Montreux Boazlar Szlemesi (20 Temmuz 1936) BOGAZLAR REJIMINE ILISKIN OLARAK, MONTREUX'DE 20 TEMMUZ 1936 DA IMZALANAN SZLESME

MAJESTE BULGARLAR KRALI, FRANSA CUMHURIYETI BASKANI, MAJESTE BYK BRITANYA, IRLANDA VE DENIZLER TESI BRITANYA LKELERI KRALI, HINDISTAN IMPARATORU, MAJESTE ELENLER KRALI, MAJESTE JAPONYA IMPARATORU, MAJESTE ROMANYA KRALI, TRKIYE CUMHURIYETI BASKANI, SOVYET SOSYALIST CUMHURIYETLERI BIRLIGI MERKEZI YRTME KOMITESI VE MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI; "Bogazlar" genel deyimiyle belirtilen anakkale Bogazi, Marmara Denizi ve Karadeniz Bogazi'ndan geisi ve gemilerin-gidis gelisini (ulasimi), Lozan'da, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanmis olan Baris Andlasmasinin 23. maddesiyle saptanmis ilkeyi(1), Trkiye'nin gvenligi ve Karadeniz'de, kiyidas Devletlerin gvenligi erevesinde koruyacak biimde, dzenlemek istegiyle duygulu olarak; Isbu Szlesmeyi, 24 Temmuz 1923 de Lozan'da imzalanmis olan Szlesmenin(2) yerine koymagi kararlastirmislar ve Tamyetkili Temsilcilerini asagida belirtildigi zere atamislardir: MAJESTE BULGARLAR KRALI: Doktor Nicolas P.NICOLAEV, Tamyetkili Ortaeli, Disisleri ve Mezhepler Bakanligi Genel Sekreteri; B.Pierre NEICOV, Tamyetkili Ortaeli, Disisleri ve Mezhepler Bakanligi Siyasal Isler Mdr. FRANSA CUMHURIYETI BASKANI: B.PAUL-BONCOUR, Senatr, Milletler Cemiyeti'nde Fransa'nin Srekli Temsilcisi, eski Basbakan, eski Disisleri Bakani, Lgion d'honneur nisaninin Chevalier rtbesi, Savas Haci nisani; B.HENRI PONSOT, Fransa Cumhuriyeti'nin Ankara'da Olaganst ve Tamyetkili Bykelisi, Lgion d'honneur nisaninin Grand Officier rtbesi. MAJESTE BYK-BRITANYA, IRLANDA VE DENIZLER TESI BRITANYA LKELERI KRALI, HINDISTAN IMPARATORU: BYK BRITANYA, KUZEY IRLANDA VE BRITANYA IMPARATORLUGUNUN BIREYSEL OLARAK MILLETLER CEMIYETI'NE YE OLMAYAN BTN PARALARI IIN: ok Sayin Lord STANLEY, P.C., M.C., M.P., Amirallik Dairesinde Parlamento yesi Mstesar;

AVUSTRALYA COMMONWEALTHI'I IIN: ok Sayin Stanley Melbroune BRUCE, C.H., M.C., Avustralya Commenwealth'i-nin Londra'da Yksek Komiseri. MAJESTE ELENLER KRALI: B.Nicolas POLITIS, Yunanistan'in Paris'de Olaganst Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelisi, eski Disisleri Bakani; B.Raoul BIBICA-ROSETTI, Yunanistan'in Milletler Cemiyeti'nde Srekli Temsilcisi. MAJESTE JAPONYA IMPARATORU: B.Naotake SATO, Judammi, Dogan-Gney nisaninin Byk-Kordan rtbesi, Paris'de Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Bykeli; B.Massa-aki HOTTA, Jushii, Dogan-Gney nisaninin Ikinci Sinif rtbesi, Bern'de Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli. MAJESTE ROMANYA KRALI: B.Nicolas TITULESCO, Disisleri Bakani; B.Constantin CONTZESCO, Tamyetkili Ortaeli, Tuna ve Avrupa Uluslararasi Komisyonlarinda Romanya Temsilcisi; B.Vespasien PELLA, La Haye'de Olaganst Temsilci ve Tamyetkili Ortaeli, TRKIYE CUMHURIYETI BAsKANI: Dr.Tevfik Rst ARAS, Disisleri Bakani, Izmir Milletvekili; B.Suad DAVAZ, Trkiye Cumhuriyeti'nin Paris'de Olaganst ve Tamyetkili Bykelisi; B.Numan MENEMENCIOGLU, Trkiye Bykelisi, Disisleri Bakanligi Genel Sekreteri; B.Asim GNDZ, Korgeneral, Genelkurmay Ikinci Baskani; B.Necmeddin SADAK, Trkiye'nin Milletler Cemiyeti'nde Srekli Temsilcisi, Sivas Milletvekili, Disisleri Komisyonu Raportr. SOVYET SOSYALIST CUMHURIYETLERI BIRLIGI MERKEZI YRTME KOMITESI: B.Maxime LITVINOFF, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi Merkezi Yrtme Komitesi yesi, Disisleri Halk Komiseri.

MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI: B.Ivan SOUBBOTITCH, Yugoslavya'nin Milletler Cemiyeti'nde Srekli Temsilcisi. BU TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bu belgeler usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, asagidaki hkmetler zerinde anlasmaya varmislardir: Birinci Madde Bagitli Yksek Taraflar, Bogazlar'da denizden geis ve gidis-gelis (ulasim) zgrlg ilkesini kabul ederler ve dogrularlar. Bu zgrlgn kullanilisi bundan byle isbu Szlesme hkmleriyle dzenlenmistir. KESIM I. TICARET GEMILERI MADDE 2. Baris zamaninda, ticaret gemileri, gndz ve gece, bayrak ve yk ne olursa olsun, asagidaki 3. madde hkmleri sakli kalmak zere, hibir islem (formalite) olmaksizin, Bogazlar'dan geis ve gidis-gelis (ulasim) tam zgrlgnden yararlanacaklardir. Bu gemiler, Bogazlar'in bir limanina ugramaksizin transit geerlerken, Trk makamlarinca, alinmasi isbu Szlesmesinin I sayili Ek'inde ngrlen vergilerden ve harlardan baska, bu gemilerden hibir vergi ya da har alinmayacaktir. Bu vergilerin ya da harlarin alinmasini kolaylastirmak zere, Bogazlar'dan geecek ticaret gemileri, 3. maddede belirtilen istasyonun grevlilerine adlarini, uyrukluklarini, tonajlarini, gidecekleri yer ve nereden geldiklerini bildireceklerdir. Kilavuzluk ve yedekilik (rmorkrclk) istege bagli kalmaktadir. MADDE 3. Ege Denizi'nde ya da Karadeniz'den Bogazlar'a giren her gemi, uluslararasi saglik kurallari erevesinde Trk yasalariyla konulmus olan saglik denetimi iin, Bogazlar'in girisine yakin bir saglik istasyonunda duracaktir. Bu denetim, bir temiz saglik belgesi (patentesi) ya da isbu maddenin 2. fikrasindaki hkmlerin kapsamina girmediklerini dogrulayan bir saglik bildirisi gsteren gemiler iin, gndz ve gece, olabilen en byk hizla yapilacak ve bu gemiler Bogazlar'dan geisleri sirasinda baska hibir durus zorunda birakilmayacaklardir. Iinde veba, kolera, sari humma, lekeli humma (typhus exanthmatique) ya da iek hastaligi olaylari bulunan ya da yedi gnden az bir sre nce bu hastaliklar bulunmus olan gemilerle, bulasik bir limandan bes kez yirmi-drt saatten az bir sreden beri ayrilmis olan gemiler, Trk makamlarinin gsterebilecekleri saglik koruma grevlilerini gemiye almak zere, saglik istasyonunda duracaklardir. Bu yzden, hibir vergi ya da har alinmayacaktir; saglik koruma grevlileri Bogazlar'in ikisinda bir saglik istasyonunda gemiden indirileceklerdir.

MADDE 4. Savas zamaninda, Trkiye savasan degilse, ticaret gemileri, bayrak ve yk ne olursa olsun, 2. ve 3. maddelerde ngrlen kosullar iinde Bogazlar'dan geis ve gidisgelis (ulasim) zgrlgnden yararlanacaklardir. Kilavuzluk ve yedekilik (rmorkrclk) istege bagli kalmaktadir. MADDE 5. Savas zamaninda, Trkiye savasansa, Trkiye ile savasta olan bir lkeye bagli olmayan ticaret gemileri, dsmana hibir biimde yardim etmemek kosuluyla, Bogazlar'da geis ve gidis-gelis (ulasim) zgrlgnden yararlanacaklardir. Bu gemiler Bogazlar'a gndz girecekler ve geis, her seferinde, Trk makamlarinca gsterilecek yoldan yapilacaktir. MADDE 6. Trkiye'nin kendisini pek yakin bir savas tehlikesi tehdidi karsisinda saymasi durumunda, 2. madde hkmlerinin uygulanmasi yine de srdrlecektir; ancak, gemilerin Bogazlar'a gndz girmeleri ve geisin, her seferinde, Trk makamlarinca gsterilen yoldan yapilmasi gerekecektir. Kilavuzluk, bir durumda, zorunlu kilinabilecek, ancak crete bagli olmayacaktir. MADDE 7. "Ticaret gemileri" terimi, isbu Szlesmenin II. Kesiminin kapsamina girmeyen btn gemilere uygulanir. KESIM II. SAVAs GEMILERI MADDE 8. Isbu Szlesme bakimindan, savas gemilerine ve bu gemilerin nitelikleriyle tonajlarinin hesabi iin uygulanacak tanimlama, isbu Szlesmenin II sayili Ek'inde yer alan tanimlamadir. MADDE 9. Deniz kuvvetlerinin, sivi olsun ya da olmasin, yakit tasimak iin zellikle yapilmis olan yardimci gemileri, 13. maddede belirtilen n-bildirim kosuluna bagli tutulmayacaklar ve, Bogazlar'i tek baslarina gemek kosuluyla, 14. ve 18. maddeler geregince sinirlamaya bagli tonajlar hesabina katilmayacaklardir. Bununla birlikte, bu gemilerin, teki geis kosullari bakimindan, savas gemileriyle bir tutulmalari sregidecektir. Bir nceki fikrada belirtilen yardimci gemiler, ngrlen kuruldisiliktan, ancak silahlari: yzer hedeflere karsi enok 105 milimetre apinda iki toptan, hava hedeflerine karsi enok 75 milimetre apinda iki silahtan ok degilse yararlanabileceklerdir.

