3.

ISI KAYBI HESABI Is kayb hesaplarn yapabilmek iin gerekli saysal deerlerin bir ksm mimari projeden bir ksm ise mimari proje esas alnarak seilmi veya hesaplanm verilerden alnr. Binann s kayplarnn belirlenmesi iin, binadaki her blmn ( hacmin) s kayb yaplmaldr. Eer bir binann bir dairesinin stlmas isteniyorsa o daireye ait btn odalarn s kayplar hesaplanr. Her odaya istenilen konfor scakln salamak amacyla kaybedilen sy karlayacak kapasitede stc yerletirilir. Dairedeki btn blmlerin s kayplar toplamn karlayacak byklkte kat kaloriferi kazan veya kombi seilir. Bir binann stlmas isteniyorsa, dairelerin toplam s kaybna karlk kazan seilir. Binann her bir hacmi iki ekilde s kaybeder. Birincisi, yap bileenlerinden s geii (letimsel) eklinde gerekleir. Yap bileenlerinden s geii , iletim ve tanmn bir arada olduu ekilde gerekleir. Is nce oda ortamndan duvar yzeyine doru tanmla, sonra duvar i yzeyinden duvar d yzeyine iletimle,daha sonrada duvar d yzeyinden d ortama tanmla geer. kincisi, hacmin pencere ve kaplarnn alan ksmlarnn kasalar ile tam olarak akmamas nedeniyle sznt (Enfiltrasyon) yoluyla ieriden darya s kayb olmaktadr.Hacmin s kayb bu iki yolla meydana gelen kayplarn toplanmas ile bulunur. 3.1 letimsel Is Kayb Yap bileenlerinin iletimsel s kayplar aadaki forml ile hesaplanr.letimsel s kayplarnn hesabnda ,bu formle gre hazrlanm ve bir rnei izelge 3.1 de grlen ,s kayb cetvelinden yararlanlr.Bu cetvelde bilinen saysal deerler yerlerine yazlr ve gerekli ilemler yaplarak hesaplar yrtlr. Q = A.K. T Burada; Q : Is kayb miktar (kcal/h) A : Yzey alan (m2) K : Toplam s gei katsays (kcal /m 2hC) T : Yap bileenlerinin iki tarafndaki scaklk fark (C ) Toplam s gei katsays K, eitli kalnlklardaki katmanlardan ( i sva+ delikli tula+ d sva gibi ) oluan yap bileenlerinin 1 m2 sinden 1 derecelik scaklk fark bulunmas durumunda saatte kcal cinsinden geen s miktarn vermektedir.

izelgelerden ,her bir yap bileeninin s iletim katsays k deeri EK1deki izelgede verilmitir. eitli malzemelere ait k deerleri bu tr izelgelerden bulunarak kullanlr.K toplam s gei katsays aada verilen ifadeden hesaplanr. 1 = K
i

1 +

d1 + k1

d2 + --- + k2

dn kn

1 + d

Burada ; K : Toplam s gei katsays (kcal /m2 hC) i : yzeyin s tanm katsays ( cal /m2 hC) izelge 3.3den alnr. d : D yzeyin s tanm katsays (kcal /m2 hC) izelge 3.3den alnr. d : Her bir yap bileeninin kalnl (m) k : Her bir yap bileeninin s iletim katsays (kcal /m hC) n : Bitiik yap malzemesi says Yukardaki denklemden de grld gibi buradaki s geii iletim ve tanm yoluyla olan s geiini iermektedir. ekil 3.1 de ematik olarak tanm ve iletimle s geii grlmektedir. Ti scaklndaki ortamdan duvara doru tanmla s geii olmaktadr. Ty1 scaklndaki duvar i yzeyinden Ty2 scaklndaki duvar d yzeyine doru iletimsel bir s geii olmaktadr. Ty2 scaklndaki d yzeyden , Td scaklndaki d ortama doru ise tanm yoluyla s geii olmaktadr. K toplam s gei katsays bulunduktan sonra ,hesab yaplan yzeyin alan A m2 olarak ve i- d ortam scaklklar arasndaki scaklk fark T olarak belirlenir Bu deerler Q = A.K. T denkleminde yerine yazlrsa , kcal/h cinsinden, o yzeyden kaan s miktar bulunur. Btn yzeylerden hesaplanan s kayplar toplanarak da odadan saatte kaan toplam s miktar bulunur. Ti Ty1 letim Ty2 Tanm

