T.C.

ERC YES N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS

KIREH R YRES ABDALLARININ D N NANLARI ZER NE B R ARATIRMA

Tezi Hazrlayan Saim AYATA

Tezi Yneten Prof. Dr. Harun GNGR

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal Doktora Tezi

Temmuz 2006 KAYSER

TEEKKR Tez konusunun seiminden itibaren aratrmann btn aamalarnda bilgilerinden yararlandm, tez yazm srecinde tevik, tavsiye ve yorumlarndan istifade ettiim danman hocam Prof. Dr. Harun GNGRe ve Prof. Dr. Mustafa NALa, sonsuz teekkrlerimi sunarm. Veri toplama aamasndaki katklarndan dolay Mehmet Kasm AYATAya ve Salih DURKUTa ve yazm aamasndaki yardmlarndan dolay Necati KAYAALTIya teekkr bor bilirim. Tez almas sresince olumlu ynlendirmeleriyle katkda bulunan Prof. Dr. Sebahattin SAMUR ve Prof. Dr. smail GRKEMe mteekkirim. Aratrma sahamzda bilgi toplama srecinde yardmlarn bizden esirgemeyen bata Abidin Ertem olmak zere T.C. Kltr Bakanl Krehir Abdallar Mzik Topluluu, iekda Abdalar Kltr ve Gzel Sanatlar Dernei yeleri ve bakan Mehmet AKIRa, Kaman lesi ustalarndan Haydar AKYOL olmak zere Sarua Mahallesi sakinlerine, Krtllar (Abdallar) Kynden Haydar SEL, Mehmet TEK N, Hac Haydar BAKIRCI ve tm ky halkna, Yamurlu Bykoba Kynden Azk ve Akdeniz aileleri, btn ky halkna, Mucur lesinden German, Bilen, Karaca ailelerine, Krehir Merkez Baba Mahallesi sakinlerine gstermi olduklar yakn ilgi ve misafirperverlikten dolay teekkr ederim.

KIREH R YRES ABDALLARININ D N NANLARI ZER NE B R ARATIRMA Saim AYATA ZET Aratrmamzda verilerin tesbiti aamasnda katlma, gzlem, anket ve mlakat yntemleri uygulanmtr. Bir alan aratrmas olan aratrmamzn konusunu Krehir il snrlar iinde yaayan Abdallarn din inan ve uygulamalarnn Dinler Tarihi asndan incelenmesi oluturmaktadr. Her ne kadar yaayan inanlarn incelenmesi konu edinilmise de etnolojik yapnn, inan boyutunun tarih srecindeki dayanaklar da mmkn olduunca gn na karlmaya allmtr. Aratrmamzn amac, Krehir yresinde yaayan Abdallarn din inan ve uygulamalarn tespit etmek; inan ve uygulamalarn karlatrmal bir metotla inceleyerek din fenomenleri derinlemesine anlamaya almak, yorumlamak, Dinler Tarihi Metodolojisine gre tespit edilen din fenomenlerin stlendikleri fonksiyonlarn, tarih yntem yardmyla ortaya koymaktr. Trkmenlerin torunlar olan, kendilerini Trkmen Abdallar olarak ifade eden, bu ynleriyle yredeki Abdallar denilen dier gruptan (Krt Abdallar) farkllaan Abdallar (Ustalar) kapal toplum zelliini koruyan bir topluluktur. nan sistemleri senkretik diyebileceimiz bir zellik tamakta olup, inanlarnn sistemlemedii grlmekte, farkllk ve elikiler gzlenmektedir. Abdallarn inan ve uygulamalarnn ekillenmesinde geleneksel Trk dini ve Sami dinlerinin etkin olduklar grlr. Abdallarn din inan ve uygulamalarn ayr bir din ve mezhep olarak gremeyiz. Peygamberlik konusunda tam bir netlik olmasa da Kuranla ilgili farkl grler bildirilse de kimlik olarak kendilerini Mslman olarak tanmlamaktadrlar. Abdal inan ve

uygulamalarn, halk Mslmanlnda, ky dindarlnda (ky Bektailii) baka bir ifade ile kendini Hz. Aliye yakn hisseden topluluklarda grmek mmkndr. Anahtar szckler: Abdallar, Krehir Abdallar, Ustalar, Alev-Bektailik, Cem

A STUDY OF BELIEFS AND PRACTICES OF THE ABDALS OF KIRSEHIR Saim AYATA ABSTRACT In the stage of setting the data, participation, observation, survey and interview methods have been applied. The subject of our area research is to investigate the religious belief and applications of Abdals, who have been living in the boarders of Krehir, in the respect of religions history. However the peoples believes is the subject of the research, the ethnologic structure, the belief dimensions in the progression of history has also been tried to bring to light. The aim of our research is to determine the religious belief and application of Abdals, to observe their believes and applications with a comparative method in order to understand and interpret their religious phenomenon deeply and to bring up the functions of the religious phenomenon with the help of historical method according to the methodology of religious history. The grandchildren of Turkomen, identify themselves as Turkomen Abdals and are different from the Abdals in the area which are from the other group (Kurdish Abdals) and the Abdals (masters) preserve their close public feature. Their belief system has, which we can call, a mixed feature, the belief hasnt systemized. There are difference and contradictions. The shaping of the belief and application of Abdals, the Turkish language and Sami religions were effective. We cannot think the religious belief and applications of Abdals as a separate religion and denomination. However there is no clearness in their prophet and they have different opinions about Koran, they define themselves as Muslims in the identity. The belief and application of Abdals can be defined as public Muslim, village religion, that is, they feel themselves close to Caliph Ali. As a result, with the Alaouites and Sunnis Turkish people share the same culture.

Key words: Abdals, Krehir, Masters, Alevi-Bektailik, Cem

 NDEK LER TEEKKR ................................................................................................................................ I ZET..........................................................................................................................................II ABSTRACT ............................................................................................................................. III NDEK LER......................................................................................................................... IV G R ......................................................................................................................................... 1 A. TEZ N ADI ........................................................................................................................... 1 B. KONUSU............................................................................................................................... 1 C. PROBLEM N NEM .......................................................................................................... 1 D. AMA ................................................................................................................................... 2 E. ARATIRMANIN NEM ................................................................................................... 3 F. SINIRLILIKLAR:.................................................................................................................. 4 G. YNTEM.............................................................................................................................. 5 H. TAR H SRETE ABDALLAR........................................................................................ 6 1. Abdal Szcnn Etnolojik Anlamda Kullanm............................................................. 6 2. Abdal Szcnn Tasavvuf Anlamda Kullanm ......................................................... 11 3. Abdallara ingene Denilmesi .......................................................................................... 27 B R NC BLM ABDALLARIN CORAF DAILIMLARI A. ABDALLARIN ANADOLUDAK CORAF DAILIMLARI..................................... 35 B. KIREH R YRES ABDALLARI ................................................................................... 45 1. Yerleim Birimleri............................................................................................................ 45 2. Nfus ................................................................................................................................ 45 3. Eitim Durumlar ............................................................................................................. 46

V 4. Abdallarn cra Ettikleri Meslekler .................................................................................. 47 5. Abdallarda Dil .................................................................................................................. 48 6. Ekonomik Durumlar........................................................................................................ 53 7. Abdalarda Aile Yaps ve Ahlak Deerler ...................................................................... 54 C. ABDALLARLA LG L ATASZLER ............................................................................ 56 K NC BLM KIREH R YRES ABDALLARININ NAN S STEM A) TANRI TASAVVURU....................................................................................................... 59 1) Allah nanc...................................................................................................................... 59 2. Muhammed nanc............................................................................................................ 61 3. Ali nanc.......................................................................................................................... 61 4. Allah-Muhammed-Ali lemesi...................................................................................... 63 B. EHL- BEYT SEVG S ....................................................................................................... 67 C. TEVELLA TEBERRA ...................................................................................................... 68 D. ON K MAM NANCI ..................................................................................................... 70 E. MEHD NANCI ................................................................................................................. 72 F. AH RET NANCI ................................................................................................................ 73 G. TENASH NANCI ........................................................................................................... 74 NC BLM KIREH R ABDALLARINDA BADETLER A. CEM TREN (AY N )...................................................................................................... 76 1. nan Olarak Cem Treninin Dayana............................................................................ 76 2. Cem Trenlerindeki Grevliler ........................................................................................ 78 3. Cem Treninin eitleri ................................................................................................... 80 a. krar Verme Cemi......................................................................................................... 81 b. Musahiplik.................................................................................................................... 81

VI c. Grg Cemi .................................................................................................................. 82 4. Abdal Musa Kurban ........................................................................................................ 82 5. Kerbela (Muharrem) Treni ............................................................................................. 87 6. Koldan Kopan Erkn....................................................................................................... 88 7. Dardan ndirme Erkn..................................................................................................... 88 8. Ba Okutma Erkan .......................................................................................................... 89 9. Perembelik ...................................................................................................................... 89 B. KURBAN ............................................................................................................................ 90 1. Sunu ekli Bakmndan Kurban ..................................................................................... 91 a. Kanl Kurban ................................................................................................................ 91 b. Kansz Kurban.............................................................................................................. 92 2. Sunulduu Varlklar Bakmndan Kurban........................................................................ 92 a. Tanrya Sunu.............................................................................................................. 92 b. Atalara Sunu ............................................................................................................... 92 c. Ruhlara Sunu............................................................................................................... 93 3. Kurban Edilen Varlklar ................................................................................................... 93 C. NAMAZ............................................................................................................................... 93 D. HAC..................................................................................................................................... 95 E. ZEKAT VE F TRE.............................................................................................................. 96 F. ORU................................................................................................................................... 97 G. AURE................................................................................................................................ 98 DRDNC BLM G R / GE R TELLER A. DOUM............................................................................................................................ 100 1. ocuu Olmayan Kadnlarn ocuk Sahibi Olma Giriimleri....................................... 100 a. Muska ......................................................................................................................... 100

VII b. Dede veya Hocaya Okunma ....................................................................................... 100 c. Ziyaret......................................................................................................................... 101 2. ocuu Yaamayan Kadnlarn Yapt Uygulamalar................................................... 101 a. Doumla lgili Uygulamalar....................................................................................... 101 b. Kutsal Mekan Uygulamalar ...................................................................................... 101 c. ocua Verilen simle lgili Uygulamalar ................................................................. 101 3. Al Bast nanc................................................................................................................ 102 a. Al Basmas Olay........................................................................................................ 102 b. Al Bastdan Korunma Yntemleri.............................................................................. 102 4. Krkn karlmas.......................................................................................................... 103 5. Ad Koyma ...................................................................................................................... 103 6. Kstek Kesme ................................................................................................................ 104 7. Di Hedii ...................................................................................................................... 104 B. SNNET ........................................................................................................................... 104 1. Snnet Olmann Amac .................................................................................................. 104 2. Snnet ocuunun Ya ................................................................................................. 104 3. Snnet Mevsimi.............................................................................................................. 105 4. Snnet Dn ............................................................................................................... 105 5. Kirvelik........................................................................................................................... 106 C. EVLENME ........................................................................................................................ 107 1. Evlenmesi Yasaklananlar ............................................................................................... 107 2. Kz steme, Nian ........................................................................................................... 108 3. Dn ............................................................................................................................. 109 4. Nikah .............................................................................................................................. 111 5. Boanma ......................................................................................................................... 111 D. LM ............................................................................................................................... 112

VIII 1. lm Habercisi nanlar................................................................................................ 112 2. lmden Korunma nan ve Uygulamalar .................................................................. 112 3. lnn Defne Hazrlanmas ve Defin ............................................................................ 113 BE NC BLM TAB ATLA LG L NANILAR A. YAMUR DUASI ............................................................................................................ 116 B. AALA LG L NANILAR ....................................................................................... 116 C. HAYVANLARLA LG L NANILAR ......................................................................... 117 D. SU LE LG L NANILAR ........................................................................................... 120 E. ATE LE LG L NANILAR ....................................................................................... 121 F. NAZAR NANCI............................................................................................................... 121 G. GECE NANCI.................................................................................................................. 122 H. Z YARET YERLER ........................................................................................................ 123 SONU .................................................................................................................................. 126 KAYNAKA ......................................................................................................................... 132 A. KAYNAK ESERLER ....................................................................................................... 132 B. KAYNAK K LER.......................................................................................................... 134 TER MLER SZL ........................................................................................................ 137 RES MLER ............................................................................................................................ 139 Resim 1: Abdallarn mesleklerini dokuz davul, dokuz zurna ile icra etmeleri ...................... 140 Resim 2: Abdallar kahvesinde i bekleyen ustalar................................................................. 140 Resim 3: Cemde dedenin tarikat abdesti almas..................................................................... 141 Resim 4: Cemde kurbann dualan....................................................................................... 141 Resim 5: Sprgeci ve gzcnn grevlerini yapmalar ....................................................... 142 Resim 6: Dedenin kurban kesecek ba dualamas ............................................................. 142 Resim 7: Dedenin delil (era) uyandrmas.......................................................................... 143

IX Resim 8: Semazenlerin cemde pir adna Dedeyi selamlamalar ........................................... 143 Resim 9: i lokmaya konulan tuz ve suyun Dede tarafndan dualan............................... 144 Resim 10: Problemlerin Dede tarafndan zmlenmesi....................................................... 144 Resim 11: Piirilen kurban etinin Ana tarafndan Dedeye sunuluu .................................... 145 Resim 12: Saka suyunun serpilerek Cem Birleme yapl................................................. 145 Resim 13: Krtllar Ky Camisinin iten grn ............................................................ 146 Resim 15: Sanc ve ar ubuu ve Mehmet akrn Elvan elebi Trbesinde Sanc Tahtas ile tedavi amal uygulamas ............................................................................................ 146 Resim 16: Elvan elebi Trbesinde dilek iin kullanlan sehpa .......................................... 147 Resim 17: Hac Bekta- Veli bst kaidesine dilek ta yaptrlmas................................... 147 Resim 18: Hacbektata gnahtan arnmak iin delikten geme .......................................... 148 Resim 19: Hacbektata Ar Kayasndan geme................................................................ 148 Resim 20: Hac Bekta- Velinin ayak izlerine niyaz ........................................................... 149 Resim 21: Dualarn yapld Y. Bykobadaki ehitler Tepesi (Yedi Kardeler Mezarl, Dede Mezarl)................................................................................................................ 149 Resim 22: Abdallarda Usta-rak ilikisini gsteren Muharrem ve Neet Erta Heykeli ..... 150 Resim 23: Krtllar Ky ve Kelismailua Ky ................................................................ 150 Resim 24: Soldan saa Aratrmac Saim Ayata, Hac Haydar ve Gldane Bakrc, Krtllar Ky'nde Neet Erta'n doduu evin nnde................................................................ 151 ANKET SORULARI ............................................................................................................. 152 ZGEM ........................................................................................................................... 163

GR A. TEZ N ADI Krehir Yresi Abdallarnn Din nanlar zerine Bir Aratrma B. KONUSU Bir alan aratrmas olan almann konusunu, teorik dzeyde Abdallarn tarihsel geliiminin incelenmesi oluturmaktadr. Uygulama blmnde ise Krehir il snrlar iinde yer alan Abdallarn din inan ve uygulamalarnn Dinler Tarihi asndan incelenmesi tekil etmektedir. C. PROBLEM N NEM Aratrma iin konu olarak seilen Abdallar, Trk Alevlii ve Bektailii iinde yer almaktadr. Trk Alevlii ve Bektailiinin geni kapsaml olmas nedeniyle, aratrmann daha yararl hle getirilmesi amacyla, spesifik halde ele alnarak Krehir yresi Abdallarnn din inanlarnn aratrlmas ve deerlendirilmesi, Trk Alev-Bektailii iindeki yerinin ve neminin Dinler Tarihi asndan incelenip ortaya konmas problemi zerinde durulmas dnlmtr. simleri nedeniyle Ouz Boylarnn kollarndan biriyle ilikilendirilmelerinden balayan Eftalitlerle (Akhunlar) balant kurulan, Anadoluda deiik isimler altnda grlen Abdallar, inanlar bakmndan ou zaman heterodoks unsurlar olarak tanmlanmlardr.1 XIX. yzyla kadar ciddi bir aratrma yaplmayan bu topluluk XX. yzyln ilk eyreinden itibaren aratrlmaya tbi tutulmu ve etnik bakmdan Trk olduklar ynnde deliller ortaya konmutur.2 Kapal toplum zellii tayan Abdallarn ritellerini gizli yapmalarndan dolay iinde bulunduklar toplum tarafndan inanlar bakmndan pek anlalamamlardr. Bundan dolay kendilerine ingene, srek, eleki, bohac, snneti, eskici, sepeti gibi isimler taklmtr. Meslekleriyle ilgili olarak verilen bu isimler inanlar hakknda bir fikir vermemekte olup, ingenelerle kartrlmalarna yol amtr. Tarih boyunca deiik corafyalarda yaayan Trkler Gktanr Dini, Budizm, Maniheizm, Yahudilik, Hristiyanlk ve slm gibi birok dine inanmlardr. X. yzylda slmiyetle

1 2

nver Gnay; Harun Gngr; Trklerin Din Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997, s. 296. M. Fuad Kprl; Abdal, Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 395-398.

2 tanan Trkler XIII. yzylda Orta Asyadan youn bir ekilde Anadoluya g ederek Balkanlara kadar yaylmlardr.3 Orta Asyadan Balkanlara kadar uzanan coraf alanda karlatklar kltr evreleriyle etkileimde bulunmulardr. slmn yaylmasnda byk pay olan gezginci dervilerden Hac Bekta Veli ve Balm Sultan Anadoluda Bektailiin kurucusu olarak kabul edilmilerdir. Bektailik, konar-ger kltrnn hkim olduu Abdallar arasnda slmn da krsal konar-ger kltrne zg tezahrleriyle

benimsenmitir. Bu ynyle gnmzde daha ok Bektailik hkimiyetinde bir Alevlik yaanmaktadr. Anadolu Aleviliinin douu hakknda birok gr ileri srlmektedir. Bu konuda aratrmaclarn genel kabul, Abdall da iine alan Anadolu Aleviliinin peygamberden sonraki hilafet meselesindeki tartma ve kavgalarn sonucu olarak ortaya ktdr. Alev kavramnn; Alevilikteki Ali kltnn merkez konumda olmasndan dolay ortaya kt gr Alev ve Snn ou aratrmaclar tarafndan kabul edilmi bir olgudur. Oysa sz edilen bu mcadelelerin iiliin douunu hazrlayan olgular olduu aktr. Gnmzde bir ksm aratrmac, Aleviliin slmla birlikte birok dinin etkilerini tayan bir din senkretizm olduu grndedir. Bu din senkretizmin unsurlarnn banda da amanizm, Budizm, Maniheizm, Zerdtlk, Orta Dou ve Mezopotamya kltrnn geldii gsterilmektedir. Bunlarn nda Abdallarn din inan ve uygulamalarn anlayarak, din inanlarnn temel ve ana unsurunu hangi din sistemin oluturduunu aa karmak gibi konular problemimizin temelini tekil etmektedir. Buna gre problemimizin bamsz deikenleri toplumsal evre, sosyo-ekonomik dzey, meslek, ya, cinsiyet, eitim dzeyi, din inanlar, gelenek ve grenekler olarak belirlenmitir. D. AMA Kltrler, kendilerini oluturan alt kltrlerden beslenirler. Trk kltr iindeki baz topluluklarda az da olsa farkllam alt kltrlere rastlamak mmkndr. Bu alt kltrlerden birini de toplumumuzun blnmez bir parasn oluturan Abdallarn inanlar meydana getirmektedir. Konu ile ilgili yeterli bir alma henz mevcut deildir. Amacmz Abdallarn din inan ve ibadet biimlerinin tannmasn salamak, bu inanlarn, ibadetlerin Dinler Tarihi asndan derinlemesine ve sistemli olarak incelenmesine yardmc olmaktr. nk dini oluturan fenomenler bir anda ortaya kmazlar, fenomeni meydana getiren bir sre sz konusudur. Bu srete din fenomenlerin kkleri ok gerilere uzand gibi ileriye ynelik

nver Gnay; Harun Gngr; Trklerin Din Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997, s. 288

3
sreklilik arzettii de bilinmektedir. Ayrca din fenomenlerin gerek anlamda saf halde bulunmasnn gl nedeniyle, din inanlarn oluumunu sosyo-kltrel, sosyo-ekonomik, toplumsal evre, iklim, corafya vb. erevede de deerlendirmemiz gerekir. Anadolu Alevilii ierisinde yer alan Abdallarn bir sosyal grup olarak dier Alev-Bekta unsurlarla benzerlik ve farkllklarn karlkl olarak aratrmak aratrmamzn amalar arasndadr. Genel olarak aratrmamzn amacn Dinler Tarihi Metotolojisine gre tespit edilen din fenomenlerin yorum ve aklamas sonucunda Abdallarn din inanlarn anlamak, onlarn hangi din sistemin devam olduunu ortaya koymak olarak belirtmek mmkndr. E. ARATIRMANIN NEM Abdallar, Anadolu Alevilii iinde yer alan dier Alevilerden farkl zelliklere sahip olan, nfus asndan az olmasna ramen tamamen Trk olan kapal bir topluluktur. Abdallarn yerleik hayata gememeleri nedeniyle nfuslar hakknda kesin veriler elde etmemiz gletirmektedir. Abdallar hakknda Batl ve yerli aratrmaclarn yapt almalarda yzeysellik gze arpmakta daha ok tahmin veriler kullanlmaktadr. Varsaymlara dayal, tartmaya ak, greceli, bilimsel metotlara oturtulmam bu almalar Abdallarn inan ve sosyal yaplarn tam olarak aklamaktan yoksundur. Anadoluda Abdallar Denizli, Dinar, Sivas, Amasya, orum, Krehir, Sinanck, Osmaniye, Merzifon, Mecitz, Havza, Konya, Karaman, Mut, Elmal skilip,

yrelerinde

yaamaktadrlar.4 Abdallarn ritel ve uygulamalar bakmndan Alevilik-Bektailik izgisinde olduklar dnlmektedir. k noktas itibariyle Seyit Gazi Yetimleri adyla anlan Abdallar Seyit Gazi Tekkesine balydlar. XV. yzyldan sonra Abdal, Ik, Torlak, Cavlak, Mevlev, Halvet, Haydar, Kalender kelimeleri birbirleri yerine kullanlmaya balamtr.5 XV. yzylda Anadoluda en fazla Abdal ismiyle anlan Ik, Torlak, Cavlak, Mevlev, Halvet, Haydar ve Kalender de denilen, serseri, bozuk inanl heterodoks dervi zmreleri drt gruba ayrlmtr. Gaziyan- Rum Ahiyan- Rum Abdaln- Rum Bacyn- Rum

4 5

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 338. nver Gnay; Harun Gngr; Trklerin Din Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997, s. 295.

