KARADENZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

NAAT MHENDSL ANABLM DALI

STNAT DUVARLARININ DNAMK VE STATK YKLER ALTINDAK DAVRANILARI

YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. Halil BLGN

AGUSTOS 2006 TRABZON

KARADENZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS NAAT MHENDSL ANABLM DALI

STNAT DUVARLARININ DNAMK VE STATK YKLER ALTINDAK DAVRANIININ ANALZ

n.Mh. Halil BLGN

Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstitsnce "naat Yksek Mhendisi" Unvan Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 03.07.2006 Tezin Savunma Tarihi : 21.08.2006

Tez Danman : Yrd. Do. Dr. Zekai ANGIN Jri yesi Jri yesi : Yrd. Do. Dr. Vefa AKPINAR : Prof. Dr. Fikri BULUT

Enstit Mdr : Prof. Dr. Emin Zeki BAKENT Trabzon 2006

NSZ

stinat duvarlarnn dinamik ve statik ykler altndaki davranlarn inceleyen bu alma, Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak gerekletirilmitir. Bu almay bana nererek youn i temposuna ramen tezimin her aamasnda ilgisini esirgemeyen, bana her konuda yardmc olan, bilgi ve deneyimlerinden yararlandm ynetici hocam, deerli bym Sayn Yrd. Do. Dr. Zekai ANGIN a teekkr eder, sayglarm sunarm. Lisans ve Yksek Lisans renimim boyunca zerimde emei olan, Geoteknik Anabilim Dalndaki hocalarm bata olmak dier tm hocalarma teekkr ederim. almalarm srasnda bana her zaman yardmc olan bata Ar. Gr. Gkhan DEMR, Ar. Gr. Erol ADOLU na, Ar. Gr. Bar YILDIZ ve Abm Sinan BLGN e teekkr ederim. Tm hayatm boyunca hep yanmda olan, bana gven ve sevgi veren, maddi ve manevi desteklerini her zaman hissettiren, btn zorluklara katlanarak yetimemede emei geen bata annem ve babam olmak zere tm aileme kranlarm sunarm.

Halil BLGN

II

NDEKLER Sayfa No NSZ... NDEKLER ZET... SUMMARY TABLOLAR DZN... SEMBOLLER DZN 1. 1.1. 1.2. 1.2.1.1. 1.2.1.2. 1.2.1.2.1. 1.2.1.3. 1.2.1.4. 1.2.1.5. 1.2.1.6. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. 1.3.5. 1.3..6. 1.3.6.1. 1.3.6.2. 1.4. 1.4.1. GENEL BLGLER Giri. stinat Duvar Trleri.. Kargir stinat Duvar... Arlk stinat Duvar. Yar Arlk stinat Duvar Konsol stinat Duvar.. Payandal stinat Duvar.. Kafes stinat Duvar Yar Arlk stinat Duvarlar ve Kpr Yaklam Duvarlar.. stinat Duvarna Etkiyen Kuvvetler............................ Sismik Toprak Basnlar........................................................................... Aktif Toprak Basnc.. Pasif Toprak Basnc... Coulomb Toprak Basnc Teorisi Rankine Zemin Basnc... Culmann Yntemi II III V VI IX X 1 1 2 3 4 4 5 6 6 7 8 8 9 11 12 16 18

EKLLER DZN..... VII

Yatay Basnlarn Hesabnda Grafik Yntemler. 18 Kayma Yzeyinin Logaritmik Spiral Olmas Hali.. 22 stinat Duvarlarnn Stabilitesi............................. 23 Devrilme Tahkiki. 25

III

1.4.2. 1.4.3. 1.4.4. 1.4.5. 1.4.6 1.4.7. 1.4.8. 1.5. 1.5.1. 1.5.1.1. 1.5.1.2. 1.5.2. 1.5.3. 1.5.4. 1.5.5. 1.5.6. 1.5.7. 1.5.8. 15.9. 2. 2.1. 2.2. 3. 4. 5. 6. 7.

Kayma Tahkiki. Duvarlarn n Tasarm... Arlk Duvarnn Projelendirilmesi Konsol Duvarn Projelendirilmesi... Payandal stinat Duvarlarnn Projelendirilmesi. stinat Duvarlarna Etkiyen Statik Ve Dinamik Toplam Zemin Basnlarnn

26 29 31 34 35

Temel Taban Altndaki Zemin Gerilmelerinin Tahkiki.. 27

stinat Duvarlarnn Drenaj ve Arka Dolgusu.. 36 Hesab... 38 Mononobe-Okabe Yntemi.. Zemin st Yzeyinde Dzgn Yayl Yk Olmas Durumunda Mononobe-Okabe Yntemi le Toplam Aktif Zemin Basncnn Bulunmas 45 Steedman Zeng yntemi Richards Elms Yntemi Seed ve Whtman Yntemi.. Wood Yntemi. Nadm Whtman Yntemi. Eurocode-2004 yntemi... YAPILAN ALIMALAR almalarda Kullanlan Programn Tantlmas. Yaplan Saysal Analizler. BULGULAR VE RDELEME.... SONULAR VE NERLER. KAYNAKLAR EKLER ZGEM. 46 53 55 56 59 60 64 64 65 77 79 82 85 90 Deprem Ynetmelii 49 39 Mononobe-Okabe Yntemi ile Toplam Aktif Zemin Basncnn Bulunmas 40

Whtman Lao Yntemi. 58

IV

ZET stinat duvarlar, zellikle dolgu ve ev eteklerinin tutulmas, yarma evlerinde erozyon ve kayma sonucu meydana gelebilecek oyulma, kme ve dklmelerin nlenmesi amacyla yol inaatnda sk kullanlan ok nemli bir yap trdr. Bundan dolay istinat duvarlarnda yaplan analizlerin gvenilir ve hzl bir ekilde yaplarak, yaplacak yapnn gvenli olup olmadnn tespit edilmesi gerekir. Bu tez almasnda, ilk olarak stinat duvarlarnn arkasndaki zeminden kaynaklanan statik ve dinamik toplam zemin basnlar ile su etkisinden kaynaklanan hidrodinamik basn etkilerinin hesaplanmasnda kullanlan yntemler anlatlmtr. Daha sonra, depremsiz ve depremli durumlarda ayr ayr olmak zere, istinat duvarnn kayma, devrilme, taban basnc ve gmeye kar gvenliklerini salayacak ekilde tasarm gerekletiren bir bilgisayar program gelitirmeye allmtr. Program yardm ile ok ksa bir zaman dilimi ierisinde stinat Duvarlarnn tasarm gerekletirebilmek mmkn olabilmektedir. Betonarme istinat duvarlarnn el ile hesab zor olmamakla birlikte hesabn deiik boyutlar iin tekrarlanmas olduka zaman alc alabilir. Bundan dolay el ile hesaplarda maksimum oranda ekonomiklii yakalamak byk oranda tecrbeye dayanmaktadr. stinat duvarnn tasarm esnasnda amacmz emniyetli tarafta kalmak kouluyla en ekonomik zm elde etmek olmaldr. Kaz, dolgu ve duvar malzemesi asndan en ekonomik zm deiik verilerden elde edilen bulgularn karlatrmasyla bulabiliriz. Hazrlanan bilgisayar program yardmyla her eit istinat duvarnn deprem etkileri gz nne alnarak veya deprem etkileri gz nne alnmadan tasarm gerekletirilebilmektedir. Anahtar Kelimeler :stinat duvar, Devrilme, Gme, Hidrodinamik Basn, Kayma, Taban Basnc

SUMMARY

Behaviour of Retaining Walls Under Static and Dynamic Loads

Retaining walls that are used especially to hold the earth fillings and slopes and to prevent carving, collapsing and falling stones resulting from the lanslide of excavated cuts; are very important structures which are very often used in highway constructions. Because of this the analyses of retaining walls should be made quickly and reliably to determine whether the wall under constructon is safe enough. In this thesis, initially, methods used for calcculating static and dynamic total earth pressures and water induced hydrodynamic pressure effects were given. Then, study a computer program is developed to carry out the safety checks against sliding, overturning , bottom pressure and overall stability with and without earthquake. With the aid of pressure program the design of retaining walls can be achieved within a short period of time. The manual design procudere of reinforced concrete retaining walls may not be very difficult but the repetition of the procedure wiht different dimensions may be difficult and time consuming. Therefore, the most economical manual design of retaining walls depends on experience. In the design of retaining walls the main purpose is to obtain the most economical solution which at the same time satisfies the safety criterions. From the view point of excavation , filling and wall materials the most economical solution can be obtained by comparing the results of different computations. Using the present computer the design of evrything retaining walls can be carried out by including the earthquake action.

Key Words :Retaining walls, Overturning, Sliding, Hydrodynamic Pressure, Overall, Bottom Pressure

VI

EKLLER DZN Sayfa No ekil 1. Ktle olmayan istinat duvarlar.. ekil 2. Arlk tipi dayanma duvarlar... ekil 3. Yar arlk tipi dayanma duvar ekil 4. Konsol istinat duvarlar ve ana donatlarn yerletirilmesi ekil 5. Payandal istinat duvarlar. ekil 6. Kafes istinat duvarlar... ekil 7. Kpr yaklam duvar:(ematik grnm).. ekil 8. Elastik ve plastik denge durumunun gsterimi ekil 9. Kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminler iin aktif ve pasif basn deerleri. ekil 10. Gme iin tahmin edilen durumlar.. ekil 11. Pasif basntaki gme kamas ve etkiyen kuvvetler ekil 12. Rankine zmnde dikkate alnan durum ekil 13. Culmann izimiyle aktif kuvvet hesab. ekil 14. Aktif kuvvetin etkime noktasnn bulunmas. ekil 15. Kohezyonlu zemin aktif basncnn deneme kamasyla bulunmas... ekil 16. Logaritmik spiral kayma yzeyli deneme kamas.. ekil 17. stinat duvarna etki eden ykler ekil 18. Devrilmeye kar stabilite... ekil 19. Duvarn kaymaya kar stabilitesi.. ekil 20. stinat duvarnn temel taban altnda meydana gelen zemin gerilmeleri... ekil 21. Arlk stinat duvarnda n boyutlar.... ekil 22. Konsol duvarda n boyutlar... ekil 23. Payandal duvarn n boyutlar.. ekil 24. Arlk duvarnda kuvvetler... ekil 25. Konsol duvarda kuvvetler.. ekil 26. Payandal duvarda kuvvetler.. ekil 28. stinat duvarlarnda eitli drenaj uygulamalar. 2 4 5 5 6 7 7 10 12 14 16 17 19 19 21 23 24 25 27 28 30 30 31 34 35 36 38

ekil 27. Yer alt su seviyesinin temel zerinde olmas durumuna ilikin drenaj rnei 37 ekil 29. Aktif durum iin Mononobe-Okabe ynteminde zemin kamasna etkiyen kuvvetler. 41

VII

ekil 30. Aktif durum iin Mononobe-Okabe ynteminde kuvvet poligonu

42

ekil 31. Zemin st yzeyinde dzgn yayl yk olmas durumunda Mononobe-Okabe ynteminde zemin kamasna etkiyen kuvvetler. 46 ekil 32. Steedman Zeng yntemi iin duvar geometrisi ve notasyon.. ekil 33. kh=0,2 ve H/=0,3 kabul ederek, M-O ve Steedman Zeng yntemleri iin normalize edilmi basn dalmlarnn karlatrlmas.. ekil 34. kh=0,2 iin maksimum dnme momenti annda dinamik itkinin yeri ekil 35. Yerekimi ivmesi ve psdo statik ivmeler etkisi altndaki arlk duvar ekil 36. Kritik yenilme dzleminin belirlenmesinde kullanlan amprik yaklam.. ekil 37. Wood un (1973) rijit istinat duvar modeli ekil 38. Deiik geometriler ve zeminin Poisson deerleri iin boyutsuz itki faktr ekil 39. Toprak basnc katsaylarnn hesabnda kullanlan alar iin kurallar.. ekil 40. 1 Nolu analize ait betonarme istinat duvar tasarm. ekil 41. 2 Nolu analize ait arlk istinat duvar tasarm ekil 42. 3 Nolu analize ait betonarme istinat duvar tasarm. ekil 43. 4 Nolu analize ait betonarme istinat duvar tasarm. ekil 44. 4 Nolu analiz sonucunda statik durumda su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede ki deiim.... ekil 45. 4 Nolu analiz sonucunda dinamik durumda su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede ki deiim.... 46 48 49 54 56 57 58 63 65 66 67 68 68 69

ekil 46. 4 Nolu analiz sonucunda eurocode - 2004 durumda su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede ki deiim... 69 ekil 47. 5 Nolu analize ait betonarme istinat duvar tasarm. ekil 48. 6 Nolu analize ait betonarme istinat duvar tasarm. 70 74

ekil 49. 6 Nolu analiz sonucunda isel srtnme as ile yatay gerilmenin deiimi 75 ekil 50. 7 Nolu analize ait betonarme istinat duvar tasarm. ekil 51. 10 Nolu analiz sonucunda duvar ykseklii ile yatay gerilmenin deiimi 75 76

VIII

TABLOLAR DZN Sayfa No Tablo 1. Aktif durumu olan duvar hareketi Tablo 2. Taban zemini iin srtnme katsaylar.. Tablo 3. Taban zeminin kohezif mukavemetleri... Tablo 4. Etkin yer ivmesi katsays... Tablo 5. Bina nem katsays..... Tablo 6. yatay sismik katsay kh hesabnda kullanlacak r deerleri. Tablo 7. 2 No lu analiz sonular . Tablo 8. 3 No lu analiz sonular . Tablo 9. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.40, I : 1.0 iin)....... Tablo 10. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.30, I : 1.0 iin)...... Tablo 11. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.20, I : 1.0 iin)...... Tablo 12. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.10, I : 1.0 iin)...... Tablo 13. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.40, I : 1.2 iin)...... Tablo 14. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.30, I : 1.2 iin)...... Tablo 15. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.20, I : 1.2 iin)..... Tablo 16. 5 No lu analiz sonular ( A0 : 0.10, I : 1.2 iin)...... 8 27 27 52 52 60 66 67 70 71 71 72 72 73 73 74

IX

SEMBOLLER DZN A0 amax ah av ay c : Etkin yer ivmesi Katsays : Pik yer ivmesi : Maksimum yatay zemin ivmesi : Maksimum dey zemin ivmesi : Duvar arka dolgu sisteminin yenilme ivmesi : Zeminin kohezif direnci : Yatay zemin ivmesi katsays : Kayma yzeyindeki yapma kuvveti : Dey zemin ivmesi katsays : Kamalarn duvara yapma kuvveti : Yatay yndeki zemin atalet kuvveti : Dey yndeki zemin atalet kuvveti
: Maksimum

Ch
Cs Cv Cw Ch.W Cv.W EAE e Ewd Ews FK FM Fp g GD GK H I K Ka Kp Kat kh

dinamik aktif toprak basnc

: Yk eksantriklii : Hidro-dinamik su kuvveti : Static su kuvveti : Srtnme katsays Boyutsuz moment faktr : Boyutsuz itki faktr Yerekimi ivmesi : Devrilme iin gvenlik katsays : Kayma iin gvenlik katsays : stinat duvarnn ykseklii : Yap nem katsays : Zeminin st yzeyinin yatay ile yapt as : Toprak basnc katsays (statik + dinamik) : Statik aktif toprak basnc katsays : Statik pasif toprak basnc katsays : Dinamik aktif toprak basnc katsays : Yatay sismik katsay X

kv Lb MDA MKA NG1 NG2 Nz Pa Ph Pv Pp Pat Pad q r ro Rat vmax W Fz FR Mo N Meq Peq :

: Dey sismik katsay : Duvarn temel genilii : A noktasna gre devirici kuvvetlerin momenti : A noktasna gre devrilmeye kar koyan kuvvetlerin momenti : Duvar gvdesinin arl : Duvar temelinin arl : Duvar taban zerindeki zemin arl : Toplam statik aktif zemin basnc : Aktif Duvar Basncnn yatay bilekesi : Aktif Duvar Basncnn dey bilekesi Toplam statik pasif zemin basnc : Toplam aktif zemin basncnn : Toplam deprem yk : Duvar arkasnda bulunan srsaj yk : Spiralin yarap : Spiralin balang yarap : Gme dzlemi boyuncaki yzey srtnme ve normal kuvvetlerinin bilekesi : Pik yer hz : Zemin kamasnn arl : Duvara etkiyen dey kuvvetler toplam : Kaymaya kar koyan toplam kuvvet

Mdevir : Devirici moment toplam : Duvara tesir eden yklerin O noktasna gre toplam momenti Duvara tesir eden dey yklerin toplam : Taban etrafnda oluan maksimum sismik moment Ek dinamik itki Zeminin batk birim hacim arl : Zeminin birim hacim arl : Duvar arkas zemin yzeyinin yatayla yapm olduu a : Zeminin isel srtnme as : Duvar yznn yatayla yapm olduu a : Taban zemini iin srtnme katsays

XI

: Duvar arka yzeyinin dey ile yapt a : Duvar arka yzeyi ile zemin arasndaki srtnme as : Zeminden kaynaklanan ve istinat duvar zerine etkiyen zemin basnc

