Akman / Hacettepe Hukuk Fak. Derg.

, 1(1) 2011, 80109

Trk Tarih Tezi Balamnda Erken Cumhuriyet Dnemi Resm Tarih Yazmnn deolojik ve Politik Karakteri
Aratrma
efik Taylan AKMAN*
* Ar. Gr., Hacettepe niversitesi Hukuk Fakltesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi ABD. (Res. Asist., Hacettepe University Faculty of Law, Philosophy and Sociology of Law Department) (E-posta: taylanakman@hacettepe.edu.tr)

ZET u alma Erken Cumhuriyet Dneminde yrtlen resm tarih yazm srecini, bu srete ortaya kan ve Trk Tarih Tezi adyla anlan tarih almalarn ele almaktadr. Bu balamda alma iki ana blmden olumaktadr. lk olarak Trk Tarih Tezinin teekkl, geliim sreci ve kaynaklar gibi konular incelenecektir. Ardndan tezin anlats resm tarih yazmnn genel karakteristii de gz nnde bulundurularak analiz edilecektir. Ayrca Trkln kurgulanmasna ve kutsallatrlmasna ilikin eitli rnekler de incelenecektir. almada, Trk Tarih Tezinde ortaya konan tarihsel anlatnn bilimsel doruluuna ilikin bir tartma yrtmekten ziyade tezdeki tarih anlats ile hangi amalara ulalmak istendii (ideolojik, politik ve toplumsal sonular itibaryla) daha fazla nem tamaktadr. Dolaysyla Erken Cumhuriyet Dneminin tarih yazclnn ideolojik nitelii ve bu tarih yazm sreci ile gerekletirilmesi hedeflenen politik amalar deerlendirmelerin arlk merkezini oluturacaktr. Zira Cumhuriyetin ynetici kadrolar tarafndan dorudan desteklenen bu tarih yazm projesi ayn zamanda yeni ulus devlet inasnn da temel bileenlerinden birisi haline gelmitir. Tez araclyla, bir taraftan Osmanl ve slam kimliine ilikin hatralar ortadan kaldrlmaya allrken dier taraftan kutsallatrlm bir Trklk kavramyla beslenen itaatkr ve milliyeti bir yurttalk bilincinin oluturulmas hedefleniyordu. Anahtar Kelimeler Trk Tarih Tezi, tarih yazm, tarih felsefesi, resm tarih, tarih eitimi.

ABSTR AC T

The Ideological and Political Character of the Early Republican Periods Official Historiography as part of Turkish History Thesis

his article deals with the official historiography process handled in Early Republican Period and the history studies called as Turkish History Thesis. In this context, the article consists of two main sections. Primarily, the subjects about the resources, proposing and development processes of the Turkish History Thesis will be reviewed. Right after, narrative of the thesis is going to be analyzed by the consideration of general characteristics of official historiography. Also a variety of examples about construction and shrining of Turkishness will be investigated. In the article, the aims wanted to be approach by historic narrative of the Turkish Historical Thesis (by the results of ideological, political and social) is more important than making a discussion about scholarly accuracy of historical narrative which manifested by the thesis. Consequently, the ideological qualification of historiography of the Early Republican Period and the political purposes aimed to be realized by this historiography process will constitute the center of gravity of the assessments. So indeed, this historiography project which supported by the administrative staffs of the Republic is also became one of the basic components on the construction of the new nation state. Through the agency of the thesis, the founders, on one hand attempted to erase the memories about the Ottoman and Islamic identities, and on the other hand, wanted to establish a nationalist citizen consciousness using the shrining of Turkishness notion.

Keywords Turkish History Thesis, historiography, philosophy of history, official history, history education.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

81

zclnn tarih konusundaki gereklikleri ne lde yanstt -ya da yanstmaya istekli bulunu almada Erken Cumhuriyet Dnemi olarak nitelendirilen tarihsel sre, 1923 - 1938 ylla- duu- tartmal olduu gibi aslnda sz konusu tarih yazclnn bildirdii dorularn tarihr arasnda daha ziyade Mustafa Kemalin hayatta olduu zaman dilimini tanmlayabilmek iin kulla- sel gereklikleri ortaya karmann dnda banlmaktadr. Bu dnemin belirgin, ayrt edici zel- ka anlam ve hedeflere sahip olduu da sylenelii hem yeni bir ynetim biimine ve onun huku- bilir. Bilhassa bu yazcln oluturduu tarihsel ki - idari aygtnn oluturulmasna tekabl etmesi dorularn, eitim sistemi ierisinde tarih derslerinin ana materyalini ve esasn belirleyen ynhem de tarihin sfrlanmas projesi olarak eskiden kkl bir kopu zerinden kendini tanmlayan mil- lendirici kaynak olmas, resm tarih yazmna taliyetilikle harmanlandrlarak ekillendirilmi bir rihsel gereklikleri ortaya koymann da tesinzihniyet yaratmay amalamasdr. Bu yeni zihni- de bir ideo-politik mahiyet -yn- kazandrmtr. Keza dnemin devlet zihniyeti asndan nemyet ilk olarak Osmanldan gelen birikimin -ayn li olan nokta, resm tarihin dorularnn bilimzamanda dinsellie ilikin renkler de ihtiva eden bir dnya grnn- hemen tamamnn reddine, sel bir gerekliinin bulunmasndan ziyade hedef kitle zerinde istenen etkiyi gsterebilmeikinci olarak Aydnlanmann ve Fransz Devriminin kltrel - siyasal mirasndan sakncal grlmeye- sidir. Tekelinin de belirttii gibi resm tarihler rek iktibas olunan eitli dnce ve kavramlarn, tarihsel gerei yanstmasalar bile, kendileri bir gerek haline gelmitir. Dnyada modernite yaTrkiye zelinde, youn milliyeti elerle tedvin ama geerken ulus devletlerin douu srasnedilen bir batllama hamlesi ierisinde yeniden anlamlandrlmas suretiyle tatbikine dayanyordu. Bir baka ifadeyle sz konusu dnemde Osman- de etkinliini bilhassa 1980 sonrasnda hissettirerek egemen tarih gr haline gelmitir. Trk - slam sentezi dncesi ile bir taraflla ve onunla arm iinde olan slamiyete tan Trk tarihi yeniden ele alnrken -kurgulanrken- dier taraftan ilikin eitli elerin yerlerine, hzl bir laikleme bu yeni tarih anlaynn eitim - retim sistemi ierisinde mfredatn bir paras olmasna ynelik youn aba harcand da dikkat ve milliyetileme perspektifi dhilinde, yeniden eker. Gerekten de Trk Tarih Tezi ile 1930lu yllarn resm ideoyorumlanm / anlamlandrlm Batl deerlerin lojisi erevesinde biimlendirilmek istenen Trk milliyetiliinin ikame edilmesi sreci balamtr. Bu ikame sre- 1970lerden itibaren bilhassa Aydnlar Oca evresinde toplanan cinde kendini Mslman olma kimlii zerinden ta- bir grup yazar tarafndan ayn zamanda slami eler ile tedvin edilerek yeniden kurgulanmasna ynelik almalara giriildii grnmlayan bireyin Trk olmaya dayanan bir kimlie lr. 12 Eyll darbesinin ardndan bu evrelerce ne srlen grynlendirilmek istenmesi dnemin temel politikala- ler ve oluturulmak istenen Trk - slamc yan ar basan tarih rndan biri olmutur. Devlet eliyle ilenip biimlen- anlats dorudan resm tarihiliin ve tarih yazmnn karakterini belirlemitir. Trk - slam Sentezi dorultusunda gelitirilen yeni dirilerek hkim klnmak istenen milliyetilik olgusu tarih anlatsnn dorular ksa srede ilk ve orta retim sistemi ve dili, eitim sisteminden kltrel hayata, kamuierisinde de kabul edilmi ve mfredatn bir paras haline getirilsal yaamdan iletiimsel srelere baskn ideolojik mitir. Osmanlya ilikin mirasn yeniden kabul edilmesi sonucunu douran bu sre, aslnda slamn, Trkn hayatndan, varlnunsur haline gelmitir. Milliyetilik olgusunun ve dan ayrlamayacak bir asli vasf ve Trkn ahsiyet yapsnn z milliyeti dilin bu hzl ykselii beraberinde tarihe unsuru olduunun da resm bir ilan anlamn tayordu. Alnt iin ilikin de yeni bir kabul ve ortak dorular skalasnn bkz. YALIN, Sleyman, Aydnlar Oca ve Trk - slm Sentezi, varln gereksindirmitir. Dolaysyla, devlet eliyle, Yeni Bir Yzyla Girerken Trk-slm Sentezi Grnde Meselelerimiz 3 - Genlik ve Meseleleri - 21. Yzyla Doru Trkiye, devletin gzetim ve denetiminde ve onun istedii Aydnlar Oca, stanbul, 1988, s. 195. Trk - slam Sentezi erevebiimde bir tarih yazcl dnemi balamtr. Ge- sinde ekillendirilen bir eitim - retim planlamas ve bunun mfnel olarak Trk Tarih Tezi ad altnda toplanabi- redatn bir paras olmasna ynelik aba, rnein Aydnlar Oca tarafndan Nisan 1987 ylnda dzenlenen IV. Milliyetiler lmi Blecek bu tarih yazm projesi resm tarihiliin de yk Kurultaynn Eitim Komisyonu Sonu Raporunda da hemen belirgin rneklerinden birini tekil eder. gze arpar. lgili raporda Trk Milli Eitiminin hedefi, hr, mesuResm tarih yazclnn ne sadece Trkiyeye liyyet idrakine sahip mesud olabilecek insan yapsn, yani rnek zg olduu ne de Trkiyede bir tek Trk Ta- Mslman Trk ina etmek olarak nitelendirilmitir. Trk Tarih rih Tezi kapsamnda yrtlen almalar ile s- Tezi rneinde sekler bir milliyetililik zerinden kurgulanan iyi yurttalk kavram, Trk - slam sentezi dncesinde Trkln nrl kald dnlmemelidir1 . Resm tarih ya- slami elerle takviye edilmesi neticesinde dini bir hviyet de ka-

1. Giri

1 rnein Trk - slam sentezince biimlendirilen ve gelitirilen tarih kurgusu ve onun tarihsel dorular, resm ideoloji zerin-

zanmtr. Alnt iin bkz. Yeni Bir Yzyla Girerken Trk-slm Sentezi Grnde Meselelerimiz 1 Kltr Eitim Dini Hayat, Aydnlar Oca, stanbul, 1988, s. 362.

82

Akman

da toplumlarn geleneksel ve yerel balarnn zlp onun yerine soyut ulusal ballklarn oluturulmas ve ulusal kimliklerin yaratlmasnda tarih bir ara olarak kullanlmtr. Tarihi ve ulusal nderleri mistifiye eden resm tarihler ortaya kmtr. Bu metinler ulusal ideolojinin nasl kurulduunu ortaya koymak bakmndan incelenmesi gereken belgeler haline gelmilerdir. Bu bakmdan bir gerek oluturmulardr. Kukusuz hibir resm tarih kendisinin ideolojik ynn aka kabul etmez. Kendisinin tarihsel gerein sadk bir anlatm olduu iddiasn srdrr2 . Bu durumun Trk Tarih Tezi zelinde de benzer bir biimde vuku bulduunu sylemek mmkndr. Zira tez kapsamnda gereklikleri iddia edilen tarihsel dorularn ciddi bir ksmnn bugn iin hala geerliliklerini koruyabildiklerinden bahsetmek gtr. Burada nemli olan tez kapsamnda kullanlan dil ve anlatlan tarihsel dorular ile nereye ulalmaya alld; bunun idari sistem -rnein ynetim geleneklerinin olumasnda- ve toplumsal yaam zerinde -rnein ulusal kimliin dinsel kimlii basklamasnda- ne gibi etkiler ve sonular yarattdr. Bilhassa toplumsal alanda mtedeyyin ferdin milliyeti ferde tahavvl edilmesi ereiyle mekkel tarih nosyonundan beklenen ilev daima ieriinin nne gemitir. Gerekten tarih tezinin anlam sahip olduu ieriin bilimsel deerinden ziyade politik niteliinde ve dnem iinde kazand sosyolojik ilevde kendini gstermektedir. Tezin tarihsel dorular esas alnarak hazrlanan tarih ders kitaplarnn ve okullarda retilen tarih derslerinin ierii, rencilere -ayn zamanda ulusun tm fertlerine de- kazandrlmak istenen milliyetilik temelinde yaplandrlm yurttalk bilincinin 3 somut bir gstergesidir. Buradaki a2 TEKEL, lhan, Kreselleen Dnyada Tarih retiminin Amalar Ne Olabilir?, Tarih retimi ve Ders Kitaplar - Buca Sempozyumu 29 Eyll - 1 Ekim 1994, (der. S. zbaran), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, s. 35 - 36. 3 Eitim - retim sistemi ierisinde tarih derslerinden ne beklendii bu balamda dikkat ekicidir. Gerekten Trk tarihinin tanm ve nasl anlatlmas gerektii meselesi dorudan politik bir sorun mahiyetinde ele alnm ve Erken Cumhuriyet Dneminin ynetici kadrolarnn bilhassa eitim - retim sistemiyle ilgili olarak yaplacak reformlar zelinde zerinde nemle durduklar konularn banda gelmitir. leride daha ayrntl olarak deinilecek olan Tarih ders kitabnn drdnc cildinde bu sorunun altnn nemle izildiini belirtmek gerekir: Trk tarihi Trk milletine, dnya yznde insanln douundan beri en asil ve yksek insan tipini kendi rknn temsil ettiini, asrlarn yrynce be-

lmada da, Trk Tarih Tezi balamnda bilhassa Trklerin ve Trklk kavramnn kkenlerine ilikin olarak gelitirilen anlatnn temel niteliklerinin vurgulanmasna ve sz konusu anlatnn dnemin siyasal dnce sistematii ve idare pratii dhilinde deerlendirilmesine allacaktr. Ayrca byle bir resm tarih yazclnn ardndan ortaya kan toplumsal ve siyasal sonularn yaratt sosyolojik etkilerin hangi dzlemde deerlendirilmesi gerektii tartlmak ve sz konusu tarih yazclnn tarih felsefesi iinde nereye oturduu aydnlatlmak istenmektedir.

2. Milliyeti Tarih Yazmnn nkiaf: Trk Tarih Tezi 2.1. Trk Tarih Tezinin Oluturulma Sreci
Ulus devletlerin ortaya kyla beraber zorunlu bir sre olarak ulusun moral kaynaklarnn da ekillendirilmesi gerei hissedilmeye balanmtr. Bu moral kaynaklarn ierisinde zel bir neme sahip olan ulusal duyarllklarn tesisinde ortak bir gemie yaplan gndermeler ve bu ama dorultusunda bunlara bitiik bir tarih anlaynn varlna gereksinim duyulmutur. Bylece daha ok siyasal brokratik mdahalelerin rn olan ulus devletler, kurumsallamalarnn bir sonucu olarak kendi ulusal tarihlerini yaratmaya ynelmilerdir4 . Trk Tarih Tezinin oluumu da, Erken Cumhuriyet Dnemindeki modernleme, uluslama ve seklerleme paradigmalarnn ihtiyalar dorultusunda dnemin iktidar blounun himayesinde ve tevikleriyle yeni bir tarih yazm projesinin -hamlesinin- sonucunda gereklemieriyetin karanlk gklerinde mselsel medeniyet ufuklarnn kendi rknn zeka ve kabiliyet ellerile aldn anlatr. Trk tarihi, Trk Milletine, kendi rknn askerlikte, idarede, siyasette olduu kadar ilimde, fende, edebiyatta, resim, musiki, mimarlk, heykeltralk gibi sanatlerde dahi ne kadar esiz bir istidat ile yorulmu olduunu anlatr. / Trk Tarihi Trk Milletine, dnyann insan izi tayan her parasnda kendi rknn zamanla silinmemi ve silinmeyecek hakimiyet ve hars damgas basl olduunu, baka milletlerin tek nmunesile ndkleri devletlerin en byklerinden ok daha byklerini yzlerle kurmu, her mana ve mahiyette an ve eref kaynaklarndan kana kana imi, grgl bir soydan geldiini anlatr. Tarih IV - Trkiye Cmhuriyeti, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931, s. 258 259. 4 AYDIN, Suavi, Resmi Tarihin Temeli: Ulusal Tarih Yazm ve Resmi Tarihte Mitlerin Kayna, Resmi Tarih Tartmalar 1, (edi. F. Bakaya), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2008, s. 43. Trk ulus devletinin inasnda siyasal brokratik mdahale baat rol oynarken, Almanya rneinde ulusal zn inasnda entelektel mdahaleler, ardndan gelen ulus devletin lkesel ve siyasal kltrel oluumunda nemli referans alan olmutur. Bkz. Idem.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

83

tir. Kabaca 1929 - 1937 yllar arasn kapsayan bu sre hem yeni bir mill kimlik hem de yeni bir tarih yazma - yaratma iradesinin tecellisi olarak grlebilir. ktidar blou, tez araclyla bir taraftan Batnn Trklere ynelik dlama ve kmsemesine, aslnda Trklerin tarih boyunca uygarlklar yaratan bir ulus olduunu iddia ederek cevap oluturmaya alyor dier taraftan bu tezi hem rencilerin hem halkn eitiminde kullanmak suretiyle Trkn kendi kimliinden ve gemiinden gurur duymasn salamak istiyordu. Bylece kutsallatrlm bir Trk kimlii resm tarih yazmnn merkezine yerletiriliyordu. Trk Tarih Tezinin, tarih yazm ve tarih felsefesi asndan tad nem de tam bu noktalarda ortaya kmaktadr. Zira tarih tezinin Batya ynelik tad cevap nitelii (bilhassa Avrupa meneli tarih grlerinin eitli iddialarna kar) ile ulusun eitiminde bir ara olarak kullanlmas aslnda teze neden ihtiya duyulduunun ve bu ihtiya dorultusunda tarihin nasl maniple edildiinin ipularn verir5 . Tezde egemen olan dile ve gelitirilen tarihsel gereklik anlatsna gz ucuyla bakldnda dahi dnemin tarih yazclnn ve o yazclk tarafndan sunulan tarihsel dorularn asl olarak eitli politik amalara hizmet ettii kolaylkla fark edilebilir. Gerekten Erken Cumhuriyet Dnemindeki tarihiliin ve eitim sistemi ierisinde verilen tarih derslerinin ulusun politik eitiminde bir ara olarak nemli bir ilev stlendii grlr. Dolaysyla bu dnemde, tarihin politik nitelii ok baskn bir hviyete brnmtr; sunulan ve iddia edilen tarihsel gereklikler, egemen sylemin milliyeti bir dil erevesinde oluturulabilmesi ve dorulanmas vehesinde arasallamtr. Tarihin bilimsel deeri ve fonksiyonu, byk oranda politik saiklerin de etkisiyle, devlet elitlerinin tercihleri dorultusunda belirlenen kimi yksek hedeflerin gerekletirilebilmesi uruna feda edilmitir.
5 1936 ylnda Almanyadan ayrlarak stanbul niversitesinde almaya balayan Erich Auerbacha gre oluturulmak istenen gelenek kart milliyetilik ile bir taraftan var olan slam kltr miras reddedilirken dier taraftan tahayyl edilmi bir kadim Trklk ile balant kuruluyor; kendisine kar nefretle kark bir hayranlk duyulan Avrupay kendi silahlar ile vurmak iin teknik anlamda Avrupa zihniyetiyle salanabilecek bir modernlemenin ina edilmesine allyordu. AUERBACH, Erich, Yabann Tuzlu Ekmei, Metis Yaynlar, stanbul, 2010, s. 301.

Erken Cumhuriyet Dneminin ynetim kadrolar iinde hkim olan temayl, yurttalara milliyeti bir bak asnn kazandrlmasna ynelik almalara arlk vermek olmutur. Milli dzene itaatkr yurttalar yetitirilmesi amacyla, bata renciler olmak zere tm yurttalar milliyeti bir retilemeden geirilmek istenmitir. Bu itaatkr yurtta profilinin hem Trk devletine sayg gsteren hem de sava bir zihniyete sahip, yani bakalarn da Trk devletine itaat ettirmeye hazr olmas arzulanyordu6 . Bu nedenlerle eitim retim sistemi istenen amalarn gerekletirilebilmesine dnk olarak yeniden rgtlendirilmitir. rencilere ncelikle tarih ve yurttalk bilgisi derslerinde aktarlan dncelerin asl istikameti de bu amac, ileride daha ayrntl olarak deinilecek milliyeti makbul yurtta gerekletirebilmeye ynelmitir. ktidar blounu oluturan sekinler dier taraftan da geleneksel ve yerel hafzalarn hatralarn silmeyi, bunlarn yerine yeni, modern ve sekler bir monolitik hafza yaratarak bu hafzay topluma alamay amalyorlard7. Bu amala iktidar, toplumsal ve bireysel hafzalar doldurmak iin slmiyetten boalan mitlerin yerine yenilerini koymaya yneldi8 . Yntem olarak ise tarihin maniplsyonunu kulland. Gerekten tarih, kimliin anlats -yklemesi- olarak Trk milliyetilerinin esasl aralarndan biriydi. Devlet destekli tarihin yeniden yazmnda Trklerin devlet olmaklna ve Trk kltrel mirasnn antikitesine zel bir vurgu sz konusuydu. Sz konusu tarih yazmnn ve dnemin Trk milliyetiliinin temel tartmas Osmanl ncesi gemii ululamaya ve slm geri kalmla sebep olarak gsterme-

6 KAPLAN, smail, Trkiyede Milli Eitim deolojisi ve Siyasal Toplumsallama zerine Etkisi, letiim Yaynlar, stanbul, 2005, s. 140 ve s. 173 - 174. 7 ETN, Zafer M., Tales of Past, Present, and Future: Mythmaking and Nationalist Discourse in Turkish Politics, Journal of Muslim Minority Affairs, Vol. 24, No. 2, October 2004, s. 348. 8 Bora, Trk milliyetiliinin modern ulus devleti ina srecinde, Aydnlanmac ideallerin en przsz grnd evrede bile, mitsel (ve kutsallatrc) dncenin gl biimde etkisi altnda olduunu belirtir. Mitsellik ve kutsallk, tarihe bakta, tarihin mitolojikletirilmesinde kendini bariz biimde gsterir. Mitosun ekirdei devlettir. Trkln tarih iindeki tz, Trk nomosu olarak telakki edilen Tre, ezelden gelip ebede giden bir varlk gibi dnlen Trk Devletinde cisimleir. BORA, Tanl, Mill Tarih ve Devlet Mitosu, Medeniyet Kayb - Milliyetilik ve Faizm zerine Yazlar, Birikim Yaynlar, stanbul, 2007, s. 43.

84

Akman

ye dayanyordu9. Bu durum ayn zamanda toplumun Osmanlya ve slma ynelik toplumsal hafzasn deitirmeye ynelikti10 . Belirlenen bu tarih politikas araclyla, Trklk kimlii altnda toplumun bir ynden hafzaszlatrlmas dier ynden de hafzasnn yeni rejimin belirledii ve snrlarn izdii bir vehede yeni bir tarihsel kimlikle inas gerekletirilmek isteniyordu. Tarihin sfrlanmas olarak da nitelendirilebilecek bu durum Cumhuriyetin makbul -ideal- vatandann ortaya kartlmasn da ieren devlet eliyle yaratlmak istenen bir toplum tahayylnn nemli bir parasn tekil ediyordu. Tezin ekillendirilmesi iin ilk adm Mustafa Kemalin inisiyatifiyle atlmtr. zellikle baz tarih retmenlerinin grevlendirilmesiyle tarih ders kitaplarnn yeniden dzenlenmesi istenmi ve bunu gerekletirmeye ynelik rgtlenmeye gidilmitir11 . Tam bu noktada okul kitaplarnda somutlaan 1931 - 1932nin Kemalist tarih yazm yenilenmesi, Trkiyedeki resm tarih baknn kurucu eylemi olmutur12 . Bu erevede tarih tezi, ayn zamanda resm ideolojinin tamamlayc bir paras olarak kltr devrimi13 zellii9 ETN, 2004, s. 354.

ni de bnyesinde barndr. Ulusuluun yan sra pozitivizm ve laiklik Kemalist rejimin hedefledii ideolojik formln felsefi temellerini oluturmutur14 . Erken Cumhuriyet Dneminde resm tarih tezinin temellerinin Trk Ocaklarnda atld, rnein Trk Ocaklarnn 1930 Kurultaynn son toplantsnda sz alan Aksaray delegesi Afet nann nerisiyle Trk Ocaklarna bal Trk Tarih Heyetinin kurulduu dikkat eker. Bakanln Tevfik Bykolunun, kinci Bakanln Yusuf Akura ve Samih Fratn ve Genel Sekreterliini Reit Galipin yrtt heyetin bilhassa Umumi Trk Tarihinin Ana Hatlar genel baln tayan aratrmalara balamas ile tarih tezinin de temel nvelerinin belirginlemeye balad sylenebilir15 . Trk Ocaklarnn kapatlmasna karar verilen 29 Mart 1931 tarihine kadar sekiz resm
rikat, medrese, Kuran, eriat, reaya, sark gibi sembollerin yerini Cumhuriyet, ulus, medeniyet, vatan, bayrak, Trk, apka, vatanda, okul gibi ykl semboller almtr. Ekonomi, siyasal, rejim, dil, eitim, hukuk, sanat, klk - kyafet, gndelik hayat, resm merasimler gibi birok alanda yeni semboller tedavle girmi ve toplumdan bu sembolleri benimsemeleri istenmitir. Topluma yeni bir anlam haritas sunulmutur. Cumhuriyeti sylem, adna kltr devrimi dedii bu uygulamalaryla sadece kltrel davrann ierii olan sembolleri deitirmeye almakla kalmam, bu sembollerin ina edildii ve anlamlandrld balam da (kltr rnts) kimi yerde ortadan kaldrrken kimi yerde de yeniden tanmlamaya almtr. Bu tanmlama da daha nce belirttiimiz sacaya, milliyetilik, laiklik ve medeniyetilik zerinden yaplmtr. Yani sembollerin inas ve kullanlmas artk din gibi referans kaynaklar aracl ile deil bu ilke aracl ile yaplmtr. Ksacas Cumhuriyet, devrim ve kltr devrimi gibi sylemleri de kullanarak Osmanldan devrald toplumun, referans kayna daha nce slmiyet ve onun kendine zg yaplar olan semboller sistemini (kltr), mecras Kemalist Cumhuriyeti ideolojinin bileenleri olan medeniyetilik, laiklik ve milliyetilik olan ve halkevleri, ky enstitleri, Trk Tarih Kurumu ve Trk Dil Kurumu gibi ajan kurumlar araclyla aktarlan yeni bir semboller sistemi ile deitirmek istemi ve bu yolla ksa vadede iktidarna salam bir meruiyet zemini ve tahakkm arac yaratmay uzun vadede de yeni rejimin srekliliini salamay amalamtr. ENGL, Serdar / KARDE, Fuat, Bir Hafzaszlatrma ve Yeniden na Projesi olarak Trk Tarih Tezi ve Krt Tarihyazm, Toplum ve Bilim, S. 96, Bahar 2003, s. 38 - 39. 1930lar Trkiyesinin siyasal alannda var olan mitler ve mistifikasyon sreleri ile ilgili bir deerlendirme iin ayrca bkz. ETN, 2004, Passim. ve AYLA, 2008, Passim. 14 ERSANLI, 2002, s. 803.