MADDE 10. Baris zamaninda, hafif su st gemileri, kk savas gemileri ve yardimci gemiler, ister Karadeniz'e kiyidas olan ister olmayan Devletlere bagli bulunsunlar, bayraklari ne olursa olsun, Bogazlar'a gndz ve asagidaki 13. ve sonraki maddelerde ngrlen kosullar iinde girerlerse, hibir vergi ya da har demeksizin, Bogazlar'dan geis zgrlgnden yararlanacaklardir. Yukaridaki fikrada belirtilen siniflara giren gemiler disinda kalan savas gemilerinin ancak 11. ve 12. maddelerde ngrlen zel kosullar iinde geis haklari olacaktir. MADDE 11. Karadeniz'e kiyidas Devletler, 14. maddenin 1. fikrasinda ngrlen tonajdan yksek bir tonajda bulunan hattiharp gemilerinin (1) Bogazlar'dan geirebilirler; su kosulla ki, bu gemiler Bogazlar'i ancak tek baslarina ve enok iki torpido (2) esliginde geerler. MADDE 12. Karadeniz'e kiyidas Devletler, bu deniz disinda yaptirdiklari ya da satin aldiklari denizaltilarini, tezgaha koyustan ya da satin alistan Trkiye'ye vaktinde haber verilmisse, deniz slerine katilmak zere Bogazlar'dan geirme hakkina sahip olacaklardir. Szo edilen Devletlerin denizaltilari, bu konuda Trkiye'ye ayrintili bilgiler vaktinde verilmek kosuluyla, bu deniz disindaki tezgahlarda onarilmak zere de Bogazlar'dan geebileceklerdir. Gerek birinci gerek ikinci durumda, denizaltilarin gndz ve su stnden gitmeleri ve Bogazlar'dan tek baslarina gemeleri gerekecektir. MADDE 13. Savas gemilerinin Bogazlar'dan gemesi iin, Trk Hkmetine diplomasi yoluyla bir n-bildirimde bulunulmasi gerekecektir. Bu n-bildirimin olagan sresi sekiz gn olacaktir; ancak, Karadeniz kiyidasi olmayan Devletler iin bu srenin onbes gne ikartilmasi istenmege deger sayilmaktadir. Bu n-bildirimde gemilerin gidecekleri yer, adi, tipi, sayisi ile gidis iin ve, gerekirse, dns iin geis tarihleri belirtilecektir. Her tarih degisikliginin gnlk bir n-bildirim konusu olmasi gerekecektir. Gidis iin geiste Bogazlar'a girisin, ilk n-bildirimde belirtilen tarihten baslayarak bes gnlk bir sre iinde yapilmasi gerekecektir. Bu srenin bitiminden sonra, ilk nbildirim iin olan ayni kosullar iinde yeni bir n-bildirimde bulunulmasi gerekecektir. Geis sirasinda, deniz kuvvetinin komutani, durmak zorunda olmaksizin, anakkale Bogazi'nin ve Karadeniz Bogazi'nin girisindeki bir isaret istasyonuna, komutasi altinda bulunan kuvvetin tam kurulusunu bildirecektir. MADDE 14.

Isbu Szlesme'nin 11. maddesinde ve III sayili Ek'inde ngrlen kosullar disinda, Bogazlar'da transit geisti bulunabilecek btn yabanci deniz kuvvetlerinin en yksek (tavan) toplam tonaji 15.000 tonu asmayacaktir. Bununla birlikte, bir nceki fikrada belirtilen kuvvetler dokuz gemiden ok gemi iermeyeceklerdir. Karadeniz'e kiyidas olan ya da olmayan Devletlerin, 17. madde hkmleri uyarinca Bogazlar'daki bir limani ziyaret eden gemileri bu tonaja katilmayacaktir. Geis sirasinda bir avaryaya ugramis olan savas gemileri de bu tonaja katilmayacaktir; bu gemiler, onarim sirasinda, Trkiye'ce yayimlanan zel gvenlik hkmlerine bagli tutulacaklardir. MADDE 15. Bogazlar'da transit olarak bulunan savas gemileri tasimakta olabilecekleri uaklari (1); hibir durumda, kullanamayacaklardir. MADDE 16. Bogazlar'da transit olarak bulunan savas gemileri, avarya (2) ya da geminin teknik ynetimine bagli olmayan bir aksaklik (3) durumlari disinda, geisleri iin gerekli sreden daha uzun sre Bogazlar'dan kalamayacaklardir. MADDE 17. Yukaridaki maddelerin hkmleri, herhangi bir tonajda ya da kurulusta olan bir deniz kuvvetinin, Trk Hkmetinin agrisi zerine, Bogazlar'daki bir limana sinirli bir sre iin bir nezaket ziyaretinde bulunmasina hibir biimde engel olmayacaktir. Bu kuvvet, 10., 14. ve 18. maddeler hkmleri uyarinca, Bogazlar'dan transit olarak gemek iin istenilen kosullar iinde bulunmuyorsa, Bogazlar'dan, giris iin izledigi yoldan ayrilacaktir. MADDE 18. 1. Karadeniz kiyidasi olmayan Devletlerin baris zamaninda bu denizde bulundurabilecekleri toplam tonaj asagidaki gibi sinirlandirilmistir. a) Asagida b) paragrafinda ngrlen durum disinda, sz geen Devletlerin toplam tonaji 30.000 tonu asmayacaktir; b) Herhangi bir anda, Karadeniz'in en gl donanmasinin (filosunun) tonaji isbu Szlesmenin imzalanmasi tarihinde bu denizde en gl olan donanmanin (filonun) tonajini enaz 10.000 ton asarsa, a) paragrafinda belirtilmis olan 30.000 tonluk toplam tonaj ayni lde ve enok 45.000 tona varincaya degin arttirilacaktir. Bu amala, kiyidas her Devlet, isbu Szlesmenin IV sayili Ek'i uyarinca, Trk Hkmetine, her yilin 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerinde, Karadeniz'deki dananmasinin (filosunun)