XII

1. GENEL BLGLER 1.1. Giri Yaplarn evresinin gvenliinin salanmas, dey kazlarn gvenliinin srekli ya da geici salanmas, toprak basncnn karlanmas amacyla oluturulan dayanma yaplar binalarn mhendislii ile balamtr. Basit dayanma yaplarndan ok amal elemanlara gemite tarih ncesine gider. Kpr ayaklar gibi derin kazlar gerektiren almalarda zemine iki sra bambu kazklar akp su szntsn durdurmak iin aray kille doldurmak ynteminin inde Han slalesi zamannda uygulanm bir destek sistemi olduu bilinmektedir. Orta adan balayarak derin siperlerin dayanma yaplaryla desteklenmesi askeri mhendislerinin srekli uratklar bir konu olmutur. Sonradan, binalar yannda, su yaplarnda ykseklikleri 10m yi geen dayanma duvarlarnn yaplmas zemin mhendisliinde standart uygulama haline gelmitir. Bu yaplarda beliren byk toprak basnlar problemlerin XVIII. bilimsel yntemlerle balayarak zmlenmesini basnc kanlmaz hale getirdiinden Yzyldan toprak teorilerinin gelitii

izlenmektedir. Bu gn de geni uygulamas sren Coulomb ve Rankine teorileri uzun bir gemie dayanmaktadr. Genel tarifiyle dayanma duvar, zeminin seviye farklarnn korunmas iin kullanlan bir yapdr. Dier tarifiyle zemin, cevher, su gibi malzemelerin uzun srede doal eimlerini almamalar iin zeminin nne ar bloklarn basnca kar koyacak miktarda yerletirilmesi dnlm ve uygulama yzyllar boyunca srdrlmtr. imentonun endstriye sunulmasyla harl rme duvarlar, sonra da beton ve betonarme duvarlarn yapmna geilmitir. Esnek dayanma yaplar su yaplarnda oluturulmas gerekli duvarda kaz zorluundan domutur. Zemine aklan elemann istenen yanlarnn kazs ya da doldurulmasyla yukarda aklanan seviye fark salanabilmitir. Perde duvar (palplan) olarak adlandrlan bu elemanlar ok hafif, ekonomik ve birok kez kullanlabilir olmalar nedeniyle bugn kuru inaatta da oka kullanlr duruma gelmitir.

stinat duvarlarn ktle istinat duvarlar ve ktle olmayan istinat duvarlar olarak iki kategoride inceleyebiliriz. Ktle istinat duvarlar kendi arlklar ile stabiliteyi salarlar. Duvar gvdesi deiik ekil ve kombinasyonlar da ina edilebilir. Yapnn gvdesi, beton ktle, betonla birlikte zemin veya sadece zemin eklinde oluturulabilir. Bu duvarlar rijit veya bklebilir olarak snflandrlabilir. Bu tip duvarlarn hepsi stten serbest olup deplasmana msaittir, bu nedenle de aktif toprak basnc kolayca oluur. Ktle olmayan duvarlarda ise harekete izin verilemez. Bodrum duvarlar, kpr girii ayaklar ve ankrajlar duvarlar bu tipi olutururlar. ekil 5de grld gibi ankrajl beton perde duvarlar henz inaat aamasnda iken toprak tutacak ekilde ina edilirler.

a) Ankrajl palplan duvar

b)Bodrum kat duvar

c) Kpr kenar duvar

ekil 1. Ktle olmayan istinat duvarlar 1.2. stinat Duvar Trleri a.Kargir stinat Duvar b.Arlk stinat Duvar c.Konsol stinat Duvar d.Payandal stinat Duvar e.Kafes stinat Duvar f.Yar Arlk stinat Duvarlar ve Kpr Yaklam Duvarlardr.

1.2.1.1. Kargir stinat Duvar Kargir istinat duvarlar tatan yaplan duvarlardr. Talarn arasnda har kullanlrsa Harl stinat Duvarlar, har kullanlmazsa Kuru Kargir stinat Duvarlar ya da Kuru Duvar ad verilir. Kargir istinat duvarlarnda kullanlacak tan fiziksel ve geometrik nitelikleri artnamelerde belirtilmitir. Bu talar genellikle homojen salam, sk kristalli, sert, anma ve donmaya ya da baka hava etkilerine de dayankl olmaldr. Bnyesinde rk damarlar ve atlaklar iermemelidir. Yaprakl olmamaldr. Talarn anormal hafif olmamas gerekli. Duvar arlk kitlesi olduuna gre youn talar kullanlmaldr. Yollar fenni artnamesine gre talarn younluu 2 ton/m3 den az olmamal dr.Talarn kalnl 15 cm den genilii kalnlnn 1.5 katndan , uzunluu ise geniliinin 1.5 katndan az olmamaldr.Talarn yzeyleri yuvarlak konveks yzeyler halinde olmaldr. Ta kenar izgilerinde yzeylerin birlemeleri keskin keler meydana getirmemelidir. Harl adi kargir istinat duvarlar; Moloz ta duvar ve aplanm moloz ta duvar olarak ikiye ayrlr. Duvarda talarn derzleri uzun dzey hatlar oluturmamaldr. Bunun iin talar arasndaki derzler aadan yukarya artmaldr. Grnene yzeydeki talar gerideki talara en az 25- 30 cm. girerek kenetlenmelidir. Bu geriye kenetlenme metrede en az iki kez yaplmaldr. Balant ve kenetlenme talarn yzeyi yapnn toplam yzeyinin bete birinden az olmamal ve bunlar yap yzeyinde uniform biimde datlmaldr. Duvar yapmna balamadan nce duvar enine kesitinin ekil, boyut, l ve kotunda tahta kalplar yaplr. Bunlara uygulamada ablon denir. Bu kalplar ano ba olacak yerlerde ya da baka ara yerlerde duvar dorultusuna dik, duvar enine kesiti dorultusunda olmak zere yerlerine dikkatle yerletirilir. Bu kalplarn n yzeyleri arasna duvar yapm srasnda ip ekilir. p dorultusu yataydr. Bu iplere rp denilir. Duvar yzleri bu iplere teet yaplr. Talarn n yz bu iplere deer. Duvar ykseldike ipler kalplara demekte olarak yukar ekilir. Duvar temelinde basamaklanmalarn ya da tama gc deime noktalarnn duvar ykseklii ve genilii deime yerlerinin bulunduu kesitlerde de ablonlar konarak duvar yapsnda dilatosyan derzi oluturulur. Bu derzler arasndaki duvar blmlerine ANO denir. Anolar belirttiimiz gerekeler olmasa bile en ok on metre boyunda olmaldr.

Duvar yzlerinde talar arasndaki birleimlerde derzler yaplr. Bu derz yerlerinde ta kenarlarnn przleri, kk knt ve girintileri keski ve mur larla giderilir. Belirli derinlie dek alr. Bylece alan yuvalara fuga denilir. Sonra fugalar har ile doldurulur. Sonunda bu dolgunun yz evresindeki ta yzlerinden birka santimetre derinde braklr. Oyuun kenarlarndaki evre talar kenarlarndan yzlerine dek srdrlp ta yzlerinde izgisine paralel birka santimetrelik bir erit oluturulur. Derzlerin ta yzlerinden ukurda yaplm ta yzlerinden ileri doru knt olanlarna kabarz derz denir. 1.2.1.2. Arlk stinat Duvar Yatay zemin basnlarna kar kendi arlklar ile kar koyarak dengeyi salayan ve genelde ta veya ktle beton ile ina edilen duvarlardr.

ekil 2. Arlk tipi dayanma duvarlar Toprak basncna z arlyla direnirler. Bu nedenle belirli ykseklikleri amamaldrlar. ( 45 m.) Yapld malzemelerin zelliine uygun olarak ekme gerilmesi almamas amalanr. Arlk duvarlarnn dier tiplere gre olumlu yan ktlesi nedeniyle anma, paslanma hatta ksmi krlmadan daha az etkilenmesidir. 1.2.1.2.1. Yar Arlk stinat Duvar Bunlarda da masif istinat duvarlardr. Genelde beton malzeme miktarn azaltmak iin ekme gerilmelerinin meydana geldii ksmlara az miktarda elik donat yerletirilir.

zellikle gvde belirgin oranda kldnden temel boyutu stabilitenin salanmas iin byr.

ekil 3. Yar arlk tipi dayanma duvar Arlk tipi duvarlarn olumsuz yanlarndan biri dolguda beliren yer alt suyunun gereince kurutulmamasdr. 1.2.1.3. Konsol stinat Duvar Genelde betonarme olarak yaplan ve yatay basnlarda dengeyi bir konsol gibi alarak salarlar. Bu tip duvarlarla denge salanmaya allrken dolgunun kendi arlndan da faydalanlr. Konsol duvarn ok yksek olaca yerlerde yada yatay basnlarn ok yksek olduu durumlarda payandal duvarlar daha uygun olduundan tercih edilmektedir. Bu tip istinat duvarlarnda payandalar ve duvar baz kesitlerinde ekme gerilmesi ile zorlanmaktadrlar.

ekil 4. Konsol istinat duvarlar ve ana donatlarn yerletirilmesi

1.2.1.4. Payandal stinat Duvar Yklerin artmas ya da yksekliin konsol duvarlar iin fazla olmas durumunda payandal tipine geilebilir. ekil 5 de grld gibi payandalarla glendirilmi, ykseklikleri 8mden 12mye kadar deien konsol duvarlardr. Boyutlandrmalar konsol duvarlara benzer ve payanda arallar duvar yksekliine bal olarak (1/3) ile (1/2)H arasnda deiir. Yksekliin 10m. Olduu duvarlarda aralk braklma (1/2)H seviyelerindedir. Bu duvarlarda devrilmeye ve kaymaya kar diren tabana ankraj yaplarak elde edilebilir.

ekil 5. Payandal istinat duvarlar 1.2.1.5. Kafes stinat Duvar Prefabrike betonarme kiri elemanlarn, istiflenerek yanlar kapal st ak sandk eklindeki blmeler, ii ta veya toprakla doldurularak tekil edilirler. Bu elemanlara balanan ankrajlar zemin kitlesi iine yerletirilerek yatay basnlara kar denge salanr. Yar-arlk istinat duvarlar zellikleri ve fonksiyonlar bakmndan arlk istinat duvarlar ile konsol istinat duvarlar arasnda olan yaplardr. Kafes istinat duvarlarnn stabilite hesaplar br duvarlar gibidir. Bunlarn acele duvar yapmak ve destek salamak istenen bir yere yerletirmek olanakldr. zellikle aktif bir heyelan nne duvar gerektiinde heyelan etei ksa anolar halinde temizlenir ve bu anolara hemen kafes konur bylece heyelan temizleme ekipleri baka anolara gemek iin uzu sre beklemek zorunda kalmazlar. Kendi bnyeleri iinde drenaj temin etmeleri, sklp taklabilir olmalar, tamamlanr tamamlanmaz yk tayabilir olmalar, kk

oturmalardan etkilenmemeleri ve bakmlarnn kolay olmas gibi tercih edilebilecek stnlkleri vardr.

ekil 6. Kafes istinat duvarlar 1.2.1.6. Yar Arlk stinat Duvarlar ve Kpr Yaklam Duvarlar Kpr yaklam duvarlar; kanatlar sayesinde kprye yaklarken oluturulmu dolgunun erozyona uramamasn salayan istinat duvarlardr. Bu tip duvarlar istinat duvarlarndan iki bakmdan farkllk gsterirler. Tepe noktalarnda kprye mesnet tekil ederler, Tepe noktasnn mesnet olmas nedeniyle yatay hareket etmelerine izin verilmez. Bunun iin de yatay aktif basnlar meydana gelmez. Binalarn bodrumlarnn oluturulmasnda yaplan duvarlarda bir eit istinat duvar gibi alrlar.

ekil 7. Kpr yaklam duvar: (ematik grnm)

1.3. stinat Duvarna Etkiyen Kuvvetler Sismik basncn istinat yaplar zerindeki etkisi relatif skla ve zemin ile beraber almasna baldr. Zemin yap etkileimi iki kategoride tanmlanr. 1. Esnek yaplar zemin basncn minimize etmeye kadar hareket etme eilimindedirler, rnein serbest duran istinat yaplar dibi. 2. Bodrum duvarlar ve sabitletirilmi istinat duvarlar gibi rijit yaplar. Birinci durumda, aktif basnlar meydana gelir ve hareket Tablo 1 deki gibi oluur. Duvar hareketinin miktar temel salamlna ve duvar esnekliine baldr. Kesin analizler yaplmal ve aadaki basnlar kullanlmaldr. Esneklik: Kaya olmayan malzemeye temellenmi duvarlar veya 5mden yksek destek duvarlar. Tablo 1. Aktif durumu olan duvar hareketi (Dowrick, 1987) ZEMN Kohezyonsuz, sk Kohezyonsuz, gevek Kat kil Gevek kil DUVAR HAREKET / YKSEKLK 0.001 0.001- 0.002 0.01- 0.02 0.02- 0.05

Orta durum: Kayaya temellenmi 5m den az ykseklikteki destek duvarlar. Rijit durum: Kayaya temellenmi arlk duvarlar ya da kazklar (Dowrick, 1987).

1.3.1. Sismik Toprak Basnlar Genel olarak, sismik kuvvetleri elde etmede tavsiye edilen ve akivalan-statik katsaylar benimseyen metot kullanlmaktadr. Sadece ok nadir yaplarda sonlu elemanlarn kullanan dinamik analizler mevcuttur. Ekivalan-statik metotda, zemin kamasnn arlna eit yanal deprem kuvveti sismik bir katsay ile arplmakta ve bunun zemin arlk merkezine etkidii farz edilmektedir. Bu deprem kuvveti duvar zerindeki statik kuvvetlere ilave bir kuvvet oluturur.

Genelde, bir deprem sresince duvar zerine gelen toplam basn aadaki olas parann toplamdr. 1. Arlk yklerinden gelmesi beklenen statik basn, 2. Depremden gelmesi beklenen dinamik basn, 3. Dolguya bir d kuvvetten gelebilecek basn, rnein: Monolitik bir kpr ayanda yatay sarsntdan oluabilir. Zemin basnlar aadaki metotlarla tahmin edilebilir: 1. Elastik teori, 2. Yaklak plastik teori, Coulomb ve Mononobe Okabe. 3. Nmerik metotlar, zemini sonlu elemanlar olarak modelleyen metotlar. Mononobe Okabe metodunu kullanmak iin efektif zemin ivmesi, yaklak olarak 0.3g kadar olmaldr. Bu da kohezyonsuz zeminlerde statik basnca eit bir deprem kuvveti meydana getirecek deerdedir. Bunun iin makul depremlerde salam kalabilecek ve sismik olmayan duvar tasarmnda 2.0 gibi bir gvenlik faktr kullanlmaktadr. 1.3.2. Aktif Toprak Basnc Aktif toprak basnc ekil 8 a da AC gme dairesi ile verilen plastik denge durumunu gsterir. ekil 8 b ve c de gsterilen denge durumu aadaki gibidir. ncelikle OA ve OE gerilmeleri uygulanarak Ko durumu elde edilir. Daha sonra OE (minimum) gerilmeleri Mohr dairesini oluturmakta kullanlabilir. OA (maksimum) ve arasndaki fark ise daire ap ve ayn zamanda deviatr gerilmesi olup laboratuarda eksenli gerilme deneyinden elde edilebilir. ekil 8 b deki zemin elemann tanmlayan dey ve yatay dzlemler Ko durumundaki ana dzlemler olduu iin kayma izgileri aadaki gibi oluur.

10

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 8. Elastik ve plastik denge durumunun gsterimi a) Gmeden nceki (elastik) ve gme durumundaki (plastik) gerilme, b) OA sabit yzey gerilmesinin balang durumu c) Aktif toprak basnc teorisi iin kesme gme yzeyleri, d) Pasif toprak basnc teorisi iin kesme gme yzeyleri, c ve d deki kayma izgileri idealize edilmitir (Bowles, 1982) Minimum gerilme OC= 3 aadaki denklem kullanlarak hesaplanr.
3 = 1 tan 2 45 2ctan 45 2 2

(1)

11

Bell tarafndan verilen bu denklem 1776da Coulomb tarafndan belirgin bir ekilde deitirilmitir. Denklem Avrupa literatrnde tanjant fonksiyonu iin aadaki trigonometrik bantyla verilmektedir.

tan2

1 sin 45 = 2 1 + sin 2

1 sin tan 45 = 2 cos

(2)

45+/2 iin iaretler ters olarak alnmaldr. Gerilmeyi her zaman deformasyon takip ettii iin ekil 8de b ve c de grld gibi gerilme OB den OC e dt zaman zemin yanal olarak genleir. Bu yanal genleme kazlarda OB nin OC e deil de sfra eit olduu zamanlarda da grlr ve bu durum ayn zamanda Ko n llme zorluunun da sebebidir. Duvar arkasndaki basn aktif duruma gelirse (minimum) duvar yanal olarak dner. Duvar beklenen deerlerde dnmezse bunun sonucunda daha fazla yanal basn oluacaktr. Herhangi ilave bir dnme aktif toprak basncnda dmeye sebep olacaktr. Bu sebeple ou durumda aktif toprak basnc duvar tasarm iin kritik bir deerdir. 1.3.3. Pasif Toprak Basnc Eer ekil 8 b den (Ko durumu) balarsak, OA y sabit tutarak yanal gerilme OB i gme gerilmesi OF e getirirsek ekil 8 a daki OF dairesini oluturmak iin gerekli verileri elde ederiz. Bu ikinci gme dairesi ile tanmlanan pasif toprak basnc durumudur. Bu durumda AF uzunluu deviatr gerilmeyi vermektedir. Kayma dzlemleri yatayla asn yapmaktadr ki bu a malzemenin sadece mekaniiyle ilgilidir. Ana gerilme OF=1, aktif basntaki gibi Mohr dairesinden, aadaki denklemle elde edilir.
1=3 tan2 45 + 2ctan 45 2 2

(3)

pasif toprak basnc, ekil 8 b ve c de grld gibi yanal basnc OB den OF e arttrmak elde edilir. Bu duvar yatay ekilde zemine itmekle hemen hemen ayndr. Duvarlar nadiren pasif toprak basncna gre tasarlanrlar(Bowles, 1982).