4 eklinde isimlendirilen bu dervi zmreleri arasnda Abdallarn yerlerinin belirlenmesi nem arz etmektedir. Batl aratrmaclar tarafndan Anadolu Alevilii zerinde yaplan almalarn byk ounluu, onlar etnik ve din olarak Trk kltr ve kimliinden uzaklatrc, misyoner yaklaml, nyargl almalardr. Son on ylda Trkiyede Alev kkenli yazarlarn yaynlar hzl bir ekilde artmtr. Bu yaynlar genellikle Trkiye Aleviliinin geleneksel yapsn, inan ve kltrn, ritellerini anlamaktan ok, ana din ktleye tepki nitelii tamaktadr. Hatta byk ounluu bilimsel verilere dayanmayan, metotsuz, tarih saptrmalar ve yanl bilgilerle doludur. Bu bakmdan bilimsel adan geersiz tezlerle dolu olup, ideolojik nyarglara ve tamamen siyas tarihilie dayanan zellikler tamaktadr. Anadolu Alevilii gibi, uzun bir zaman ve mekn srecinin oluturduu inan sistemini, onu ortaya karan toplumsal yapy, onun tarih arka plann ve geliim srecini grmezden gelerek sadece bugnk durumunu alp incelemek veya yalnzca gemiini dikkate alp bu gn hesaba katmadan deerlendirmeye almak imknszdr. te yandan Aleviliin, tarihin belli bir dneminde, belli bir meknda bugnk ekliyle birden ortaya ktn ne srmek, en byk metot hatalarndan biridir. Buna ramen bu metot hatas yaplmakta ve sanki Anadolu Alevilii bugnk bildiimiz ekliyle tarihin bir dnemine hasredilerek meydana km gibi deerlendirilmektedir. Ayn zamanda bu konuda alma yapanlarn byk ounluu, Aleviliin inan sistemini, ritellerini ve onlar oluturan toplumsal kesimin tarihsel geliim srecinden tamamyla bamsz olarak aklamaya almaktadrlar. Fenomeni meydana getirenin sre olduunu, ayn zamanda hibir fenomeninin saf halde bulunamayacan gz nne alrsak, Alevilerin inan sistemlerinin oluumunda tarih sre, sosyo-kltrel ve sosyo-ekonomik evreler ok etkin bir yere sahiptir. Aratrmamzn konusunu tekil eden Krehir Yresi Abdallarnn Din nanlar zerine Bir Aratrma, Abdallarn, Dinler Tarihi disiplini asndan allmam olmas ve bunun yan sra ayn toplumda yaadmz bu sosyo-din gruba kar veya bu heterodoks grubun ana din ktleye kar olan nyarglarnn ortadan kaldrlmas bakmndan da nem arz etmektedir. F. SINIRLILIKLAR: Abdallarn Anadoluda deiik ad ve nvanlarla X. yzyldan beri tarihte yer aldklarn dnrsek, bunlarn bu yzyldan beri yaayp tarihe etki ettiini kabul ederiz. Bu kabul, onlarn Anadolu Seluklularnda, Osmanllarda ve gnmzdeki etkilerini bize gsterir. Dolaysyla birok isim altnda bulunan bu topluluu her ynyle ele alp her yrede

5 yaayanlar aratrmak imknlar bakmndan kolay deildir. Trkiyede geni bir alanda yerlemi olan Abdallarn tamamn incelemek zor olduundan onlarn bir blmn kapsayan ancak genel durumlar hakknda bilgi veren Krehir yresi Abdallarn aratrmamzn evrenine dhil edip konumuzu bylece snrlamay uygun bulduk. Buna gre Krehir merkezinde Baba Mahallesi bata olmak zere Kaman lesi ve Akpnar lesinin Krtllar Ky, iekda lesinin Fevziakmak Mahallesinde bulunan Abdallar incelemi bulunmaktayz. Aratrma belli bir evren zerinde ve belli bir zaman diliminde yapld iin, elde edilen sonular da bu anlamda kendi evreni iinde ve yapld zamanla snrl tutulmutur. G. YNTEM almamz Dinler Tarihi disiplinine bal olarak yaplan bir alan aratrmasdr. Bu bakmdan ncelikle alana gidilerek aadaki yntemler uygulanarak bilgiler edinilmitir. Alan aratrmalar insan topluluklarnn ve kltrlerinin yaadklar coraf alan iinde bilimsel metotlara gre incelenmesidir. Alan aratrmas metodu, aratrcnn zerinde aratrma yapaca toplum ve kiilerinin gvenini kazanmasn gerektirmektedir. Bilgi edinilen bu kiiler toplumun tm bireylerini kapsamaktadr. Biz bu aratrmada Abdal kltrn temsil eden, genellikle geimlerini algclkla salayan6, Krehir yresinde kendilerine usta denilen kiilerle grmeler yoluyla bilgi edindik. Bilgi edinirken gven salamak bakmndan Alev-Bekta-Abdal yaantsndan elde ettiimiz tecrbelerden yararlanlmtr. Alan aratrmas bir aratrma metodu olarak katlma, anket, grme, gzlem ve mlakat gibi derinlemesine bir yaklam gerektirmektedir. Abdal topluluu dn, snnet, lm, ziyaret, cem trenleri uygulamalaryla gzlemlenmitir. Anket sorular bireylere dorudan ynetilmi; mlakatlarda ise konular arasna uygun sorular sorularak bilgi edinme yntemine gidilmitir. Bir yerleim yerinde elde edilen bilgiler teste tbi tutularak, baka yerden elde edilenlerle ayn olup olmad ortaya konmutur. Aratrmalarmzda elde ettiimiz bilgi ve bulgular fenomenolojik metotla incelenmitir. Fenomenlerin zn anlamak iin paranteze alma ve sezgisel teknikler uygulanmtr.7 Dinler Tarihi aratrmalar objektif yaklam gerektirdiinden ve inanlarda doru-yanl yaklamn reddettiinden bu yarglardan uzak durulmutur.

6 7

M. akir lktar; Abdallar, Trk Kltr dergisi, Say 64, Ankara 1968, s. 252. Fenomenolojik metot iin baknz: Mustafa NAL; Din Fenomenolojisi-Tarihe Yntem ve Uygulama, Geit Yaynlar, Kayseri 1999, s. 149-160.

6 H. TAR H SRETE ABDALLAR Abdallar hakknda yaptmz aratrma ve incelemeler bu szcn zaman iinde deiik anlamlar yklendiini ortaya karmtr. Tarihte ilk kez Akhunlar iin kullanlan Abdal szc tasavvuf anlamyla da renklilik kazanmtr. Aratrmamzn bu blmnde Abdal szcnn kullanm ekilleri hakknda bilgi vereceiz. 1. Abdal Szcnn Etnolojik Anlamda Kullanm Abdal szc tarihte ilk kez M. IV. asrda Akhunlar iin kullanlmtr. Hint kaynaklarnda Akhun, Huna, Eftalid, Abdal, in kaynaklarnda Yetha, Bizans kaynaklarnda Ephtalit, Abdal, Neftalit, Ermeni kaynaklarnda Hepital, Sanskrite kaynaklarda Huna, Sasanilerle sk temas olan slm kaynaklarnda ise Heytla, Hebtla olarak geer. Sryani kaynaklarnda Eftalit ve Abdal olarak karmza kmaktadr.8 Zeki Velidi Togan da Usunlar dousunda, Dou Tiyenanda Abdal yahut Heptal=Eftalit denilen bir kavim yaamtr ki, Karluk ve Kencine Trklerinin ecdad saylyorlar demektedir.9 Bunlardan baka in kaynaklarnda isimlerinin Hua olduu; Heptallarn Milad 425 yllarnda kuvvet kazanarak Bat Trkistan ve Amuderyay geerek Yu-e-ilerin bir kolu olan Kuanlarn memleketini ele geirerek 427de Sasani- ran hkmdar Behram ile savatklar hatta 465 Sasani Feyruzun bu Abdallarn (Heptal, Eftalit) yardmyla ran tahtna kt belirtilmektedir. Hintlilerle savaarak Pencab ele geirip Varvalizi bakent yapan bylece Usunlular lkesinde siyas otoriteyi salam olan Abdallarn (Eftalit) hkimiyetleri Hindistan hududundan, douda Khoten, Kuzeyde Cungarya snrlarna kadar uzamtr. Kuanlarn Dou Trkistan tarafndan Kuzey Hindistana geenleri karmlardr.10 Z. V. Togan, Harzemahlar slalesinin slmiyetten nceki zamanlarda hkm sren Abdal (Eftalit)lar neslinden olduunu fakat kendilerini ran addettiklerini belirtmektedir.11 554-555 tarihlerinde yazlm olan Zacharias Rhetorun tarihinde kuzeyde oturan barbarlar (yabanclar) saylrken, Khulas, Abdal, Eftalit (Akhun) kayd gemektedir.12
8 9

{Akhun, Abdallar,

Heptal (Eftal oul ekliyle Eftalit)}birka asr sonra milliyetlerini kaybederek blge halkna

Enver Konuku; Kuan ve Akhunlar Tarihi, Atatrk niversitesi yaynlar, Erzurum 1973, s. 39-44. Z. Velidi Togan; Umumi Trk Tarihine Giri, st. nv. Ed. Fak. Yay. No: 1534, stanbul 1981, C. I, s. 42. 10 Z. Velidi Togan; Umumi Trk Tarihine Giri, st. nv. Ed. Fak. Yay. No: 1534, stanbul 1981, C. I, s. 46. 11 Z. Velidi Togan; Umumi Trk Tarihine Giri, st. nv. Ed. Fak. Yay. No: 1534, stanbul 1981, C. I, s. 60. Bu kavim isminin Arap kaynaklarnda B harfi Y ile yazlarak Heyfal olarak mehur olmutur. Yoksa kelimenin asl Hebtaldir. Dier yazl ekli de Yefteldir ki bugn dahi byle bilinmektedir; bunu ilk olarak F. W. K. Mler tespit etmitir. 12 Enver Konuku; Kuan ve Akhunlar Tarihi, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum 1973, s. 113.

7 Akhunlar hakknda 975-991 tarihlerini iine alan eserinde Harezmi Heyatlalar (Akhunlar) ihtiam iinde yaam ve Toharistan lkesine sahip olmu bir kabilenin mensuplardrlar. Trkler bunlara Hala / Halluh derler ve Kengineler onlarn bakiyeleridir demektedir. Akhunlarn bakiyesi olarak zikredilen Kengine / Kencineler de Peenek camiasna giren topluluklar olduundan bahsedilmektedir. Bunu Enver Konuku, Hala, Halluh, Karluk isminin bir varyant olarak grmektedir. Mervez ise, Avfiden naklen Toharistanda yahut Ceyhun kaynaklarna yakn yerlerde oturan Akhun (Eftalit) Karluklarndan bahsetmektedir.13 Halalara X. yzyldan itibaren slm kaynaklarnda rastlanmaktadr. Trk mill

menkbelerinde (mesela Ouz Destannda) bu ad Kala eklinde yer almtr. lk slm corafyaclarnn kaytlarnda Halalarn X. yzyldan ok daha nce Ceyhun nehrinin gneyine ve batsna geerek bugnk Afganistann gney blmnde yaadklar anlalmaktadr.14 Hala (Kala) kabile adnn etimolojisi hakkndaki bilgilere Ouz Destan ve Kagarl Mahmuuun Divannda rastlamaktayz. Birbirine yakn olan bu anlatmlardan Ouz Destanna gre; Ouz, ordusu ile yrrken yolda duvar altn, pencereleri gm ve ats demirden byk bir eve rastlar. Kaps kapal bu evi amak zere, mahiyetindekilerden birini brakarak, ona: -Kala- emrini verir. Yine bu destann benzeri vezir Raid al-Dinin Cami alTavarihinden aktarlmaktadr ki XIV. asrn balarnda Ouzhann Isfahan seferinden dnd srada, yeni doum yapan zevcesine gda temini iin geride kalan ve orduya sonradan katlan bir adama kzarak, ona: -Kal, a- dedii belirtilir.15 Abdal ismine VI. asrn sonlarnda Bat Afganistanda Kandahar civarnda yaayan bir kabile olarak Abdal veya Abdl eklinde rastlyoruz. Bunlar bu ismi eski dedeleri olan Abdal veya Avdaldan almlardr.16 Kprl, Afgan Abdalileri ismiyle bir zamanlar yine buralarda hkm srm olan Eftalit veya Eptalit, Evtalit, Abdela- adl Trkler arasnda bir iliki olmas ihtimalini ileri srmtr. Yukardaki bilgilere dayanarak Kprl Bizim tahminimize gre, Afgan Abdallar yani Abdal: Durranler- Tpk Afgan Galzaileri yani Kalalar- gibi, Eftalit devletini kurmu olan Trklerin soyundandr demektedir. Kprl bu tezini kantlarken Petu dilinde bulunan Trke kelimelerden hareket ederek buradaki Trk imparatorluu ykldktan sonra egemen unsur olan Abdal kabilesine mensup

13 14

Enver Konuku; Kuan ve Akhunlar Tarihi, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum 1973, s. 39-44. Trk Ansiklopedisi, Abdal Maddesi, Cilt 18, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1970, s. 340. 15 slam ansiklopedisi, Abdal Maddesi, Cilt 5-1, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1948, s. 110. 16 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 403.

8 oymaklardan bir ksmnn Afganistann dalk blgelerine ekilerek Afgan kabileler arasnda ana dillerini yava yava kaybettiklerini sylemektedir. Afganlam Glzai Trklerinin Halalardan olduunu syleyen Kprl, te Glzailerin etnik meneini nasl Eftalitlerin bakiyesi olan Kalalara balamak kabil oluyorsa Abdalilerin meneini de bu suretle yine ayn kke balamak, rtlmesi pek kolay olmayan kuvvetli bir faraziyedir. demektedir.17 Arapa, Farsa ve Trkede din bir grubu ifade etmede kullanlan Abdal szc Trkiye ran, Afganistan ve Dou Trkistanda din grup yannda konar-ger olarak yaayan ve asllar Trk olan etnik zmreleri de ifade eder. Bu lkelerde Abdal veya Abdallar adn tayan kyler vardr. Bunlardan hangilerinin Abdal dervilerinden, hangilerinin Abdal adn tayan konar-ger Trklerden geldiini tespit etmek mmkn olabilir. Ancak bu konu bizim alma alanmz dnda kaldndan ayrntl bir almaya gidilmemitir. Sasanilerin mttefiki olan Gktrkler tarafndan datlan Afganistanda asimile olan Abdaliler ile ran, Trkistan ve Anadoluda rastlanan konar-ger veya yerleik Abdallarn bu datlm Eftalitlerin (veya Akhun devletinin) kalntlar olmas ok muhtemeldir. Bunlar genellikle gebe olduklar iin, baka kkten gelen ve tesadfen ayn ad tayan serseri dervilerle hatta ingenelerle kartrlmlardr. konar-ger Trklere has aman geleneklerini devam ettiren Abdallarn, slmlatktan sonra Arap ve Fars kaynakl

Kalenderiye Abdallarnn rf ve detlerinin benimsemi veya aksine Kalenderilerin Trk kkenli Abdallarn yaaylarndan baz unsurlar alm olmalar mmkndr. Kuzey Sibiryada Yakut Trklerinde erkek amanlara Abidal denilmesi bu bakmdan dikkat ekicidir.18 F. Grenard Dou Trkistanda yaayan, Trklerden pek farkl olmayan yre Trklerinin kendilerine Abdal dedikleri, kendilerini Heynu eklinde ifade eden bir topluluktan bahsetmektedir.19 Trkistann Paynap Kyndeki Abdallardan bahseden P. Pelliot kendilerini Heynu diye isimlendiren Abdal kelimesiyle daha ziyade dilenci dervileri kasteden bir topluluktan sz eder. Bunlardan baka olaya filolojik adan bakan Le Coq, Dou Trkistan Abdallaryla Adana Abdallar arasnda baz ortak kelimelerin mevcut olmasndan

17 18

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 405-407. T. D. V. slm Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul 1988, s. 62. 19 F. Grenard; Le Turkestan et le Tibet, Paris 1898, s. 309.

9 ve hepsinin de Abdal ismini tamasndan bunlarn kendi aralarnda husus diller muhafaza etmelerinden bahsetmektedir.20 XVII. asrda Hasan Abdal kltnn temerkz ettii Peaverden balayarak Afganistan, ran ve hatta XVIII. asrda Anadolu, Balkan sahalarna kadar yaylan bu Hasan Abdallu veya Abdallular ingenelik isnadna uramlardr. Kprl tip bakmndan yerli Trklerden farksz olan Dou Trkistan Abdallar ve Hasan Abdallarnn ayn zamanlarda Peaverden ayrlarak deiik ingene gruplarndan baz kelimeler alm dilenci-dervi zmrelerinin bakiyeleri olabilir demektedir.21 Hazar tesinde Trkmen kabileleri arasnda Abdal isimli bir kabileden bahseden Nebelson, 1852 ylnda yaynlanan eserinde verdii bilgiye gre Trkmenler arasndaki bir rivayete gre Trkmenlerin ayrld on iki boydan altsnn Kayn olu ve selefi Hasan (Esen)den geldii belirtilerek bunlardan birincisinin Abdal boyu olduundan damgalarnn ise Ay olduundan bahsetmektedir. Bu kabile drt ubeye ayrlmaktadr: 1- Deli, 2- Kurban, 3- Uur veya Ogr, 4- Mengli-Hoca. 1849 istatistiine gre bu drt ubenin nfusu 1065 kii olup seksen adr daima Astrahan ehri civarnda yaar, dierleri ise sabit bir yere sahip olmadklarndan Kundrav Tatarlar yannda yaarlard.22 Galkin ve Nebelsona izafeten Kprl, 1869da yaynlad eserinde Trkmenler arasndaki bu Abdal boyu hakknda; Esen ilinin byk ceddi Esenin iki asl olu de evlatl vard, bu evlatlklardan biri Abdaldr ki, Abdal boyu bundan gelmitir ve drt ubeye ayrlmtr, demektedir. Galkinin sayd ubeler Nebelsonunkilerin ayns olup, bunlardan da daha kk ubelere ayrlmtr. Yine Esen iline mensup olan Idrlarn Kuldal ubesinin Sari boyunun Bektemir kolunun drt oymandan biri de Abdallu ismini tamaktadr. Abdal boyunun mhim bir ksm gney havalisinde bir ksm da Aleksandr istihkamlarnn alt-yedi km. civarnda konar-ger hayat srmektedirler. Melginof Trkmenlerin byk bir kabilesi olan Yomutlar iinde yz yirmi adrlk bir Abdal mek oymandan bahseder. Schefer tarafndan da bu Abdallardan bahsedilmektedir. Hive Trkmenlerinden bahseden Vanbery, avuldur Trkmenlerinin ayrld alt airetin birincisini alarak Abdallar gstermektedir. Aristov ise eserinde yukardaki bahsedilen eserlerden yararlanarak ayn bilgileri vermitir.23 Ayrca Mehmet Erzn tespitlerine gre ise Anadoluda u Eftalit (Akhun) oymaklar yer almaktadr:
20 21

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, 22 M. Fuad Kprl; "Abdal Maddesi", Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, 23 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar,

stanbul 1989, s. 409-410. stanbul 1989, s. 411 stanbul 1935, s. 47. stanbul 1989, s. 402.

10 editAbdall (Gkta)- Ankara; okcaAbdal (Akgller)- Tokat; Abdaldam (Gzelyayla)Tokat; Budalaua (Ikl)- Malatya; Abdalan (Kaygsz)- Diyarbakr; Abdalan (Srmaloya)Bingl; Abdalbodu (Yenihayat) orum; Budalaua (Stl)- Malatya;24 Yrkhan Abdallara iftilik balca sanatlar olmakla beraber gebelerinin su balarnda st glgelerinde, st dallarndan yaptklar sele, sepet gibi eyler dolaysyla ingene denildiini oysa A. Vanberynin Trk Etnorafya ve Etnolojisi adl kitabnda, Abdal Musa Velayetnamesine nazaran bunlarn Horasan mlkndeki boydan olduklarn Naci Kum Atabeyli belirtmektedir, demektedir.25 Anadoluda eskiden beri yerlemi Abdal oymaklar vardr. Bugnk Abdallar kendilerinin hakl olarak Trk rkndan ve slm olduklarn ifade ederler. Bu ifadelerine ilave olarak da ulu ve aziz saydklar Karayamurun reislii altndaki Horasan Erleri (Gney ve Dou Abdallar ise, Ouzlardan) Beydilli boyu ile beraber Anadoluya geldiklerini srarla sylerler. Abdallar soy itibariyle Trkmendirler. Bugnk Anadolu Abdallar Tahtaclar, epniler daha dorusu btn Anadolu Kzlbalar gibi- Baba Trkmenlerinin bakiyeleridir. Binaen aleyh bunlar, dili ve soyu btn btn baka olan ingenelerle akraba veya yurt tutmu ingene gibi telakki etmek katiyen doru deildir.26 XIII. yzyln balarnda Karahtaylarla Harzemahlar arasnda kan mcadelede Fergana ehirlerinin terk eden halkn byk ounluu Anadoluya g etti. Ayn dnemde Byk Seluklu devletinin Harzemahlar tarafndan yklmasndan sonra Trk g dalgalar zellikle de Ouzlar, yani Trkmenler Anadoluya yerletiler. Her ne kadar ounluk Ouzlara ait olsa da bu gmenler arasnda Karluklar, Halalar, Kpaklar ve baz teki Trk boylar da vard.27 Kemal Samancgil Abdallar soy itibari ile Kptilere akrabadrlar Biz bunlara iskan edilmi, yerletirilmi Kptiler, diyebiliriz. demektedir. Oysa ayn yerde Bugn Anadolunun hemen her kesinde Abdal kyleri vardr. Bunlarn dilleri Trke, yaaylar Trktr. ifadesini kullanmaktadr.28 Yaptmz aratrmalarda Samancgilin grn teyit edecek baka bulgulara rastlanmamtr. Zaten kendi tezini de kendisi yukardaki szleriyle rtmektedir. Abdallarn iillere (Gegellere) ait bir zmre olmalar ihtimalinden bahseden Yrkan, Kagarl Mahmudun Divanu Lgatit-Trk adl eserinden yola karak iiller iin
24

Mehmet Erz, Sosyolojik Ynden Trk Yer Adlar, Trk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri, (11-13 Eyll 1984), Ankara. 25 Yusuf Ziya Yrkan, Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1998 s. 107. 26 M. akir lktar; Abdallar, Trk Kltr Dergisi, Ayyldz Matbaas, Ankara 1968, s. 251. 27 A. Yaar Ocak; Babailer syan, Dergah yaynlar, stanbul 1996, s. 56-57; Ali Rafet zkan; Trkiye ingeneleri, T.C. Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 2000, s. 5. 28 Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Ankara Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 92-93.

11 kulland anlamdan biri olan Merkezi veya ocaklar Sarkavakta bulunan iil ocana tabi dier oymaklar mnsnadr ki Akhisardaki Bey Obas Gegelleri veya hatta Trk Abdallar bu nevidendir. demitir. Bu dncesini de Ouzlarn Aftalitler (Eftalitler) de dahil olmak zere Ceyhundan itibaren btn Trklere iil dediklerini, bunun da Anadoludaki gelenee uygun dtn, Abdallarn Bala, Keskin, Haymana ve Elmal taraflarnda oturanlarn Trkeden baka bir dil bilmediklerini syleyerek desteklemektedir.29 2. Abdal Szcnn Tasavvuf Anlamda Kullanm Abdal sz Trkler arasnda Ouz Trklerinin dou ve bat kollar arasnda ok yaylm bir sz olup genellikle akn, sersem, ahmak, budala mnlarna kullanlmtr.30 Abdal, yardmc, yedek anlamna gelen, Arapa Bedel szcnn ouludur. RicalGayb tarafndan bilinmeyen azizlerin sufi hiyerarisinde bir mertebedir ve her biri zel bir blgeye atanan on derecesi olan bir yapya sahiptir. Bu snflardan herhangi birinde meydana gelecek bir eksiklik, bir alt snf yeleri tarafndan hemen doldurulmakta olup, grevleri ise ihtiya olunan yamuru yardrmak, dmanlara kar zafer kazanmaya yardmc olmak, felaketleri yok etmektir.31 Tasavvuf XIII. yzyl Anadolusunda gebe ve yar gebe evrelerde kuvvetli temsilciler buldu. Bozkrlarda gebe ve yar gebe bir hayat sren Trkmenlerle birlikte bulunan ve eski kam-ozanlara benzeyen babalarn, fakihlere nazaran daha basit ve sade slm anlay Anadolu artlarna uygun halk tasavvufunu oluturuyordu. Trkmen babalarnn telkin ettikleri Mslmanlk, Arap dil ve kltr karmaasndan uzak, sade ve efsanelere yatkn sufilik biiminde grlyor, bu ynyle de heterodoks bir nitelik ieriyordu. Bu bir eit halk slmyd. Henz ksm olarak slmlam olan Trkmen boylar eski aman inanlarn ve atalaryla ilgili bir takm kltleri koruyorlard. Gebe kltrl Trke konuan bu halk Abdal, baba veya dede nvanlarn tayan bu kiileri heyecanla dinliyor ve sylediklerini uyguluyordu. Halk bu kiilere suf ekolunun vatan olan Horasan blgesine nispetle Horasan Erenleri nvan vermitir.32

29

Y. Ziya Yrkan ; Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1989, s. 401403. 30 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 362. 31 I. Goldzier, Abdal, First Encylopadia of slam, Leiden 1987, C. I, s. 67; A. Yaar Ocak; Babailer syan, Dergah Yaynlar, stanbul 1996, s. 67. 32 A. Yaar Ocak; Bektai Menkbelerinde slm ncesi nan Motifleri, stanbul 1993, s. 126-128; smail Kaygusuz; Alevilik, nan, Kltr, Siyaset Tarihi ve Din Ulular, Alev Yaynlar, stanbul 1995, C. I, s. 17; Cemal ener; amanizm, stanbul 1997, s. 71; J. Paul Roux; Trklerin ve Moollarn Eski Dini, (ev.: Aykut Kazancgil), aret Yaynlar, stanbul 1994, s. 30.