Td

Tanm

ekil 3.1 letim ve Tanm Yoluyla Is Geii

D kalnlndaki bir yap bileeninin paralel iki yzeyinin bir m 2 sinden 1C lik scaklk farknda 1 saatte geen s miktar . s geirgenlii olarak tanmlanr.Is geirgenlii simgesi ile gsterilir. k = d -------( kcal / m2C )

Is geirgenlii yukardaki formlden hesaplanabilir. Is geirgenliinin tersi, Is direnci olarak tanmlanmaktadr. Is direnci;

1 d -------- = -------- k

( m2hC/kcal )

fadesiyle verilmektedir.Farkl zelliklerdeki tabakalardan (i sva +delikli tula+d sva ) oluan yap bileenlerinin s geirgenlik direnci,

1 d1 --------- = -------- + k1

d2 dn --------+....+ ---------k2 kn

fadesiyle bulunabilir. Buradan aadaki ifade elde edilir.

1 1 -------- = -------- + K i

1 ---------- +

1 ---------- d

izelge 3.1 Is kayb Hesab izelgesi

3.2 Is Kayb izelgesinin Doldurulmas Is kayb hesabnn yaplabilmesi iin izelge 3.1 in doru bir ekilde doldurulmas gerekir. Bu formun 1. stununa, yap bileenleri iin kullanlan semboller yazlr. Bu semboller izelge 3.2 de verilmitir 2. stuna yap bileenlerinin yn, 3.stuna, yap bileenlerinin kalnl yazlr. 4. ve 5. stuna, yap bileenlerinin uzunluu ve ykseklii (veya genilii) yazlr. 6. stuna 4. ve 5. stunlarn arpm yaplarak toplam alan bu stuna yazlr. 7. stuna 6. stunda hesab yaplan alandan ka adet olduu yazlr. 8.stuna daha sonra net duvar alannn hesaplanmasnda kullanacamz pencere ve kap alanlar yazlr. Bu nedenle bir hacmin s kayb hesaplanrken pencere ve kaplar ilk satra, bunlarn bulunduu duvar ise sonraki satra yazlrsa net duvar alann bulmak kolay olur. 9. stuna, hesaba giren alan yazlr. 10.stuna, yap bileenleri iin hesaplanan K toplam s gei katsays yazlr. Pencere ve kaplar iin toplam s gei katsaysnn hesaplanmasna gerek olmadan dorudan izelge 3.4 alnr. Hava tabakalarnn sl geirgenlik direnleri ise izelge 3.5 de verilmitir. 11.stuna, d ortam ile i ortam arasndaki scaklk fark bu stuna yazlr.Istlacak ortamn durumuna gre ,tesisat projelerinde kullanlacak i hava scaklklar izelge 3.7de, binada stlmayan blgelerin scaklklar ise izelge 3.6 de verilmitir. eitli scaklk blgelerine gre her ilde hesaplarda kullanlacak d hava scaklklar Ek-2 de verilmitir. 12.stuna ise 9, 10 ve 11. stunlarn arpmndan oluan artrmsz s kayb bu stuna yazlr.

izelge 3.2 Is Kayb Hesabnda Yap Bileenleri in Kullanlan Semboller

izelge 3.3 DIN 4701 e Gre Yzey Is letim Katsaylar

izelge 3.4 Pencere ve Kaplar in Is Gei Katsaylar

izelge 3.5 Hava Tabakalarnn Isl Geirgenlik Direnleri

izelge 3.6 Binada Istlmayan Blgelerin Scaklklar

izelge 3.7 Tesisat Projelerinde Kullanlan Hava Scaklklar

izelge 3.7 Tesisat Projelerinde Kullanlan Hava Scaklklar (Devam)