12

1.3.4. Coulomb Toprak Basnc Teorisi OA, Coulomb tarafndan 1776 da srlen toprak basnc kabulleri (Coulomb toprak basnc teorisi) yledir; 1. Zemin izotropik ve homojendir. Ayrca isel srtnme ve kohezyonu da iermektedir. 2. Gme yzeyi dzlemseldir. Coulomb bunun byle olmadn fark etmitir fakat hesaplar kolaylatrmak iin kullanmtr. Arka dolgu yzeyi dzlemseldir.

ekil 9. Kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminler iin aktif ve pasif basn deerleri (Bowles, 1982). 3. Srtnme kuvvetleri gme yzeyine uniform bir ekilde dalmtr ve =tan (srtnme katsays =) 4. Gme kamas rijid bir ktledir. 5. Duvar srtnmesi vardr; gme kamas duvar arkas boyunca hareket eder ve duvar snr boyunca srtnme oluturur. 6. Gme dzlemsel bir eilmedir, sonsuz uzun ktlenin birim uzunluu gz nne alnacaktr.

13

Coulomb teorisindeki ana kusurlar ideal zemin kabul ve gme yzeyinin dzlem tarif edilmesidir. Coulomb teorisine dayanan kohezyonsuz zemin iin denklem ekil 10 dan elde edilebilir. ABE zemin kamasnn arl; H 2 sin( + ) W = A(1) = sin( + ) 2 sin( ) 2sin

(4)

Aktif kuvvet Pa, ekil 10 c de gsterilen arlk vektrnn bileenidir. Sins kural uygulanrsa; Pa W = sin( ) sin(180 + ) Ve ya Pa = Wsin( ) sin(180 + ) (5)

elde edilir. (a) ve (b) denklemlerini birletirirsek, H 2 sin( + ) sin( ) sin( + ) sin(180 + ) 2 sin( ) 2sin

Pa=

(6)

ilk deikeni sfra eitlersek, dPa =0 d Pa aktif kuvvetinin maksimum deeri H 2 2 sin 2 ( + ) 2 sin( + )sin( ) sin 2 sin( ) 1 + sin( )sin( + )

Pa =

(7)

bulunur. Eer ==0 ve =90o (dzgn dey bir duvar ve yatay dolgu) olursa, denklem daha da basitleerek,

14

Pa =

H 2 (1 sin) H 2 = tan 2 45 2 (1 + sin) 2 2

(8)

haline gelir.

ekil 10. a ) Gme iin tahmin edilen durumlar; b) Bileik kuvvet denge salanamadndan O noktasndan gemez; c) Pa y bulmak iin kuvvet geni oluturulur (Bowles, 1982) Denklem aktif toprak basnc iin Rankine in de kabul genel hale getirilirse,

H 2 Pa = Ka 2

15

Ka =

sin 2 ( + ) 2 sin( + )sin( ) 2 sin sin( ) 1 sin( )sin( + )

(9)

olur. Pasif toprak basnc da ekil 10 da gsterilen duvarn eimi ve kuvvet geni dnda benzer ekilde elde edilir. ekil 10 dan tahmini gme ktlesi ;

W=

h 2 sin( + ) sin( + ) 2 sin( )

(10)

ve kuvvet geninden sins kural uygulanarak, sin( + ) sin(180 )

Pp = W

(11)

bulunur.
dPp = 0 trevi Pp nin minimum deerini verir. dP

H 2 Pp = 2

sin( ) 2 sin( + )sin( + ) sin sin( + ) 1 + sin( + )sin( + )

2

(12)

dzgn dey bir yk ve yatay dolgu iin (=0 ve =90o) denklem basitleerek;

Pp =

H 2 1 + sin H 2 = tan 2 (45 + /2) 2 1 sin 2

eklini alr.

(13)

11 denklemi u ekilde de yazlabilir. Pp = H 2 Kp 2

16

Kp =

sin 2 ( ) 2 sin( + )sin( + ) 2 sin sin( + ) 1 + sin( + )sin( + )

(14)

ekil 11 zemin basncnn toplam basnca deil, efektif gerilmeye bal olduunu gstermektedir. Su tablasnn altndaki duvar basnc hidrostatik basncn ve zeminin efektif birim arlndan () oluan yanal kuvvetlerin toplamdr.

ekil 11. a) Pasif basntaki gme kamas ve etkiyen kuvvetler; b) Pasif basnc oluturan kuvvet poligonu (Bowles, 1982)
1.3.5. Rankine Zemin Basnc

Rankne (1857) zemini plastik denge halinde dnm ve Coulomb la ayn varsaymlar yapmtr. Coulomb dan farkl olarak Rankne kohezyonu ve duvar srtnmesini gz nne almayarak problemi daha basit hale getirmitir. Yaplan kabuller 1. Zemin kitlesi homojen ve izotroptur. Dier bir deyile, kohezyon c, kayma direnci as ve birim hacim arl zemin kitlesinin her noktasnda ayndr. 2. Kayma yzeyi dzlemseldir. 3. Zemin yzeyi dzlemseldir.

17

4. Dayanma yaps sonsuz uzunluktadr ve problem dzlemsel (iki boyutlu) olarak zlebilir. 5. Dayanma yaps aktif ya da pasif gerilmelerin oluabilecei miktarda hareket etmektedir. 6. Dayanma yapsna etkiyen normal ve kayma gerilmelerinin bilekesi, dolgu eimine paralel olarak etkir.

ekil 12. Rankine zmnde dikkate alnan durum (Aytekin, 2004)

ekil 12 deki kayma kamasnn (ABC geninin) alan, 1 2 sin(90 )sin(90 + ) H olarak geometrik ilikilerden elde edilir. 2 sin( )

A=

Kayma kamasnn arl, 1 2 cos cos H sin( ) 2 sin( ) sin(90 + + )

W= ve

(15)

Pa = W

(16)

olarak yazlabilir. Denklemler yerlerine konulur ve dPa / dP =0 alnrsa Pa deeri aadaki gibi bulunur.

18

Pa =

cos cos2 cos2 1 H 2 cos = H 2 Ka 2 cos + cos2 cos2 2

(17)

elde edilir. K a = cos cos cos 2 cos 2 cos + cos 2 cos 2 (18)

=0 olduundan, duvarda kesme gerilmeleri olmaz ve aktif gerilme Pa ana gerilme durumuna gelir. Bu durum zemin elemanna analizi yaplarak gsterilebilir ki bu durumda Pa dolgu eimine paralel etkir. Benzerlik sonucu Rankine pasif basnc da,

Pp =

cos + cos 2 cos 2 1 2 H 2 cos = H K p 2 2 cos 2 2 cos cos

(19)

eklinde bulunur.
1.3.6. Yatay Basnlarn Hesabnda Grafik Yntemler

Dayanma yapsnn arkasndaki dolgu yzeyinin krk dzlemli ya da erisel kesitte olmas ve dolgu yzeyine nokta ya da erit yk etkimesi durumlarnda, Coulomb ya da Rankine teorilerinin uygulanamamasndan dolay, problemin zm iin grafik yntemler gelitirilmitir. Gelitirilen bu yntemler arasnda Culmann (1866) yntemi, deneme kamas (1877) yntemi ve logaritmik spiral yntemi yaygn olarak kullanlan yntemlerdir.
1.3.6.1. Culmann Yntemi

Bu yntemde dolgu zemini ile dayanma yaps arasndaki srtnme, dzgn bir geometrik ekli olmayan dolgu, yzeye etkiyen tekil veya yayl ykler ve zeminin isel srtnme as gz nne alnabilmektedir. Buradan anlalaca zere yntemin kullanlabilmesi iin dolgunun kohezyonsuz olmas gerekmektedir. Kayma yzeyinin rijit ve dzlemsel olduu kabul edilmektedir. Yntem aktif ya da pasif basnlarn belirlenmesinde kullanlabilmektedir.

19

Aktif basnlarn belirlenmesinde yntemin kullanl aada maddeler halinde verilmektedir. 1. Tm geometrik veriler uygun bir lekle gsterilir (ekil 13a) 2. Duvar topuu A dan yatayla as yapan AC dorusu izilir. 3. AC ile as yapan AD dorusu izilir (=-) 4. En az krlma kamas denemelidir. (AC1, AC2, AC3, AC4,....ACn ) bu ekilde yumuak bir toprak basnc erisi elde edilecektir. 5. Her krlma kamasnn arl alannn geometrik yoldan, ya da planimetreyle lmden bulunmasyla hesaplanr (W1, W2, W3, W4, ...Wn) 6. Arlklar uygun bir kuvvet leiyle AC dorusu zerinde A dan balamak zere iaretlenir. Bylece ABC2 kamas ABC1 kamasndan daha ar olacaktr.

a)

b)

ekil 13. Culmann izimiyle aktif kuvvet hesab (nalp, 1983)

a)

b)

c)

ekil 14. Aktif kuvvetin etkime noktasnn bulunmas (nalp, 1983)

20

7. W noktalarndan AD ye paralel dorular kendilerine ait AC kamalarn kesecek ekilde izilir. Bylece W1 den izilen paralel AC1 i kesecektir. 8. Tm kesime noktalar bulunduktan sonra buralardan geen yumuak bir eri izilir. 9. Eer dolma zerine etkiyen tekil kuvvet varsa, bunun lekli deeri kendisinden nceki W deerini izleyerek AC dorusu zerine ilenir. Bu durumda AC3 dorusunda bir atlama olacaktr. Burada da yapld gibi ykn kendisine en yakn kamann C noktasna rast getirilmesi uygun olur. 10. Sekizinci basamakta izilen toprak basnc erisidir. Maksimum aktif basnc bulmak iin erinin en yksek noktasna AC dorusuna paralel bir teet, teetlik noktasndan da AC yi kesmek zere AD dorusuna bir dier paralel izilir. Maksimum aktif kuvvet toprak basnc erisinden AC ye olan uzaklktr. ( Pamax ). Kritik kama da A dan balayp teetlik noktasndan geerek dolma yzeyini Cm de kesen doruyla tariflenir. ekil 13 b de Culmann iziminin teorik dayana olan kuvvetler geni gsterilmektedir. gen her denemede asnn lmnn gerekmemesi iin A etrafnda dndrlr. Her problem iin as sabit olduundan AB dorusu Pa nn izdmnn hemen bulunmas iin izilmitir. R nin eimi ise AC nin eiminden kendiliinden bulunmaktadr. Wn in deeri ve tm kenarlarn eimi bilindiinden gen izilebilir. Maksimum toprak itkisinin bulunmasndan sonra bu kuvvetin duvara hangi noktadan etkidii saptanmaktadr. Etkime noktas ekil 14 de gsterilen deiik koul iin yine izimle bulunur. Birinci durum tekil yklerin dolguya etkimedii problemdir. Maksimum toprak basncn veren kama izildikten sonra arlk merkezi uygun bir yntemle bulunur. Etkime noktas arlk merkezinden ACm dorusuna izilen paraboln duvar kestii noktadr. kinci problem tekil ykn krlma kamas iinde, Cm nin solunda, bulunmas durumudur. Etkime noktasn bulmak iin P den ACm ve AC ye iki paralel duvar kesecek ekilde izilirler. E noktas HE= GH / 3 ordinatndadr. Tekil ykn krlma kamasnn dnda bulunmas halinde AP dorusu izilir. (ekil 14 c) ve P den AC ye paralel olan PH uzatlr. E noktas HE= AH / 3 ordinatndadr. Kohezyonlu zeminlerde aktif kuvveti bulmak iin Culmann izimine ok benzeyen deneme kamas yntemi elverilidir. Bu izimde dzlem ve Logaritmik helezon kayma

21

yzeylerinin kullanlma olana bulunmaktaysa da helezon kullanm artan izim zorluklarna kar sonulara ayn oranda duyarllk ya da doruluk getirmemektedir. izim yolu 2.11 de gsterilmitir.

a)

b)

c)

ekil 15. Kohezyonlu zemin aktif basncnn deneme kamasyla bulunmas

1. Duvar ve dolgu uyun bir uzunluk lei kullanlarak izilir. Z o = 2c N / bantsndan bulunacak ekme atla derinlii de kesitte iaretlenir. 2. Deneme kamalar ABE1D1, ABE2D2.... gibi seilerek izildikten sonra arllar W1, W2....olarak hesaplanr. 3. Kamalarn duvara yapma kuvveti Cw ve kayma yzeyindeki yapma kuvveti Cs hesaplanarak seilecek bir kuvvet lei ile ekil 15 b deki balang noktas O dan gerekli izilir. Kama arlklar W, OY dorusu zerine iaretlenir. 4. Cw vektr ucundan her kamann kayma dzlemine paraleller izerek Cs deerleri lei gre iaretlenir. Eer duvar srt eimliyse Cw de O dan buna paralel olacaktr. 5. nc ilemde OY zerine ilenen arlklar W1,W2,W3..... ucundan aktif itki deimez eimde izilir. 6. Cs vektrlerinin ularndan karlklar olan R bileikleri uygun eimde izilir. Eim, kayma yzeyine (AD) izilen dikme ile as yapacak ekilde alnr. 7. R ve Pa dorularnn kesime noktalarndan yumuak bir eri geirilir. Bu toprak basnc erisidir. 8. Toprak basnc erisine OY arlk dorusuna paralel bir teet izilir. Culmann iziminde olduu gibi birka maksimum elde edilmesi olanakldr. Bunlarn en by Pamax olarak alnr.

22

R vektrnn bulunmas iin u yol izlenebilir (ekil 15 c). 1. Uygun bir yarap r ile A merkezinden bir yay izilir.( ekil 15 c) 2. ekil 15 c de gsterildii gibi AO yatayndan as izilir ve r yarapl yay burada tekrarlanr. Sonra, ekil 15 a da ki yay uzunluklarna eit yaylar AC den i, j, k, l olarak kestirilir. 3. ekil 15 c deki AH, AI, AJ ve AK dorularnn eimleri R vektrlerinin kamalar etkime eimi olarak ekil 15 b ye izilebilir. Zeminle duvar arasndaki srtnme asyla zeminin kayma direnci as arasndaki bant Terzaghi ve Peck tarafndan
= 2 3

(20)

olarak nerilmitir. Bu ann ihmal edilmesi aktif basncn gerek deerinden %5-10 fazla kmasna neden olabilmektedir (nalp, 1983).
1.3.6.2. Kayma Yzeyinin Logaritmik Spiral Olmas Hali

Bu yntemde deneme kamas oluturulurken kayma yzeyinin logaritmik spiral biiminde olaca kabul edilmektedir. Logaritmik spiral biimindeki kayma yzeyi ekil 16 de grlmektedir. Yntemin kullanlmasnda aadaki admlar uygulanr. 1. Saydam bir kat (asetat vb.) zerine r = ro exp( + tan ) bantsna uygun bir logaritmik spiral izilir. Burada r =spiralin ro dan ya deien yarap, ro =spiralin balang yarap, = r ile ro arasnda deien a (radyan olarak), =zeminin isel srtnme asdr. 2. Duvar ve dolgu geometrisi baka bir kat zerine seilen uygun bir lekle izilir. 3. effaf kat lekli olarak izilmi ekil zerine yerletirilerek C noktasnda (ekil 16) yaklak 45+ /2 a yapacak bir kayma yzeyi oluturulur. Logaritmik spiralin merkezi olan O noktas ile B noktas arasndaki dik mesafe llr. 4. Kayma kamasnn arlk vektr, W, ABC alan ile zeminin birim hacim arlnn arpm olarak hesaplanr. ABC alan ekil 16 b deki OAC alanndan ODC ve ADB genlerinin alann kararak elde edilebilir. OAC alan Eitlik (21) den elde edilebilir.

23

OAC =

r12 r22 4tan

(21) (22)
_

W = (OAC ODC ABD)

5. Kayma kamasnn arlk merkezi, G, nin O ya olan yatay uzakl x Buradan,
Mo = W x
M r = Pa y

belirlenir.

(23) (24)
_

ifadesinden y hesaplanr. 6. Aktif bileke kuvvet eitlik (24) dan hesaplanr.

Pa = Mo y

(24)

7. En byk aktif bileke kuvvetin bulunabilmesi iin ilem birka defa tekrarlanr.

ekil 16. Logaritmik spiral kayma yzeyli deneme kamas (Aytekin, 2004)

1.4. stinat Duvarlarnn Stabilitesi

stinat duvarna, genelde etki eden ykler ekil 17daki betonarme konsol istinat duvar zerinde gsterilmitir. Burada duvar yznn yatayla yapm olduu a = 90o duvar arkas zemin yzeyinin yatayla yapm olduu a = 0o ve duvar ile zemin

24

arasndaki srtnme as = 0o ise zeminin duvara yapt itki yataydadr ve derinlie bal olarak gen yayl yk eklindedir.

ekil 17. stinat duvarna etki eden ykler stinat duvarlarnn stabilite hesaplarnda yaplan tahkikler unlardr. 1. Devrilme tahkiki 2. Kayma tahkiki 3. Taban altndaki zemin gerilmelerinin tahkiki Bu hesaplamalarda duvar nndeki zeminin yapaca pasif itki ve arka ampatmana tesir eden yanal toprak itkisi ihmal edilir.