12 Bu heterodoks dervi zmreleri Kalenderiler, Yeseviler, Haydariler ve Vefailer isimleriyle anlmlardr. Bunlardan kyl ve gebe halk arasnda rabetle karlanan Kalenderilerin an tarih kaynaklarnda taifeyi ibahiye, taife-i zenadka, cevalika, kalenderan ve taife-i Abdalan gibi isimlerle anldklar grlyor. Kalenderilerin en ok kullandklar nvan Abdal nvandr ki phesiz Mevlana tarafndan da kullanlan tasavvuftaki ilk anlamyla ilgilidir.33 Akpaazadenin de erken Osmanl dneminde din mistik bir hareket olan Babailii Abdalan- Rum olarak isimlendirdiini belirtmitir.34 Abdal kelimesinin XII ve XIV. asrlarda randa yazlm edebiyat tarihi metinlerde dervi mnsna XV. asr metinlerinde ise meczub, divane mnsna, XVI. asr metinlerinde ise Kalenderlere benzeyen serseri derviler mnsna, XVII ve XVIII. asrlarda ise randa Serseri ve dilenci dervi mnsna kullanld grlmektedir.35 Vahidinin XVI. asr balarnda bal bana mhim ve mstakil heterodoks bir zmre olarak dier zmrelerden ayrarak tasvir ettii Rum Abdallarnn XIV ve XV. asrlarda varln bildiimiz Abdallar olduunu gryoruz. Bunlar srtlarnda yalnz bir tennure, adeta plak denecek bir ekilde daima yaln ayak ve balar ak gezerlerdi. Bellerinde bir yn rg kuak, omuzlarnda Ebu Mslim sanca, ellerinde Baba uca oma kuaklarna asl -kav, akmak ve esrar tamaya mahsus iki curadan- tahtadan gayet byk ve saplarna ak kemii asl bir sar kak ve bir kekl vard. Vcutlarnda yank yerleri, dvme, zlfkar resimleri veya Alinin ismi, pazularnda ylan ekilleri bulunurdu. Ellerinde tef, kudm, boynuz gibi musik aletleri bulunurdu ve zikir esnasnda yahut yrrken bunlar alarlard. Bunlarn balca merkezinin Seyit Gazi olduu, Otman Babay ve Baba ucay tarikatn bykleri olarak tandklar Vahidinin aklamasndan anlalyor. Bunlar Ademin snnetine uyarak plak gezerler, esrar yerler, sakallarn, salarn, byklarn tra ederlerdi. Muharremde Kerbela ehitlerinin matemini tutarlar, bakla vcutlarnda yaralar aarlar, sonra byk bir aure ziyafeti yaparlard. Eski Osmanl airlerinin manzumelerinde Abdallarn ekil ve kyafetleri, adetleri, yaaylar hakknda tesadf edilen malumat, tamamiyle bunu teyit etmektedir. Hele XVI. asr airlerinde ve balca Bakinin divannda buna ok rastlanr. Baki onlarn curadanlarndan bile bahsetmitir. Her ynyle ar Alev olan seccade, eb ve ralarnn, mam Hseyinden geldiini syleyen on iki imam kabul eden bu grup Kalenderiyeye benzetilmitir. nanlarnda ise tevella ve teberraya sadk olan bu Aleviler tenash ve devir
33 34

A. Yaar Ocak; Babailer syan, Dergah Yaynlar, stanbul, 1996, s. 67. A. Yaar Ocak; Babailer syan, Dergah Yaynlar, stanbul, 1996, s. 151; Tark Mmtaz Szengil; Tarih Boyunca Alevilik, zm Yaynclk, stanbul 1991, s. 92. 35 T.D.V. slam Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul 1988, s. 61.

13 inancn kabul etmekte Hurufiler, Noktaviler, Haydariler, Kalenderilerin de bu inanlarda ortak olduklar grlmekte, hatta Ethem, Glen, Halvet, Mevlev tarikatlarnda bile bazen bozuk inanlar saptananlara rastlanmaktadr. Bazen de Abdallarn Halvet tarikat tekilat iine girdikleri grlmektedir. 1574 tarihli resm bir vesikada teftiten kaan baz Kzlbalarn Halveti dervii ekline girdikleri grld gibi Halveti eyhi Aleddinin Abdal lakabyla n kazand grlmektedir. Abdallarn Ethem ve Glen tarikatlarna girdiklerini, hatta Mevleviliin Kalenderilik, Abdallk, Bektailikle kart bilinmektedir. Abdallarn giydikleri tennureye Hac Bekta tennuresi denildiinden anlyoruz ki Hac Bektan Abdallar arasnda byk yeri vardr. Anlalyor ki Abdallk bu asrda henz Bektailikten ayr olmakla beraber gerek inan, gerek erkan bakmndan aralarnda kuvvetli ortak ynler vardr. Bu Abdallar kendilerine Seyit Gazi yetimleri adn verirlerdi. Fakiri, Risaleyi Tarifat adl eserinde Kalenderiler, Hayderiler, Camilerden bahsettii halde Abdallardan bahsetmemektedir, fakat Kalenderi ve Hayderilere Abdal ismini vermektedir. Bu gibi heterodoks ve ahlaksz dervi zmrelerine yeni girmi gen ocuklara genellikle kek ad verilirdi. Fakiri, bunlara Abdal demektedir.36 Fakirinin Ik ismini verdii zmrenin de Abdallar olduunu dnen Kprl o dnemde (XVI. asrda) Abdal ve Ik kelimesinin birbirlerinin yerine kullanldndan

bahsetmektedir. Bu grne Seyit Gazi Abdallar iin Ik ismi verilen u msralar gstermektedir. Ik oldur kolamaz hep de hari Kmu luti u meng havaric Ali aknda yanub yle pimi Cihanda on sekiz gez don degimi Yannda curadan yancklardur Sanasn Kerbala kancuklarudur37 Tezkereci Latifi, XV. asr sonlarnda len Karaferiyeli Hasan Rum iin Aya plak ba ak Abdallar, Rumelide yetien Hseyin mahlasl bir airden bahsederken Abdallar merebinde, dedeler mezhebinde olduklarn sylemektedir. Ak elebi ise Seyit Gazi Dergah Abdallarnn ba ak, yaln ayak yrdklerinden bahseder. Ayrca Hseyn,
36

T.D.V. slam Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul 1988, s. 61; M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 374-376. 37 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 376.

14 Yetim gibi mahlaslarla Kerbelay ziyaret ettiklerini, XV. asrda Rumelinde oaldklarn ve byklerine dede nvan verildiini sylemektedir. Basdlar n kdi-gir-i nefsi tan m olsalar Ba ak meydan iinde pehlivan Abdallar38 Hayreti Anadoluda en nemli merkezleri Seyit Gazi Tekkesi olan Abdallarn39 sakallar, kalar tra edilmi, eriat hkmlerine uymayan, eriat ehline dmanlk gsteren dergahn zengin vakflarn yiyen zel bayraklar aarak, kudmler, boynuzlar alarak, alayla dolap bir ok genci kandrarak yanlarna aldklarndan bahseden Ak elebi, XVI. yzylda dergahn Iklardan temizlendiini anlatr. Dergah bir ara medrese haline dntrlm ve bir de Nakibendi eyhi atanmtr. Ayrca Anadolu ve Rumelindeki Ik tekkeleri sk bir denetim altna alnm, Varna kadsna yazlan iki emirde de Kaliyakradaki Sar Saltuk Tekkesi ile Akyazl Baba Tekkesindeki Iklarn teftii emredilmitir. Edirne kadsna yazlan bir emirde, Iklarn Muharrem ay ve dier aylarda borular, ksler, dmbelekler alarak ehirlerde gezmeleri yasaklanmtr. (1559-1560 yllar) 1572 ylnda Iklarn tekkenin tamire muhta yerlerini tamir etmek, medrese rencisiyle ho geinmek, be vakit namaza devam etmek, yoluk ve plak gezmemek artyla yerlemelerine izin verilmitir. Iklar yava yava oalarak Seyit Gazi Trbesinde eskisi gibi tablhane kurarak davul, nekkare, kopuz, ite almaya, ylda bir defa da bayram yapmaya balamlardr. Burada ad geen plak, yoluk, rafizi, mlhit, klarn Abdallar olduunu syleyen Kprl resm vesikalarda Abdal, Bekta, Kalender tabirleri yerine Ik kelimesi kullanldn belirtmektedir. Seyit Gazi Iklarna Kalender denilmi, Abdal-Kalender kelimeleri bu zamanda (H. 1255) birbirlerinin yerine kullanlm Abdallardan ise ardarb Aleviler olduklar Hac Bekta byk bir aziz olarak tandklar ifade edilmitir.40 XVI. asrda Bektailiin ve Hac Bektan etkisinin Abdallar arasnda glendiini anlatan Nergisinin (Hamse-i Nergisi) bu grn Katip elebi Cihannmasnda Seyit Gazi Tekkesinden bahsederken Burada Bekta
38 39

bunlarn

haricinde

ise

Huruf,

Kzlba

kelimelere

rastlandn

Bayram Durbilmez; Trk Kltrnde Abdallar ve Abdal Mahlasl Halk airleri, http://www.alewiten.com/ smail Grkem; Trkiyede Alev-Bekta Ahi ve Nusayri Zmreleri, T.C. Kltr Bakanl yayn, Ankara 2000, s. 198. Gezginci Seyid Gazi dervilerinin yani Rum Abdallarn Hac Bekta ile alakalar 1437 veya 1458 yllar civarndadr. Bak. M. Fuat Kprl; Abdal, THEA, stanbul 1935. 40 T.D.V. slm Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul, 1988, s. 61; M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 378.

15 Abdallarnn meskun olduunu belirterek desteklemektedir. Ayrca XVII. yzylda Evliya elebi Seyit Gazi ve Hseyin Gazi Tekkesini Bekta tekkesi olarak gstermektedir. Bu Bektailiin XVII. asrda dier birok heterodoks zmreyi iine alarak kuvvetlendiinin delilidir. XVIII. asrda ise Bekta Abdallar tabiri genellemi Abdal ve Bekta tabirleri birbiri yerine kullanlmtr. Ayn zamanda Ik, Kalender, Torlak, Abdal kelimeleri e anlaml olarak kullanlm; bunlardan bahsederken ardarp olan, yani salarn, kalarn, sakal ve byklarn tra eden yoluklar ifadeleri kullanlmtr. Bunlar iin yalnz avret yerlerini koyun postu ile rttkleri, btn vcutlar plak olup srtlarnda bir tennure bulunduu, irkin adetleri olduu, bazlarnn balarnda dvme keeden beyaz ve sivrice bir brk giyip ekserisinin ba ak gezdikleri, kuaklarnda kk baltalar (teber, nacak) bulundurduklar bahsedilmektedir. ran kaynaklarnda Kalenderler iin, Trk metinlerinde Abdallar iin yukardaki ifadeler kullanlrken, bunlarn ellerinde birer ayna tutarak herkese gsterdiklerini, tevazu ve marifet-i nefse davet ettiklerini ellerindeki elma veya portakal halka vererek karlnda sadaka aldklarn syler. Ayna tutma detinin heterodoks derviler arasnda mterek olduu, ayn zamanda ay postu giymek, alnlarnda yanklar yapmak, falclk etmek, esrar imek ortak zellikleri olarak belirtilmitir.41 Rum Abdallarnn ise derviler iin neeli olduklar, avret yerlerini rtmek iin koyun postu kullandklar, plak gezdikleri ellerinde budakl bir asa olduu, balarnda uzunca bir brk bulunduu, delik kulaklarna ince talardan halkalar geirdii, her tarafta tekkeleri olup oralarda yaadklar, gezginleri (yolcu) misafir ettikleri ah- Merdan akna diyerek sadaka aldklar bilinmektedir. Bunlarn Anadoluda Seyit Battal dedikleri bir pirlerinin trbesinin bulunduu, asl byk tekkelerinin orada olduu ve Anadolunun birok yerini Seyit Battal Gazinin fethettii ve bu tekkede elliden fazla dervi bulunduu, ylda bir kez byk bir toplant olup sekiz binden fazla derviin yedi gn ayin yapt belirtilir. Byk eyhlerine babalarn babas mnsna Assam Baba derler, iyi tahsil gren mridler grdklerini yazarak eyhe takdim ederlerdi. Dizlerine kadar beyaz elbise giyer, Cuma gn tekke yaknndaki bir imenlikte bir ziyafet yaparlard. Yemekten sonra dua ederler aralarnda kekler yani gen ocuklar da olurdu. Etraftan topladklar esrar babadan sonra dierleri yerlerdi. Sonra kitaplarn ortaya karp okurlar, daha sonra byk bir odun ynn yakp atei etrafnda el ele raks edip ilah okurlar, bakla kollarna ve gslerine yaralar aarlar, atee girip yaralarna kzgn kl ve stne de snger koyarlar yaralar derhal iyi olurdu.
41

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 380

16 Bayramn son gnnde babadan izin alrlar ve dmbelekler alarak bayraklarla alay alay giderler; yolda rastladklarndan sadaka isterlerdi. De Nicolay Sansovino, Menavino, Leunce Laviusta yaklak olarak birbirine benzeyen yukardaki gr zikredilmitir, diyen Kprl; bu bilgilerin Vahidi, Karakazade, Latif, Ak elebi gibi yazarlarn ifadelerine tamamen uyduunu sylemektedir. Kprl, bayramn Muharrem ayini, ziyafetin aure ziyafeti, dervilerin vcutlarna yaptklar dvme resimlerinin zlfikar resmi veya Ya Ali gibi yazlar olduunu belirtmektedir.42 Ahmet Yaar Ocak, Rum Abdallarnn Yesev, Kalender, Haydar, Vefa olduklarndan bahsederek drt gruptan meydana geldiini bunlarn: 1) Baba lyas- Horasannin halife ve mridleri 2) Muhlis Paann halife ve mridleri 3) Hac Bekta Velinin halife ve mridleri 4) Sar Saltuk, Barak Baba ve benzerlerinin halife ve mridleri olduunu aklayarak, Osmanl devletinin kurulu yllarnda, beylik arazisinde Abdal veya baba lakapl tahta kll bir takm dervilerin mridleriyle birlikte, gaza ve fetihlere katldklar, fethedilen topraklarda zaviyeler kurarak blgedeki yerli halk arasnda Snn slmla badamayan popler bir hetorodoks slm propagandas yaptklar ve bunlarn Rum Abdallar olduu belirtilmektedir.43 Goldzihere gre gl etkiler vastasyla evrenin dzenindeki korunuma katlan Abdallar, sralamada beinci srada yer alrlar. Bu sralama u ekildedir. 1. Kutup 2. 3. mamlar slmn be art

4. Yedi esiz (Karlatrlan az) fertler 5. Abdalan 6. Yetmi (70) tercih edilebilir 7. yz ef
42 43

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 383. A. Yaar Ocak; Babailer syan, Dergah Yaynlar, stanbul, 1996, s. 201.

17 8. Be yz kiilik donanml svari gc 9. Saysz akll, bilge veya yalnz kii 10. El-Recabiyn Bu on snfn her biri zel bir blgeye atanr, her eylemin bir zel snf dierlerinin her birine aklanr. Her bir snf arasnda ortaya kan boluklar bir alt snfn yeleri tarafndan hemen doldurulur. Abdala ayn zamanda rukab (beki, koruyucu anlamna gelir) budala yada bedil de denir.44 H. S. Kissling de yukardaki snflamay aynen yaptktan baka Osmanlda Abdal isminin derviler iin kullanldn sylemitir. rnek olarak eyh Smbl Sinann dervilerine hitap ederken Abdal dediini gstermitir. Dervilerin itibar azalnca budaladan treyen Abdal szcnn hakaret mnsna gelen aptal, ahmak eklinde kullanldndan bahseden Kissling, budalann dervi anlamn Bulgarca, Srpa ve Romancada da kullanldndan sz etmektedir.45 Kprlde ise Abdal kelimesi M. IX. yzylda bilinmekte olup sonralar btn tasavvuf zmreleri iinde byk bir mevkiye sahip olan mellifler arasnda birbirinden farkl anlatlan Abdallk, mtereken Ricall-Gayb nazariyesiyle aklanmtr. Buna gre Allah dnyann manev dzeninin korunmasna halkn bilmedii bir takm sevgili kullarn grevlendirmitir. Ricall-Gayb denilen bu kiiler arasnda muntazam bir mertebeler silsilesi vardr. Mertebelerin en yksek derecesinde Kutbul-Aktab bulunur. Ondan sonra srasyla iki imam, evtd, efrd, abdl gelir. Onun altnda da dier silsileler vardr. Mertebeler aaya doru indike yelerin says oalr. Yukar mertebedekiler kendilerinden aa mertebe yelerini bilirler. Aadakiler ise yukardakileri bilmezler. Yukardaki rtbelerden biri boaldnda bir alt rtbe yesi tarafndan hemen doldurulur. Saylar, vazifeleri, faaliyet sahalar hakknda ittifak olmamakla birlikte Ricall-Gayb nazariyesi hakknda birleen gr sahipleri sosyal hayata karlk manev hayat idare eden rtbeler silsilesi olarak yorumlamlardr.46 Abdallar hakknda eskiden beri bir takm hadisler rivayet edilmitir. Kprlde bu hadisle ilgili deerlendirmeler u ekilde yer almtr: Taberan, bni Asakir, Beyhak, Deylem, Ebu Nuayn Isfahan gibi muhaddisler tarafndan rivayet edilen Abdallarla ilgili hadisler, deiik ynlerden eletirilmi bunlarn sahih saylmayacaklar iddia edilmitir. Tasavvuf grnn
44 45

I. Goldziher; Abdal, First Encyclopedia of Islam, Leiden 1987, C. I, s. 67. H. J. Kissling, The Encyclopedia of Islam, New Edition, Leiden 1960, C. I, s. 94. 46 T.D.V. slm Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul, 1988, s. 59; I. Goldziher; Abdal, First Encyclopedia of Islam, Leiden 1987, C. I, s. 67.

18 dman ve eletiricisi bni Teymiye Minhacs-Snne adl eserinde Abdal hadislerini iddetle eletirdii halde, bnus-Salah, Sehav, eyban gibi alimler de bunlarn sahih olmadn ileri srmlerdir. bni Teymiye, el-Furkan Beyn-i Evliyaur-Rahman adl eserinde bu meseleden bahsederken evliyann Abdal, nkeba, nceba, evtad, aktab saylar hakknda drt, yedi veya on iki, krk, yetmi, yz diye rivayet edilen hadislerin hibirinin sahih olmadn ileri srmtr. Ashaptan birinin azndan bu szler kmamtr. Yalnz Abdal bunlardan mstesnadr ki Abdallara dair hadis rivayet edilmitir. Bu hadise gre Abdallar krk kii olup amda bulunurlar. Bu hadis Aliye dayandrlmakta ise de munkat olup sabit deildir. bni Teymiyenin rivayet ettii bu hadiste Abdal Ali yannda olmayp Muaviyenin askerleri ierisindedir. Ali ve yanndaki ashap, Muaviye ve yanndaki ashaptan daha eftal kabul edileceinden Abdaln Muaviye yannda olmas akla uygun gelmemektedir. Buna karlk Suyut Abdal, nceba, evtat, kutub hakkndaki hadislerin mdafaas iin el-Haberud-Dal adl eserini yazmtr. bni Hacer de daha evvel Fetevay-i Hadisiyye adl eserinde bu gr savunmaya kalkmtr. Daha sonra gelen slm tasavvufunun btn klasik eserlerinde bu hadislerin sahih olarak kabul edildiini, tartmaya bile gerek grlmediini gryoruz. Mesela Sar Abdullah Efendi, Ankarav, Baki, bni Abidin bu hadisleri dorudan doruya kabul etmi, Muhyiddin Arib ise Futuhat-i Mekkiye adl eserinde Abdal hakknda uzun uzun bahsederek bunlarn mahiyetleri, vazifeleri, faaliyet sahalar, makamlar, zikirleri hakknda bilgi vermektedir.47 Kprlden izafeten bnl-Esir, Nihaye adl eserinde Aliye dayandrd bir hadiste Abdaln amda bulunduu velilerle ibadet ehli olduklarn, adetleri hakknda 7, 30, 40, 60, 70 saylar gsterilmektedir ki sonraki yazarlar da ayn gr benimsemi ve bu konudaki en eski adet zere Abdal saysn krk olarak gstermilerdir. Bu konuda Suyut, el-Haberud-Dal adl eserinde krk Abdal kabul etmekle bunlardan 22sinin amda 18inin Irakta olduunu bildirmektedir. Pek yaylmam baz rivayetlerde Abdaln 40 erkek, 40 kadn olmak zere 80 kii olduu ifade edilir, fakat Abdaln 22sinin erkek 18inin kadn olduunu ileri sren rivayetler de vardr.48 Ricall-Gaybden bahsedilirken Nkeba 300, Nceba 70, Abdal 40, Ahyar 7 olarak gsterilir ve meskenlerinin am olduu sylenir. Baz rivayetlerde Abdal says 30 olarak zikredilmi olup en yaygn 40 olandr. Baz rivayetlerde ise Abdal says 7 olarak kabul edilmitir. Bunlardan her birinin bir iklime grevlendirildii sylenmitir. Hatta bunlardan birinin kutup,
47 48

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 364. M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 364; T.D.V. slm Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul, 1988, s. 60.

19 ikisinin imam, ikisinin evtad, ikisinin de Abdal olduu aklanmakta, 7incinin Hzr olduu ve bu yedi Abdaln yedi kevkebdeki ilah esrar bildikleri kaydolunmaktadr. Allah yedi iklimi, yedi abdal vastasyla korur, yedi semann ruhaniyeti bunlara balanr ve her abdal gcn her biri yedi semann birinde bulunan peygamberlerden alr ki bunlar brahim, Musa, Harun, dris, Yusuf, sa ve Ademdir. Kprlye gre ise slm ve Trk memleketlerinde halk rivayetlerinde ad geen yediler bundan kaynaklanmaktadr. Kprl Abdal hadisleri hakknda ise slm dnyasnda tasavvuf cereyanlar baladktan sonra uydurulduklar muhakkaktr, demektedir.49 Bir baka kaynakta ise; bedel, bedil kelimelerinden treyen Abdaln 9. yyda tasavvufta dnyann manev dzenini salayan Allahn sevgilileri arasndan seilmi Hz. Alinin rivayet ettii bir hadise gre; krk din bynn adlarndan biridir. XII. yzylda ise eitli tarikatlar da genellikle dervi anlamnda kullanlmtr. rnein: Varp yaslanaym Hac Bektaa Abdaln olaym ullarn iinde (Gevheri) XIV. yzylda ise Anadoluda Iklar denilen dervi zmrelerinin genel ad veya cezbe ve istirah (trans) halinde bulunan meczuplar iin ranllarn mecnun, meczup, divane; Trklerin deli (tilbe) kelimeleri karl olarak kullandklar grlmtr. Ayrca ayn anda iki ayr yerde grlebilmek iin kendi yerine bir baka vcudu bedel gsterebilen ermi, Allaha varma yolunda belli aamaya ulam kimse anlamnda da kullanlmtr: Ba ak yaln ayak rh- fen Abdalyz. Ref edip ten cbbenin uryan olan anlar bizi (Niyazi-i Msr) Kalender, dervi anlamnda ise Deli gnl Abdal olmu Gezer Elif Elif diye (Karacaolan)

49

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 365-366; T.D.V. slm Ansiklopedisi; Abdal Maddesi, C. I, Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul, 1988, s. 59.