toplam tonajini bildirecektir; Trk Hkmeti de, bu bilgiyi, teki Bagitli Yksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine ulastiracaktir. c) Karadeniz'e kiyidas olmayan Devletlerden herhangi birinin bu denizde bulundurabilecegi tonaj, yukaridaki a) ve b) paragraflarinda ngrlen toplam tonajin te ikisiyle sinirlandirilmis olacaktir. d) Bununla birlikte, Karadeniz kiyidasi olmayan bir ya da birka Devlet, bu denize, insancil bir amala deniz kuvvetleri gndermek isterlerse, toplami hibir varsayimda 8.000 tonu asmamasi gerekecek olan bu kuvvetler, isbu Szlesmenin 13. maddesinde ngrlen n-bildirime gerek duyulmaksizin, asagidaki kosullar iinde Trk Hkmetinden alacaklari izin zerine, Karadeniz'e girebileceklerdir: Yukaridaki a) ve b) paragraflarinda ngrlen toplam tonaj dolmamissa ve gnderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj asilmayacaksa, Trk Hkmeti, kendisine yapilmis olan istemi aldiktan sonra en kisa sre iinde bu izni verecektir; sz geen toplam tonaj daha nce kullanilmis bulunuyorsa ya da gnderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj asilacaksa, Trk Hkmeti, bu izin isteminden, Karadeniz kiyidasi Devletleri hemen haberli kilacak ve bu Devletler, haberli kilindiklarindan yirmi-drt saat sonra bir karsi grs ne srmezlerse, ilgili Devletlere istemlerine iliskin olarak verdigi karari en ge kirk-sekiz saat iinde bildirecektir. [Karadeniz'e] kiyidas olmayan Devletler deniz kuvvetlerinin, Karadeniz'e bundan sonraki her girisi ancak yukaridaki a) ve b) paragraflarinda ngrlen kullanilabilir toplam tonajin sinirlari iinde yapilacaktir. 2.Karadeniz'de bulunmalarinin amaci ne olursa olsun, kiyidas olmayan Devletlerin savas gemileri bu denizde yirmi-bir gnden ok kalamayacaklardir. MADDE 19. Savas zamaninda, Trkiye savasan degilse, savas gemileri 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen kosullarla ayni kosullar iinde, Bogazlar'da tam bir geis ve gidis-gelis (ulasim) zgrlgnden yararlanacaklardir. Bununla birlikte, savasan herhangi bir Devletin savas gemilerinin Bogazlar'dan gemesi yasak olacaktir; su kadar ki, isbu Szlesmenin 25. maddesinin uygulama alanina giren durumlarla, saldiriya ugramis bir Devlete, Milletler Cemiyeti Misaki erevesi iinde yapilmis, bu Misak'in 18. maddesi hkmleri uyarinca ktge yazilmis (tescil edilmis) ve yayimlanmis, Trkiye'yi baglayan bir karsilikli yardim andlasmasi geregince yapilan yardim durumlari bunun disinda kalmaktadir. Yukaridaki fikrada ngrlen kuraldisi durumlarda, 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen kisitlamalar uygulanamayacaktir. Yukaridaki 2. fikrada konulmus geis yasagina karsin, Karadeniz'e kiyidas olan ya da olmayan savas Devletlere ait olup da baglama limanlarindan ayrilmis bulunan savas gemileri, bu limanlara dnebilirler.

Savasan Devletlerin savas gemilerinin Bogazlar'da herhangi bir elkoymaya (1) girismeleri, denetleme (ziyaret) hakki (2) uygulamalari ve baska herhangi bir dsmanca eylemde bulunmalari yasaktir. MADDE 20. Savas zamaninda, Trkiye savasan ise, 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerin hkmleri uygulanamayacaktir; savas gemilerinin geisi konusunda Trk Hkmeti tmyle diledigi gibi davranabilecektir. MADDE 21. Trkiye kendisini pek yakin bir savas tehlikesi tehdidi karsisinda sayarsa, Trkiye'nin, isbu Szlesmenin 20. maddesi hkmlerini uygulamaga hakki olacaktir. Yukaridaki fikranin Trkiye'ye tanidigi yetkinin Trkiye'ce kullanilmasindan nce Bogazlar'dan gemis olan, bylece baglama limanlarindan ayrilmis bulunan savas gemileri, bu limanlara dnebileceklerdir. Bununla birlikte, su da kararlastirilmistir ki, Trkiye, davranisiyla isbu maddenin uygulanmasina yol amis olabilecek Devletin gemilerini bu haktan yararlandirmayabilecektir. Trk Hkmeti, yukaridaki birinci fikranin kendisine verdigi yetkiyi kullanirsa, Bagitli Yksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bu konuyla ilgili bir bildiri gnderecektir. Milletler Cemiyeti Konseyi, te iki ogunlukla, Trkiye'nin byelce almis oldugu nlemlerinhakli olmadigina karar verirse, ve isbu Szlesmenin imzacilari Bagitli Yksek Taraflarin ogunlugu da ayni grste olursa, Trk Hkmeti, sz konusu nlemlerle, isbu Szlesmenin 6. maddesi uyarinca alinmis olabilecek nlemleri kaldirmayi ykmlenir. MADDE 22. Iinde veba, kolera, sari humma, lekeli humma (typhus exanthmatique) ya da iek hastaligi olaylari bulunan, ya da yedi gnden az bir sre nce bu hastaliklar bulunmus olan savas gemileriyle, bulasik bir limandan bes kez yirmi drt saatten az bir sreden beri ayrilmis olan savas gemileri, Bogazlar'i karantina altinda geecekler ve Bogazlar'in bulastirilmasina hibir olanak birakmamak iin gerekli korunma nlemlerini gemideki araslarla uygulamak zorunda olacaklardir. KESIM III. UAKLAR MADDE 23. Sivil uaklarin Akdeniz ile Karadeniz arasinda geisini saglamak amaciyla, Trk Hkmeti, Bogazlar'in yasak blgeleri disinda, bu geise ayrilmis hava yollarini gsterecektir; sivil uaklar, Trk Hkmetine, ara sira (tarifesiz) yapilan uuslar iin gn ncesinden bir n-bildirim ile, dzenli (tarifeli) servis uuslari iin geis tarihlerini belirten genel bir n-bildirimde bulunarak, bu yollari kullanabileceklerdir.