25

1.4.1. Devrilme Tahkiki

stinat duvarnn arkasndaki zeminin ve ilave yklerin meydana getirdii Aktif toprak itkisinden dolay, duvar A topuu etrafnda dnerek devrilme eilimindedir. Bu devrilme, duvar arl ve duvar taban zerindeki zemin arl ile karlanr. Duvar boyutlarna gre duvarn, A noktas etrafnda dnmesine kar koyan kuvvetlerin momentinin, A noktas etrafnda dndren kuvvetlerin momentinden, belli bir gvenlik katsays kadar fazla olmas gerekir.(ekil 18) Buna gre;

GD =

M KA 1.5 2.0 M DA

(26)

MKA = A noktasna gre, devrilmeye kar koyan kuvvetlerin momenti, MDA = A noktasna gre, devirici kuvvetlerin momenti.

ekil 18. Devrilmeye kar stabilite MKA = NG . L1 + Pv . L2 + Nz . L3 MDA = Ph. h 1.5 ( Daneli Dolgularda) 2.0 ( Kohezyonlu Dolgularda) (27) (28)

NG . L1 + Pv . L2 + Nz . L3 GD = Ph .h

26

gerekte duvarn tam gme annda, topua gelen yk en byk deerine ulaacandan, topuk altndaki zemin gecek ve zeminde R gibi bir reaksiyon ortaya kacaktr.
1.4.2. Kayma Tahkiki

Duvara gelen aktif duvar itkisi ayn zamanda, duvar temel zemini zerinde kaydracaktr. Ortaya kan bu kayma kuvveti; tabanla-zemin arasndaki srtnme kuvvetiyle, tabanla zemin arasndaki adezyon kuvvetiyle ve duvar nndeki zeminin pasif itkisiyle karlanacaktr. Duvar nnde, ileride oluabilecek erozyon, yaplabilecek kaz gibi ve buna benzer olaylarn duvara yapaca olumsuz etkileri bertaraf etmek iin Pasif toprak itkis genellikle ihmal edilir. Genelde ortaya kan bu Pk kayma kuvveti (ekil 10). Fk = .N ( Daneli kohezyonsuz zeminlerde) Ve ya Fk = c.N ( Kohezyonlu zeminlerde) Deerlerinin biriyle hesaplanr. Burada; c = Taban zemini iin srtnme katsays (Tablo 6.) = Taban zemininin kohezif mukavemeti ( Tablo 7.) (31) (30) (29)

N : NG + Nz + Pv NG = Duvar arl, Nz = Duvar taban zerindeki zemin arl, Pv = Aktif duvar basncnn dey bilekesi, Ph = Aktif duvar basncnn yatay bilekesi, olmak zere duvarn kayma emniyeti;

FK 1.5 Ph koulunu salamas gerekir. GK =

(32)

27

ekil 19. Duvarn kaymaya kar stabilitesi Tablo 2. Taban zemini iin srtnme katsaylar Taban Zemin Tr ri kum ve akl ( %5ten az siltli ) nce kum ve akl ( %5ten az siltli ) Siltli kum ve akll killi zemin Sert kil ( ancak trnakla izilebilen ) Yar sert kil veya silt Salam kaya ( kaba yzeyli ) Tablo 3 Taban zeminin kohezif mukavemetleri Taban Zemini Tr Hafif bir parmak basnc ile ekil deitiren ok yumuak kil Kuvvetlice parmak basnc ile ekil deitiren yumuak kil Baparmak ile baslnca iz brakabilen orta sertlikte kil ile trnakla izilebilen sert kil C t / m2 1 2 3 s 0.50-0.70 0.40-0.60 0.30-0.50 0.30-0.50 0.20-0.30 0.60

1.4.3. Temel Taban Altndaki Zemin Gerilmelerinin Tahkiki

stinat duvarna tesir eden yklerden dolay, duvarn temel taban altnda meydana gelen zemin gerilmeleri, zemin emniyet gerilmesinden kk olmaldr. (ekil 11 ) Hesaplamalarda duvarn 1m uzunluu dikkate alnacak olursa ve burada; Mo = Duvara tesir eden yklerin O noktasna gre toplam momenti, N = Duvara tesir eden dey yklerin toplam,

28

olmak zere, temel tabannn O orta noktasna gre d merkezlik;

e=

M o N

dir.

(33)

ekil 20. stinat duvarnn temel taban altnda meydana gelen zemin gerilmeleri lb taban geniliine gre;
e lb 6

Kk D Merkezlik durumunda, zemin gerilmeleri

N z max = lb + 6.Mo z emniyet 2 lb N z max = lb 6.Mo > 0 2 lb

(34)

(35)

29

olarak hesaplanr.
lb 6

e>

Byk D Merkezlik durumunda ise, ekme gerilmelerine dayanksz

malzemeler iin;
lb e 2

c=

olmak zere,

. z max = 23cN .

deeriyle hesaplanr.

Byk d merkezlik durumu ancak kaya tr zeminler iin geerli olabilir, bunun dndaki tm zeminler iin, kk d merkezlik durumu verecek ekilde, duvar boyutlarnda deiiklik yaparak hesaplamalara devam edilmelidir.
1.4.4. Duvarlarn n Tasarm

Dayanma duvarlarnn uzun yllardan beri geni uygulamas, eldeki verilere yaklak olarak cevap verebilecek formller ve modeller gelitirilmesi sonucunu getirmitir. rnein, karayollarnda olaan yksekliklerde dayanma duvar yaplmas gerektiinden zemin koullarna nem verilmeden gelitirilmi tablolardan faydalanlmas ngrlmtr. Bu gvenlik saylarnn gereinden ok daha byk tutulmas pahasna yaplmaktadr. Bir arlk duvarnn kesin projesi hazrlanmadan gereince boyutlandrlmas gerekir. Ekonomik ve dengeli boyutlarn seilmesi iin gemi deneyimlerden gelitirilmi formllerin kullanlmas zaman kazandrmaktadr. Duvar projesinde ana kriter H yksekliidir. ekil 21 de bir arlk duvar iin n tasarm boyutlar gsterilmitir.

30

ekil 21. Arlk istinat duvarnda n boyutlar Genellikle yamuk kesitli yaplan arlk duvarlar ekonomi salanmas amacyla krk srtlda yaplrlar. Bu tr duvarda beton donatrsz olduundan oun temelin gvde geniliinden fakl olmamas istenir. Ancak genellikle itici kuvvetler bilekesinin tabann orta 1/3 nden gemesi istendiinden temelin daha geni yaplmas gerekli olmaktadr. ekil 22 da olaan koullarda rastlanan konsol duvarlarda kullanlabilecek boyutlar verilmitir.

ekil 22. Konsol duvarda n boyutlar Aktif basncn uyanmas iin ne doru eilmesi gerekli olduundan duvar yzne nceden ters eilmesi gerekli olduundan duvar yzne nceden ters eim verilmesi uygun olur. Tm dier duvarlarda olduu gibi konsol trde de kuvvetler bilekesinin tabann ekirdei iinde kalmas zorunludur. Bunu salamak iin n ve arka konsol uzunluklar arasnda bulunan

31

2 H2Ka l2 3 l2 + l1 = 4( b + l 2 ) R 4 b + l 2

(36)

bants kullanlarak uygun bir birleim seilebilir. Payandal duvarlarn klavuz boyutlar ekil 23de gsterilmitir.

ekil 23. Payandal duvarn n boyutlar Payandal istinat duvarlarnn projelendirilmesi; devrilme, kayma ve tama gc tahkikleri bakmndan byk lde arlk istinat duvarlarnn projelendirilmesine benzer. Bu duvarn ekonomik olmas iin 7 m den alak olmamas gerekmektedir.
1.4.5. Arlk Duvarnn Projelendirilmesi

Rijit duvarlarda projelendirme ve analiz kk farklar dnda benzer yntemlerle yaplr. ekil 24 de bir arlk duvar ve etkiyen kuvvetler gsterilmektedir. a) Duvar arl yamuk kesitin uygun gen ve dikdrtgenlere blnerek buluna alann malzeme arlyla arplmasyla hesaplanr (W). Sonra O evresinde bu paralarn momentleri de ayr ayr bulunarak toplanr. b) Duvara etkiyen aktif toprak basnc tercihen Coulomba gre hesaplanr. Etkime noktas tabandan H/3 tr. Burada yatay ve dey bileenler Ph = Pa cos(90 + ) (37)

32

Pv = Pa sin(90 + )

(38)

olarak bulunur. c) Yaplacak ilk stabilite incelemesi kayma iindir. Duvar ne iten kuvvetlerin direnen kuvvetler toplamna oran 1,5 ton byk olmaldr. Gsterilen duvarda nce dey kuvvetler toplam (Fz) sonra direnen kuvvetleri yazalm. Fz = Wb + Pv FR = Fz.f + Bc + Pp (39) (40)

direnen kuvvetlerin bulunmasnda srtnme katsays f temel zemininin kayma asndan ve c de kohezyonun dan hesaplanr.
f = tan 2 3

(41)

c' =

2 c 3

(42)

bylece kayma iin salanan gvenlik says Fkara Fsrc FR > 1.5 Ph

F=

(43)

Gvenlik says 1.5 ten kk olmas durumunda boyutlarn deitirilmesi, ya da temel zemininin mekanik zelliklerinin iyiletirilmesi dnlebilir. d) Kaymaya gre gvenliin gereince salanmas halinde hemen her zaman devrilmeye kar gvenlik says istenen deerin zerinde bulunur. Aktif itkini etkime noktas tabandan z ykseklikte bulunmusa devirici moment Mdevir = Ph * z olmaldr. Devrilmeye kar gvenlik says da (44) olacaktr. Kar momentler ise beton arlnn O noktas evresinde toplam etkisi

33

G.S. =

M kara M devir

M w Ph z Pv B

(45)

e) Duvarn kayma ve devrilmeye kar stabilitesinin salanmas yannda istenen taban basnlarnn (max , min ) belirli limitleri amamas, zellikle topuk basnc min in sfr ve daha az bir deer tamamaldr. Bir baka deyile, kuvvetler bilekesinin temel ekirdei dna dmemesi istenir. Bu salamad takdirde topukta zeminden ayrlma eilimi gibi yapay bir durum oluacaktr. Yine O noktas evresinde momentlerin toplam alnarak
Fz . x = M devir

(46)

bilekesinin yeri x bulunduunda

B 2B <x< 3 3

(47)

koulunu salamaldr. Buradan yk eksantriklii e tariflenir. f) ekil 24 de gsterildii gibi duvara etkiyen kuvvetler duvar tabanndan max ve min basnlarn oluturmaktadr. Bunlarn deeri
Fz 6e 1 B*l B

max =
min

(48)

formlnden hesaplanr.

34

ekil 24. Arlk duvarnda kuvvetler

1.4.6. Konsol Duvarn Projelendirilmesi

Konsol duvarn projesinde stabilite yannda betonarme nin ald gerilmelerin kontrol de nem tar. ekil 25 da bir konsol duvarn ald kuvvet ve gerilmeler zetlenmektedir. Bu tip duvarda ekonomi byk nem tadndan zemin zelliklerinin yerinde ve laboratuar deneyleriyle llmesi zorunludur. 1. Konsol duvarlarn projelendirmesinde izlenen admlar aadaki gibi sralamak mmkndr. Zemine ait kayma direnci parametreleri c ve belirlenir. Mmknse kayma kamasnn oluaca blgede kohezyonsuz zemin kullanlr. Duvara gelen yatay ve dey basnlar hesaplanr. 2. Yk faktrleri belirlenir. Kohezyonsuz zeminlerde Rankine kayma kamas iin bu deer minimum 1.7 olarak alnabilir. Yk faktr dolgu cinsine baklmakszn Ka=1.1 ile snrlandrlmaldr. 3. ekil 22 dan n boyutlar seilir. 4. Kritik kesit olarak taban ile konsolun birleim yeri dikkate alnarak kesme kuvvetine gre konsol kalnl, t, hesaplanr. Kesme kuvveti dikkate alnrken yk faktr ile arplmaldr. 5. Konsolun maruz kald momentler belirlenir. Dier bir deyile konsola ait moment diyagram izilir. Bu moment diyagramna gre konsola konulacak donat miktar hesaplanr. Hesaplarda moment deerleri dikkate alnrken yk faktr ile arplmaldr.

35

6. Duvar kaydrmaya alan kuvvetler, devirmeye alan momentler ve duvara di yaplmsa bu ksma etkiyen kuvvetler hesaplanr. Toptan gme olup olmayaca kontrol edilir. 7. Duvar taban srekli bir temel gibi dikkate alarak tama gc belirlenir. Zemin emniyet gerilmesi olarak kohezyonsuz zeminler iin snr tama gcnn yars, c-

zeminleri iin ise 1/3 alnmaldr.

8. Duvar taban altnda oluan gerilme dalm belirlenir. Genellikle duvar nndeki toprak dikkate alnmazken arkasndaki dikkate alnmaldr. Duvarn kendi arl da dikkate alnmaldr. 9. Elde edilen gerilme dalm kullanlarak kritik kesitlerde kesme kuvveti ve moment deerleri hesaplanr. 10. Gerilme dalm diyagram kullanlarak elde edilen kesme kuvveti ve moment diyagramlarndan donat hesab yaplr.

ekil 25. Konsol duvarda kuvvetler

1.4.7. Payandal stinat Duvarlarnn Projelendirilmesi

Payandal dayanma duvarlar stabilite asndan dier tiplere, zellikle konsol duvarlar byk benzerlik gsterir. te yandan, yapsal adan bu tr, hiperstatik oluu nedeniyle tm dierlerinden nemli lde farkldr. ekil 26 da payandal duvarn genel grnm verilmitir.

36

Betonarmenin ald kesme kuvvetleri ve momentler iin tam zm plak teorisinden faydalanarak elde edilebilirse de uygulamada daha ok yaklak yntemlerin kullanm tercih edilmektedir. ekil 26 da gsterildii gibi basitletirilmi yntem gvde plan birim genilikte srekli kiriler olarak kabul eder. Basn diyagram gen ekilli olduundan edeer kiriler duvar ve tabann birleim yeri ve duvar tepesiyle temel arasnda iki ya da nokta seilir. Bu yoldan, basn azaldka donatda azalma salanabilir. Dikkat edilecei gibi dier tip duvarlarda hesaplar birim uzunluk iin yaplrken payandal duvarda komu payandalar merkezleri arasnda yaplacaktr. Srekli kirite alttaki kiriler temele bal olduundan qL2/12 ve qL2/14, gvdedeki kiriler de qL2/9 ve qL2/10 katsaylar ile hesaplanr. Temelde burun bir konsol, topuk ise gvdede olduu gibi srekli kiri kabul edilecektir. Payandalarn kama ekilli T-kiri olarak analizi uygun olur.

ekil 26. Payandal duvarda kuvvetler

1.4.8. stinat Duvarlarnn Drenaj ve Arka Dolgusu

stinat duvar arkasndaki zemin boluklarnn su ile dolmas durumunda zemin itkisine su basnc da eklenir. yi bir drenajla bu ek su basnc engellenmelidir. nce deneli zeminler istinat duvarlarnda byk zemin itkileri dourduklarndan, bu tr zeminlerin arka dolgu malzemesi olarak kullanlmalar ekonomik deildir. deal arka dolgu malzemesi, en ok %5 silt, ince kum ya da kil ieren iri deneli (temiz kaba kum, akl ya da kumlu akl) zeminlerdir. Bu tr drenaja elverili malzeme o yrede pahal ise, daha az malzeme harcayabilmek iin, istinat duvarnn arka yz ile, yatayla en ok 60olik a yapan dzlem arasnda kalan bir kama da kullanlabilir. Byle bir kama iinde yukarda

37

belirtilen elverili dolgu malzemesi kullanlmsa, zemin itkisi btn arka dolgu bu malzeme imi gibi hesaplanabilir.

ekil 27. Yeralt su seviyesinin temel zerinde olmas durumuna ilikin drenaj rnei Arka dolgu olarak ne tr malzeme kullanlrsa kullanlsn, arka dolgu drenaj sorununa gereken nem verilmelidir. Arka dolgu iine ileyen yamur vb. sularn uzaklatrmak iin yeterli bir drenaj sistemi bulunmaldr. Drenaj sistemi arka dolgu malzemesinin geirimliliine baldr. Geirimli arka dolgu durumunda, en az 15cm apl yatayda 1.0-1.5m aralkl barbakanlar (ekil 28 a ) yada bir sra dren borusu ( ekil 28 b ) yeterli olur. Yar geirimli arka dolgu ( az lde ince kum, silt ya da kil ieren zeminler ) durumunda, dren borular ya da barbakanlar ele alarak en az 30x30 cm2 kesitli dey filtre malzemesi eritleri gereklidir (ekil 28 c ). Kil, silt vb. ince deneli arka dolgu durumunda, yeterli bir drenajn salanmas iin, dren borularna ek olarak en az 30cm kalnlkta bir drenaj tabakas (ekil 28 d) gereklidir.

38

ekil 28. stinat duvarlarnda eitli drenaj uygulamalar

1.5. stinat Duvarlarna Etkiyen Statik Ve Dinamik Toplam Zemin Basnlarnn Hesab

Deprem srasnda artan yanal zemin basnlar istinat duvarlarnda harekete neden olur. Duvarn hareketi ve duvara etkiyen basnlar; duvarn altndaki ve arkasndaki zeminin davranna, duvarn ataletine ve oluan deprem hareketinin zelliklerine baldr. stinat duvarlarnn deprem etkisi altndaki davrann incelemek iin eitli deney ve analizler yaplmtr. Byk ounluu arlk tipi istinat duvarlar zerine yaplan bu deney ve analizlerden aadaki sonulara ulalmtr (Kramer,1996). a) stinat duvarlar telenme ve/veya dnme eklinde hareket edebilir. telenme ve dnmenin bykl duvarn dizaynna baldr. Baz istinat duvarlarnda telenme ve/veya dnme engellenebilir. b) Dinamik zemin basnlarnn iddet ve dalmlar duvarn hareket eklinden etkilenir (rnein istinat duvarnn taban etrafnda dnmesi, yatay telenmesi, tepe noktas etrafnda dnmesi). c) stinat duvarna etkiyen maksimum zemin basnc genellikle, duvar zemine doru dndnde veya telendiinde oluur(duvarn atalet kuvveti zemine doru yneldiinde). Minimum zemin basnc duvar zeminden uzaklaacak ekilde dndnde veya telendiinde oluur.