20 Bazen de tarikata mensup olan airlerin mahlaslar yannda isimlerin nne veya sonuna eklenerek de kullanlr. Yeil Abdal, Pir Sultan Abdal, Abdal Musa gibi. XIV. yzylda saylar Anadoluda artan ve kaynaklarda Abdalan- Rum (Rum-Anadolu Abdallar) olarak anlan zmre Alevilere yakn bir kimlik tayordu. Kaygusuz Abdal gibi yetien Abdal lakapl bir ok air yetiti.50 XIV. ve XV. yzyllarda Anadoluda en fazla Abdal ismi ile anlan; Ik, Torlak, Cavlak, Mevlev, Halvet, Haydar ve Kalender de denilen, serseri, bozuk inanl heterodoks dervi zmreleri drt gruba ayrlmtr; a) Gaziyan- Rum b) Ahiyan- Rum c) Abdalan- Rum d) Bacyan- Rum Kprl, Ak Paazade Tarihinden naklettii bu bilgilerin, ah smail (Hatay)in u ktasyla dorulandn sylemektedir. Ezelden dost olanlar evliyaya Ahiler, gaziler, Abdallar oldu51 Babailik tarikatnn kalntlar olan ve Horasan Erenleri adyla da anlan Rum Abdallar hem din hem de dv gleriyle Osmanl Devletinin kuruluunda byk yararlar salamlardr. Geyikli Baba, Abdal Musa ve Abdal Kumral, Trkmen babalarnn en nlleri olup Alevidirler.52 Abdallar ve Abdal inanlarn kendi bnyesinde toplam olan Bektailiin iinde Bekta geleneklerinin devam eden ekli olarak, Abdal inanlarn da grmek mmkndr. Bunu Rum Abdallar hakknda sylenen u iirde aka grebiliriz; Belerimiz elvan gln stne Alar gelr ahm Abdal Musaya Urum Abdallar postum enine Balar gelr ahum Abdal Musaya

50 51

smail Kaygusuz; Alevilik nan, Kltr, Siyaset Tarihi ve Din Ulular, stanbul 1995, s. 179. M. Fuad Kprl; "Abdal Maddesi", Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1935, s. 30. 52 Orhan Hanerliolu, Abdal, slam nanlar Szl, Remzi Kitabevi, stanbul 1971. s. 7.

21 Urum Abdallar gelr dost dey Enimize ab, hrka post deyu Hastalar gelr derman istey Salar gelr Pirim Abdal Musaya Her matem aynda kanlar saarlar Demine h deyu glbenk ekerler Uyandrp hak ran yakarlar Nurlar gelr Pirim Abdal Masaya53 Kaygusuz Abdal 1557 ve 1572 yllar arasnda Anadolu ve Rumelide kapatlan Seyyid Gazi Tekkesine 1572 ylnda baz artlarn yerine getirilmesiyle tekrar alma izni verilmitir. XVI. yzylda Bektailik ve Hac Bekta tesiri, Abdallar arasnda kuvvetlenmi ve Seyyid Gazi Tekkesinden bahsedilirken Bekta Abdallar diye de sz edilmeye balanmtr. Ankarada Kaya yaknlarndaki Hseyin Gazi Tekkesi ile Yakup Tekkesi Abdallara ait olduu halde, Evliya elebi tarafndan Bekta tekkesi olarak adlandrlmtr. Bu, bize XVII. yzylda Bektailiin dier heterodoks tarikatlar da iine alarak glendiini gstermektedir. XVIII. yzyla gelindiinde artk Bekta Abdallar tabiri yaygnlam ve Abdal kelimesi Bektailik yerine de kullanlmtr.54 slm dnyas ve Trkiyede yaayan kendisi gibi Alev Heterodoks serseri dervi zmrelerine benzeyen, onlarla mnasebette bulunan, evlenmeyerek tek bana yaayan Rum Abdallar, dier veliler gibi Hac Bekta Veliyi kendi tarikatlarnn ulularndan saymakla beraber Bekta deillerdi. ehirlerden ok kylerde kendine mahsus zaviyelerde yaar, gezginci bir hayat srerlerdi. Yenieri Ocann byk nfuzuna dayanan Bektailerin, baka tarikatlar temsil siyaseti XVII. ve XVIII. asrlarda Abdal tekkelerini, zmrelerini ve ananelerini Bektailiin, mcerrede ikrar vermi kolunda eritmesiyle balar. Bu dnemde Abdallar Trkiyenin deiik yerlerinde kyler kurup yerlemiler veya Kzlba obalar tarznda gebe hayat yaamlardr.55

53 54

A. Yaar Ocak; Babailer syan, Dergah Yaynlar, stanbul, 1996, s. 213. M. Fuad Kprl; "Abdal Maddesi", Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1935, s. 34. 55 M. Fuad Kprl; "Abdal Maddesi", Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1935, s. 36.

22 XV ve XVI. asrlarda bilhassa Yenieri Ocanda resm bir klt zellii aldktan sonra, byk bir nfuz kazanarak devletin himayesini alan Bektailik, Bat Anadoluda Rum Gazileri denilen mcahit tayfalar arasna girerek, Osmanl fetihleriyle Balkanlara gemi, Tuna kylarndan Arnavutluka kadar ok geni sahalarda kurduu tekkelerle Balkanlarn slmlamasnda byk rol oynamtr.56 Bylece slmiyetin Anadoluda yaylmas ve Balkanlara uzanmasnda XVII-XVIII.

yzyllarda ran, Afganistan, Orta Asya ve Dou Trkistanda dilenci gezici derviler olarak adlandrlan, Kolonizatr Trk dervilerinin byk rolleri olmutur. Anadolu ve Rumelide Rum Abdallar ismiyle faaliyet gsteren bu serseri derviler asrlara damgalarn vurmulardr.57 Medrese ile ilikileri bulunmayan, gebe Trklere Trkmen babalarnn retisi olarak giren Bektailik, erkekli kadnl bir arada oturmaya kar olmadndan dolay amanist Trkler arasnda daha fazla rabet grmtr, demitik.58 Bu geleneksel yap iinde din bir tren olan Cem, ruh bir yapya dnerek toplumu canl tutmay baaran g olmutur. Alevilik bir din iin doal alan Sonradan benimseyip katlma geleneinin dnda kalm ve merkez otoriteye kar tavr koyma geleneini benimsemitir. Bu kar koyma Babal gelenei eklinde Aleviliin gnmze kadar uzanan etkileri zerinde belirleyici rol oynamtr.59 Anadolu Abdallnn etnik ve tasavvuf yapsn birbirinden ayrmak mmkn deildir. ie girmi halde olan bu yapda tasavvufun etkin grnen tekilat ve yapsna ksaca deinmek istiyoruz. ncelikle Bektailiin Anadoludaki kollarndan bahsedeceiz. Bir Alev dede babas olan Bedri Noyana gre Bektailik iki grupta incelenebilir. 1. Aleviler, Dedeganlar (Sofiyan Kolu): Tahtac, Kzlba, epni, Srek ve Abdal denilen Trklerdir. Soy gden dedeler tarafndan ynetilirler. 2. Bektailer (Babaan Kolu): Ruhan reis olarak Dedebaba nvan ile Hac Bekta Veli postuna oturan Ona vekalet ettiine inanlan Onun tekilatna bal kimselerin bal olduu koldur.60
56 57

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 24. mer Ltfi Barkan; Kolonizatr Trk Dervileri, Vakflar Dergisi yayn, C. 2, stanbul 1974, s. 279-304; nver Gnay; Harun Gngr; Trklerin Din Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997, s. 288. 58 nver Gnay; Harun Gngr; Trklerin Din Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997, s. 291; Fuat Bozkurt; Aleviliin Toplumsal Boyutlar, s. 17. 59 smail Grkem; Trkiyede Alevi-Bektai, Ahi ve Nusayri Zmreleri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2000, s. 120; Fuat Bozkurt; Aleviliin Toplumsal Boyutlar, s. 25-26. 60 Bedri Noyan; Bektailik Alevilik, Gnaydn Gazetesi Yaz Dizisi, 29 Mart 1977; M. Tevfik Oytam; Bektiiliin yz, stanbul Maarif Kitaphanesi, stanbul 1970, s. 350-349.

23 Bektailik esasta iki kola ayrlmtr. Bunlar Hazreti Pirin mcerred getiini, hi dnya evine girmediini savunan Babaan (Mcerred)lar ve Hz. Pirin evlenip ocuk sahibi olduunu savunan mehhiller (elebiler)dir. Babaan kolu Rumeli ve Arnavutlukta yaylm olup sonradan Tarikat- Nazenin adn da almtr. Anadolu ve stanbulda varlklarn

srdrmlerdir. Babaan kolunun dal-budak salamamasna ramen, elebiler Anadoluda be alt kola ayrlm ve bu suretle Bektailikteki dier kollar ortaya kmtr. Halk, Anadoluda vcut bulan bu kollara, topyekn Kzlba demitir. Hepsi de Hac Bekta Veliye ve elebilere sayg gstermekte olan bu kollarn, kylerinde veya yaknlarndaki bir veli veya yatr mrit tanmalar da genellikle grlr.61 Bektailik Anadoluda belli bal u kollara ayrlmtr; 1. Tahtaclar 2) epniler 6) Mcerredlik 3) Ky Bektaileri 7) Mteerriler 4) Abdallar 5) Hudadal ve Mrseliler

Anadoluda bu adlar altnda anlan Bektailerin inan ve ibadet bakmndan aralarnda fazlaca bir fark yoktur.62 Anadoluda Bektailikle i ie yaayan zamanla Bektailik iine giren ve onunla etkileen baz tarikatlar vardr. Bektailiin etkileim iinde olduu tarikatlar de ylece sralayabiliriz; 1) Hurufilik 5) Teslis 2) Ademperestlik (Merdumperestlik) 6) Alevilik 7) Batnilik 8) mamiye 3) Tenash 9) iilik 4) Vahdet-i Vcud 10) Tasavvuf63

Tasavvufta veya Bektailikte Abdal, gzel ve yksek bir mn ifade etmektedir. Tebdil olmak, deimek, bir merhaleden dier bir merhaleye atlamak, kabuunu brakp ruha sinmek demektir.64 Etnik ayrmn dnda kalan bu Abdall aadaki iirlerde grebiliriz.
Abdalln binasn sorarsan Evvela Muhammed Ali Abdaldr Hakikt ilminin asln ararsan Cmle ululardan ul Abdaldr.

61

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 86. Not: Abdulkadir Sezginin Besim Atalaydan naklettiine gre Bektailik iki kola ayrlmtr. Bu ayrm ehir (Bekta Alev) Bektailii ve ky (Kzlba) Bektailii eklindedir STV Televizyonu, Gkkua Program, 15.10.1997. 62 Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 111-158. 63 Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 81-110. 64 M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 106-107; Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 93.

24
Muhammed krklarda bir hayal grd Bu ne hal deyup knhne erdi Firdevsi aldan ieri girdi ter blbller gl Abdaldr Muhammed krklara beli bes dedi Aliyi grnce Allah dost dedi Muhammed de Abdal olmak istedi ler, beler, krklar yolu Abdaldr. Ben bu Abdallktan geriye kalman Tuttum Abdall elimden salman Hem Hatice, hem Fatma hem Selman Kemer bestelerin beli Abdaldr KEMTER
65

Hatayinin bir iirinde, Abdal, Ba ak Abdal eklinde kullanlmaktadr. Men Hasen Hulkur-Rzann bir muhibb-i liyem Hamd lillh kim hasetle kibr kinden hliyem ah Hseyn-i Kerbelnn ba ak abdliyem Kbleghmdr Muhammed, secdeghmdr Ali Kul Mustafann bir iirinde Abdal kelimesi u ekilde kullanlmaktadr. Nesini sorarsn garip hlimin oktan beri yatar, hastadr gnl Alm gurbete, gemi ilinden Abdala karm posttadr gnl

Yedi ktalk bu iirde Muhammed, Ehli Beyt, Oniki imam, Seyyid Battalgazi, Abdlvehhab ve Hac Bekta Veli Abdal olarak anlatlmtr. Sersem Abdal da bir iirinde Abdall yle tanmlamaktadr.

65

M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 107; Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 93-94.

25
mamlara temennam yitirdim Tavafn kabuldr Abdal dediler Krklar ile bir meydanda oturdum Tavafn kabuldr Abdal dediler. Hzr elim ald ara gtrd Bir saatte Kerbelaya yetirdi Ol demde melekler erbet getirdi Tavafn kabuldr Abdal dediler.66 Dertli Babann Abdallkla ilgili iirinden bir kta alyoruz. Girme Zahid bezmine,grme murai yzlerin Dergah- Abdale gir de bezm-i hasullah gr Dn ziyaret eyleme brahimin bnydn Dertlinin gnln ziyaret eyle Beytullah gr.67 Gevherinin iirinde ise Abdallk yle tanmlanr, Varp yaslanaym Hac Bektaa Abdaln olaym ullar iinde68 Urum Abdallar hakkndaki bir baka iir de yledir. Biz urm Adalarlyz Maksudumuz yardr bizim Getik ziynet kabesinden Gencinemiz erdir bizim Daim klarz biz zr Carheyleriz elde vr Dost yoluna verdik seri Mnkirimiz hrdr bizim

66 67

M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 108. M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 271. 68 Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, Ankara 1988, C. I, (A-J), s. 2.

26 Ak blblyz teriz Rah- Hakka yz tutarz Mana gevheri satarz Mterimiz vardr bizim. stuvay gzler gzm Sebul-mesanidir yzm Enel-Hakk syler szm Miracmz vardr bizim. Haber aldk Muhammedden Gemeyiz zat-u sfattan Balm nihan szler zattan radmz srdr bizim.69 Veya tiler fazl- ilah emesinden ab- Hzr ttiler kesb-i hayt- Cvidn Abdallar ldler lmezden evvel oldular hayy- ebed Verdiler can buldular bir zge cn Abdallar Grlyor ki, Abdallk tabirinin klk kyafet, otorite ve vakarla hibir alakas yoktur. Abdallk, zenginlik, fakirlik, giyim, kuam gibi izaf kaytlardan arnm bir gnl iidir. Abdallk yukardaki iirlerden anlald zere Arif-i nefs olmak veya lmeden evvel lmek veya Abdal olup Hakka vuslat etmek gibi tabirlerin delili, zge bir alem, ilah bir ak ve evke dayanan manev bir halet-i ruhiyedir. Burada Abdallara atfedilen baz yanl ithaflara da deinmekte yarar grmekteyiz. Baz kaynaklarda Abdallar hakknda yar plak gezen serseri, dervi zmreleri olmalarndan bahsedilmektedir.70 Ayrca Kemal Samancgil de Abdallar da kadnlar ehl-i tarikata kar rtnmezlerdi. Her yere gidebilirler, her ayine girerlerdi, serbesttiler. rtnme ve kanma Ehl-i Snnete kar bile yoktu. Bunlarda iffet ve ismetin mns yok gibidir. Abdallarn
69 70

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 180. M. Fuad Kprl; "Abdal Maddesi", Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1935, s. 29.

27 kadnlar herkese kar aktr, onlarn bu konuda havsala ve mezhepleri genitir. Onlarda fuhu aranmazd. Kzlar kaplarda alr, hizmetilik eder, metres, kapatma, odalk gibi iler grrlerdi. demektedir.71 Bunun gibi yanl grler olsa olsa Abdallarn yaantlarn tanmayp dardan deerlendirme yapmaktan kaynaklanabilir. Abdallar gebe olmalarndan dolay aileleriyle beraber dolamlardr. Meslekleri gerei demircilik, kalayclk, nalbantlk, kazanclk, elekilik, keklik, algclk, oyunculuk, hikyecilik, sepetilik, devecilik, davulculuk gibi ilerle uraan Abdallarn aileleri de kendilerine itirak etmilerdir. Hatta kadnlar erkeklerden daha aktif durumlarda olmulardr, bu da erkeklerden uzak duran Snn kadnlar ve erkeklerce yanl yorumlanmtr, diyebiliriz. II. Mahmud tarafndan Yenieri Oca ile birlikte ilga olduktan sonra Abdlaziz zamannda tekrar serbest braklan Bektailik72, Cumhuriyetin kuruluundan sonra tekke ve zaviyelerin kapatlmasyla, kendisi de genliinde Selanikte bir Bekta olan ve btn tarikatlar gizli bir cemiyet olarak kabul eden Mustafa Kemal tarafndan ortadan kaldrlmtr.73 Abdal denilen serseri dervi zmrelerinin Trkler arasnda yaylmasnn sonucu olarak, Anadolunun deiik yerlerinde bugn bile bu ismi tayan gruplara rastlamaktayz. Yaaylar Trk, dilleri Trke olan saz airlii ile n kazanm geimlerini davul zurna almakla salayan bu insanlara halk arasnda gebe ingeneler denilmekle beraber onlar buna itiraz edip, kendilerinin Abdal, Mslman, tarikat itibariyle ise Alev-Bekta olduklarn sylemektedirler. Akide itibariyle dier Alev Trklerden farklar yoktur. 3. Abdallara ingene Denilmesi Tarihte Abdallarla ingeneler genellikle birbirine kartrlm ve Abdallara ingene gzyle baklmtr.74 zellikle Snn slm benimseyenler tarafndan ingenelik dayatmas

yaplarak sosyal yap ierisinde Abdallardan mesleklerinin icras dnda uzak durulmaya allmtr. Alev-Bekta olmalar nedeniyle kapal bir toplum eklinde yaayan Abdallar kendilerini ifade etmekte yeterince baarl olamamlardr. Abdallarla ilgili yaplan aratrmalarn ounda Abdal-ingene aklamalar gze arpmaktadr. Bunlarla ilgili baz kaynaklarda u aklamalar yer almaktadr.

71 72

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 94. Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 24. 73 Orhan Trkdoan, Alev Kimlii, Trk Dnyas Tarih Dergisi, ubat 1995, S. 12, s. 98. 74 Ali Rafet zkan; Trkiye ingeneleri, T.C. Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 2000, s. 32.

28 Yrkan iftilik balca sanatlar olmakla beraber gebelerinin su balarnda, st glgelerinde, st dallarndan yaptklar sele, sepet gibi eyler dolaysyla bunlara ingene denildiini halbuki A. Vanbergnin Trk Etnografya ve Etnolojisi adl kitabnda grd Abdal Musann Velayetnamesine nazaran bunlarn Horasan mlkndeki boydan olduklarna kanaat getirdiini sylemektedir.75 Abdallarn konutuklar dil zerine aratrma yapan A. Caferolu, Abdallarn zanaat ve ticaret hayatlarndaki sylemektedir.76 Cemil Cahit Gzelbey, Gaziantep civarndaki Abdallar zerinde yapt aratrmada Abdallarn ne soy, ne de huy bakmndan ingenelerle herhangi bir ilgilerinin bulunamayacan anlatmaktadr.77 Bugn Anadolunun deiik yerlerinden yaayan kendilerine Abdal adn veren genellikle gebe olarak yaayan gruplar hakknda yaplan aratrma sonularndan bahseden Kprl, Alev olan bu kk topluluklarn halk arasnda hatta Alev halk arasnda ingene olarak isimlendirildiklerinden bahseder. Dnlerde davul zurna alarak geinenlerin klkla yani saz airliiyle hret kazananlarn olduunu syler. Kendilerine ingenelik yaktrlmasn iddetle reddettiklerini belirtir. Baha Saitin Safranbolu Trk Oymaklar hakknda yapt aratrmalardan hareketle Kprl, msr krma ve ba bozumu zamanlarnda Safranboluya gelen gebelere yerli halkn ingene gzyle baktklarn fakat bu Abdallarn kendilerinin Trk ve Mslman olduklarn sylediklerini ifade eder. Bunlara mesleklerinden dolay Kazanc ingene de derler.78 Kprl, Kuzey Suriyede yaayan btn ynleriyle dier ingenelere benzeyen Abdallarn ingenelii iddetle reddettiklerinden bahseder. A. V. Le Coqden izafeten Kprl, Adanada yapt bir aratrmada Trklerin Abdal olarak isimlendirdii Krtlerin Gewende dedii, davulcu anlamna gelen Teberci adn tadklarn ve Abdal olduklarn syleyen kiilerden bahsetmektedir.79 Ancak burada yanllkla Tebercinin davulcu anlamna geldiinin sylendii kanaatindeyiz.
75 76

benzerlik

yznden

ingenelerle

kartrlm

olduunu;

Abdallarn

kullandklar gizli dil ile ingene ve eleki dilleri arasnda hibir mnasebetin bulunmadn

Y. Ziya Yrkan; Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1989, s. 107. A., Caferolu; Anadolu Abdallarnn Gizli Dillerinden Bir ki rnek 60. Doum Yl Mnasebetiyle Fuat Kprl Armaan, Yaln Matbaas, stanbul 1953, s. 77. 77 C. Cahit, Gzelbey; Abdallar, Foklor, Mays 1972, Say 25, s. 21-25. 78 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 389-390. 79 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 391.

29 Kprl, Ali Rza Yalmann be gruba ayrd Abdallar iindeki Gurbet ve Karaduman Abdallar hakknda bunlara ingenelik isnadnn hakl olabileceini savunur.80 ada aratrmaclardan A. Rafet zkan ise Abdallarn ingene olmadn halk tarafndan ingenelerle kartrldn sylemektedir.81 Abdallar hakknda aratrma yapan lktar, Halk bunlar elek, sepet yapmak; bir ksm da gebe olmak bakmndan ingene addeder. Mesela; Abdallara Gney Anadoluda inene, Dou Anadoluda Eleki derler Konya ve dolaylarnda da Abdallara Carcar ad verilir, der.82 Samancgil ise Soy itibariyle Kptlarla akrabadrlar Biz bunlara iskan edilmi, yerletirilmi Kptlardr diyebiliriz. demektedir.83 Abdallar hakknda aratrma yapan Gliek, Dou Trkistandan Anadoluya kadar geni bir corafya zerinde dank gruplar halinde yaayan, eskiden daha ok gebe, bugn artk yerleik hayata gemi olan, blgelere gre Abdal, Abdali, Avdal, Habdal, Gilaman, Gurbet, (Gurbeti, Kurbati), ingene, Guyende (Gewende, Gawende), Aynlu (Heynu), Teberci, Carcar gibi deiik isimlerle adlandrlan ve aralarnda birok farkllklar bulunan Abdal gruplar vardr. demektedir. Gerenardn da 1893te yapt Orta Asya seyahatinde Dou Trkistannn Keriya (Keria) blgesindeki Abdallarla ilgili tespitinde bunlarn kken olarak bir eit yerleik Luli (Krgz)-ingeneleri olabileceini varsaydn anlatr.84 Gnmz aratrmaclarndan Ali Akst, Silifkede yapt aratrmada Abdallarn yerletikleri mahalleye Kptyen Mahallesi ad verildiini syleyerek, halkn Demirci Abdallarna ingan (ses karan) adn verdiinden, gnmzde bu kelimenin yanllkla ingene dntn belirtmektedir.85 Konya-Akehir Yarenlerdeki aratrmasnda ise Akst, Teberler diye bilinen ve algclkla geinen Abdallar arasna Akehir Yenimahallede birka ingene aile kartn ve onlara Mnki dendiini belirtmektedir.86

80 81

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 394. Ali Rafet zkan; Trkiye ingeneleri, T.C. Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 2000, s. 32. 82 M. akir lktar; Abdallar, Trk Kltr Dergisi, Ayyldz Matbaas, Ankara 1968, s. 251; Ali Akst; Abdallarla lgili Notlar, http://www.alewiten.com/sakir1.htm. 83 Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 93. 84 Ali Duran Gliek; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/25.%20dergi/gulcicek.htm. 85 Ali Akst; Abdallarla lgili Notlar, http://www.alewiten.com/sakir1.htm, s. 1-2 86 Ali Akst; Abdallarla lgili Notlar, http://www.alewiten.com/sakir1.htm, s. 6.