10 Bu balamda Erken Cumhuriyet Dnemi Trk resm tarih yazclnn en ciddi sorunlarnn banda teki olarak ret ve inkr ettii Osmanl olgusu gelmektedir. Osmanly nceki dnem olarak snflandrmak istemeyen yeni Cumhuriyet tarihilii, Orta Asyadan balad tarihi periyodikletirme ilemini, 600 senelik bir boluktan sonra Cumhuriyet yllarna getirir. Osmanl devletine ve Osmalla ilikin hemen her ey bylece tarihin karanlna gmlmek istenir. AYLA, lker, Kamusal Bir Din Yaratmak Milliyetilik: Simgeleri ve Trenleri, Resmi Tarih Tartmalar 1, (edi. F. Bakaya), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2008, s. 115. 11 ERSANLI, Bra, Bir Aidiyet Ferman: Trk Tarih Tezi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, s. 803. Okul kitaplarnn hazrlanmas ile ilgili olarak ayrca bkz. kinci Trk Tarih Kongresi - Kongrenin almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaas, stanbul, 1943, s. 16. 12 COPEAUX, Etienne, Tarih Ders Kitaplarnda (1931 - 1993) Trk Tarih Tezinden Trk - slam Sentezine, (ev. A. Berktay), letiim Yaynlar, stanbul, 2006, s. 23. 13 engl ve Kardee gre Kemalist kltr devriminin nemli umdesi millileme, medenileme ve laiklemedir. Trk tarih tezi teker teker hepsine hizmet etmitir. Bu almada konunun ok fazla genilemesi istenmedii iin Kemalist kltr devriminin ve tarih tezinin simgesel boyutu ve bu simgeselliin ilevi zerinde zel olarak durulmasa da engl ve Kardein Osmanl ve Cumhuriyet dnemindeki simgesel deiiklikler ile ilgili olarak yaptklar saptamalar nemlidir. Yazarlarn belirttii zere Osmanl toplumunun semboller daarcnn unsurlar olan ve anlaml bir btn oluturan din, halife, Osmanl, padiah, sancak, mmet, ta-

15 STEL, Fsun, mparatorluktan Ulus-Devlete Trk Milliyetilii: Trk Ocaklar (1912 1931), letiim Yaynlar, stanbul, 2004, s. 336 337, DLAAR, Agop, Kemalizmin Dil ve Tarih Tezi, Atatrk Devrimleri I. Milletleraras Sempozyumu Bildirileri (10 - 14 Aralk 1973, stanbul), stanbul niversitesi Atatrk Devrimleri Aratrma Enstits Yaynlar, stanbul, 1975, s. 468, AYDIN, Suavi Trk Tarih Tezi ve Halkevleri, Kebike, Yl: 2, S. 3, 1996, s. 108.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

85

toplant gerekletiren heyet, Ocaklarn kapatlmasnn ardndan16 Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti 17 adyla yeniden tesis edilmitir18 . Bylece Trk Tarih Tezinin oluturulmasnda yeni bir dnem balam, devletin dorudan desteini alan ve bir dernek ats altnda yrtlen faaliyetlerle ncelikli olarak tarih ders kitaplarnn yazmna hz verilmitir. Ayrca yine Cemiyet tarafndan (Cemiyet 1935 ylnda Trk Tarih Kurumu adn alacaktr) organize edilecek I. ve II. Trk Tarih Kongreleriyle
16 Trk Ocaklarnn kapatlarak yerlerine Cumhuriyet Halk Frkasna bal Halkevlerinin kurulmasna ilikin sre, Erken Cumhuriyet Dnemi balamnda bilhassa halkn resm ideolojinin gerekleri dorultusunda politize edilebilmesi gayretleri erevesinde dnldnde iinde farkl anlamlar barndran bir karar olmakla birlikte almay ar geniletmeme kaygsyla zerinde ayrntyla durulamayan konulardan da birisidir. Bununla birlikte dnem iin nem arz eden ve belirtilmesi gereken bir husus Ocak iinde bir uzmanlk kurulu olarak oluturulan Trk Tarihini Tetkik Encmeninin Ocakn kapatlmasna mteakip Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti adyla bir dernek statsnde yeniden tesis edilmesine ilikindir. Daha ayrntl bilgi iin bkz. TUNAY, Mete, Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas (1923 1931), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2005, s. 306 - 309. 17 Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti 15 Nisan 1931 tarihinde ileri Bakanlnn da onay ile resmen kurulmutur. lk ynetim kurulu bakan Tevfik (Bykolu) Bey olmutur. 12 maddeden oluan cemiyet tznn 1. maddesinde Trkiye Cumhuriyeti Reisi Gazi Mustafa Kemal hazretlerinin yksek himayeleri altnda ve Ankara ehrinde Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti adl ilm bir cemiyet kurulmutur hkm yer almakta, yapaca almalar ise, 4. maddede aadaki ekilde zetlenmekteydi: Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti maksadna erimek iin aadaki vastalar kullanr: a) Toplanp ilm mzakerelerde bulunmak, b) Trk tarihinin menbalarn aratrp bastrmak, c) Trk tarihini aydnlatmaya yarayacak vesika ve malzemeyi elde etmek iin icabeden yerlere taharri ve keif heyetleri gndermek, d) Trk Tarihi Tetkik Cemiyetinin mesaisinin semeresini her trl yollarla nere almak. Trk Tarihi Tetkik Cemiyetinin ad 3 Ekim 1935 tarihinde Trk Tarih Kurumuna evrilmitir. Bilgi iin bkz. OKER, Fahri, Trk Tarih Kurumu - Kurulu Amac ve almalar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1983, s. 5 - 6. Trk Tarihi Tetkik Cemiyetinin kurulmasnn ardndan zellikle Trk Tarih Tezi asndan da nem arz eden faaliyeti, liselerde okutulmak zere drt ciltlik bir tarih ders kitabnn yazlmasna nclk etmesidir. Bu tarih kitab, Trk Tarih Tezinin en ak biimde somutlam hali olarak grlebilir. Ayrca Kemalist tarih yazmnn da dikkat ekici bir rneini oluturur. Drt ciltlik Tarih kitabnn yaps ve kurgusu ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. ERSANLI, Bra, ktidar ve Tarih - Trkiyede Resm Tarih Tezinin Oluumu (1929-1937), letiim Yaynlar, stanbul, 2006, s. 126 - 136. 18 STEL, 2004, s. 337 338. Afet nann da belirttii zere gerek Trk Ocaklar bnyesinde kurulan Trk Tarih Heyeti gerekse Ocaklarn kapatlmasnn ardndan tekil edilen Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti arasnda esas olarak bir fark mevzu bahis deildir. Zira her iki oluum da ayn yelerle ve ayn alma plan iinde faaliyet gstermi, hatta toplant zabtlar bile devamllk dhilinde tutulmutur. AFET (nan), Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2011, s. 267 268.

gelitirilen bu tarih yazm sreci, milliyeti dncenin de gnmze dek koruduu eitli tarih grlerinin ve alglamalarnn nemli bir kaynan oluturmutur19. Trk Tarih Tezinin oluturulmasnda ve gerek ulusal gerekse uluslararas dzlemde kamuoyuna ilan edilmesinde sz konusu iki kongrenin belirgin bir nemi vardr. Ulusal niteliiyle n plana kan I. Trk Tarih Kongresi 2 - 11 Temmuz 1932 tarihleri arasnda Ankarada toplanmt. Kongre bir ynyle tarih retiminde kullanlacak yeni metotlar tarih retmenlerine anlatmay hedeflerken dier ynyle Trk Tarih Tezinin hem ilgililere resm bir sunumunu gerekletirmeyi hem de tm lkeye ilan edilmesini amalyordu. Bu itibarla kongrede esas olarak tarih eitimi ve Trklerin tarihi ile ilgili konular zerine younlalyordu 20 . II. Trk Tarih Kongresi ise 20 - 25 Ey19 Cumhuriyet sonras tarih yazmnn ve tarihiliinin zerinde resm ideolojinin ve onun dorudan veya dolayl ynlendirmelerinin olduka tesir gsterdii belirtilmelidir. Hatta tarihin bizzat devlet ve onun sekinleri eliyle oluturulduu dahi sylenebilir. Bununla beraber akademik anlamda bir tarihilik olup olmad da tartlmaktadr. Aydna gre tek parti dneminde tarihilik konusu, birincisi bizzat tek parti tarihilii ya da parti ideolojisi erevesinde oluan resm tarihin tarihilii, dieri bu dnemdeki akademik tarihilik olmak zere iki alanda incelenmelidir. Bu devirde akademik tarihilik, nceleri, CHPnin resm tarih oluturma abalarna pek kulak asmam, ama daha sonra iddetli ideolojik hava ierisinde bu mecraya, ister istemez, girmitir. Bu arada sessiz sedasz akademik almalarn yrten, ama kamusal iletiim yan son derece zayf kalan baz tarihilerin denemeleri de bu dnemde filizlenmitir. Akademik tarihilik ile parti tarihiliinin buluma noktas yahut akademinin Parti tarafndan ehliletirildii zemin olarak I. Trk Tarih kongresi belirlenebilir. Birinci alanda, tarihi olarak, meslekten tarihilerden ok (Hasan Reit Tankut, Hasan Cemil ambel, Dr. Reit Galip gibi) parti nomenklaturasn grmekteyiz. Resm tarihin erevesi bu nderler tarafndan izilmi ve ierii de Afet nan, Y. Hikmet Bayur, Dr. Reit Galip gibi partili tarihi ve tarihilikle grevlendirilmi brokratlar tarafndan doldurulmutur. AYDIN, 1996, s. 107. 20 Akuraya gre Trk Tarih Cemiyetinin kongrede vaz ve mdafaa ettii byk dava, Trklerin, eski ve orta kurunlarda ancak gebe ve mstevl olarak yayan ve yksek medeniyet seviyesine eriemeyen ikinci derecede insanlardan olmayp, beer tarihinde ilk medeniyeti kuran ve ta en eski zamanlardanberi mealesini ellerinde tayan insanlar olduu davasdr. AKURAOLU YUSUF (Akura), Birinci Trk Tarih Kongresi, lk Halkevleri Dergisi, C.1, S. 1, ubat 1933, s. 26. Yine Akura kongrede tarih eitimi ve yazm ile ilgili uzun bir tebli sunmu, Avrupa meneli tarih yazmn eletirmi; Osmanl tarih eitiminin ve yazmnn da bilimsellikten uzak olduunu vurgulayarak yermi, yeni dnemin tarih eitiminin ana hatlarn izmeye almtr. Akurann kongrede sunduu tebli iin bkz. AKURAOLU YUSUF (Akura), Tarih Yazmak ve Tarih Okutmak Usullerine Dair, Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, Passim. Ayrca bkz. ERSANLI, 2006, s. 139 - 140.

86

Akman

ll 1937 tarihleri arasnda stanbulda gerekletirilmitir21 . Trk Tarih Tezinin kesin zaferinin ve doruluunun ilan edildii bu kongrenin ayn zamanda uluslararas bir nitelie sahip olduu ilk gze arpan unsurlarndandr. lk kongrede lke iine ilan edilen Trk Tarih Tezi, ikinci kongre araclyla dnyaya duyuruluyordu. Katlan yabanc uzmanlarn okluu bu adan dikkat ekicidir. Ayrca bu kongrede Trk Tarih Tezi ile ilgili grlerin, ilk kongreden bu yana zellikle Ankara evresinde ve Anadoluda yaplan kazlar ve bulunan eserlerin de yardmyla daha bilimsel bir hviyete brndrlmek istendii grlr. Keza kongrede bu kazlar ve bunlarn sonular ile ilgili tebliler de sunulmutur. lk kongrenin aksine kongreye sunulan tebliler hakknda hi tartma olmam; teblilere ynelik hemen hi eletiri yaplmamtr22 . Trk Tarih Tezi ad altnda genelletirilebilecek Erken Cumhuriyet Dneminin bu resm tarih yazclna ve ilgili metinlerin ieriine bakldnda ilk gze arpan, Trklerin Asyatik gemiinin kutsallatrlm ve efsaneletirilmi bir biimde yeniden yazlm olduudur23 . Bu tarih yazcl aadaki blmlerde eitli rneklerle de gsterilecei zere, kulland yar mitsel dil ile yurttalarn yeni ulus devlete ancak etnik bir milliyetilik ekseni zerinde anlamn bulabilen mutlak bamlln salamay hedefliyordu. Milliyeti bir ereveden hareketle dorudan Trklk ile balant kurarak yeni bir byk anlatlar, simgeler, mitler, riteller ynn Osmanldan ve slamiyetten boalan deerlerin yerine ikame etmeye alyordu. Bylece bayrak, ulusal mar, ulusal bayramlar, seremoniler, vatana dair simgeler, nder klt gibi sembol ve riteller araclyla toplumun mo21 Kongreyle ilgili olarak yrtlen hazrlk almalar ve kongre sreci hakknda ayrntl bilgi iin bkz. MUZAFFER (Gker), kinci Trk Tarih Kongresi Trk Tarih Kurumu - Belleten, C. 2, S. 5/6, II. Knun - Nisan 1938, s. 1 - 4. 22 II. Trk Tarih Kongresiyle ilgili olarak bkz. ERSANLI, 2006, s. 204 205. Gnaltaya gre I. Trk Tarih Kongresi ile tarih tezinin lke iindeki zaferi ilan edilmitir. II. Kongreyle ise tezin yabanc uzmanlarn bilgilerine sunularak onlarn da onaynn alnmasyla mutlak bir biimde kesinlik kazanmas salanmtr. GNALTAY, emsettin, Trk Tarih Tezi Hakkndaki ntikatlarn Mahiyeti ve Tezin Kat Zaferi Trk Tarih Kurumu - Belleten, C. 2, S. 7/8, I. Terin 1938, s. 338. 23 Konuyla ilgili olarak ayrca bkz. MAKSUDYAN, Nazan, Trkl lmek - Bilimkurgusal Antropoloji ve Trk Milliyetiliinin Irk ehresi (1925 - 1939), Metis Yaynlar, stanbul, 2007, s. 56 - 57.

tivasyonu somutlatrlmakta; vatan, millet, nder sevgisi gibi kavramlarn dayandrlabilecei hazr nesneler yaratlmakta; bu nesnelerin bnyelerinde barndrdklar belirsizlik ve kullanlabilirlikten yararlanlarak milli hassasiyet ve tepkiler daha kolaylkla harekete geirilebilmekte, ynlendirilebilmekteydi24 . Tm bunlar araclyla yeni ulus devletin yurttalarna Trklk kimlii alanmaya allyor; Trkln kutsallna vurgu yaplyor ve Trk rknn medeniyet yaratc vasflara malik olduu mesaj verilmek isteniyordu. Fakat mesajn pratikte, etnik temelli bir yurttalk -vatandalk24 Sembollerin ve sembol kavramyla birlikte hemen akla gelen ritellerin gerek yeni bir toplumsal dzenin inasnda gerekse mevcut toplumsal dzenin -statkonun- devam ettirilmesi balamnda zel ilevleri vardr. Gerekten sembol ve riteller kendi isel zellikleri dolaysyla toplumsal motivasyonun salanmasnda benzersiz aralardr. Bir bakma her iki olgu, ynetme ve idare etmenin yaratt basknn etkilerini, uruna feda olunas nesne ve kavramlarn yaratlmas suretiyle grnmez veya katlanlabilir klmaya yaramaktadr. Kertzere gre sembollerin zellii belirleyici bir neme sahiptir. Bunlar: anlamn younlamas, ok vurgululuk (multivocality) ve anlam bulankldr. Anlamn younlamas ile kastedilen her bir simgenin zengin bir anlamsal eitlilii ifade etmesi ve onlar birletirmesidir. Szel veya ikonik her simge, farkl dnceleri bir araya getirir ve cisimletirir. ok vurgululuk farkl anlamlarn eitliliinin ayn sembole balanmln ifade eder. Bylece ayn sembol farkl insanlar tarafndan farkl biimlerde anlalabilmektedir. Bu nitelik, ritellerin zellikle uzlamann olmad durumlarda siyasal birliin salanabilmesinde kullanlmasn mmkn klar. Fakat sembollerin anlam younlamas ve ok vurgululuk zellikleri, ayn zamanda sembollerde bir anlam bulanklna da yol aar: Semboln ak, basit ve kesin bir anlam yoktur. Sembollerin anlamnn karmakl ve kesin olmamas onlarn gcnn kaynan oluturur. KERTZER, David I., Ritual, Politics, and Power, Yale University Press, New Haven and London, 1988, s. 11. Semboller bu belirleyici nitelikleriyle, iktidar kurmay amalayan her g iin vazgeilmez bir deere sahiptirler. Kemalist rejim de gerek sembollerin gerekse ritellerin bu gcnden sonuna dek yararlanm ve hem kendi iktidarn kurmak ve pekitirmek hem de Osmanldan kalan ve geri ya da kt olarak grd her eyi etkisiz hale getirmek iin kullanmtr. 1923ten itibaren Osmanl iktidarnn simgesel aralar, yerini Kemalist devrimin simge ve anlamlarna brakmtr. Bylece Kemalist devrim yeni sembol ve riteller araclyla, Kertzerin bir dier tespitini hakl karr bir biimde, toplumun zihnini ekillendirmeye ynelmitir. Zira Kertzere gre riteller ayn zamanda siyasal inanlarn insanlarn zihninde ekillenmesi asndan da nemlidirler. Gerekten de siyasal gerekliin insan zihninde ekillenmesi, ilk olarak riteller araclyla gerekleir ve akabinde inanlarn devamllk arz eden kolektif sylemi yeniden dorulamas suretiyle devam eder. Ibid., s. 95. Trkiye zelinde simgelerin yerine getirdii ilev ve farkl kullanmlar asndan baknz. AYLA, 2008, Passim. Bu ekillendirme Cumhuriyet rejiminin kurulmasyla, eskinin ortadan kaldrlmas ve reddi manasna gelen yeni sembollerin kullanlmas ve ritellerin ifas ile balam ve baz deiiklikler geirmekle birlikte gnmze dek srmtr. Keza bu sembollerin kullanlmas ve ritellerin ifas gnmzde de statkonun muhafazasn srdrmeye dnk bir vehede ilev grmeye devam etmektedir.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

87

ba zerine kurgulanan ulus inasnn znelerine, yani Trkiye Cumhuriyeti yurttalarndan Trk olanlarna yneldii de gzden karlmamaldr. Kendisinden beklenen siyasal sonular itibariyle mill kimliin inas olarak nitelendirilebilecek bu almalar, Trkln stn hususiyetleri zerine vurgu yaparak yzyllardr hem Osmanl hem Bat tarafndan aalanan Trklere rk gemilerini hatrlatmakta -retmekte-; Trk olmakla yeniden gurur duyabileceklerini, hem de bilimsel olarak kantlanm bir biimde sunduunu iddia etmekteydi. Trkln utan deil, gurur kayna olduu ve Trk vatandalarnn asil bir rkn mensubu olarak bugn Trkiye Cumhuriyeti devletini kurduklar belletilmeye allmakta; mill kimlik Trkln yeniden kurulmas ve kutsallatrlmas suretiyle somutlatrlmak istenmekteydi. 1930larda ekillenen sz konusu resm tarih grnn darya dnk -Bat kkenli tarih yazmna bir karlk oluturmaya ynelen- nitelii ise Trkiyenin Bat ile kurduu ilikiler erevesinde belirli bir anlam kazanr. Zira Trk Tarih Tezinin bir amac da Batda barbar olarak grlen Trklerin, aslnda barbar olmayp bizatihi Bat uygarl da dhil olmak zere dnyadaki tm insanlara medeniyeti gtren bir rkn mensubu olduklarn kantlayabilmektir. Burada, gpta ile baklan ve muasr medeniyet seviyesinin sembol olarak grlen Batya, yaratlan bir kken mitiyle, sahip olduklar medeniyetin aslnda Trk orijinli olduu sylenmektedir25 .
25 Afet nan bu grleri ok ak biimde I. Trk Tarih Kongresinde ne srer ve Avrupa meneli tarih yazmnn batan aa hatalarla dolu olduunu iddia eder: Avrupann ok alimleri, tarihten evelki devirlerde balayp, tarih fecrinde ve tarih kurumlarnda, beeriyetin, her parasna ve Avrupallara, yksek kltr gtren, Ortaasiyal bir takm kabileleri, kendi cetleri yapyorlar; Ari, indo-ropeen ve indo-germen adn verdikleri bu insan kmelerini (Altay-Pamir) yaylasndan hareket ettiriyorlar. / Bu telkkilerin hepsi u veya bu manada doru bir tefsir bulabilirler; ancak, doru olmyan bir cihet vardr ki, o da, dnyaya yaylan, o meden insan ktlelerinin z anas olan asl rk, byk Trk ailesini unutmak ve unutturmya almaktr. / Trk rk, ana yurtlarnda, yksek kltr mertebesine varrken, Avrupa halk vahi ve tamamen cahil bir hayat yayordu; bu halk, iine giren dier rklarla melezletikten sora dahi Ortaasiya yaylalarn tekgzl insanlarla dolu bir karanlk dnya gibi tasavvur etti. nk, bu geni halk ktlelerine karan Trkler de, binlerce yllar iinde ve bir ok siyas ve din hdiselerle, yava yava, kendi benliklerini ve anayurtlarn unuttular. / Kafasn ve vicdann, en son terakki ulelerile gnelendirmeye karar vermi olan, bugnn Trk ocuklar, biliyor ve bildirecektir ki, onlar, 400 adrl bir airetten deil, on binlerce yllk, Ar, meden, yksek bir rktan gelen, yksek kabiliyetli bir millettir. AFET (nan), Tarihten Evel ve Tarih Fecrinde, Birinci Trk Tarih Kongresi,

Trk Tarih Tezi ile Trklere kkeni ok eskilere dayanan bir gemi yaratmann d kaynakl sebeplerinden bir dieri de uluslararas ilikilerden ve konjonktrden kaynaklanmaktadr. Zira 19. yzyln balarnda kurulan Cemiyet-i Akvamn karsnda rtn ispat etmek, ksacas milletin siyas ismini koymak ancak ve ancak mrn etnik anlamda bilmekle ve daha da nemlisi bildirmekle oluyordu. Keza Trkiye Cumhuriyeti de milletler cemiyetine girme mcadelesinde Avrupa tr bir etnik tarihilik yolunu benimsemitir. Fakat Trkiye byle bir tarihilik metodunu benimserken, bunu kendi siyasi kltrnn slubu erevesinde son derece sekinci, otoriter, pragmatik ve radikal bir deiim projesiyle yapmtr26 . Sonuta dnyaya Trklerin rtn kabul ettirme arzusunun da etkisiyle, devlet sekinlerinin gdmnde ve gzetiminde bir tarih yazm projesi araclyla Trk Tarih Tezi almalarna balanmtr.