39

d) stinat duvarnn arkasndaki zemin basnc dalm, duvarn hareket ekline gre deiir. Bunun sonucunda bileke zemin basncnn uygulama noktas, duvar arkasnda yukar veya aa doru hareket eder. Bileke zemin basnc; duvar zemine doru hareket ettiinde en yksek, duvar zeminden uzaklatnda en dk deerini alr. e) Dinamik zemin basnlar, duvarn ve zeminin dinamik tepkilerinden etkilenir ve duvar-zemin sisteminin doal frekans civarndaki deerlerde nemli lde artabilir. Ayrca kalc duvar yer deitirmeleri de duvar-zemin sisteminin doal frekansna yakn frekanslarda artar. Dinamik tepkinin etkileri, duvarn farkl blgelerinde sehimlere neden olabilir. Bu durum, temel zemini iine giren istinat duvar iin nemlidir. f) Deprem sebebi ile artan zemin basnlar, gl bir deprem bittikten sonra da duvara etkimeye devam edebilir. stinat duvarlarnn dizayn iin kullanlan genel yntem, deprem srasnda duvara etkiyen ykleri tahmin etmek ve daha sonra duvarn bu ykler altnda stabilitesini salamaktr. Deprem srasnda istinat duvarna etkiyen ykler ok karmak olduundan dinamik zemin basnlar genellikle basitletirilmi yntemler kullanlarak hesaplanr. Bu blmde, dinamik zemin basnlarnn hesaplanmas iin genel olarak kullanlan yntemler anlatlacaktr.
1.5.1. Mononobe-Okabe Yntemi

Okabe(1926), Mononobe ve Matsuo (1929); Coulomb teorisini, depremden dolay zeminde meydana gelen yatay ve dey atalet kuvvetlerini de ierecek ekilde gelitirmilerdir. Bu yntem literatrde Mononobe-Okabe Yntemi olarak gemektedir. Mononobe-Okabe Ynteminde, Coulamb ynteminde yaplan kabuller aynen geerlidir. Bu kabuller altnda, depremden dolay oluan yatay ve dey zemin ivmeleri, Coulombun aktif ve pasif zemin kamlarna etkitilir. Kamaya etkiyen kuvvetlerin dengesinden, istinat duvarna etkiyen toplam zemin basnlar elde edilir. Mononobe-Okabe Ynteminin temel kabulleri unlardr. 1. Duvar deplasmanlarnn mertebeleri duvar arkasnda minimum aktif toprak basnlarn oluturacak kadar byktr.

40

2. Minimum zemin basnlar olutuunda, duvar arkasndaki zemin krlma noktasndadr ve krlma yzeyi boyunca maksimum kayma gerilmeleri oluur. 3. Zemindeki krlma dzlemi duvar topuundan balayarak belli bir ayla oluur. 4. Duvar arkasndaki zemin kamas rijit bir ktle olarak davranr, ktle iindeki yatay ve dey ivmeler sabittir ve duvar taban seviyesiyle ayn bykle sahiptir. 5. Sismik yanal itkinin etki noktas duvar tabandan H/3 kadar yksektedir.
1.5.1.1. Mononobe-Okabe Yntemi ile Toplam Aktif Zemin Basncnn Bulunmas

Aktif durumda, zeminden duvara etkiyen basncn deprem srasndaki maksimum deerine toplam aktif zemin basnc denir. Toplam aktif zemin basnc dinamik ve statik emin basnlarnn toplamdr. ekil 29da kuru, kohezyonsuz bir zeminde oluan aktif zemin kamasna etkiyen kuvvetler gsterilmitir. Duvarn birim uzunluu iin aktif zemin kamasna etkiyen kuvvetler; W = Zemin kamasnn arl, Pat = Toplam aktif zemin basnc, Rat = Gme dzlemi boyunca ki yzey srtnme ve normal kuvvetlerinin bilekesi. Ch.W = yatay yndeki zemin atalet kuvveti ve Cv.W = Dey yndeki zemin atalet kuvvetidir. Burada; ah : Yatay zemin ivmesi katsays g

Ch =

Cv =

av : Dey zemin ivmesi katsays g

ah = Maksimum yatay zemin ivmesi av = Maksimum dey zemin ivmesi g = Yerekimi ivmesi Cv nin iareti depremin dey bileeninin ynne bal olarak deiir.

41

Zemin kamasna etkiyen bu kuvvetlerin oluturduu kuvvet polionu ekil 30da gsterilmitir. Kuvvet poligonundaki kuvvetlerin deyde dengede olmas artndan; Pat.cos(+)-Ch.W-Rat.sin(-)=0 yazlabilir. (49)

ekil 29. Aktif durum iin Mononobe-Okabe ynteminde zemin kamasna etkiyen kuvvetler Burada; = Duvar arka yzeyinin dey ile yapt a = Duvar arka yzeyi ile zemin arasndaki srtnme as (duvar srtnme as), = Gme dzleminin yatay ile yapt a = Zemin isel srtnme asdr.

42

Pat Ch.W Rat (1 Cv ). W

ekil 30. Aktif durum iin Mononobe-Okabe ynteminde kuvvet poligonu

Denklem(49) den; 1 [P at. .cos( + ) C h W sin( )

Rat=

(50)

elde edilir. Kuvvet poligonundaki kuvvetlerin yatayda dengede olmas artndan; Pat.sin(+)+Rat.cos(-)-(1Cv).W=0 elde edilir. Denklem (50), denklem (51)de yerine konulur ise; (1 Cv) 1 + tan . cot( ) . .W cos( + ) tan( + ) + cot( ) (51)

Pat=

(52)

elde edilir.
Ch = arctan 1 Cv

dir. Zemin kamasnn arl;

W=.A(ABC) 1 cos( - ) cos( i) . = ..H 2 . 2 sin( - i) cos 2 .

(53)

43

eklinde yazlabilir. Burada; = Zeminin birim hacim arl, H = stinat duvarnn ykseklii, i = Zeminin st yzeyinin yatay ile yapt adr. Denklem (53), denklem (51)de yerine konulur ise 1 (1 Cv) 1 + tan . cot( ) cos( ) cos( i) . . . Pat= ..H 2 . 2 cos( + ) tan( + ) + cot( ) sin( i) cos 2 elde edilir. Bu denklem, 1 sin( + + ) cos( ) cos( i) . . ..H 2 .(1 Cv). 2 cos( ) sin( i) cos .. cos 2

(54)

Pat

(55)

eklinde dzenlenebilir. Denklem (55); deprem srasnda, yatayla herhangi bir as yapan gme yzeyi ile duvar arka yzeyi arasnda kalan aktif zemin kamasnn istinat duvarna yapt dinamik zemin basnc iin genel ifadedir. c yi maksimum yapan ad asn bulmak iin
dPat =0 d

(56)

ilemi yaplr ise,

X1d tan( i) ad=-+arctan X 2d

(57)

elde edilir (Kramer,1996). Bu denklemde; X1d= tan( i)[tan( i) + cot( )][1 + tan( + + ) cot( )]

(58)

44

X2d=1+ {tan( + + )[tan( i) + cot( )]}

(59)

dir. Denklem (56), denklem (55)de yerine konulur ise, ,istinat duvarna etkiyen toplam aktif zemin basncnn iddeti;
1 Pat= ..H 2 .Kat 2

(60)

eklinde elde edilir. Bu denklemde; Kat= Toplam aktif zemin basnc katsays olup, (1 Cv).cos 2 ( - - ) 2 sin( + ). sin( i) cos . cos 2 . cos( + + ) 1 + cos( + + ). cos(i )

Kat=

(61)

eklinde ifade edilir. Denklem (60)e Mononobe-Okabe Aktif Zemin Basnc Denklemi de denir. Mononobe-Okabe aktif zemin basnc denklemi, hem statik hem de dinamik zemin basnlarnn toplam deerini verir. Eer denklemde Ch=Cv=0 alnr ise Coulombun Statik Aktif Zemin Basnc Denklemi elde edilir. Toplam aktif zemin basnc, dinamik ve statik bileenlere ayrlarak, Pat=Pa+Pad (62)

eklinde ifade edilebilir. Denklemdeki Pat terimi denklem (60) ,Pa terimi de denklem (49) ile hesaplanabilir. Dinamik bileen olan Pad nin, statik bileen Pa ile ayn iaretli olup ve toplam aktif zemin basncn arttrdna dikkat edilmelidir. Mononobe-Okabe ynteminde, Coulomb ynteminde olduu gibi, istinat duvarna etkiyen toplam aktif zemin basnc, zemin kamasna etkiyen kuvvetlerin dengesinden dorudan bulunduu iin zemin basncnn dalm elde edilemez. Ancak genel olarak toplam aktif zemin basncnn,

45

Pat=.z.Kat

(63)

eklinde lineer olarak dald ve uygulama noktasnn yerinin, duvar tabanndan H/3 ykseklikte olduu kabul edilir (Kramer,1996).
1 2 Mononobe-Okabe aktif zemin basnc denkleminde Cv= . Ch alndnda Pat nin 2 3

ortalama %10 civarnda bir deiiklik gsterdii grlmektedir. Buna dayanarak Seed ve Whitman, toplam aktif zemin basnc hesaplanrken dey zemin ivmesinin gz ard edilebileceini nermitir (Seed & Whitman,1970).
1.5.1.2.Zemin st Yzeyinde Dzgn Yayl Yk Olmas Durumunda Mononobe-Okabe Yntemi le Toplam Aktif Zemin Basncnn Bulunmas

Zemin olgu st yzeyinde dzgn yayl q ek yknn olmas durumunda, istinat duvarna etkiyen toplam aktif zemin basnc iddeti (ekil 31); 1 cos .Kat Pat= . .H 2 + qH. 2 cos( i) Denklemi ile hesaplanr (Celep & Kumbasar,1998).

(64)

46

ekil 31. Zemin st yzeyinde dzgn yayl yk olmas durumunda Mononobe - Okabe ynteminde zemin kamasna etkiyen kuvvetler
1.5.2. Steedman Zeng yntemi

Bir psde statik analiz yntemi olarak Mononobe okabe yntemi deprem yknn dinamik karakterini ok uygun bir ekilde hesaba katmaktadr. Ancak, belirli dinamik tepki zelliklerini nispeten daha basit bir ekilde hesaba katmak da mmkndr. Bir istinat duvar arkasndaki dolguda faz fark ve bytme etkileri, sismik zemin basnlarnn basit psdo statik analizi kullanlarak hesaba katlabilir (Steedman ve Zeng, 1990). ekil 31 de gsterilen sabit tabanl konsol duvar gz nne alnz. Tabann, genlii ah olan bir harmonik yatay ivmeye maruz kalmas halinde, duvarn tepesinden z derinliindeki ivme aadaki gibi ifade edilebilir.

ekil 32. Steedman Zeng yntemi iin duvar geometrisi ve notasyon.

47

H z a(z,t) = ah sin w t v s

(65)

sismik duvar basnlarnn yatayla as yapan gen kama iindeki zeminden kaynakland varsaylrsa, z derinliinde katmannn ince elemannn ktlesi, Hz dz g tan

m(z)=

(66)

olur. Burada : arka dolgunun birim hacim arldr. Buradan, duvar zerine etkiyen toplam atalet kuvveti aadaki gibi ifade edilebilir.

Qh = m(z)a (z, t )dz =

0

a h [2H cos w + (sin w sin w )] 4 2 g tan

(67)

Burada , = 2 / vs w: dey olarak yaylan kesme dalgasnn dalga boyu ve = t-H/vs dir. Rijit bir kama eklindeki zel durum iin limit,
H 2 a h a = h W = khW lim(Q h ) max = 2g tan g v s

(68)

burada elde dilen sonu Mononobe Okabe ynteminde varsaylan psdo statik kuvvete edeerdir. Toplam (statik + dinamik) zemin itkisi, kama zerindeki kuvvetleri bileenlerine ayrmak suretiyle elde edilebilir.
Q h ( t ) cos( ) + W sin( ) cos( + )

PAE(t)=

(69)

Toplam zemin etkisinin trevi alnarak da toplam zemin basnc dalm bulunur:
PAE ( t ) k z cos( ) z sin( ) z = + h sin w 1 z tan cos( + ) tan cos( + ) v s

PAE(t)=

(70)

48

(70) eitliinde derinlikle birlikte dorusal olarak artan ve zamanla deimeyen ilk terim, duvar zerine etkiyen statik zemin basncn temsil eder. Bileke statik itki, duvarn tabanndan hz=H/3 kadar yukarda bir noktada statik zemin basn teorisine uygun ekilde etkir. kinci terim de dinamik zemin basncn temsil eder. H/ oranna bal bir ekil ile derinliin dorusal olmayan bir fonksiyonu olarak artar. Dorusal olmayan dinamik basncn tipik bir rnei ekil 32de grlmektedir. Dinamik basn derinlikle birlikte dorusal olmayan ekilde arttndan, dinamik itkinin pozisyonu,

hd=H-

2 2 H 2 cos w + 2H sin w 2 (cos w cos wt ) 2H cos w + (sin w sin wt )

(71)

bantsna gre deiir. ok dk frekansl hareketler (arka dolgu fazda hareket edecek ekilde kk H/) iin dinamik etkinin etki noktas hd=H/3tedir. Yksek frekansl hareketlerde etki noktas ekil 33de iaret edildii gibi daha yukar hareket eder.

ekil 33. kh=0,2 ve H/=0,3 kabul ederek, M-O ve Steedman Zeng yntemleri iin normalize edilmi basn dalmlarnn karlatrlmas (Steedman ve Zeng, 1990) Steedman Zeng (1989) deiik rijitliklerdeki arka dolgularn zemin itkilerinin, psdo-statik analizlerde arka dolgunun kesme dalgas hzlarnn kullanld zaman elde

49

edilenlere yakn olduunu bulmutur. ah[(65) eitliindeki sabit yerine ] derinliin bir fonksiyonu olarak ifade etmek ve (43) integral eitliini tekrarlamak suretiyle, arka dolgu bytme etkileri hesaba katlabilir. Arka dolgu bytmesinin duvar zerine etkiyen ykleri ve bileke zemin itkisinin yksekliini arttracana dikkat ediniz. ah(z,t)nin duvarn tabanndaki girdi hareketten itibaren tepeden iki misli byd yere kadar dorusal olarak arttn varsayarak, Steedman ve Zeng (1990) santrifj testlerinin sonular ile iyi bir uyum ierisinde olduunu gstermitir.

ekil 34. kh=0,2 iin maksimum dnme momenti annda dinamik itkinin yeri (Steedman ve Zeng, 1990)
1.5.3. Deprem Ynetmelii

1998 ylnda yrrle giren Deprem Ynetmelii olarak da biline Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik te toplam zemin basnlarnn, Mononobe-Okabe yntemi ile hesaplanmas ngrlmektedir. Deprem ynetmeliin de, toplam aktif zemin basncnn iddetinin denklem(72)de verilen;
1 Pat = ..H 2 .K at 2

(72)

(72) ve toplam pasif zemin basncnn iddetinin denklem (73)de verilen;

50

1 Ppt = ..H 2 .K pt 2

(73)

ifadeleri ile hesaplanmasn nerilmitir. Deprem Ynetmeliine gre, statik basnca ek olarak deprem srasnda oluan dinamik aktif zemin basncnn dalm;
z Pad (z) = 3K ad .1 .Pv (z) H

(74)

dinamik pasif zemin basncnn dalm;

z Ppd (z) = 3K pd .1 .Pv (z) H

(75)

denklemleri ile hesaplanacaktr. Burada; K ad = K at K a ve

K pd = K pt K p

(76)

(77)

olup Kat denklem (61), Kpt denklem (71)

Ka =

cos 2 ( ) sin( + ). sin( i) cos 2 . cos( + ) 1 + cos( + ). cos(i )

2

(78)

ve

51

Kp =

cos 2 ( + ) sin( + ). sin( + i) cos 2 . cos( ) 1 + cos( ). cos(i )

2

(79)

bulunur. Denklem (61) ve (71)deki as, kuru zeminlerde denklem (52)den su seviyesinin altndaki zeminlerde

F "" = arctg h F v
ile hesaplanr.

Ch = arctg s . 1 C v b

G + e Ch = arctg s G 1 .1 C v s

(80)

Bu denklemdeki yatay zemin ivme katsays; Deyde konsol olarak alan istinat duvarlarnda; C h = 0.2(I + 1)A o yatay dorultuda bina demeleri veya ankrajlarla desteklenmi istinat duvarlarnda; C h = 0.3(I + 1)A o denklemleri ile hesaplanacaktr. Burada; Ao = Etkin yer ivme katsays (Tablo 4), I = Bina nem katsaysdr (Tablo 5) Dey deprem ivme katsays, yatay ivme katsaysnn te ikisi alnacaktr. Ancak yatay dorultuda bina demeleri ile mesnetlenmi bodrum duvarlarnda dey zemin ivmesi ihmal edilebilir. (82) (81)

52

Tablo 4. Etkin yer ivmesi katsays Deprem Blgesi 1 2 3 4 Ao 0.40 0.30 0.20 0.10

Tablo 5. Bina nem katsays Binann Kullanm Amac veya Tr 1.Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde ieren binalar a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar (Hastaneler, dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji retim ve datm tesisleri, vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar, ilk yardm ve afet planlama istasyonlar) b) Toksit, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan maddelerin bulunduu veya depoland binalar 2.nsanlar uzun sreli ve youn olarak bulunduu ve deerli eyann sakland binalar a) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri klalar, cezaevleri, cb b) Mzeler 3. nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb 4.Dier binalar Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar, iyerleri, oteller, bina tr endstri yaplar, vb) Kuru zeminler iin denklem (73) ve (75)de; Pv(z)= .z alnr. (83) 1.4 Bina nem Katsays ( I ) 1.5

1.2 1.0

53

Zemin st yzeyinde q dzgn yayl ek yknn olmas halinde, deprem sonucunda ek ykten dolay meydana gelecek ilave zemin basncnn iddeti aktif durumda; cos H.K at cos( i)

Qat= q.