30 Abdallara ingene yaktrmas yapan ulaabildiimiz kaynaklarn bir ksmn belirtmi bulunmaktayz. Ayn kaynaklar, Abdallarn neden ingene olamayacaklaryla ilgili baz aklamalar yapmlardr. Bunlar: Kprlye gre; 1. Abdallarn bir ksmnn dervi kyafetine girerek serseri zmreler halinde dilendiklerini biliyoruz. Bunlarn ya eski Rum Abdallarnn bakiyesi olduu, yahut onlar taklit ettikleri iin Abdal ismini aldklar tasavvur edilebilir Btn slm memleketlerinde, ingenelerin serseri dervi taifeleri arasna kartklar bugn iyice anlalmtr. ingenelerin dilenci dervilerin arasna girmesi herhalde XIV. Asrdan evvel hi olmazsa XIII. Asrda- balam olmaldr. Bunu sylemekle dilenci dervi zmrelerinin ingenelerden olutuu iddia edilemez. Anadolu Abdallar arasnda dilenci derviler kk bir ksm tekil eder. 2. XVIII. Asr balarnda Anadolunun Gneydousunda Trkmen airetleri arasnda Abdallu ve Kek Abdullu isimlerini tayan Trkmen oymaklarnn mevcut olduundan bahsedilmektedir.87 Ayn kaynaklarda Abdal Kuyumcu airetinden bahsedilmekte fakat bunlarn ingenelii hakknda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadr. 3. Abdallar genellikle algclk ve trkclkle, hikyecilikle urarlar. Ali Rza Bey, tambur alan Abdal klardan baz trkler naklettii gibi, Abdulkadir Bey de Abdallarn hikyecilikle ve Krolu hikyeleri anlatmakla mehur olduklarn sylemektedir. Azerbaycanda da Abdal adn tayan bir Kyn klar yetitirmekle mehur olduu bunu teyit etmektedir. Abdal dnden, ocuk oyundan usanmaz atasz Abdallarn dnlerde algclkla, davul zurna almakla tannm olduklarn gsterir. Krtlerin Abdallardan algc ve trkc yetimesi nedeniyle onlara Gevende, Gyende adn vermeleri ve bu kelimeyi Abdal adyla e anlaml gibi kullanmalar, onlarn ingenelii iin bir delil olamaz. Kald ki Hac Bekta Vel, Yunus Guyende deyimini kullanm, Azerbaycanda Abdal Kynde yetien saz airlerine de ingene isnadnda bulunulmamtr. Abdal saz airleri arasnda hl Dede Korkut Destanlarnn yaamakta olmas daha ok Abdallarn ingene deil Trklklerini gsteren delillerden biridir. Abdallar arasnda algc ve trkclerin okluu ve asl ingeneler arasnda da bu mesleklerin yaylm bulunmas belki de byle bir iddiaya yol am olabilir. Mesela; Adanada Karaisal kazasnda Aliba (Alaba) ismindeki bir airete Ozan ad verilmekte ve bu kelime algc ingene anlamnda kullanlmaktadr. Oysa eski Ouzlarn saz airi olarak kullandklar bu kelimenin byle bir anlam yoktur. Bir ksm

87

Ahmet, Refik; Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1930, s. 87.

31
Abdallarn kazanclk, demircilik, elekilik, sepetilik gibi ilerle uramalar ve bu gibi sanatlarn baz ingene gruplar arasnda da yaylm olmas abdallarn ingenelii hakknda bir delil olamaz. Hazer tesindeki Trkmen oymaklar arasnda bazlarnn bu ilerle fazla megul olduklar ve bundan dolay Kazanc, Deveci gibi isimlerle anldklar unutulmamal bununla beraber, falclk, cambazlk, frklk gibi ingeneler arasnda ok yaylm baz sanatlarn baz Abdallar arasnda da bulunmas aralarna eski zamanlarda ingene unsurlarnn sokulmu olmas ihtimalini kuvvetlendirmektedir. 4. Anadolu Abdallarnn, Alevilerin bulunduu alanlarda yaamalar ve Alev inanlar tamalar, dedelerinin dier Alev dedeleri gibi Hac Bekta merkezindeki elebilerle ilgili olmalar nedeniyle Abdallar Trklklerinden en ufak bir phe bile duyulmayan eski Trk amanizminin izlerini koruyan Anadolu Alev Trklerinden ayrmak imkanszdr. Abdallarda onlar gibi ksmen gebe olmakla birlikte ksmen de eski zamanlardan beri topraa balanarak, ekincilik hayatna gemi bulunmaktadrlar. Btn Anadolu ve Rumeli Kzlba zmreleri arasnda kuvvetle yaad bilinen Safevilik izleri bunlar arasnda da vardr. u halde ne yaay ekilleri ne de ayin ve itikatlar bakmndan bunlara ingenelik isnad kolay kolay kabul edilecek cinsten deildir.88 Abdallara ingene denilmesi hakknda lktar, Halk bunlar elek, sepet yapmak; bir ksm da gebe olmak bakmndan ingene addeder. Binaenaleyh bunlar dili ve soyu btn btn baka olan ingenelerle akraba veya yurt tutmu ingene gibi telakki etmek katiyen doru deildir. Bugnk Anadolu Abdallar Tahtaclar, epniler, daha dorusu btn Anadolu Kzlbalar gibiBaba Trkmenlerinin bakiyeleridir. kullanmaktadr.89 Abdallar hakknda Samancgil ise Bugn Anadolunun hemen her kesinde yer yer Abdal kyleri vardr. Bunlarn dilleri Trke yaaylar Trktr demektedir.90 Ali Rza Yalman (Yalkn) Elbeyli Abdallarndan Topal Abdala: Siz ingene misiniz? dedim. Topal Abdal: Haa efendim, biz ingene deiliz. ingene soyu ayrdr, dedi. eklinde aklama yapmaktadr.91 Abdallar, soy itibariyle Trkmendirler ifadesini

88

M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 395-398; Ali Duran Gliek; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/ 25.%20dergi/gulcicek.htm, s. 5. 89 M. akir lktar; Abdallar, Trk Kltr Dergisi, Ayyldz Matbaas, Ankara 1968, s. 251; Y. Ziya Yrkan; Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1989, s. 108. 90 Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 92-93. 91 Ali Rza Yalman (Yalkn); (Haz.: Sabahat Emir), Cenupta Trkmen Oymaklar, Kltr Bakanl yaynlar, 256 Kltr Eserleri 14, Ankara 1977, s. 18.

32 Cemil Cahit Gzelbey ise Gaziantep yresinde bulunan Abdallar zerinde yapt bir aratrmada Abdallarn ne soy, ne de huy bakmndan ingenelerle herhangi bir ilgilerinin bulunamayacan sylemektedir.92 Abdallarla ilgili bir baka kaynakta ise Karaman ve Akmanlarla ilgili efsanenin farkl versiyonlar hl Trkmenler arasnda anlatlr. Trkmen Abdallarnn rivayetleri yledir. Bir zamanlar Trkistanda Akman ve Karaman adnda iki karde vard. Bu kardeler Ahmet Yeseviye vergi deyen Abdal boyuna mensuptular.93 Krehirli mahall sanat (halk ozan) Neet Erta bir trksnde Ey garip gnllm dertli yoldam Neden belli deil baharn kn Var mdr sormazlar ekmein am Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen haa Kim onun halini sormu demezler Cahilin gznde hormu demezler Gariplere kim i vermi demezler Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen haa Sen de bir insansn insanlar gibi Haksz kazancnan srmedin demi nsanln kurallar byle mi Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen haa O hakk tanmaz kul kandranlar nsanln ne olduun ne anlar nsanlk varlkla olursan anlar
92 93

C. Cahit, Gzelbey; Abdallar, Foklor, Mays 1972, Say 25, s. 21-25. S. G. Agacanov; Ouzlar, Selenge yaynlar, stanbul 2002, s. 335-336; Ayrca bak. Ali Rafet zkan; Trkiye ingeneleri, T.C. Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 2000, s. 32.

33 Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen haa Bo durmak gnahtr almak sevap al ne duruyon sen de bir ey yap oalr yoldan gr nice ahbap Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen haa Garibim engin ol uyma cahile eytann kazanc nafile hile Sana ad takarlar zlme bile Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen haa94 Bu trkde ERTA, halkn kendilerine ingene yaktrmasnda bulunduunu ima etmektedir. Oysa ingene olmayp kendilerinin Trkmen Abdallar olduklarn Abdallar da sylemektedir. 01.12.2001 tarihinde Star Gazetesinde Musa AACIK tarafndan Neet ERTAla yaplan rportajda Neet ERTA; - Yllarca sizi Abdal, ingene diye aalayanlara sznz, sorusuna; - Abdalz ama ingene deiliz, demitir. Bu tr ayrmlar yapanlarla ilgili dier bir soruya da u drtlkle cevap vermitir. Dnya cennettir insana Eit olsun sana bana Kylmasn hibir cana Analar alamasn Yukarda belirtilen grlerden anlalaca zere Anadolu Abdallarnn ingenelerle hibir yaknlklar yoktur. cra ettikleri meslekler ingeneler tarafndan da yapldndan halkn

94

Bayram Bilge Tokel; Neet Erta Kitab, Aka Yaynlar, Ankara 2000, s. 60-61.

34 gznde ingenelerle bir tutma, onlarla kartrma eilimi gze arpmaktadr. Abdallarn Anadoludaki dier Alev zmreleri gibi Alev-Bekta olular da ingene olmadklarnn gstergesidir. Ayrca Abdallarla ilgili Krehir yresinde yaptmz aratrmada Abdallarn kendilerini Trkmen Abdallar olarak ifade ettikleri grlmtr. Tarihi kaynaklarn ve kendilerinin Trkmen olduklarn ifade ettikleri halde Abdallara ingenelik yaktrmasnda srar etmek bir yanlgdr. Ksacas Abdallar soy olarak Trktrler.

B R NC BLM ABDALLARIN CORAF DAILIMLARI A. ABDALLARIN ANADOLUDAK CORAF DAILIMLARI Anadoluda yaamakta olan Abdallarn Orta Asya kkenli olduklarna, kendilerinin Horasandan geldiklerine inandklar, dedelerinin Hac Bekta elebilerinden ruhsat ve izin aldn, Konyadaki Karayamur Dedenin Horasan nesline mensup ve saygn saylan bir kii olduunu, Abdal Musa Velayetnamesinde bunlarn Horasan mlknn boylarndan olduklarn, bir ksmnn Karayamurun reislii altnda bir ksmnn (Gneydou Abdallar) da Ouzlardan Beydilli Oyma ile birlikte, dier bir ksmnn da (Kilis-Zabaran Kyndeki prprlar isimli Abdal oyma) Karakoyunlularla birlikte Horasandan Anadoluya geldiklerini gryoruz.95 Cevdet Trkaya gre Abdal oymaklar, Osmanl blgelerinde Trkmen taifesi, Trkmen airetleri96 ve Trkmen cemaatleri97 balklar altnda isimlendirilmitir. Bu esere gre Abdal cemaatlerinin Anadoludaki dalmlar: Mara, Tarsus Sanca (Adana Eyaleti), Hayrabolu Kazas (Vize Sanca), stanbul ve havalisi, Tatar Pazar Kazas (Paa Sanca), Rumeli, Ktahya Sanca, Erzurum Eyaleti, Adana, Bozok, Biga, Aydn Sanca, ukurova, Zlkadriye Kazas (Mara Sanca), Karaman Eyaleti, Sivas Eyaletinde bulunuyor eklinde gsterilmitir.98 Peter A. Andrews ve yardmcs R. Benninghausun bugnk durumu gstermek zere yaymlad Ethnic Groups in the Republic of Turkey adl kitabna gre ise Abdallarn Anadolunun hemen her tarafnda yaad belirtilmektedir. Bu esere gre Abdallar Adanada 18, Ankarada 12, Gaziantepte ise 7 ayr yerde oturuyor olarak gsterilmektedir. Bunlarn

95 96

Y. Ziya Yrkan; Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1989, s. 402. Cevdet Trkay; Babakanlk Ariv Belgelerine Gre Osmanl mparatorluunda Oymak, Airet ve Cemaatler, Tercman yaynlar, stanbul 1979, s. 45. 97 Cevdet Trkay; Babakanlk Ariv Belgelerine Gre Osmanl mparatorluunda Oymak, Airet ve Cemaatler, Tercman yaynlar, stanbul 1979, s. 173. 98 Y. Ziya Yrkan; Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1989, s. 403.

36 dnda Antalya, Bolu, orum, Denizli, Eskiehir, Kayseri, Krehir, Konya, Nevehir, Sinop, Sivas, Tokat, Yozgat gibi pek ok ilde daha yaamakta olduklar grlyor.99 Andrews ve Bennighause, Abdallarn bu yerleim yerlerinin dnda Aydn, Balkesir, Bingl, Bursa, Diyarbakr, Elaz, Erzurum, Giresun, Gmhane, Hatay, Isparta, el, Kars,

Kastamonu, Manisa, Mu, Nide, Samsun, Trabzon, Tunceli, Urfa, Van, Zonguldak gibi yerlerde yaamakta olduklarn 20 yazl kaynaa dayanarak ortaya koymulardr.100 Abdallarn bulunduu yerleim merkezleri tablo 1de gsterilmitir.

Vilayet

Merkez *Boynuoan Mahallesi

Kaza

Nahiye

Ky

Ceyhan Karata Kozan

Durhasandede Yrk Abdalren

Adana

*Dumlupnar Mahallesi *19 Mays Mahallesi

Kadirli Adana Merkez

Armaanl Azapl ick (Cick) Dvenli (Arapl) Elbistanl Hordalk Kzlmerli Mehmetli kszl Str

99

Peter A, Andrews; Benninghaus R.; Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Dr. Ludwig Rechert Verlag, s. 226-229. 100 Peter A, Andrews; Benninghaus R.; Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Dr. Ludwig Rechert Verlag, s. 231-236.

37

Merkez Adyaman Glba ay Dinar Afyon Emirda Sultanda uhut Var Aksaray Ortaky Amasya Merzifon *Hseyin Gazi Mh. *Nato Yolu evresi *Yenidoan Mh. Ankara *Dikmen lker Mh. *Feridun elik Mh. *Siteler nder Mh. erefli Kohisar Delice ubuk Haymana Merkez

Toprakkale Abdalpnar Maltepe

Deresinek Uyank(Yeilyurt)

An Bede Abdallar Kkkzlca Yakup Abdal inin Balar Kse Abdal Yeniky ekirge Yurtbeyli Kseabdal Altnbaak Elmal Demirci

38

Bala ankaya Glba Polatl Varlk Mh. Alanya Finike Gazipaa Antalya Manavgat Elmal Serik Aydn Kuyucak Balkesir Bingl Balya Gen Dzce Bolu Mudurnu Burdur Merkez Merkez

Koyayla Abilhas Yeniky Gkeyurt Soulcak Bahe -

ZeytinKy Yuval Bereketli elalealt Yemili Yeniky Yamalak Abdalan Krkpnar Akpnar Abdalgideni am Abdallar Glba

39

Bursa

Abdal Mh. Var

Mecitz Ortaky Sungurlu

Dicle -

Abdalata Abdalbodur Yaylack Phrek Glpnarlar Abdal Cabar Kocaba Horasanl Kzlca Dereiftlik Kingen Abdal Uyank Yataan Abdalan Abdalan Abdalck

orum Alaca skilip Osmanck Tavas Denizli Honaz Sarayky Serinhisar Diyarbakr Elaz *Stevleri Erzurum Mh. *mahalleba Karakoan Akale

40 Mh. *Emek Mh. Eskiehir *Komat Mh. *Kurtulu Mh. *Karyaka Mh. *nald Mh. *Hogr Mh. Gaziantep slahiye Giresun Bulancak Gmhane Hatay *Balar Mh. *Yedi Isparta ehitler Mh. *Karakavak Mh. Kahramanmara Kastamonu Abdal Pazarck Takpr Abdal Hasan Bayburt Reyhanl Gelendost Uluborlu Eirdir Yalva Behisni Ouzeli ambayat Keysun Piraziz Aa Abdallar akall Abdallar Badeli atalsu ayba Akal Demirkonak Karaburlu Abdal Rum Abdal Yakupabdal Abdalhyk Gkta ifteler Sarkavak

41

Azdavay *Dteke Mh. Karaman *Eskiyeni Mh. *Fatih Mh. Kars ldr Selim -

rili Bayburt

*Battalgazi Mh. *Caferbey Mh. Kayseri *Karacaolu Mh. *Kmbet Mevkii *Pnarba Mh. Krkkale *Karyaka Mh.

Bnyan Sarz

Akkla -

Koyunabdal Tavla

Merkez Keskin

Uzunlar Elmal KprKy

Baba Mh. Krehir

Akpnar Kaman Mucur iekda

Krtllar

*Abdallar Konya Mh.

Ermenek Akehir

ukurba -

42

*Yeni Mh. *Doanlar Mh. *Eskiimenlik Mh.

Beyehir umra Ilgn Kulu Seydiehir Yunak

Gzgene Akhisar Glbene -

amlar Ortaky Slkl ekirge Budala Siske Abdal Yuval Tencili

Abdal Mehmet B.

avuolu Mh. Malatya

Merkez Akada Doanehir Yazhan

Manisa

Salihli Karaaa Grdes Kula

Budala Abdal Kuyusu Akgedik Polatl Ortaky -

Tarsus

Mersin

Mut Silifke Bulank Varto

Hasan Ky

Mu

43

Nevehir

Hacbekta

Karaabdal Gerze Kavak -

Geygel Karaabdal Karaabdal Abdalolu Abdall Abdalolu Yukarkale Eskiyurt -

Samsun

Terme Havza Ladik

Sinop

arkla Kangal

Sivas

Koyulhisar Gemerek Suehri Birecik Merkez Zile

anlurfa

Abdallo erdiin Sartarla Hasanbaba Abdallar oka Abdal Abdaldam Abdalkolu Dnekse leyi Sadolu

Tokat Niksar Trabzon Vakfkebir -

Abdall

44

Tunceli

Plmr

ampaa Karader. Abdalan

Elmaldere Uak Mh. Van

Erci

Zilan Kzlkoca -

Abdal Mezras Hasan Abdal Krksoku Hyk Abdallar Kuzan Saknnren Yenikla ukurren Evciler Glderesi Karaazap Kurtderesi Ortaky Elmahacl -

Merkez Boazlyan ayralan

Yozgat Yerky Zonguldak Tablo 1

101

Devrek Ulus

101

Abdallarn yerleim yerleri ile ilgili olarak u eserlere baknz: Kprl, M. Fuat, Abdal, T.H.E.A., stanbul 1935, s. 46.

45 B. KIREH R YRES ABDALLARI 1. Yerleim Birimleri Krehir yresi Abdallar, Krehir merkezinde Baba Mahallesinde ikamet etmektedirler. Merkez dnda ise Akpnar lesinin Krtllar Kynde, iekda lesinin Fevzi akmak Mahallesinde, Mucur lesinin Byk Solakl Mahallesi ve Karyaka Mahallesinde

yerlemilerdir. Kaman lesinin Sarua Mahallesinde de toplu olarak bulunmaktadrlar. Yakn zamana kadar byk ounluu Yamurlu Bykobada yaarken, buradan 1930li yllardan itibaren tanan Abdallarn, Akpnar lesi Krtllar Kyne, Krehirin Baba Mahallesine, bir ksm da bata zmir olmak zere dier ehirlere yerlemilerdir. Akpnar lesinin Krtllar Ky102, Abdallarn yerleik hayata gei denemelerinin yapld ilk yerleim yeridir. Daha nce u an bulunan Krtllar Kynn be kilometre gneydousunda yerlemi iken deprem dolaysyla bugnk yerlerine gelmilerdir. Krtllar Ky Abdallarn merkezi konumunda iken ekonomik ynden barnamayp ehirlere ald yer olarak da kabul edilebilir. 103 2. Nfus Gnmzde Trkiyede ne kadar Abdal olduu hakknda elimizde kesin bilgiler bulunmamaktadr. Bu konuyla ilgili istatistik almalar yaplmamtr. Bununla birlikte Abdallar zerinde aratrma yapan baz bilim adamlar konuyla ilgili tahmin bilgiler vermektedir. Bunlardan M. akir lktar, 1936 yl itibariyle 30-40 bin kadar olabileceklerini belirtmitir. 1945 yl basml eserinde Kemal Samancgil, btn Anadoluda saylar otuz bini gemezdi, eklinde bildirmitir. Aratrma alanmz olan Krehirde ise Baba Mahallesinde yaklak yz elli hane Abdal ailesi olup nfuslarnn 750-800 dolaynda olduundan bahsedilmektedir.104 Akpnar lesine bal Krtllar Kynn tamam Abdallardan olumaktadr. Bu ky Abdallar diye de bilinir. Burada nceleri 20nin zerinde hane varken Baba Mahallesine gleri sonunda bugnk hane says 15e kadar dmtr. Yaklak nfus ise 50-60 kii civarndadr. iekda lesinin F. akmak Mahallesinde yaklak 30 ve yaklak 150-160

102 103

Eskiden Abdallar Ky denilirken,sonradan Trtllar ve daha sonra da Krtllar olarak isimlendirilmitir. Haim Akman; Neet Erta Kitab, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 2006, s. 5. 104 Abidin Ertem; Krehir.

46 nfus bulunmaktadr. Mucur lesinde Byk Solakl ve Karyaka Mahallesinde 6 hane ve 20-25 kii vardr. Kaman lesi Sarua Mahallesinde 100den fazla hane ve 550-600 kii civarnda olduu belirtilmitir.105 3. Eitim Durumlar Abdallar yaptklar iler ve benimsedikleri hayat tarzlar gerei yar gebe bir hayat srmektedirler. zellikle Baba Mahallesinde ikamet edenler yaz aylarnda algclk mesleini icra etmekte, k aylarnda ise genellikle zmire giderek deiik i sahalarnda almaktadrlar. Genellikle eski eya toplaycl ve kapclk ileriyle megul olmaktadrlar. ocuklarn kk yalarda aile ekonomisine katkda bulunmak amacyla gerek aile byklerinin mesleklerini gerekse alabilecekleri dier i alanlarn tercih ettikleri grlmektedir. Bu da eitim ve retim durumlarn olumsuz ynde etkilemekte, retime dayal meslek edinme pek fazla grlmemektedir. Yaptmz aratrmada Baba Mahallesindeki Abdal topluluundan yksek okul mezunu (emekli retmen) bir kiiye rastlanmtr. Aratrma sahamzda 55-60 yan zerindeki Abdallarn ilkokul mezunu olan ok az kimse bulunmaktadr. ounluu okuma-yazma bilmeyen ve az bir ksm da okur-yazar kategorisinde deerlendirilecek kiilerden olumaktadr. Bu ya grubu zerindeki kadnlarda ise okuma yazma oran sfra yakndr. 40-55 ya grubunda ise ilkokul mezunu yzde elli civarndadr. Dierleri ise genellikle okuma-yazma bilen az bir ksm ise okuma-yazma bilmemektedir. 25-40 ya grubuna gelince yzde yetmi dolaynda ilk okul mezunu olup yzde yirmi be dolaynda okuma-yazma bilen tespit edilmi, ounluunu bayanlarn oluturduu yzde belik blm ise okuma-yazma bilmemektedir. 15-25 ya diliminde ise yzde on seviyesinde lise terk veya lise mezununa rastlanmakta; yzde atm ortaokul veya ilkretim okulu mezunu olup yzde yirmi bei ilkokul mezunu, yzde bei ise ilkokul terk veya okula balamayanlardan olumaktadr. 7-15 ya grubunda ise kayt d bulunan yzde bir seviyesinde okula gitmeyen bulunmakta olup dierleri zorunlu eitim sistemi ierisinde yer almaktadr. 0-7 ya grubunda ise okul ncesi eitime nem verilmemektedir. Abdal nfusun en youn olduu Baba

105

Haydar Akyol; Kaman lesi.

47 Mahallesinde eitim durumlaryla ilgili olarak yaptmz anket sonular Tablo 2 de gsterilmitir. Okuma Yazma Bilen Okuma Yazma Yok Eitim Seviyesi Lise Mezunu Okul Yksek Mezunu

lkretim Mezunu

Ya Gurubu 07-15 16-25 26-40 41-60 60-Yukar TOPLAM E K E K E K E K E K

1 1 1 1 2 6 9 21

10 9 2 3 3 2 4 3 2 1 39

6 6 7 7 5 5 1 37

2 2

1 1

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 100

Tablo 2: Anketimiz 100 kii esas alnarak 10u bayan, 10u erkek olmak zere be ayr ya gurubuna uygulanmtr.

Krtllar Kynde okul bulunmayp renciler yaknda bulunan Kelismailua Ky ilkretim okuluna tamal olarak gnderilmektedir. 4. Abdallarn cra Ettikleri Meslekler Abdallar tarih sreci ierisinde babadan ola geen, gezginci hayata uygun olan meslekleri tercih etmilerdir. Bu mesleklerin banda az da olsa iftilik, demircilik, nalburluk, elekilik, keklik, dilencilik vard.106 M. . lktar ise Abdallarn meslekleri hakknda Abdallar muhtelif zanaatlar yaparlar, i tutarlar. Bir ksm bilhassa erkekleri davul, zurna alar; keklik, elekilik, sepetilik yaparlar. Bu arada kylnn saban, trpan, orak, bel ve nal gibi ziraat aletlerini de yaparak demircilik ve nalbantlk yaparlar. lerinde dorudan doruya iftilikle uraanlar pek azdr. Hasat mevsiminde rgatlk, msr krma ve ba bozumu zamanlarnda iilik yaparak ve krf107 toplayarak maietlerini temin edenleri vardr. Bir ksm Abdallarn snnetilik, kasaba ve bilhassa kylerde dilencilik, gizli olarak frklk, hekimlik balca uralardr. Gney Doudaki Tencil Abdallarnn kuyumculuk ve cambazlk (at alm-satm) ile uratklar Kazanc ad verilen Abdallarn da bakr kap kacak yaparak geindiklerinden
106 107

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 94. Krf: Abdallarn bir tabiri olup, buday biilirken tarla kenarna en Abdallar, bir davul-zurna fasl yaparak tarla sahibini elendirir ve giderken de tarlada yere dklen baaklar toplayp hurlarna doldurur, bylece her tarlaya urar ve krf ederler.

