T.C.

MLL ETM BAKANLII

RADYO-TELEVZYON

AMERKAN SNEMASI
213GIM137

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
NDEKLER..............................................................................................................i AIKLAMALAR .......................................................................................................iii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 2 1.AMERKAN SNEMASI ......................................................................................... 2 1.1.Yirminci Yzyln Banda Amerika.................................................................. 2 1.2.ABDde Sinemann Emekleme Dnemi ............................................................ 4 1.3.Edison ve Sinema Trst.................................................................................... 5 1.4.David Wark Griffith ........................................................................................... 6 UYGULAMA FAALYET..................................................................................... 8 LME VE DEERLENDRME........................................................................... 9 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 10 2.ABDDE SNEMANIN .......................................................................................... 10 ENDSTRLEMES ............................................................................................... 10 2.1.Byk Yapm irketlerinin Kurulmas ............................................................ 10 2.2.Hays Yasas ...................................................................................................... 11 2.3.Star Sisteminin Douu.................................................................................... 13 2.4.Charles Chaplin ve Sinemas............................................................................ 15 2.5.Oscar dlleri .................................................................................................. 18 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 21 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 22 RENME FAALYET3 ...................................................................................... 23 3.KNC DNYA SAVAINDAN SONRA AMERKAN SNEMASI ................. 23 3.1. Televizyonun Yaygnlamas Karsnda Amerikan Sinemas ....................... 23 3.2.Hollywoodda McCarthy Dnemi.................................................................... 25 3.3.Film Noir Akm............................................................................................... 26 3.4.Orson Welles ve Sinemas (1915-1985)........................................................... 27 3.5.Alfred Hitchcock ve Sinemas.......................................................................... 28 3.6.Elia Kazan ve Sinemas.................................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 33 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 34 RENME FAALYET4 ...................................................................................... 35 4.1970LERDEN GNMZE AMERKAN SNEMASI ..................................... 35 4.1.Deien Amerika ve Deien Hollywood ........................................................ 35 4.2.Yirminci Yzyln Son eyreindeki nemli Ynetmenler............................ 36 4.2.1.Martin Scorsese ......................................................................................... 36 4.2.2.Francis Ford Coppola ................................................................................ 37 4.2.3.Stanley Kubrick (19281999) ................................................................... 38 4.2.4.Steven Spielberg........................................................................................ 40 4.2.5.Dnemin nemli Ynetmenleri ................................................................ 41 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 42 i

LME VE DEERLENDRME......................................................................... 43 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 44 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 45 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 46 KAYNAKA ............................................................................................................. 47

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 213GIM137 Radyo- Televizyon Alan Ortak Amerikan Sinemas Bu modl ile gerekli ortam salandnda, douundan gnmze kadar Amerikan sinemasnn temel zelliklerini analiz etmekle ilgili bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz. 40/16 Sinemann Douu modln alm olmak Amerikan sinemasnn douunu ve gnmze kadar olan geliimini temel zellikleriyle analiz etmek Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda,douundan gnmze kadar Amerikan sinemasn temel zellikleriyle analiz edebileceksiniz. Amalar

SRE N KOUL YETERLK

1. ABDde sinema sektrnn dou ve geliimini analiz

MODLN AMACI edebileceksiniz. 2. Hollywood endstrisinin geliimini analiz edebileceksiniz. 3. Televizyon sonras dnemdeAmerikan sinemasn ve dnemin nemli ynetmenlerini analiz edebileceksiniz. 4. 1970lerden gnmze kadarki Amerikan sinemasn nemli ynetmenleriyle birlikte analiz edebileceksiniz. Bilgisayar ve projeksiyon cihaz bulunan tam donanml atlye ve laboratuvar ortam, ekim platolar, kamera arkas belgesellerin tm rnekleri Kaynak yaynlar, DVD ve VCD filmler, rnek programlar, tepegz, projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar, senaryo metinleri Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerilerinizi lerek deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, Hareket anlamna gelen Yunanca cinema ile yazmak anlamndaki graphein szcklerinden retilen Franszca cinematographienin (sinematografi) ksaltlm olan sinema, 1895ten itibaren srekli bulularla gelitirilerek yzylmzda btn dier sanatlarn bileimi niteliindeki ok geni ve popler bir konuma erien sanat ve endstri daldr. Bu teknolojik ba dndrc gelime de sinemann bir elenti ve dinlenme arac olmasndan baka bir anlamda sanat olmasnn da etkisi olmutur. Hatta bir adm teye giderek sinemaya tm sanatlarn mirass gzyle bakabiliriz. Amerikan sinemasnn, sinema tarihinde nemli bir yeri vardr; Amerikan sinemas, oyuncu ve ynetmenleriyle, starlk sistemini getirmesiyle hlen de adndan sz ettiren Hollywood stdyolaryla dnyada sz sahibi olmutur. Hollywoodda byk stdyolarda her alanda uzmanlam elemanlarla gl bir sanayi zveri ve byk bir abayla almaya balam, bu sanayinin rnleri de yurt ii ve yurt dnda deerlendirilmitir. Bir yandan da Amerikan Film Yapmclar ve Datmclar Dernei kurularak sinemann derlenip toparlanmas salanm, kendi kendini denetleme kuruluu kurularak sinemann geliimine katkda bulunulmutur. Bu modl ile edineceiniz bilgi ve beceriler ile Amerikan sinemasnn douunu, geliimini, Hollywood endstrisini ve 1970 sonras Amerikan sinemasnn ynetmen ve oyuncularyla ilgili almalar ve bu konularla ilgili btn sorularnzn cevabn bulabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun ortam salandnda tekniine uygun olarak Amerikan sinemasnn dou ve geliimini, dnemin ynetmen ve oyuncularn reneceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Amerikan sinemasnn douu nasl olmutur? Aratrnz. Sinema Trst ne demektir? Aratrnz. David Wark Griffth kimdir? Aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, iletiim fakltelerinin sinema blmlerini, kitabevlerini gezmeniz gerekmektedir. niversitelerde bu konularla ilgili tez hazrlayan, alma yapan kiilerden n bilgi edininiz.

1.AMERKAN SNEMASI
1.1.Yirminci Yzyln Banda Amerika
Sinemann babalar diye bilinen Lumiere Kardeler, 1897de Pariste bir sinema salonu kurmulard. 1902de Los Angeleste bir sinema salonu daha kuruldu ve biraz ans biraz da Amerikan tketiminin doruk yllar olan 1900l yllarn etkisiyle de zamanla Los Angeles, Bat sinemasnn merkezi hline geldi. Sinemann dnya zerinde gelimesinin nndeki en nemli engel kurgunun, yani anlatnn olmamasyd. O zamana kadar olan anlatan sinemaclar, sessizliin de verdii rahatlkla yeni oyuncular bulmak zorunda kalmamlar ancak bunun sonucu olarak, herhangi bir oyuncuyu nl yapamamlardr. Fransz Georges Melies, sinemada kurgu tekniinin ilk gelitiricisiydi. Biraz kurmaca, biraz illzyon katarak ektii filmler byk ilgi grmtr. Btn bu gelimelere ramen yzyln balarnda sinema endstrisinin liderlii hibir lkede deildi. Almanlar rejim propagandas iin, ngilizler ekmesi gereken yzde belik kota iin film ekiyordu. talyanlar ise ok geride kalmt. Ancak Franszlar ve Amerikallar sanayileme yolunda ok byk admlar atyordu. Bu ekimede, Amerikallar, liderlii kapt ve Amerikan sinema devrimi balam oldu. 20 yy.n ilk yarlarna, bir anlamda kurgunun geliimine kadar anlat, sinemann geri planda kalan bir gesi oldu. Bir hikye anlatmaya ynelik ilk dnem filmlerinin en iyilerinden biri, Edwin Portern The Great Train Robbery (Byk Tren Soygunu, 1903) filmidir. On dakika sren tek makaralk bu film, on drt sahne iinde bir tren soygununu, ardndan ka ve soyguncularn yakalann anlatr.

ngilterede ise daha 1901de Fire adl kurgulu bir film yaplmt. Fransada Georges Melies muhtemelen dnyann iki makara uzunluundaki ilk filmi Voyage a Travers lImpossible ekmi, 1912de ise Sarah Bernhardtn barol oynad drt makara uzunluundaki Queen Elizabeth ekilmiti. talyada Enrico Guazzoninin ynettii Qua Vadis, bunun iki kat uzunluundayd ve seyircilerin bir iki dakikadan fazla oturmayacaklarn dnenler yanlmt. Yine talyada Giovanni Pastronenin saatlik filmi Cabiria ekildi. Bylece sinemada bir gece geirmek tiyatroya gitmenin alternatifi olmutu. Bu aamada sinema endstrisi tek bir lkenin egemenlii altnda deildi. Birinci Dnya Savana dein bu byle srd. Gelimeler Amerikada olduu kadar Avrupada da ayn hzla sryordu ve sinema bir anlamda serbest bir pazard. Filmler sessizdi ve hibir dil engeli yoktu. Birok lke film ithal ettii kadar retip ihra ediyordu. Star sistemi henz yoktu. Bilinen ilk sinema oyuncusu olma zellii gsteren kii, kariyeri pek de parlak olmayan ve 1920lerde yldz snen Florence Lawrencedir. Yzyln balarnda Amerikann byk ksm ngilizceyi iyi konuamayan gmen nfustan oluuyordu. Bunlar iin sinema, tiyatro ve kitaptan daha nce geliyordu. Hatta sessiz sinema ve basit ykler bu kitlenin ilgisini ekiyordu. Amerikada sinemaya olan talebin bymesinde 1917ye kadar dnda kalmaya alt savan katks da byk oldu. 1914 ve 1918 yllar arasnda Avrupada, film yapm srse de pek ncelik tamyordu. Amerika da ithalattaki d karlamak ve kendi retimini artrmak zorunda kald. Bu on yln sonunda Hollywood, New Yorkun yerini alarak bu endstrinin merkezi olmu ve Amerika dnya pazarnda sz sahibi olma yoluna girmiti. 1920lerde Amerika, film retiminde dnyada lider durumundayd denilebilirse de sinemann bir sanat biimine dntrlmesine katks pek yoktu diyebiliriz. Ancak bu tarihlerde Hollywoodun elinde Charlie Chaplin gibi son derece yaratc bir sanat vard. Sesli sinemann byk bir hamle yapt 1930lu yllar sresince Hollywood dnya sinemasnn bakenti hline geldi ve birok kaliteli film retti. Frank Capra, John Ford filmlerinin yansra William Wyler , kmaz Sokak (1937), Jezebel (1938), ve lmeyen Akta (1939), sanat gcn ortaya koydu. Chaplinin Asri Zamanlar yapt dnemde nl izer Walt Disney de canl resimleri gerek bir sanayi hline getirdi. Bir yandan Mickey ve Donald dizilerine devam ederken te yandan Pamuk Prenses ve Yedi Cceler (1938) gibi uzun metrajl filmler gerekletirerek canlandrma sinemasna btnyle egemen oldu. kinci Dnya Savandan glenerek kan tek lke olan ABD, dnya liderlii ve sosyalizmin kertilmesi yolundaki abasnda sinemaya (Hollywooda) nemli grevler bimiti. Bat Avrupann ekonomik anlamda glendirilmesini ve Amerikan yaam tarzn benimsemesini hedefleyen Marshall Plan, buna iyi bir rnektir. Fransann Nazi igali altnda olduu yllarda iktidardaki Vichy Hkmeti, Hollywood yapm filmlerin lkeye girmesini yasaklamt. Alman igalinin sona ermesinden hemen sonra, ABD ordusunun psikolojik sava blm, yeni gsterime girmi drt yzden fazla Amerikan filmini, Fransada datlmas iin Amerikan datm irketlerine teslim etmiti.