(84)

pasif durumda; Q pt = q. cos H.K pt cos( i) (85)

denklemleri ile hesaplanr. Ek ykten dolay meydana gelecek ilave dinamik zemin basncnn dalm aktif durumda; z 2q o .K ad 1 . cos H q ad (z) = cos( i) pasif durumda; z 2q o K pd 1 . cos H q pd (z) = cos( i) denklemleri ile elde edilir.
1.5.4. Richards Elms Yntemi

(86)

(87)

Richard ve Elms (1979) arlk duvarlarnn sismik tasarmnda izin verilebilir duvar yer deitirmelerine dayal bir yntem nerilmitir. Bu yntemdeki kalc yer deitirme hesaplamalar balangta sismik stabilite deerlendirmesi iin gelitirilen Newmark n kayan blok yntemine benzer tarzdadr. Richard - Elms ynteminin uygulamas, duvar arka dolgu sistemi iin yenilme ivmesinin deerlendirilmesini gerektirir. ekil 34de gsterilen arlk duvarn gz nne alnz. Aktif kama, arka dolguya doru ynlenmi ivmeye maruz kald zaman, sonuta

54

oluan atalet kuvvetleri arka dolgudan uzaklaacak ekilde etkilenir. Duvar taban zerinde kaydrabilecek byklkteki ivme dzeyine yenilme ivmesi denir. vmenin yenilme ivmesine eit olduu zaman yatay ve dey denge olmasn gerektirir.

ekil 35. Yerekimi ivmesi ve psdo statik ivmeler etkisi altndaki arlk duvar

T = Fh + (PAE ) h
N = W + (PAE ) v (88)

T= N tanb , Fh= ay W/g , (PAE)h=PAE cos(+) ve (PAE)v=PAE sin(+) yer deitirmelerini yaparak , yenilme ivmesi aadaki gibi hesaplanabilir : P cos( + ) PAE sin( + ) a y = tan b AE g W

(89)

Richard ve Elms PAE nin hesaplanmasnda M-O ynteminin kullanlmasn nermitir ( M-O yntemi ay nin bilinmesi gerektiinden (3.40) eitliinin zm iterasyonla elde edilmelidir). Kayan blok analizlerinin sonularn Newmark (1965) ve Franklin ve Chang (1977) ile ayn tarzda kullanan Richard ve Elms kalc blok yer deitirmesi iin aadaki banty nermitir.

55

d kal = 0,087

v 2 max a 3 max a4y

ay a max

0,3

(90)

Burada, vmax = Pik yer hz amax = Pik yer ivmesi ay = Duvar arka dolgu sisteminin yenilme ivmesidir.
1.5.5. Seed ve Whtman Yntemi

Seed ve Whitman (1970), sismik yanal toprak basnc katsaysnn daha kolay bir yntemle hesaplanabilmesi iin amprik bir tasarm yntemi sunar. Seed ve Whitman n ynteminin ana hatlar aadaki gibi aklanabilir; 1. Maksimum dinamik aktif toprak basnc EAE, statik basn ile dinamik basn art bileenlerinin toplam olarak ifade edilir.
1 .K A ..H 2 + E AE 2

E AE =

(91)

2. Dinamik basn art, snrlar ekil 36 da grlen OAB ile verilen zemin kamasna etkiyen atalet kuvveti olarak alnr. Kamann, duvar st kotundan itibaren yatay olarak 3/4H geriye kadar uzad varsaylr. EAE ve EAE,
1 23 H k h 2 4

E AE =

(92)

E AE =

1 2 3 H ( K A + k h ) 2 4

(93)

3. Yanal toprak basncnn dinamik bileeninin duvar tabanndan 0.6H yukarda etkidii kabul edilir. Bylece toplam itkinin etki noktas h;

56

h=

E A + E AE (0.6H) E AE

(94)

4. Krlma kamasnn yeri, yatay ivmenin byklne bal olarak OB ve OC arasnda olabilir.

ekil 36. Kritik yenilme dzleminin belirlenmesinde kullanlan amprik yaklam

1.5.6. Wood Yntemi

Wood (1973), rijit duvarlarn dinamik davrann; sabit, yanal olarak etkiyen ivme altnda, homojen zemin zerinde elastik zmler kullanarak incelemitir. Rijit duvarlar rnek olarak kaya zerine ina edilen fazla ktleye sahip arlk tipi istinat duvarlar, alttan ve stten hareketleri kstlanm bodrum duvarlar verilebilir. Wood un analitik modelini, rijit taban zerine oturan iki rijit duvar arasna yerletirilen zemin oluturur. Duvarlar, birbirini etkilemeyecek kadar uzaa yerletirilmitir. Verilen hareket ivmesinin frekansnn zeminin temel frekansnn yarsndan kk olduu durumlarda dolgu ivmesi ihmal edilmektedir. Wood un modeli ekil 37 da gsterilmitir. Wood yntemine gre istinat duvarna gelen dinamik itkinin hesab u ekilde yaplr: ah Fp g

Peq = H 2 + Burada;

(95)

Peq = Ek dinamik itki

57

= Dolgunun birim arl ah = Maksimum yatay ivme g = Yerekimi ivmesi Fp = Boyutsuz itki faktr olarak verilmitir.

ekil 37. Wood un (1973) rijit istinat duvar modeli (Kramer,1996) Przsz rijit duvar iin, Wood taban etrafnda oluan maksimum sismik momentin hesab iin aadaki ifadeyi sunmutur. ah FM g

M eq = H 3 *

(96)

Burada; Meq= Taban etrafnda oluan maksimum sismik moment FM = Boyutsuz moment faktr Dinamik itki artnn etki noktas aadaki ifadeden tretilebilir.
M eq Peq

h eq =

=H

FM FP

(97)

ekil 38 kullanlarak, itkinin dinamik bileenin etki noktasnn duvar tabanndan 0.63H ykseklikte olduu grlmektedir.

58

Wood un elastisite teorisine dayanan zm dier yntemlere gre daha yksek itki deerleri vermektedir, ancak bir ok problemde ilk yaklam olarak tatminkar bir biimde kullanlabilir.

ekil 38. Deiik geometriler ve zeminin Poisson deerleri iin boyutsuz itki faktr (Wood, 1973 )
1.5.7. Whtman Lao Yntemi

Whitman Liao(1984), Richards Elms modelindeki hatalar istatistiksel bir bak asyla incelemilerdir. Deprem hareketinin karakteristiklerindeki belirsizlikler, istinat duvarnn dalga ynne gre sahadaki yerleimi, dolgu ve temeldeki isel srtnme alar, duvar zemin srtnme as modele dahil edilmilerdir. Whitman ve Liao, deprem hareketinde dey zemin ivmesi olmasa bile, kinematik artlar salamas iin yatay zemin hareketinden doacak dey zemin hareketi ve ivmenin etkisini, rijit plastik modeldeki belirsizlikleri, duvarn dnme hareketini de zmlemelerine dahil etmilerdir. Bylece gvenlik faktrleri kendiliinden modelin iine eklenmitir. Tasarm ivmesi olan N u ekilde hesaplanr.
N 1 DA = 0.66 ln 2 A 9.4 V

(98)

59

yukardaki denklem, belirlenen yer deitirmenin %5 alma olaslna gre hesaplanmtr. Hesaplanan N deerinin kullanm Richards Elms yntemiyle ayndr. Whitman ve Liao, yntemleriyle hesaplanan duvar boyutlarnn Richards Elms yntemiyle karlatrldnda daha az olduundan bahsederken, bu konuda daha fazla almann gerektiini eklemilerdir.
1.5.8. Nadm Whtman Yntemi

Nadm Whtman(1983), Mononbe Okabe ve Richards Elms yntemlerinin zeminin ivme bytmesini gz ard ettiini; duvarn ivme bytmesi altnda daha fazla dinamik basn ve yer deitirmeye maruz kaldklarn belirtir. Nadim ve Whitman n almalarnda, deprem hareketinin harmonik fonksiyon ve gerek kaytlar olarak tantld sonlu elemanlar zmlemeleri rijit duvar kabulyle karlatrldklarndan ivme bytmesini ve beraberinde basn artlarn ortaya koyarlar. Nadim ve Whitman, ivme bytmesini mevcut tasarm kriterlerini nermitir: 1. Dolgunun birinci salnm frekans olan f1, denklem (99) yardmyla hesaplanr. Burada Vs kayma dalgas hz(m/s) ve H, zemin tabaksnn yksekliidir. Seilen.tasarm depreminin hakim frekans olan f, ayrca seilir.
Vs 4H

f1 =

(99)

2. f/f1, 0.25ten kkse yer ivmesi bytmesi ihmal edilir. f/f1 deeri 0.5 yaknndaysa, maksimum yer ivmesi, A, ve maksimum yer hz, V, %25-%30 arttrlr. f/f1 0.7 ile 1 arasndaysa A ve V %50 arttrlr. 3. Yeni A ve V deerleri Richards Elms ynteminde yer hareketi parametreleri olarak kullanlr. Nadim ve Whitman ayrca hareket sonunda kalc ek basn miktarnn statik basn miktarnn %30una kadar varabileceini belirtmilerdir.

60

1.5.9. Eurocode 2004 Yntemi

stinat yaplar, deprem esnas ve sonrasnda ciddi yapsal hasar grmeksizin ilevlerini yerine getirmeleri iin gelitirilen yntemlerden birisidir. Yar-statik analiz ynteminde sismik etki, arln bir sismik katsay ile arpmna eit olan yatay ve dey bir ift statik kuvvetle temsil edilir. Dey sismik kuvvet aa veya yukar olmak zere en gayr mnasip durumu retecek ynde alnacaktr. Bu gibi edeer statik kuvvetlerin iddeti, belli bir deprem blgesi iin, kabul edilebilir ve seilen yapsal zmn msaade ettii kalc deplasman miktarna baldr. zel almalarn bulunmad durumlarda, yatay (kh) ve dey (kv) sismik katsaylar aadaki gibi alnabilir.

kh =

S r

(100)
a vg ag > 0 .6
(101)

k v = 0.5k h eer
Dier trl

k v = 0.33k h Burada, a = A tipi zemin yzeyinde tanml tasarm ivmesinin, yerekimi ivmesine oran. r = stinat yapsnn tipine bal bir deer Tablo 6. Yatay sismik katsay kh hesabnda kullanlacak r deerleri (Eurocode-2004) stinat yapsnn tipi Enfazla d r = 300..S deplasmana msaade eden serbest arlk duvarlar Enfazla d r = 200..S deplasmana msaade eden serbest arlk duvarlar Esnek betonarme duvarlar, ankrajl veya desteklenmi (braced) duvarlar, dey kazklara oturan betonarme duvarlar, tutulmu bodrum duvarlar ve kpr kenar ayaklar 1 r 2

(102)

1.5

10 m yi gemeyen duvarlarda sismik katsay duvar boyunca sabit alnacaktr. Kavramsal olarak r faktr, en byk kalc deplasman tahdidini veren ivme deeri ile limit denge

61

durumuna kar gelen ivmenin oran olarak tanmlanr. Dolaysyla, daha byk deplasmanlar tolere edebilen duvarlar iin r faktr byktr. 10 m den yksek duvarlar iin r faktr, bir boyutlu dey ilerleyen dalgalar iin bir serbest-alan analizi (free-field) yaplp yap ykseklii boyunca en byk yatay zemin ivme deerlerinin ortalamas alnarak arpan iin daha iyi bir deer elde edilebilir. stinat yapsna etkiyen toplam tasarm kuvveti Ed
Ed = 1 * (1 k v )K.H 2 + E ws + E wd 2

(103)

ifadesi ile verilir. Burada, H = Duvarn ykseklii Ews = Static su kuvveti Ewd = Hidro-dinamik su kuvveti * = Zemin birim hacim arl K = Toprak basnc katsays (statik + dinamik) kv = Dey sismik katsay Toprak basnc katsays aadaki Mononobe-Okabe formllerinden aktif durum iin:
' d ise

K=

sin 2 ( + d' ) sin (d' + d ) sin (d' ) cos sin 2 sin ( d ) 1+ sin ( d ) sin ( + )
2

(104)

' > d ise

sin 2 ( + ) K= cos sin 2 sin ( d )

Pasif durum iin (zemin ve duvar arasnda srtnme ihmal edilirse)

(105)

62

K=

sin 2 ( + d ) sin( d ). sin( d + ) cos . sin 2 . sin( + ) 1 sin( + ). sin( + )

2

(106)

eklinde hesaplanabilir. Yukardaki ifadelerde, d zeminin tasarm kayma as olup

d' = tan 1

tan

(107)

ifadesi ile belirlenir. and ekilden grlecei zere, srasyla, duvar srtnn ve dolgu yzeyinin yataya eimleridir. d zemin ve duvar arasndaki tasarm srtnme as olup

d = tan 1

tan

(108)

ile hesaplanr. Toprak basnc katsays zeminde bulunan su seviyesine gre deikenlik gsterir. Eer su seviyesi istinat duvarnn altnda ise; : zeminin birim hacim arl, Ewd: 0

tan =

kh 1 kv

(109)

Eer su seviyesi altnda dinamik olarak geirimsiz zemin var ise;

* = - w , ve Ewd = 0

tan =

kh w 1 kv

(110)

Eer su seviyesi altnda kalan dinamik olarak (yksek derecede) geirgen zemin ise;

* = - w , ve Ewd = 0
Ewd = 7 k h w H '2 12

(111) (112)

tan =

d kh w 1 kv

eklinde hesaplanr.

63

ekil 39. Toprak basnc katsaylarnn hesabnda kullanlan alar iin kurallar

2. YAPILAN ALIMALAR 2.1. almalarda Kullanlan Programn Tantm Bu alma esnasnda gelitirilen program ile istinat duvarnn maruz kald tehlikelerden olan a) Kayma, b) Devrilme ve c) Zemin basncnn emniyet snrn amas durumlar deiik duvar boyutlar ve maruz kald ykler ile deien arazi artlar, zemin zellikleri bakmndan kontrol yaplarak tehlikelere kar yeterli gvenlie sahip tasarma imkan veren bir bilgisayar program gelitirilmitir. Programda seilen istinat duvar iin deprem olmas durumunda veya deprem olmamas durumunda ayr ayr tasarm gerekletirebilmek mmkndr. Programn almasnda veri girii ekrandan veya data dosyalar oluturularak yaplabilir. Verilerin giri sralamas u ekilde olumaktadr. lk olarak istinat duvarnn eleman says girilir. Her bir elemana ait ke saylar girilir. Her elemann birim hacim arl srasyla girilir. ( duvar arkasndaki zemin tabakasnda su olan ksmda batk birim hacim arlk kullanlr) Elemanlarnn ke noktalarnn X ve Y koordinatlar yazlr. Duvar arkasndaki tabaka says girilir. Duvar arkasndaki tabakann veya tabakalarn yzeyden itibaren z koordinatlar girilir. Duvar zerinde srarj yk varsa deeri girilir. Duvar arkasndaki tabaka veya tabakalarn her birinin zemin zellikleri girilir.( , , , , n, veya d ) Duvar arkasnda zeminde su olmas durumunda suyun birim hacim arl girilir. Deprem hesabnda kullanlmak zere etkin yer ivme katsays, yap nem katsays ve Eurocode- 2004 ynteminde kullanlmak zere istinat yapsnn trne gre deiken olan r deeri girilir. Ele alnan duvara ilikin veriler girildikten sonra programn altrlmas ile duvarda oluacak kuvvetlerin ve momentlerin byklkleri, kayma ve devrilme tahkikleri

65

esnasndaki gvenlik saylarndaki deiim, istinat duvarnda oluan eksantrikliin mertebesi, temel n ve arkasnda meydana gelen zemin gerilmeleri ve deprem yk gz nne alnd taktirde bunlarda meydana gelecek deiimler tespit edilebilir. 2.2. Yaplan Saysal Analizler Bilgisayar program kullanlarak aada ekil 40 verilen zelliklere sahip bir konsol tipi betonarme istinat duvarnn zemin ve deprem etkilerine gre davran incelenmitir. Seilen duvara ait zemin zellileri ve duvar boyutlar ekil zerinde belirtilmitir. Yaplan bu uygulamada srtnme katsays olan s = 0.55, betonun birim hacim arl beton= 24 kN / m3, dinamik durumda hesaba katlmak zere etkin yer ivme katsays A0 = 0.40 ve yap nem katsay I=1.0 olarak alnmtr.

ekil 40. 1 No lu analize ait betonarme istinat duvar tasarm Yukarda ekil 40da konsol tipi bir istinat duvar verilmektedir. Verilen bu analizin sonular ve elde edilen veriler program kts olarak Ek 1 de verilmitir.