Toplam

48 bahsedilmektedir. Abdallar, Anadolu Trkmenlerinin profesyonel mzkaclardr. Snn kyl taassubu algy, trky Abdallara terk etmitir. Onlar, Trk halk musikisi ve raks (oyun kltrn) sadakatle devam ettirmektedirler. 108 Ali Rza Yalman ise Abdallarn meslekleri hakknda u grlere yer vermitir. 1. Faklar: Airete av avlayan Abdallardr. 2. Tencili Abdal: Cambazlk, kuyumculuk, frklk yapan ve byle geinen Abdallardr. 3. Beydili Abdal: Trkmenlere yamak ve yardmc olan Abdallardr. 4. Gurbet veya cesis Abdal: Sepeti Abdallardr. 5. Karaduman Abdallar: Bunlar Msrl brahim Paann iskan (yerletirme) beyine

Msrdan gnderdii byk bir musik ve raks heyetinin kalntlardr.109 Fuat Kprl ise Anadoludaki Abdallar, halk arasnda hikayecilikle, algclk ve oyunculukla hret kazanmlardr eklinde gr beyan etmektedir.110 Bir makalesinde Gliek, Abdallarn btn varl bir kara adr, bir inek, bir de avurtlar kk eektir. Gayet fakir olan bu insanlar, aa kak, i (kirmen, eirmen), ttn tahtas (Dar- ttn), mzik aletleri, zellikle tambur dedikleri balama (saz), su fs veya testisi, sepet ve elek yapp satarak, dnlerde mzik yaparak, ayrca keklik tutarak geimlerini salyorlar demektedir.111 Krehir Abdallar atalarndan devir aldklar meslekleri olan algclk mesleini icra ederek geimlerini temin etmektedirler. Bu meslekle zdeleen Ustalar ismiyle anlmaktadrlar.112 5. Abdallarda Dil Abdallarn dilleri zerinde daha ok duran iki aratrma gryoruz: A. Caferolu ve Le Coq. Dier aratrmaclar ise Abdallarn konumalarn toplumun dier kesimlerinden gizlemek iin kendi aralarnda anlamay salayan, dil zellikleri tamayan az saydaki kelimelerin ifrelenmesinden ibaret olduunu belirtmektedirler. Bunlardan Fransz sinolog Paul Pelliot 1906larda yapt Orta Asya aratrma gezisi sonucu yazd Les Abdals De Painap adl eserinde Dou Trkistandaki Painap Kynde yaayan
108 109

M. akir lktar; Abdallar, Trk Kltr Dergisi, Ayyldz Matbaas, Ankara 1968, s. 252-253. Ali Rza Yalman (Yalkn); (Haz.: Sabahat Emir), Cenupta Trkmen Oymaklar, Kltr Bakanl yaynlar, 256 Kltr Eserleri 14, Ankara 1977, s. 18-19. 110 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 363. 111 Ali Duran Gliek; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/25.%20dergi/gulcicek.htm, s. 3-4. 112 Cevat Hakk Tarm; Krehir Tarihi, Krehir l Basmevi, Krehir 1945, s. 14.

49 Abdallardan sz ederken Kagar blgesindeki Trklerden edinilen bilgilere gre Abdallar kendileri gibi ayn dili konuan bir Mslman topluluu olarak anlatlmtr. Pelliot buradaki gezgin Abdallarn Kagar Trkesi dnda Farsa, Kzgzca, Hinte, Kpaka ve Arapa gibi baz dilleri de rendiklerini belirtmektedir. 1893 yllarnda Fb. Grenara, Orta Asya seyahatinde yapt aratrmada Dou Trkistannn Keriya (Keria) blgesinde elli Abdal ailesiyle karlam yedi sekiz evde Serende (Qargan, Thertehon) bulunduunu tespit etmitir. Kendilerine Heynu (Aynu) adn veren ve blge Trkleri tarafndan Abdal olarak adlandrlan, tip bakmndan Dou Trkistan Trklerinden pek farkl olmayan bu topluluk kendilerine zg bir dille konuurlard ki bu dil daha ok Farsa temeline dayanan bir dildir.113 Grenarda izafeten Kprl, bunlardan toplad Trke olmayan yetmi yedi kelimeden otuz yedisinin halis Farsa on birinin bozuk Farsa olduunu, blge Trklerinin bilmedikleri baz Farsa kelimeler de kullandklarn, baz kelimelerin ingenelerle mterek olduunu sylyor.114 Abdallarn diliyle ilgili geni bir almay Albert von le Coq yapar. Yapt aratrmada Abdallarla ilgili ayr bir dil grn ne srer. Aratrmasnda buradaki Abdallarn Trkistan ahalisinden pek farkl olmadklarn, konutuklar dilin daha ok Trke, Farsa ve Arapa karmndan olutuunu belirtir. 1901-1902 yllarnda slahiye yaknlarndaki Zincirli

Kyne giden Le Coq kendilerine Teberci ismini veren Trke ve Krte dnda kendilerine zg bir dil konuan iki Abdalla karlar. Bunlarn konumalarn ses kaydna alan Le Coq bunu W. Foya brakarak dnmek zorunda kalr. W. Foy deerlendirmesinde Teberci Abdallarnn gebe Yrklerinin bir kolu olduunu fakat onlardan farkl bir dil konutuklarn yazmaktadr. Dilleri, cmle kurulular, fiil ekimi ynnden Gney Trkesine benzedii halde, szck bakmndan daha ok Krte, baz kelimeler ingenece ve Anadolunun artk kaybolmu baz szcklerinden olumaktadr. Le Coq buradan hareketle bu dilin Urumiye Gl civarndaki Halla (Kala) kylerinde yaayan Teberci ve Domalarn, Bat randa Karac dedikleri ingenelerin lehesiyle yakn benzerlikleri olduunu yazmaktadr.115 Orta Asya uzman M. Aurel Stein 1911-1912lerde Kin-Jang blgesindeki Abdallar zerindeki aratrmasnda ve Z. Hao Kiangru ve Hakimin 1976da Hotan blgesinde, Giwoz
113 114

Ali Duran Gliek; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/25.%20dergi/gulcicek.htm, s. 2-3. M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 407-408. 115 Ali Duran Gliek; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/25.%20dergi/gulcicek.htm, s. 3-4.

50 Kyndeki Aynu (Eynu) Uygurlar tarafndan Abudaeren diye adlandrlan Abdallarn dilleriyle ilgili yaptklar aratrmalarda randan gelen bu halkn konutuklar dilin ran dilinin bir kolu olduunu ama zamanla Uygurcann etkisinde kalarak bir ok deiiklikler gsterdiini yazmaktadrlar. Sinolog O. Ladsttter ve Trkolog A. Tietzenin 1983 ve 1986 Xinjianga yaptklar aratrma gezisinde, Urumide deiik niversite ve Kagardaki Pedagoji Yksek Okulundaki birok bilim adamlaryla yaptklar grmelerde yredeki Abdallarn kkenleri ve dilleri hakknda geni bilgiler edinirler.116 Anadoludaki Abdallarn dilleriyle ilgili Kprl Denizli, Dinar, Sivas, Amasya, orum, Osmanck, skilip, Merzifon, Mecitz, Havza, Konya, Karaman, Mut, Elmal taraflarnda kendilerine Abdal ismini veren kk Alev zmreleri vardr. Halk ve hatta Alev halk arasnda bu gebeler ingene saylrlar. Dnlerde davul zurna almakla geinirler Dilleri Trkedir ve ingenece bilmezler, demektedir.117 Safranboludaki gebe Trk oymaklar hakknda bilgi veren Baha Bey, bu Abdallarn dilleri Trkedir, demektedir.118 akrolunun Anadolu Yrkleri hakkndaki kitabndan naklen F. V. Hasluck Abdallar yahut kendi tabiriyle Abdal Yrkleri hakknda bilgi verirken bunlarn kendilerine mahsus bir dille konutuklarn sylemektedir. Kuzey Suriye Abdallar zerinde aratrma yapan Luschan kendilerini Abdal olarak ifade eden gerek bnye ve simaca gerek etnografik vasflar itibariyle, gerekse sosyal yaant bakmndan dier ingenelerden farksz olmalarna ramen, ingenelik isnadn reddeden bir gruptan bahseder. Luschan Suriye ve Anadolu ingenelerinin Suriyede Arapa, Anadoluda Trke konumakta olup asl dillerini byk bir dikkatle gizlediklerini ve yava yava unutmakta olduklarn sylemektedir.119 Yrkan ise Sarkavakta dahi Abdallardan birka hane vardr. Bunlar, Bl, Keskin, Haymana ve Elmal taraflarndaki baz kylerde bulunan Abdallarla beraber Trkeden baka hibir dil bilmezler, demektedir.120

116 117

Ali Duran Gliek; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/25.%20dergi/gulcicek.htm, s. 4. M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 389; Ali Rafet zkan; Trkiye ingeneleri, T.C. Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 2000, s. 32. 118 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 390. 119 M. Fuad Kprl; "Abdal", Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989, s. 391. 120 Yusuf Ziya Yrkan, Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1998, s. 403.

51 Bektailik Tarihi adl eserinde Kemal Samancgil, Bugn Anadolunun hemen her kesinde yer yer Abdal kyleri vardr. Bunlarn dilleri Trke, yaaylar Trktr. Ancak dillerine bazen kelimeler, terkipler de kartrrlar, kullanrlar. Bunlar yabanc kelimeler gibi grnrse de hakikatte ocuklarn konutuklarn etrafndakilerden saklamasna yarayan kudili gibi bir ey Abdallarn kullandklar bu kelimeler baka bir dile ait olmaktan ziyade kendilerince uydurulmu eylerdir. Bir lakrdy karlarndakinden saklamak isterlerse bu kelimeleri, tabirleri sz arasna kartrrlard. Maksat, cmlelerini anlalmaz hale sokmaktr, diye ifade etmektedir.121 M. akir lktar, Trk Kltr Dergisi 64. Saysnda yaynlanan makalesinde Anadoluda eskiden beri yerlemi Abdal oymaklar vardr. Bugnk Abdallar kendilerinin, hakl ve doru olarak, Trk rkndan ve slam olduklarn ifade ederler Abdallarn dilleri Trkedir. Vaka, sz arasnda dinleyenlere pek yabanc gelen baz sz ve deyimler kullanrlar. u kadar var ki, kullandklar bu sz ve deyimler, baka bir dile ait olmaktan ziyade kendilerince uydurulmu argo mahiyetinde, birer sz veya deyimdirler. Yani bir sz karsndakinden saklamak isterlerse ki bilhassa mezhebi srlarnn gizlemek iin byle konuma tarzna daha ok bavururlar. Bu sz ve deyimleri laf arasna kartrrlar, cmleleri anlalmaz bir hale sokarlar eklinde bir aklama yapmaktadr.122 Ali Rza Yalmann Cenupta Trkmen Oymaklar adl eserinde sofra ve mutfak malzemeleri isimleri aratrlm bunlarn Trkmenlerde kullanlan isimler olduu sonucuna varlmtr. Sonu olarak Btn Trkmenlerde olduu gibi bu ky halk arasnda da ana kardeine Tiyze, baba kardeine Bibi, anann anasna Ebe, ve babann babasyla anann babasna, ikisine birden Dede ismi verilmektedir, ifadesi yer almaktadr.123 Abdallarn konutuklar zel veya gizli dil zerinde bir aratrma yapm olan A. Caferoluda, Abdallarn zanaat ve ticaret hayatlarndaki benzerlik ynnden ingenelerle kartrlm olduuna; Abdallarn kullandklar gizli dil ile ingene ve eleki dilleri arasnda hibir mnasebetin bulunmadn sylemektedir.124 Abdallar zerinde yaptmz alan aratrmalarnda Abdallarn Trkeden baka bir dil bilmediklerini tespit etmi bulunmaktayz. Abdallarn Teberce diye ifade ettikleri dil zellii
121 122

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 92-93. M. akir lktar; Abdallar, Trk Kltr Dergisi, Ayyldz Matbaas, Ankara 1968, s. 43-44. 123 Ali Rza Yalman (Yalkn); (Haz.: Sabahat Emir), Cenupta Trkmen Oymaklar, Kltr Bakanl yaynlar, 256 Kltr Eserleri 14, Ankara 1977, s. 14. 124 A. Caferolu; Anadolu Abdallarnn Gizli Dillerinden Bir ki rnek 60. Doum Yl Mnasebetiyle Fuat Kprl Armaan, Yaln Matbaas, stanbul 1953, s. 77; Saim Ayata; Kayseri Merkezinde Meskun Abdallarn Din nanlar zerine Bir Aratrma, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri 1997, s. 44.

52 tamayan bir takm kelimeler kullandklar grlmtr. Yukardaki kaynaklarda da ifade edildii zere kendi aralarnda, bakalar tarafndan anlalmasn istemedikleri bir takm ifadeleri kendilerinin anlayacaklar tarzda kelimeler kullanarak gizledikleri grlmtr. Bu konuda bilgisine bavurduumuz Ferhat ahin ve Ali Sel Dnlere, snnetlere gidiyoruz, srekli etrafmzda insanlar bulunuyor, gerek mesleimizi icra ederken, gerek arkadalarmzla anlamak bakmndan gerekse konutuklarmzla evredekilere en kk rahatszlk vermemek iin ksa ve sadece Abdallarn anlayp konutuu bir takm ifreli szler yllardr kullanlmaktadr125 demilerdir. Hibir ekilde dil zellii tamayan ok dar alan kapsayan gnlk hayatla ilgili davran biimlerinin simgeleri olan bu anlama ekline birka rnek yledir:
Bainne: Harkut: Ktr: Geder: Nehirle: Gene: Cavla: Ruhlu: Afa: Hersut: Ce: Ivile: Av: Nehir Cvdan Ver Yumurta eker Eek Ka Gel Bak Allah Polis Ekmek Ev Gitmek Su

Tuf: Hataf: Kar: Coy: Metana: Yab: Htr: Nek: Nafta: Cav: Girm: Gene:

Sigara Tabanca Bak Sopa, deynek l, cenaze At Katr Sus Adam Gz Ben Gelmek

Nmsla: Yatmak
Sus

Cerem:
Kadn

para

Ekler Trkedir: Nafta: Cav-la-d: Adam Grd > > > Naftalar: Cav-l-yo-rum: Cav-la-m-yo-rum: Adamlar Gryorum Grmyorum

Cav-la-ma-d: Grmedi
125

Ferhat ahin; Ali Sel; Krtllar Ky.

53 Cmlede Kullanl: Cerem ver-de tuf bein-la-ym (Para ver de sigara vereyim) Genellikle sadece emir halinde kullanlan bu szcklerden anlalaca zere Abdallarn Trke konuan bir topluluk olduu sonucu kmaktadr. 6. Ekonomik Durumlar Abdallar daha nce bahsedildii gibi elekilik, sepetilik, demircilik, kekilik, davul zurna almak vb. ilerle uraan kiilerdir. Krehir Abdallar ise zellikle algclk, snnetilik, bavul ticareti (bayrak, kk Kuran, Amme, Tebareke cz, karnca duas vb.) ve k aylarnda eskicilik yaparak geinmektedirler. algclk yapan ve Krehirde Ustalar olarak anlan Abdallar, zellikle dn mevsimi olarak tercih edilen yaz aylarnda davul-zurna, snnet ilerinin youn olduu dnemlerde i bulmakta yaz aylarnn dnda mesleklerini icra edebilecekleri i sahas bulamamaktadrlar. Bundan dolay yaz aylar iin ekonomik durumlar geimlerini rahatlkla temin edebilecek seviyede olup baka bir gelirleri olmad iin k aylarnda ekonomik sknt ekmektedirler. Ustalardan Zafer BAARAN yaz aylarnda hemen her dnde kii bana bugnn deeriyle ortalama 500 YTL aldklarn sylemektedir. Ayda be-alt Abdal dnnde alg almaktadrlar. Abdallar hafta sonlar baka dnlere (Resim 1) gittikleri iin kendi dnlerini hafta ii, zellikle de Pazartesi-Perembe, SalPerembe gnleri, yapmaktadrlar.126 Hatta bizatihi gzlemlediim bir Abdal dn Sal gn balamt. Bu kazanl dnemlerinde harcamalar da ayn orandadr. Gnllerinin istedii gibi yaarlar; yarn endiesi duymazlar.127 Baka bir ifade ile bu aylar, gnlk kazanlarn gnlk tkettikleri zamanlardr. Kazanlarnn bol olduu zaman kendi dnlerinde masraftan hi kanmazlar; kendi deyimleriyle su gibi para aktmaktadrlar. Eskiden beri yrenin hatta Anadoludaki geni bir alann snnet dnlerini ve snnetlerini kendilerinin yaptn belirten Abdallar son zamanlarda yaygnlaan toplu snnetler, eski gelenein deiip halkn doktorlara ynelmesi sonucunda mesleklerinin ellerinden alndn ve bu meslekteki gelirlerinin ekonomik kayp olarak yansdn sylemektedirler. Az da olsa tercih edilen Abdallar snnet ileriyle uramaktadrlar. Abdallarn bir blm T.C. Kltr Bakanl Krehir Abdallar Mzik Topluluu altnda faaliyet gstermektedir. Bunlar l Kltr Mdrl bnyesinde kendilerine ayrlan yerde
126 127

Zafer Baaran; Krehir, Baba Mahallesi. Bu hususla ilgili ayrca bkz. Yusuf Ziya Yrkan, Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1998, s. 109.

54 hafta iin her gn 08.00-12.00 saatleri arasnda mesai yapmaktadrlar. Bunun karl olarak aylk cret aldklarndan yl boyu zel almalar dnda standart gelirleri olduundan dolay dier Abdallara gre ekonomik rahatl olan kesimi oluturmaktadrlar. Kltr Bakanl bnyesinde alan Abdallar on alt kiiden olumakta olup Bakanln dzenledii etkinliklere katlmaktadrlar. Abdallar, k aylarnda mesleklerini fazlaca icra edebilecekleri alan bulamadklarndan bata zmir olmak zere dier ehirlere gitmektedirler. Yzde seksen-doksan zmire gidip

ounlukla eski eya toplayarak, eskicilik yaparak geimlerini temin etmekte veya bulabildikleri kapclk, inaat, bavul ticareti vb. ileri yapmaktadrlar. Krehirde kalan az saydaki Abdallar ise ou zamanlarn kahvehanelerde debilecek bir i midiyle geirmektedirler. (Resim 2) Abdallarn gelir seviyesini etkileyen bir baka unsur da Hrla, Akpaa ve enky mahallelerindeki, abdallarla akrabalk ynnden balar bulunmayan fakat kendilerini Abdal olarak isimlendiren topluluun varldr. Abdallar, bunlarn Abdal olmadn Bozoktan gelme olduklarn Alaturka saz aldklarn, dn algclnn geerli olduu dnemlerde algclk yaptklarndan toplumun onlar Abdal-Krt Abdal olarak adlandrdn belirtmektedir.128 Krehir yresinde yaayan Abdallar (Krehir merkez, Mucur, iekda, Kaman) algclkla geinirken sadece Krtllar Kynde geim kayna farkllk arz etmektedir. Bu kyde yaayanlar ounlukla inaat ileriyle uramakta dierleri ise tarm ve algclkla geimlerini temin etmektedirler. Gelir seviyelerinin ok dk olduu gzlemlenmitir. 1951 ylndaki toprak reformunda devlet Krtllar Ky sakinlerine de toprak vermi; ancak yerleik dzene tam uyum salayamayan Abdallar, topraklarn yaknda bulunan Kelismailua kyllerine satarak kylerini terk etmilerdir.129 Krehir yresi Abdallarnda kadnlarn aile ekonomisine katklar ev ileri eklinde olmaktadr. 7. Abdalarda Aile Yaps ve Ahlak Deerler Abdallarda ekirdek aile yaps gze arpar ve ailede btn fertler gleri orannda aile ekonomisine katkda bulunurlar. Kadn, erkek ve ocuklar ellerinden gelen gnlk ilerle urar; aile geimini temine alrlar.
128 129

Ali Akst; Abdallarla lgili Notlar, http://www.alewiten.com/sakir1.htm, s. 14. Haydar Sel; Mehmet Tekin; Krtllar Ky.

55 Krehir yresi Abdallarnda erkekler algclk ileriyle megul olmakta kent merkezinde bayanlar ev ileriyle ilgilenmekte, krsal alanda ise elerinin ilerine yardmc olmaktadrlar. ocuklar da genellikle baba mesleine yneldii ve ynlendirildii iin daha iyi bir gelecek hazrlama abas gze arpmamaktadr. Krtllar Ky dnda dnlerde kadn ve erkekler bir arada bulunur ve birlikte elenirler. Evlenecek genler e seiminde serbest olup hibir surette bask yaplmaz. Evlenen iftler, evliliklerinin ilk yllarnda ekonomik nedenlerden dolay erkein ailesiyle birlikte kalmaktadr. Yredeki btn Abdallar mstakil evlerde oturmaktadrlar. ok katl binalar pek tercih etmemektedirler. Bir avlu etrafnda sralanan odalarn her biri bir aileyi barndrmaktadr. K aylarnda erkekler, il dna ktndan ailelerde nfus azalmaktadr. Dier Alev-Bektailerde olduu gibi Krehir yresi Abdallarnn da ahlak deerlerinin temelinde eline, beline, diline sahip ol sz yatmaktadr. Bu konuda bir aratrmacmz, Abdallarda fuhun aranmadn, kadnlarn herkese ak olduunu, iffet ve ismetin onlar iin hibir anlam olmadn sylemektedir.130 Bu gr Abdal kadnlarn erkekler arasnda rahat hareket etmelerinden karlm olmaldr. Bizim yaptmz aratrmalarda bu gr dorulayabilecek hi bir sonuca ulalmamtr. Daha nce de ifade ettiimiz gibi ailelerde tek elilik esas olup birden fazla e ho karlanmamakta hatta yasaklanmaktadr. Kapal toplum zelliini koruyan Abdallarda d evlilik (Alev-Bekta olmayanlarla) dknlk sebebi sayldndan yaplmamaktadr. Bu toplumun i dinamiini korumak bakmndan nem arzetmektedir. Abdallarn meslekleri icab dnlerde iki tketimi fazla olduundan bunun genlere de yansd grlmektedir. Ahlak deerlerin daha iyi korunabilmesi iin Bektailikin tam olarak uygulanmas gerektiini belirten Abdallar, Kaman dnda dedelerin gelip vecibelerini anlatmadndan yaknmaktadrlar. Bundan dolay ocuklarn bilgisiz kaldndan, tarikat ilkelerine tam olarak uyulmadndan az da olsa ahlak yozlamaya doru gidildiinden bahsetmektedirler. Abdallar bir zamanlar kendilerine yaktrlan mum snd olayna iddetle tepki gstermekte ve byle yaktrmalarn hibir dine smayaca grn paylamaktadrlar. Kanaatimizce bu yaktrma tarikat uygulamalarnn yasakland dnemlerde gizlilikle yaplan cemlerin baskn tehlikesi karsnda gzclerin uyarsyla delil dndaki klarn

130

Kemal Samancgil; Bektailik Tarihi, Tecelli Matbaas, stanbul 1945, s. 74, 95.