te yandana, Bogazlar'in yeniden askerlestirilmis olmasina bakilmaksizin, Trk Hkmeti, yine de Trkiye'de yrrlkte olan hava ulasimi ynetim kurallari uyarinca, Avrupa ile Asya arasinda Trk lkesi zerinden umalarina izin verilmis olan sivil uaklara, tam bir gvenlik iinde gemeleri iin gerekli kolayliklari saglayacaktir. Bir uus izninin verilmis oldugu durumlarda, Bogazlar blgesinde izlenecek yol belirli dnemlerde gsterilecektir. KESIM IV. GENEL HKMLER MADDE 24. Bogazlar rejimine iliskin 24 Temmuz 1923 tarihli Szlesme geregince kurulmus olan Uluslararasi Komisyonun yetkileri Trk Hkmetine aktarilmistir. Trk Hkmeti, 11., 12., 14. ve 18. maddelerin uygulanmasina iliskin istatistikleri toplamagi ve gerekli bilgileri vermegi ykmlenir. Trk Hkmeti, isbu Szlesmenin, savas gemilerinin Bogazlar'dan geisine iliskin her hkmnn yrtlmesine gz kulak olacaktir. Trk Hkmeti, yabanci bir deniz kuvvetinin yakinda Bogazlar'dan geecegi kendisine bildirilir bildirilmez, bu kuvvetin kurulusunu, tonajini, Bogazlar'a giris iin ngrlen tarihi ve, gerekirse, olasi dns tarihini, Bagitli Yksek Taraflarin Ankara'daki temsilcilerine bildirecektir. Trk Hkmeti, Bogazlar'da yabanci savas gemilerinin gidis-gelisini gsteren, ayrica ticarete ve isbu Szlesme'de ngrlen deniz ve hava ulasimina yararli btn bilgileri kapsayan yillik bir raporu Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine ve Bagitli Yksek Taraflara sunacaktir. MADDE 25. Isbu Szlesmenin hibir hkm, Trkiye iin ya da Milletler Cemiyeti'ne ye herhangi bir baska Bagitli Yksek Taraf iin, Milletler Cemiyeti Misakindan dogan haklara ve ykmllklere halel vermemektedir. KESIM V. SON HKMLER MADDE 26. Isbu Szlesme olabilen en kisa sre iinde onaylanacaktir. Onama belgeleri, Paris'te Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin arsivlerine konulacaktir. Japon Hkmeti, onamanin yapilmis oldugu, Paris'deki diplomatik temsilcisi araciligiyla, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine bildirmekle yetinebilecek ve, bu durumda, onama belgesini olabilen en kisa sre iinde gnderecektir.

Trkiye'nin onama belgesini de iermek zere, alti onama belgesi sunulur sunulmaz, bir sunus tutanagi (procs-verbal de dpot) dzenlenecektir. Bundan nceki fikrada ngrlen bildiri, bu bakimdan, onama belgesi sunusu ile esdegerde olacaktir. Isbu Szlesme, bu tutmak tarihinden baslayarak yrrlge girecektir. Fransiz Hkmeti, bundan nceki fikrada ngrlen tutanakla, sonradan sunulacak onama belgelerinin sunus tutanaklarinin dogrulugu onaylanmis birer rnegini btn Bagitli Yksek Taraflara verecektir. MADDE 27. Isbu Szlesme, yrrlge girisinden baslayarak, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Baris Andlasmasini imzalamis her Devletin katilmasina aik olacaktir. Her katilma, diplomasi yoluyla Fransa Cumhuriyeti Hkmetine, onun araciligiyla da, btn Bagitli Yksek Taraflara bildirilecektir. Katilma, Fransiz Hkmetine yapilan bildiri tarihinden baslayarak geerli olacaktir. MADDE 28. Isbu Szlesmenin sresi, yrrlge giris tarihinden baslayarak, yirmi yil olacaktir. Bununla birlikte, isbu Szlesmenin 1. maddesinde dogrulanan geis ve gidis-gelis (ulasim) zgrlg ilkesinin sonsuz bir sresi olacaktir. Sz edilen yirmi yillik srenin bitiminden iki yil nce, hibir Bagitli Yksek Taraf, Fransiz Hkmetine Szlesmeyi sona erdirme n-bildirimi vermemisse, isbu Szlesme, bir sona erdirme n-bildirimin gnderilmesinden baslayarak, iki yil geinceye kadar yrrlkte kalacaktir. Bu n-bildirim, Fransiz Hkmetince, Bagitli Yksek Taraflara iletilecektir. Isbu Szlesme, isbu madde hkmlerine uygun olarak sona erdirilmis olursa, Bagitli Yksek Taraflar, yeni bir Szlesmenin hkmlerini saptamak zere kendilerini bir konferansda temsil ettirmegi kabul etmektedirler. MADDE 29. Isbu Szlesmenin yrrlge girmesinden baslayarak her bes yillik dnemin sona ermesinde, Bagitli Yksek Taraflardan herbiri, isbu Szlesmenin bir ya da birka hkmnn degistirilmesini nerme girisiminde bulunabilecektir. Bagitli Yksek Taraflardan birinci yapilacak degistirme isteminin kabul edilebilmesi iin, bu istem 14. ya da 18. maddelerin degistirilmesini amalamaktaysa, baska bir Bagitli Yksek Tarafca; baska herhangi bir maddenin degistirilmesini amalamaktaysa, baska iki Bagitli Yksek Tarafca desteklenmesi gerekir.

Bylece desteklenmis degisiklik istemi, iinde bulunulan bes yillik dnemin sona ermesinden ay nce, Bagitli Yksek Taraflardan herbirine bildirilecektir. Bu bildiri, nerilen degisikligin niteligini ve gerekesini kapsayacaktir. Bu neriler zerinde diplomasi yoluyla bir sonuca varmak olanagi bulunamazsa, Bagitli Yksek Taraflar, bu konuda toplanacak bir konferansda kendilerini temsil ettireceklerdir. Bu konferans, ancak oybirligiyle karar alabilecektir; 14. ve 18. maddelere iliskin degisiklik durumlari bu hkmn disinda kalmaktadir; bu durumlar iin Bagitli Yksek Taraflarin drtte nden olusan bir ogunluk yeterli olacaktir. Bu ogunluk, Trkiye'yi de iine alarak Karadeniz kiyidasi Bagitli Yksek Taraflarin drtte nc kapsamak zere hesaplanacaktir. BU HKMLERE OLAN INANLA, asagida adlari yazili Tamyetkili Temsilciler, isbu Szlesmeyi imzalamislardir. MONTREUX'de, yirmi Temmiz bin dokuz yz otuz alti tarihinde onbir nsha olarak dzenlenmistir; bu nshalardan, Temsilcilerce mhrlenmis olan birincisi, Fransa Cumhuriyeti Hkmeti arsivlerine konulacak, teki nshalar da imzaca Devletlere teslim olunacaktir. N.P.NICOLAEV Pierre NEICOV J.PAUL-BONCOUR H.PONSOT STANLEY S.M.BRUCE N.POLITIS Raoul BIBICA-ROSETTI Asagida imzalari bulunan Japonya Temsilcileri, isbu Szlesme hkmlerinin, Milletler Cemiyeti yesi olmayan bir Devlet sifatiyla, Japonya'nin durumunu, gerek Milletler Cemiyeti Misakina gre, gerek bu Misak erevesi iinde yapilmis karsilikli yardim andlasmalarina gre, hibir biimde degistirmedigini ve Japonya'nin zellikle 19. ve 25. maddeler hkmleri iinde bu Misak ve bu andlasmalar konusunda tam bir degerlendirme zgrlgn elinde tuttugunu, Hkmetleri adina bildirirler. N.SATO Massa-aki HOTTA