10

13.stuna ise Birletirilmi Artrm Katsays (ZD) yazlr. Birletirilmi Artrm Katsays snmann kesintili yada srekli olup olmamasna gre bir deer alr. Bu artrm,bina kesintili snmas durumunda, souyan yap bileenlerinin ve stma sistemi elemanlarnn tekrar eski scaklklarna getirilmesi iin gz nne alnmas gereken s kapasitesi artrmdr. Yap ve stma sistemi ne kadar arsa ve ne kadar ok kesintili alyorsa ,bu artrm o kadar byk olmaldr. Birletirilmi artrm katsays, iletme durumu ve D katsaysna bal olarak izelge 3.8 de verilmitir. izelgede kullanlacak D katsays iin u ifade verilmitir. Q0 D= ----------------Atop( Ti- Td) Burada; Q0 : Artrmsz s kayb (kcal/h) Atop : Is kayb hesaplanan hacmi evreleyen tm yzeylerin alanlar toplam (m2) Ti- Td : ve d scaklklar aras fark (C) D : ZD Artrmnda kullanlan katsay (kcal/m2hC) izelge 3.8 Birletirilmi Artrm Katsays

Istma sisteminin altrlmasnda verilen araya gre 3 tip iletme ekli tanmlanmtr. 1. letme : Tesisat srekli almakta yalnz geceleri ate azaltlmaktadr.( Genellikle konutlar) 2. letme : Kazan her gn 10 saat tamamen sndrlmektedir. (Genellikle iyerleri) 3. letme : Kazan her gn 14 saat veya daha uzun sre tamamen sndrlmektedir. (Genellikle iyerleri) 14. Stuna, Kat Ykseklik Artrm (ZW) olarak tanmlanan bir artrm yazlr. Bu artrm yapnn konumu ne olursa olsun belirli bir kattan daha yukardaki katlar iin alnr.

11

Birka kattan sonra artan rzgar hz nedeniyle gz nne alnmas gereken bir artrmdr.Ayrca kazan dairesinden ayrlan kolonlarda scakl 90 C olan su ,yksek katlara kncaya kadar soumaktadr.Bu nedenle artrmsz s kaybna ,izelge 3.9 da verilen oranlarda artrm eklenir. izelge 3.9 Kat Ykseklik Artrm Deerleri

15.Stuna , Yn Artrm (ZH) deeri yazlr. Yn artrm odann ynnden dolay dikkate alnmas gereken bir artrmdr. (ZH) Yn artrmn seerken ; yalnz bir d duvar olan odalarda bu d duvarn bakt yn,ke odalarda ise iki d duvarn kegeninin yn esas alnr.Ke odalarda ,penceresi olan d duvarn yn de esas alnabilir.D duvar ikiden fazla olan odalarda en yksek yn artrm deeri esas alnr. Yn artrm deeri izelge 3.10 da verilmitir. izelge 3.10 Yn Artrm Deerleri

16. Stuna artrmlarn toplam yazlr.Toplam artrm Z; Z= (1+% ZD+% ZW+ % ZH ) ifadesinden bulunur.

17. Stuna toplam s gereksinimi (Qh) yazlr. Toplam s gereksinimi ( Qh ); toplam iletimsel s kayb (Qi) ile sznt ( enfiltrasyon) s kaybnn toplamna eittir. Qh= Qi + Qs letimsel s kayb Qi = Q0 . Z ifadesinden bulunur. Qi= Q0((1+% ZD+% ZW+ % ZH ) yazlabilir. Sznt (enfiltrasyon) s kayb ise Blm 3.3 de aklanacaktr 12

3.3 Hava Sznts ( Enfiltrasyon) Is Kayb (Qs) Kapatlm durumda olan pencere ve kaplarn alan kanatlar kasalar ile tam akmamakta ve arada bir boluk kalmaktadr.D hava ile hacmin i havas arasndaki basn fark nedeniyle bu arlktan ieriye souk olan d hava szmaktadr.Odaya szan d hava , ayn miktarda ve scak olan i havann dar szmasna neden olmaktadr. Bu durumda ,odaya szan souk d havann oda scaklna kadar stlmas gerekmektedir.Bu souk sznt havasn stmak iin gereken s miktarna hava sznts (enfiltrasyon) s kayb denir. Hava sznts s kayb: Qs = a.L.R.H. T Ze kcal/h forml ile hesaplanr. Burada; a : Hava szdrma katsays (m3/mh) L : Pencere veya kapnn alan ksmlarnn metre olarak evre uzunluu. R : Oda durum katsays H : Bina durum katsays T : ve d scaklklar arasndaki fark C Ze : Her iki d duvarnda pencere olan odalar iin i 1,2 , dier odalar iin deeri 1 olan katsaydr. a:Szdrganlk katsays Szdrganlk katsays izelge 3.11 de malzeme cinsine ve pencere (kap) tipine gre verilmitir. izelge 3.11 Kap ve Pencerelerin Szdrganlk Katsaylar