2.2. Trk Tarih Tezinin Kaynaklar

Trk Tarih Tezinin geliiminde rol oynayan nemli etkenlerden biri, ayn zamanda tezin oluumuna da kaynaklk eden baz Batl yazarlarn Trk tarihine ilikin yazdklar kitaplardr. Trk Tarih Tezinin oluum ve geliim srelerinde 1870lerden itibaren yazlan bu eserlerin nemli etkisi ve teviki olduu sylenebilir. Trk Tarih Tezinin bilimsel bir temele oturtulmas ihtiyacn ilk olarak bu eserlerin karlad grlr. Bu eserler ayn zamanda Trk Tarih Tezinden nce Trk milliyetiliinin geliimi aamasnda da nemli rol oynamtr. Bu bakmdan Arminius Vambery, Wilhelm Radloff, Vasili Barthold, Eugne Pittard27 ve Lon
Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, s. 40 - 41. Gerek Afet nann gerekse dnemin dier nemli ahsiyetlerinin benzer tespitlerinde Borann ifadesiyle bir tr megalomaniye rastlanmaktadr. Zira medenilikle zdeletirilen Batll kendine zgleyen, Batlla atfedilen medeniyet hasletlerinin ve dolaysyla Batlln hasn Trkln ahsnda gren bir anlayn hkimiyeti dikkat ekmektedir. Bu balamda lkede eitli sahalarda gerekletirilen muhtelif Batl uygulamalarn, pekl zc, ze dn hamleler olarak yorumland grlr. BORA, Tanl, na dneminde Trk Milli Kimlii, Trk Sann Hli Milliyetilik Muhafazakrlk slmclk, Birikim Yaynlar, stanbul, 1999, s. 26. 26 ERSANLI, 2002, s. 800.

27 Eugne Pittard, Trk Tarih Tezindeki rk elerin oluturulmasnda kendisinden ve yazdklarndan en ok ilham alnan kiilerden biri olmutur. Pittard burada saylan dier aratrmaclardan ayran en nemli zellikler, Trkiye ile bilhassa Mustafa Kemal ile kurduu yakn iliki, Afet nann 1939 ylnda bitirdii antropomet-

88

Akman

Cahun gibi yazarlarn kitaplar nemli ilham kaynaklar olmutur28 . Tek tek ayrntlarna girmek bu almann snrlarn ayor olsa da, Avrupa kaynakl eitli tarih okullar ve akmlar da Trk Tarih Tezinin ekillenmesinde resm tarih yazclar zerinde etki gstermitir. Bu bakmdan Trk tarih yazmnda ak etkisi grlen akmlar romantizm, pozitivizm ve Alman idealizmiyle btnleen tarihselcilik akm olarak sadece adlar zikredilerek belirtilebilir29.
rik tezinin danmanln yapmas ve II. Trk Tarih Kongresinin de fahri bakanlna getirilmi olmasdr. Ayrca kendisi II. Tarih Kongresinden nce Trkiyeye arlm ve 22 Mart 1937 tarihinden itibaren Ankara Halkevinde niversite rencilerine ynelik Beyaz Irklarn ve Medeniyetin Tarihi balkl alt konferans da vermitir. Bu konferanslar daha sonra lk dergisinde yaynlanmtr. Bkz. PTTARD, Eugne, Beyaz Irklarn ve Medeniyetin lk Tarihi, lk Halkevleri Dergisi, C. 11, S. 64, Haziran 1938, s. 371 - 380. Kiesere gre tarih tezinin ekillenmesinde Pittard - Mustafa Kemal etkileiminin nemli bir rol vard. Zira Pittard, Mustafa Kemale en yakn duran yabanc bilim insanyd. Buna hem kiisel dostluklar hem de youn kabuller ahitlik etmektedir. Bu yaknln bir rnei Pittardn Erken Cumhuriyet Dneminde Dou Anadoluyu ziyaret edebilen az saydaki yabanclardan biri ve 1925 eyh Sait isyanndan sonra muhtemelen bunu yapabilen ilk yabanc olmasdr. Keza Mustafa Kemal, Pittardn 1928 1938 yllar arasnda Ankarada yapt birok konumaya da dinleyici olarak itirak etmitir. KIESER, Hans-Lukas, Trkle htida 1870 - 1939 sviresinde Yeni Trkiyenin ncleri, (ev. A. Dirim), letiim Yaynlar, stanbul, 2008, s. 220 - 221. 28 rnein Birinci Trk Tarih Kongresinin bildirileri ve tartmalar, Avrupal bilim insanlarnn 300den fazla yaptndan alntlarla ve onlara yaplan gndermelerle doludur. Daha sonra Gne Dil Teorisinde de grlecei zere, tarih tezi kendisine hep bir Batl bavuru kayna aramtr. Bunun asl nedeni Trkiyedeki zgn almalarn eksiklii olsa da, Batl oryantalizmin yetkili az ilevini stlendii de unutulmamaldr. COPEAUX, 2006, s. 76 - 77. Ayrca bkz. COPEAUX, Etienne, Trk Milliyetilii: Szckler, Tarih, aretler (ev. G. Doan), Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 Milliyetilik, (Der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, s. 49. 29 Ersanlya gre romantik akm hem gemie hem de doa yasalarna nostaljik bir hayranlk duyuyordu. Ulusuluu insan iradesine verdii nemle ilerletici ve eitici bir g olarak ele alyordu. Ulusuluk yoluyla ilerlemek Trk ulusuluu iin de son derece ekici bir kimlik yaratma arac olarak grlyordu. Pozitivist tarihilikte ise tarihsel gereklikler pozitif bilimlerde olduu gibi yoruma gereksinme gstermeyen madd bulgular olarak ele alnyordu. Pozitivist tarihiler, gemiin olgularnn st ste koyarak tek geerli madd kanta ulalabileceklerine inanyorlar ve nedensellik ban da bunun zerine kuruyorlard. Dolaysyla romantik ulusuluk akmn bu yaklamla yorumlamak, Bat lkelerinde olduu gibi Trkiyede de tarihiler iin son derece ilevsel bir nitelik kazanmt. Hayranlklar madd kantlarla belgelemek kimlik belirlenmesinde olduka salam ve kolay bir yol olarak grlmtr. Alman idealistleri ise pozitivizmin somut olguya olan tapnmasn eletirmiler ve zgn bir ulus ile o ulusun ideal devletinin en byk ve tek gereklik olduunu savunmulardr. Tarih disiplininin kendi bana tm gereklikleri aklamaya yeterli olduunu ve ulusal zgnlklerin -elbette bata Alman ulusunun- zel niteliinin insan iradesi dnda varolduunu ve bu varln da

Bat kaynaklarna yaplan gndermelerin btn, ayn zamanda ideolojik bir dilin dou hazrl olarak da deerlendirilebilir. Zira 1932 ylnda Birinci Trk Tarih Kongresindeki tarih syleminin resm ideoloji tarafndan koullandrld grlr. Ama ideolojik sylem, din sylemin aksine, aklc ve mmknse bilimsel olmaya almaktadr. Resm sylemin alntlar aygt bu ilevi stlenmitir, ancak alntlarn ou eksik, birounun dorulanmas gtr ve Batl yazarlardan yaplan alntlar genellikle bir paras kesilmi ya da erevelerinden koparlm, hatta bazen saptrlm durumdadr; ksacas tm d grntye ramen sylem, yneldii kitleye kantlarn rtebilme olanaklarn vermekten saknmaktadr. Daha da nemlisi resm tarih sylemi sistematik olarak tarihsel aratrmann karanlk blgelerine, Hitit, Smer, Etrsk, Hun tarihleri gibi iyi bilinmeyen alanlarna dayandrlmakta; bu erevede gelitirilen tarih anlatsnda da nc bir seenein olanakszl mant kullanlarak eer u halk, u dil HintAvrupa ailesinden deilse, o halde Trktr denmektedir30 . Yabanc Trkolog ve bilim insanlarnn yazlarnn yan sra Osmanl dneminde kaleme alnan Constantin Borzecki (Mustafa Celaleddin Paa), Necip Asm, Ahmet Vefik Paa, Sleyman Paa, Ziya Gkalp ve emseddin Sami gibi yazarlarn eserleri de Erken Cumhuriyet Dnemi resm tarih syleminin oluturulmasnda kendilerinden feyzalnan nemli metinler olarak gze arpar31 . Bu yazarlarn yan sra Tevfik Bykodevleti yceltme yoluyla glendirdiine inanmlardr. Romantizmin gemie hayranl, pozitivizmin kolaycl ve tarihselciliin ve idealizmin otoriter gc Trk ulusularnn tarih anlay iin ekici, zengin, ancak st ste bindirildiinde olduka karmak ve iinden klmaz hale gelebilen baz zellikler ieriyordu. ERSANLI, 2006, s. 45 - 46. Bu akmlar ve Trkiyedeki etkileri konusunda daha ayrntl aklama iin bkz. Ibid., s. 29 - 45. 30 COPEAUX, 2006, s. 77 - 78. Aydn da gerek resm tarih kitaplarnda gerekse I. Trk Tarih Kongresinde, ounlukla Alman ve Macar tarih ve arkeoloji aratrmalarnn tezlerine dayanldn ve bunlara ilikin sonularn aktarldn belirtir. zellikle Alman kltr tarihi anlay ve bu anlayn rksal temellendirili biimi balca esin kayna olmutur. AYDIN, 1996, s. 113. 31 Trk Tarih Tezine ilikin almalarn, bilhassa dorudan devlet destekli tarih aratrmalarnn ve tarih yazclnn esas olarak Erken Cumhuriyet Dneminde ekillendii ve belli bir teorik olgunlua ulat aikr olsa da Trklerin kkenine ve tarihine ilikin milliyeti bir dil oluturulmasnn temellerinin daha ncesine dayandn belirtmek gerekir. Gerekten Trk milliyetilii iin grece erken bir dnem saylabilecek 19. yzyln ortalarndan itibaren, rnein 1863te alan Darlfununun faaliyet gsterebildii

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

89

lu, Samih Frat, Reit Galip, Ahmet Zeki Velidi Togan, Sadri Maksudi Arsal, Fuat Kprl, Ahmet Aaolu gibi dnemin ileri gelen simalarnn grleri ve yrttkleri faaliyet ve almalar da resm tarih yazmnn oluturulmasnda ve kurumsallamasnda etkili olmutur32 . Yine Yusuf
dnemlerde, Ahmet Vefik Paa, Hikmet-i Tarih derslerinde hem Batl tarih ynteminin benimsenmesi gerektiini vurguluyor, hem de Trke ile Osmanlca ve Trklerin tarihi ile Osmanl tarihi arasndaki farklara dikkat ekiyordu. Polonya mltecilerinden Mustafa Cellettin Paa, 1869da kard Les Turcs: anciens et modernes (Eski ve Yeni Trkler) adl kitapta -daha sonra Atatrkn yapaca gibi- Trkleri Batllama amacna ikna etmek iin, Bat uygarln yaratm olan Kavimlerle Trklerin ayn kkenden geldiini ileri srmekteydi. Bat metodolojisine ynelirken bir Trklerin tarihi perspektifini gelitiren bir dier eser olan Tarih-i lemi (1876), Sleyman Paa, asker okullarda Trkler hakknda yanl ve ykc anlatmlar tayan evirilerin okunmasn doru bulmad iin yazmt. Gene Darlfnunun, Fransz ve Macar Trkolojisinden esinlenen retim yelerinden Necib Asm da, milliyetiliin Pantrkizm biiminde yaylmasna katkda bulunmutur. BERKTAY, Halil, Tarih almalar, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi - 9. Cilt, letiim Yaynlar, stanbul, 1983, s. 2459. 32 Buna karlk Trk Tarih Tezinin ciddi olarak tartld I. Trk Tarih Kongresinde tezin rka olan vurgusuna ve tarihsel kuruluuyla dayanaklarna kar zellikle Fuat Kprl ve Ahmet Zeki Velidi Togandan eitli itirazlarn gelmesi de dikkat ekicidir. Kprl, Trk dilinin eski devirlerine ilikin elde yeterli malzeme bulunmadn belirtmektedir. Irk ve lisan kavramlarnn tamamen ayr kavramlar olduunun altn izerek insanlk tarihinde kendi lisann kaybettii halde varln srdrebilmi kavimler olduunu sylemektedir. Kprl dolayl bir biimde, rk ve lisan arasnda Trk Tarih Tezinde de savunulan birliin mutlak olmadn belirtmeye almakta, hatta bu birliin savunulmasn aryanizme yol aabileceini eklemektedir. Konuma iin bkz. Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, s. 44 - 45. Oysa gerek tarih tezi gerek dil teorisi dorultusunda gelitirilen dnceler bu tr bir ayrm kabul etmiyordu. Bu durum 2. Tarih Kongresinde Hasan Reit Tankutun tebliinde ok ak bir biimde ifade edilir. Tankuta gre dili, yalnzca sosyolojik bir tesis olarak telkki ve kabul edenler onun rk ile bir ilgisi olduuna ve hele rk aratrmalarnda balca bir rol yapabildiine inanmazlar. Bu kanaatte olanlara gre dil, tarih hudutlar iinde ve itima artlarn yapt bir tesisten bakas deildir. Oysa Tankuta ve dnemin resm tarihilerine gre gerekte dil ile rkn ayrlmaz ve zlmez balar vardr. Fonemler rklarn anatomi ve biyolojisine (somatoloji) gre karakterlenirler. Her rkn hkim fonem tipi ve kategorisi vardr ki, dili, sosyolojik tesir ne ekle sokarsa soksun, o fonem tipi daima kendisini belli eder. Alntlar iin bkz. TANKUT, Hasan Reit, Dil ve Irk Mnasebetleri Hakknda, kinci Trk Tarih Kongresi - Kongrenin almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaas, stanbul, 1943, s. 221 - 222. Togan ise I. Kongredeki konumasnda Trk Tarih Tezinin bir ifadesi olan drt ciltlik tarih kitabn eletirir. zellikle Tarih kitabnn I. cildinde Trklerin gne neden olan kuraklk, Trk Denizinin ve baz nehirlerin kurumas gibi olaylarn en azndan kitapta sylenen devirlerde olmadn, kumlar altnda kalan Trk ehirleri ile ilgili olarak yazlanlarn da gerei yanstmadn, tm bu ehirlerin harabe olarak hl var olduklarn syler. Togann konumas ve yneltilen eletiriler ve bu balamda gerekleen tartmalar iin bkz. Birinci Trk Tarih

Akurann ve Afet nann da dnemin resm tarih yaznnn oluturulmas ve kurumsallamasnda hkim karakterler olarak ba ektikleri ayrca belirtilmelidir. Yusuf Akura, gerek Cumhuriyet dneminde gerekse onun ok ncesinden itibaren ulusu akmn iinde n sralarda etkili olmu ahsiyetlerden birisidir; o zamana kadar yalnzca kltrel boyutlar tayan bir akma, siyasal bir boyut kazandrarak ayn zamanda Pantrkizmin yaratcs olarak da kabul edilir33 . Akurann Cumhuriyetin kuruluunun ardndan, bilhassa 1930lu yllarda, Trk Tarih Tezinin oluumunda aktif rol oynadn, ilk Trk Tarih Kongresinde bakan vekillii ile bakanlk yaptn ve yine Trk Tarihi Tetkik Cemiyetinde bakanlk grevini yrttn ayrca belirtmek gerekir34 . Afet nan da Atatrkle olan yakn ilikisi ve Trk Tarih Tezinin oluturulmas ve gelitirilmesindeki fikirleri ile dnemin dikkat eken bir dier ok nemli ismidir. Yazd Vatanda in Medeni Bilgiler kitab, dneminin liseler iin Tarih ders kitabyla beraber resm ideolojiyi en ak ifade eden
Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, s. 369 - 400. Ayrca bkz. AAPTAY, Soner, Otuzlarda Trk Milliyetiliinde Irk, Dil ve Etnisite, (ev. D. Orhun), Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (Der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, s. 247. Kongrede Togana gsterilen tepkinin bir nedeni olarak Sadri Maksudi ile Togan arasnda var olan husumet de gsterilmektedir. Bkz. ZBEK, Nadir Zeki Velidi Togan ve Trk Tarih Tezi, Toplumsal Tarih, C. 8, S. 45, Eyll 1997, s. 22. Kongrede resm gr eletiri ve bu eletiriye kar gsterilen tepkiyle ilgili olarak yaanan tartmalar iin ayrca bkz. ERSANLI, 2006, s. 142 - 147. 33 GEORGEON, Franois, Trk Milliyetiliinin Kkenleri Yusuf Akura (1876 1935), (ev. A. Er), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999, s. 2. Ayrca bkz. Ibid., s. 126 128. Tm bunlara karn, Georgeona gre aslnda Akurann bir dnr olarak zgn bir yan yoktur. Zira Akura toplumsal veya siyasal teoriyle uramam, 19. yzyln dnce dnyas iinde zaten var olan eitli gr ve fikirlerden amacna uygun denleri kullanmakla yetinmitir. rnein eitli milliyeti teoriler arasndan rk kavramna arlk veren gr benimsemi, onun Trk milliyetilii davasnda daha iyi uyarlanacan dnmtr. Marksizmden snf mcadelesi kavramn dn alm, ama bunu ulusal burjuvazinin hizmetinde kullanmtr. Dolaysyla Akura, Trk milliyetiliinin teorisyeni olmaktan ok onun stratejisini izen kii olarak kabul edilebilir. Ibid., s. 137. 34 Yusuf Akura ile ilgili olarak bkz. GEORGEON, Franois, Yusuf Akura, Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (Der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, Passim. Ayrca bkz. ERSANLI, 2006, s. 109 - 110 ve 175 - 180. Ersanlya gre Akurann Trkle katks, uzman bir tarihilikten ziyade, gerek Rusyada gerekse Trkiyede siyas etkinlikleri ve Kurtulu Sava srasndaki aktif katlm ile gelien pratie dayal bir ulusuluk retmeni oluudur. Tek bana tarihilik ve aratrmaclk onun hibir zaman esas amac olmamtr. Ibid., s. 175 - 176.

90

Akman

eserlerin banda gelir. Ayrca 1939 ylnda bitirdii ve Trkiye Halklarnn Antropolojik Karakterleri ve Trkiye Tarihi: Trk Irknn Vatan Anadolu adl Franszca doktora tezi35 geni bir antropometrik alma rneidir36 . Sz konusu eser, Anadoluda yaayan 64.000 kiiyi taramas itibariyle ayn zamanda dnemin nemli bir jenik almas saylmaktadr37.

2.3. Trk Tarih Tezi ve Gne Dil Teorisi

Trk Tarih Tezinin oluturulma ve gelitirilme srecini, Erken Cumhuriyet Dnemi kltr devriminin tamamlaycs mahiyetinde Trk diline ve onun kkenlerine ilikin olarak balatlan aratrmalar takip eder. Bylece tarih almalarnda olduu gibi yine dorudan devletin desteiyle gerekletirilen, bu nedenle resm bir nitelie haiz olan dil aratrmalarna balanlr. Bu aratrmalar Trk dilinin stnletirilmesine dayanan ve onun zellikle Arapa ile Farsann etkisi altnda snmlen35 Afet nan, 1939 ylnda tamamlad doktora tezini Eugne Pittardn danmanlnda Cenevre niversitesinde hazrlamtr. Tezin konusu Trk halknn rksal zellikleridir ve yntem olarak antropometrik lmler kullanmtr. Bu almann yaplmasnn altnda yatan sebep, Trklerin brakisefal Alpin rkn mkemmel temsilcileri olduunu gstererek Trklerin kadimliini ve tarih boyunca srm ebedi stnln kantlamaktr. MAKSUDYAN, 2007, s. 94. Tez ayn zamanda Trk ulusunun Anadolu yurdunun otokton halk ve gerek sahibi olduu iddiasn teyit etmek iin, tarih boyunca ve imdi Anadoluda eitli isimler altnda yaam halklar arasnda rk sreklilii gstermeyi temel bir dev gryordu. YILDIZ, Ahmet, Ne Mutlu Trkm Diyebilene - Trk Ulusal Kimliinin Etno-sekler Snrlar (1919 - 1938), letiim Yaynlar, stanbul, 2007, s. 213. Ayrca bkz. ERSANLI, 2006, s. 147 - 153. 36 Trkiyedeki antropolojik almalar ilk olarak 1924 ylnda Trkiye Antropoloji Tetkikat Merkezinin kurulmas ile balamtr. Daha sonra Trk Antropoloji Messesesi adn alan kurum, 1930lu yllarda Dil ve Tarih Corafya Fakltesine balanm ve enstit olarak faaliyetlerine devam etmitir. Afet nannn doktora tezinde de kullanlan ve Anadoludaki 64.000 kiinin taranarak oluturulan antropometrik veriler bu enstitde ki aratrma grevlilerince hazrlanmtr. BOZKURT, Tlin, Trk Tarih Tezi zerine, Resmi deoloji Szl, (Edi. F. Bakaya / T. Ersoy), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2007, s. 659. 37 Trkiyede gerekletirilen jenik almalarn tarihi her ne kadar II. Meruiyet ve ttihat Terakki iktidar dnemine kadar geri gtrlebilirse de sz konusu almalarn sistematik ve yaygn bir ekilde uygulanmas, nfus siyasetinin biimlendirilmesinde bir ara olarak kullanlmas 1930lu yllara rastlar. jenik dnceler bu yllarda etnisist temalarla sslenerek hegoman hale getiriliyor ve ulusal kimliin oluturulmas srecine eklemleniyordu. Trkiyede jenist sylemi benimseyen milliyeti teorisyenler bata Almanya ve talya olmak zere eitli Avrupa lkelerinde ve Amerikada savunulan jenik grleri Trkiye zeline uyarlamaya almlardr. ZTAN, G. Grkan, Trkiyede jeni Dncesi ve Kadn, Toplum ve Bilim, S. 105, Yl: 2006, s. 267 269.

mesini engellemeye dnk milliyeti bir vehede ekillenir38 . Bu urann somut sonucu ise Gne Dil Teorisi adyla anlacak Trk dilinin kkenine ve geliimine ilikin bir dizi grn ortaya kmasn salamak olmutur. Ayn zamanda dnemin nemli bir resm ilgi oda olmay da baaran sz konusu teori, Trkenin dier tm diller karsnda stn bir nitelie ve bir kk dil vasfna sahip olduunu iddia ediyordu. Her ne kadar dil teorisi znde tarih tezine dayanyorsa da39, Gne Dil Teorisinin oluturulmasyla beraber Trk diline ilikin olarak yrtlen aratrma faaliyetlerinin de belli oranda bamszlat belirtilmelidir40 . Lakin yine de dile ilikin bu almalarn temelde, tarih tezinin iddialarn dorulamaya dnk bir veheye temayl etmediini sylemek mmkn grnmemektedir. Gne Dil Teorisini hazrlayan dil bilimciler tm dnya dillerinin Trke kkenli olduunu ne sryorlar; bunu, dnyadaki en eski rk olan Trklerin ilk nce gnee tapt n kabulnden hareket ederek Trklerin yaam kavramlarn da gne fikrinden aldklar iddiasna dayandryorlard. Buna gre ilk kltr dilinin gnee ait olarak kullanlan bir ana kkten doduu kabul ediliyordu. Dilin ilk oluumunun gne karsndaki aknl belirten ve onun anlalabilmesine ynelik A ve Ann uzatlmas neticesinde ortaya kan A sesinden -foneminden- geldii ve dier tm harf ve seslerin buradan tredii belirtiliyordu41 . Teori, seslerin geliim -evrim- hatlarnn ta38 Dile ynelik aratrmalarn Osmanlnn son dneminde balad ama asl olarak Cumhuriyetin ilanndan sonra ve 1930lu yllarda younlaarak gelitii gzlemlenir. Bu dnemdeki aratrmalar ile Constantin Borzecki (Mustafa Celaleddin Paa),Ahmet Cevat Emre, Feraizcizade Mehmet akir, Samih Rfat gibi Osmanl aydnlarnn konuyla ilgili almalar iin bkz. AYTRK, lker, Turkish Linguists Aganist The West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatrks Turkey, Middle East Studies, Vol. 40, No. 6, November 2004, s. 8 - 16. 39 DLAAR, 1975, s. 468.

