yenilmesi neticesinde sona erdi. Sonuta Nasyonal

30 31

Sarca, a.g.e., s. 183-186 Dver, a.g.e., s.104 32 Ana Britannica, XVI, s.419 33 Dver, a.g.e., s.105-11

10

Sosyalist Almanyann kalntlar zerinde blnm ve igal edilmi bir Almanya ortaya kt34. 5.2.C. Faizm ve Nasyonal Sosyalizmin Benzerlik ve Farkllklar Faizm ve nasyonal sosyalizmin ortak yanlarna bakacak olursak; ikisi de eitlie ve demokrasiye kardr. ki sistemde de elitizm; yani en iyi ynetimin kendini semi stn yetenekli sekinler olduuna inanlr. Devlet yceltilmitir. kisi de totaliterdir, ar milliyeti (oven) dir. Gerek faizm gerekse de nazizm gerek sosyalizm iddiasnda bulunurlar. ki sistemde de ekonomi politikaya tabiidir35. Faist ve nasyonal sosyalist fikirlerin ayrldklar noktalara bakacak olursak; Faist devlet klasik devlet-millet ilikisine dayanr. Totaliterdir ve kendi kendisinin amacdr. Bu dnce Roma ve Bat grnn devam ettirildiinin gstergesidir. Ama Hitlere gre devlet kendi kendinin bir amac deil, bir aratr. nemli olan onun ierii olan halktr. Cermen anlayna gre halk kan birliine dayanan bir rk birimidir. te devletin ierii bu halktr. Devlet bu ierii koruyabildii srece var olur. Bylelikle devletin bir ara olduu anlalyor. Nazizme gre devletin amac: Dta yeni bir yaam alan ele geirmek ierde de rka dayanan yeni bir dnya gr gerekletirmektir36. 6. Dnyada Nasyonalizm 6.a. ngilterede Nasyonalizm ngilterede modern nasyonalizm, XVII. Yzylda priten ayaklanmasyla kendini gsterdi. ngiltere o zamanlarda pek ok konuda dnyaya nclk ediyordu. ngiliz ihtilalinden optimist bir hmanizma ve kalvinist bir ahlak dodu. John Milton yazlaryla yeni milliyetilii anlatt. ngiliz milliyetilii bylece daha sonraki milliyetilere gre din meneine daha yakn kald. XVII. yzylda ise halk bunun yan sra hrriyet heyecann yaad. ngiliz nasyonalizmi Lookein siyasi felsefesinde son ifadesini buldu. Sonraki yzylda ortaya kan Amerikan ve Fransz nasyonalizmini de etkiledi37.

34 35

Ana Britannica, XVI, s.419 Dver, a.g.e., s. 86-89 36 Sarca, a.g.e., s.188 37 Trk Ansiklopedisi, XXV, s.145

11

20. yzyla gelindiinde byk bir smrge imparatorluu olan ngilterede szn esirgemeyen milliyetiler vard. John Adam Cramb (1862-1914) fikirleriyle ngiliz nasyonalizminde nemli bir yere sahip olmutur38 6.b. Amerikada Nasyonalizm Amerikan ihtilalinin gereklemesinde ngilteredeki nasyonalist hareketlerin ve Fransz filozoflarnn yapt almalarn etkisi vardr. Amerikan milliyetilii XVIII. asrn rndr. Amerikallarn mcadelelerini Thomas Jefferson ve Thomas Paiein ifade ettii siyasi fikirler zerine oturdu. XVIII. yzyln fikirleri ilk ifadesini bamszlk ilan ve Amerikan milletinin douunda buldu. Bu olay Fransz ihtilalinin knda etkili olmutur39. 20. asrda Amerikada nasyonalist dnceyi Alfred Thayer Mahan (1840-1914) ve onun yolunda giden Theodore Roosvelt (1855-1919) temsil etmilerdir40. 6.c. Fransada Nasyonalizm Rousseau milliyetiliin yeerecei zemini hazrlad. Halk medeniyetin gerek sahibi olarak gryordu. Herder de bunlar yaymada nclk etti. Dier yandan Fransz ihtilalinin milliyetilii, insanla ve hr terakkiye olan inancn muzaffer bir ifadesiydi. htilalle birlikte hrriyet, eitlik ve kardelik slogan ve insan haklar beyannamesi sadece Franszlar iin deil btn insanlar iin kabul edildi. Bu szler btn demokratik ve liberal nasyonalizmin temel ta oldu. Fransz halk monariyi devirerek dnyaya rnek oldu. htilalden sonra milliyetilik fikirleri Avrupada yaylmaya balad41. I. Dnya savanda ve sonrasnda Fransada ateli bir nasyonalizm grld. Bu akm gelenekilik, otoritecilik, duygusal sofuluk ve ulusal ululua adanma dogmalarn gelitirdi. Bu akmn en gze arpan nderleri Maurice Barres ve Charles Maurras idi42.