13

L: Pencere veya kapnn alan ksmlarnn uzunluu Hava sznts s kaybn hesaplamak iin pencere ve kaplarn alan ksmlarnn evre uzunluklar nceden hesaplanmaldr.Pencerelerin alan ksmlarnn evre uzunluu bilinmiyorsa yaklak olarak hesaplanabilir.Bunun iin W= L /A forml ve izelge 3.12 deki bilgilerden yararlanlr. RNEK: Pencere ykseklii h = 1,25 m, ve alan A= 3 m 2 olan bir pencerenin alan ksmn yaklak uzunluunu bulabilmek iin izelge 3.12 den h=1,25 iin W=4,10 deeri bulunur.Bu deerler; L= W.A formlnde yerine konulursa; L= 4,10.3 = 12,3 m bulunur. izelge 3.12 Yaklak Alan Pencere Uzunluunu Belirleyen izelge

R : Oda durum katsays Oda durum katsays hesaplanan a.L deeri ile oda iine giren havann akp gidebilme durumunu belirtir.ou halde pencereler vastas ile ieri szan hava, kaplardan dar szar. R katsays hesaplanan hava miktarna oda durumunun gsterdii direnci belirtir.R katsaysnn tam olarak hesab imkanszdr.Normal boyutlarda pencere ve kaplar olan odalar iin R= 0,9 byk pencereleri ,buna karlk bir tek i kaps olan odalar iin R= 0,7 alnr. R katsaysnn seimi iin izelge 3.13 yararlanlr.

14

izelge 3.13 Oda durum katsays

H: Bina durum katsays

Bina durum katsays binann konumuna ,blgenin rzgar durumuna bal olarak izelge 3.14den seilir.Ancak Yksek yaplarda st katlarda rzgar basnc artacandan szan hava miktar da artar izelge 3.14 Bina Durum Katsays (H)

D kaps dorudan d havaya alan hacimlerde (dkkan,maaza, banka v.s yerler) hava szntsndan farkl olarak bir hava deiimi sz konusudur. Bu gibi yerlerde aadaki formlden hareket edilerek hava deiimi s kayb hesaplanr. Qs = n. .cp. T.v Burada; n : Hava deiimi says (defa/h) : D havann younluu (kg/m3) cp: Havann zgl ss ( cp= 0,24/kgC) T: ve d scaklklar fark (C) v : Verilen yerin hacmi(m3) 15

3.4 Is Kayb Hesabna rnek Bu blmde s kayb bir dairenin bir odas iin ayrntl olarak yaplmtr.ekil 3.1de s kayb hesab yaplacak rnek bir daire (202 nolu SALON) verilmitir Dairenin i hava scaklklar izelge 3.6 dan alnmtr Salon iin i hava scakl 22 Cdir Hesab yaplan rnek bina Balkesirdedir. Balkesir iin hesaplarda kullanlacak d hava scakl EK-3 den 3R olarak alnmtr. Daire ara katta olduundan, deme ve tavandan s kayb olmayacaktr.Bu nedenle deme ve tavan iin s gei katsaylar hesaplanmamtr. Hesab yaplacak dairede seilen odann d duvar ve i duvar iin malzeme cinsi , kalnlklar ve s iletim katsaylar aada verilmi olup yap malzemelerinin s iletim katsaylar EK-1 den alnmtr. Oda iin s kayb hesabndan nce odann yap malzemelerinin K s gei katsaylar aadaki ekilde hesaplanmtr.Burada kolon ve kirilerin s gei katsaylarnn duvarlar ile ayn olduu kabul ile hesap yaplmtr