40 Afet nann aktarmna gre Mustafa Kemal tarih almalarnn yannda, Trk dilinin de bilimsel bir inceleme konusu olmasn istemitir. Zira tarihte uygarl incelenen Trk kavimlerinin dilinin ihmal edilmesi kabul olunamazd. Bu dorultuda ilk almalar da I. Trk Tarih Kongresinin dzenlenmesinin hemen ardndan balamtr. AFET (nan), 2011, s. 293 294. 41 Bkz. DLMEN, brahim Necmi, Trk Tarih Tezinde Gne - Dil Teorisinin Yeri ve Deeri, kinci Trk Tarih Kongresi - Kongrenin almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaas, stanbul, 1943, s. 86 - 87. Ayrca bkz. AAPTAY, 2002, s. 256 - 257, YILDIZ, 2007, s 193 - 194. Gne Dil Teorisi fikrini ortaya atan dilbilimcilere gre A fone-

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

91

kip edilmesi suretiyle ilkel kltr dilinin ve bunun yeryzne yaylnn bulunabileceini iddia ediyordu42 . Bir baka ifadeyle bu dil teorisi ses sembolizmine, yani ses ile anlam arasnda tabi bir iliki olduu grne dayanyor ve btn dnya dillerini tek bir kaynaa gtrmek istiyordu43 . Gne Dil Teorisinin oluum srecini dilin seklerletirilmesine ynelik abalardan da ayr dnmemek gerekir. Gerekten de Arap alfabesi yerine Latin alfabesinin ikamesi44 , Arapa ve
minin vokali olan a, insan grtlann karabildii net seslerin en basiti ve en kolaydr. Zaman ile bu vokalin semantik kymeti, kendinden sonra gelen nsze gemi, vokal balca fonetik bir deer olarak u, , o, e, i, , , gibi deimelere uramtr. Ana fonemin ilk nsz olan ise ilkin yalnz a vokalini uzatan fonetik bir deer iken, zamanla birok deimelere uramtr. Bu deiimlerin ilk safhasnda nin y ve v seslerini alm, uzun zaman iinde ise bu ekilde 21 nsz ses domutur. Bu 21 nsz ve 8 nl harfin okunular, gnete toplanan btn ana mefhumlarn ifadesi iin geni bir saha amtr. Konuyla ilgili daha ayrntl bilgi iin bkz. DLMEN, 1943, Passim., ORAL, Mustafa, Trk Tarih Tezi ve Gne-Dil Teorisi, Atatrk Yolu - Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Dergisi, Yl: 16, C. 8, S. 31 - 32, Mays - Kasm 2003, s. 381 - 383, ERSANLI, 2006, s. 206- 209. 42 DLMEN, 1943, s. 85.

Farsa kelimeler yerine z Trke kelimelerin bulunmas45 , ibadet dilinin Trkeletirilmeye allmas gibi dile ynelik reformlar46 bir ynyle de Trkeye yeniden hak ettii dnlen yerin verilmesi amacn tayan hamlelerdir. Keza bu reformlarn kalc olabilmesini salamak gayesiyle kurulan Trk Dili Tetkik Cemiyeti dnemin egemen zihniyetinin kltrel alandaki hegemonyasnn bir cisimlemesi olarak, dier bir nemli kurumsallama abasn temsil eder47. Buna gre Cemiyetin amac48 Trk dilinin z gzelliini ve
den kurtulma) te yandan da modern-teknik bir zellik gsteren dil reformu, 25 ya altndakilerin on yldan eski hibir dini, edebi ya da felsefi metni anlayamamasn ve dilin kendine has zelliklerinin bundan birka yl nce zorla kabul ettirilen Latin alfabesinin zoruyla hzla ypranmasn salamay becermi durumda. AUERBACH, 2010, s. 301. 45 Bu konuyla ilgili yaplan almalar hakknda ilk elden bilgi iin bkz. RAGIP HULUS (zdem), Trk Dili Tetkik Cemiyeti, lk Halkevleri Dergisi, C. 1, S. 1, ubat 1933, s. 34 - 40. Trkenin iindeki yabanc szck ve kalplarn atlarak yerlerine z Trke szck ve kalplarn ikame edilmesi konusunda iki farkl gr vardr. Bunlardan ilki, tm yabanc szckleri veya yabanc bir kkten gelen szckleri ortadan kaldrmay ve yerlerine z Trke szck ve terimlerin yazm ve konuma Trkesine yerletirmeyi hedefleyen radikal zletirmecilerdi -tasfiyeciler-. kinci grup olan lml zletirmeciler ise dilin gidiatnda devrimci bir kesintinin gerekli olduuna inanmyorlar, mmkn olabildiince yaz dilinin basitletirilmesini ve arnmasn yeterli gryorlard. OLAK, 2004, s. 79. z Trkeletirme hareketi 1935 ylna kadar srm ve sonunda bu harekete son verilmitir. Son verilmesinde yeni bulunan kelimelerle yaratlan dilin kimsenin anlayamad bir hale gelmesi, halktan tamamen kopmas nemli nedenlerdir. Ayrca Gne Dil Teorisi sonucunda, tm dier dillerin Trke kkenli olduu iddias, neticede yabanc szcklerin bir biimde Trke kkenli olduu sonucuna varlmasna yol aarak teorik bir bahanenin de yaratlmasn mmkn klmtr. Bylece yerleiklik kazanm eski yabanc szcklerin yeniden kullanlmasna imkn tannm - izin verilmitir. Konuyla ilgili daha ayrntl bilgi iin bkz. Ibid., s. 75 - 84. 46 YILDIZ, 2007, s. 191.

43 TEKN, Talt, Atatrkn Dil Reformu, Atatrk Devrimleri I. Milletleraras Sempozyumu Bildirileri (10 - 14 Aralk 1973, stanbul), stanbul niversitesi Atatrk Devrimleri Aratrma Enstits Yaynlar, stanbul, 1975, s. 496. Ayrntl bilgi iin ayrca bkz. AYTRK, 2004, s. 16 - 19. Gne Dil Teorisi erevesinde yrtlen almalarn en u rneklerinden biri de Tahsin Mayatepekin bykeli olarak Meksikaya atanmas ve Maya dili ile Trke arasndaki benzerliklerle ilgili aratrmalar yaparak Mustafa Kemale eitli raporlar gndermesidir. Mayatepek, gnderdii bu raporlarda hem Meksikann yerli halknn kulland dildeki baz szcklerle Trkedeki szckler arasnda balant kurmaya alyor, hem de yerli halkn eitli ritellerini aratrarak bunlar rapor ediyordu. Bu raporlar 1934 ylndaki kinci Trk Dil Kongresine de sunulmu ve Saim Ali Dilemre tarafndan kongrenin katlmclarna okunmutur. Mayatepekin raporlarnda ayrca kayp Mu ktasnn varl ve Trklerin asl kkeninin bu kta olduuna ilikin iddialar da gze arpar. Mayatepekin bu grlerini byk oranda Churcwardn Mu ktasyla ilgili drt ciltlik kitabna dayandrd ve bunu raporlarnda da aka zikrettii belirtilmelidir. lgili raporlarn tm iin bkz. Tahsin Mayatepekin Mu Ktas le lgili Yazmalar, http://tdkkitaplik.org.tr/gun_dil.asp, (eriim tarihi 01.04.2011). Ayrca bkz. AYTRK, 2004, s. 16. 44 Arap alfabesin yerine Latin alfabesinin ikamesi ile ilgili olarak bkz. OLAK, Ylmaz, Language Policy and Official Ideology in Early Republican Turkey, Middle Eastern Studies, Vol. 40, No. 6, November 2004, s. 70 - 74. Arap alfabesinin kaldrlarak Latin alfabesinin ikamesi bu almada zerinde ayrca durulmayan bir husus olmakla birlikte tarihin sfrlanmas projesi olarak ayn zamanda Osmanl dneminden byk bir kopua tekabl eder. Bylece Arap alfabesini bilmeyen ve Latin alfabesiyle eitim alan gen neslin kadim rejim ve onun kltrel eleriyle hemen tm iletiimi ortadan kaldrlmak isteniyordu. 1937 tarihli bir mektubunda Auerbach bu durumu u szlerle ifade ediyordu: Bir yandan hayal rn bir kadim Trkeye dayanan (Arapa ve Farsann etkisin-

47 Mustafa Kemalin 12 Temmuz 1932 tarihinde dil ilerinin dnlmesi zamannn artk geldiini belirterek Trk dilini tetkik ve elde edilen neticeleri neir ve tamim etmek maksadyla Ankarada Trk Dili Tetkik Cemiyetini kurdurduu grlr. Bkz. TEKN, 1975, s. 488. 48 Ragp Hulsiye gre Trk Dili Tetkik Cemiyetinin amac; bugnk cihan medeniyetini temsil eden garp leminin daha bundan drt asr evel dinlik ve dnyalk btn kltr dilini mill dilden gelitirmek suretiyle kazand meden erginlie Trk milletini de biran evel eritirmek; onlarn am ve gemi olduklar trl inklp dalarn, derelerini en kestirme yoldan amak ve gemek; bylece onlara bir an evel yetiip katarak onlarla medeniyetin engin sahalarnda boy lmek ve bunun iinde Trk dilini mstait olduu en yksek kemal derecesine vardrmaktr. Bu yce maksat yolunda uraanlar Trk milletini en yce bir medeniyet derecesine eritirmek iin nasl ta Kablettarihin karanlklar iine gmlm damarlarndan dirilik suyu gibi gelen kltr akntlarnn kuvvetine inanyorsa, Trk dilinin de, kklerini bu akntlarn derinliklerde kaybolmu szntlariyle sulyan grbz bir aa gibi, gelecein geni ufuklarna

92

Akman

enginliini meydana karmak ve onu dnya dilleri arasnda deerine yarar ykseklie eritirmek olarak aklanmtr49. Ayn yln ekim aynda da Trk dilini menelerine, ilm, meden ihtiyalara ve mstakbel inkiaflara gre tetkik ve tesbit etmek zere stanbulda 1. Trk Dil Kurultaynn gerekletirildii grlr50 . Kurultayn amac, Trkeyi bugnk ve yarnki en gzel medeniyeti kemali ile kavrayabilecek iveli ve ahenkli bir ifade vastas haline getirecek almalarn birincisi51 olarak aklanm; Kurultayda, genel anlamda Trk dilinin dnya dilleri arasndaki yeri belirlenmeye allmtr. Bu belirleme, Trk dilinin zellikle Hint Avrupa dilleri ve Smer dili ile karlatrlmas yoluyla ortaya konulmutur. Bu balamda, eski Anadolu ve Mezopotamya blgelerinde yaam uygarlk kurucularnn dillerinin Trke kkenli olduunun vurgulanmas tarih tezi ile dil teorisinin nemli bir ortak noktasdr. Sunulan teblilerde, ounlukla Trkenin bir medeniyet dili olduunun belirtilmesi, bu konudaki bir baka ortak noktadr52 . Kurultayn toplanmasnn esas nedeninin ise, dil faktrnn de milliyeti ideolojiye eklemlendirilmesinin gerekli grlmesinden kaynakland sylenebilir53 . Nasl ki Trk Tarih Tezi araclyla Trke modern dnyann, Bat medeniyetinin kurucu znesi ilevi verilmise, Gne Dil Teorisi araclyla da Trkeye tm dillerin kendinden tredii bir kk dil payesi verilmesi amalanmtr. Keza 1936 ylndaki nc Dil Kongresiyle bu teori resmletirilmitir. Trk diline ynelik bu hamleler, Erken Cumhuriyet Dneminde kltrn biimlendirilebilmesi iin dilin de politik amal kullanmnn genel bir tutum olarak benimsendiini gsterir. Dilin sz konusu politik kullanm ayn zamanda, Kemalist rejimin Trkenin yeniden inasna/kurgulanmasna ilikin projesinin nihai sonucu olarak Trk dilinin dinsel emperyal bir kltrden ulusal sekler bir kltre dnmn de sembolize etmektedir. Tarih ile dil konularnn her ikisinin de ilerinin yeniden doldurulmas, kendilerine yeni bir mahiyet
glge salacak bir canllkta olduuna inanmaktadrlar. RAGIP HULUS (zdem), 1933, s. 33. 49 50 51 52 53 Aktaran ORAL, 2003, s. 376. TEKN, 1975, s. 488. Aktaran ORAL, 2003, s. 378. Ibid., s. 378 - 379. MAKSUDYAN, 2007, s. 67.

verilmesi, Erken Cumhuriyet Dneminde gerekletirilmek istenen ulusal modernleme projesinin kltrel ve toplumsal boyutlarnn zorunlu bir tamamlaycs olarak grlyordu. Bu gr, tm ynleriyle kltr ve dilin, politik olarak tasarlanm bir plan dorultusunda reforme edilebilecei ve bylece sosyal ve politik dzenin yeniden ekillendirilip adlandrlabilmesinde etkili bir ara olarak kullanlabilecei inancna dayanyordu. 54 Tm bu nedenlerin de etkili olmas neticesinde dil ve tarih konusundaki aratrmalara balanm; bu aratrmalar dorultusunda resm ideolojinin ihtiya duyduu ve arzulad toplumsal sistemin gerekliliklerinin gerekletirilmesine allmtr. Lakin her iki aratrma bizzat devletin ynlendirmesi ve tevikiyle baladndan ancak devletin yardmlar devam ettii mddete srdrlebilmitir. Gerek Trk Tarih Tezi gerekse Gne Dil Teori kapsamnda yrtlen aratrmalar ortak bir saikten domu ve yine ortak bir amac gerekletirmek iin yrtlmtr. Her iki aratrmann sonuta belli bir kken mitine dayanarak, Trklk kavramn etnik bir stnlk nianesi ve Trk kltrn medeniyet yaratc bir deerler toplam olarak tanmlama amac gtt sylenebilir. Dnemin tarih ve dil aratrmalarnn ilgi eken bir dier benzer noktas sz konusu almalarn kendilerinin bilimsel nitelikli olduuna ilikin yaptklar vurgularda ortaya kar. ktidarn Batc, pozitivist, bilimselci olabilmeye dnk tutumu bu tr bir ynelimde kendini aka belli eder; lakin tm bu bilimsellik rntsnn dahi bilhassa her iki aratrma faaliyetindeki baskn politik nitelii saklamay baarabildiini sylemek gtr. Zira etnik temelli -rk- bir stnlk, insanln yabanllktan medenilemeye geiinde nc bir rol oynamasyla beliren kltrel ve entelektel gelimilik ve bu gelimilik erevesinde ekillendirilen Trk rkna mahsus zelliklere yaplan muhtelif atflar her iki almann yapsnda da gze arpan ortak zelliklerdir. Gerekten de bu zelliklerin yceltilmesi abasnn yeni Trk devletinin yurttalarnn ortak bir saik erevesinde imtiyazsz, snfsz kaynam bir kitle olarak Trklk bilinci ierisinde ve Kemalist rejimin ihtiyalar dorultusunda politize edilmeleri amacnn dnda bir nedeni bulunduunu dnmek zor olsa gerekir.
54 OLAK, 2004, s. 68.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

93

3. Trk Tarih Tezi Anlats ve Trkln Kutsallatrlmas 3.1. Resm Tarih Yazmnn Temel Nitelikleri
Trk Tarih Tezi anlatsnn merkezinin gerek tarihin yaratlmas gerekse tarihin hemen her devrinde gerekleen ileriye ynelik nemli deiimler bakmndan, kurucu roln Trklere verilmesi noktasnda belirdii sylenebilir. Trkler, tarihin yapc znesi olarak kabul edilmitir. Bu kabul, Avrupann zellikle 19. ve 20. yzyl tarih yazmna tepkidir. Avrupa tarih yazm Trklere fazla bir nem vermemi, ounlukla onlar barbar ya da geri olarak niteleyerek uygar dnyadan reddetme yolunu tercih etmitir. Keza slm ve Osmanl tarih yazm da byk oranda Arap ve slm etkisi altnda kalarak, Trkl yeterince aratrmam ve slmiyet dndaki Trkl reddetmitir. Trk Tarih Tezinin yaratclar da bu nedenle, bilhassa Osmanl tarih yazmna iddetle saldrmlardr. rnein Reit Galipe gre Osmanl tarih tezi terbiyev sahada o kadar uursuz bir tesir gstermitir ki halis ve hakik Trkler arasnda baka milliyetlere nisbet aramak zentisi bir nevi mnevverler modas haline girmee balamt Bu tez mill seciyeyi kanndan zehirliyor ve en ar lme srklemek yolunda yryordu55 . Akura da benzer tespitlerde bulunur ve Osmanl tarih yazclarnn, tarihi, Eskiehir ile Bursa arasnda bir beylik kuran Osmann ve nihayet babas Erturulun hayatlaryla balattklarn, bunlarn mensup olduklar Trk kavminin yapt byk ileri hesaba katmadklarn belirtir. Gaznelilerden, Seluklulardan, Timurlulardan bahseden tarih yazclar olsa dahi bu devletlerin ve Osmanlnn Trk meneinden gelmelerine tarihilerin ehemmiyet vermeyerek Mslmanlk temelli bir ba kurmalarn eletirir56 . Keza Avrupa tarih yazcl da, bilhassa devleti tarihiler tarafndan, Trklere ve Trkle ilikin -resm ideolojiye greolumsuz olarak nitelenebilecek grler belirttii
55 RET GALP, Trk nklab - Trk Tarih nklab ve Yabanc Tezler, lk Halkevleri Dergisi, C. 2, S. 9, Birinciterin 1933, s. 166 - 167. Reit Galipin Osmanl tarih yazmn alaya ald da ayrca belirtilmelidir. Ona gre Osmanl tarih yazm seferler, byk kk saray memurlarnn azil ve nasplar, sadrazamlarn, vezirlerin ve sair hkmet memurlarnn kafalarnn kesilmesi veya bu gibi kimselerin srlmesi vb. gibi tafsilat ile padiahn incir ekirdeini doldurmayan icraatlarnn yksdr. Bkz. Ibid., s. 164 - 165. 56 AKURAOLU YUSUF, (Akura), 1933, s. 24 - 25. Akurann Osmanl tarih yazmnda, tarihilerin slm tarihin ana konusu haline getirmelerine ilikin eletirisi iin bkz. AKURAOLU YUSUF, (Akura), 1932, s. 589 - 592.

nispette reddediliyor, eletiriliyor ve bilim d olmakla sulanabiliyordu57. Bu noktada Trk Tarih Tezinin amacnn, gerek Avrupa gerekse Osmanl ve slm tarih yazmnn kabullerini geersiz klmak ve Trklerin, tarihin yapc znesi olduu gereini kabul ettirmek zerinden biimlendii sylenebilir58 . Sz konu57 Ayrca bkz. RET GALP, 1933, s. 168 177 ve ATAY, Falih Rfk, Tarih Kongresi, lk Halkevleri Dergisi, C. 10, S. 55, Eyll 1937, s. 1 - 2. Akura da Avrupa tarih yazmnn eksik ve tarafl olduunu vurgular, sz konusu tarih yazmnn Avrupa dndaki kavimleri barbar olarak grmesini eletirir. Ona gre Avrupada yazlan ve nerolunan tarih ile ilgili almalar byk bir dikkat ve ihtiyatla okumak gerekir, zira bu tarihlerin iddialarn tetkiksiz ve tenkitsiz kabul etmek doru deildir. Bkz. AKURAOLU YUSUF, (Akura), 1932, s. 587 - 589. 58 Bu ama, drt ciltlik Tarih ders kitaplar serisinin birinci cildinin nsznde somut bir biimde yle ifade edilmitir. Son yllara gelinceye kadar Trk Tarihi memleketimizde en az tetkik edilmi mevzulardan biri halinde idi. / 1000 yldan fazla sren slmlk - Hristiyanlk davalarnn dourduu husumet duygusile mutaassp mverrihler bu davalarda asrlarca slamln pitarln yapan Trklerin tarihini kan ve ate maceralarndan ibaret gstermee savatlar. Trk ve slam mverrihler de Trkl ve Trk medeniyetini slamlk ve slam medeniyeti ile kaynatrdlar; slamla tekaddm eden binlerce yla ait devreleri unutturmay mmetilik siyasetinin icab ve din gayreti vecibesi bildiler. Daha yakn zamanlarda Osmanl mparatorluuna dahil btn unsurlardan tek bir milliyet yaratmak hayalini gden Osmanllk cereyan da, Trk adnn anlmamas, Mill Tarihin yalnz ihmal deil, hatta yazlm olduu sayfalardan kaznp silinmesi yolunda nc bir amil halinde dierlerine eklendi. / Btn bu menfi cereyanlar, tabi olarak, mektep programlar ve mektep kitaplar zerinde dahi tesir gsterdi ve Trkln, adr, airet, at, silah ve muharebe mefhumlarile mradif tutulmas ananesi mektep kitaplarmza kadar girdi. / Trk tarihinin, inkr edilmi ve unutturulmu simasn ve mahiyetini, btn hakikatlerile meydana karabilmek iin almakta olan Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti bir ksm azasn tarih tedrisatndaki bu boluu doldurabilecek bir kitap hazrlamaa memur etti. Bkz. Tarih I - Tarihtenevelki Zamanlar ve Eski Zamanlar, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931, s. V. Ayn amacn drt ciltlik Tarih ders kitabnn yazlmasndan nce, onu nceleyen ve snrl sayda baslan Trk Tarihinin Ana Hatlar kitabnn Bu Kitap Niin Yazld? balkl giri yazsnda da yakn ifadelerle ortaya konduu grlr: imdiye kadar lkemizde yaynlanan tarih kitaplarnn ounda ve onlara kaynak olan Franszca tarih kitaplarnda Trklerin dnya tarihlerindeki rolleri bilinli ya da bilinsiz olarak kltlmtr. Trklerin, atalar hakknda byle yanl bilgi edinmesi, Trkln kendini tanmasnda, benliini gelitirmesinde zararl olmutur. Bu kitapta hedeflenen asl ama, bugn, btn dnyada tabi mevkiini geri alan ve bu bilinle yaayan milliyetimiz iin zararl olan bu hatalarn dzeltilmesine almaktr, ayn zamanda bu, son byk olaylarla ruhunda benlik ve birlik duygusu uyanan Trk milleti iin mill bir tarih yazmak ihtiyac nnde atlm ilk admdr. Bununla, milletimizin yaratc kabiliyetinin derinliklerine giden yolu amak, Trk deha ve karakterinin esaslarn ortaya karmak, Trkn zellik ve kuvvetini kendine gstermek ve mill gelimemizin derin rk kklere bal olduunu anlatmak istiyoruz: Bu tecrbe ile muhta olduumuz o byk mill tarihi yazdmz iddia etmiyoruz, yalnz bu konuda alacaklara genel bir istikamet ve hedef gsteriyoruz. Trk Tarihinin Ana Hatlar - Kemalist Ynetimin Resm Tarih Tezi, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1999, s. 25.