ABD, Marshall Plan erevesinde sava borlarnn silinmesi ve maddi yardm hak etmesi iin Fransz Hkmetine kilit sanayi kollarnda kendisine ayrcalk tannmasn istemiti. Bu antlama 28 Mays 1946da imzalandnda, ayrcalk istenen kilit sanayi kollar listesinde sinema endstrisi de bulunuyordu. Bu mdahale tavr, Fransayla snrl kalmad talya, ngiltere ve Almanya da pastadan payn ald. Bir sre Hollywood sinemasna kar dayanan ulasal sinemalar, bir sre sonra etkinliklerini yitirerek Hollywooda yenik dtler. Kkleri daha ncesine dayanan ama zellikle 1960l yllarda ivme kazanan siyasal sinema, sinemaya yalnzca dolaysz olarak siyasall sokmakla kalmayp, sinemann daha 1920lerde zellikle Sovyet sinemaclar tarafndan atlmaya balanan kuramsal temeline de ciddi katkda bulundular. Fransada Chaiers du Cinema dergisi etrafnda gelien ve Yeni Dalga akmnda somutlanan Avant Garde hareketin yan sra, talyada varolan muhalif kltr gelerini kullanarak sinemada gerekiliki gelitiren Yeni Gerekilik, bunlara paralel olarak kuramsal bir yap zerinde ekillenen yeni ngiliz sinemas Free Cinema ve Amerikada Hollywooda tepki olarak gelien Yeni Hollywood bunlara sunulabilecek en iyi rneklerdir. Bu dnemde, ticari ilikileri reddeden, sinemay bir seyirlik elence olarak deil, zihinsel bir etkinlik, entelektel bir retim olarak gren ve Hollywood sinemasnn getirdii estetik kalplar zedeleyen bir sinema tarz n plana kyordu. Hollywood sinemas kendi gelenei zerinde varln srdrrken, alternatif-muhalif sinema da Hollywood ilikilerinin dnda kalm bir sinemay kendisine dayanak noktas yapyordu. Hollywood sinemas bugn de gemite olduu gibi aktan siyasal-ideolojik mesaj vermez. Kendi ideolojisini seyirciye dolayl yollardan ve farkettirmeden benimsetmeye alr.

1.2.ABDde Sinemann Emekleme Dnemi

Sava yllarnda sinema dnyas byk bir durgunluk yaad. Ince, Sennett, Chaplin, Griffth, gecikmeyle ie balayan Amerikan sinemasnn aradaki a kapatmasna yardmc oldular. Avrupada balayan sava, Birleik Amerikann savan son ylna kadar yansz kalmas bu an kapatlmasn daha da kolaylatrd. Bir anlamda Avrupa sinemalarnn ou byk bir bunalma derken Amerikan sinemas dnya pazarnda stnln duyurma frsatn buldu. Bir yandan o gne kadar gelimi kurumlardan Metro ve Goldwyn kurumlar birlemi, Paramount ve First National nemli kurumlar haline gelmi, bir yandan da oyuncularn 1919da kendi aralarnda kurduu Birlemi Sanatlar (United Artists) almalarna balam ancak sanatlarn arasndaki ekimeler yznden istediklerini gerekletirememitir. Amerikan sinemas bu dnemde Amerikal ynetmenler, (King Vidor, John Ford, Charlie Chaplin) ile Avrupadan Amerikaya g eden (Erich Von Stroheim, Joseph Sternberg gibi) ynetmenlerle btn dnya piyasasn tuttu.

Savatan sonra ise stdyo sistemi gerilemeye balad. Bunun balca nedenlerinden biri antitrst yasalarnn stdyolarn dayand yapm ve datm tekellerini zayflatmasyd. Baz stdyolar finansman glkleri yznden gsterili mzikaller ve tarihsel filmler yerine kk bteli filmlere yneldiler. Bylece toplumsal bilin sinemas olarak adlandrlan ve sava sonrasnn d krklklarna, rkla, alkolizme, gerek polisiye olaylara deinen filmler ekildi.

1.3.Edison ve Sinema Trst

Resim 1.1: Edison

Edison, sinema tarihi sahnesine 1893de girmitir. Ancak 20.yy.n ilk eyreine kadar kayda deer bir film retmemitir. Black Maria isimli film stdyosunu kurmutur. 35 mm film eridini gelitirmi ve bu yntemle Fred Otts Sneeze isimli filmi ekmitir. Sinemann bir ortam ya da bir medya olmas Edison sayesindedir. Thomas Edison sinemay bir sanat dal olarak grmek yerine sinemay bir ie dntrmtr. 1915e kadar bamsz reticiler, bir trste kar savamak zorunda kaldlar. Bu da Edison-Biographd. Sinema dnyas 1908lerde Hollywoodda yeniden kurulunca Edisonun kimi prodktrlere dayatmak istedii gibi vergilendirmeden kamann yollarn aramt. Sonradan bu ynetmenler Amerikan sinemasnn stnln yaratan nemli simalar hline geldiler. 20.yy.n ilk eyreinden itibaren Amerika ve Avrupa sinemalar arasndaki fark olumaya balamtr. Amerikan sinemas kr amac gderken, Avrupallar sinema sanatn gelitirmeye devam etmitir.

Firmalarn tek ynetim altnda gruplamasyla trstler meydana gelir. Trstler 19. yzylda ABDde ortaya km ve gelimitir. Trstlerin piyasada egemenlik kurmas ve piyasay etkilemesi o derece ileri bir dzeye varmtr ki, sonuta antitrst yasalar ortaya kmtr. Trstler, ticari veya snai iletmelerin piyasada daha gl olabilmeleri, daha ok kr salamak amacyla gerek mali ve gerekse ynetim bakmndan daha byk kurulular haline gelmeleridir. Trstler rakip kurulular piyasadan uzaklatrmak iin eitli yntemler kullanabilirler. Faaliyette bulunan rakip iletmeyi zayf duruma sokmak ve sonuta ortadan kaldrmak amatr. Sesin yeni bir yaplanma ve dzenlemeye yol at, Amerikada byk bankalara bal Be Bykler ve Kkler diye adlandrlan 8 yapmevi ile bunlarn dnda bir avu bamszdan oluan bir sinema tekeli ortaya kt. Hem yapm hem datm hem de oynatm denetim altnda tutan Be Bykler, Paramount, Metro-Goldwyn-Mayer, 20th Century Fox, Warner Bros, R.K.O; yalnz yapm ve datm denetim altnda tutan Kkler de Columbia, Universal, United Artists yapmevleriydiler. Amerikan sinema sisteminin bu yaps trstleri nleme yasasna gre alan davann sonulanmas, 1950lere kadar srd. Bu dnemde byk sermayenin hizmetindeki yapmevlerini ynetenler Amerikan sinemasn belirli kalplar dna kmamaya zorladlar. 1934te katoliklerin etkisindeki denetleme kurulunun almaya balamasyla sinema byk bir bask altna girdi. Nitelii ne olursa olsun her trl toplumsal eletiri, eninde sonunda Amerikan yaam tarznn yceliini vurgulayan sonlara balanyordu.

1.4.David Wark Griffith

Resim 1.2: Griffith

1875 tarihinde Kentuckyde dodu. Amerikan i savanda Gneylilerin safnda yarbay rtbesiyle savaan bir babann olu olarak idealist bir ortamda yetiti. Sava sonunda ailesi yoksul dnce eitli ilerde alt. alt iler sanatla ilgiliydi. Tiyatro topluluklarnda yardmc rollerde oynad; iirler, hikyeler, oyunlar yazd ve bunlar sinemaclara satmaya alt. E.S. Porter, Griffithin hikyeleriyle ilgilendi. Kartal Yuvasndan Ka adl filmde ona barol verdi. Bir sre yazar ve oyuncu olarak alt. 1908de ilk filmi Adventures of Dolly ekti. Bu film baar kazannca Biograph stdyosunun vazgeilmez ynetmeni oldu. Birka yl gibi ksa bir zamanda 450 ksa film ekti. Bu ksa filmler Griffithin deneyimini artrd. Hibir ynetmenin cesaret edemeyecei yakn ekim, dramatik aydnlatma, deiik ekim alar ve montaj denemelerini sinemaya ilk kazandran kii oldu. 1915te sinemann sanat haline gelmesinde nemli bir katks olan Birth of a Nation (Bir Ulusun Douu) ekti. Bu film 3 saat uzunluundayd ve i sava anlatyordu. Film byk bir ticari baar kazand. 1916 ylnda sessiz sinema klasiklerinin en nemli filmi olan ve sinemaclarn ufkunu gelitiren Intolerance (Hogrszlk) filmini ekti. 2 milyon dolara mal olan bu film tam anlamyla bir bayapt oldu. Ancak allmn dndaki sinema teknii ve birbirinin iinde gelien drt farkl olayn ilenmesi o gnn seyircisi iin fazla karmakt. Bu yzden film ticari baar salayamad. Bu baarszlktan sonra Griffth, Avrupaya gitti ve yar belgesel filmler ekti. 1931de ilk sesli film denemesi olan The Stuggleden sonra sinemadan ekildi. 1935 ylnda sinema sanatna yapt katklardan dolay eref Oscar ile dllendirildi. 1948 ylnda 73 yanda ld.

UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler

Yirminci yzyln banda ABDnin genel Ayrntc olunuz. durumunu inceleyiniz. Aratrmac olunuz. ABDde sinemann emekleme dnemini Dnemin ynetmen ve oyuncularn aratrnz. karlatrnz. Edisonu ve kurduu sinema trstn Yazl kaynaklar takip ediniz. inceleyiniz. Dnemi yanstan sinema eserlerini David Wark Griffth ve sinemasn dikkatli seyrederek analiz ediniz. aratrnz.

LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ( ) David Wark Griffith ilk filmi 1908de Adventres of Dollyi ekti ( ) D.W.Griffith 1925te Bir Ulusun Douu filmini ekti. ( ) D.W.Griffith 1931de ilk sesli film denemesi olan The Stuggleyi ekti. ( ) D.W.Griffith 1931de ilk sesli film denemesi olan Mavi Melek filmini ekti. ( ) D.W.Griffith 1935te eref Oscar ile dllendirildi. ( ) Black Maria adl film stdyosunu Edison kurmutur. ( ) Fred Otts Sneeze isimli filmi Edison ekmitir. ( ) Firmalarn tek ynetim altnda birlemesinden antitrstler oluur. ( ) Bir hikye anlatmaya ynelik ilk film E.Portern The Great Train Robbery filmidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
ABDde sinemann endstrilemesini; Hollywood ve star sisteminin douu ile dnemin nemli ynetmen ve oyuncularn tanyarak renebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Hays yasasn aratrnz. Oscar dlleri ilk ne zaman verildi? Aratrnz. Charles Chaplin kimdir? Aratrnz.