38 39

Burns, a.g.e., s, 447-451 Trk Ansiklopedisi, XXV, s.145 40 Burns, a.g.e., s.448-451 41 Trk Ansiklopedisi, XXV, s.145 42 Burns, a.g.e., s.455-458

12

6.d. Almanyada Nasyonalizm Alman milliyetilii, Napolyonun Almanyay istilas zerine idealist felsefenin tesiriyle ortaya kt. Napolyonu kurtarc gzyle karlayan Goethe, Alman haysiyetinin Franszlarca rencide edilmesi zerine Alman nasyonalizminin nde gelen temsilcilerinden biri oldu. Goethe ile Fichte Alman dili ve Alman stnl konularn ilediler. Alman milliyetiliinin iktisadi grlerini de Friedrich List ortaya koydu. Bismarckn Alman birliini salamasndan sonra Alman nasyonalizmi giderek ovenist bir hviyet kazanmtr. Alman milliyetileri Fransz ihtilalinin dncelerini kozmopolitlik olarak vasflandrp kar kmlardr. 6.e. talyada Nasyonalizm talyan milliyetilii eski Roma dzenini yeniden kurmak isteyen bir hava ierisinde birlii kurmak maksadna yneldi. Ama faizmin geliinden sonra emperyalist bir politika merutiyet temeli olarak kabul edildi. Bu dnce, talyann Trablusgarba ve Habeistana saldrmasnda etkili olmutur. 6.f. Rusyada Nasyonalizm Rus milliyetilerinin bir ksm panislavist bir politika takip ederken bir ksm da Bat kltrnn Rusya artlarna uydurulmas gerektiine inanmaktaydlar. Tolstoy, Dostayevsky, Danilevsky Rus milliyetilik hareketinin nde gelen temsilcileriydiler. Milliyetilikle halklk anlayn badatrmaya alan Rus Narodnik hareketinin baarszla uramas ise, Marksizmin glenmesine sebep olmutur. 6.g. Japonya, in ve Hindistanda Nasyonalizm Japonyada otoriter bir milliyetilik anlay benimsenmitir. Bu durumla ktisadi mparatorluunun fikri temellerini kurmay baarmtr. inde Sun-Yat-Sen adl kii milliyetilik akmnn nderliini yrtmtr. Hindistanda ise: Gandhinin ngilizlere kar balatt Asyadaki pasif direni, ngilizlerin Hindistana bamszln vermesiyle baarya ulamtr.