DI DUVAR d(cm) sva Yutong D sva i= 7 1 = K 1 = K 1 = 0.142 +0.04 + 1.176+ 0.025 +0.05 K 1 = 1.433 K K = 0.70 (Kcal/m2 hC) 7 i 1 + 0.75 1 + k1 0.03 + 0.17 d1 + k2 0.20 d2 + k3 0.03 + 1.2 d=20 d3 + d 1 + 20 1 3 20 3 k(Kcal/mhC) 0.75 0.17 1.20

16

 DUVAR d(cm) sva Delikli tula sva i= 7 d=7 3 9 3 k(Kcal/mhC) 0.75 0.43 0.75

1 = K 1 = K 1

1 + i 1 + 7

d1 + k1 0.03 + 0.75

d2 + k2 0.09

d3 + k3 0.03 + 0.43 0.75

1 d 1 + 7

= 0.142 +0.04 + 0.12 +0.04 + 0.142 K 1 = 1.139 K K= 1.75 (Kcal/m2 hC)

17

ZER ATI LE RTL TAVAN

d=20 d(cm) Cam yn Donatl beton sva 10 12 3 k(Kcal/mhC) 0.034 1.800 0.75

i= 7 1 = K 1 = K 1 = 0.142 +0.04 + 0.06 +2.94 + 0.5 K 1 = 3.68 K K= 0.27 (Kcal/m2 hC) 7 i 1 + 0.75 1 + k1 0.03 + 1.8 d1 + k2 0.12 + 0.034 d2 + k3 0.10 + 20 d3 1 + d 1

Hesaba balamadan nce oda numaras ve odann scakl izelge 3.15in ilk satrna yazlr. Daha sonra hesap iin bir yn belirlenir. Bu ynden balamak suretiyle ncelikle karlan alan niteliinde olan pencere balkon kaps gibi alanlardan hesaba balanr. Daha sonra pencere ve kapnn bulunduu ana yap malzemesine bir sonraki satrda geilir. Kuzey ynde, ift caml pencere (CP) hesab 1. satrda yaplacaktr.Bu amala 1. satrn 1ve 2 . stununa pencerenin iareti (CP) ve yn (K) yazlr. 3. stuna pencere ve kaplar iin kalnlk yazlmaz. 4.ve 5. stuna pencere uzunluu ve ykseklii olarak 1.6 m, ve 1.4 m 18

yazlr. 6. stuna toplam alan olarak 2.24 m2 yazlr. 7. stuna miktar olarak 1 deeri yazlr. 8. stuna pencere ve kaplar iin bu alann bir sonraki satrda karlmasn ifade edecek bir ok iareti yaplr. 9. stuna hesaba giren alan olarak 2.24 m2 yazlr. 10. stuna plastik (CP) pencereler iin izelge 3..4den s geirme katsays olarak 2.2 kcal/mhC yazlr.11. stuna scaklk ile d scaklk arasndaki fark yazlr. T = Ti- Td T = 22- (-3) = 25C yazlr. 12. stun artrmsz s kaybnn hesapland yer olup bu stuna 9,10 ve 11. stunlarn arpm deeri yazlr. Q0= A K T Q0= 2.24 x 2.2 x 25 = 123 kcal/h Kuzey ynde bulunan d duvarn hesab 2. satrda yaplacaktr. 2. satrn 1 ve 2. stununa d duvarn iareti (DD1) ve yn (K) yazlr. 3. stuna duvarn kalnl olarak 26 cm yazlr. 4. ve 5 stuna duvar uzunluu ve ykseklii olarak 6.4 ve 2.8 m yazlr. 6. stuna toplam alan olarak 17.92 m2 yazlr. 7. stuna miktar olarak 1 deeri yazlr. 8. stuna karlan alan olarak pencere alan 2.24 m2 yazlr. 9. stuna hesaba giren alan 17.92-2.24 = 16.68 m 2 yazlr. 10. stuna d duvar iin daha nce hesaplanan K toplam s gei katsays 0.7 kcal/mhC deeri yazlr.11. stuna scaklk fark olarak 25C yazlr.12. stuna 9,10 ve 11. stunlarn arpm deeri olan 274 kcal/h yazlr. Benzer ekilde dier satrlar doldurulur. Artrmsz s kayb iin 12. stunun btn satrlarnda bulunan deerler toplanarak 1038 kcal/h deeri bulunur. Birletirilmi artrm katsays ZD iin izelge 3.8 yararlanlr. Tesisat konut olduundan, srekli almakta ve yalnz geceleri ate azaltlmaktadr. 1. iletme tipine girdiinden ZD iin 7 deeri seilir. Kat ykseklii artrm izelge 3.9 dan alnacaktr. Hesab yaplan daire 4 katl bir binann 4. katnda olduundan kat ykseklik artrm olarak ZW deeri, 5 olacaktr. Yn artrm iin izelge 3.10 dan yararlanlr.Ke odalar iin iki d duvarn kegeni esas alndndan burada kuzey dou ynndeki artrm deeri ZH = 5 olacaktr. Artrm deerleri 13,14 ve 15. stuna yazldktan sonra 16. stuna artrmlarn toplam Z iin; Z= 1 +% ZD +% ZD +% ZH Z= 1+0.07 + 0.05+0,05 Z= 1+0,17 Z= 1,17 deeri yazlr. Qi iletimsel s kayb hesaplanarak 17. stuna yazlr. Qi= Q0 Z = 1038x 1,17 =1214 kcal/h