N.TITULESCO Cons.CONTZESCO V.V.PELLA Dr.R.ARAS Suad DAVAZ N.MENEMENCIOGLU Asim GNDZ N.SADAK Maxime LITVINOFF Dr.I.V.SOUBBOTITCH. EK I. 1. Isbu Szlesmenin 2. maddesi uyarinca alinabilecek olan vergiler ve harlar asagidaki izelgede gsterilenler olacaktir. Trk Hkmetinin bu vergilerde ve harlarda kabul edebilecegi indirimler, bayrak ayirimi gzetilmeksizin uygulanacaktir. Ktge yazili darasiz tonajin Yapilan hizmetin niteligi (jauge nette, net register tonnage) herbir tonu zerinden alinacak vergi ya da harlar tutari Altin-Frank(1) a)Saglik denetimi ............... 0.075 b)Fenerler, isikli samadiralar ve geit samandiralari, ya da baska samandiralar: 800 tona kadar ................... 0.42 800 tonun stnde ............. 0.21 c)Kurtarma hizmeti: Kurtarma sandallarini, palamar tasiyan fze istasyonlarini, sis ddklerini, radyofarlari ve b) paragrafina girmeyen isikli samandiralarla, ayni trden baska dsemeleri (tesisleri) kapsamak zere ... 0.10

2. Isbu Ek'in, 1. paragrafina ekli izelgede belirtilen vergiler ve harlar, Bogazlar'dan bir gidis-dns geisine uygulanacaktir (baska bir deyimle, Ege Denizi'nden Karadeniz'e bir geis ve Ege Denizi'ne dogru dns yolculugu ya da Karadeniz'den Ege Denizi'ne Bogazlar'dan bir geis, bunun ardindan da Karadeniz'e dns); bununla birlikte, bir ticaret gemisi, gidis yolculugu iin Bogazlar'a girdigi tarihten baslayarak alti aydan ok bir sre sonra, duruma gre, Ege Denizi'ne ya da Karadeniz'e dnmek zere Bogazlar'dan yeniden geerse, bu gemi, bayrak ayirimi yapilmaksizin, bu vergileri ve harlari ikinci kez demekle ykml tutulabilecektir. 3. Bir ticaret gemisi, gidis geisinde, dnmeyecegini bildirirse, isbu Ek'in birinci paragrafinin b) ve c) fikralarinda ngrlen vergiler ve harlar bakimindan yalniz tarifenin yarisini demesi gerekecektir. 4. Isbu Ek'in birinci paragrafina ekli izelgede tanimlanan ve sz konusu hizmetlerin gerektirdigi giderlerin karsilanmasina ve yedek ake ya da asiri olmayan bir dner sermaye fonu elde etmek iin gerekli miktardan yksek olmayacak olan vergiler ve harlar, ancak isbu Szlesmenin 29. maddesi hkmleri uygulanarak arttirilabilecek ya da tamamlanabilecektir. Bunlar altin-Frank ya da deme tarihindeki kambio degerine gre Trk parasi olarak denecektir. 5. Ticaret gemileri, kilavuzluk ve yedekilik (rmorkrclk) gibi istege bagli hizmetler karsiligi vergileri ve harlari, byle bir hizmet, sz konusu geminin acentasinin ya da kaptaninin istemesi zerine, Trk makamlarinca geregi gibi yerine getirilmisse, demek zorunda tutulabileceklerdir. Trk Hkmeti, istege bagli bu hizmetler iin alinacak vergilerin ve harlarin tarifesini vakit vakit yayinlayacaktir. 6. Bu tarifeler, sz konusu hizmetler 5. maddenin uygulanmasiyla zorunlu kilindigi durumlarda arttirilmayacaktir. EK II (1) A.STANDARD SUTASIRIMI (MAIMAHREC) (2) 1. Bir su st gemisinin standard sutasirimi [maimahreci], btn gemi adamlariyla, makineleri ve kazanlariyla, denize ailmaga hazir olan ve -makinelerinin ve kazanlarinin beslenmesine zg yakitla yedek yakit disinda- btn silahlarini ve her trl cephanesini, dsemelerini [tesisatini], donatimini, gemi adamlarinin komanyasini, tatli suyunu, esitli yiyeceklerini ve savas sirasinda tasiyacagi her esit ara ve gerelerini ve yedek paralarini bulunduran, yapimi tamamlanmis bir gemidinin sutasirimidir. 2. Bir denizaltinin standard sutasirimi, btn gemi adamlariyla, yrtc makineleriyle, denize ailmaga hazir olan ve -yakiti, yaglama yagi, tatli suyu ve her esit balast suyu disinda- btn silahlarini, her trl cephanesini, dsemelerini [tesisatini], donatimini, gemi adamlarinin komanyasini ve savas sirasinda tasiyacagi esitli ara ve gereleri ve her esit yedek paralarini tasiyan (dalma sarnilarinin suyu disinda) yapimi tamamlanmis geminin su stndeki sutasirimidir. 3. "Ton" (tonne) szcg, "metrik ton" (tonnes metriques) teriminde kullanilisi disinda, 1.016 kilogramlik (2.240 litrelik) bir ton anlamina gelmektedir.