13

6. h. Az Gelimi lkelerde Nasyonalizm Az gelimi lkelerde milliyetilik hareketleri emperyalist batl devletlere tepki eklinde ortaya kt43. Bu devletler iindeki hareketlerden en nemlileri Cemal Abdlnasr ve Kwame Nkrumahn yapt faaliyetlerdir. Nasr Msrn bamszln kazanmasna, Nkrumah ise Ganann bamszln kazanmasnda nemli roller oynamlardr44. 7. Trkiyede Nasyonalist Hareketler ve Trk Milliyetilii Trklerde Milliyet fikri ok eskilere Orta Asyadaki kurulan Trk devletlerine kadar gtrlebilir ve bu belgelerle ispatlanmtr. Trklerde tarih boyunca devlet ve millet mefhumu birlikte yrtlmtr. Eski Trklerde milliyet fikrinin en belirgin zellii dilleriyle kltrlerinin mdafaasnda gsterdikleri milli gayretlerde grlr45. Yakn zaman Trk Milliyetiliini balca aamada inceleyebiliriz. Birinci dnem Tanzimatla balar. Bu dnemde nasyonalizm uuru bizim aznlklar da ayaa kaldran bat romantizminden etkilenmitir. Tam bir siyasi hareket olmad gibi Trk adn tayan bir uur bile deildir. Bu dnemde milliyetiliimiz henz adn alamayan bir hisse halindedir. Bu sebeple Trklk realitesi bir kenara braklarak Aznlklarn birlii, Unsurlarn birlii kavramlarna arlk verilmitir. Dolaysyla Tanzimat Trklerden baka herkesin iine yaramtr46. Trk Milliyetiliinin ilk belirtileri edebiyat alannda grld. inasi 1849ta yalnz Trke kelimeler kullanarak yaz yazmay denedi. Ziya Paa, Trklerin asl iirini tarada canl ekilde yazan halk edebiyatnda aramak gerektiini yazd. smail Gaspral, Yusuf Akuraolu, Ahmet Aaolu, Hseyinzade Ali nde gelen milliyeti dnrlerdendi47.

43 44

Yeni Rehber Ansiklopedisi, XIV, s.147-148 Burns, a.g.e., s. 458-461 45 Ayni, a.g.e., s. 57-60 Trk Milliyetilii hakknda daha geni bilgi iin Mehmet Kaplan, Trkln esaslar, II. Bask, Ankara, Kltr ve Turizm bak. Yay., 1986, s.23,62; Ahmet Buldanl, Tarih iinde Trk Milliyetilii (Fkralar), 1971-1975 Son havadis gazetesinde yaynlanan yazlardr., s.57. Peyami Safa, Trk nklabna Baklar, tken yaynlar stanbul 1990 s. 52-56, Suna Kili, Atatrk Devrimi Bir adalama Modeli, Ankara, Trkiye Ban. Yay., 2000, s. 74-75 bkz. 46 Remzi Ouz Ark, Trk nklab ve Milliyetiliimiz, Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 1981, s.12 47 Atatrk Aratrma Merkezi, Atatrk Dnce El Kitab, Ankara, Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Aratrma Merkezi, 1998, s.37.

14

Trk Milliyetiliinin ikinci basama 1908de ilan edilen II. Merutiyetle balar ve Kurtulu Savana kadar devam eder. Bu dnemde Trk Milliyetilii Turanclk anlay, ieriye ve darya kar kendimizi savunma, fikirlerin kitabi olmas, Trkln henz teredddlerden kurtulamam sentezi tamamyla yaplmayan formllere dayanmas, milliyetilik merkezinin arlnn anavatan dnda dnlmesi gibi zellikler tayordu48. Bu dnemde Trk Derneinin kuruluu, Trk yurdu dergisinin yaynlar ve 1912de alan Trk Ocann douu gibi olaylar Trklk faaliyetlerine hizmet etmitir. Bu dernek ve dergilerin amac Trklerin gemiteki ve bugnk baarlarn ve faaliyetlerini aratrmak, milli kltr gelitirmek, Trklerin fikri, sosyal ve ekonomik dzeyini ykseltmek, Trk dilinin gelimesine hizmet etmek gibi faaliyetleri yerine getirmilerdir49. Trk Milliyetiliinin nc blm, Kurtulu Sava ile balar.Bu dnemde milliyetiliimizde; Artk vatan Trk Vatan; Millet, Trk Milleti; Devlet Trk devletidir prensibi benimsendi. Trk soyunun gerekliine ve bunun tarih boyunca yaratt kltrn benimsenmesine dayanan bir ideoloji gibi insanla sunulabilmesi gibi zellikler tamaktadr. Bu dnemde milliyetiliimiz btn akl ile anavatana; Trkiyeye ynelmitir. Vatann, milletini ve btn halkn sevmek hareket noktas olmutur. Batan baa bir savunma cihaz gibidir. En nemli zellii de daha nceki dnemlere nazaran ve hatta ortaadan beri ilk defa Bat medeniyeti ile muvazasz bir anlama yapmasdr50. I. Dnya savandan sonra, Osmanl mparatorluu yklnca Trk Milliyetilii daha tesirli hale geldi. Bu ar felakette ancak milli birlikle kurtulunabilirdi ve sonuta yle oldu. Milli mcadelenin ruhunda Trk Milliyetilii vardr51. Atatrkn nderliini yapt Trk Milliyetilii, Bat emperyalizmine kar bir sava bayra amtr. Trk unsur, imparatorluu paylamak isteyen emperyalist glere kar baaryla savaarak milli bilincine varm, kiiliini bulmutur. Ayn zamanda dier milletlere de rnek olmutur52.