56 (mumlarn) sndrlmesini gren tarikat uygulamalarn bilmeyen kiilerin yanl yorumlamasndan kaynaklanmaktadr. C. ABDALLARLA LG L ATASZLER Abdallarn karakteristik zelliklerini bize yanstacan dndmz ve ulamay baardmz Abdallarla ilgili ataszlerini buraya almay uygun grdk. Bu ataszleri sadece Abdallarn karakteristik zeliklerini yanstmakla kalmayacak; onlarn yaantlar hakknda bize bir fikir verecektir.
1. Abdaldan paa, tahtadan maa olmaz. Aklamas: Abdallarn birlik olamayacaklarn, dnya ilerini nemsemedikleri iin dzenli ilere uyum salayamayan, rahat kiilikli olduklarn belirtir. 2. Abdal ile dvmeyince kasnak baa gemez. Aklamas: Basit i ve kiilerle, dar grl kiilerle muhatap olmann insanlar klteceini anlatmak iin kullanlan bir ataszdr. Abdallarn mesleklerinden (kalbur-kasnak-elek) yola klarak sylenmitir. 3. Ak anamn (nine-yenge) sz Abdaln saz. Aklamas: Bu sz iinde tecrbe sahibi olmu, tecrbeleriyle insanlara yol gsterebilecek aamaya gelimi, iini hakkyla yapanlara kulak verilmesi gerektiini belirtir. 4. Abdaln daarcndan ne der. Aklamas: Abdallarn eitim-retim seviyelerinin fazla olmamasndan dolay bilgilerinden faydalanacak birileri olmadn anlatan bir sz olup zellikle ky Bektaileri iin kullanlmtr. 5. Abdaln bir ekmei var. Ha karnnda ha koynunda. Aklamas: Abdallarn gnbirlik yaadklar ve dnya nimetlerini umursamadklarn anlatan bir deyimdir. zellikle tasavvuf anlamda bir lokma bir hrka prensibiyle ilikilendirilir. 6. Abdaln korka, tan byne sarlr. Aklamas: Korktuklarn belli etmemek babnda sylenmi bir szdr. 7. Abdala da stora (sevimlilik) gerek. Aklamas: Toplum iinde hor grlen insanlarn da kendilerini sevdirecek davranlar sergilemesi beklentisini yanstan bir deyimdir. 8. Abdal Horasn geti, sen tarikat aryorsun.

57
Aklamas: Bir iin zamann getiini belirten i iten geti sz ile zde bir deyimdir. 9. Abdal dnden ocuk oyundan usanmaz. Aklamas: nsanlarn meslekleri severek yapmalar gerektiini belirten bir sz olup, ayn zamanda Abdallarn dnlerde algclk, davul, zurna almakla tannm olduklarn gsterir. 10. Abdaln karn doyunca gz yolda olur. Aklamas: Kiilerin ileri bittikten sonra karsndakini nemsemediini belirten bir szdr. 11. Da yrmez Abdal yrr. Aklamas: Abdallarn babal ruhunu yani merkeze tepkilerini dile getiren bir szdr. 12. Abdala mlum olur. Aklamas: bir eyin olacan nceden sezen kii iin aka yollu kullanlr. Fakat daha ok tasavvufta mesafe katetmi kiiler iin gelecei nceden sezmek anlamndadr. 13. Yumurtann kymeti yok fakat Abdal haysiyetini arar. Aklamas: Bir ii onur meselesi yapan kiiler iin kullanlr. Burada meslekleri icab Abdallarn gsterilerde yumurtalar havada dndrmelerinden tretilmitir. 14. Abdal alacay, isli karacay sever. Aklamas: nsanlarn kimlik ve kiiliklerini her zaman aa vurduklarn belirten deyimdir. 15. Abdaln karn doyunca gz pabucundadr. Aklamas: Abdaln karn doyunca gz yolda olur ataszyle ayn anlam tamaktadr. 16. Bir kakla dokuz Abdal doyar. Bu atasz Dokuz Abdal bir kakla geinir. eklinde de kullanlr. Aklamas: Abdallar iin yeme ime ve rzk sknts olmadn ve bunun nemsenmediini belirten bir deyimdir. 17. Dokuz Abdal bir kilimde uyur; iki padiah bir iklime smaz. Aklamas: nsanlarn birbirleriyle uyum iinde yaamalarnn mmkn olduunu fakat

idarecilerin toplumlar birbirine dman kldn belirtir. 18. Abdaln giydii aba / Biri dururken birine tvbe. Aklamas: ki eliliin ho karlanmayp, zorluklar karacan anlatmaktadr. 19. Abdala kar yayor demiler, titremeye hazrm demi.

58
Aklamas: Balarna gelebilecek felaketlerin sonularn peinen kabul ettiklerini anlatan bir deyimdir. 20. Abdal ata binince bey oldum sanr; algam aa girince ya oldum sanr. Aklamas: Layk olmad bir makama erien kiilerin kibirlenmesi anlamn yklenmektedir. 21. Abdal (dervi) tekkede, hac Mekkede bulunur. Aklamas: nsanlar neyi nerede aramalar gerektiini iyi bilmelerini hatrlatan bir szdr. 22. Abdal Abdal tekkede; hac hacy Mekkede; Drz Drzy Dakkada bulur. Aklamas: Birbirine yakn karakterli kiilerin dostluk kurma ihtimalleriyle ilgilidir. Benzeenlerin birbirlerini nerede ve nasl bulacaklaryla alakaldr. 23. Abdal semirmes; ugru beyimas (dilenci semirmez, hrsz zengin olmaz) Aklamas: Dilencilikle insanlarn geimlerini salayamayacaklarn, hrszln da yararnn olmayacana iaret eden bir ataszdr. 24. Abdallk parayla pulla deil. Aklamas: Her oluuma tepki gsterenler iin kullanlan bir deyimdir. 25. Krk Abdal doyuran. Aklamas: nsanlarn birok eyi yapmalarna ramen yaplan iin nemsizliini belirten bir ataszdr.131

131

Abdulbaki Glpnarl; Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler Ve Ataszleri, stanbul 1977, s. 4; mer Asm Aksoy; Ataszleri ve deyimler Szl I, Ataszleri szl, nklp Kitapevi, stanbul 1995, s. 105-106; Bayram Durbilmez; Trk Kltrnde Abdallar ve Abdal Mahlasl Halk airleri, http://www.alewiten.com/; Feridun Fazl Tlbenti, Trk Ataszleri ve Deyimleri, nklp ve Aka Kitabevleri, stanbul 1977, s. 17-18; H. Fethi Gzler; M. Ziya Gzler; Aklamal Trk Ataszleri Szl, nklap ve Aka Kitabevleri, stanbul 1982, s. 65-67; Milli Ktphane Genel Mdrl; Trk Ataszleri ve Deyimleri, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1971, s. 3-4; M. Nihat zn; Trk Ata Szleri, nklp Kitabevi, stanbul 1952, s. 1.

K NC BLM KIREH R YRES ABDALLARININ NAN S STEM A) TANRI TASAVVURU 1) Allah nanc
Abdallar Allah bir ve tek yaratc olarak kabul etmektedirler. Onlara gre; dnyay, insan, hayvan ve kainattaki her varl, dzeni yaratan Allahtr. O her eyi gren, iiten, bilen, yeniden diriltici, sonsuz g sahibi bir varlktr. Sz arasnda Allah belan versin, Allahndan bul, Allah kalbine gre versin gibi ifadeler kullanmalar Tanrnn yukarda belirtilen zellikleri yklediklerinin gstergesidir. Onlara gre Tanr insanlar yarglayacak, dllendirecek, cezalandracak, affedecek, diriltecek niteliklere sahiptir. Tanrnn iki ad vardr. Birincisi; gizli ad hudur. kincisi ak adlardr ki kainattaki her olay onun ak bir gstergesi olarak kabul edilir. Onlar Tanrnn yaptklarnn mutlak bir sebebi olduunu kabul ederler ve bu yzden hikmetinden sual olunmaz derler. Gc sonsuzdur, ak adlar Bismillah ve Bismillahirrahmanirrahim gibi szlerdir. Abidin ERTEMin okuduu u iir bu konuya k tutmaktadr.132 Ey cmle bu lemler ulusu koca Tanr Ey baki-i kayyum- kadir, ey yce Tanr Ya evvel- ahir ya ah-i d alem Hkmnde senin kllisi utan uca Tanr syanlara gark oldum efendim tut elimden Affet gnahm, bakma sakn sen sua Tanr Didar- cemalinle beni eyle merref Mahfice bu dil istedi bir tez, koca Tanr Ltfnle okur (Genci) hakikatten efendim Hakka! Kamu lemlere sensin hoca Tanr
132

Abidin Ertem; Krehir.

60

Ertemin Gencden okuduu bu iirin aklamas u ekildedir. Ey btn lemlerin ulusu koca Tanr Sen ne ycesin Sen fena bulmayan daima ayakta dimdik duran ve her eye gc yeten bir ahsn Batan baa iki dnya senin egemenliin altndadr. Ben isyanlara bouldum efendim (Tanrm). Benim gnahlarm affet de balamanla elimden tut da kaldr. Gzel yzn bana gster (ereflendir). Gizli bir dilek diledi bu dil koca Tanr. Genci senden hikmet dersi alan rencindir. Btn lemlerin hocas sensin Tanr. Allah gn son kat olan ar- al olarak isimlendirilen yerde bulunmakla birlikte her zaman her yerde insanlarn kalbindedir. Abdallar da dier Alev-Bektailer gibi inanlarnn merkezine Tanry koymulardr. Alev-Bekta felsefesine gre Tanr insann iindedir. nsann gnl Tanr evidir. nsann simas Tanrnn zelliklerini tar, Tanr insan kendi sretinde yaratt, eklinde Tanry ifade etmitir.133 Allah sevgilidir, ycedir, yaratcdr, yapcdr, iyilikler ve gzellikler ondandr. Allah kt ilerle, erle ilgilenmez.134 Onlar, erleri yaratlmlarda grrler ve hayr sahibi Allah sevgili bilirler. Flalya gre de Alevilik, Allahtan korkmak, ekinmek yle dursun, Onun balayclna gvenerek insan hayrete drecek derecede serbest bir slup iinde Ona yaklamakta, Onunla konumakta ve hatta yadrganacak biimde akalaabilmektedir.135 .. .. Beni affeylesen den mi andan ahlar bile geer byle isyandan Ne dklr ne eksilir haznenden Affet gnahm yalanc msn (AZM ) .. ..
133

Abidin Ertemin anlattklar ile Battal Pehlivann anlattklar benzerlik arzetmektedir. Battal Pehlivan; Alevi Bektai Dncesine Gre Allah, stanbul 1991, s. 7, 25-26. 134 Haydar Akyol; Kaman lesi. 135 Ethem Ruhi Flal; Trkiyede Alevilik Bektailik, Seluk yaynlar, Ankara 1994, s. 283.

61

Garip kulun yaratmsn Derde mihnete katmsn An aleme atmsn Sen kmsn uca Tanr Kaygusuz Abdal Ahmet ERTA, Allah yaratr, ycedir, fakat O herdem bizimledir, zmzdedir, gnlmzdedir. zmz Allahtandr, diyerek Allah inancn belirtmitir. Eyboluda nsanda Tanrsal bir z vardr. Nitekim ruh, can, bu Tanrsal zden baka bir varlk deildir. ifadesiyle tasavvuf boyutundaki Tanrdan bahseder.136 unu da belirtmemiz gerekir ki btn Alev-Bektailerde olduu gibi Abdallarda da Allah-Muhammed-Ali anlay mevcuttur. Bu anlayta yaratc Allah, Muhammed ve Ali ise de vcutta iki ba gibi alglanmaktadr. 2. Muhammed nanc Abdallar Alev-Bekta inanc gerei Muhammedi, Aliden ayr dnmekte ve Muhammed-Ali eklinde ifade etmektedirler. Muhammed kitap vahiy edilen peygamber olsa da mutlaka Ali bants gz ard edilmemektedir. Muhammed bazen Alinin glgesinde grlmtr. Konuyla ilgili Ali Can ERTEK, Buyruktaki Krklar Meclisi ritelini137 anlatm Miraca karken Muhammedin yzn alp Allahn huzuruna k izin veren Ali deil miydi diyerek Muhammedin gerek Ali karsndaki gerekse Krklar Meclisi konumu hakknda aklama yapmtr. Krehir Abdallar Muhammedin Gadir-i Humda kendi yerine halefi olarak Aliyi setiini de belirtmektedirler.138 3. Ali nanc Alinin Alev-Bektailer arasnda mstesna bir yeri vardr. Krehir Abdallar Aliyle Muhammedi bazen ayn nurdan, bazen Aliyi daha stn grmektedirler. Onlar iin Ali, onlarn mihmandr; Allahn aslandr; Allahn suret-i beeridir; kainatn yaratl

136

Ahmet ERTAn anlattklar ile ilgili ayrca bkz. smet Zeki Eybolu; Btn Ynleriyle Bektailik Alevilik, Der yaynlar, Ankara 1980, s. 250. 137 Fuat Bozkurt; Buyruk, Ayyldz yaynlar, stanbul 1982, s. 7-11. 138 Ali Can Ertek; Krehir Baba.

62

sebebidir. Aliye izafeten Sen olmasaydn kainat yaratmazdm sznden bahsederler. Bunu da u drtlklerle dile getirirler. Cebraile sordu Muhammed bunu Nice bin yl evvel kurdu oyunu Magripten Merika kudret topunu Atan Muhammed tutan Alidir Muhammed Ali geldi dnya yzne Zlfkar ekti kavga yzne Kafirler iinde hava yzne Mancnkla kendini atan Alidir139 Aliyi velayetin tek sahibi grerek Muaviye ve Yezide lanet okuyan Abidin ERTEM, Aliye yaplan hakszlklardan bahsederek, Hasan ve Hseyinin ehadetinin Ali tarafndan nceden bilindiini syleyerek bamz dara dnce Aliden yardm umarz, dedi ve u iiri okudu. Cemalini grdm ezel ezelden ardm ah merdan Alidir Tuttum eteini galu beladan ardm ah merdan Alidir Utan uca bu dnyay dolaan Velayet srrndan gsterdi nian Her hacet vaktinde gelip ulaan ardm ah merdan Alidir Bir skntya dtklerinde Ya Ali, Yeti ya Ali bazen de Allah ya Muhammed ya Ali, Ali el-Murtaza akna, Muhammed Ali akna, gibi deyimler kullanarak Alinin skntlarn gidermede, g yetirmede yardmc olacan beklediklerini syledi. Biz bu gibi anlarda Aliyi bizimle birlikte hissederiz. Bu da bize problemlerin zmnde g verir, ayakta kalmamz salar. Ali bizim iimizdedir. Enerji verir. imizdeki
139

Aydn eki; Krehir Merkez.

63

btnlk halinde hissettiimiz ikinci benlii oluturur ki burada bir ben (Ali) vardr. Biz de bizden ieri ifadesini kulland. Abdallarda Ali evliyalarn piri hnkr, drt kitabn esrar, gaiplerin bilicisi, Hzr gibi yetien, mminlerin elinden tutan her yerde hazr olan, kul hakk ve byk gnahlarn dnda gnahkrlara efaat eden bir anlaya sahiptirler. Bu bir iirde u ekilde ifade edilmitir. .. Sensin cmle gaipleri bilici Sensin mminlere yardm klc Kamu dknlerin elin alc Tanrnn arslan Alim gel yeti Hem Alisin hem velisin Hzrsn Hak emriyle alemlere nazrsn smin sylendii yerde hazrsn Tanrnn arslan Alim gel yeti .. 4. Allah-Muhammed-Ali lemesi Krehir Abdallarnda Allah-Muhammed-Ali sevgisi bunlarn birbirlerine kar konum ve durumlar Allah-Muhammed-Ali eklinde gze arpmaktadr. Bazen Muhammed nebidir, bazen Muhammedin Ali olduunu grrsnz, Allah yaratcdr, Muhammed yeryznde onun aracsdr. Bazen de Muhammed Ali, Ali Muhammed olur. Allah-Muhammed-Ali ile ilgili sorumuzu cevaplayan Aydn EK , buradaki (leme) Allah-Muhammed-Ali birliidir. Yani bunlar birbirinden ayrlmaz biri oluturan btndr. Ali Allahn nurudur. Muhammed de nurudur. Muhammed Ali birbirinden ayrlmaz Allah da bunlardan ayr dnlemez, dedikten sonra kime ait olduunu bilmedii Hatayiye ait u iiri ilave etti.

64

Men dahi nesne bilmezem Allah bir Muhammed Ali zm gurbete salmazam Allah bir Muhammed Ali Mmin Mslim etek tutar Bir gnlde mekan tutar Hu deyicek gelr yeter Allah bir Muhammed Ali

Anlar, birdr, bir oluptur Baliyine nur oluptur Drt ke sr oluptur Allah bir Muhammed Ali ki yavru var yuvada Muallak dner havada Dada deryada, ovada Allah bir Muhammed Ali

Aslnda insanda bu lemeden ayr tutulmaz. nsanolu varln sebebi, Allahn btn hazinelerinin sakland, sonsuz bir sr denizidir. nsanolu kendindeki srlar, hazineyi, deeri kefetmedii srece insan olmann bilincine ulamam demektir. Ne zaman ki insan olmann bilincine ularsa artk Allah-Muhammed-Ali yani yaratcsyla btnlemi olur. O da onlardan olur, dedi. Bunu yle rneklendirdi. ki cihan asl sensin Allah, Muhammed, Alisin ah- merdan dili sensin Allah, Muhammed, Alisin Sensin zbde-i mevcudat Sensin mefhum- mehudad Alims-srr hafiyyat Allah, Muhammed, Alisin eriat tarikat sensin Hakikat marifet sensin Hadimu dil kudret sensin Allah, Muhammed, Alisin

65

Afak senin aksindir bil Gubar gel kalbimden sil Zerren senin Frat Nil Allah, Muhammed, Alisin Balar sktnda, karlatklar g durumlarda gerek Allah, gerek Muhammed gerekse Aliden yardm talebinde bulunduklarn syleyen Aydn EK gerektiinde n bir kabul eder, yardm talebinde bulunuruz. Allah olmu, Ali olmu, Muhammed olmu; Allah-Muhammed-Ali olmu ne fark eder, hepsi de bir deil midir? Onlar ayr gayr dnemeyiz. Biz de ayrmclk yoktur, diyerek u iiri rnek verdi. Nideyim sefay, zevki dnyada Budur muradmz indi Hdada Yarn maher gn koyma cezada Meded Allah, ya Muhammed ya Ali Niyazm var stadma pirime Selavat eylerim destkirime Katarndan didarndan ayrma Meded Allah, ya Muhammed ya Ali Gen Abdalm zm Hakka balarm Cokun sular gibi akar alarm Eiine yzm srer alarm Meded Allah, ya Muhammed ya Ali140 Ali ile Muhammed ayn nurdan yaratlmtr. Hakkn nuru Adem babamzdan Havva anamza, ondan olu ite, ondan sonra da birok temiz sulplerden ana rahimlerine naklederek Abdulmuttalibe kadar gelmi; bunun sulbnde nur ikiye blnerek, bir bl kk olu Abdullaha, dier bl byk olu Ebu Talip sulbne intikal etmitir. te, Abdullah ve Ebu Talip yznden tecelli eden Hak insan ekline brnerek Muhammed Ali diye isimlendirilmi ve bu dnyada kendini gstermitir. Bu yzden Ali
140

Aydn eki; Krehir Merkez.

66

Muhammedden ayrlamaz. Ali ile Muhammed bir elmann iki yars gibidirler. Ali deyince Muhammedi, Muhammed deyince Ali anlalr. u msralar bu hususu anlatmaktadr. Ali Muhammeddir Muhammed Ali Mhrne lutfuna demiiz belli Ali Muhammeddir Muhammed Ali Grdm bir elmadr el-hamdlillah Meded Allah, ya Muhammed ya Ali Anlar kurdu doru erkan yolu141 Abdallarda Ali ok zel bir yere sahiptir. Bazen o kadar yceltilir ki kainatn yaratl sebebi kabul edilir. Bunu ak ak ifade eden Abdallardan Haydar SEL, mira olayndan bahsederken Muhammedin ulat elin Alinin eli olmas sebebiyle Alinin makamnn Allahn yannda olduu grlmektedir, diyerek aadaki drtlkleri okumutur. Eer ibadetten sual edersen Kblemdir Muhammed secdemdir Ali Kulluumdan benim cevap istersen Kblemdir Muhammed secdemdir Ali .. Kan mihrabna srdm yzn Dinim Muhammeddir imamm Ali Hak syletir, hak sylerim szm Dinim Muhammeddir, imamm Ali .. Youken yer ile gkler ezelden Kudret kandilinde pnhan Alidin Kn deyince bezm-i elesten evvel Alemi var eden sultan Alidir

Krehir Abdallarnda Allah-Muhammed-Ali anlay i-ie girmi bir ekilde aklanmaktadr. Burada Allah-Muhammed-Alinin konumlar ylece belirlenmitir.
141

Zlfi ahin; Krtllar Ky.

67

Allahn yaratc konumunda olup Muhammed-Alinin kul-veli olduu durumlar sz konusu olmakla birlikte bazen de Alinin Tanr yanna konulduu grlmektedir. AllahMuhammed-Alinin birbirlerini tamamlayan denk unsurlar olduklar da gzlenmektedir. Abdallarda Allahn vazgeilmez yaratc unsur, Muhammedin dini belirleyici, kurallarn koyan, kitap sahibi, Alinin de Alevilik-Bektailik iin vazgeilmezlik dncesinde olduu, bu lemenin dou sebepleri arasnda saylabilir. Fakat bu lemede bazen Allah, bazen Ali n plana kmaktadr. Muhammed ise Ali ile birlikte anlmaktadr. Alev-Bekta kaynaklar zellikle de Abdallar, Allah-Muhammed-Ali lemesi ile Hristiyanlktaki teslis inancnn birbiri ile ayn olmadn, farkl olduklarn sylemektedirler. Konuyla ilgili yaplan aklamalarda ilk etapta Alevilik-Bektailikte Baba-Oul-Kutsal Ruh ilikisine benzer bir ilikinin sz konusu olamayacan belirtmektedirler. Konuyla ilgili aklama yapan Abidin ERTEM ve Ahmet ERTA, Haa Allah baba olur mu? diyerek bu farkll dile getirmilerdir. B. EHL- BEYT SEVG S Aleviliin ve Bektailiin en belirgin zellii Hz. Alide odaklanan sevgidir. slamiyet iinde Alevilie zellik ve ayrcalk kazandran, Trk, Alev ve Bektailiinin temel prensiplerinden biri de Hz. Aliyi, Ehl-i Beyti ve On ki mam sevmektir. Hz. Muhammedi Allahn elisi olarak gren Alev-Bektailer ondan sonra imamlk ve din nderliini Hz. Alinin hakk olarak bilir ve dinin bunu gerektirdiini, doru ve gerek yolun bu olduunu savunurlar.142 Hz. Ali ve Onun soyundan gelenler Ehl-i Beyt olarak adlandrlp, kurtulua ermiler olarak kabul edilirler.143 Bundan dolay onlara kar da byk bir sevgi sz konusudur. Ehl-i Beytin Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz. Hseyinden meydana geldiine inanlr. Rivayete gre bir gn Hz. Muhammed bunlar abasnn altna alarak Allahm bunlar gnahtan koru ve affet, bunlar benim ehl-i beytimdir. Bunlar sevenleri sev, sevmeyenleri sevme demitir. Bu yzden Ehl- Beyt bazen Pene-i l-i Aba eklinde isimlendirilerek bir elin be parma olarak (avu ii) grlr. Ehl-i Beyt Muhammed Alinin yaradlndaki nurun Fatma aracl ile imamlara yaylmasnn gstergesidir. mm Selemden bir rivayete gre de Hz. Peygamberle beraberken onlara yemek
142 143

Rza Zelyut; z Kaynaklara Gre Alevilik, Yn Yaynclk, stanbul 1992, s. 260. M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 273.

68

(hazire) piirip yedirdikten sonra Peygamberimiz Ali, Fatma, Hasan ve Hseyinin zerini bir rt ile rten ve Allahm onlar benim ehl-i beytimdir. Onlardan kusur gider ve onlar tertemiz kl der. Ehl-i Beyt, l-i Aba, Hamse-i l-i Aba, Pene-i l-i Aba, Bende-i l-i Aba buradan domutur. Bir baka rivayette Hz. Muhammed bir gn Ali, Fatma, Hasan ve Hseyini abasnn altna alarak yle demitir. Bunlar benim Ehl-i Beytimdir, bunlarn neslinden ilmi hak kuran hibir vakit ayr dmez. Mahere varp Kevser arab iinceye kadar bunlarn temiz neslinden uyulacak imamlar zuhur eder. Ehl-i Beyti sevmeyen kafirdir. Ehl-i Beyti sevenleri sevmek (Tevella), sevmeyenleri sevmemek (Teberra) temel inan esasdr. Ehl-i Beyt sevgisi sevgilerin en ycesidir, farzdr. Denir Ehl-i Beyti sevene nci Ademde ayandr Allahn vechi Muhammedin giydii hrkay tc Sefil Abdal giydi aha ak olsun144 C. TEVELLA TEBERRA Tevella: Arapa tevellinin Farsa kullan olup, birini dost etmek, sevmek mnsna gelir. Bektailikte ise l-i Abann velayetini tanmak, onlar sevmek, onlardan meded ve efaat istemek, onlar dost bilmek anlamnda kullanlr. Teberra: Arapada teberri olup uzak olmak, sevmeyip yz evirmek, uzaklamak anlamna gelir. Bektailikte Emevilerin ikinci hkmdar Yezit ile onun neslinden gelenleri ve taraftarlarn sevmemek anlaman gelir. Oytama gre tevella Muhammedi, Aliyi ve bunlarn neslinden gelen On ki mam, On Drt Masumu riyasz, can gnlden sevmek, hatta onlar sevenleri sevmektir. Teberra ise Muhammede, Aliye ve bunlarn neslinden gelen imamlara, masumlara, hatta bunlar sevenlere bile dmanlk eden mnkirlerden uzak ve beri olmaktr, hatta daha ileri giderek mam Hseyini ehit eden ve ettirenlere lanet etmektir.