Tanma ilemleri iin internet ortam ve iletiim fakltelerinin sinema blmlerini ve sinema ile ilgili bilgileri bulabileceiniz kitaplar gezmeniz gerekmektedir. Bulduunuz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

2.ABDDE SNEMANIN ENDSTRLEMES

2.1.Byk Yapm irketlerinin Kurulmas
Amerikan sinemasnn altn anda dokuz byk stdyoyu oluturacak irketten ilki Hollywoodda kurulan Paramountdu. Daha nce Jesse Lasky, Feature Play Company adyla bir irket kurmutu. Lasky, bu irketi 1913 ylnda avukat Samuel Goldwyn ve Cecil B.de Mille, adnda yetenei pek olmayan bir aktrle kurdu. lk yapmlar The Sguaw Man adnda bir western olacakt. Filmin konusu Wyomingde geiyordu. ekimler Arizona Flagstaffda yaplacakt. Ne var ki filmin ynetmeni De Mille, Flagstaff hi beenmedi. Hava ok kt olduu iin Hollywooda geldi. De Mille, byk bir depo kiralayp burada filmi ekmeye koyuldu. Hollywoodda daha nce de film ekildii olmutu ama Millenin deposu burada kurulan ilk stdyo olarak adlandrlabilir. Ancak gerek anlamda ilk stdyo 1915te Universal tarafndan kuruldu. Ksa srede dierleri, United Artist, Warner Brothers, Colombia 1920lerin sonunda MGM ile RKO ve birka yl sonra da 20th Century Fox gibi stdyolar kuruldu.

10

Griffith, Ince ve Mack Sennett, o dnem sinemasnn byk yapmcsnn (Aitken, Adam Kessel ve Charles Bauman) denetimindeki ayr irket adna tek bir irket kurdu. Bu yeni irket, 19151917 yllar arasnda 400 film ekti ve ABD ile ngilterede 4500den fazla sinema salonunu denetler duruma geldi. Bu hzl ykselie ramen, 1917de Griffthin Hogrszlk adl filminin urad ticari baarszln ardndan dald. Muazzam bir servete mal olan bu film, ekildii dnemde vasat kabul edildi, ancak bugn sessiz sinema sanatnn en byk eserlerinden ve sinemann bayaptlarndan biri saylyor. Bu irketin oluturduu birliin yaam ksa srd ama yeni boyutlarla (dramatik etkiler, gerilim, sanatsal aratrma, dnce) zenginletirdii Amerikan sinemasna yapt katk, ona saygn bir yer kazandrd. Mack Sennett, komedinin byk ustalarn kefetti: a filmiyle Ben Turpin; iko filmiyle Fatty; Hi Glmeyen Adam lakabn kazanan Denizci, General ve zellikle bayapt olan Konukseverliimiz filmleriyle bugn hl gldren Buster Keaton; Harold Lloyd, Harry Langton, herkesin sevgisini kazanan, tm dnyann arlo diye tand, yava yava nl Max Linderin yerini alan byk komedi ustas Charlie Chaplin gibi. Chaplin, kiiliini bir dizi nemli ve unutulmaz ksa metrajl filmle kabul ettirdi. Bir Kpein Hayat, arlo Asker, Krda Ak, arlo Hac ve hepsinden nemlisi en elenceli, en etkileyici filmlerinden biri olan Yumurcak rnek olarak verilebilir. Sava srasnda Fransz sinemas geriledi. Pathe, fabrikasn rakip firma Kodaka satt ve reticilerin ou yabanc film ithal etme zorunluluuna boyun edi. Ancak Germaine Dulacn 1917de Stasya Napierskayayla evirdii Acmasz Gzel Kadn, Jeanne Markenle evirdii Gerek Servet (ya da Gizemli Geo) gibi bu yllarda ekilen baz filmleri hatrlatmakta fayda var.

2.2.Hays Yasas
Sinema alannda balayan amansz rekabet, yapmclar kitlelerin ilgisini ekecek yeni filmler yapmaya yneltti. On dakika sren tek makaralk filmlerin yan sra birka makaralk uzun filmler de yaplmaya balad. ABDde de orta snfa yakn ykler ve romanlar art arda perdeye aktarld ve adlar evresinde efsaneler oluturulan sinema yldzlar ortaya kmaya balad. Birinci Dnya sava ncesinde Avrupada Fransz ve talyan sinemalar nde geliyordu. Fransz Ferdinand Zecca, ABDde de sessiz sinema komedyenlerini derinden etkileyecek komedi trn (comique) gelitirdi. Louis Feuillader, Les Vampires (1915; Vampirler) ve Judexte (1916) hem cinayet korku sinemasn gelitirdi hem de seri film uygulamasn balatt. Bir yandan gene Fransada sahne oyunlarnn karmakl sinema uyarlamalar olan sanat filmi (filmi dart) uygulamalar grld. talyan sinemas ise 1908 ve 19l3te iki kez evrilen Ultimi Giorni di Pompei (Pompeinin Son Gnleri), Quo Vadis? (1912) ve Cabirkl (1914) gibi, ok sayda figrann ve dev dekorlarn kullanld, uzunluu 612 makara arasnda deien destan-tarihsel filmlerle dikkati ekti.

11

1920lerde geliiminin doruuna varan Alman davurumculuu, dnya sinema sahnesine, Fritz Lang ve F.W.Murnau gibi iki usta kard. 1925te iflasn eiine gelen UFA, byk Amerikan film irketlerinin yardmyla kurtarld ve bu yardm karlnda Alman ynetmenler ve teknik elemanlar ABDye giderek orada alt. Daha sonra Hitlerin iktidara gelmesiyle de ok sayda Alman sinemac ABDye yerleerek Hollywood sinemasnn estetik temellerini atacakt. 1920lerin ikinci yarsnda Alman sinemas, savan yaratt toplumsal kntnn de etkisiyle, davurumcu psikolojik temalardan, yaam olduu gibi aktaran gereki filmlere yneldi. Yeni nesnelcilik (Neue Sachlichkeit) ad verilen bu ynelimin en nemli temsilcisi G.W. Pabst oldu. Sava sonrasnda sinema alanndaki en nemli gelimelerden biri de SSCBde ortaya kt. Ajitasyon ve propaganda iin sinemaya zel bir nem veren Sovyet hkmeti, dnyann ilk sinema okulu olan Devlet Sinema Enstitsn (VGK) kurdu. Ajitasyon ve sinema szcklerinden oluturulan agitki szcyle tanmlanan filmlerin yapmna hz verildi. Olanaklar son derece kt olduundan agitkiler, arlk dneminde ekilmi eski filmlerin, yeni ynetimin propagandasn yapacak biimde yeniden kurgulanmasyla hazrlanyordu. Bu zorunluluk SSCBde kurgu zerine geni almalar yaplmasna ve kuramlar gelitirilmesine yol at. ABDde sava sonrasnda film yapm, datm ve gsterimi en nemli sanayi dallarndan biri olmu ve ok geni bir kitlenin ilgisini eker hale gelmiti. Sinemann belli bal trleri de bu dnemde olutu. Bunlar arasnda en ok ilgi greni komediydi. Mack Sennettin Keystone Stdyosunda retilen ve Keystone komedileri olarak tannan bu filmler, Charlie Chaplin, Harry Langdon, Fatty Arbuckle, Mabel Normand ve Harold Lloyd gibi yeteneklerin ortaya kmasn salad. rnein Chaplin nl arlo tipini bu tr komedilerde yaratmtr. 1920lerin balarnda haftada 40 milyon ABDli sinemaya gidiyordu. Sinemann yaygn etkisi ve o yllarda Hollywoodda materyalizm, sinizm ve cinsel serbestlik ynelimleriyle kendini gsteren Caz a, filmlerin denetim altna alnmas ynnde tepkilere neden oldu. 1920'de, rahip Wilbur Fisk Crafts, Senato'ya ve Katolik kilisesine, Amerikan sinema endstrisini "eytann ve 500 adet Yahudinin elinden kurtarmak" iin arda bulundu. Hollywood, film yapmc ve datmclar derneine bakan olarak seilen cumhuriyeti presbiteryen Wilbur Hays'in 1930'da kard "Hays Yasas"'yla 1960'larn ortalarna kadar kendini sansrledi, cinsellii ve iddeti beyazperdeye mmkn olduu kadar tamayarak halkn "ahlakl" klmaya alt. Bir anlamda sansrler tepkinin daha yaratc yntemlerle ortaya konmasna imkn vermitir. Hkmetin mdahalesini nlemek iin yapmclar, (banda bulunan kiinin adyla) Hays Brosu olarak anlan Amerikan Sinema Yapmclar ve Datmclar adl rgt kurdular. Bu bro filmlerde yaplmamas ya da dikkat edilmesi gerekli noktalar belirledi. Sonunda sulularn cezalandrlmas kouluyla genel deerlere aykr davranlarn filmlerde gsterilebileceine karar verdi.

12

1930'larla 40'lar arasnda, yani Hays Yasas'nn ynetim kurulu bakan Breen'in zoruyla sansrn en sk uyguland yllarda Hollywood, olduka radikal bir dnem yaad. Senaryo yazarlar sendikalap endstriyi istila eden yapmclardan haklarn istediler nce, byk ekonomik k ve sonras buhran yllaryd, Roosewelt'in New Deal/Yeni Szlemesi yrrlkteydi, sava ve faizm tehditi kapdayd, Ekonomik kn stesinden gelmek iin balatlan mill seferberlik ve Yahudi gmenlerin younluklu olarak Hollywood'a g etmesi, sinema endstrisinin politik bilincini artrd. O dnem Hollywoodun en aykr ynetmeni ise Avusturyadan gelmi olan Erich Von Stroheimdi. Filmlerinde yerleik ahlak kurallarn karsna alarak bu snrlarn dna taan Stroheim, yaptlarnn geni izleyici kitlesi tarafndan beenilmesine karn hem aykr tutumu hem de set ve kostmler iin ok para harcamas yznden yapmclarn tepkisini ekiyordu. Sessiz sinemann son yllarnda ise ABD sinemasnda gittike artan tekelleme ve Byk Bunalmn ilk izlerinin belirmesi, yapmc irketlerin riskten kanmalarna yol at ve bunun sonucunda Griffith, Sennett, Chaplin, Keaton ve Stroheim gibi yeniliki sinemaclann stdyolarla alma olana iyice azald.