19

ekil 3.1 Hesab Yaplacak rnek Daire (Mimari Proje)

20

ekil 3.2 Hesab Yaplan rnek Daire ( Tesisat Projesi)

21

izelge 3.15 rnek Is Kayb Hesab izelgesi

Sayfa Kat Tarih Toplam Is htiyac Qh=Qi+Qs kcal h
1214 379 1593 kcal/h

ISI KAYBI HESABI

Yap Bileenleri Tesisin ad: Alan Hesab Is Kayb Hesab Zamlar

Yksekilik veya geniilk

Is Geirme Katsays k

Hesaba Giren Alan A

Zamsz Is Kayb Qo

Kat Ykseklii Zw

Toplam Alan Ao

karlan Alan

Scaklk Fark

Birleik Zd

cm
CP1 DD1 CP2 DD2 DD3 K D1 D2 DD4 TA K K D D G G G B B 15 15 26 25 26 26 26

m
1,6 6,4 1,6 4,3 1,3 0,9 1,1 3 0,8 6,4

m
1,4 2,8 1,4 2,8 2,8 2,2 2,8 2,8 2,8 4,3

m2 Ad m2 m2 302 SALON (22C)

2,24 17,92 2,24 12,04 3,64 1,98 3,08 8,4 2,24 27,52 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1,98 2,24 2,24 2,24 15,68 2,24 9,8 3,64 1,98 1,1 8,4 2,24 27,52

kcal mhC
2,2 0,7 2,2 0,7 0,7 2,5 1,75 1,75 0,7 0,27 25 25 25 25 25 4 4 4 25 21

kcal h
123 274 123 172 64 20 8 59 39 156 1038 7

1+%

1,17

Qsp=

2 x 8,55 x

0,9 x

0,41x

25 x 1,2x2=

379

Sznt ile s kayb QS nin hesab iin; QS = (a ) R H T Ze kcal/h denklemi kullanlmaktadr. a szdrganlk katsays izelge 3.11 den plastik ereveli pencereler iin 2 olarak alnr. Pencerelerin alan ksmlarnn uzunluu , deeri mimari projeden llerek hesaplanr. Istma tesisat projesinin hazrlanmas srasnda pencere konstrksiyonu belli deilse byle durumda izelge 3.12 yardmyla alan ksmlarn yaklak uzunluu hesaplanr. W= 3.82, A= 2.24 den = 8.55 olarak bulunur. R oda durum katsays izelge 3.13den 0.9 olarak bulunur. H bina durum katsays binann ve blgenin durumuna ( Rzgarl, mahfuz, bitiik nizam) bal olarak izelge 3.14den 0.41 olarak bulunur. Her iki d duvarda pencere olduundan Ze deeri 1.2 olarak alnmtr. Toplam s gei miktar iletimsel s kayb ile sznt s kaybnn toplamna eittir. QT= Q+QS QT= 1214+379= 1593 kcal/h olarak bulunur. 22

Toplam Z

Uzunluk

Kalnlk

Yn Zh

Miktar

aret

Yn