94

Akman

su amac gerekletirebilmek iin Trk tarihileri Trk milletinin eskiliini ve mkemmelliini, medeniyetin dahi kkeni olduklarn iddia ederek, ilan etmeye koyuldular. Bylelikle Trklerin rakipleri olan Batllara, Araplara ve zellikle Yunanllara59 olan stnlkleri de ispat olunmu sayld60 . Trk Tarih Tezi araclyla, hem Bat hem de slm referansl tarih yazm geersizletirilmeye alld. Tez, Trklerin tarihin kurucu znesi olduunun vurguland, bir bakma Trk-merkezli bir tarih yazm ve tarih yorum projesi -denemesi- olarak ekillendirilmek istendi. Dier taraftan tarih tezi, Kemalist kltrel dntrme projesinin nemli bir vastas olarak, ayn zamanda bir hafzaszlatrma ve tahayyl edilmi bir Trklk kurgusuna dayanan yeniden ina projesi nitelii de tamaktayd 61 . Fakat Trk Tarih Tezinin ne ifade ettiinin gerekten anlalabilmesi iin onun ieriinin ve tarihsel anlatsnn tesinde bir manas ve amac olduu da gz nne alnmaldr. Tezi, sadece tarihsel niteliinden dolay bir tarih yazm projesi olarak dnmek, onun politik niteliini grmezden gelmek, ayn zamanda sahip olduu ve srekli yeniden retimini gerekletirmeye alt ideolojik ieriin kavranabilmesini zorlatrr. Tezin anlam, ancak sahip olduu ideolojik ierik doru bir biimde ortaya konabildiinde ve bu ideolojik ieriin yeni rejimin politik amalar erevesinde oynad kurucu rol fark edilebildiinde ortaya kar.

lerle veya Trklkle ilgili eitli fikirleri geersiz klmaya yneldii grlr. Bu geersiz klma iradesinin bir ynyle de, Trkln resm ideoloji tarafndan yeniden kurgulanmas eklinde cereyan ettii dikkat eker. rnein Trklerin beyaz rka mensup olduunun kantlanmasna ynelik aba bu iradenin zerinde en ok durduu noktalarn banda gelir. Gerekten de tarih tezinin belirgin ynelimlerinden biri, Trklerin sar rka mensup olmadnn kantlanmas vehesinde belirmitir62 . Keza Anadolunun otokton -yerli- halknn kim olduu tartmas etrafnda dmlenen 63 ve Trk Tarih Tezi kapsamnda Etilerin Trk kkenli olduu yantyla cevaplandrlarak Anadolunun asli sahiplerinin de otokton Trkler olduu tespitiyle neticelenen dnemin resm - egemen sylemi, tezin genel mantk ve yapsn ortaya koymaktadr64 . Bu hususlarn yan sra tezin esaslar ara62 Afet nan, Trk Tarih Teziyle ilgili olarak almalara balanmasnn nedenlerinden birinin bu sar rk mefhumundan kaynaklandn yazar: 1928 ylnda, franszca corafya kitaplarnn birinde, Trk rknn sar rka mensup olduu ve Avrupa zihniyetine gre ikinci secondaire nevi bir insan tipi olduu yazl idi. / Kendisine [Mustafa Kemale] gsterdim. Bu byle midir? Dedim. / Hayr, olamaz, bunun zerinde megul olalm. Sen al, / Dediler. / Ben tarih okutma vazifem icab olarak 1929 da almaa baladm. Tarih sahasnda km en yeni kitaplar Atatrk getirtti. Bunlarla yeni bir ktphane kurmutu. Memlekette tarihle uraanlar etrafna toplad AFET (nan), Atatrk ve Tarih Tezi, Trk Tarih Kurumu - Belleten, C. 3, S. 10, Nisan 1939, s. 244. Ayrca bkz. AFET (nan), 2011, s. 256 257. Bu konumann ardndan, bir taslak metin olarak da grlebilecek ve sadece 100 adet baslp dnemin sekinlerine datlan Trk Tarihinin Ana Hatlar kitabnn hazrland dikkat eker. Bu kitap daha sonra drt ciltlik liseler iin Tarih ders kitabnn bir ncl niteliindedir. Yine 1931 ylnda baslan Trk Tarihinin Ana Hatlar Methal Ksm adl kk kitapk da bu ilk kitaptan yararlanlarak hazrlanmtr. Bkz. Trk Tarihinin Ana Hatlar Kemalist Ynetimin Resm Tarih Tezi, 1999, s. 17 - 19. 63 Afet nan Trklerin Anadolunun yerli halk olduu grnn ve bunun kantlanmasna ynelik abalarn Trk Tarih Tezinin oluturulmas dncesinde etkili olduunu belirtir: [Mustafa Kemal] Trkler bir airet olarak Anadoluda imparatorluk kuramaz. Bundan baka trl bir izah olmak lzmdr. Tarih ilmi bunu meydana karmaldr diyordu. Etiler Anadolunun en eski devlet kuranlarndan biri olduu iin, Onun zihnini en ok igal eden bir bahisti. Acaba, Akdenizin kaybolmu ve yaam olan eski medeniyeti ile, Trklerin alkas nedir, suali sk sk tetkike vesile veriyordu. Dnyann muhtelif yerlerinde, bilhassa Trkiyede otokton halk ve medeniyet getiren halk kimlerdir? Trklerin cihan tarihinde ve medeniyet leminde rolleri nelerdir? / Bu sorulara cevap vermek kolay grnmyordu. / Hakimiyeti Milliye (Ulus) Matbaas bu sorulara cevap veren ilk notlar bast. / Trk Tarihinin Anahatlar kitab bir cilt halinde bunu takip ederek basld. Yalova kaplcalarnda Trk Tarih Kurumunun hazr bulunan yelerine Atatrk bizzat riyaset etti. Anahatlar kitab bu mzakereler neticesinde hazrlanp baslmtr. AFET, (nan), 1939, s. 244 - 245. 64 Georgeona gre Anadolunun eski sahiplerinin Trk kkenli

3.2. Trk Tarih Tezinde Trklerin Kkenine likin Olarak Gelitirilen Tarihsel Anlat erevesinde Trklk Kavramnn Yeniden Kurgulanmas ve Hukuksal - Politik levi
Trk Tarih Tezinin hem darya hem ieriye ynelik, gerek tarih yazm gerekse mill kimliin yaratlmas asndan resm ideoloji dorultusunda biimlenen eitli hedefleri olduu daha nce belirtilmiti. Bu bakmdan tarih tezinin o zamana kadar kabul edilmi, zellikle Bat meneli, Trk59 Kiesere gre Trk tarih yazclnn buradaki temel amalarndan biri de resm olarak kabul edilen Trklk tasavvuru araclyla Batnn Yunan hayranlnn bir antitezini oluturabilmekti. Bu antitez Asyal - Mslman bir karanlk, atl halk kliesinin tam tersine tekabl etmekteydi. Sz konusu Trklk tasavvurunda sorunlu olan, bu yeni deerin milli kimlii etnik bir temelde kavryor olmas ve Trkl her eyin stne koymasyd. KIESER, 2008, s. 214 - 215. 60 61 COPEAUX, 2002, s. 49. ENGL / KARDE, 2003, s. 35.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

95

snda insanln beiinin Orta Asya olduu, hayatn ilk olarak orada balad ve tekml ettii, dnyann ilk medeniyetinin Orta Asyada grld, bu medeniyetin Orta Asyann asl halk ve ilk sakini olan Trk rk tarafndan kurulduu, Trk rknn brakisefal - alpli tipi temsil ettii, Avrupa ve Asya mnasebetleri sonucu byk glerin batdan douya deil doudan batya gerekletii, glerin sebebinin Orta Asyadaki byk kuraklk olduu, Trk dilinin ana dil olduu ve dil ile ilgili problemlerin halledilebilmesi iin Trk dilinin arkaik bnyesinin ortaya kartlmas gerektii, eski medeniyetler iin olduu gibi, haksz olarak slm medeniyeti denilen daha yeni devirler medeniyetinde de birinci derece kuruculuk ve yapcln Trklerde olduu, Trk milletinin dnya medeniyetinin ykseliinde birka yzyldr rol alamamakla birlikte Cumhuriyetin kuruluundan itibaren ezel ve tarih medeniyetilik ve insanln ykselii rehberliini yeniden ele alaca iddialar yer alyordu65 . Bu mantk ve onun dorultusunda ekillenen tezin ierii, Trklk kavramna atfedilen ve Trklerin kkenlerine ilikin eitli kabulleri tarihin mmkn olabildiince en kadim zamanlarndan itibaren balatarak kurguluyordu. Dnemin resm tarih yazclar bu kurgulama araclyla Trklerin bilhassa Anadoludaki varlna meruiyet kazandrmak ve 19. yzyl boyunca ve Cumhuriyet kurulana kadar ypranan Trklk gururunun tamirini ve yeniden inasn mmkn klmak istiyordu. Trklk gururunun tamirinin ve hatta ykseltilmesinin, hem mill kimliin yaratlmas ve glendirilmesi suretiyle uluslama srecinin pekiolduu iddiasnn altnda dnemin iktidar sahiplerini ikilem iinde brakan eitli etmenler vard. Zira yeni Trk devleti Anadoluda kurulmakla beraber yaplan tarihsel aratrmalar Trklerin anavatannn Orta Asya olduunu ve gebe bir toplum olduklarn gsteriyordu. Yani Trkler gemii kazdka, ulusal anavatanlar olacak toprak parasndan uzaklayorlard. Dolaysyla Trk milliyetiliinin ikilemi de bu noktada, tarihsel kkler -Orta Asya- ile bir corafyada kkleme -Anadolu- arasnda yaplacak seimde balyordu. Mustafa Kemal bu iki gr asn birletirmeye -tekletirmeye- almtr. O, Anadolunun eski halklarnn Trk olduklarn ileri sren ve bylece Trkleri eski Anadolunun tarihi iinde kkletiren bir kuram oluturarak Trklerin gemiiyle corafyasn uzlatrmaya almtr. GEORGEON, Franois, Bir Kimlik Aray: Trk Milliyetilii, Osmanl - Trk Modernlemesi (1900 - 1930), (ev. A. Berktay), Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2009, s. 4. 65 Sz konusu esaslar ve bunlarn ayrntl bir savunusu iin bkz. RET GALP, 1933, s. 167 - 168 ve GNALTAY, 1938, s. 339 - 365. Ayrca bkz. AYDIN, 1996, s. 107 - 108.

tirilmesi hem de resm ideolojinin arzulad ideal yurttalarn oaltlabilmesi vehesinden byk nemi vard. Bu dorultuda zellikle Trk Tarih Tezinin oluturulmas ve gelitirilmesi srecinde etnisist bir milliyetilikten ilham alnarak milliyetilie ilikin gndermeleri aracsz ve daha youn olan bir dilin kullanlmasnn tercih edildii dikkat eker. Bylece dnemin egemen syleminde, bilhassa devlet yurtta ilikisinin yeniden biimlendirilmesine ynelik almalarda, Trk yurttalnn zihinlerde ekillendirilmesi ve inasnda sk sk etnik bir temele oturtulmaya alld grlr. 1930lar Trkiyesinde bu durumun sadece sylem baznda kalmad, gerekletirilen eitli uygulamalar ile somutlatrld rnekler bulmak da mmkndr. Hatta bu etnik-merkezci yaklam Trk Tarih Tezinin temel karakteristii, onun merkezindeki kurucu muharrik neden, ona rengini veren bir hviyet haline gelmitir. Bununla beraber tarih yazm asndan etnik bir temelde ekillendirilmek istenen yurttalk kavramnn, rnein 1924 Anayasasnn 88. maddesinde Trkiye ahalisine, din ve rk fark olmakszn, vatandalk itibariyle Trk tlk olunur denmek suretiyle, etnik deil toprak esasna -corafyaya- dayal hukuksal bir yurttalk ba temeline oturtulmak istendii de grlr66 . Trkiyede ki milliyeti dncenin resm
66 aaptaya gre 1930lar Kemalizminin -yksek KemalizmTrk milletine ilikin tanm vard. Bunlardan ilki corafya -toprak- esasna dayanyordu. Bu esas 1924 Anayasasnn 88. Maddesinde Trkiyede ikamet eden herkesin Trk olduunu belirten hkmd. Bu hkm Trkiyede yaayan Krt, Ermeni ve tm dier etnik unsurlar Cumhuriyetin eit haklara sahip vatandalar olarak nitelendiriyordu. kinci tanm, ilk tanma gre daha az kapsayc olan din tanmd. Buna gre Kemalistler Trkiyede yaayan tm Mslmanlar Trk olarak gryorlard. Fakat bu tanmn isel bir elikisi vard: Btn Trkler Mslman olmasna ramen, btn Mslmanlar Trke konumuyordu. nc ve en az kapsayc tanm etno-dinsel tanmd. Bkz. AAPTAY, Soner, Reconfiguring the Turkish Nation in the 1930s, Nationalism and Ethnic Politics, Vol. 8, No. 2, Summer 2002, s. 75 - 76. 1924 Anayasasnn 88. maddesiyle ilgili olarak ayrca bkz. TANR, Blent, Osmanl - Trk Anayasal Gelimeleri (1789 - 1980), Yap Kredi Yaynclk, stanbul, 1998, s. 309 - 310. Boraya gre stanbul ve Egenin yerli gayrimslim ahalisinin byk ksmnn g etmesini ve karlnda Balkanl Trk topluluklarnn Trkiyeye getirilmesini salayan 1923 mbadelesi, etnik kimlie dayal millet algsn glendirerek aznlklarn zihinlerdeki varlk alann daraltmtr. Balkanlardaki geri kalan Trk ve Mslman topluluklarn da Trkiyeye getirmek gerektii dncesi, milliyeti aydnlarca 1930larn sonuna dek yinelenecek ve etnik adan homojen millet tasarmnn bayra olacakt. BORA, Tanl, Trkiyede Milliyetilik ve Aznlklar, Medeniyet Kayb - Milliyetilik ve Faizm zerine Yazlar, Birikim Yaynlar, stanbul, 2007, s. 82.

96

Akman

ideolojiye eklemlenme srecindeki millet tahayylnn bir taraftan etnik kimlik dorultusunda dier taraftan anayasal anlamda bir vatandalk temelinde belirlenimi ciddi bir karmaay da beraberinde getirmitir67. Mustafa Kemalin konumalarnda da yer yer rastlanan sz konusu iki zt tutumun Cumhuriyetin kuruluundan itibaren farkl zaman ve durumlarda lkenin iinde bulunduu eraite bal olarak ortaya kabildii ve bu iki zt tutumun pragmatist bir dorultuda duruma gre birbirlerinin yerine geebilecek tarzda kullanldklar dikkat eker. Kimi durumda etnik temele ve kimi durumda ise corafya esasna dayandrlarak oluturulan bu yurttalk kimliinin Erken Cumhuriyet Dnemi ile snrl kalmayarak gnmze dein sren ciddi bir gerilim kayna olmas ise asl nem arz eden husustur. Borann da belirttii zere Trkiyenin resm milliyetilii olan Atatrk milliyetilii kuruluundan itibaren, vatandalk ve toprak/vatan ba esasna dayal Fransz tarz bir milliyetilik anlayyla etnisist almlar (Alman tarz milliyetilik) arasndaki gerilimini bir dengeye kavuturamam olmasnn krizini68 yaamaktadr. Bu dorultuda ele alndnda Erken Cumhuriyet Dnemi tarih yazc67 ZTAN, G. Grkan, Milliyetilik, Resmi deoloji Szl, (Edi. F. Bakaya / T. Ersoy), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2007, s. 465. 68 BORA, Tanl, Trkiyede Milliyetilik Sylemleri: Melez Bir Dilin Kaln Lgti, Milliyetiliin Kara Bahar, Birikim Yaynlar, stanbul, 1995, s. 101. Boraya gre Atatrk milliyetilii Ziya Gkalpin kltrel kimlie yaslanan Sentezi, Osmanl vatanseverliinden devreden vatandala dayal teritoryal milliyetilik anlay ile; Rusya kkenli Trklerin nclk ettii, milletin ezeli-ebedi varolusalln ve biricikliini vurgulayan milliyetilik anlaylarnn son derece hassas bir dengesine dayanmtr. Btn milliyetiliklerde grlen bu gerilim, Trk milliyetiliinde ortalamann stndedir. Geri resm yorum vatandalk esasna dayal milliyetilik dorultusundadr; fakat d ihtilflarda, milli davalarda, ayrca rnein uluslararas spor msabakalar gibi popler kltrel dzlemlerde, etnisist, zc ve saldrgan bir milliyetilik dili kendine rahatlkla alan aabilmektedir. Ibid., s. 101 - 102. Sz konusu resm yorumun somut bir rneini Turhan Feyziolunun Atatrk ve Milliyetilik isimli kitabnda grmek mmkndr: Atatrkn milliyetilik anlay aklc, ada, meden, ileriye dnk, demokratik, toplayc, birletirici, yceltici, insan ve bardr. Atatrkn milliyetilik anlay kesinlikle etnik bir temele dayanmamaktadr: Atatrkn benimsedii ve inanla savunduu Trk milliyetilii, nasyonalsosyalistlerin rk yaklamn kesin ekilde reddeder. Ayn ortak gemie, tarihe, ahlka, haklara sahip bulunan; milletimizin ortak ideallerini benimseyen; kaderlerini Trk milletine balam olan btn Trk yurttalarn Trk kabul eder FEYZOLU, Turhan, Atatrk ve Milliyetilik, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1996, s. 44, 55.

l ile onun deerlendirilmesi asndan nem arz eden hususat dnemin tarih yazmnn etnisist bir temelde oluturulduu; bu etnisist temele dayanarak Trkln kkeninin kurguland ve bu kurgunun kutsallatrlarak vatandalara sunulmak istendii mevzularnda belirginleir. Gerekten de bu durum, dnemin resm tarih yazmnn kendine has temel hasletlerinden biri olarak srekli n plandadr. Erken Cumhuriyet Dnemi ynetimini kutsallatrlm bir mill kimlik kurma arayna ynelten etkenlerin dier bir boyutu, dorudan d dnya ile alakal olarak, 19. yzylda Trklerin Bat tarafndan nasl alglandklar gz nnde tutulduunda ancak daha anlalr bir biimde ortaya konabilir. Birok Avrupal, Rnesans dneminde Trkleri, Romallarn saygn ardllar olarak gryordu; oysa 19. yzyl sonunda onlar barbarlkla, tam bir kltr yoksunluuyla, Avrupann barndaki uursuz ve ykc unsur olmakla suluyordu. 1915teki Ermeni olaylarnn ve Osmanllarn ar askeri bozgunlarnn da kkrtt bu eletiri seli 69, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasnn ardndan Trk Tarih Tezinin oluturulmasyla hem da yani Batya kar, bilimsel bir cevap oluturabilmek gayesiyle; hem de ie ynelik, Trke Trkln kutsallnn hatrlatlmas suretiyle geersiz klnmaya allmtr. Trk Tarih Tezi ile Trklere yeniden gven ve gurur vermeyi, grntlerini dzeltmeyi, kltrlerinin srekliliini ve bykln kantlamay, Anadoludaki varlklarnn eskiliini ve meruluunu ve binlerce yllk devlet kurma 70 yeteneklerini gstermeyi hedefleyen bir
69 COPEAUX, 2006, s. 29.

70 Devlet kurma ya da devlet kuruculuk Boraya gre Trk Devlet mitosunun ekirdei saylabilecek bir kaziyedir. Devlet kuruculuk hasleti, Trkleri medeniyet geleneinden mahrum sayan oryantalist tarihilie kar mill zgveni glendirmek amacyla giriilen tarih tetkiklerinin temel bulgusu olmutur. Atalarmzn kurduu devletlere dikkat ekilerek, Trklerin medeniyetteki ilerilii kantlanmaya allmtr. Bu kayg, dnemin tarih yazmnn satr aralarnda, slubunda kendini ele verdii gibi; bizzat Tarih Tezinin savunucularnca da beyan edilmitir. Burada nemli olan, devlet kuruculuunun ve devletliin en temel ve tartlmaz medenilik ve beeri ykseklik ls saylmasdr. Devlet kuruculuk kaziyesindeki tutarszlklar, devlet-ncesi yaplarn da devlet olarak tanmlanmas, dier yandan bu yaplara Trk mhr vurmakta fazlasyla cmert davranlmasdr. BORA, 2007(a), s. 4647. Devlet kuruluu meselesi ile ilgili olarak bir karlatrma iin ayrca bkz. BERKTAY, Halil, Dnyada ve Trkiyede Tarihili-

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

97

kendini dorulama sylemi71 retilecektir. Di- plana kan medeniyet kurucu, devletine milletier yandan mill kimliin hukuki - siyasi tan- ne sadk, benliini ve dilini koruyan, ordu-millet mn ieren cumhuriyeti ifadesinin halk katn- geleneine bal Trk tasvirinin ayn zamanda da popler bir kimlik ve siyasal bir ideal olama- makbul yurttan75 nasl olmas gerektiini anmas da soya dayal etnik bir tanmlamaya 72 y- latt sylenebilir. Bu bakmdan Trkn hasletinin asli bir zellii olarak kabul edilen maknelmede nemli bir etken olmutur. Zira halka bul yurttalk, ayn zamanda, binlerce yl ncecumhuriyeti sevin ve cumhuriyeti olun demek yeterli deildi, halk katnda eriat idealiyle yar- sinde yaayan Trklerin ve onlarn adetlerinin doal bir uzantsym gibi gsterilmeye allr. acak ve onun yerini alabilecek yeni bir idealin bulunmas zorunluydu. Bylece etnik temeli n Yeni Trk devletinin mensuplarnn nasl makbul plana karan, Trk rknn btn medeniyetle- birer yurtta olabilecei de bu tarihsel anlatlama dorultusunda ekillendirilir. Dolaysyla tare ebelik ettii fikrini temel alan byk bir tarih anlats kurgulanmtr. Bu anlatnn halk ze- rih yazcl ve bilimi, makbul yurttalk hedefirinde yeni bir lk birlii salayabilecei gr- nin -gayesinin- gerekletirilebilmesi dorultunden hareket edilerek Trk Tarih Tezinin te- sunda kendine bavurulan politik bir ara haline gelir. Her ne kadar makbul yurtta kimliini olumelleri oluturulmutur73 . turmaya dnk abalar salt Kemalist tarih yazErken Cumhuriyet Dnemi ynetim aygtnn zerinde nemle durduu bir husus da yaratl- mnn ilgi -grev- alan ile snrlandrmak -sademas hedeflenen milli kimlik ile bu kimliin nem- ce onun bir grevi olarak kabul etmek- doru olli bir sacayan meydana getirecek olan ide- masa da76 , dnemin resm tarihiliinin burada al - makbul yurtta tipinin ina edilmesidir. Trk oynad nemli rol yadsmak da mmkn deusul yurttalkta, yurttalarn sisteme aktif ka- ildir. Sonu olarak resm tarih yazmnn ve yatlmlarndan ziyade milli btnlk ierisinde pa- zarlarnn makbul yurtta olarak iaret ettii sif, onaylayc ve her eyden nemlisi itaatkr bir ve gsterdii rnein -kimliin-, eski zamanlara rol oynamalar istenmektedir. Yurtta, Cumhu- ait olarak tahayyl edilmi Trk kimlii ile pariyet deerlerinin taycs, kanun ve nizamla- ralellik gsterdii ve onun yirminci yzyla denk ra itaat eden kii olarak idealize edilmekte74 ; bu den bir yansmas olduu gzden karlmamadorultuda bir makbul yurttalk tipolojisi olu- ldr. Keza tarih tezinin ve umumiyetle tarih yazturulmaya allmaktadr. Makbul yurtta tipi- mnn bu vehede bir ara olarak kullanlmasn, nin izilmesine ilikin yrtlen tm bu faaliyet- dnemin resm politikasnn doal bir eilimi ollerde tarihe ve tarih yazmna da nemli grev- mas gereinin dnda aklamak gtr. ler / ilevler dt yine dikkat eker. Gerekten de Trk Tarih Tezi ierisinde ve Trk usul ta- 75 stele gre Cumhuriyetin makbul yurtta profili, iki ana eksen zerinde, bir yandan medenilik (civilit), dier yandan rih yazmnn kendine has retoriinde srekli n
in Durumu ve Dilinin Evrensellemesi zerine Dnceler, Tarih retimi ve Ders Kitaplar - Buca Sempozyumu 29 Eyll - 1 Ekim 1994, (Der. S. zbaran), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, s. 79. 71 COPEAUX, 2006, s. 29 - 30. yurtseverlik (civisme) eksenleri zerinde ina edilmek istenmitir. Medeni ve yurtsever yurttan davranlarnn arka planna egemen olan ise, cumhuriyeti ve laik bir ahlk anlaydr. Bu ahlk anlay yurttan yalnzca kamusal deil ama ayn zamanda zel alann da dzenleyen ve denetleyen bir sistematik sunar. STEL, Fsun, Makbul Vatandan Peinde - II. Merutiyetten Bugne Trkiyede Vatanda Eitimi, letiim Yaynlar, stanbul, 2005, s. 174. 76 Gerekten de makbul yurtta profilini oluturmaya dnk abalar, sadece tarih yazm almalar erevesinde ele almak yanl olur. Bu almalara balanmadan evvel de devletin eitli ideolojik aralarnn kullanlmas suretiyle yeni rejimin gereksinimleri dorultusunda bir yurttalk bilinci oluturulmak istenmitir. Bu bakmdan eitim ve okul nemli bir grevi yerine getirmitir. stelin de belirttii zere 1930lu yllar, ayn zamanda rejimle uyumlu yurtta retimi misyonunun Cumhuriyet pedagoglar tarafndan ele alnd bir dnemdir. Ibid., s. 215. Bu dorultuda okullarda ve genel olarak yeniden dzenlenip ekillendirilen eitim - retim sisteminde, hedeflenen makbul yurttalarn yetitirilebilmesine dnk ok eitli dzenlemelere gidilmitir.

72 Etnik bir tanmlamaya gidildiinin somut rneklerinden birini de Mahmut Esat Bozkurtun u szleri gsterir: nk bu frka bugne kadar yaptklar ile esasen efendi olan Trk Milletine mevkiini iade etti. Benim fikrim, kanaatim udur ki, dost da, dman da dinlesin ki, bu memleketin efendisi Trktr. Trk olmayanlarn Trk vatannda bir hakk vardr, o da hizmeti olmaktr, kle olmaktr. Aktaran; PARLA, Taha, Trkiyede Siyasal Kltrn Resm Kaynaklar - C. 3 - Kemalist Tek-Parti deolojisi ve CHPnin Alt Oku, letiim Yaynlar, stanbul, 1995, s. 208. 73 YILDIZ, 2007, s. 159 - 160.

74 CAYMAZ, Birol, Trkiyede Vatandalk Resmi deoloji ve Yansmalar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2007, s. 27.