66

ekil 41. 2 No lu analize ait arlk istinat duvar tasarm

Yukarda ekil 41de arlk tipi bir istinat duvar verilmektedir. Arlk duvarnn arkasndaki zeminin etkisinden ve kendi arlndan dolay maruz kald ykler etkisinde gerekli tahkikler yaplarak duvarn depremli ve depremsiz durumdaki davranlar sonucu deviren ve kar koyan momentlerin deiimi, gvenlik saylarndaki deiimler aada tablo 7 de verilmitir. Tablo 7. 2 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 270,00 75,00 495,00 125,00 148,50 270,00 35,00 0,13 3,96 1,98 113,33 66,67 Dinamik Durum 270,00 149,97 495,00 348,44 148,50 270,00 258,44 0,96 1,42 0,99 331,60 ekme Eurocode-2004 270,00 121,93 495,00 304,83 148,50 270,00 214,83 1,29 1,62 1,22 255,56 ekme

67

ekil 42. 3 No lu analize ait konsol istinat duvar tasarm

Yukarda ekil 42de konsol tipi bir istinat duvar verilmektedir. Bu duvarn maruz kald ykler etkisinde davranlar incelenmi ve gerekli tahkikler depremli ve depremsiz durumdaki davranlar ayr ayr incelenmi ve meydana gelen momentler ile gvenlik saylarndaki deiim aada tablo 8de verilmitir. Tablo 8. 3 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 405,72 128,0 1284,35 276.0 223,15 430,72 25,30 0,06 4,65 1,74 92,22 80,07 Dinamik Durum 405,72 163,06 1284,35 509,09 223,15 430,72 207,79 0,48 2,52 1,13 136,01 36,27 Eurocode-2004 405,72 208,10 1284,35 624,29 223,15 730,72 322,99 0,75 2,06 1,07 163,66 8,63

68

ekil 43. 4 No lu analize ait konsol istinat duvar tasarm Yukarda ekil 43 de konsol tipi bir istinat duvar verilmektedir. Verilen bu duvarn arkasndaki zemin tabakasnda bulunan yeralt su seviyesindeki deiim ile duvar arkasnda meydana gelen yanal zemin basnlarndaki deiim depremli ve depremsiz durumlar iin ayr ayr incelenmitir. Yeralt su seviyesi temelden balayarak 1m ykselerek meydana gelen deiim aadaki ekillerde gsterilmitir. Yeralt su seviyesinin altnda ve stnde bulunan zemin tabakalarnn zellikleri ayndr.
Yatay Gerilme (kN/m2) 0 0 1 Duvar Ykseklii(m) 2 3 4 5 6
Hw 0m Hw 2m Hw 4m Hw 1m Hw 3m Hw 5m

10

20

30

40

50

60

70

ekil 44. 4 No lu analiz sonucunda statik durumda su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede ki deiim

69

Yatay Gerilme (kN/m2)

0 0 1
Duvar Ykseklii(m)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150

Hw 0m Hw 2m Hw 4m

Hw 1m Hw 3m Hw 5m

2 3 4 5 6

ekil 45. 4 No lu analiz sonucunda dinamik durumda su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede ki deiim
Yatay Gerilme (kN/m2)

0 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 110
Hw 1m Hw 3m Hw 5m

Hw 0m

1
Duvar Ykseklii(m)

Hw 2m Hw 4m

2 3 4 5 6

ekil 46. 4 No lu analiz sonucunda eurocode - 2004 durumda su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede ki deiim

70

ekil 47. 5 No lu analize ait konsol istinat duvar tasarm Yukarda ekil 47de konsol tipi bir istinat duvar verilmektedir. Verilen bu duvarda zemin koullar, zellikleri, duvar ykseklii ve temel genilii ayn kalmasna karn blgenin deprem derecesine gre deikenlik gsteren etkin yer ivme katsays ile yap nem katsaysnn deimesi durumunda duvarda meydana gelen deiimler incelenmi ve elde edilen sonular aadaki tablolarda verilmitir. Tablo 9 da ektin yer ivme katsays A0: 0.40 ve yap nem katsays I: 1.0 olduu durum iin. Tablo 9. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 163,06 840,48 431,13 186,12 358,40 247,45 0,69 1,95 1,14 182,45 ekme Eurocode-2004 338,40 174,33 840,48 522,98 186,12 358,40 339,30 0,95 1,61 1,07 226,84 ekme

71

Tablo 10 da ektin yer ivme katsays A0: 0.30 ve yap nem katsays I: 1.0 olduu durum iin. Tablo 10. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 145,80 840,48 372,91 186,12 358,40 189,23 0,53 2,25 1,28 160,56 18,64 Eurocode-2004 338,40 149,58 840,48 448,73 186,12 358,40 265,05 0,74 1,87 1,24 189,56 ekme

Tablo 11 de ektin yer ivme katsays A0: 0.20 ve yap nem katsays I: 1.0 olduu durum iin. Tablo 11. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 202,20 129,30 840,48 317,09 186,12 358,40 133,41 0,37 2,65 1,44 139,63 39,57 Eurocode-2004 202,20 129,35 840,48 388,04 186,12 358,40 204,36 0,57 2,17 1,44 166,23 12,97

72

Tablo 12 de ektin yer ivme katsays A0: 0.10 ve yap nem katsays I: 1.0 olduu durum iin. Tablo 12. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 113,53 840,48 263,58 186,12 358,40 79,90 0,22 3,19 1,64 119,56 59,64 Eurocode-2004 338,40 112,56 840,48 337,69 186,12 358,40 154,01 0,43 2,49 1,65 147,35 31,85

Tablo 13 de ektin yer ivme katsays A0: 0.40 ve yap nem katsays I: 1.2 olduu durum iin. Tablo 13. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 170,06 840,48 402,59 186,12 358,40 218,91 0,61 1,57 1,09 171,69 7,51 Eourocode2004 338,40 174,18 840,48 380,19 186,12 358,40 196,51 0,55 2,21 1,07 163,29 15,91

73

Tablo 14 de ektin yer ivme katsays A0: 0.30 ve yap nem katsays I: 1.2 olduu durum iin. Tablo 14. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 150,78 840,48 352,06 186,12 358,40 168,38 0,47 2,39 1,23 152,74 26,46 Eurocode-2004 338,40 149,45 840,48 326,21 186,12 358,40 142,53 0,40 2,58 1,25 143,05 36,15

Tablo 15 de ektin yer ivme katsays A0: 0.20 ve yap nem katsays I: 1.2 olduu durum iin. Tablo 15. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Kaymaya kar koyan kuvvet Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar gvenlik Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 186,12 358,40 28,65 0,08 3,96 1,89 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 132,43 840,48 303,57 186,12 358,40 119,89 0,33 2,77 1,41 134,56 44,64 Eurocode-2004 338,40 129,24 840,48 282,09 186,12 358,40 98,41 0,27 2,98 1,44 126,50 52,70

74

Tablo 16 de ektin yer ivme katsays A0: 0.10 ve yap nem katsays I: 1.2 olduu durum iin. Tablo 16. 5 No lu analiz sonular Statik Durum Toplam dey arlk Toplam aktif kuvvet Kar koyan moment Deviren moment Devrilmeye kar gvenlik Kaymaya kar koyan kuvvet Kaymaya kar gvenlik Tabandaki toplam dey yk Temel taban ortasndaki moment Eksantrisite Tama Gc Max Gerilme Denetimi Min Gerilme 338,40 98,47 840,48 212,33 3,96 186,12 1,89 358,40 28,65 0,08 100,34 78,86 Dinamik Durum 338,40 114,98 840,48 257,06 3,27 186,12 1,62 358,40 73,38 0,20 117,12 62,08 Eurocode-2004 338,40 112,47 840,48 245,49 3,42 186,12 1,65 358,40 61,81 0,17 112,78 66,42

ekil 48. 6 No lu analize ait konsol istinat duvar tasarm(:280,:300,:320, :340) Yukarda ekil 48de konsol tipi bir istinat duvar verilmektedir. Verilen bu analizde duvar ykseklii, temel genilii, zeminin birim hacim arl ve etkin yer ivme katsays ile yap nem katsays ayn kalmasna karn zemin zeliklerinden bir olan isel srtnme a snn deiimi ile duvar arkasnda meydana gelen toplam aktif kuvvetteki deiim durumu incelenmi ve elde edilen sonular aada ekil 49 da verilmitir.

75

Aktif Kuvvet (kN/m)

70 26 90 110 130 150 170 190

28

Statik Dinamik Eurocode-2004

sel Srtnme As

30

32

34

36

ekil 49. 6 No lu analiz sonucunda isel srtnme as ile yatay gerilmenin deiimi

ekil 50. 7 No lu analize ait konsol istinat duvar tasarm Yukarda ekil 50de konsol tipi bir istinat duvar verilmektedir. Verilen bu analizde temel genilii, zemin zellikleri ve etkin yer ivme katsays ile yap nem katsays ayn kalmasna karn duvar yksekliindeki deiimi ile duvar arkasnda meydana gelen yatay gerilmelerdeki deiim durumu incelenmi ve elde edilen sonular aadaki ekil 51 de verilmitir.

76

Yatay Gerilme (kN/m2)

0 0

10

20

30

40

50

60
Statik

70

Duvar Ykseklii(m)

Dinamik

Eurocode-2004

ekil 51. 7 No lu analiz sonucunda duvar ykseklii ile yatay gerilmenin deiimi

3. BULGULAR VE RDELEME stinat yaplar gerek evlerin gerekse derin kazlarn stabilitesini salamak amacyla eitli ekillerde yaplrlar. stinat duvarlar projelendirilirken yapya etki eden birok etkenin ayn anda dnlmesi ve bilinmesi gerekmektedir. Bu etkenler; Duvar arkasndaki zeminin zellikleri Toplam zemin basnlar Duvar arkasndaki su seviyesi Duvarn yapld blgenin karakteristik deprem zellikleri

Gz nne alnarak zm yaplmal, nk bu etkenlerden herhangi birinin unutulmas veya dikkate alnmamas sonucu yap hem ekonomik hem de istenilen salamlkta projelendirilemez ve zaten maliyetleri olduka yksek olan bu yap elemanlarnda lzumsuz salamlkta, gayri ekonomik zmler ile gereki olmayan sonular ortaya kacaktr. Duvar zere etki eden yklerden biri olan deprem durumunun incelendii 2 nolu analizi ele alalm. Bu analizde bir arlk tipi istinat duvar tasarlanm ve hesab yaplmtr. Bu duvar hesab yaplrken duvar sadece statik durum gz nne alnp depremli durum dnlmeden zm yaplrsa duvar bu durumda zerine gelen ykleri emniyetli snr iinde tarken bir deprem durumunda oluan sismik etkiler sonucu oluan ilave kuvvetler etkidii zaman duvar etkiyen bu kuvvetleri emniyetli snr iinde tayamad ve gvenlik saylarnda nemli derecede azalmalar meydana geldii grlmtr. Statik durumdaki gvenlik saylar depremli durum gvenlik saylar ile karlatrld zaman deprem ynetmeliine gre yaplan hesapta devrilmeye kar gvenlik saysnda %64, eurocode - 2004 durumuna gre yaplan hesapta devrilmeye kar gvenlik saysnda %59 azalma ve deprem ynetmeliine gre yaplan hesapta kaymaya kar gvenlik saysnda %50, eurocode - 2004 durumuna gre yaplan hesapta kaymaya kar gvenlik saysnda %38 azalmalar meydana gelirken tama gc asndan temelde her iki durumda da negatif gerilme meydana geldii iin tama gc denetimini de salamamaktadr. Byle durumlarda duvar projelendirilirken ek yklerde dikkate alnarak daha gereki zmler yaplmaldr. 4 no lu analizde duvar arkasndaki zeminin ierisindeki yeralt su seviyesindeki deiim ile yatay gerilmede meydana gelen deiim incelenmi ve yaplan hesaplarda bu

78

statik durumda %117, deprem ynetmelii durumunda %137 ve eurocode 2004 durumunda ise %114 kadar yatay gerilmede art meydana gelmitir. Yaplacak hesaplamalarda duvar arkasndaki su seviyenin yerinin tespiti ve zeminin niteliine gre deikenlik gsteren isel srtnme asnn belirlenip hesabn bu seviye ve aya gre yaplmas gerekmektedir. Yaplan analizde grld zere yeralt su seviyesindeki deiim duvara etki eden yatay gerilmeleri hem depremli hem de depremsiz durumda artrmaktadr. 5 no lu analizde deprem blgelerine gre deikenlik gsteren etkin yer ivme katsaylar ile yapnn kullanm amac veya trne bal olarak deien yap nem katsaylarndaki deiiminin duvar zerindeki etkileri incelenmitir. Yaplan hesaplamalarda deprem derecesi azaldka deprem ynetmenlii durumunda devrilmeye kar gvenlik saynda %63, kaymaya kar gvenlik saysnda %43 artma meydana gelirken tama gc asndan temelde her iki durumda da negatif olan gerilme deprem derecesi azaldka pozitif deer almaktadr. Bu katsaylarn duvar zerinde nemli derecede etkili olduklar ve duvar yaplrken hesaplamalarda mutlaka bu deerlerinde gz nnde tutulmas gerekmektedir. 6 no lu analizde duvar arkasnda bulunan zemin isel srtnme asndaki deiim ile duvarda meydana gelen toplam aktif kuvvetteki deiim incelenmitir. Duvar arkasndaki zeminin isel srtnme as : 280 den : 340 kt zaman statik durumda %21, deprem ynetmeliinde %19 ve eurocode - 2004 durumda ise toplam aktif kuvvette %20 azalma meydana gelmitir. Kullanlan zeminin isel srtnme as arttka hem depremli hem de depremsiz durumda aktif kuvvette azalma meydana gelmektedir. 7 no lu analizde ise duvar yksekliinde deiimin duvara etki eden yatay gerilmede meydana getirdii deiim incelenmitir. Duvar ykseklii arttka yatay gerilme depremli durumda statik durumdaki deerden %44 daha fazla olduu grlmtr. Analiz sonularndan da grld zere duvar ykseklii arttka duvar zerine gelen gerilmede de art meydana gelmektedir. Yaplan btn bu analizler sonucun da bir duvar tasarlanrken duvara gelebilecek tm ykler ve etkiler gz nne alnarak projelendirme yaplmaldr. Aksi taktirde yaplacak duvar ilevini gerekletirmez.

4. SONULAR VE NERLER Yaplan almada temel demesine dey olarak bal bir gvdeden oluan betonarme istinat duvarlar veya arlk tipi istinat duvarnn tasarmn yap ; kayma, devrileme ve zemin basncnn emniyet snrn amas gibi tehlikelere maruz kalmayacak ekilde deprem etkilerini gz nne alarak veya almadan gerekletiren bir bilgisayar program oluturulmutur. Yukarda belirtilen analizler yaplm ve u sonulara varlmtr. a) stinat duvarnn tutaca dolgu veya yarma ykseklii ok nemlidir. Tutulmak zorunda olunan dolgu ve yarma ykseklii arttka inaa edilecek yapnn kesitleri de artmakta, azaldka inaa edilecek kesitler de azalmaktadr. b) stinat duvarnn arkasndaki zeminle yapm olduu as arttka istinat yapsna etkiyecek yanal toprak basnc da artmaktadr. Ayrca duvarla dolgu arasndaki srtnme as da duvar arka ampatmana etkiyecek dolgudan kaynaklanan dey kuvvetlerde de azalmaya veya artmaya neden olmaktadr. c) Kohezyonlu zeminlerde istinat yapsnn kaymaya kar emniyetini salamak dier tr zeminler gre ok daha kolaydr. Ancak bu tip zeminlerde yapnn tabakalar halinde kaymas sz konusu olacandan toptan gme olaynn oluma ihtimali daha yksektir. Bu sebeple kohezyonlu zeminlerde duvar arkas drenaj daha byk bir nem kazanr. d) stinat duvarlar tasarlanrken duvar arkasnda kullanlacak dolgunun yanal hareket miktar, dolgunun zellikleri, duvar ataleti, duvar malzemesinin rijitlii, temel zemini zellikleri ve duvarn yapld blgeye gre deikenlik gsteren sismik parametreler istinat duvarlarna gelen yanal basnlarn miktarn ve dalm etkileyen unsurlara gre tasarlanmaldr. e) Duvara etki eden kuvvetler statik durumda btn deprem blgelerinde ayn iken deprem srasnda duvara etkiyen kuvvetler deprem blgelerine bal olarak deien etkin yer ivme katsaylarnn deimesiyle deikenlik gsterir. Bu deikenlik deprem riski ok olan blgede ok deprem riski az olan blgede azdr. Yapm tasarlanan istinat duvar eer yaplacak blgenin depremden derecesi yanl alnrsa deprem srasnda oluacak gerilmelerle tasarmda kullanlan gerilmeler arasnda

80

fark olacandan duvar bu etkiye kar kayamayarak yklabilir. Bu nedenle tasarm srasnda deprem blge katsaysna gre deikenlik gsteren etkin yer ivme katsays ile yap nem katsaylarna hassasiyetle nem verilmelidir. f) Duvar arkasnda bulunan zemin tabakasnn isel srtnme as arttka zeminin duvar zerinde etkilerindeki yatay gerilmelerde azalma, duvarn devrilme ve kaymaya kar gvenlik saylarnda artma, eksantriklikte ekirdek merkezine yaklamakta ve duvar tabannda meydana gelen gerilmelerde azalma meydana gelmektedir. g) Yeralt suyunun istinat duvar zerinde byk etkisi olmaktadr. Su seviyesi tabandan itibaren ykseldii zaman duvar zerine etkiyen yatay kuvvette hem statik hem de dinamik durumda art meydana gelmitir. Bu nedenle, kaymaya ve devrilmeye kar gvenlik says azalrken gvdedeki eilme gerilmeleri artmtr. h) stinat duvarnn sismik tasarm genellikle sismik basnlara veya izin verilebilir yer deitirmeler dayanr. Sismik basnlara dayal yaklamda, depremden ileri gelen duvar basnlarn veya evreleyen zeminde yenilmeye neden olmadan bu basnlara direnecek ekilde tasarlanr. zin verilebilir yer deitirme yaklamnda duvar, depremden kaynaklanan kalc yer deitirmelere nceden belirlenen izin verilebilir yer deitirmeyi amayacak ekilde tasarlanmaldr. i) Bir istinat duvarnn sismik performans deprem srasnda o duvar zerine etkiyen toplam basnlara (yani; statik ve dinamik basnca) baldr. Buna gre, duvarda hasar olumas iin gerekli dinamik basnlarn dzeyi, depremden nce var olan statik basnlarn dzeyine baldr. Bu nedenle, bir istinat duvarnn davrannn analizi iin nce statik artlar altnda davrannn incelenmesi gerekir. Bir betonarme istinat duvar tasarlanrken kayma, devrilme, zemin basncnn emniyet snrn amamas, beton basncnn emniyet snrn amamas ve toptan gme tehlikelerine kar koyabilmesi amalanmaktadr. Tasarmn ilk aamas boyutlandrmadr. nce belirli tecrbelere dayanarak veya litaratrde verilen lnlendirme kriterlerine gre bir boyut seilir. Daha sonra bu seilen boyutun srasyla u tahkikleri salayp salamad kontrol edilir: Kayma Tahkiki, Devrilme Tahkiki, Taban Basnc Tahkiki, Toptan Gme Tahkiki ve Beton Gerilme Tahkiki. Bu almada varlan sonular nda tasarlanan istinat duvar su tablasnn en yksek durumu iin tasarlanmal veya su tablasnn belirli bir seviyenin zerine kmasn engelleyecek drenaj sistemleri yerletirilmeli. Ayrca duvarn arkasndaki yeralt suyunun

81

varl yanal zemin basncn nemli lde arttrabilir. Her zaman gz nnde bulundurulmas gereken zelliklerden biride duvar yksekliinin fazla olduu istinat duvarlarnda mutlaka depremden doacak ilave etkiler gz nne alnmal; lkemizin deprem kua zerinde bulunan lkelerden biri olduu asla unutulmamaldr. stinat duvarlarnn hesab yaplrken genellikle depremden dolay yapya gelecek ilave etkiler dikkate alnmamaktadr. nk bu hem ek bir maliyet getirmekte hem de hesaplar gletirmektedir. Ancak inaat sektrndeki ilerlemeler gz nne alndnda ve yaplarn byklkleri dnldnde deprem kuvvetlerini de hesaba katmann ne kadar gerekli olduu ortaya kmaktadr. stinat duvarlarnn tasarm esnasnda amacmz emniyetli tarafta kalmak kouluyla en ekonomik zm elde etmek olmaldr. Kaz, dolgu ve duvar malzemesi asndan en ekonomik zm deiik verilerden elde edilen bulgularn karlatrlmasyla bulabiliriz.