B.SINIFLAR 1. Hattiharp gemileri(3), asagidaki iki alt-siniftan birine giren su st savas gemileridir: a)Uak-gemileri, yardimci gemiler ya da b) alt-sinifina giren hattiharp gemileri disinda, standard sutasirimi [maimahreci] 10.000 tonun (10.160 metrik tonun) stnde olan ya da 203 milimetre (8 pus) apindan byk apli bir top tasiyan, su st gemileri; b)Uak-gemileri disinda, standard sutasirimi [maimahreci] 8.000 tonun (8.128 metrik tonun) stnde olmayan ve 203 milimetre (8 pus) apindan byk apli bir top tasiyan su st savas gemileri. 2. Uak-gemileri(1), sutasirimi [maimahreci] ne olursa olsun, baslica uak tasimak ve bu uaklari denizde harekete getirmek iin yapilmis ya da buna gre dzenlenmis su st savas gemileridir. Bir savas gemisi baslica uak tasimak ve bunlari denizde harekete getirmek iin yapilmamissa ya da buna gre dzenlenmemisse, bu gemiye bir inme ya da havalanma gvertesinin konulmasi, bu geminin, uak-gemisi sinifina sokulmasi sonucunu vermez. Uak-gemileri sinifi iki alt-sinifa ayrilir; sylece: a)Uaklarin havalanabilecekleri ya da konabilecekleri bir gverte ile donatilmis olan gemiler; b)Yukarida a)paragrafinda tanimlanan bir gverteyle donatilmamis olan gemiler. 3. Hafif su st gemileri(2), uak-gemileri, kk savas gemileri ya da yardimci gemiler disinda, standard sutasirimi [maimahreci] 10.000 tonu (10.160 metrik tonu) gememek zere 100 tonun (102 metrik tonun) stnde olan ve 203 milimetre (8 pus) apindan byk apli top tasimayan su st savas gemileridir. Hafif su st savas gemileri alti-sinifa ayrilir; sylece: a)155 milimetre (6.1 pus) apindan byk apli bir top tasiyan gemiler; b)155 milimetre (6.1 pus) apinda byk apli top tasimayan ve standard sutasirimi [maimahreci] 3.000 tonun (3.048 metrik tonun) stnde olan gemiler; c)155 milimetre (6.1 pus) apindan byk apli top tasimayan ve standard sutasirimi [maimahreci] 3.000 tonun (3.048 metrik tonun) stnde olmayan gemiler. 4. Denizaltilar (3), denizin yzeyi altinda gidip-gelmek zere yapilmis btn gemilerdir. 5. Kk savas gemileri (4), yardimci gemiler disinda, standard sutasirimi [maimahreci] 2.000 tonu (2.023 metrik tonu) gememek zere, 100 tondan (102 metrik tondan) byk olan, ancak asagidaki niteliklerden hibirini kendilerinde bulundurmayan su st savas gemilerdir:

a)155 milimetre (6.1 pus) apinda byk apli bir topla donatilmis olmak; b)Torpil atmak iin yapilmis ya da donatilmis bulunmak; c)20 milden ok hiz saglamak zere yapilmis olmak; 6. Yardimci gemiler(1), askeri donanmaya bagli olup, standard sutasirimi [maimahreci] 100 tondan (102 metrik tondan) byk olan, olaganlikla donanma hizmetinden ya da asker tasima ya da savasan gemilerin kullanildiklari hizmetten baska herhangi bir hizmette kullanilan, savasan gemi olmak zere yapilmamis olan ve asagidaki niteliklerden hibirini kendinde bulundurmayan su st gemileridir; a)155 milimetre (6.1 pus) apindan byk apli bir topla donatilmis olmak; b)76 milimetreden (3 pustan) byk apta sekiz toptan ok topla donatilmis olmak; c)Torpil atmak zere yapilmis ya da donatilmis olmak; d)Zirhli kaplamalarla korunmak zere yapilmis olmak; e)28 mili asan bir hiza erismek zere yapilmis olmak; f)Uaklari denizde harekete geirmek zere zellikle yapilmis ya da dzenlenmis olmak; g)Uak firlatmak iin, ikiden ok arala donatilmis bulunmak. C.YAsINI DOLDURMUs GEMILER Asagidaki siniflara ve alt-siniflara giren gemiler, yapimlarindan baslayarak, asagida sayilari gsterilen yillar geince, "yasini doldurmus"(2) sayilacaklardir: a)Bir hattiharp gemisi iin .......... 26 yil; b)Bir uak-gemisi iin................. 20 yil; c)a) ve b) alt-siniflarindan bir hafif su st gemisi iin: (i)1 Ocak 1920 den nce kizaga konulmussa 16 yil (ii)31 Aralik 1919 dan sonra kizaga konulmussa....................................... 20 yil d)c) alt-sinifindan bir hafif su st gemisi iin .................................... 16 yil

e)Bir denizalti iin ...................... 13 yil EK III. Japon donanmasinin asagida belirtilen, yasini doldurmus okul gemisinden ikisinin Bogazlar'daki limanlari birlikte ziyaretine izin verilmesi kararlastirilmistir. Bu iki geminin toplam tonaji, bu durumda, 15.000 tona esdegerde sayilacaktir. Asama 20-X-1896 18-III-1899 9.240 IVx200mm XIIx150mm Yakumo 1-XI-1898 20-VI-1900 9.010 IVx200mm XIIx150mm Iwate 11-X-1898 18-III-1901 9.180 IVx200mm XIVx150mm. EK IV. 1. Isbu Szlesmenin 18. maddesine ngrlen, Karadeniz kiyidasi Devletlere bagli donanmalarin toplam tonaji hesabina katilacak gemilerin siniflari ve alt-siniflari sunlardir: Hattiharp gemileri: Alt-sinif a); Alt-sinif b); Uak-gemileri: Alt-sinif a); Alt-sinif b); Hafif su st gemileri: Alt-sinif a); Alt-sinif b); Alt-sinif c); Denizaltilar: Isbu Szlesmenin II sayili Ek'indeki tanimlamalara gre.