2.3.Star Sisteminin Douu

Star olgusunu, aklamada iin iine ekonomi giriyor. Dolaysyla politika, ideoloji ve kltr, star olgusunun, Hollywood sinemasnn tarihsel evrimi iinde ortaya k ve yklendii anlam zerine yaplacak herhangi bir deerlendirme de karmza kan kavramlardr. Hollywood ekonomi politiinin anlalmasnda, star kavramnn zel bir anlam var. Hollywood ncesi Amerikan sinemasnda film yapmclarnn, starln potansiyel sonular hakknda fikir sahibi olduklar sylenebilir. Ancak bu fikir, ksa dnem karlarn bir ifadesi olarak ortaya km olmal. Yeni yeni palazlanan film irketleri, bir filmde oynayacak oyuncularn anonim olarak kalmas, dier bir ifadeyle isimlerinin ayr ayr belirtilmeden filmlerde oynamalar konusunda direttiler. Ancak srece mdahale edemediler. The Biograph Girl ve Little Marygibi ilk hayran dergileri, 1912 ylnda piyasaya kt. Birka yl sonra da, anonimlikten kurtulan Chaplin ve Pickford, birer milyon dolarlk szlemelere imza attlar. Atlan imzalar, Amerikan sinemasnda yeni bir dnemi de belgeledi. Yldz parlayan oyuncular, belli bal yapm irketlerinin szlemeli elemanlar olarak almaya baladlar. Bundan sonra ekilen filmler de artk Chaplinin, Pickfordun, Fairbanksin rol aldklar filmler oldu. Film yapmclar, bu yeni dnemin ne denli byk bir potansiyel olduunu hemen kavradlar. Amerikallar kamuoyunun ilgisini sinemaya yeniden ekmek iin film yldzlarnn topyekn satna karar verdiler. Chaplin, Fairbanks, Mary Pickford, Gloria Swansonun oynadklar baarl filmler, bu ynelimin ilk admlarn oluturuyordu. Bylece Hollywood film piyasas bir byk blf oyunu haline geliyordu. En sk blf yapan, en fazla para kazanan oldu.

13

Resim 2.1: lk sinema starlarndan Mary Pickford

Rakip firmalar birbirlerine kar rgtlendiler, gzellik yarmalar tertiplendi, hayran mektuplar devri balatld, starlarn zel hayatlar kamusal ilgi alanna sokuldu, evlilikler ve boanmalar bile ayarlanmaya baland. nsanlar, hayran olduklar film yldzlarna mektuplar yazmaya baladlar; ka yandaydlar, kilolar kat, formlarn nasl koruyabiliyorlard, niin evlenmilerdi, kullandklar yz kreminin markas neydi vb. Bu hayati bilgilendirme sreci, tantm ve reklam sektrleri tarafndan hararetle tevik edildi. lk zamanlarnn aksine, insanlar sinemaya film izlemek iin deil, starlarn filmini izlemek iin gitmeye baladlar. Starlar ok para kazanmaya baladlar. Gazeteler zel hayatlarnn en ince ayrntlarn halka duyurmaya baladlar. Sinema, onu yalnzca sinema olduu iin seven izleyicisini kaybetmeye balad. Artk yeni bir dnem balamt. Film yapm irketleri uzun sreli szlemelerle (genelde 7 yllk) starlarn film irketlerine bamllklarn garanti altna almaya baladlar. Bu ynelim, starlarn, oyuncu olarak tadklar yetenek ve kiiliklerinin oynadklar filmler iin tad deer gz nne alndnda, irketlerin finansal gelecekleri asndan anahtar bir rol oynamaya balad.

14

1920li yllardan kinci Dnya Savana kadar geen sre, Hollywood sinemasnn, tm dinamikleriyle kurumsallama sanclarn yaad bir sre oldu. Bir yandan 1920 genel krizi ve krizin sinema endstrisine yansmalar srerken te yandan Pickford, Fairbanks ve Chaplin gibi oyuncular ekonomik bir g oldular. Hollywoodun ekonomik sarsntlar yaad baka bir dnemde, serbest alanlarndan figranlarna kadar sinema emekileri Screen Actors Guild bnyesinde, 1933 ylnda, sendikalatlar. Be byk monopoln, bnyelerinde tuttuklar starlara szleme ve alma usulleri konularndaki dayatmalar 1920lerin ortalarnda balad, 1940l yllara kadar devam etti. Sonunda monopollerin AntiTrst yasasn ihlal ettikleri mahkeme kararlaryla tespit edildi; monopoller geici de olsa geri adm atmak zorunda kaldlar. Bu geri ekilme, daha byk monopollerin, bamsz stdyolarn ve yeni yeni ortaya kan Hollywood ajanslarnn bymesine olanak salad. Bir yandan da starlarn pazarlk gcnn artmasna imkn salad. Monopollerin mafyavari zm yntemlerinden ekinen bu hrn film irketleri, Meksika snrna yakn olmay akla uygun buldular ve Hollywooda yerletiler. Bir anlamda Hollywood, film reten bir fabrika oldu. Mal sahibi yapmclar alanlarna film yaptrr, bunlar piyasaya srer ve para kazanrlard. Bu filmler bazen baarl olur, bazen de baarsz. Ancak her defasnda rnn satn alacak mterisini elinde tutmak iin aba gsterirlerdi. Hollywoodun gznde, sanat yaamnn doruunda olan star, daha fazla kr elde etme aracndan baka bir ey deildir. Televizyon kanallar, dergiler, gazeteler, dedikodular, skandallar, dller ve baarlar starn ortaya kmasna yalnzca yardm ederler.

2.4.Charles Chaplin ve Sinemas

Resim 2.2:arlo

15

Amerikan yapm sessiz filmlerde canlandrd acnacak halde ama ayn zamanda komik kk serseri (arlo/Charlot) karakteriyle dnya apnda n kazand. 1914te oynad ilk filmini izleyen iki yl iinde ABDnin en tannm kiilerinden biri olmutur. 1920lerin balarna gelindiinde filmlerinin salad gelirlerin ykseklii karsnda hibiri istedii creti deyemez hle gelmi bu nedenle de ancak yapmcln kendisinin stlendii filmlerde rol almtr. 1920lerin sonlarnda sesli sinemaya geilmesinden sonra yalnzca birka filmde grnmekle yetinmesine karn, ilk dnem filmlerinin sinema klasikleri olarak deerlendirilmesi ve yeni izleyici kitlelerince de ilgi grmesi nedeniyle nn hemen hi yitirmemitir. Uzun metrajl byk komedi filmleri arasnda The Kid (1921;Yumurcak), The Gold Rush (1925; Altna Hcum), City Lights (1931; ehir Iklar), Modern Times (1936; Asri Zamanlar) ve The Great Dictator (1940; arlo Diktatr) saylabilir. ngiliz sinema oyuncusu ve ynetmeni Charlie Chaplin (asl ad Charles Spencer Chaplin), 16 Nisan 1889da ngilterenin bakenti Londrada dnyaya geldi. 25 Aralk 1977de svirede ld. Her ikisi de mzikhol oyuncusu olan annesi ve babasndan kk yata ark syleyip dans etmesini renmitir. lk kez sekiz yandayken, bir klog dans gsterisi olan Eight Lancashire Lads (Sekiz Lancashirel Delikanl) ile sahneye kt. Babasnn bundan ksa bir sre sonra lmesi, annesinin de sk sk akl hastanesine girip kmas yznden Chaplinin ocukluk yllar, yatl okul ve yetimhanelerde skntyla geti. Bu dnemde bazen geici sahne ileri buldu, bazen de sokaklarda yaamak zorunda kald. On yedi yandayken, vey aabeyi Sydney, kendi alt ve eitli danslar, oyunlar, komedi programlar sunan Fred Karno Vodvil topluluunda ona i buldu. 1913e kadar Karnoyla alarak saysz mzikhol skeinde oynad. Keystoneun tek makaralk slapstick filmleri yapmcs Mack Sennett, Chaplini Karno turnesi srasnda New Yorktayken fark etmiti. Chaplin Aralk 1913te 150 dolar haftalkla sinema yaamna adm att ve bir daha da sahneye dnmedi. Chaplin, melon apka, dar bir frak ceketi, bol pantolon, byk ayakkablar, byk ve bastondan oluan nl grnmn ikinci filmi olan Kid Auto Races at Venicte (1914,Venedikte Ufaklklar Oto Yarlar) yaratt. Ksa bir sre sonra Chaplinin kendi filmlerini ynetmesine izin verildi, creti de gitgide astronomik rakamlara ulat. O dnemin yldzlar Mary Pickford, Douglas Fairbanks ve nl ynetmen D. W. Griffith ile her birinin kendi filmlerinin datmn bamszca yrtmesi kouluyla, United Artistsi kurdu. First National ile olan szlemesi The Pilgrim (1923; arlo Hac) filmiyle sona erdikten sonra, 1966da Universal iin yapt A Countess From Hong Konga (Hong Konglu Kontes) dein filmlerini yalnzca kendi irketi adna ekti. Chaplinin bu hzl ykselii bir lde filmlerinin pazarlamasnda, konularndan ok filmde oynayanlarn nemli olduu yldz sisteminin gelimesinden kaynaklanyordu. Aslnda Pickford, Fairbanks ve bakalaryla birlikte Chaplinin perdedeki kiiliinin halk tarafndan byk bir cokuyla kabul grmesi de, bu sistemin yerlemesinde olduka etkili oldu.

16

Chaplin The Trampte (1915; arlo Serseri), yaratt kk serseri tipini yalnzca elendirici deil, ayn zamanda sevimli de klabilmek amacyla, sempatikliinin de altn izmeye balad. Kendi filmlerinin hem yldz, hem ynetmeni, hem de yazar olduu iin, arlo karekterinin ierdii anlamlar irdelemekte nemli bir konumdayd. Bir eletirmenin zenginlerin bak asndan izilmi bir yoksul tipi olarak tanmlad, Chaplinin kk adam dedii arlo tipi filmlerle birlikte geliti. Siyasal tavrna yneltilen saldrda, hibir zaman ABD vatandalna gememi olmasnn pay da vardr. Mavi Sakal yksnn ineleyici bir uyarlamas olan Monsieur Verdoux (1947), pek ok evrenin yan sra Amerikan ordusunu da olduka sinirlendirdi. ABD hkmetinin vergi borcu iin sktrmas, ayrca baz politikac ve ke yazarlarnn, ykc etkinliklerle ilikisi olduunu ileri srmeleri zerine Chaplin, 1952de lkeyi terk etti. Geri dn hakknn ABD Adalet Bakanlnca soruturulacan renince 1953te Cenevrede bu haktan vazgetiini aklad. Bundan sonra ailesiyle birlikte svirede Vevey yaknlarnda yaamaya balad. 1957de Londrada yapt, A King in New York (New Yorkta Bir Kral), Amerikaya Kar Etkinlikleri Soruturma Komitesine, anlamsz televizyon reklamlarna ve Amerikan tarz yaamn baka yanlarna ynelik eletirilerle dolu bir komediydi. Film, Chaplinin zellikle reddettii komnizm yanll sulamalarnn artmasna yol at. 1966da barollerini Marlon Brando ve Sophia Lorenin oynad, kendisinin de hem senaryosunu yazd hem de kk bir rolde grnd A Countess from Hong Kongu (Hong Konglu Kontes) ekti. 1972de kendisine verilen zel Oscar dln almak zere ABDye gitti.