98

Akman

3.3. Trkln Kutsallatrlmas

Tarih tezinde Trklerin kkenlerini aklamaya -oluturmaya- ynelik kurgulamalara balanmasyla beraber, genel olarak tarih anlatsnn merkezinde, muharrik nedeni Trklerden mteekkil (Trk merkezci) bir sylemin belirginletii grlr. Bu anlatda srekli bir biimde Trklerin stnlklerine ve medeniyet yaratc vasflarna ynelik vurgular n plana kar. Trkln ve Trkle atfedilen deerlerin kutsallatrlmas da bu aamada, tarihsel anlatnn kurgulanmasnda bir sis perdesinin arkasndan kendisini gstererek yeni bir dilin -kutsallatrc bir dilin- tarih yazmnda egemen hale gelmeye baladnn ilk iaretlerini verir. Bu durumun nasl meydana geldiinin gsterilebilmesi iin sz konusu tarihsel anlatnn kendisine bakmak, yani kulland dil ve sylemi gz nne almak yeterlidir. Trk Tarih Tezi anlatsnda tarihi devirlerin iki ana dneme ayrld grlr. lk dnem tarihten evvelki zamanlar, ikinci dnem tarih zamanlar olarak adlandrlm; tarihten evvelki zamanlar da kabata, yontmata, cillta ve maden devirleri olarak kendi iinde farkl bir tasnife tabi tutulmutur. Trklerin kkeni yontma ta devrinin ardndan cilal ta devrinin balamasyla ilikilendirilir. Bu devirlerin ncesine ilikin bilgi verilmekten kanlr. Trklerin tarihinin -ve genel olarak dnya tarihinin- cilal ta devrinden itibaren anlatlmaya balanmasyla beraber, tezin, Trkln stn vasflarn n plana kartan dili de hemen dikkat ekici bir hale brnr. Trk Tarihi Tetkik Cemiyetince hazrlanan Tarih ders kitabna bakldnda, Yontmata Devrini, Ortaasyada Trkler, milttan 12,000 sene evel atlayabildikleri halde Avrupallar bu tarihten 5,000 sene sonraya kadar bu devri yaamya devam etmilerdir; yani Avrupada milttan ancak 7,000 sene evel bu devirden klabilmitir77. Bakr, Tun ve Demir Devirleri dahi Trklerin medeniyet kurduklar sahalarda dier yerlere, mesel Avrupaya nazaran ok evel
77 Benzer bir sylemle tarih kitabnn ilerleyen sayfalarnda da karlalr: Dnyann baka taraflarnda, insanlar kaya ve aa kovuklarnda en koyu vahet hayat yaarken Trk, Anayurdunda kereste, maden medeniyetleri devirlerine kadar ulamt. nsanlkla hayvanl bariz surette ayran devir, hayvanlar ehliletirme devri enevel burada alm; tabiat insan iradesine boyun idirerek iletmenin ilk merhalesi sayabileceimiz iftilik, burada balamtr. Arpa, buday, avdar gibi tanalerin; koyun, kei, at, deve gibi hayvanlarn menei de burasdr. Dalarda bunlarn asllar olan yabani cinsler bugn dahi bulunmaktadr. Tarih I, 1931, s. 26.

balamtr78 . Trkler en az milattan 7000 sene evvel maden devrine gemiler, tabiatta saf olarak bulduklar altn ve bakr madenlerini atete eriterek onlara istenilen ekilleri vermilerdir. Altndan ss eyalar yapmlar, bakr ile kalay kartrarak tun yapmn bulmular ve ilk defa demir sanat da onlar tarafndan kefedilmitir. Keza demircilik Orta Asyadan tm dnyaya yaylmtr79. Trk Tarih Tezi anlatsnda Trklerin kkeni ile ilgili olarak gze arpan ikinci unsur, gerekletirilen byk g hareketleri erevesinde ekillenir. Buna gre Orta Asyada ok geni bir alana yaylan Trklerin, Eski Trk Denizinin bilinmeyen bir nedenle kurumasnn ardnda drt bir yana, M 7000 ylndan itibaren g ettikleri kabul edilir80 . Dnemin resm tarihilerinin zerinde nemle durduklar bir konu olan bu g dalgas ayn zamanda tezin btnnde iddia olunan Trklerin znde medeniyet yaratc bir vasfa sahip olduklar savn da kantlama misyonunu stlenmitir. Zira Orta Asya dnda dnyann geri kalanna uygarln ve medeniyetin gtrlmesi dorudan bu g olgusu ile ilikilendirilmi ve Trklerin dier rklar karsndaki doal stnlklerinin olaan bir sonucu olarak deerlendirilmitir. Gerekten de g edilen yerler ve oralarda yaayan insanlar ile ilgili olarak yaplan tasvirler -Trklerin medeniyet yaratc niteliini ve stn vasflarn kantlamaya dnk bilimsellie olan vurgusuna karn-, mitsel niteliklerden kurtulamayan kurgusal bir tarih anlatsna dnr. Bu anlatnn temel etnisist yn ise, Trklerin gittikleri yerlerde bulunan yerli halklarn ilkel olarak vasflandrlmasnda, yabani bir hayat78 Ibid., s. 10. Aslnda Cilalta Devrinin Avrupada balamasnn da Trklerin Avrupaya g neticesinde gerekletii iddia edilir. Bu devirde Avrupada yeni insanlar grlmeye balad. Bunlar Avrupann vahi vaziyetini deitirdiler. Bu insanlar Ortaasyadan yaylan Trkler idi. Trkler ziraati ve hayvanlar ehliletirmeyi oktan biliyorlard. Hububat ve bilhassa buday ziraatini renmilerdi. / Keten ziraati yapyorlard ve onun, liflerini dokuyarak kuma ve ondan elbise yapmasn biliyorlard. At ve kpei ehliletiren bunlard. Artk bu devirde koyun, kz srleri yetitiriyorlard. / Bu devrin adamlar, ifti ve oban idiler. Bununla beraber cillanm talardan ve kemiklerden muhtelif aletler, ziynet eyas ve silahlar yaptlar. Bunlar yapmak iin adeta imalthaneler vard. Baka sanatler de inkiaf etmiti. Mesal kile ekil vermeyi biliyorlar ve onu piirerek muhtelif ekillerde ve muhtelif sslerle mlekler, kaplar yapyorlard. Bu muhtelif sanatler gittike inkiaf eden bir ticaret dourdu. Ziraat ve her trl yeni sanatlerdeki terakkiler ile Cillta Devrini, ilk idrak edenler Trklerdir. Bkz. Ibid., s. 12. 79 80 Ibid., s. 14. Ibid., s. 25 - 27.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

99

tan ancak Trkler blgelerine geldikten sonra kurtulabildiklerine ilikin yaplan vurguda ortaya kar. Gerekten de yerli halklar aalayan bir dilin kullanlmas Trk Tarih Tezinde sklkla rastlanan bir durumdur81 . rnein M 7000 ylnda Trklerin ine ilk girdiklerinde -inliler ile ilk iliki kurduklarnda- inde herhangi bir medeniyetin olmad iddia edilir. Buna gre medeni bilgileri, yksek ve asil ahlklar, saf ve sade inanlar ile ine yerleen Trkler son yzyllara kadar nemini koruyacak ileri bir medeniyet kurmulardr82 . Hindistana giden Trkler de benzer biimde oraya medeniyeti gtrmlerdir. Trkler gelinceye kadar maymun srlerine benzeyen kara derili insan kabileleri ile meskn Hindistan, bu zamandan sonra hzla gelimitir83 . rnein Hindistanda mimar, resim, edebiyat sahasndaki hakik aheser denecek eserleri Mslman Trkler yapmlardr. Trkler beer faaliyetin her sahasna amil olmak zere kendine mahsus bir medeniyet yaratmlardr84 . Trklerin g yollarnn dier bir yn ise Bat olmutur. Bu yn Trk Tarih Tezi erevesinde
81 Bu durumun ok eitli ynleriyle gnmze dein sren etkileri olduu gibi, daha sonra yazlan ders kitaplarnda da youn biimde grlen nemli sonular olmutur. Gerekten Tunaya gre de ilk ve orta retimde kullanlan tarih kitaplarnda Trk Tarih Teziyle doruuna erien milliyeti grn yol at saptrma ve arptmalar vardr. Trklere ynelik stnlk duygusu yaratmay amalayan vngen abartmalar ve Trklerin karsna kan topluluklar klten yergiler, aslnda olgusal yanllardan ok daha nemlidir. TUNAY, Mete, Tarih retiminin yiletirilmesine Ynelik Dnceler, Tarih retimi ve Ders Kitaplar - Buca Sempozyumu 29 Eyll - 1 Ekim 1994, (Der. S. zbaran), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, s. 52. 82 Tarih I, 1931, s. 28. Ayrca bkz. Ibid., s. 54 - 63. Trk Tarih Tezi erevesinden gelitirilen tarihsel anlatlar dnyasnda in ve inliler ile ilgili olarak da bir ok ilgin iddia ve gre rastlanr. Bunlarn banda birok in imparatorunun Trk kkenli olduu iddias ilk gze arpanlardandr. rnein Afet nan Birinci Trk Tarih Kongresinde sunduu teblide bu iddiay aka dile getirir: in mparatorlarnn, bir ou Trk ailelerinden olduklar halde, kendi taht ve menfaatleri iin, onlar da rkda Trk lemini fesat ve karklk iinde tutabilmek iin, en adi entirikalara bavurmay caiz grmler. AFET, (nan), Orta Kurun Tarihine Umum Bir Bak, Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, s. 423. Benzer bir gr liseler iin tarih ders kitabnda da geer. Kitapta, inin ilk imparatoru olarak gsterilen Fu-Hinin kdim bir in ressam tarafndan yaplm resminde yz izgilerinin inli tipine ait vasflardan pek ayr olmas dikkate ayandr denmektedir. Zaten bir paragraf ncesinde Fu-Hinin Kansu vilyetinde doduu ve Trklerin ise bu vilayete milattan en az 4000 - 5000 yl nce girip yerlemi bulunduklar belirtilmektedir. Bkz. Tarih I, 1931, s. 56 - 57. 83 84 Ibid., s. 29. Ibid., s. 85.

zerinde daha younlukla durulan ve vurgulanan bir mahiyete haizdir. Trk Tarih Tezinin yazarlarna gre Mezopotamyaya Trkler geldiinde henz rmak boylar bataklk halinde bulunmaktadr. Ancak Trkler geldikten sonra kanallar alarak su basknlarnn nlenmesi ve arazilerin srekli sulanmas mmkn olmutur. Bylece bu blgedeki ilk medeniyeti de Trklerin kurmu olduu ortaya kar. Bu medeniyet, Smer - Elam medeniyetidir. Trklerin bir ksmnn ise M 5000 yllarndan itibaren Anadoluya getikleri grlr85 . Trkler burada M 4000 ylnda Hitit medeniyetini86 kurmulardr. Yine ayn dnemlerde gn
85 Trklerin Anadolunun yerli halk ve ilk sahibi olduunu, Mustafa Kemalin daha Trk Tarih Tezinin oluturulmasndan ok nce, 1923 tarihli Adana Esnaflaryla Konumasnda ifade ettii grlr: Bu memleket tarihte Trkt, o halde Trktr ve ebediyen Trk olarak yayacaktr. Geri bu gzel memleket kadim asrlardan beri ok kere ecnebi istillara marz kalmt. Anasl Trk ve Turan olan bu lkeleri ranler zaptetmilerdi. Sonra bu ranleri malp eden skenderin eline dmt. Onun lmiyle memalik taksim edildii vakit Adana ktas da Silifkelilerde kalmt. Bir aralk buraya Msrllar yerlemi, sonra Romallar istil etmi, sonra ark Roma yani Bizansllar eline gemi, daha sonra Araplar gelip Bizansllar komular; en nihayet Asyann gbeinden tamamen kaynyan Trkler soyundan rkdalar buraya gelerek memleketi, hayat sabka ve asliyesini iade ettiler. Memleket en nihayetinde yine aslilerinin elinde takarrr etti. Ermeniler vesairenin burada hibir hakk yoktur. Bu bereketli yerler koyu ve z Trk memleketidir. Aktaran; PARLA, 1995, s. 200 - 201. Keza Trk Tarih Tezinin ilk iaretleri olarak Lozan Konferansnda smet Paann ne srd baz dnceler ile Ankarada yaynlanan Pontus Meselesi adl kitap rnek gsterilebilir. Kitaba gre Anadolu topra badan nihayete kadar Trkdr. Binlerce seneden beri Trkn zvatan, Trkn z yurdudur Trkler, Anadoluya Erturul Gazi ile hatta Seluklu hkmetini tekil edenlerle gelmi deillerdir. En eski ve mehul zamanlardan beri Anadoluda Trk rk vardr. Anadolunun ilk skinleri tarihin gsterdiine nazaran Turanllardr. AYDIN, 2008, s. 59. 86 Trk Tarih Tezi anlatsnda Anadolu halknn, Hitit ve emsali isimlerle tanttrlm olsa da asl olarak kkeninin Hata Trkleri olduu belirtilir. Buna gre Hititler tarihten nceki zamanlarda Orta Asya yaylalarndan batya gerekleen gler sonucu Anadoluyu yurt edinmilerdir. Smer ve Elamlarla akrabadrlar. Hititlerin esas dilleri de Elamlca, Smerce gibi Trke kkenlidir. Sami veya Hint - Avrupal deildirler. Tezin iddiasna gre Hititliler ayn zamanda brakisefaldir. Oysa eski Avrupallar ve Samiler byle deildir. Tarih I, 1931, s. 128 - 129. Hititlerin Trklne ilikin iddialarn bir ilgin rnei de Hatay meselesinin gndemde olduu yllarda ortaya kar. Bu balamda bilhassa Hatay ve evresinde younlaan ve Nusayriler olarak adlandrlan Alevi Arap nfusun kkeninin EtiTrkleri olduu iddia edilmitir. H. Reit Tankut tarafndan 1938 ylnda yaynlanan Nusayriler ve Nusayrilik Hakknda adl eserde bilimsel adan temellendirilen bu gr daha sonra Agop Dilaar tarafndan savunulmutur. Bu gre gre blgede yaayan Nusayrilerin kken olarak Araplkla ilgileri bulunmayp Trk idiler ve bir bakma Hititlerin gnmzde yaayan torunlar kabul edilmeleri gerekliydi. Konuyla ilgili ayrntl bilgi iin bkz. BOZBAY, Heval / MERTCAN, Hakan, Eti Trkleri Resmi deoloji Szl, (Edi. F.

100

Akman

bir kolu da Suriye ve Filistin zerinden Msra ynelmitir. Her yerde de kurulan medeniyetlerin yine Trkler eliyle kurulduu sylenir87. Trklerin stn medeniyet kurma kabiliyetinin dier bir rnei M 3000 1200 yllar arasnda Ege ve Akdeniz havzalarnda kurduklar devletlerdir. Tarih ders kitabnda Truva, Girit, Lidya ve yonya uygarlklarnn gerekte birer Trk medeniyeti olduu belirtilir. Keza Yunan medeniyeti de asl olarak Hititlerin kltr ve medeniyetine dayanmakta, ondan filizlenmekteydi, yani onun devamyd; dolaysyla o da Trk kkenli kabul ediliyordu88 . Yunan medeniyeti yarmadann eski ahalisi olan Egeler, Akalar ve Torlarn karmas sonucu olumutu. Btn bu unsurlar ayn rktand; kkenleri Orta Asya olan Trk rkndan idiler. Bugnk Greklerin tadklar Grek ismi de Yunanistana g edip orada yerlemi olan muhtelif Trk kabilelerinden birinin ad olan Kraktan gelmekteydi89. Trk Tarih Tezinin yazarlarna gre Akdeniz adalarn kapladklar gereklenen brakisefal kavimler de90 dnyann brakisefal insan kaynaBakaya / T. Ersoy), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2007, s. 181 184. 87 Ibid., s. 30 - 31. Bu konuyla ilgili olarak u ifadelere yer verilir: Msra giden Trkler yerlemek iin Nilin bo bulduklar deltasn setiler. lk Msr medeniyetini kuranlarn Asyadan geldikleri, Msrn kadm tarihi ile uraan limlerin ou tarafndan kabul edilmi bir keyfiyettir. Nil vadisinde Yontmata Devrinden birdenbire Maden Devrine intikal edilmi olmas, iki devrin arasnda bulunmas lzmgelen mtevasst sanatlerin Msrda grlmeyii, Suriyedeki baz maaralarda bulunmu en eski eserler ve nihayet antropoloji tetkiklerinin ortaya koyduu neticeler buna delildir. limlerin bu hakikat iinde, aka sylemiyerek eksik braktklar nokta, Ortaasyadan, Altaylardan gelmi olanlarn trk camias mensuplarndan bakas olamyacadr. Bu eksik noktay tamamlamak vazifesi, phesiz, herkesten evel Trklere der. Ibid., s. 30 - 31. Ayrca bkz. Ibid., s. 104 - 107, 109 - 110. 88 89 Ibid., s. 31 - 32. Ibid., s. 187 - 189.

olan Orta Asyadan, Ana Trk yurdundan ayrlmaya mecbur kalm Trklerden bakas deildi. Giritte, Truvada bulunan en eski eserlerle Hazar arkndaki Trkellerinde bulunan eserler arasnda tespit edilen benzerlikler, Akdeniz medeniyetinin olduu kadar onu yapan insanlarn meneini de gstermeye yarar delillerdi. Keza Anadolunun bat kylarnda ve Yunan yarmadasnda ykselmi olan medeniyetleri de, Anadolunun iindeki, Mezopotamyadaki ve Orta Asyadaki eski medeniyetlerden ayr dnmek mmkn deildi91 . Avrupaya giden Trkler ise ncelikle Roma Devletinin kurulmasnda rol oynamlardr. Trk Tarih Tezinde Romann kurucu unsuru olarak kabul edilen Etrsklerin aslen Orta Asyadan Anadoluya g ettikten sonra talyaya geen Trkler olduu vurgulanr92 . Keza Avrupann ilerine doru ilerleyen dier Trk kavimleri de Atlas Okyanusuna kadar gitmilerdir. Bir ksm ngiltere ve rlanday igal etmitir, neticede tm Avrupada bir vahet a yaanrken Trkler Avrupada yaayan yerli halklara bakr, tun, demir sanatlarn gtrerek bir anda onlar maden devrine atlatmlar, medeniyetle tantrmlardr. Yine birok kavmin kken olarak Trk olduklar 93 sklkla vurgulanan bir dier edir94 . Tm
renmi, hayvanlar herkesten evel ehliletirmiti. AFET (nan), 1932, s. 24. Afet nann bu grlerinin ekillenmesinde ayn zamanda hocas olan Eugene Pittardn da nemli bir etkisi olmutur. Zira Pittarda gre Anadoluda ve ona yakn blgelerden balayarak Hazar Denizinin dousu ve Orta Asyaya uzanan alanlarda oturan insanlarn morfolojik bakmdan mmeyyiz vasflar brakisefal kafatasna sahip olmalardr. Yine Pittarda gre Anadolunun eski brakisefalleri hem Hititlilerin hem de Trklerin atalardr. Daha ayrntl bilgi iin bkz. PITTARD, Eugene, Neolitik Devirde Kk Asya ile Avrupa Arasnda Antropolojik Mnasebetler, Trk Tarih Kurumu - Belleten, C.2, S. 5/6, II. Kanun - Nisan 1938, s. 26. 91 92 Tarih I, 1931, s. 31. Ibid., s. 32. Ayrca bkz. Ibid., s. 264 - 267.

90 Trk Tarih Tezi kapsamnda ileri srlen grler ve yaynlanan hemen tm kitaplarda rklarn temelde iki tre ayrld grlr. Bunlar Orta Asya kkenli Brakisefal ve dnyann geri kalann oluturan Dolikosefal kavimlerdir. Ayrca bu iki trn kart orta tiplerden de bahsedilir. Afet nann I. Trk Tarih Kongresindeki ilk yapt konuma zellikle bu konuya deinir. nana gre Avrupada, geni bir surette yaylan insan tipi, birbirinden az veya ok farkl olmakla beraber, umum bir ekilde Dolikosefal idi Avrupaya, Paleolitik; ve Mezolitik devreye ait di ta sanatn gtren, bu dolikosefaller oluyor. Avrupada yerli medeniyet vcuda gelmiyor. Dnyann her tarafna yaylan bu Dolikosefal insanlar, yalnz toporafya hususiyeti cihetiyle Ortaasiya yaylasna girememilerdi. Orada, baka bir rk teekkl etmi ve kltr sahalarndan ok ileri giderek Neolitik devir medeniyetini ve ondan sonra btn beeriyetten evel, maden devrini idrak eylemiti; bundan baka ziraati

93 Avrupadaki eitli kavimlerin kken olarak Trk olduu iddiasnn somut bir yansmas da kendini, Balkanlarda yaayan insanlarn kkenlerinin nitelendirilmesinde gsterir. Mustafa Kemalin 1931 tarihinde kinci Balkan Konferansnn son oturumunda Franszca olarak yapt konuma bu dncenin bir rneidir: Balkan milletleri itimai ve siyasi ne ehre arzederlerse etsinler, onlarn Orta-Asyadan gelmi ayn kandan, yakn soylardan mterek cedleri olduunu unutmamak lzmdr. / Karadenizin imal ve cenup yollariyle, binlerce seneler deniz dalgalar gibi birbiri ardnca gelip Balkanlarda yerlemi olan insan kitleleri baka baka adlar tam olmalarna ramen, hakikatte bir tek beikten kan ve damarlarnda ayn kan deveran eden karde kavimlerden baka bir ey deillerdir. Aktaran; PARLA, 1995, s. 198. 94 Tarih I, 1931, s. 32 -33. Hazar ve Karadenizin kylar yolu ile geenler Avrupa ilerine dalarak Atlas okyanusuna kadar dayand-

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

101

bunlar 19. - 20. yzylda medeniyetin beii olarak grlen Avrupa ve Yunan medeniyetlerinin Trk orijinli olduklarna ynelik Trkln kutsallatrlmasn ve stnletirilmesini amalayan bir abann ak rnekleridir. Grld zere bu kutsallatrma ve stnletirme abas, tarih anlatsnn hemen her kelimesine sinmi bir mahiyette95
lar; en ileride bulunanlardan bir ksm denizi geerek Byk Britanya adalarn ve rlanday igal etti. lk gidenlerin izi zerinde yava yava, fakat mtemadiyen yryen gler, Avrupann o zamanlarda iinde bulunduu derin vahet hayatnn deimesinde amil ve messir oldu. Muhacirler yol edindikleri sahalara ve yerletikleri mntkalara devir, devir cillta, bakr, tun ve demir, sanatlerini gtrdler. Keltler gtkleri Hazar cenubu, Kafkas, Ukrayna, Tuna vadisi yolu stnde, onlarn getikleri zamana ait olduu tesbit edilen eserler brakmlardr. Ligrlerin bunlardan ok evelki zamanlarda Avrupann garbna kadar gittikleri ve btn talyaya yayldklar da malm olmutur. Goller de Ortaasyadan gitmilerdir. skitler camiasna dahil olan Kimriler ise Keltler Avrupaya gemezden evel Krm ve Danimarka yarmadalarnda yerlemi bulunuyorlard. / Avrupallara ziraati, yabani hayvanlar ehliletirmeyi, mlekilik sanatlerini de bu yeni gidenler retmilerdir. Fikir, sanat ve bilgice Avrupa yerlilerinden ok stn olan muhacirler, Avrupay maara hayatndan kurtarmlar ve fikri inkiaf yoluna sokmulardr. Bkz. Idem. 95 Tarih ders kitabnn dier blm ve ciltlerinde de sz konusu kutsallatrmalarn deiik biimlerde yapld grlr. Ancak bunlarn ayrntsyla incelenmesi bu almann snrlarn atndan aratrma kapsam dnda braklacaklardr. Buna ramen dier cildin ksa bir tetkiki, ders kitaplarnn ve tarih yazmnn ieriinin ve niteliinin daha iyi serimlenebilmesi asndan faydal olacaktr. Ortazamanlar alt balkl ikinci cilde, ilk ciltte nc asrda braklan Roma mparatorluu tarihinin devamnn anlatlmasyla balanr. Ardndan Kavimler g, Hun, Karluk, Uygur gibi eitli Trk devletleri anlatlr. Bat Asya ve Dou Avrupa Trk devletleri arasnda saylan Bulgar ve Macar devletlerine ayrca yer verildii grlr. Daha sonra kendisine 105 sayfa yer ayrlan slm tarihi blmne geilir. lk Mslman Trk devletleri, Karolenj mparatorluu, Normanlar, Byk Seluklu mparatorluu, Hal Seferleri, Anadolu Trk Devletleri, Hindistan, Babrller ve Timur devleti takip eden konulardan bazlarn oluturur. Yeni ve Yakn Zamanlarda Osmanl - Trk Tarihi alt balkl nc cildin ilk yetmi sayfasnn Osmanlnn kuruluunu ve imparatorluk haline gelmesine kadar geen dnemi (16. yzyla kadar) ele ald grlr. Ardndan 16. yzylda Avrupann incelendii blm gelir. Kitabn bundan sonraki dzenleniinde, her yzylda nce Osmanldaki ardndan Avrupadaki gelimeleri ele alan bir anlatm srasnn benimsedii dikkati eker. Bu ekilde 17. 18. ve 19. yzyllar sralanr. Osmanl devletinin bu yzyllardaki durumunun da mparatorluun nhitat, ana bal altnda Tevakkuf Devri, ve Ricat Devri alt balklaryla; daha sonra mparatorluun nhilli ve nkraz ana bal altnda Islahat Devri, Mdahale Devri ve Merutiyet, rtica ve nhill Devri alt balklar eklinde anlatld grlr. Osmanl dnemi ve Sevr Anlamasnn anlatld ksm ile kitap son bulur. Son cilt ise Trkiye Cmhuriyeti balyla hazrlanmtr. lk ana balk Trk Milletinin Yeni Bir Devlet Daha Kurmasdr. Ardndan Kurtulu Sava, Lozan Anlamas, Cumhuriyetin ilan, yaplan devrim ve yeniliklerin ayrntl olarak anlatld blmler yazlmtr. Bu cilt ayn zamanda bir devrim tarihi kitab olarak da kabul edilebilecek bir nitelie haizdir. Her drt kitapta da dikkati eken ortak bir zellik kitaplarn sonlarna

ve tez gerek btnsel gerekse paralar halinde ele alndnda dahi fark edilebilir bir boyuttadr. Bu durumun dorudan tarihin yazm biiminden -bir kurgu olarak tarihsel anlatnn oluturulmasndan-, resm ideolojinin tarihiyi -tarihin yazm biimi zerinde- ynlendirme gayesinden ve tarihsel olan her ey zerinde gerekletirdii politik saikli tazyikten kaynakland sylenebilir. Tarih tezinin ilerleyen aamalarnda da, zellikle Gne Dil Teorisi balamnda almalara balanmasyla birlikte tarihe ilikin Trk merkezli tespit ve yorumlarn younlaarak devam ettirildii grlr.