5. KAYNAKLAR

Aytekin, M., 2004. Deneysel Zemin Mekanii, 2. Bask, Teknik Yaynevi, Ankara. Bozda, ., 2001. stinat Yaplarnn Dinamik Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dal, zmir. Braja, M., D., 2000. Fundamentals of Geotechnical Enginnering, California State University, Sacramento. Celep, Z.,ve Kumbasar, N., 1998. Betonarme Yaplar, Sema Matbaaclk, stanbul, 291328. Civil Enginnering Lode of Practice Cp2, Earth Retaining Structures, Institute of Structural Enginnering, London, 1951. (Now Soperseded by BS 8002:1994). Clayton, C.,R.,I., and Symans, I.,F., 1992. The Pressure of Compacted Fill on Retaining Walls, (Technical Note), Geotechnique. Coulomb, K., 1967. and Peck, R., B., Soil Mechanics in Enginnering Practice, 2nd ed., Wiley, New York. alan, O., A Model Study On The Seismic Behavior Of Gravity Retaining Walls, Ph.D Dissertation Middle East Technical Univesity, Ankara, 1999. Damar, N., 1993. Toprak Dolgu Barajlara ve stinat Duvarna Gelen Deprem Etkisi, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dal, stanbul. Dzgn, M., naat Mhendisleri Odas zmir ubesi, stinat Yaplar, zmir, 1989. Elms, D.G., Richards, R. Jr., 1990. Seismic Design Of Retaining Walls, Design and Performance Of Eart Retaining Structures, ASCE, Geotechnical Special Publication, No.25, New York, 854-871. Eurocode-8 2004. Design Provisions for Earthguake Resistance of Structures-Part 5: Foundations. Retainig Structures and Getechnical Aspects. naat Mhendisleri Odas zmir ubesi, 1998. Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, zmir.

83

Jaky, J., 1994. The Coefficient of Eart Pressure at Rest, Journal of The Society of Hungarion Architects and Engineers. Kayabal, K., 2003. Geoteknik Deprem Mhendislii, Gazi Kitabevi, 507-550. Kenneth, L., L., Bobby, D., A., and Jean-Maric J, Vagneron., 1973. Reinforced Earth Retaining Walls, J.Soil Mech. Found. Eng. Div., ASCE. Kramer, S.L., 1996. Geotechnical Earthquake Engineering, New Jersey, Prentice Hall. Kumbasar, V., ve Kip, F., 1992. Zemin Mekanii Problemleri, alayan Kitabevi, stanbul, 143-183. Mohr, O., 1900. Welche Umst && nde Bedingen die Elastizit && tsgrenze und den Brucheines a a Materials?, Zeitschrift des Vereines Deutscher Ingenieure, Vol. 44, 1524-530, 1572-1577. Mononobe, N. Ve Matsuo, H., 1919. OnThe Determination Of Earth Pressures During Earthquakes, World Engineering Conferance, 9-176. Nadim, F., Whitman, R., V., 1983. Seismically Induced Movement of Retaining Walls, Journal of Geotech. Engng., ASCE. Nadim, H. N., Hadjian, A. H., 1979. Eartquake-Induced Lateral Soil Pressures On Structures, ASCE Journal Of The Geotechnical Enginering Division, 1049- 1066. Okabe, S., 1924. General Theory of on Earth Pressures and Seismic Stability of Retaining Walls and Dam, Journal of Japan Soc. Civ. Engng. nalp, A., 1983. naat Mhendislerine Geoteknik Bilgisi, Cilt 2, 1. Bask, K.T.. Yaynevi, Trabzon. zaydn, K., 1989. Zemin Mekanii, Meya Matbaaclk ve Yaynclk Ltd. ti. stanbul. Rankine, W., M., J., 1857. On Stability on Loose Earth, Philosophic Transactions of Royal Society, London, Part I, 9-27. Richards, R. Jr., Elms, D. G., 1979. Seismic Behavior Of Gravity Retaining Walls, ASCE Journal Of The Geotechnical Enginering Division, 449-464.

84

Richards, R., Huang, C. & Fishman, K. L., 1999. Seismic Earth Pressure on Retaining Structures, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, 771-778. Seed, H. B., Whitman, R. V., 1970. Design Of Earth Retaining Structures For Dynamic Loads, Lateral Stresses inThe Ground and Design Of Eart Retaining Structures, ASCE, 103-147. Sherif, M.A., & Fang Y.S., 1984. Dynamic Earth Pressures on Walls Rotating About The Top, Sails and Foundations, 109-117. Steedman, R. S., Zeng, X., 1990. The Influence Of Phase on The Calculation Of PseudeStatic Earth Pressure on a Retaining Walls, Geotechnique, 103-112. Steedman, R. S., Zeng, X., 1990. The Siesmic Response Of Retaining Walls, Design and Performance Of Waterfront Retaining Walls, ASCE, Geotecnical Special Publication, No.25, New York, 872-887. Steedman, R. S., 1997. Seismically Induced Displacement Of Retaining Walls, Seismic Behavior Of Ground and Geotechnical Structures, Balkema, Rotterdam, 351-360. Terzaghi, K., 1943. Theoretical Soil Mechanis, John Wiley, New York. Terzaghi, K., and Peck, R., B., 1967. Soil Mechanics in Enginnering Practice, 2nd ed., Wiley, New York. TS 7994, 1990. Zemin Dayanma Yaplar; Snflandrma, zellikleri ve Projelendirme Esaslar, T.S.E., Ankara, 1. Bask, ubat. Tun, A., 2002. Yol Mhendisliinde Geoteknik ve Uygulamalar, Atlas Yayn Datm, stanbul. Uzuner, B.A., 1998. zml Problemlerle Temel Zemin Mekanii, 4. Bask, Teknik Yaynevi, Ankara. Whitlow, R., 2001. Basic Soil Mechanics, Fourth Edition, Pearson Education Ltd. Whitman, R. V., 1990. Seismic Deisgn and Behaviour Of Gravity Retaining Walls, Deisgn and Performance Of Earth Retaining Structures, ASCE, Geotechnical Special Publication, No.25, New York, 817-842. Yap Dnyas, 2003. Aylk Mesleki Bilim Teknik Haber Dergisi, No.86, 50-56.

6. EKLER

Ek 1. 1 No lu analize ait kt veri dosyas

**** DUVAR OZELLIKLERI VE EL NO KOSE SAYISI ALAN ===== =========== ====== 1 4 2.0 2 3 1.7 3 4 2.2 4 4 4.0 5 4 5.0 6 4 2.0 ETKIYEN KUVVETLER******** BHA AGIRLIK M.KOLU ===== ======= ====== 24.00 48.00 2.00 24.00 39.60 1.40 24.00 52.80 1.80 17.60 70.40 3.00 20.00 100.00 3.00 20.00 40.00 3.00

TOPLAM DUSEY AGIRLIK(DUVAR+ZEMIN)= 350.80 KARSI KOYAN MOMENT = 877.68 *********** DN DERINLIK == ======== 1 .0 2 2.0 3 2.0 4 4.0 5 4.0 6 6.0 ZEMIN OZELLIKLERI******************************** GAMMA KOHEZYON PHI ALPHA DELTA BETA KAS ===== ======== ===== ====== ====== ===== ===== 17.60 .0 28.0 .0 17.0 .0 .323 17.60 .0 28.0 .0 17.0 .0 .323 20.00 1.0 32.0 .0 .0 .0 .307 20.00 1.0 32.0 .0 .0 .0 .307 20.00 .0 30.0 .0 .0 .0 .333 20.00 .0 30.0 .0 .0 .0 .333

*********** STATIK ANALIZ*************************** ******* ZEMINE ETKIYEN YATAY VE DUSEY KUVVETLER***** DN DERINLIK D.GER SUR Y.GER AKTIF KUV MKOLU == ======== ===== ===== ======== ======= ===== 1 .0 .00 5.00 1.61 14.59 4.74 2 2.0 35.20 5.00 12.98 .00 .00 3 2.0 35.21 5.00 11.26 48.34 2.82 4 4.0 55.60 5.00 37.11 .00 .00 5 4.0 55.61 5.00 39.81 105.96 .92 6 6.0 76.00 5.00 66.20 .00 .00 TOPLAM AKTIF KUVVET = 168.89 DEVIREN MOMENT = 302.94

***********DEVRILME DENETIMI************ KARSI KOYAN MOMENT = 877.68 DEV MOMENT = 302.94 DEVRILMEYE KARSI GUVENLIK SAYISI = 2.90

************KAYMA DENETIMI************** SURTUNME KATSAYISI = .55 KARSI KOYAN KUVVET = 192.94 DEVIREN KUVVET = 168.89 KAYMAYA KARSI GUVENLIK SAYISI = 1.14

86

***********TASIMA GUCU DENETIMI********** **** SURSAJ YUK OZELLIKLERI VE ETKIYEN KUVVETLER**** SURSAJ YUKU BIL.KUV M.KOLU =========== ======= ====== 5.00 10.00 1.00

TABANDAKI TOPLAM D.YUK (DUVAR+ZEMIN+SURSAJ) TEMEL TABAN ORTASINDAKI MOMENT EKSNTRISITE TABAN GENISLIGI

= 360.80 = 116.86 = .32 = 4.00

TABANDA OLUSAN MAXIMUM GERILME TABANDA OLUSAN MINIMUM GERILME

= 134.02 = 46.38

**********DINAMIK ANALIZ************************ M 1 2 3 4 5 6 ATK( ATK( ATK( ATK( ATK( ATK( LAMDA1 8.227 8.227 15.827 15.827 15.827 15.827 1)= 2)= 3)= 4)= 5)= 6)= LAMDA2 10.154 10.154 19.351 19.351 19.351 19.351

.477 .477 .569 .569 .611 .611

AKD( AKD( AKD( AKD( AKD( AKD(

1)= 2)= 3)= 4)= 5)= 6)=

.155 .155 .262 .262 .277 .277

******* ZEMINE ETKIYEN DINAMIK KUVVETLER************ *** SADECE YANAL ZEMIN BASINCI********************** DN DERINLIK KAD D.GER Y.GER AKTIF KUV MKOLU == ======== ===== ====== ======== ======= ===== 1 .0 .1546 .00 .00 5.44 5.00 2 2.0 .1546 35.20 5.44 .00 .00 3 2.0 .2622 35.21 8.22 41.35 3.00 4 4.0 .2622 55.60 33.15 .00 .00 5 4.0 .2773 55.61 35.03 95.25 1.00 6 6.0 .2773 76.00 60.27 .00 .00

DINAMIK DURUMDA TOPLAM AKTIF KUVVET(ZEMIN) DINAMIK DURUMDA DEV MOMENT(ZEMIN)

= 142.04 = 246.67

87

*******SADECE SURSAJ YUKU ETKISI************** DN DERINLIK == ======== 1 .0 2 2.0 3 2.0 4 4.0 5 4.0 6 6.0 KAD === .155 .155 .262 .262 .277 .277 Y.GER ====== .773 .773 1.311 1.311 1.386 1.386 AKTIF KUV ======= 1.55 .00 2.62 .00 2.77 .00 MKOLU ===== 5.33 .00 3.33 .00 1.33 .00

DINAMIK DURUMDA TOPLAM AKTIF KUVVET(SURSAJ) DINAMIK DURUMDA DEV MOMENT(SURSARJ) TOPLAM AKTIF KUUVET(ZEMIN+SURSAJ)

= 6.94 = 20.68 = 148.98

DINAMIK DURUMDA DEV MOMENT(ZEMIN+SURSARJ) DUVAR GOVDESININ AGIRLIGI

= 267.35 = 14.78

******DEPREMDE DAHIL DEVRILME DENETIMI******* DEV MOMENT STATIK DEV MOMENT DINAMIK(ZEMIN+SURSAJ) GOVDE AGIRLIGINDAN OLUSAN MOMENT TOPLAM DEV.MOMENT(STATIK+DINAMIK+GOVDE) KARSI KOYAN MOMENT DINAMIK DURUMDA DEVRILMEYE KARSI GS = = = = = = 302.94 267.35 61.60 631.89 877.68 1.39

******DEPREM DURUMUNDA KAYMA DENETIMI******** TOPLAM STATIK AKTIF PA TOPLAM DINAMIK AKTIF PA TOPLAM GOVDE AGIRLIGI DEVIREN KUVVET = 168.89 = 148.98 = 14.78 = 332.66

SURTUNME KATSAYISI TOPLAM DUSEY KUVVET KARSI KOYAN KUVVET KAYMAYA KARSI GUVENLIK SAYISI

= .55 = 350.80 = 192.94 = .58

*********DINAMIK TASIMA GUCU DENETIMI********** TABANA ETKIYEN TOP DUS.YUK (DUVAR+SURSAJ) TEMEL TABAN ORTASINDAKI MOMENT EKSANTRISITE TABAN GENISLIGI TABANDA OLUSAN MAXIMUM GERILME TABANDA OLUSAN MINIMUM GERILME = 360.80 = 445.81 = 1.24 = 4.00 = 314.68 = CEKME

88

********EUROCODE-2004 M 1 2 3 4 5 6 LAMDA1 10.305 10.305 19.621 19.621 19.621 19.621 LAMDA2 12.529 12.529 23.544 23.544 23.544 23.544

ANALIZI************************

EATK( EATK( EATK( EATK( EATK( EATK(

1)= 2)= 3)= 4)= 5)= 6)=

.509 .509 .698 .698 .755 .755

AKE( AKE( AKE( AKE( AKE( AKE(

1)= 2)= 3)= 4)= 5)= 6)=

.509 .509 .698 .698 .755 .755

*********** EUROCODE-2004 ANALIZI************************ ******* ZEMINE ETKIYEN YATAY VE DUSEY KUVVETLER***** DN DERINLIK D.GER SUR Y.GER AKTIF KUV MKOLU == ======== ===== ===== ======== ======= ===== 1 .0 .00 5.00 2.55 25.31 5.00 2 2.0 35.20 5.00 20.47 .00 .00 3 2.0 35.21 5.00 26.40 95.24 3.00 4 4.0 55.60 5.00 60.22 .00 .00 5 4.0 55.61 5.00 65.35 182.17 1.00 6 6.0 76.00 5.00 100.33 .00 .00 TOPLAM AKTIF KUVVET = 302.71 DEVIREN MOMENT = 594.76 ***********DEVRILME DENETIMI************ KARSI KOYAN MOMENT DEV MOMENT DEVRILMEYE KARSI GUVENLIK SAYISI = 877.68 = 594.76 = 1.48

************KAYMA DENETIMI************** SURTUNME KATSAYISI KARSI KOYAN KUVVET DEVIREN KUVVET KAYMAYA KARSI GUVENLIK SAYISI = .55 = 192.94 = 302.71 = .64

***********TASIMA GUCU DENETIMI********** **** SURSAJ YUK OZELLIKLERI VE ETKIYEN KUVVETLER**** SURSAJ YUKU BIL.KUV M.KOLU =========== ======= ====== 5.00 10.00 1.00

89

TABANDAKI TOPLAM D.YUK (DUVAR+ZEMIN+SURSAJ) TEMEL TABAN ORTASINDAKI MOMENT EKSNTRISITE TABAN GENISLIGI EKSANTRISITE CEKIRDEK DISINDADIR TABANDA OLUSAN MAXIMUM GERILME TABANDA OLUSAN MINIMUM GERILME

= 360.80 = 408.68 = 1.13 = 4.00

= 277.34 = CEKME

6. ZGEM Halil BLGN 1979 ylnda Trabzon ilinde dodu. lkokulu Beirli Ky ilkokulunda, Ortaokulu 100.yl ilkretim okulunda, liseyi Trabzon Lisesinde bitirdi. 1998 ylnda Atatrk niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blmn kazand. Bu blmde renimini 2002 yl bahar dneminde tamamlad ve ayn yl Ekim aynda Karadeniz Teknik niversitesinde yksek lisans eitimine balad. Yabanc dil olarak ngilizce ve Almanca bilmektedir.