17

Resim 2.5: Charles Chaplin

2.5.Oscar dlleri
ABD Akademi dlleri olarak bilinen Oscarlarn datlmas fikri 1927 ylna dayanyor. California eyalet kanunlarna uygun olarak 4 Mays 1927de kurulan ABD Sahne Sanatlar ve Bilimler Akademisi, 11 Maysta toplanarak sanatlara bir dl verilmesini kararlatrd. Metro Goldwyn Mayerde sanat ynetmeni olan Cedric Gibbon, bir film makaras zerine, elinde hal kl tutan bir ovalyenin taslan izdi. Film makarasnn be halkas da Oscar dllerinin verildii be ana dal temsil etti.

18

George Stanley adl heykeltra tarafndan 1928 ylnda tasla yaplan heykelin ad, Akademinin sekreterinin Oscar Amcama ne kadar ok benziyor demesiyle Oscar olarak kald. lk 36 yesi arasnda Douglas Fairbanks ve Louis B. Mayer gibi dnemin nl film yaymclarnn da yerald Akademinin aralarnda sanatlar, sanat ynetmenleri ve editrlerin de olduu 5 binin zerinde yesi bulunuyor. lk Oscar dl treni, 16 Mays 1929da Hollywood Roosevelt Otel Blassom Roomda yapld. Gecenin biletleri 10 dolardan satld ve trene 250 kii katld. dl treninin yapld gece saat 23.00te basna aklanan sonular iin 1940 ylndan bu yana zarf sistemi uygulanyor.

Resim 2.4: Oscar dl

kinci Dnya Savandaki ABD askerlerinin treni dinlemesi iin ilk defa 1943 ylnda Los Angeles Radyosu tarafndan dnyaya duyurulan trenlerin, televizyondan naklen yaynlanmas ise ilk olarak 19 Mart 1953te oldu ve program, Bob Hope sundu. dller, 1966 ylnda da ilk olarak televizyondan renkli olarak yaynland. Oscar dllerinin yayn hakkn 1971 ile 1975 yllar arasnda NBC satn ald ve 1972 ylndaki 42nci Oscar treni tm dnyaya canl olarak ulat. lk 15 yl boyunca otellerin toplant ve balo salonlarnda yaplan trenler, katlmc saysndaki artla byk salonlara tand. Tarihi boyunca sadece kez ertelenen Oscar Treni, 1938 ylnda Los Angelestaki sel dolaysyla bir hafta ge yapld. 1968 ylnda da Martin Luther Kinge sayg dolaysyla ertelenen tren, 1981de Ronald Reagana suikast giriimi nedeniyle 24 saat ertelendi. dl treni en son 1968 ylnda saatlik zaman sresi iinde tamamland. Akademi, mesleinin son yllarn yaayan ok yal ya da ocuk oyunculara, sakat rollerine kanlara ve ABD toplumunu eletiren filmlere dl vermesiyle tannyor.13 in yksekliinde ve sekiz buuk pound arlnda olan Oscar heykelciini kazananlarn konuma sresi ise trende sadece 30 saniyedir.

19

Oscar dlleri 24 dalda datlyor. En yi Erkek Oyuncu, En yi Kadn Oyuncu, En Oyuncu En yi Film, En yi Ynetmen ve En yi Senaryo dlleri de en byk dller saylyor. Bu be dalda bugne kadar bu dlleri ayn anda alan film film; 1934te Hepsi Bir Gecede Oldu , Hepsi Oldu 1975te Guguk Kuu, , 1991de Kuzularn Sessizlii dir. Kuzularn Sessizlii

Bir filmin Oscar dl alabilmesi iin; n

40 dakikadan uzun olmas , Los Angeles ili snrlar iinde en az bir sinemada paral g gsteriminin gereklemi olmas , Gsterimin arkas arkasna en az bir hafta srm olmas ar aranmaktadr. art

Resim 2.5: Oscar dl

20

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Byk yapm irketlerinin ortaya kn inceleyiniz. Hays Yasasn ve sektre etkilerini analiz ediniz. Star sisteminin zelliklerini aratrnz. Charles Chaplin ve sinemann zelliklerini inceleyiniz. lk Oscar dllerini kimler ald? Aratrnz.

neriler
Ayrntc olunuz. Aratrmac olunuz. Star sisteminin gnmzdeki durumunu tespit ediniz. Yazl kaynaklar dikkatli takip ediniz. Dnemi yanstan sinema eserlerini dikkatli seyrediniz ve analiz ediniz.

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. Chaplin, nl grnmn (melon apka, dar bir frak ceket, bol pantolon) ikinci filmi olan Kid Auto Races at Venicde yaratt. Chaplin, 1977de barollerini Sophia Lorenin oynad kendisinin hem senaryosunu yazd hem de kk bir rolde grnd A Countess from Hong Kongu ekti. lk Oscar treni 16 Mays 1929 da Hollywoodda yapld. Oscar dlleri 1976 ylnda ilk kez TVde renkli yaynland. Oscar dlleri 24 dalda datlyor. 1991 ylnda Kuzularn Sessizlii filmi 5 dalda dl kazanan bir filmdir.

2.

3. 4. 5. 6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

22

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Uygun ortam salandnda tekniine uygun olarak kinci Dnya sava sonras Amerikan sinemasnn geliimini reneceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Film Noir akmn aratrnz. Orson Welles kimdir? Aratrnz. Alfred Hitchcook filmlerini ve zellilerini aratrnrz. Elia Kazann Trk insanna yaknl nereden geliyor? Aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, iletiim fakltelerinin sinema blmlerini ve sinema ile ilgili bilgileri bulabileceiniz kitaplar gezmeniz gerekmektedir. Bulduunuz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

3.KNC DNYA SAVAINDAN SONRA AMERKAN SNEMASI

3.1. Televizyonun Yaygnlamas Karsnda Amerikan Sinemas
Sava yllarnda sinema dnyas byk bir durgunluk yaad. Genellikle sava deiik ynleriyle tantmay ve cephedeki ordulara moral vermeyi amalayan filmler ekildi. Dnemin balca nemli filmleri ABDde Frank Caprann Neden Savayoruz adl belgesel propaganda dizisi, Orson Wellesin bir basn kralnn yaam zerine kurulu bayapt Yurtta Kane ve John Fordun Gazap zmleri ile Tay Garnettin Postac Kapy ki Defa alar adl yaptlaryd. ngilterede ayn dnemde Noel Cowardn senaryosunu yazd Ksa Grme ve Denizler Hakimi gsterime girdi. SCBde Ayzentayn, Aleksandr Nevski ve Korkun van, Sergey ve Georgi Vasiliyev apayevi ektiler.

23

1950lerde ABDnin nemli filmleri arasnda George Stevensn Vadiler Aslan ile Elia Kazann New Yorkta yoksul ii evrelerinin ve rhtm gangesterlerinin yaamn anlatan Rhtmlar zerindesi saylabilir. nl ynetmen Alfred Hitchcook zellikle banyodaki soluk kesici cinayet sahnesiyle tannan Sapk adl gerilim filmini ayn dnemde ekti. Hollywoodun altn a, 1950lerde televizyonun ortaya kp da sinemalar seyircisiz brakmasyla snd. Sinemann inie gemesinde etkili olan nemli bir faktr televizyonun yaygnlamasyd. Hollywood sinemaskop, Vista Vision gibi geni ekran uygulamalaryla, boyutlu filmlerle ve stn yapmlarla televizyonun rekabetine dayanmaya alt. te yandan televizyon filmlerinin etkisiyle kk bteli, siyah beyaz gereki filmlere bir dn yaand. 1960larda ise stdyolarn k ve Yapm Ynetmeliinin geerliliini yitirmesiyle birlikte kk, bamsz irketlerin etkinlii artt. Yapmclar izleyiciyi yeniden sinema salonlarna ekebilmek iin teknolojik yeniliklerden yararlanmaya altlar. zel gzlklerle izlendiinde boyutlu grnt etkisi yaratan filmler ilk kez o dnemde ortaya kt. Bu buluun beklenen baary salayamamas zerine, sinemaskop ad verilen byk grnt uygulamasna geildi. Grntnn enini, boyunun 2,5 kat olarak verebilen sinemaskop filmler izleyicileri yeniden salonlara ekmekte baarl oldu. ABDde Oklahoma, yeniden ekilen On Emir ve Ben Hur gibi tarihsel ve dinsel konulu filmler, mzikaller, westernler ekilmeye baland. Bunlar ok sayda oyuncunun ve gsterili dekorlarn kullanld masrafl yapmlard. Sinemaclarn bu abalarna karn, 19501960 yllar arasnda televizyonun hzla yaygnlk kazanmas, sinema izleyicisinin nemli lde azalmasna ve byk film irketlerinin kmesine neden oldu. Bu durum sinemaclar byk bir araya yneltti. 1960larn sonlarna doru ABDde Arthur Penn, Sam Peckinpah, Robert Altman, Dennis Hopper, Stanley Kubrick gibi ynetmenler Hollywoodun cinsellik, iddet, milliyetilik gibi konulardaki kalplam sinema anlaynn dna kan filmler yaptlar. Yeni, deiik sluplar ve teknikler kullandlar. Genlie ynelik ekilen bu filmler sinemaya genleri kazandrd. Sydney Pollackn 1929 Byk Dnya Bunalmnn insanlarn stndeki etkisini ok arpc bir biimde yanstan Atlar da Vururlar, Arthur Pennin Bonnie ve Clyde, Stanley Kubrickin 2001 Uzay Yolu Maceras, Sam Peckinpahn Kahraman Binba ile Vahi Belde gibi etkileyici filmleri ekrana geldi. 1970lerde ve 1980lerin balarnda son derece etkileyici ses ve grnt efektlerinin kullanld heyecan dolu serven ve bilimkurgu filmleri ekildi. George Lucasn Yldz Savalar ile Steven Spielbergin insanlara saldran dev bir kpekbalnn kovalanmasn konu alan gerilim filmi Jaws, Kutsal Hazine Avclar ve dnya dndan bir yaratkla ocuklarn kurduu dosta ilikiyi anlatan E.T. adl filmleri gie rekorlar krd ve olumlu eletiriler ald. ABDde o dnemde ekilen filmlerin maliyeti inanlmaz boyutlara ulat. rnein 1987de bir filmin ortalama maliyeti yaklak 18 milyon dolard.

24

Bu tr filmlerin yan sra Robert Altman, Michael Cimino, Francis Ford Coppola, Martin Scorsese ve Milos Forman gibi ynetmenler toplumsal sorunlar konu alan filmler ektiler. Bunlar arasnda Altmann sava kart komedisi Cephede Elence, Ciminonun Vietnam Savan konu alan Avc, Scorsesenin ABDde iddete ynelik eilimi ele alan Taksi ofr, Coppolann, Baba ve Kyamet, Formann, Guguk Kuu adl yaptlar saylabilir.