48 49

Ark, a.g.e., s. 16-19 Atatrk Aratrma Merkezi, a.g.e., s. 37-39 50 Ark, a.g.e., s.23-26 51 Yeni Trk Ansiklopedisi, VI, s. 2403-2404 52 Sarca; a.g.e., s.199

15

Atatrkn milliyetilik anlay aklc, ada, medeni, ileriye dnk, demokratik, toplayc, birletirici, yceltici, insani ve bar zellikler tar. Byle bir Milliyetilik anlay komnizmle yan yana gelemeyecei gibi, rklkla, faizmle, ovenizmle, teokratik dzen savunuculuuyla da badamaz. Atatrke gre millet; Dil, kltr ve ideal birlii ile birbirine bal vatandalarn oluturduu siyasi ve itimai bir heyettir53. Milliyetilik fikirleri, Cumhuriyetin kuruluundan sonra da devletin hayatna yn veren itimai prensipler olarak kabul edilmitir. 1931de Trk Ocaklar kapatlarak halkevleri haline getirildi. Milliyetilik 1937 ylnda Anayasaya girerek Anayasa prensibi haline geldi54. Atatrkn lmnden sonra Milliyetilik fikri bir sre geri plana atld. 1944te Trk Milliyetilii mevcut eflik idaresinin ar bir darbesine urad. 1945ten itibaren geilen demokratik hayatta en fazla popler olan fikir Trk Milliyetilii idi. 1952 ylnda Milliyetiler Derneinin kapatlmasyla yeni bir darbe ald. Bu ters ve yanl tutumlara ramen milliyetiliimiz geliti. Trk Milliyetilii; Trk Milletinin her alanda ykselme ve ileri gitme lksdr55. 8. Dnyadaki Milliyetilikle Trk Milliyetilii Arasndaki Farklar Nasyonalist hareketler, ok eski zamanlardan itibaren var olmakla birlikte, gnmzdeki anlamda Amerikan ve daha sonraki Fransz ihtilaliyle ortaya kmtr. Fakat ihtilalden sonra, Napolyon yapt savalarla ihtilalin dnyaya yayd fikirleri inemi oluyordu. 1815 Viyana kongresinde de Milliyetilik askya alnmt. Almanya ve talyann bamszlklarn kazanmalarndan sonra tutucu, rk ve oven milliyetilik hareketleri de ortaya kmaya balad. Trkiyede de balangta topik baz zellikler tayan Milliyetilik hareketleri zellikle Atatrkn nderliini yapt kurtulu savann kazanlmasndan sonra milliyetiliimiz gerek yerini buldu.

53 54

Atatrk Aratrma Merkezi, a.g.e., s. 40-41 Yeni Rehber Ansiklopedisi, XIV, s. 149 55 Yeni Trk Ansiklopedisi, VI, s. 2403-2404