Tonaj toplaminin hesaplanmasinda gz nnde tutulmasi gereken sutasirimi [maimahre], III sayili Ek'de tanimlanan standard sutasirimidir. Sz edilen Ek'te tanimlanmis olduklari biimde, ancak "yasini doldurmus" olmayan gemiler gz nnde tutulacaktir. 2. 18. maddenin b) fikrasinda ngrlen bildirinin ayrica isbu Ek'in birinci paragrafinda belirtilen siniflarla alt-siniflardaki gemilerin tonaj toplamini kapsamasi gerekir. PROTOKOL Bugnk tarihli szlesmeyi imza ettikleri sirada, asagida imzalari bulunan Tamyetkili Temsilciler, herbiri kendi hkmetlerini baglamak zere, asagidaki hkmleri kabul ettiklerini bildirirler: 1. Trkiye, isbu Szlesmenin Baslangi (Prambule) kesiminde tanimlandigi biimde Bogazlar blgesini hemen yeniden askerlestirebilecektir. 2. Trk Hkmeti, 15 Agustos 1936 tarihinden baslayarak isbu Szlesmede belirlenen rejimi geici olarak uygulayacaktir. 3. Isbu Protokol bugnk tarihten baslayarak geerli olacaktir. MONTREUX'de, yirmi Temmuz bin dokuz yz otuz alti tarihinde dzenlenmistir. N.B.NICOLAEV Pierre NEICOV J.PAUL-BONCOUR H.PONSOT STANLEY S.M.BRUCE N.POLITIS Raoul BIBICA-ROSETTI N.SATO (ad referendum) Massa-aki HOTTA (ad referendum) N.TITULESCO Cons.CONTZESCO V.V.PELLA

Dr.R.ARAS Suad DAVAZ N.MENEMENCIOGLU Asim GNDZ N.SADAK Maxime LITVINOFF Dr.I.V.SOUBBOTITCH DIPNOTLAR 1. Lozan Baris Andlasmasinin 23. maddesi syledir: "Bagitli Yksek Taraflar, Bogazlar rejimine iliskin bugnk tarihli yapilmis olan Szlesmede ngrldg zere, anakkale Bogazi'nda, Marmara Denizi'nde ve Karadeniz Bogazi'nda, denizden ve havadan, baris zamaninda oldugu gibi savas zamaninda da, geis ve gidis-gelis (ulasim) serbestligi ilkesini kabul ve ilan etmekte grs birligine varmislardir. Bu szlesme, Yksek Taraflar bakimindan, sanki bu Andlasmanin iindeymis gibi, ayni g ve degerde olacaktir." Lozan Baris Konferansi, TutanaklarBelgeler (eviren Seha L.MERAY), Takim II, cilt 2, Ankara, 1973, s.8 2. Bogazlar Rejimine Iliskin Lozan Szlesmesi iin bakiniz: Lozan Baris Konferansi, Tutanaklar-Belgeler (eviren Seha L.MERAY), Takim II, cilt 2, Ankara, 9973, ss.5464. 1. Fransizca metinde "batiments de ligne", Ingilizce metinde "Capital Ships", 1936 Trke evirisinde "hattiharp gemileri". (evirenler) 2. Fransizca metinde "torpilleurs", Ingilizce metinde "destroyers", 1936 Trke evirisinde "torpido". (evirenler) 1. Fransizca metinde "aronefs", Ingilizce metinde "aircrafts", 1936 Trke evirisinde "hava sefineleri". (evirenler) 2. Fransizca metinde "avarie", Ingilizce metinde "damage", 1936 Trke evirisinde "hasar". (evirenler) 3. Fransizca metinde "fortune de mer", Ingilizce metinde "peril of the sea" 1936 Trke evirisinde "deniz arizasi". (evirenler) 1. Fransizca ve Ingilizce metinlerde "capture", 1936 Trke evirisinde "zapt ve msadera". (evirenler) 2. Fransizca metinde "droit de visite", Ingilizce metinde "right of visit and search", 1936 Trke evirisinde "muayene hakki". (evirenler)

1. Fransizca metinde "Aronefs", Ingilizce metinde "Aircrafts", 1936 Trke evirisinde "Hava sefineleri". (evirenler) 1. simdiki durumda, 100 kurus, yaklasik olarak 2 altin-Frans 20 santim degerindedir. -------------------------------------------------------------------------------1. Isbu Ek'in metinleri, 25 Mart 1936 tarihli Londra Deniz Kuvvetleri Andlasmasindan alinmistir. 2. Fransizca metinde "dplacement-type", Ingilizce metinde "standard displacement", 1936 Trke evirisinde "maimahre esasi". (evirenler) 3. Fransizca metinde "Batiments de ligne", Ingilizce metinde "Capital Ships", 1936 Trke evirisinde "Hattiharp gemileri". (evirenler) -------------------------------------------------------------------------------1. Fransizca metinde "batiments porte-aronefs", Ingilizce metinde "Aircraft-Carriers", 1936 Trke evirisinde "Tayyare ana gemileri". (evirenler) 2. Fransizca metinde "batiments lgers de surface", Ingilizce metinde "Light Surface Vessels", 1936 Trke evirisinde "hafif su st gemileri". (evirenler). 3. Fransizca metinde "sous-marins", Ingilizce metinde "Submarines", 1936 Trke evirisinde "denizalti gemileri". (evirenler) 4. Fransizca metinde "petis navires de combat", Ingilizce metinde "Minor War Vessels", 1936 Trke evirisinde "kk muharebe gemileri". (evirenler) -------------------------------------------------------------------------------1. Fransizca metinde "batiments auxilliaires", Ingilizce metinde "Auxilary Vessels", 1936 Trke evirisinde "Muavin gemiler". (evirenler) 2. Fransizca metinde "hors d'age", Ingilizce metinde "over-age" 1936 Trke evirisinde "yasini doldurmus". (evirenler) DILER WEB