3.2.Hollywoodda McCarthy Dnemi

Sava yllarnda ABDli sinemaclar savan deiik cephelerini tantan filmler yaptlar. Savatan sonra ise stdyo sistemi gerilemeye balad. Bunun balca nedenlerinden biri antitrst yasalarnn stdyolarn dayand yapm ve datm tekellerini zayflatmasyd. Baz stdyolar finansman glkleri yznden gsterili mzikaller ve tarihsel filmler yerine kk bteli filmlere yneldiler. Bylece toplumsal bilin sinemas olarak adlandrlan ve sava sonrasnn d krklklarna, rkla, alkolizme, gerek polisiye olaylara deinen filmler ekildi. 1947de Amerikaya Kar Etkinlikleri Soruturma Komitesinin komnist etkileri aratrmaya balamasyla birlikte karalama ve temizlik kampanyalar Hollywoodu da iine ald. Uzlamay reddeden sinemaclar alma olanandan yoksun kalrken, yeniliki dncelerden ve tartmal konulardan uzak kalmaya zen gsteren tutucu filmler ekildi. Savan sonunda ABD sinemas, tutucu hkmetin filmlere uygulad youn sansrle birlikte Hollywood 10lar olarak anlan sekiz senaryo yazar ve iki ynetmenin kara listeye alnmasyla kar karya kald. Bir ihbar salgn balamt. Pek ok sanat ABDye kar ykc etkinliklerde bulunmak ve komnist olmakla suland. Sulananlar arasnda bulunan Charlie Chaplin, byk bir beeni kazanan Sahne Iklarn yapt yl lkeyi terketti. Televizyonun hzla gelimesi ve McCarthynin ban ektii Cad Av nn Hollywood dnyasn kasp kavurduu bir dnemdi. Yapmclar izleyiciyi yeniden sinema salonlarna ekebilmek iin teknolojik yeniliklerden yararlanmaya altlar. 1955ten sonra TV ile sinema birlikte yeni bir yaama biimi gelitirecekti. Bir yandan srdrlen komnist av, E.Dmytryk ve Dalton Trumbo gibi yetenekli ynetmen ve senaristlerin hapse atlp uzun srelerle isiz kalmalarna yol at gibi Joseph Losey ve Carl Foreman gibi nde gelen sanatlar da ngiltereye ge zorlad. Hkmet soruturmalarna karn Bogart ve Zero Mostel gibi oyuncularn aktif protestosu da Chaplin, Katherine Hepburn ve John Huston gibi star oyuncu ve ynetmenlerin muhalefeti de Hollywoodu uzun yllar silemeyecei bir lekeden kurtaramyordu.

25

McCarthy komisyonlarna byk lde yardmc olmasyla n yapmakla birlikte byk bir ynetmen olduunu da ilk yllarda ortaya koyan Elia Kazanla Marlon Brandonun yaptklar ibirliinin rnleri olan htiras Tranvay, Viva Zapata , Rhtmlar stnde baarya ulaan filmlerdir. Biraz abartl bir deerlendirmeyle 7 oscar birden verilen bu sonuncu film, 1950li ve 1960 l yllarn genlik hareketinin ilk nemli habercisidir. Sonu olarak, Hollywoodda 19451955 yllar arasndaki on yllk dnemin frtnal ve zor yllardan meydana geldii bir anlamda da abartlm ve eski filmlerin ok ar bast bir dnem olduu sylenebilir.

3.3.Film Noir Akm

George Bernard, Ninotchka, Of The Wizard of Oz ve Wuthering Heigth kinci Dnya Savann kmas byk deiiklere sebep oldu. Hollywooda gen Rene Clair ve Jean Renoir gibi ynetmenlerden yoksun kalm Fransz sinemas, Nazi igali altnda duraklama yayordu. Her senaryo Alman ya da Vichy otoriteleri tarafndan sansr ediliyordu. Marcel Carne 1942 de Les Visiteurs du Soir adl gzel olmakla birlikte suya sabuna dokunmayan bir peri masal ekti. Fransann en nemli ynetmenlerinden olacak olan Robert Bressonda 1943te bir kadnlar manastrnda geen Les Anges du Peche ile emin ve zararsz biimde sinemaya giri yapt. Alman sinemas ise propaganda bakan Joseph Goebbelsin ellerinde olduka kt bir hl almt. ngiliz ve Amerikan filmleri yasaklanmt. Goebbelsin eletiriyi yasaklamas sonucu hibir Alman filmi eletirmenler tarafndan kt olarak nitelendirilmemiti. Sava dnemi propaganda filmlerinin en by ve en ustaca ekilmi olan hi kukusuz Pearl Harbor ncesi Amerikaya, dald uykudan silkinip Avrupada neler olup bittiine dikkat etmesi ars yapan Casablanca idi. Pearl Harbordan sonra Amerika kendi ordusu hakknda propaganda filmleri ekmeye balad ve ngiltere gibi halkn moralini yksek tutmak amacyla komediden olduka yararland. Lubitschin muhteem filmi To Be or Not to Be ok ustaca yaplm bir anti-Nazi propagandasyd aslnda. Film Noir tr de 19441945 yllarnda sinemaya yerleti. Film Noirin temeli karanlktr. Basit biimde grnm olarak karanlk deil; ierik olarak ruh olarak karanlktr. Hibir ey grnd gibi deildir, kimseye zellikle kadnlara gvenilmez; kahraman sert, karamsar, alayc ve bezgindir. Bugn bu trdeki ilk filmin John Hustonn ektii The Maltese Falcon (Malta ahini) olduu sylenir. Ancak tam anlamyla birka yl sonra Edward Dmytrykin, Murder My Sweet (Cinayet Sevgilim), Billy Wildern Double Indemnity (ifte Tazminat), Fritz Langin The Woman in the Window (Penceredeki Kadn) ve Otto Premingerin Laura gibi filmler de bu tarzda ekilen filmlerdir.

26

lk balarda kimse sevmedi kara filmleri, bugnn moda olan akmlar gibi bir dnem de Film Noir akm moda oldu. zleyenler genelde arzal, sorunlu tipler kabul edilir, her an her yerde bir delilik yapabilirmicesine bir insan sfatna sokulur. Gerekte yapmclarn ya da ynetmenlerin amac bir grup Kara Film sever yaratmak deildir, amalar bu tarz herkese yayp sanatsal yeniliklerden haberdar etmektir. Zamanla Kara Film izlenmeye, tutulmaya balar, lke dna yaylr ancak eletirilerden de kaamaz. nk muhalefetler Kara Filmin ailelerin dalmasna sebep olduunu iddia ederler. Kara Filmin son aamas psikotik eylem ve yok etmeye tahrik dnemidir. Zira o yllarda toplum baznda genel olarak onur, gelenekler, kiisel btnlk ve fiziksel istikrar yitirilmitir. Ynetmenler toplumun ruh hlini olumsuz etkilediklerini farkedince bu duruma zen gstererek film ekmeye dikkat etmilerdir.

Resim 3.1: Bir kara film rnei

3.4.Orson Welles ve Sinemas (1915-1985)

George Orson Welles, 6 Mays 1915 ylnda ABDnin Wisconsin eyaletinde dodu. Welles dokuz yandayken annesi, onbe yandayken babas ld. Bir sre resim zerine altktan sonra oyunculuk yapmaya balad. Bu yllarda evlendi. Bir sre radyoda da alt.

27

Resim 3.2: Orson Welles

1938 ylndaki nl Dnyalar Savann radyo tiyatrosunda Amerikallar dnyay Marsllarn istila ettiine inandrd. 1941deki ilk filmi Citizen Kane (Yurtta Kane) ileride ok byk n yapacak olmasna ramen, o sralar Wellese yklce bir para kaybettirdi. Daha bu ilk filmiyle, Welles o zamana kadarki sinema geliimine yepyeni bir yn vermi ve yenilikler getirmitir. zellikle, sinemann anlatm potansiyelini ve yollarn farkl bir kompozisyonda kulland iin bu film nemliydi. Bu nedenlerden dolay Yurtta Kane filmi biroklar tarafndan bugne kadar yaplm en iyi film payesini almtr. Ayrca, bu ilk filminde oyuncu olarak da bulunmu ve performansyla da beeni toplamtr. Orson Welles, Hollywoodda tutulmad iin Avrupaya gitmitir. Her ne kadar sonraki filmlerinde Amerikada baarl olmasa bile en azndan ticari adan, zellikle Avrupada ok tutulmu ve birok dl almtr. Welles 10 Ekim 1985te vefat etmitir. Double Indemnityifte

3.5.Alfred Hitchcock ve Sinemas

Gerilim ve korku trnn en byk ustas saylan ynetmen Hitchcock, 13 Austos 1899da ngilterede dnyaya geldi, 19 Nisan 1980de ABDde hayata veda etti. Mizahi tatlar katt gerilim filmleri olaanst ilgi grm, Hitchcock ad ortalama izleyici iin bir yldzn ad kadar byk nem kazanmtr. Kendisi, elendirmenin tesinde bir ama tamadn srarla belirtmesine karn, eletirmenler, filmlerinde derin felsefi boyutlar bulmu onu sinema sanatnn byk ustalar arasna sokmulardr. Gen sinemaclar da nemli lde etkilemi olan Hitchcock, 1979da Amerikan Sinema Enstitsnn Yaamsal Baar dln alm, ertesi yl da Kralie II. Elizabeth kendisine sir unvan vermitir.

28

Resim 3.3: Hitchcock Babas kmes hayvanlar ticaretiyle uraan Hitchcock, Londrada, St. Ignatius College adl Cizvit okulunda okudu. Daha sonra Londra niversitesinde mhendislik renimi grd. 1920de, Famous Players Lasky adl ABD irketinin Londra ubesinde sessiz filmlerin ara yaz tasarmlarn hazrlayarak sinema dnyasna girdi. lk filmini 1925te ekti. Ertesi yl ynettii The Lodger (Kirac), daha sonra Hitchcock adyla zdeleecek olan gerilim trndeki ilk yaptyd. Blackmail (1929; antaj) ise ilk sesli ngiliz filmi oldu. The Thirty-nine Steps (1935; 39 Basamak) ve The Lady Vanishes (1938; Bir Kadn Kayboldu), gibi klasiklemi filmlerinin ardndan ngiltereden ayrlarak Hollywooda yerleti. Oradaki ilk filmi Rebecca (1940; Rebecca), en iyi film dalnda Oscar kazand. izgi d ve nemli bir kiilik olarak karmza kan Hitchcockun 1960 yapm Sapk, iki yl nce evirdii Vertigo gibi yepyeni dramatik rgyle sinama severleri derinden etkiledi. Avrupada filizlenen Yeni Dalga akmnn gen ynetmenleri stnde Hitchcock kalc ve belirleyici bir etki brakt. Hitchcook ad bir dizi gizem ykleri antolojisinde de yer alr. Yaamn ve yaptlarn konu alan ok sayda kitabn en nemlilerinden biri John Russell Taylorn Hitch: The Life and Times of Alfred Hitchcock (1978; Hitch: Alfred Hitchcockn Yaam ve Dnemi) adl almasdr. nl Fransz sinemac Franois Truffaut da Hitchcockla yapt bir dizi syleiyi Le Cinema selon Hitchcock (1966; Hitchcock, 1987) bal altnda toplamtr.