16

Avrupada ilk bata byk devletler kendi smrgelerindeki nasyonalist hareketlere kar eitli tedbirler almlard. Ama bunda baarl olamaynca mandaclk ad altnda buralarda tutunmulard. Gnmzde de bu durum deiik ekillerde devam etmektedir. Trk Milliyetilii ise zellikle Atatrkn nderliinde emperyalizme kar bir sava bayra am ve bu ynyle dier milletlere de yol gsterici olmutur. Trk Milliyetilii hibir zaman ar rk, oven ve saldrgan olmamtr. Trk Milliyetilii baka lkelerin ve milletlerin bamszlklarna da sayg duymu ve Atatrkn dedii gibi Yurtta Sulh, Cihanda Sulh ilkesini savunmutur56. 9. Sonu Nasyonalizmin denetime alnmas ve geriletilmesi ve yerine etkili bir dnya rgtnn konmas amzn en byk sorunlarndan biridir. nk her lke kendi milliyetiliini vp dier lkelerinkini lanetlerse nasyonalizmin doasn kavranmas daha da gleir. Nasyonalizm gemite baz halklara kendi kendine ynetim ve baskdan kurtulma biiminde yararlar salamtr. Bunun rnekleri tarihte vardr. Ama 19. yzyln ortalarndan itibaren milliyetilik obskrantist (bilgiye kar) bir akm haline gelmitir. Nasyonalizm rklkla, dar grllkle, hogrszlkle, fanatiklikle birlemitir. Nasyonalizmin bu zellikleri zamanla saldrganlk ve emperyalizm biiminde rnler vermitir. Nasyonalizmi denetim altna almak ya da ortadan kaldrmak iin, tm insanlarn karde olduklar yolunda bir eitim verilerek ancak mmkndr. Ama gittike artan bir oranda nefret ve korkularla kuatlan bir dnyada bu kolay deildir57. Btn bunlara ramen Milliyet duygusu ve Milliyetilik inkar mmkn olmayan olgulardr. Milliyetilii rklkla, faizmle, saldrganlkla bir tutarak ktlemek milliyetiliin anlamn saptrmaktr. Gnmzde vazgeilemez bir durumdur. Manevi deerleri glendiren, insanlar yceltip kaynatran, kltr gelitiren, eitli milli
56 57

Sarca, a.g.e., s. 199 Burns, a.g.e., 474-475

17

kltrlerle dnyay zenginletiren, ilerlemeyi ve adalamay hzlandran hrriyeti koruyan ve demokrasiyi mmkn klan olgudur58.

58

Atatrk Aratrma Merkezi, a.g.e., s. 40

18

BBLYOGRAFYA Ana Britannica, XVI, Ana. Yay., stanbul 1992. Ark, Remzi Ouz, Trk nklab ve Milliyetiliimiz, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1981. Armaolu, Fahir, 20.YY. Siyasi Tarihi C: 1-2 (1914-1995), Ankara 1996 Arsal, Sadri Maksudi, Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esaslar, tken Yaynevi, stanbul 1975 Atatrk Aratrma Merkezi, Atatrk Dnce El Kitab, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara 1998. Ayni, Mehmet Ali, Milliyetilik, Marifet Basmevi, stanbul 1943 Bolay, Sleyman Hayri, Felsefi Doktrinler Szl, Aka Yaynlar, Ankara 1987. Buldanl, Ahmet, Tarih inde Trk Milliyetilii (Fkralar), 1971-1975 yllar arasnda Son Havadis gazetesinde yaynlanmtr. Burns, Edward Mcnall, ada Siyasal Dnceler (1850-1950) (eviren: Aleddin enel), Sevin Matbaas, Ankara 1984 Dver, Blent, ada Siyasal Doktrinler (Devletin Rol ve Amalar Ynnden Bir Deneme), Ankara niv. Siy.Bil.Fak.Yay., Ankara 1968 Demir . Mustafa Acar, Sosyal Bilimler Szl, Vadi Yaynlar, nc Bask, Ankara 1997 Kaplan, Mehmet, Trkln Esaslar Ziya Gkalp, Kltr ve Turizm Bak. Yay., Aslmlar Matbaas, II. Bask, Ankara 1986 Kili, Suna, Atatrk Devrimi Bir adalama Modeli, Trkiye Bankas Kltr Yay., Minpa Matbaaclk, VII. Bask, Ankara 2000 Safa, Peyami, Nasyonalizm Milliyetilik, Bb- Ali Yaynevi Safa, Peyami, Trk nklbna Baklar, tken Yaynlar, zal Matbaas, stanbul 1990 Sarca, Murat, Siyasi Dnce Tarihi, Gerek Yaynevi, II. Bask, stanbul 1977. Trk Ansiklopedisi, XXV, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1977 Yeni Rehber Ansiklopedisi, XIV, hlas Yaynlar, stanbul 1994 Yeni Trk Ansiklopedisi, VI-VII, tken Yaynlar, stanbul 1985.

19