3.4. Trkln Kutsallatrlmas Balamnda Trk Irknn Hususiyetleri ve stnlkleri zerine Birka Not
Trk Tarih Tezi kapsamnda Trk rkna zglenen zelliklerin birounun, Trklerin dier rklar karsnda doutan sahip olduklar eitli stnlerin bir nianesi biiminde kabul edildii grlr. rnein Trk benliinin 96 binlerce yl boyunca korunmas bu zellik ve stnlklerden biri olarak kabul edilir. Ayn zamanda Trk lisan97 ve Trklerin fiziksel grnmleri 98 de
konularla ilgili olarak eklenen ok sayda harita ve kimi ciltlerde yz sayfay geen resim ve fotoraflardr. Bkz. Tarih II - Ortazamanlar, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931, Tarih III - Yeni ve Yakn Zamanlarda Osmanl - Trk Tarihi, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931, Tarih IV, 1931. 96 Tarihin en byk cereyanlarn yaratm olan Trk rk, benliini en ok muhafaza etmi bir rktr. Tarihtenevel ve tarih devirlerde bu rk ta igal ettii vsi mntkalardaki ve yurtlarnn hudutlarndaki komu rklarla tesalp etmitir. Bu tesalplerin ekserisinde trk rknn bariz ve uzv vasflar hkim kaldndan bu karmalar trk rkna kendi hususiyetini kaybettirmemitir. Ancak uzun devirlerde ve byk ekseriyetler iinde ihtilatlara maruz kalanlar temessl edip isimlerini ve dillerini muhafaza edememilerdir. Bkz. Tarih I, 1931, s. 20. 97 Diman en kymetli mahsul olan lisan bilhassa trk rknn byk ekseriyetinde tarih devirlerin husule getirdii tekml silsilesi iinde daima ana hatlarn muhafaza etmitir. Tarihtenevelki zamanlarda ve tarih devirlerde ayr ayr cemiyetler, medeniyetler, devletler vcude getirmi olan bu byk rk mensuplar, kuvvetli dimalarnn muhtelif muhitlerde yaratt mterek lisan ve harslarla ve rs vasflarile uzun veya ksa mddetler zarfnda biribirinden daima mteessir olmulardr. Bkz. Idem. 98 Mustafa Kemalin Keriman Halisin dnya gzeli seilmesinin ardndan 1932 ylnda Cumhuriyet gazetesine verdii deme, yine Trk Irknn stnlne yapt vurgu ile dikkat eker: Fakat Keriman, hepimizin iittiimiz gibi sylemitir ki, o btn Trk kzlarnn en gzeli olmak iddiasnda deildir. Bu gzel Trk kzmz rknn kendi mevcudiyetinde tabi olarak tecelli ettirdii gzelliini dnyaya, dnya hakemlerinin tasdikiyle tanttrm olmakla elbette kendini memnun ve bahtiyar addetmekte hakldr. / unu ilave

102

Akman

bu zellik ve stnlklerden bazlardr. Dnemin le toprak btnlnn korunmasna ilikin syresm tarihilerine gre tarihte daima gze ar- lem egemen bir konuma ykselirken, beka kaypar bir birlik arz eden Trk rk, hkim olan bariz gs ve dman algs da bu sylemin ekillenmefiziksel (uzv) nitelikleriyle, diman en kuvvetli sinde ve farkl biimlerde yeniden retilmesinde mahsul olan mterek lisanlaryla ve bu lisan- kendilerine ska bavurulan referans kavramlar da nakledilmi olan harslaryla, tarih mterek haline gelmitir. Ayrca bir zihniyet rnts olahatralaryla, ayn zamanda bugnk millet tari- rak devlet aklnn da devletin idari yaps ve ifine de en uygun olan byk bir cemiyettir. B- leyii iinde gittike ynlendirici niteliiyle belirtn tarihte byle byk bir rk, bir millet halin- ginlemeye ve ok eitli idari karar ve eylemlerde grmek zamanmzdaki insan topluluklarnn de muharrik g olmaya balad yine dikkat epek ouna nasip olamayan byk bir kuvvet ve ken bir dier durumdur101 . 99 ereftir . Trklerin hususiyetleri ve stnlkleMilli kimliin, Trkln ve Trklkle bari zerine yazlan tm bu metinlerde, Trkle- lantl dier olgularn yceltilmesinin sadece rin, Trk olmaktan dolay gurur duymalarnn Trk Tarih Tezi kapsamnda yrtlen tarih asalanmas, Trk tarihinin bykl ve Trkle- lmalar ile snrl kaldn sylemek yanl olur. rin bu tarih iinde tarih yaratma yetenekleri do- Zira bu almalarla ulalan sonularn devlerultusunda Trk tarihinin bir vn kayna ola- tin resm syleminin ve ideolojisinin bir pararak gsterilme abasnn yattn sylemek yan- s haline gelmesi nispetinde, devletin her trl l olmayacaktr. Hem Trklk bilincinin geliti- ideolojik aygt vastasyla da propaganda edilrilmesi hedefinin hem de Trklerin tarihten ge- meye baland belirtilmelidir. Keza Trk Tarih len stn yetenekleri sayesinde en zor ve ar Tezi ve sonrasnda Gne Dil Teorisi araclyla artlar altnda dahi sahip olduklar devlet kur- Trkln kutsanp yceltilmesine ynelik urama -devlet olmakl- vasflarnn son ve ebe- lar, her ynden srdrlen benzer propagandi tecessm olan Trkiye Cumhuriyeti devle- dalar ile daha salam temellere oturtulmak istinin ulus temeline dayanan milli kimlik yarat- tenmitir. rnein Afet nann ilk cildini yazd ma arzusunun, bu yazlar vastasyla ekillendi- Vatanda in Medeni Bilgiler adl kitapta, bu rilmek istendii grlr. Resm syleminin bir di- resm sylem biimi ve resm ideolojinin yurttalara aktarlmasna ilikin aba kolaylkla fark er yn tam bu noktada belirir, o da byk ve anl bir gemie ramen bilhassa Osmanl devle- edilebilecek bir nitelie haizdir102 . Yani tm bu tinin son dneminde yaanan politik ve idari iin bugnk yurdundan memnundur. nk; derin ve anl gemikn, yaanan toprak kayplarnn yeni Trkiye in; byk, kudretli atalarn mukaddes miraslarn bu yurtta da mudevletinin kurulmasnn ardndan, Trklk bilinci- hafaza edebileceinden, o miraslar, imdiye kadar olduundan ok ne yeniden sahip klmak suretiyle unutturulma- fazla zenginletirebileceinden emindir. AFET (nan), Vatanda in Medeni Bilgiler, C. 1, Devlet Matbaas, stanbul, 1933, s. 8 - 9. ya allmasyla ilgilidir. Trklk kavramnn yan 101 Bununla beraber dnemin dman ve tehdit algsnn asl sra yeni ynetim biiminin ve Trkiye devletinin ynnn d olduunu belirtmek gerekir. Daha sonraki yllarda sahip olduu topraklarn kutsallatrlmas er- keskinleecek olan i tehdit algsnn bu dnemde grece zayf evesinde ekillendirilen yeni bir sylemin geni bir mahiyete sahip olduu sylenebilir. rnein 20li yllarn sonuna kadar tehdit motifinin padiah ve ailesi ile onlarla ibirlii kitlelere benimsetilmesine ynelik ilgi dnemin yapan kiilerin ahsnda somutlat, dolaysyla da bir Ancien temel karakteristii haline gelmitir100 . zellik- Regimee dnme tehlikesinin srekli olarak satr aralarnda varedeyim ki, Trk rknn dnyann en gzel rk olduunu tarih olarak bildiim iin, Trk kzlarndan birinin dnya gzeli intihap olunmu olmasn, ok tabi buldum. Fakat, Trk genlerine bu mnasebetle unu tahattr ettirmei lzumlu gryorum: Mftehir olduumuz tabi gzelliinizi fenni tarzda muhafaza etmesini biliniz ve bu yolda bir tekmln mtemadi tahakkukunu ihml etmeyiniz. Aktaran; PARLA, 1995, s. 201 - 202. 99 Tarih I, 1931, s. 20. ln koruduu grlr. Eski rejime geri dn, sadece saltanatn geri dnmesi vehesiyle deil, kapitlasyonlar ve imtiyazlar sistemini ifade eden bir iktisad bamllk rejimine geri dne de gnderme yapmaktadr. Bunun yannda Kurtulu Sava balamnda teki olarak da Yunanllarn kurguland grlr. Bkz. STEL, Fusun, Trkiye Cumhuriyetinde Resm Yurtta Profilinin Evrimi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 Milliyetilik, (Der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, s. 277 - 278. 102 Afet nana gre dnya zerinde Trk milletinden daha byk, daha eski, ondan daha temiz bir millet yoktur ve btn insanlk tarihinde de grlmemitir. Trk dili de dnyada en gzel, en zengin ve en kolay okunabilecek dildir. Onun iin her Trk dilini ok sever ve onu ykseltmek iin alr. Trk dili, Trk milletinin kalbidir; zih-

100 Afet nan yle yazar: Yakn ve uzak zamanlar dnlrse Trke yurtluk etmemi bir kta yoktur. Btn dnyada, Asya, Avrupa, Afrika Trk atalarna yurt olmutur. Bu hakikatler eski ve hususile yeni tarih vesikalar ile malmdur. Fakat bugnk Trk milleti, varl

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

103

ideolojik nitelikli faaliyetlerde, netice itibariyle resm sylemin dorularnn kantlanmas, sistemletirilmesi amac srekli olarak gze apmakta, n plana kmaktadr.

3.5. Trkln Kutsallatrlmasna likin ki rnek

Trkln kutsallatrlarak sunulmasna ynelen abalar yukarda da belirtildii zere sadece tarih yazm veya ders kitaplar gibi aralarla snrl kalmamtr. Devletin, tm ideolojik aralaryla bu ynde bir propaganday destekledii grlr. Gerekten Trk rknn hususiyetlerine veya stnlklerine ynelik yaplan vurgu dnemin edebiyat eserlerinden tiyatro oyunlarna, genel olarak hemen tm sanatsal ve kltrel faaliyetlerin iine de szmtr. Nihayetinde tm bunlar ile amalanan, yurttalarn zihninde Trkle ilikin ok eitli kutsallatrmalar ile bezenmi yar mitsel, anl bir gemiin canlandrlabilmesi; bunun doruluunun kantlandnn ve tm dnyaca da bu kantlamann onay grdnn herkese bildirilmesidir. Bu kapsamda ikisi de daha sonra lk Halkevleri Dergisinde yaynlanacak ilki Muzaffer Gkerin 1934 tarihli Ankara Radyosundan yapt bir konuma, dieri Behet Kemal alarn 1932 ylnda Ankara Halkevi sahnesinde temsil edilen Ergenekon adl oyunundaki bir blm, konunun somutlatrlabilmesi vehesinden yardmc olacaktr. Her iki metinde kullanlan dilin kurgulanma ekli ve sz konusu metinlerin iletmek istedikleri anlam olduka zgn bir nitelie haiz olup, dnemin milliyeti karakterini de tm aklyla gzler nne sermektedir. Muzaffer Gkerin konumasnda Trkn dorudan Tanryla karlatrld ve onunla savamay dahi gz nne alabilen bir karaktere sahip olduu belirtilirken Trkle adeta yar ilahlam bir hviyet kazandrlr. Burada ileri srlen iddialar ile aslnda, z, tamamen kutsallatrmalara dayanan bir kken mitinin yaratlmak istendii de sylenebilir. Gkerin konumasnda bilhassa u satrlar dikkat ekicidir: ataml [insanl], (hayvanlktan) n, stn klacak, atamn en sonunda yaratkana dahi buyrukluk edebileceini gsteren erdemlilii ortaya koydular; Trkler btn atamlk, henz bilnidir. AFET (nan), 1933, s. 7 - 8.

gisizlik uykusunda iken tanrla dek varan bir yol zerinde hi sarslmadan yrdler. Bu byk kltrel Trk uluslarnn acun [dnya] ataml ile ilk tanmalar yle oldu. / Acun evrelerinin en gzeli, en bolluklusu olan Trk Orta Asya yaylalar yaratkann gzne dedi. Yukardan gelen bu acmaszlk karsnda dahi Trk ylmad. Onunla da arpmak, onu da yenmek iin btn erdemlerini, btn beyin, kol glerini kulland. Trk yaratkana bile yenilmekten utanyordu. Yksek olan, ba ykseklere bakmak iin yaratlm bulunan Trk yaratkana kar dahi lm oktan gze almt. Bu, utandrc, yenilmek damgasn alnna kondurmamak iin btn elinden geleni yapt. Fakat yaratkann bir yarat olan atam ile yaratkann kendisinin arpmas, ne gz kamatrc bir baknak da olsa, orada yaratan ile yaratlann ayrlnn gzkmemesi olabilir miydi? Yaratkan stn geldi; yaratk da onun buyruuna uydu. te Trk budunu, Trk uluslar yerinden kprdam ise aslanlar buyruuna balyan gkteki yldrm seslerine uymu gibi kkreyerek yerinden kalkt. Yrd, yrd, nereye? Nerelere? Nerden, nereye dek?...103 Alntlanan bu blmde Trklerin Orta Asyadan g etme nedenlerinin bir tasviri yaplmaktadr. Fakat bu tasvirde kullanlan eler, yaplan benzetmeler Trkln tanrlatrlmasna dek varan bir kutsallk halesiyle bir arada sunulmaktadr104 . G sreci edebi grnme arzusu iinde olan bir dil araclyla, destanlatrlmak suretiyle sunulmaya allmtr. Fakat konumann btn gzden geirildiinde, edebi bir amatan ziyade, Trk Tarih Tezini dorulamaya dnk bilimsel bir hedefi olduu da
103 MUZAFFER (Gker), Trk Soyu ve Trk Tarihi, lk Halkevleri Dergisi, C. 4, S. 22, BirinciKnun 1934, s. 251. Bu metnin dikkat eken dier bir yn de kullanlan kelimelerdir. Dnem iinde yazlan kimi baka metinlerde de rastlanan ar z Trkeciliin bu metne de sirayet ettii grlr. Metinde geen kelimelerin bir ksm bu niteliktedir. Keza bu kelimelerin birou gnmzde kullanlmamaktadr. 104 Erken Cumhuriyet Dnemi resm Trk milliyetiliin ekillendirilmesinde srekli olarak sekler bir maneviyat inasnn yelenmedii aksine Borann da belirttii zere dini referanslara srtn dayanan bir anlatnn da tercih edildii grlr. Yani bir yandan dini malzeme mill bir maneviyata uyarlanrken, dier yandan millilik mefhumuna bizzat manevi bir anlam yklenmitir. Bir baka ifadeyle dini meruiyet ve kutsallk millete / milliyetilie transfer ediliyordu. BORA, Tanl, Nutuk ve Milliyetilik, Resmi Tarih Tartmalar 5 Nutuk, (edi. F. Bakaya), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2010, s. 125 127.

104

Akman

ortaya kar105 . Hatta Avrupa kkenli tarih an105 rnein konumada glerin nasl gerekletiinin anlatld blmde ortaya konan grler, Tarih ders kitaplarnda anlatlanlarla paralellik tar. Bu da metnin aslnda bilimsel olana ynelmeyi hedeflediinin ak bir kantdr. lgili ksmn analizi, hem anlatmda kullanlan dilin daha somut olarak gsterilebilmesi hem de bu anlatmn kken mitiyle balant kurularak gnmzde de devam eden etkilerinin belirtilebilmesi asndan faydal olacaktr: Trkler, anlatmaya altmz iinlerden dolay, yndemlice her yere gittiler. Douya, ine, Japona, Okan adalarna, bu adalarn birbirine eklenen ular zerinden Meksika, Peru gibi Amerika bat ellerine, yukardaki buz denizlerine doru Sibir alanlarna gidenler, buzlar zldkten sonra Ural dalar ile Hazar denizi arasnda alm olan Trk budunlar kapsndan geerek Karadeniz st yal lkelerine kan, bu denizlere dklen Ural, Volga, Don, Dinyeper rmaklarnn bataklklarn ancak kltr bilgilerindeki ykseklikle tutabilen, geebilen Trkler Tunaya dayandlar. O gnden bugne dein, onlarn, adlarn tayan Trak ellerinden geerek, bir ynden de Makedonya ilerine uryarak Teselya ovalarn grdkten sonra Morann Mataban burnuna vardlar. Orada Trk gz bir kez daha Akdenizin maviliine kavutu. Onun yorumlu dalgalarna kvanla bakt. Denizi, olduu gibi, kavranan dalgalar ile benimsedi, sevdi, bu benimdir, dedi. Ne gzel, ne doru, dedi! Tarihini bilmem yalnz u ortadadr ki, talyann batsndaki denizlere Trk denizi, Turan denizi (Mer Turarienne) denildiini bugn de corafya bitiklerinde, kartlarnda grmekte, okumaktayz. Ancak Trk, uluslarn byk gcn Tunadan ayrmad, Tuna boyunca yrd. Elbette bu gmenler Tunann yukarsnda, aasnda birok ekin soylarn braktlar. Bu soylar Baltk denizine dein sklkla yaylmlar ise de, bu kylara, hatta Avrupadan Man denizi ile ayrlan rlanda adasnn, zlanda adasnn gbeklerinedek baydar yelerini gndermilerdir. Bu soylar, Rusya st yoluyla, Baltk kylarna ulatn, bugn kendisinin Trk olduunu syliyen Mool Trk Finlandiya lkesinden geerek Laponya denilen tkel Trkleri orada bir belge brakarak, sve Norvein ilk urayanlar, kltr kurucular olduklarn gvenle syliyebilirim. Tuna aasnn da Adriyetik denizinin girintili kntl kylarnn dalk yerlerinde yerletiler. Trk tuttuu yoldan duran, bir gre olamazd. Onu yolundan alkoyacak evrende bir g tasarlanamazd. O, yrd. Fransa ilerine girdi, Alplara ad verdi; Fransann gbeinde kuruldu; oraya da Galya dedi. z ad Turski, Trk olduu halde Etrsk dedikleri ayr bir kolun da talyaya girerek orada parlak bir kltr kurduu artk acunca bilinmektedir. MUZAFFER (Gker), 1934, s. 251 - 252. Grld zere burada Trkn ve yeni kurulan Trk Devletinin varl kutsallk ile ok sk bir biimde ilikilendirilmek suretiyle tanmlanmaktadr. Yeni devlete bir varolu ekli -kkensel bir mitos-, sebebi kazandrlarak onun meruiyetinin geni kitlelerce kabul hedeflenmektedir. slam ve Osmanlnn kutsallna kar adeta Trkn ve devletinin kutsall ikame edilmeye allmaktadr. Tm bunlar, sadece 1930larn Trk Tarih Tezi veya Gne Dil Teorisi gibi akmlarnda grlen geici bir ar milliyeti durum da deildir. Benzer bir dili yine devlet katndan 80 ve 90larda kan eitli yaynlarda dahi grmek mmkndr. rnein 1982 ylnda Kara Kuvvetleri Komutanl tarafndan yaynlanan bir kitapta aa kltn hatrlatrcasna izilen bir resim ve altndaki ktada kkleri olan, 7000 yllk Trk Milletinin ulu aac 1923de yeni bir filiz vermitir. Bu Filize uzanan eller krlmaya mahkumdur notu aslnda 1930larn tarih tezinin iddialarndan pek de vazgeilemediini gstermektedir. Bkz. Trkiyede Ykc ve Blc Akmlar, Kara Kuvvetleri Komutanl Yaynlar, Ankara, 1982, s. 142. Yine 1990 ylnda yaynlanan Devletin Kavram ve Kapsam adl kitapta da devletin varoluunun kutsal olan ile balantlandrld gze arpar. Bu kitapta Trkiye Cumhuriyetinin varolu nedeni ilk olarak, Anayasa-

latlarnn gerei yanstmayp keyfi olduklar belirtilir106 . Konumada sz edilen olgular ile olaylarn bilimsel olarak gerei yanstt iddias Trkln kutsallna vurgu yapan yar mitsel bir dil ile harmanlanarak kendine zg tartlmaz / stn bir merhaleye ykseltilmek istenir. Bylece rk zerinden biimlendirilen bir kutsallk halesi, kurgulanan ve yeniden retilen Trk tarihine baklarak ortaya kartlr, bu durumun tarihsel gereklikler gz nne alnarak bilimsel olarak kantland -doru olduu- iddias ileri srlr. kinci rnek, dorudan edebi bir metin -tiyatro eseri- olmakla birlikte hem Trk tarihine yapt gndermeleri ile Trkle ilikin hem de yeni kurulan Trkiye devletine ynelen bir kutsallatrmay ayn anda gerekletirmektedir. Eser lk dergisinde ayrca vurguland zere Ergenekon efsanesini canlandrmaktan ziyade Ankara ahikasnda doan gnein bykln ve esizliini tarih erevesi iinde gstermek Ergenekondan Ankaray grmek iin yazlmtr107. Bu zellikleri ve kullanlan dil ile ilk rnekte olduu gibi Trklere ve Trkle ilikin vgnn ve stnletirmenin bir dier abartl misalini tekil eder. Sonu blmne gemeden nce bu metnin de gz nne alnmas Trklkle ilgili kutsallatrmalarn nasl bir boyuta ulatnn anlalabilmesi balamnda faydal olacaktr: Gnlmn yaylasnda meleye dursun kuzum / Diyelim:
nn balang blmnden esinlenilerek Trk vatan ve milletinin ebediliine, Trk Devletinin kutsallna dayanr denmitir. kinci neden ise Trk Milletini; milli birlik ve btnlk ierisinde, milli kltr ve z deerlerine uygun olarak, ada, medeni ve adil bir ynetimle bar, huzuru ve refah srekli klarak ebediyen yaatmak olarak belirlenmitir. Kitapta nasl evrende bulunan canl, cansz her eyin bir varolu nedeni ve buna dayanan kendilerine zg ilevleri (misyonlar) varsa, sz konusu durumun toplum ve devletler iin de geerli olduu belirtilerek, devletin varoluuna bir neden bulma aray merulatrlmak istenmi, ardndan da vatandalarnn ne yapmas gerektii anlatlmtr. Buna gre; her devletin kendine ait bir varolu nedeni vardr. Her devlet ve millet bunu bilmeli ve bunun bilincinde olmaldr. Btn milletin, kendi tarihinden; bilimsel aklc ve gereki yntemlerle tespit edilen devletin varolu nedenini bilmesi ve bunun bilincinde olmas arttr. Devletin balca grevi de bunu salamaktr. nk milleti devletin etrafnda toplayp btnletiren ve onunla zdeletiren en byk ve en doru ve kalc etken bu bilintir denmitir. Bkz. Devletin Kavram ve Kapsam, Mill Gvenlik Kurulu Sekreterlii Yaynlar, Ankara, 1990, s. 13. Trk devletinin kutsall ile ilgili olarak bkz. BORA, 2007(a), s. 50 - 51. 106 MUZAFFER (Gker), 1934, s 252 - 253. 107 BEHET KEMAL (alar), Ergenekon, lk Halkevleri Mecmuas, C. 1, S. 1, ubat 1933, s. 14.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