29

3.6.Elia Kazan ve Sinemas

Resim 3.4: Elia Kazan

Trkiyede yaayan Rum kkenli anne babann olu olarak, 7 Eyll 1909da stanbulda dnyaya gelen Elia Kazancolu (Elia Kazan), 4 yandayken ailesiyle birlikte ABDye g etmitir. Kazan, sahneye koyduu The Skin of Our Teeth, A Streetcar Named Desire (Arzu Tramvay), Death of a Salesman (Satcnn lm), Cat on a Hot Tin Roof (Kzgn Damdaki Kedi) ve J.B., adl piyesleriyle, yazarlarna tam 5 Pulitzer dl kazandrm, J.B. adl oyunuyla bir de Tony dlne lyk grlmtr. Hollywooddaki ynetmenlik kariyeri boyunca Centilmenlik Anlamas ve Rhtmlar zerinde adl filmleriyle 2 kez Oscar dl kazanan ynetmen, 50li yalarnda tekrar yazarla dnm ve 6 roman kaleme almtr. Birka kez de en ok satan romanlar listesine girmeyi baarmtr.

30

Resim 3.5: Rhtmlar zerinde

Kazann kariyeri, iindeki baars kadar, ABDde McCarthynin balatt komnist av dnemindeki tavr nedeniyle de sk sk gndeme gelmi ve eitli polemiklere konu olmutur. 1934 ylnda Komnist Partiye girdii iin 1952deki av dneminde, Amerikaya Kar almalar Aratrma Komisyonu nnde ifade vermeye arlan Kazan dnemin birok sinema alann ihbar etti. Ynetmenin en iyi filmi olarak hatrlanan, 8 Oscarl 1954te yapt ve barolnde Marlon Brandonun oynad Rhtmlar zerinde, altmetin dzeyinde, birok eletirmen tarafndan Kazann muhbirliini topluma aklatma abas olarak yorumlanmtr. Kazan, yaam boyunca Trkiyeye, zellikle stanbula byk bir zlem duymutur. Bu duygularn birok filminde yanstm, Viva Zapata, Rhtmlar stnde (On the Waterfront), Cennet Yolu (East of Eden) gibi nl filmlerinin tesinde, Amerikada pek tutulmam, Kader Deimez (The Arrengement) filminde, Trkiyeden g etmi bir ocuun aile ilikilerini ok duyarl bir biimde aktarmtr. Bir stanbul ailesinin gelenek ve ilikilerini iten biimde yanstan bu film, bu nedenle ABDde teki filmleri kadar ilgi grmemitir. Elia Kazan 20. yzyln ikinci yarsnda, sadece sinemann deil tiyatronun da byk ynetmenlerinden biriydi. 1930larn ortalarnda tiyatro alannda almaya balam Thornton Wilder, Tennessee Williams ve Arthur Miller gibi en yaratc tiyatro yazarlarnn yaptlarn sahneye tamtr. Lee Strasbergle birlikte kurduu Group Theatreda aktrlerini yepyeni bir oyunculuk tekniiyle oynatmak istemitir. Gerekte bu teknik Stanislawskinin nerdii yntemin uygulanmasyd. Elia Kazan, daha sonralar yine Lee Strasbergle birlikte kurduu Actors Studio (Oyuncular Stdyosu) okulundan, Stanislawski metodunu kullanarak Marlon Brando ve James Deanin ban ektii gen kuak oyuncular yetitirmitir.

31

Ayrca Livanelinin Sis filminde oynayan Kazan, 94 yanda ld. Yaam boyunca sinema ve tiyatroda yeni akmlar gelitirmek bir yana, her iki alanda da saysz bayapt ortaya koydu. Roman Uzlama ve Yaam yks, Bir Yaam kendi alanlarnn gzel rnekleri olarak anlacaktr. Trkiye, Elia Kazann lmyle, byk bir yaratc dostunu yitirmitir. Sanatnn nemli filmlerini yle sralayabiliriz: The Last Tycoon/ Son Patron (1976) The Arrangement/Kader Deimez (1969) America, America (1963) Splendor in the Grass/Ak Bahesi (1961) Wild River/ Vahi Nehir (1960) Rhtmlar zerinde (1954) Viva Zapata! (1952) Arzu Tramvay (1951)

32

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Televizyonun yaygnlamas karsnda Amerikan sinemasnn durumunu analiz ediniz. MacCarthy dnemini aratrnz. Film Noir akmn analiz ediniz. Orson Welles ve sinemasn aratrnz. Alfred Hitchcock ve sinemasn aratrnz. Elia Kazan ve sinemasn analiz ediniz. Dnemin nemli dier ynetmenleri, oyuncular ve filmlerini inceleyiniz.

neriler
Ayrntc olunuz. Aratrmac olmaya dikkat ediniz. Yazl kaynaklar dikkatli takip ediniz. Dnemi yanstan sinema eserlerini dikkatli seyrediniz ve analiz ediniz.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. ( ) Film- Noir tr 19441945 yllarnda sinemaya yerleti.

2. ( ) Film Noir trndeki ilk film John Hustonun ektii The Maltese Falcon filmidir. 3. 4. 5. 6. ( ) Yurtta Kane Hitchcockun nemli filmlerinden biridir. ( ) Sapk filmi Hitchcockun nemli filmlerinden biridir. ( ) E.Kazann filmleri toplam 10 oscar kazanmtr. ( ) E.Kazan Zlfi Livaleninin Sis filminde rol almtr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

34

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Uygun ortam salandnda tekniine uygun olarak 1970lerden gnmze Amerikan sinemasnn geliimini, dnemin nemli oyuncu ve ynetmenlerini reneceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Ynetmen Francis Ford Coppola kimdir? Filmleri nelerdir aratrnz. Ynetmen Stanley Kubrick ve filmlerini aratrnz. Steven Spielberg ve filmlerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, iletiim fakltelerinin sinema blmlerini ve sinema ile ilgili bilgileri bulabileceiniz kitaplar gezmeniz gerekmektedir. Bulduunuz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

4.1970LERDEN GNMZE AMERKAN SNEMASI

4.1.Deien Amerika ve Deien Hollywood
1960larda yaanan toplumsal deiim ve atmalar ABD sinemasn da etkiledi. Arthur Penn, Stanley Kubrick, Sam Peckinpah, Robert Altman, Dennis Hopper gibi sinemaclar filmlerinde cinsellik, iddet, militarizm ve Amerikallk gibi kavramlar yerleik snrlarn dnda ele aldlar. Kalplam Hollywood anlatmnn dnda teknikler ve sluplar kullandlar. 1960 ve 1970lerin byk sinemas, esasl bir ekilde kabul grmeyerek reddedildi. 1970lerin Hollywoodu, yeni Avrupa Sinemasnn ve marjinal Bamsz Amerikan Sinemasnn baarl kurgu mantn ve hikye anlatm metotlarnn sradan yeniliklerini ararak sunuyordu. 1960larn kar kltr hareketlerinin izlerini tayan bu filmlerin yerini 1970lerde, sinema okullarndan mezun olmu Francis Ford Coppola, Paul Schrader, Martin Scorsese, George Lucas ve Steven Spielbergin gsterili almalar ald. Bu filmlerin bir blm, toplumsal sorunlar karsnda ailenin konumunu vurgular ve yeni bir ahlk anlay ararken, bir blm de klasik serven, gerilim ve bilimkurgu yklerini son derece gelimi grsel efektlerle perdeye getirdiler. Bu filmler (Star Wars, Indiana Jones, Jaws) izleyiciyi, zellikle de ya ortalamas kk bir kitleyi yeniden sinema salonlarna ekerek sinema tarihinin en yksek gie gelirlerini salad.

35

Sinema 1960 ve 1970lerde evrenselleerek deiik bir nitelik kazand. Bat Avrupa, Amerika ve Sovyetler Birliinin tekelinden kan sinemalara, Asya, Latin Amerikadan sonra Afrika, Ortadou lkeleri de katld. Sinemann bu evrensellemesi, saylar her yl artan uluslararas, blgesel ve ulusal festivallerle pekitirildi. Yeni sinemalar, sinemaclar ortaya karmak tantmak iin bir yar balad. TVnin de katksyla sinema bu dnemde dnyann en yaygn ve evrensel sanat olma niteliini srdrd. 1980lerde videonun yaygnlamasyla birlikte elektronik sinema nem kazand. Video pazarnn yaratt talep nedeniyle byk irketler kadar bamsz kk irketler de film yapma olana buldu. Bunun bir yan etkisi olarak bamsz yeniliki sinema canland ve Joel ve Ethan Coen, Jim Jarmusch, David Lynch, Spike Lee gibi gen ynetmenler sra d, yeniliki tasarlar gerekletirme olanan buldular.

4.2.Yirminci Yzyln Son eyreindeki nemli Ynetmenler

4.2.1.Martin Scorsese
1942de New Yorkta dnyaya geldi. Yaayan En Byk Ynetmen olarak nitelendirilen Scorsesenin nl papaz olmama karar, projektrlerden gemi tm zamanlarn en kkrtc filmleriyle sonuland: Taksi fr, Raging Bull (Kzgn Boa) ve Good Fellas (Sk Dostlar), filmlerinde srekli olarak hareket eden bir kamera, izlemekte glk ekilen bir kurgu (Thelma Schoonmaker) ve Scorsesenin albm koleksiyonundan oluan soundtrackleri filmlerine farkllk katmaya yetti.

Resim 4.1: Martin Scorsese

36

Scorsesenin en byk yardmclar ise senaryo yazar Paul Schrader, daha nce ad geen Schoonmaker; ve De Niro (sekiz defa), Harvey Keitel ve Joe Pesci gibi yetenekli oyuncular olmutur. Asla denemekten korkmayan ynetmenin Scorsese tarzndan uzaklat filmlere rnek olarak ise Gnaha Son ar, Parann Rengi, Masumiyet Ya ve Kundun gsterilebilir. Scorsesenin bir baka nemli zellii ise filmlerin korunmas iin bkp usanmadan kampanyalar balatmas. Spielberg Schindlerin Listesi ile Oscarn kazandndan beri Akademinin grmezlikten gelmeye kararl olduu ynetmen olma erefi de Scorseseye ait. Byk bir k yapt ve Little Italydaki (New Yorkun talyan mahallesi) haytalarn hikyesini anlatt yar otobiyografik Mean Streets (1973). Scorsesenin hi kukusuz yeteneinin en nemli kantlarndan biri olan etkileyici siyah-beyaz, Kzgn Boa (1980) nemli filmleri olarak saylabilir.

4.2.2.Francis Ford Coppola

10 yandayken 8mmlik bir film eken ve zamannn ounu kukla ovlar izleyerek geiren Coppola, U.C.L.A. sinema okuluna girdikten sonra Tonite for Sure adl bir film ekti. 24 yana geldiinde dk bteli filmlerin ynetmeni Roger Cormann yannda asistanlk yapan ynetmen, 1963 ylnda baltal bir katili konu alan Demetia 13 adl bir korku filmi ekti. Birka yl sonra Youre a Big Boy Now adl filme imza atarak eletirmenlerin dikkatini eken Coppola, ardndan Finians Rainbow ve The Rain People adl filmleri yapt. Warner Bros ile anlaarak kendi yapm irketini kuran ynetmen, 1969 ylndan itibaren American Zoetrope adl bu irket altnda George Lucas ile birlikte alt. 1972 ylnda yapt gangster filmlerinin babas olarak kabul edilen The Godfather (Baba) ile byk bir ynetmen ve senarist olduunu ispat etti. Ardndan American Grafitinin yapmcl ile The Conversation ve The Godfather II adl filmlerin ynetmenliini stlenen Coppola, saysz dl kazanarak Amerikan sinemasnn el stnde tutulan birka sinemacs arasna girdi. Bu yllarda birok gen ynetmen ve yapmcya destek olan Coppola, Kurosawas Kagemusha gibi filmlerin kamera arkasnda yer ald. 70lerin sonuna doru Joseph Conradn Heart of Darkness adl romanndan uyarlad ve Vietnam savan anlatt Apocalypse Now (Kyamet) adl epik filmini gerekletirdi. ekimleri Filipinlerde yaplan film, kt hava koullar, hastalklar ve bteyi aan harcamalar gibi sorunlar yznden olduka g tamamland. Hatta Coppola, filmi tamamlayabilmek iin 16 milyon dolarn kendi cebinden demek zorunda kald.

37

Resim 4. F.Ford Coppola esim 4.2:

One From The Heart ile bankadaki hesab kurumaya balayan ynetmen, her eye ramen nne n katmaya devam ediyordu. Siyam Bal adl uyarlama filmde Matt Dillon, Tom Cruise, Patrick Swayze, Rob Lowe, Emilio Estevez ve Christ opher Penn ve Christopher kuzeni Nicolas Cage gibi gen kuak oyuncularla alan Coppola, bu film ve ardndan ektii The Cotton Club ile eski gnlerini aratr oldu. 1920 ylnda bir Harlem jazz kulbnde ekilen film tam bir fiyaskoyla sonuland. Coppola, sonraki yllarda ektii Peggy Sue Got Married ile Tucker: A Man and Tucker: His Dream adl filmleriyle seyirci tarafndan beeni topladysa da eletirmenlerin gznde giderek deer kaybediyordu. Godfather III ve Bram Stokers Dracula gibi baarl Godfather III yapmlara imza atan ynetmen, son olarak 1997 ylnda The Rainmaker adl bir filmi a gerekletirdi.

4.2.3.Stanley Kubrick (19281999 1999)

Teknik kusursuzluk aray, entelektel sembolizmi, efsanevi mkemmelcili i ve ince , mkemmelcilii detaylaryla tannan Amerikal film ynetmenid ynetmenidir. Kariyerine New Yorkta dergi dergilere amatr fotoraflar ekerek balayan Kubrick, ksa layan k zamanda Look dergisinin fotoraf larndan biri oldu. zledii filmlerden ok daha iyisini i yapabileceine inanarak ynetmenlik yapmaya ba ine balad. lk filmleri, Fear and Desire, Desire Killers Kiss ve The Killing ile kendisini ispatlad ispatlad.Paths of Glory ve Spartacus ise onun iyi ynetmenler arasndaki yerini almas salad. ndaki almasn

38

Resim 4.3: Stanley Kubrick

1960l yllarda Lolita filmini ekmek zere ngiltereye giden Kubrick, yaamnn geri kalann bu lkede geirdi. Dr. Strangelove, komedyann sinemadaki nemli rneklerinden biri olarak kabul edilir. Ancak Stanley Kubricki 20. yzyln en nemli ynetmenlerinden biri yapan, 1968 MGM Cinerama prodksyonu olan 2001:A Space Odyssey (Bir Uzay Maceras) ve 1971 yapm A Clockwork Orange (Otomatik Portakal) dr. William Makepeace Thackerayin bir romannn sinemaya uyarlanmas olan Barry Lyndon, Jack Nicholsonn oynad The Shining, yaklak 7 yl alt sava filmi Full Metal Jacket ve A.I ( Artificial Intelligence) , Kubrick efsanesini srdren filmler oldular. Arthur Schnitzlerin Traumnovelle romanndan uyarlanan ve Tom Cruise ile Nicole Kidmann oynadklar Eyes Wide Shut bitirdikten birka gn sonra len Kubrick, ngiterede topraa verilmitir.

Ynetmenin nemli filmleri:

Eyes Wide Shut (Gzleri Tamamen Kapal, film 1999) Full Metal Jacket (1987) The Shining (1980) Barry Lyndon (1975) A Clockwork Orange (Otomatik Portakal, film,1971)

39

2001: A Space Odyssey (1968) Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964) Lolita (1962) Spartacus (Spartaks, film,1960) Paths of Glory (1957) The Killing (1956) Killers Kiss (1955) The Seafarers (1953) Fear and Desire (1953) Day of the Fight (1951)

4.2.4.Steven Spielberg
Steven Spielbergn film kariyeri 1971 tarihli televizyon filmi Duel ile balad. Byk bir kamyonet tarafndan kovalanan kk bir arabay anlatan film Avrupa sinemalarnda gsterime girdi ve byk bir baarya ulat. 1974 ylnda gsterime giren The Sugarland Express, ynetmenin Amerikada gsterilen ilk filmiydi. Goldie Hawnun barolde oynad film, eletirmenler tarafndan vgyle karland. Spielbergin bir yl sonra gsterime giren filmi Jaws ise ynetmene hep dledii baary kazandran yapm oldu. Amitydeki kk bir kasabada terr estiren kpekbaln anlatan film, Amerikan sinemasnn klasikleri arasna girdi. 1977 tarihli Clouse Encounters of the Third Kind yine basit bir hikye anlatan, zel efektleri ve Spielbergn kendine zg bakyla ilgi eken bir yapmd. Bundan sonra ektii 1979 tarihli 1941, sanatnn en byk baarszl oldu. Bu byk bteli komedi filmi eletirmenlerden olduu kadar, izleyiciden de tepki grd ve sanaty yine macera yapmlarna yneltti. Raiders of the Lost Ark , ynetmenin nl Indiana Jones efsanesinin ilk filmi oldu. Bir yl sonraki E.T. The Extra-Terrestrial, Spielbergin en kiisel ve biroklarnca da en iyi filmi olarak kabul edilir. Ynetmen The Color Purple, Empire Of The Sun, Schindlers List, Amistad gibi ciddi filmlerin yannda Jurassic Park, Hook, Lost World gibi elencelik filmler de ekti. t ve filmin ya

40

Resim 4.4: Steven Spielberg

4.2.5.Dnemin nemli Ynetmenleri

Son dnemde Hollywoodda Coppola, Spielberg, Lucas ls ortaya kana kadar bir Avrupallama eilimi egemen olmutur. Bob Rafelsonun nl Five Easy Pieecesiyle balayan bu duruma Martin Scorcese, Alan Pakula, Sam Packinpah, hatta Arthur Pennin filleri de arln hissettirecekti. Spielbergn Dueliyle (1973) balayan yeni patlama Amerikan sinemasna zgn bir boyut getirmekte gecikmedi ve sinemann anavatannda teknolojik olanaklarn snrszlyla d gcnn snrszln buluturdu. Buna Jaws, Yldzlar Sava rnek olarak verilebilir. te yandan Vietnam sava nedeniyle bu savan, getirdiklerini, gtrdklerini konu eden neredeyse bir akma dnen bir dizi Vietnam filmi gerekletirildi. Avc, Kyamet Eve dn, Bakann adamlar gibi filmler rnek olarak verilebilir. Son dnemin nc dnya lkelerinden kan sinemann en gl temsilcileri arasnda Anotonio das Mortele, Brezilyal Glauber Rocha, Duyular mparatorluuyla, Japon ynetmeni, Oima, Yolla Ylmaz Gney saylabilir. Gnmzde Spielberg, ndiana Jonesun servenlerini anlatt keyifli, elencelik filmleriyle her yatan sinemaseverleri etkilemektedir.

41

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Amerikan gnmze inceleyiniz. sinemasnda yaanan

neriler

Ayrntc olunuz. 1970lerden Aratrmac olmaya zen gsteriniz. deiimleri Analiz ve karlatrma yapabilmek iin filmler izleyiniz. 20. yzyln son eyreinden gnmze Yazl kaynaklar dikkatli takip ediniz. ABDdeki nemli ynetmen ve oyuncular Dnemi yanstan sinema eserlerini inceleyiniz. ieren bir ariv oluturunuz.

42

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. ( ) Francis Ford Coppola, The Goldfather ile byk bir ynetmen ve senarist olduunu ispatlad. ( ) Stanley Kubric, ngiliz film ynetmenidir. ( ) Jaws, Steven Spielbergn nenli bir filmidir. ( ) Jurassic Park, Coppolann filmidir. ( ) Spielberg, Indana Jones efsanesinin yaratcsdr.

2. 3. 4. 5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

43

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri ABDde Sinemann Dou ve Geliimi A)20.yzyl Amerikan sinemasnn, ynetmen ve oyuncularnn zelliklerini belirlediniz mi? B) Sinema dili kurucusu Dawid Wark Griffithin filmlerinin zelliini belirlediniz mi? ABDde Sinemann Endstrilemesi-Hollywoodun Douu A)Byk yapm irketi kurulmasnn nedenlerini belirlediniz mi? B)Hays yasasnn amacn doru belirlediniz mi? C)Charles Chaplin ve sinemasnn zelliklerini doru belirlediniz mi? D)Oscar dllerinin kimlere verildiini dikkate aldnz m? 2. Dnya Savandan Sonra Amerikan Sinemas A)Televizyonun yaygnlamas karsnda Amerikan sinemasnn durumunu belirlediniz mi? B)Film Noir akmnn amacn doru belirlediniz mi? C)Dnemin nemli ynetmen ve oyuncularn zelliklerini doru belirlediniz mi? 1970lerden Gnmze Amerikan Sinemas A)Deien Amerika ve Deien Hollywoodun zelliklerini doru belirlediniz mi? B)20.yzyln son eyreindeki nemli ynetmenlerin zelliklerini dikkate aldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

44

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET -1 CEVAP ANAHTARI

123456789D Y D Y D D D Y D

RENME FAALYET- 2 CEVAP ANAHTARI

123456D Y D Y D D

RENME FAALYET- 3 CEVAP ANAHTARI

123456D D Y D Y D

RENME FAALYET -4 CEVAP ANAHTARI

12345D Y D Y D

45

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

www. kameraarkasi.org

46

KAYNAKA KAYNKAYNAKA AKA

APAN Sungu, Onat KUTLAR,105 Soruda Sinema. stanbul,1990. ONARAN Prof.Dr. Jur. erif Alim, Sinemaya Giri. stanbul,1986. BETTON Gerard, Sinema Tarihi, ev. irin Tekeli, Cep letiim Yaynlar, www.istanbul.edu.tr www.vikipedia.org

47