105

Her zamanki Efendin Trk tan!, / Trk rnek- sinin en nemli nedeni, bu sylenenlerin aksinin tir Tanrnn her przsz huyuna; / Dnya, yara- kantlanmasndaki glktr. Dolaysyla, dnetlmtr Trkn yz suyuna. / Biz seninle ge- min devlet tarihisinin zihniyetinde, aksi kantlanmie dalalm gel kopuzum.. / Yelelerinden tutup mad srece tm bu olaylarda bir ekilde Trk tarih denen aslan; / Trk kalbinden geti ilk Tan- elinin varlndan sz etmenin de bir sakncas rlarn kanlar; / br rklar sryken Trklerdi bulunmamaktadr. ok eski zamanlarn efsaneobanlar! / Dnyay tarla gibi srd, utan uca letirilerek, adeta bir altn a mitosu biiminde Trk; / mrenerek tapt Tanrlardan yca Trk.. sunulmasndan ekinilmemesinin nedeni de zira / Gn grmezken teki insanlarn inleri, / Kafa- ne srlen iddialarn kartnn kantlanamazlarnda gne, Trklerin bilginleri, / Kavuurlar- lndan kaynaklanmaktadr. Bu kantlanamazlk d her gn bir yeni duyarlla.. / Onlar ruh fr- halinden istifade edilerek Trklerin bu dnemleri dler bu balktan varla.. / Trklerden n alm- ve sahip olduklar medeni vasflar abartl bir ssa, yeryznde ka kii; / O kadardr Tanrnn top- tnlk sylemi ile talandrlmakta; iyi olarak rakta belirii! / Hey Rap! kman gerekti arndaki nitelendirilebilecek her ey bir biimde Trklk ile krsne, / Mademki ilk demiri koymutu Trk r- ilikilendirilerek Trkn gerek zgnl -zorunsne, / Mademki ilk kvlcm sramt topraa; / lu bir unsuru- olarak deerlendirilmektedir. Oysa Hacet yoktu bir yeni byklk yaratmaa! / Dol- yakn zamanlara, zellikle Mslmanln kabuldurunca bir demir sap Trkn elini; / Yere diktin ne ve ardndan gelen Osmanl dnemine ilikin tademekti etten bir heykelini!.. / Trk, dnyay e- rihsel bilgilerin kesinliinin daha fazla oluu, tarih viren, enleten, yaratan o! / Batarsa, gne gibi, yazm asndan bu dnemlerle ilgili resm ideokan iinde batan o, / Bir yeni parltyla domak lojinin gerekleri dorultusunda speklasyon yapiin yarna.. / Alm ykseltmek iin dnyay kol- labilmesini nispeten engelliyordu, zorlatryordu. larna!.. / Trk gnl, Trk kafas tam otuz bin se- Dolaysyla da resm tarih yazclnda sz konunedir / nsanlara gsterdi sevmek, inanmak ne- su dnemlerin kimi zaman inkrna dek varacak dir.. / Ne ok gecikecekti insan olmakta insan / bir ktleme ve tarihsel olgular olarak hemen hi Olmasa Trk: lk seven, ilk inanan, ilk yazan!.. / dikkate alnmamalar / gz ard edilmeleri ya da / nsanlk mahvolurdu, daha kurtulmasaydn! / Trkln bozulduu zamanlar olarak nitelendiKoca Trk gzn aydn! Yce Trk gzn aydn.. rilmeleri ynnde ekillenen egemen bir temayl / Hey ufuklar aln.. Al, yaln da, al! / Hey dikkat ekiyordu. Trk! Ik ol gene, kara topraa sal.. / Dnya, Trk Tarih Tezi balamnda ne srlen ve murada erdin; dnya, yeiller giyin! / Geliyor yine gerek kabul edilen tarihsel dorularn nemeski sahibin, eski beyin! / Hey esirler, mazlumlar, li bir ksmnda bu tr bir yazcla ynelmi olrahat bir nefes verin.. / Nara Trkn naras.. da- mann izleri kolaylkla fark edilebilir. rnein lar, talar ses verin!..108 nan tarafndan eski Trklerin kurduu Smer, Elam, Akat ile (en azndan kurulmasnda nemli rol oynad Trk Tarih Tezi kapsamnda ak4. Sonu Yerine: Resm Tarih Yazm a sylenen) Atina, Isparta ve Romann demokzerindeki deo-Politik Tazyik ve Tarihin rasi prensibi ile ynetildii belirtildikten sonra, Arasallatrlmasna likin Birka Deini Trk Tarih Tezinde gelitirilen ve dnemin yne- Trk milletinin en eski tarihlerde dahi, mehur kurultaylar ile herkesten nce demokrasi fikritici kadrolar tarafndan da onaylanarak ideolojik bir sylem haline gelen resm tarih anlatsnda, ne aslnda bal olduu yazlmaktadr109 . Bu yaok eski ve kesin olarak bilinemeyen dnemlerin zlanlar kesin olarak bilinemeyen, aksinin kantbelli bir masals - efsanevi kurgu iinde dillendi- lanmas zor bir alana -tarihin nispeten karanlk rildii ve insanln ilerlemesine ilikin -mspet zamanlarna- atf yaparak, kurultaylar araclgrlen- hemen her eyin bir ekilde Trklerle yla demokrasinin milattan binlerce sene nce balant kurularak tasvir edildii dikkat eker. Bu Trkler tarafndan uygulandn iddia eder. kadar eski dnemler iin bylesine kesin, kendin- Oysa yakn tarihin gereklerinin bilinebilir olden emin bir dilin kullanlmasndan ekinilmeme- mas, rnein Osmanl dnemi ile ilgili yazlan108 Ibid., s. 14. - 17. 109 Afet, (nan), 1933, s. 26 - 27.

106

Akman

larn farkl bir mahiyete brndrlerek kurgulanmas gerekliliine yol aar. Bu sefer, Osmanl padiahlarnn demokrasi usulnden vazgetikleri ve mstebit -zorba- olduklar yazlr110 . Bu zorbaln asl sebebinin ise din, yani Mslmanlk olduu vurgulanr. Bu rnek zerinden dnldnde, yakn dneme ilikin bu yaklamn benimsenmesinde bir taraftan Osmanl mirasnn reddedilmesi dier taraftan laikliin benimsenmesi neticesinde slmn etkisinin azaltlmas arzusunun rol oynad sylenebilir. Ayrca yakn ve bilinen bir dnemle ilgili aksi kolayca kantlanabilir grler ne srmek, bilinemeyen ok eski zamanlara ait grler ne srmekten daha zordur. Zaten Osmanl ve slm kimlikleri ile ilgili hatralar nisyana terk etmeye meyyal ve hevesli olan dnemin ynetiminin herhangi bir ekilde Osmanlya ya da slma kendi menfaati bulunmad srece olumlu gnderme yapmas beklenemezdi. Dolaysyla yeni bir devlet ve o devlete uygun bir ulus yaratma arzusu duyan Kemalist ynetimin gerekletirmek istediklerini, ok eski zamanlardaki Trkler de byle yapyordu; bizim yapmak istediimiz aslnda Trklerin znde var, Orta Asyada da uygulanyordu iddialarna111 dayandrarak merulatrmaya ynelmesi, ayn zamanda ynetim tarafndan pragmatizme dayanan bir izlein tercih edildiinin de somut bir gstergesidir. Kemalist ynetimin zihnindeki devlet ve millet ynetiminin gerekliliklerini karlamak, bu nedenle hep ok uzak gemite yaratlan efsaneletirilmi ve ulviyet - kutsiyet kazandrlm yar ha110 Ibid., s. 27. 111 Copeaux da benzer biimde Orta Asyal gemile Trkiye Cumhuriyeti arasnda kurulan balant ve bunun kullanm biimi zerinde durur. Gerekten yeni tarih anlay Mustafa Kemalin reformlarn milletin Asyal gemiinde kklendirmeye zen gsteriyordu. Bu amala gemiin Trk toplumlar bugnden geriye doru laik, hogrl, demokratik, parlamenter, eitliki ve kadna geni bir yer tanyan topluluklar olarak sunuluyor; bylece Kemalizmin ilkeleri de Trklerde hep varm gibi kabul ediliyordu. Bu iddia bir varsayma dnerek gemiin bir toplumunun eitliki, hogrl veya laik olduunu sylemek Trk olduu sonucuna ulamak iin yeterli kant saylyordu. Bkz. COPEAUX, 2002, s. 50. Ayrca bkz. AYDIN, 2008, s. 73 - 74. Borann da ayn duruma dikkat ektii grlr. Boraya gre Trk Devletinin asri deerlere ftraten uygun olduunu kantlama gayreti modern devlet zelliklerinin anakronik kullanmn beraberinde getirir: Trk Devletinin tarih-ncesi reymlerinde bile, demokratik-halk-laik-sosyalhukuk devleti vasflar kefedilir. BORA, 2007(a), s. 57. Bu vasflarn kullanm ve eski Trk devletlerine zglenmesi hakknda bkz. Ibid., s. 57 - 60.

yali bir Trk cemaatine gndermelerle doludur. Bu yar hayali cemaat, resm ideolojinin ve onun syleminin istedii biimde -gerekleri dorultusunda- her ekle girebiliyor; dnyann her hangi bir yerinde bir anda ortaya kabiliyor ve medenileme ile ilgili her ilerlemenin asli sahibi olarak nitelendirilebiliyordu. Trk Tarih Tezi, Gne Dil Teorisi gibi tm bu almalar, Erken Cumhuriyet Dnemi ynetiminin -tepeden inmeci bir biimde- gerekletirmeye yneldii devlet ve toplum projelerinin inasnda kendilerine bavurulan birer ideolojik ara olarak ilev grmlerdir112 . Kemalist ynetim, kendi politik hedeflerinin gerekletirilebilmesi uruna hem dil hem de tarih biliminden sonuna kadar yararlanma ve onlar kullanma yolunu tercih etmitir. Bylece dil ve tarih bilimi zerinde ortaya kan ideo-politik tazyik, gerek tarih tezi gerekse dil teorisinin gelitirilmesine ilikin almalarn ynetime -iktidar blouna- bamll sonucunu dourmutur. Dolaysyla bu almalar yeni ulus devlet projesi ile merbtluklar dhilinde ve bu projenin muharrik gc olan iktidar blounun politik tercihlerinin devamllna bal olarak bir sreklilik gsterebilmiler; ancak bu sreklilik zarfnda lkenin kltrel yaamnda egemen kalabilmilerdir. Gerekten de sz konusu almalar politik nemlerinin azalmasna paralel olarak bulunduklar hkim kltrel konumlarndan uzaklamlardr. Ancak Trk Tarih Tezinin Trkiyedeki tarih yazcl ve tarih eitimi zerinde gnmze dein devam eden kalc etkilerinin olduunu yine de belirtmek gerekir. Bu etkiler bilhassa ilk ve orta retimde kullanlan ders kitaplarnda kolaylkla fark edilebilecek bir dzeydedir. Erken Cumhuriyet dnemi boyunca eitli istisnalar olmakla birlikte resm ideoloji ile bizzat atmaktan kanan, onun dorular erevesinde bir tarihsel gereklikler dnyas oluturmay tercih eden Trk tarih yazcl geleneinin, daha
112 Mill devletin kurulu srecinin olgu ve hususiyetleri, mill tarihin, mill hafzann temel hammaddeleridir. Mill muzafferiyetlere veya mill maduriyetlere yaslanan, mill zgveni veya revanist - irredantist hayalleri besleyen mill davalarn ana damar, mill devletin kurulu srecinde atar. nas tamamlandktan sonra da mill devlet, en nemlisi mill eitim olmak zere btn kamusal pratiklerde yeniden rettii resm - mill ideoloji ve sylemle, mill kimliin istikrarn / srekliliini denetleyen bir znedir. BORA, Tanl, Trk Mill Kimlii, Trk Milliyetilii ve Balkan Sorunu, Milliyetiliin Kara Bahar, Birikim Yaynlar, stanbul, 1995, s. 244.

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

107

sonraki dnemlerde de iktidara egemen olanlar tarafndan deiik saiklerle kullanlmak istendiine birok defa ahit olunmutur. Gerekten de tarihilik, farkl politik iktidarlarn kendi politik amalarna gre, baka baka ynlere doru ekilebilen bir arasallatrlmaya tabi tutulmutur. Dolaysyla Trk Tarih Tezinden Trk slam Sentezine uzanan izgide tarih yazmnn, hem iktidarn vazgeilmez bir arac hem de ideolojik ayrmann temel belirleyicilerinden biri olduu

sylenebilir. Bunun neticesinde tarih, bilimsel niteliinden ve karakterinden ziyade ona yklenmek istenen politik misyon erevesinde deerlendirilmi, doru veya yanl olarak etiketlendirilmi, eletirilmi, yerilmi ya da vlmtr. almada, Erken Cumhuriyet Dneminin ideolojik ve politik niteliine, i dinamiklerine ve ynetici kadrolarnn gerekletirmeyi hedefledikleri uygulamalara yaplan ok sayda atfn nedeni de buradan kaynaklanmaktadr.

YA R A R L A N I L A N K AY N A K L A R

AFET (nan), Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2011. AFET (nan) Atatrk ve Tarih Tezi, Trk Tarih Kurumu Belleten, C. 3, S. 10, Nisan 1939, (s. 243 - 246). AFET (nan), Orta Kurun Tarihine Umum Bir Bak, Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, (s. 405 - 444). AFET (nan), Tarihten Evel ve Tarih Fecrinde, Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, (s. 18 - 41). AFET (nan), Vatanda in Medeni Bilgiler, C. 1, Devlet Matbaas, stanbul, 1933. AKURAOLU YUSUF, (Akura), Birinci Trk Tarih Kongresi, lk Halkevleri Dergisi, C.1, S. 1, ubat 1933, (s. 23 - 29). AKURAOLU YUSUF, (Akura), Tarih Yazmak ve Tarih Okutmak Usullerine Dair, Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, (s. 577 - 607). ATAY, Falih Rfk, Tarih Kongresi, lk Halkevleri Dergisi, C. 10, S. 55, Eyll 1937, (s. 1 - 2). AUERBACH, Erich, Yabann Tuzlu Ekmei, Metis Yaynlar, stanbul, 2010. AYDIN, Suavi, Resmi Tarihin Temeli: Ulusal Tarih Yazm ve Resmi Tarihte Mitlerin Kayna, Resmi Tarih Tartmalar 1, (edi. F. Bakaya), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2008, (s. 43 83). AYDIN, Suavi, Trk Tarih Tezi ve Halkevleri, Kebike, Yl: 2, S. 3, 1996, (s. 107 - 130). AYTRK, lker,Turkish Linguists Aganist The West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatrks Turkey, Middle East Studies, Vol. 40, No. 6, November 2004, (s. 1- 25). BEHET KEMAL, (alar), Ergenekon, lk Halkevleri Mecmuas, C. 1, S. 1, ubat 1933, (s. 14 - 17). BERKTAY, Halil, Dnyada ve Trkiyede Tarihiliin Durumu ve Dilinin Evrensellemesi zerine

Dnceler, Tarih retimi ve Ders Kitaplar Buca Sempozyumu 29 Eyll - 1 Ekim 1994, (Der. S. zbaran), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, (s. 69 - 86). BERKTAY, Halil, Tarih almalar, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi - 9. Cilt, letiim Yaynlar, stanbul, 1983, (2456 - 2474). Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Mzakere Zabtlar, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932. BORA, Tanl, na dneminde Trk Milli Kimlii, Trk Sann Hli Milliyetilik Muhafazakrlk slmclk, Birikim Yaynlar, stanbul, 1999, (s. 1352). BORA, Tanl, Mill Tarih ve Devlet Mitosu, Medeniyet Kayb - Milliyetilik ve Faizm zerine Yazlar, Birikim Yaynlar, stanbul, 2007(a), (s. 43 - 64). BORA, Tanl, Nutuk ve Milliyetilik, Resmi Tarih Tartmalar 5 Nutuk, (edi. F. Bakaya), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2010, (s. 117 138). BORA, Tanl, Trk Mill Kimlii, Trk Milliyetilii ve Balkan Sorunu, Milliyetiliin Kara Bahar, Birikim Yaynlar, stanbul, 1995, (s. 243 - 288). BORA, Tanl, Trkiyede Milliyetilik Sylemleri: Melez Bir Dilin Kaln Lgti, Milliyetiliin Kara Bahar, Birikim Yaynlar, stanbul, 1995, (s. 95 - 131). BORA, Tanl, Trkiyede Milliyetilik ve Aznlklar, Medeniyet Kayb - Milliyetilik ve Faizm zerine Yazlar, Birikim Yaynlar, stanbul, 2007(b), (s. 81109). BOZBAY, Heval / MERTCAN, Hakan, Eti Trkleri Resmi deoloji Szl, (Edi. F. Bakaya / T. Ersoy), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2007, (s. 171 193). BOZKURT, Tlin, Trk Tarih Tezi zerine, Resmi deoloji Szl, (Edi. F. Bakaya / T. Ersoy), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2007, (s. 655 662). CAYMAZ, Birol, Trkiyede Vatandalk Resmi deoloji ve Yansmalar, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2007.

108

Akman

COPEAUX, Etienne, Tarih Ders Kitaplarnda (1931 1993) Trk Tarih Tezinden Trk - slam Sentezine, (ev. A. Berktay), letiim Yaynlar, stanbul, 2006. COPEAUX, Etienne, Trk Milliyetilii: Szckler, Tarih, aretler (ev. G. Doan), Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, (s. 44 - 52). AAPTAY, Soner, Otuzlarda Trk Milliyetiliinde Irk, Dil ve Etnisite, (ev. D. Orhun), Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (Der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, (s. 245 - 262). AAPTAY, Soner, Reconfiguring the Turkish Nation in the 1930s, Nationalism and Ethnic Politics, Vol. 8, No. 2, Summer 2002, (s. 67 - 82). AYLA, lker, Kamusal Bir Din Yaratmak Milliyetilik: Simgeleri ve Trenleri, Resmi Tarih Tartmalar 1, (edi. F. Bakaya), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2008, (s. 85 136). ETN, Zafer M., Tales of Past, Present, and Future: Mythmaking and Nationalist Discourse in Turkish Politics, Journal of Muslim Minority Affairs, Vol. 24, No. 2, October 2004, (s. 347 - 365). OKER, Fahri, Trk Tarih Kurumu - Kurulu Amac ve almalar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1983. OLAK, Ylmaz, Language Policy and Official Ideology in Early Republican Turkey, Middle Eastern Studies, Vol. 40, No. 6, November 2004, (s. 67 - 91). Devletin Kavram ve Kapsam, Mill Gvenlik Kurulu Sekreterlii Yaynlar, Ankara, 1990. DLAAR, Agop, Kemalizmin Dil ve Tarih Tezi, Atatrk Devrimleri I. Milletleraras Sempozyumu Bildirileri (10 - 14 Aralk 1973, stanbul), stanbul niversitesi Atatrk Devrimleri Aratrma Enstits Yaynlar, stanbul, 1975, (s. 467 - 485). DLMEN, brahim Necmi, Trk Tarih Tezinde Gne - Dil Teorisinin Yeri ve Deeri, kinci Trk Tarih Kongresi Kongrenin almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaas, stanbul, 1943, (s. 85 - 98). ERSANLI, Bra, Bir Aidiyet Ferman: Trk Tarih Tezi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 Milliyetilik, (der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, (s. 800 - 810). ERSANLI, Bra, ktidar ve Tarih - Trkiyede Resm Tarih Tezinin Oluumu (1929-1937), letiim Yaynlar, stanbul, 2006. FEYZOLU, Turhan, Atatrk ve Milliyetilik, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1996. GEORGEON, Franois, Bir Kimlik Trk Aray: Trk Milliyetilii, Osmanl Modernlemesi

GEORGEON, Franois, Trk Milliyetiliinin Kkenleri Yusuf Akura (1876 1935), (ev. A. Er), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999. GEORGEON, Franois, Yusuf Akura, Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, (s. 505 - 514). GNALTAY, emsettin, Trk Tarih Tezi Hakkndaki ntikatlarn Mahiyeti ve Tezin Kat Zaferi Trk Tarih Kurumu - Belleten, C. 2, S. 7/8, I. Terin 1938, (s. 337 - 365). kinci Trk Tarih Kongresi - Kongrenin almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaas, stanbul, 1943. KAPLAN, smail, Trkiyede Milli Eitim deolojisi ve Siyasal Toplumsallama zerine Etkisi, letiim Yaynlar, stanbul, 2005. KERTZER, David I., Ritual, Politics, and Power, Yale University Press, New Haven and London, 1988. KIESER, Hans-Lukas, Trkle htida 1870 - 1939 sviresinde Yeni Trkiyenin ncleri, (ev. A. Dirim), letiim Yaynlar, stanbul, 2008. MAKSUDYAN, Nazan, Trkl lmek - Bilimkurgusal Antropoloji ve Trk Milliyetiliinin Irk ehresi (1925 - 1939), Metis Yaynlar, stanbul, 2007. MUZAFFER, (Gker), kinci Trk Tarih Kongresi Trk Tarih Kurumu - Belleten, C. 2, S. 5/6, II. Knun Nisan 1938, (s. 1 - 4). MUZAFFER, (Gker), Trk Soyu ve Trk Tarihi, lk Halkevleri Dergisi, C. 4, S. 22, BirinciKnun 1934, (s. 249 - 254). ORAL, Mustafa, Trk Tarih Tezi ve Gne-Dil Teorisi, Atatrk Yolu - Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Dergisi, Yl: 16, C. 8, S. 31 - 32, Mays - Kasm 2003, (s. 369 - 384). ZBEK, Nadir, Zeki Velidi Togan ve Trk Tarih Tezi, Toplumsal Tarih, C. 8, S. 45, Eyll 1997, (s. 20 27). ZTAN, G. Grkan, Milliyetilik, Resmi deoloji Szl, (Edi. F. Bakaya / T. Ersoy), zgr niversite Kitapl, Ankara, 2007, (s. 461 473). ZTAN, G. Grkan, Trkiyede jeni Dncesi ve Kadn, Toplum ve Bilim, S. 105, Yl: 2006, (s. 265 282). PARLA, Taha, Trkiyede Siyasal Kltrn Resm Kaynaklar - C. 3 - Kemalist Tek-Parti deolojisi ve CHPnin Alt Oku, letiim Yaynlar, stanbul, 1995. PITTARD, Eugne, Beyaz Irklarn ve Medeniyetin lk Tarihi, lk Halkevleri Dergisi, C. 11, S. 64, Haziran 1938, (s. 371 - 380). PITTARD, Eugne, Neolitik Devirde Kk Asya ile Avrupa Arasnda Antropolojik Mnasebetler, Trk Tarih Kurumu - Belleten, C.2, S. 5/6, II. Kanun - Nisan 1938, (s. 19 - 38).

(1900 - 1930), (ev. A. Berktay), Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2009, (s. 1 - 22).

Hacettepe Hukuk Fak. Derg, 1(1) 2011, 80109

109

RAGIP HULUS, (zdem), Trk Dili Tetkik Cemiyeti, lk Halkevleri Dergisi, C. 1, S. 1, ubat 1933, (s. 31 40). RET GALP, Trk nklab - Trk Tarih nklab ve Yabanc Tezler, lk Halkevleri Dergisi, C. 2, S. 9, Birinciterin 1933, (s. 164 - 177). ENGL, Serdar, / KARDE, Fuat, Bir Hafzaszlatrma ve Yeniden na Projesi olarak Trk Tarih Tezi ve Krt Tarihyazm, Toplum ve Bilim, S. 96, Bahar 2003, (s. 35 - 61). Tahsin Mayatepekin Mu Ktas le lgili Yazmalar, http://tdkkitaplik.org.tr/gun_dil.asp, (eriim tarihi 01.04.2011). TANKUT, Hasan Reit, Dil ve Irk Mnasebetleri Hakknda, kinci Trk Tarih Kongresi - Kongrenin almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaas, stanbul, 1943, (s. 221 - 223). TANR, Blent, Osmanl - Trk Anayasal Gelimeleri (1789 - 1980), Yap Kredi Yaynclk, stanbul, 1998. Tarih I - Tarihtenevelki Zamanlar ve Eski Zamanlar, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931. Tarih II - Ortazamanlar, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931. Tarih III - Yeni ve Yakn Zamanlarda Osmanl - Trk Tarihi, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931. Tarih IV - Trkiye Cmhuriyeti, (Der. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Devlet Matbaas, stanbul, 1931. TEKEL, lhan, Kreselleen Dnyada Tarih retiminin Amalar Ne Olabilir?, Tarih retimi ve Ders Kitaplar - Buca Sempozyumu 29 Eyll - 1 Ekim 1994, (Der. S. zbaran), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, (s. 34 - 42). TEKN, Talt, Atatrkn Dil Reformu, Atatrk Devrimleri I. Milletleraras Sempozyumu Bildirileri

(10 - 14 Aralk 1973, stanbul), stanbul niversitesi Atatrk Devrimleri Aratrma Enstits Yaynlar, stanbul, 1975, (s. 488 - 499). TUNAY, Mete, Tarih retiminin yiletirilmesine Ynelik Dnceler, Tarih retimi ve Ders Kitaplar Buca Sempozyumu 29 Eyll - 1 Ekim 1994, (Der. S. zbaran), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, (s. 52 - 54). TUNAY, Mete, Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas (1923 - 1931), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2005. Trk Tarihinin Ana Hatlar - Kemalist Ynetimin Resm Tarih Tezi, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1999. Trkiyede Ykc ve Blc Akmlar, Kara Kuvvetleri Komutanl Yaynlar, Ankara, 1982. STEL, Fsun, mparatorluktan Ulus-Devlete Trk Milliyetilii: Trk Ocaklar (1912 1931), letiim Yaynlar, stanbul, 2004. STEL, Fsun, Makbul Vatandan Peinde - II. Merutiyetten Bugne Trkiyede Vatanda Eitimi, letiim Yaynlar, stanbul, 2005. STEL, Fsun, Trkiye Cumhuriyetinde Resm Yurtta Profilinin Evrimi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce - C. 4 - Milliyetilik, (der. T. Bora), letiim Yaynlar, stanbul, 2002, (s. 275 283). YALIN, Sleyman, Aydnlar Oca ve Trk - slm Sentezi, Yeni Bir Yzyla Girerken Trk-slm Sentezi Grnde Meselelerimiz 3 - Genlik ve Meseleleri - 21. Yzyla Doru Trkiye, Aydnlar Oca, stanbul, 1988, (s. 179 199). Yeni Bir Yzyla Girerken Trk-slm Sentezi Grnde Meselelerimiz 1 Kltr Eitim Dini Hayat, Aydnlar Oca, stanbul, 1988. YILDIZ, Ahmet, Ne Mutlu Trkm Diyebilene - Trk Ulusal Kimliinin Etno-sekler Snrlar (1919 1938), letiim Yaynlar, stanbul, 2007.