144

Abidin Ertem; Krehir Merkez.

69

Okuyun lanet hmar- hk- hirse Onlar ki dmen-i l-i Abadr Teberra klmayana yok tevella Teberrasz tevellalar hatadr Teberra kl ey (Mollayi Rumi) Teberra klmayanlara beldr.145 Tevella ve teberra Bektailik dndaki mutasavvflara gre ise kiin kendi nefsi ile mcadelesidir; yani nefsini dman bilerek nefsin arzularn yerine getirmemek, nefs temizleninceye kadar muhasebe ve uratan bir an bile ayrlmamaktr.146 Gnl gzn aar nazar klnca Tevellay teberray bilince Kazanda kaynatr kamil olunca Ac iken tatl bal eyler seni Kamandaki Abdallardan Hasan Hseyin AKYOL, Yezide lanet okumak bizim iin nemli bir din grevdir. Biz bununla Yezide ve onun taraftarlarna Allahn merhamet etmemesini ve hibir ekilde sularnn balanmamasn dilemi oluyoruz. Bylece Muhammede, Aliye dolaysyla da Allaha bir ibadet yapmaktayz, demitir.147 Bizlerden bekleme zhd- ibadet Tutmuuz evvelden rah-i selamet Tevella olmaktr bize alamet Sanma ki samz solumuz vardr Krtllar Kynden Hac Haydar BAKIRCI, biz tevellay H. Bekta Veliden rendik, ncesinde tevella ve teberra tarikatlara girmemiti. Anadolu erenleri beli-bes (yol balayp yol evlad olmak) deyip kendisine baland zaman onlara tevellay retmi tevellasz hibir tarikatn nemi olmayacan Allah katnda da makbul olmayacan retmitir. Biz de biliyoruz ki teberrasz tevella olmaz. nk Peygamber Kim l-i
145 146

M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 49, 51. M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 49, 51. 147 H. Hseyin Akyol; Kaman.

70

Abann dmandr; ona Allah lanet etti. Allahm l-i Abay sevenleri sev, dman olanlara da dman ol buyurmutur. Tevellay teberray bilmeyenler zahidler ve ham ervahlardr. Onlar da bize Kzlba diyorlar. Desinler Ehl-i Beyti sevdiimizden dolay kim ne derse kabul ederiz, diyerek u iiri okudu. Zahid bize dese ne gam Kzlba Nakini almakta olmuuz nakka Pirimiz hnkardr hem Hac Bekta Erenler babnn kurbanyz biz Grlyor ki tevella-teberra inanc Krehir Abdallar arasnda nemli yer tutmaktadr. Aktan ifade edilmese de sanki iman esaslarndan biri gibidir. Belki de bu yzden Alev-Bektailerin kapal bir toplum olarak kalmalarna sebeplerinden birisi teberradr. D. ON K MAM NANCI

Hz. Ali ile balayan Muhammed Mehdi ile tamamlanan ve Hz. Ali soyundan gelen On ki mama kar byk sevgi, sayg, ballk gsteren Alev-Bektailer, besledikleri bu sevgiden dolay byk sevap kazandklarna inanrlar. Alevilik ve Bektailikte ad geen On ki mamn isimleri aada verilmitir. On ki mamn simleri ve Babalar 1. 2. 3. 4. 5. mam ali ( bn-i Ebu Talib) mam Hasan ( bn-i mam Ali) mam Hseyin ( bn-i mam Ali) mam Zeynel Abidin ( bn-i mam Hseyin) mam Muhammed Bakr ( bn-i mam Zeynel Abidin 6. 7. 8.
148

Doumu/H. 23 yl evvel 3 yl sonra 4 yl sonra 38 yl sonra 57 yl sonra

lm /H. 40 50 61 96 117

mr Yl 63 47 57 58 60

mam Caferi Sadk ( bn-i Muhammed Bakr) mam Musayi Kazm ( bn-i Caferi Sadk) mam Ali-yl Rza ( bn-i Musa-i Kazm)

80 yl sonra 27 yl sonra 153 yl sonra

148 185 218

68 59 65

M. Tevfik Oytam; Bektailiin yz, Maarif Ktphanesi, stanbul 1970, s. 302.

71

9.

mam Muhammed Taki ( bn-i Ali-yl Rza)

195 yl sonra 214 yl sonra 231 yl sonra

220 254 260 266

25 40 29 Gaybubat

10. mam Ali-yyn Naki ( bn-i Muhammed Taki) 11. mam Hasan-l Askeri ( bn-i Ali-yyn Naki)

12. mam Muhammed Mehdi ( bn-i Hasanl 255 yl sonra Askeri)

148

Krehir Abdallarnda (daha ok Kaman) ibadet ve erkanlarnda On ki mam ismi, dvaz, dvaz-imam, dvazde, dvazde-imamen balkl On ki mam anlatan nefesler tekrarlanr. .. Drt kapdan men ad ieri girdim mam Hasan ahm Hseyni grdm ah mam Zeynele yzm srdm Esrarmz ah- Merdan Alidir Muhammed Bakrdr Cafer-i Sadk Kazm, Ali Rza Kuran natk Zahirim aktr, batnm mauk Dindarmz ah- Merdan Alidir Taki, Naki, Asker, bir oldu beli Muhammed Mehdiyi sevdim ezeli Kuand Zlfikar, srd Dldl Srdamz ah- Merdan Alidir149 .. Ehl-i Beytin en nemli ismi hi kukusuz Hz. Alidir. Knyesi Ebul-Hasandr. Peygamber tarafndan verilen bir knyesi Ebu Turab (Toprak babas)dr. EsedullahilGalip, El-Murtaza, Haydari Kerrar gibi lakaplar vardr. Hz. Ali ocukluundan itibaren Peygamberle beraber yaam, onunla skntlarn paylam, ldrlmeye kastedildii

149

Saim Ayata; Kayseri Merkezinde Meskun Abdallarn Din nanlar zerine Bir Aratrma, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri 1997, s. 44.

72

gn yerine yatan devralm, Allahn aslan ismiyle kahramanlk gstermi efsanev bir ahsiyettir. Bu yzden Ali Peygamberin halefi olmaya herkesten daha yakn grldnden Aliye hakszlk yaplmtr. Hz. Muhammed Tebk Seferine karken Medinede brakt Alinin savaa katlmak iin Peygambere yetimesi zerine Hz. Muhammed Aliye Sen Medineye dn ailemde ve kendi ailende benim halifem ol, ey Ali! Musaya gre Harun neyse sen de bana gre o mevkide bulunmaya raz deil misin150 demitir ki; Ali, Adem ve Havvadan Abdul Muttalibe kadar gelen nurun yarsdr. Binlerce yl hkm sren peygamberlik geleneinin, nbvvet kapsnn mhrdr. Daha sonra Hz. Fatmada birleen bu nurdan silsiletz-zehep (altn soy) ad verilen On ki mam meydana geldi; leme eref verdi. nsanlar doru yolu bu nurun yznden kaybetmemi hak ve hakikat gnmze kadar deimeden gelebilmitir. On ki mam varl leme rahmettir. Maarada kaybolan son mam Mehdi lmemi gzlerden gizlenmitir. Bugn zamanmzn imam odur. Krehir yresi Abdallarna On ki mamn isimlerini sorduumuzda, On ki mama sevgilerini belirtmekle birlikte ounluu (Kaman dnda) imamlarn isimlerini sayamamlardr. Ancak tarihte yaadklar olaylar dolaysyla isimleri n plana kan Ali, Hasan, Hseyin, Caferi Sadk ve Mehdinin adlar ounluk tarafndan bilinmektedir. Bilgi sahibi olduklar konularn banda hilafet konusunda Aliye hakszlk yapld gelmektedir. Hasann zehirlenmesi, Hseyine Kerbeladaki yaplan muamelenin diri tutulmas gze arpmaktadr. lm ynyle mezhep imam olarak Cafer-i Sadk

bilinmektedir. Mehdi beklenen imamdr. E. MEHD NANCI

On ikinci ve son imam olarak inanlan Muhemmed el-Mehd b. Hasan el-Askeri 15 aban 255 (30 Temmuz 869) tarihinde domutur. Rivayetlere gre knyesi peygamberin knyesi olan Ebul-Kasmdr. Pek ok lakab olup bunlar Sahibiz-Zaman (zamann sahibi), el-Kaaim (Ayakta Duran), el-Muntazar (Beklenen), el-Mehdi (Hidayet Olunmu), el-Hccet (Kesin Delil) ki bunlardan en ok kullanlanlar el-Mehdi, el-Muntazar, el-Kaaimdir.151

150 151

Ethem Ruhi Flal; Trkiyede Alevilik Bektailik, Seluk yaynlar, Ankara 1994, s. 242. Ethem Ruhi Flal; Trkiyede Alevilik Bektailik, Seluk yaynlar, Ankara 1994, , s. 272.

73

Peygamber soyundan birok kii, Yezitler tarafndan eitli ikencelere, adaletsizliklere, hakszlklara maruz braklmtr. Soylarndan gelenler imamlar gelmi, yeryzne nur samlardr. Babas Hasan el-Askerinin lmnden sonra Mehdi, Allah tarafndan, geri gnderilinceye kadar Allah katna karlmtr. Ancak baka bir rivayete gre Mehdi; evlerindeki serdaba girerek gzden kaybolmutur. Kaybolduu iin Abdallar arasnda daha ok Gayb mam olarak anlr. Halen sa olup kyametten nce nasl ki lyas, Hzr, Deccal kacaksa Mehdi de zulmle dolu gnde dnyaya adaleti getirecektir. Mehdinin gelmesi iin kyametin alametlerinin olumas gerekmektedir. Dnyada Mslmanlara zulm artacak, kfr hakim olacak ancak o zaman Mehdi ortaya kp inananlarla birlikte kafire galip olup, yeryzne bar, adalet ve huzur getirecektir.152 Abdallardaki Mehdi inanc ile Hristiyanlktaki Mesih inanc neredeyse birbirinin ayndr. Nasl ki Hristiyanlkta dnyann sonuna doru ortaya kacana inanlan ve Hristiyanlarn ortak dman olanlarn Mesih tarafndan ortadan kaldrlaca syleniyorsa153 ayn ekilde Abdallar da Mehdi iin sylemektedirler. Abdallarn Mehdi inanc ayn zamanda mamiye iasnn Mehdi inancyla ayndr. F. AH RET NANCI Abdalarda kyametten sonra ahiret hayatnn balayacana inanlr. Kyamet byk bir sarsnt ve iddetle yeryznn ve gkyznn dzeninin bozulup yok olmas anlamna gelir. Ahirette btn insanlar ve hayvanlar iin bir hesaplama olacaktr. nsanlarn dnyada yapm olduklar her iyilik ve ktlk muhatabyla insann karsna dikilecektir. Boynuzsuz koyun boynuzlu koyundan hakkn alacaktr. Ahirette hesap ve mizan olacan, mizan terazisinin banda Hz. Alinin duracak ve kk gnahlara kefil olarak affn isteyebilecektir. Kul, hakk ve byk gnahlar ise hesaplaarak zlecektir. zellikle On ki mam ve Ehl-i Beyte eziyet edenlerin gnahlarnn hesaplarnn veremeyecekleri kadar oktur. Bunlarn gnahlar affolunmayacaktr; nk masum ve gnahsz insanlara zalimce davranmlardr. Ksacas peygamberlik mhrnn zerinde gezenler, peygamberin nuruyla nurlananlara eziyet edenler, cenneti hak etmemilerdir. Bunu Yezitler, Mnkirler, imriler, kundaktaki bebekleri, masum-

152 153

Ferhat ahin; Krtllar Ky. Kitab- Mukaddes; Orhan Matbaaclk, stanbul 1997, s. 250-251.

74

paklar vahice ldrenler mi cennete girecekler diyerek ifade etmektedirler. Ahirette Allahn adaleti tecelli edecek; hakszla urayanlar, haklarn alacaklardr.154 Abdallar iyi bir insan olma yolunun dnyadan getiini lmeden nce lmenin hayatta iken yaplmas gerektiini, tarikat prensiplerinin de bunun iin uygulanmas gerektiini sylerler. (Krtllar, Mucur, Baba) Muhasipliin dnya-ahiret kardelii olduunu, dara durmann ahiretten evvel dnyada hesaplamak olduunu dile getirirler. Bundan dolay ller iin yaplan dualarn daha ok insanlarn hayatta iken yaptklarnn nemli olduunu, gzelliin yaarken yaplmas gerektiini ileri srerler.155 G. TENASH NANCI Tenash (Ruh g) genel bir tarifle ldkten sonra insan ruhunun baka bir kalba gemesi suretiyle hayatnn srdrmesi eklinde aklanr. Tenash inanc insanln ilk zamanlarndan beri dnyann baz yerlerinde deiik biim ve anlaylarda grlm ok eski bir inantr. nsan ruhunun bir baka insana, hayvana, bitkiye veya cansz bir varla g etmesi gibi eitli biimleri vardr. Aleviliin ilk dnemlerinde tenash inanc Alevileri de etkilemi ve Alevilik inancnn girdii her yerde deiik biimlerde varln srdrmtr. Alevilikte tenash inancna gre demin ruhu sra ile taa, topraa, hayvana, en son insana girmi bylece kemale ermitir. nsan gzel ahlak sahibi olur, kimseyi incitmezse iyi ve gzel ilerle mrn geirirse temiz kalpli olursa ld zaman ruhu asl ruha dner. Hayatlarn bu ekilde geirmeyen insanlarn ruhu derecesine gre taa, topraa, bitkiye veya hayvana girer, orada eziyet grr ki asl cehennem burasdr. Krehirli Abdallardan Birol BEKTA ve Abidin ERTEM, ruh her yeri dolar, her yeri gezer; dem olur cennete girer; Musa olur tura kar. sa olur gklere uar; Muhammed Ali olur Hayberi fetheder. Ksacas her ey olur. Her kalbe girer kar, diyerek yle devam etti. Biz Bektailer biri lnce ld yerine kalp deitirdi, kalp dinlendirdi, Hakka yrd, keklere kavutu, umaa vard gibi kelimeler kullanrz, demektedir. Tarikatta ham ruh, uyank can dediklerimiz vardr. Eskiden erkna girmeden lene devri asan olsun, yol edeb-erkn grp olgunlaanlara ise ruh- revan ad olsun denilirdi ki bunlar tenash inancnn varln gsterir. Bizde ruh kutur. Ten ise onun kafesidir. lmek yerine gmek vardr. Ruh yok olmaz. Baka tene (kalba) girer. Ruh kalbn
154 155

Abidin Ertem; Krehir Merkez. Birol Bekta; Krehir Merkez.

75

deitirip durur. nemli olan ruhlarn bu kalp deitirmeler srasnda, getii snavlarda baarl olarak kemale ermesidir. Nefeslerimizdeki hazr erenler, ruhlar hazr olanlar anlamnadr. Alinin ruhu andmz her yerde ve nazrdr, diyerek u ktalar ilave etti. Tuttum ayineyi yzme Ali grnd gzme Katldm nazar zme Ali grnd gzme dem, ana Havva ile Ol leml-esma ile ark- felek sema ile Ali grnd gzme Hilmi geda-i kemter Grp gzm dilim syler Her nereye klsam nazar Ali grnd gzme Yukardaki grlerden anlalaca zere tarikat bilgisine sahip olan Abdallarda, tarikat anlaynda bilinen ruhlarn olgunlancaya kadar geirdii aamalar kabul edilmektedir. Yani ruhlar Alinin ruh mertebesine ulaarak, Allaha ulap Onunla btnleebilir. Bundan dolay ktlkten uzak durup gzel iler yapmak ruhlar bir mertebe daha ileriye tamak iin gzellikler ve iyilikler yapmak gerekmektedir. Bylece iki cihanda mutlu olunabilir. Abdallar insanlar ktlkten engellemeye ynelik prensipler dorultusunda hareket etmek gerektiine inanrlar.

NC BLM KIREH R ABDALLARINDA BADETLER A. CEM TREN (AY N ) Cem; toplamak, topluluk, toplant, cemiyet demektir. Ayin; det, grenek, kanun, tre, usul, ibadet tarz anlamlarna gelir. Ayin-i cem ise cem deti, cem treni, toplant tresi anlamlarna gelir.156 Bir baka gre gre tre, yol, erkn prensipleri ve meyyidelerine gre tekilatlanm, dayanmaya, sevgiye, saygya ve disipline dayanan bir topluluktur. Ayin-i cem bir takm prensipleri olan ve kapal bir toplum olarak bilinen Alev toplumunun uygulamakta olduu ve Alev olmayanlarn kabul edilmedii bir ibadettir (trendir). Cem ayinleri yapl ekillerine gre u isimler altnda incelenebilir. Bunlar; 1- krar verme cemi, 2- Grg cemi, 3- Abdal Musa kurban, 4-Koldan kopan erkn, 5- Dardan indirme erkn, 6- Ba okutma (sorulma) erkn, 7- Perembelik. 1. nan Olarak Cem Treninin dayana Alevi-Bektailerde cem ayini, Krklar meclisine dayanr. Abdallarn inanna gre Hz. Muhammed Miraca ktnda Allah ile grtkten sonra bir eve rastlar. Muhammed evin kapsn alnca ierden kimsin ne iin geldin, diye bir ses duydu. Muhammed, ben Allahn peygamberiyim, an ieri gireyim. Erenlerin gzel yzlerini greyim, diye cevap verdi. Bunun zerine ierden bir ses: Bizim aramzda peygambere yer yok git peygamberliini mmetine yap dediler. Peygamber kapdan ekildi. Tam gidiyordu ki Tanrdan bir ses geldi: Ey Muhammed o kapya tekrar var buyurdu. Bunun zerine Muhammed yeniden o kapy ald. erden: Kim o diye sordular. Hz. Muhammed, ayn cevab verip yine ayn cevab alnca tekrar kapdan uzaklarken Tanr yeniden buyurdu: Ey Muhammed nereye gidiyorsun? Tekrar git ve o kapy arala. buyurdu. Muhammed nc kez o kapya vard. Kapy ald, ierden Kimsin? diye bir ses geldi. Muhammed, Bir garip kulum, yoktan var olmu bir yoksulun oluyum. eri
156

Ethem Ruhi Flal; Trkiyede Alevilik Bektailik, Seluk yaynlar, Ankara 1994, s. 326.

77

girmeme izin var m? diye sorduunda kap alr, ierdekiler merhaba ho geldin. Geliin kutlu olsun ey kaplar aan diye karlayarak ieri aldlar. erde yirmi ikisi erkek on yedisi bayan otuz dokuz kii bulunuyordu. Hepsi ayaa kalkarak Hz. Muhammede yer gsterdiler. Hz. Muhammed farknda olmadan Hz. Alinin yanna oturdu. Dayanamayp, Sizler kimlersiniz? diye sordu. Onlar Bizim bymz de uludur, kmz de uludur. Krkmz birdir, birimiz krktr. dediler. Hz. Muhammed, Biriniz eksik, ona ne oldu? deyince onlar: Birimiz darda onun ad Selmandr. Onu da aramzda say. dediler. Hz. Muhammed Krklardan bunu ispatlamalarn istedi. O zaman Hz. Ali kolunu uzatt. Krklardan biri destur diyerek koluna bak vurdu ve kolundan kan akmaya balad. Bu arada dierlerinin kolundan da kan akmaya balad. O srada pencereden ieri bir damla kan girip ortaya damlad. Bu kan darda bulunan Selmann kolunun kan idi. Sonra Krklardan biri Hz. Alinin kolunu balad. br Krklarn da kan durdu. Bu srada Selman bir zm tanesi ile geldi. Krklar zm Hz. Muhammedin nne koyarak bu zm tanesini paylatrmasn, istediler. Hz. Muhammed nasl pay edeceini dnrken Allah Cebraili grevlendirerek zm tanesini erbet halinde Krklara sunmasn iletti. Bunun zerine Hz. Muhammed zm taban zerine koyup bir damla su ekleyerek parmayla ezip erbet etti ve Krklara sundu. Krklar erbeti iip sarho olup semaha kalktlar. Hz. Muhammed de onlarla semaha katld. Sonra onlara rehberlerini sorunca Pirimiz ah- Merdan Ali, rehberimiz ise Cebraildir dediler. O anda Hz. Muhammed, Hz. Alinin orada olduunu anlad ve saygyla yer gsterdi. (Baba, Krtllar, iekda) Cemlerin manev havasyla ilgili baz rivayetler: 1980 ncesi siyas akmlarn kutuplat, birbirleriyle kavgal olduklar dnemde Abdallara kar olan gruplar cemlere saldrlarda bulunuyorlard. Bunlardan biri olan Elmahacl Kynde Krksokulu Murtaza babann bakanlndaki bir cem erknnn baslmas zerine baskna gelen ilk grup cemdekileri koyun eklinde grdklerini syleyince ikinci grup daha baskn dzenlenmitir. Fakat onlar da cem ayinindekiler koyun olarak grmlerdir. Bunun zerine geri dnp gitmiler. kinci bir rivayette Krksoku Kynde cem ayininde yol grlrken kundaktaki ocuunu karlarn zerine brakp ceme giren kadnn sabaha doru cemden knca ald ocuundan buharlar ktndan bahsedilmektedir.

78

Bir bakasnda ise mahallelerdeki siyas olaylarn cereyan ettii yllarda Mehmet akrn dediine gre kendisinin de iinde bulunduu ceme Yezitler saldr yapmaya gelmiler; sokan banda nlerinde yeil bir rt belirmi ve yollarn kapatm; bu yzden baskn yapamamlar; bylece cemdekiler, ilah bir kuvvet tarafndan korunmutur.157 Abdallar Krklar ceminin veya cemin yukarda anlatlan rivayetten kaynaklandna inanrlar. Cem de semah dnerken bu mecliste bulunma duygusu iinde hareket ederler. Cemlerdeki dolu Hz. Muhammedin zm pay ettii erbete dayandrlr. 2. Cem Trenlerindeki Grevliler Abdallar cem trenlerinde grevlendirilenlere On ki Hizmet Eri adn verirler. Erkan almadan bir gn nce hizmet sahipleri hizmetleri iin gerekli hazrlklar yaparak cemin yaplaca akam cem evine (Meydan evi) on iki tane post sererler ki bu postlarn adlar ve sembolleri, iaretleri unlardr. 1. Baba Pir postu 2. Ac postu 3. Ekmeki postu 4. Nakip postu 5. Atac postu 6. Meydanc postu 7. Trbedar postu 8. Kilerci postu 9. Kahveci postu 10. Kunbanc postu 11. Ayak postu : : : : : : : : : : : Horasan postu Seyit Ali Sultan Balm Sultan Kaygusuz Sultan Kamber Ali Sultan Sar smail Sultan Karadonlu Can Baba ahkulu Hacm Sultan ah- azili Hz. brahim (a.s.) Abdal Musa Sultan Hzr (a.s.)

12. Mihmandar postu :

Bazen de; kilerci postu ve kahveci postu yerine Mrit postu, Ahmed-i Muhtar makam, Hz. Muhammed postu, rehber postu, Hz. Ali makam, Ali postu kullanlmaktadr.
157

Mehmet akr; iekda.

79

Ayak ile meydanc, meydan evini temizletip hal, kilim, seccade vb. derler. Saki dem ielerini, kadehleri, srahileri hazrlar. erac amdanlar, mumlar dikip hazrlar. Hepsi muhasip olan on iki hizmet eri unlardan meydana gelir. Dede (Mrit, Sercem): Dedelik, soydan gelme olup, Ocaka ait bir makamdr. Cem ayinini yneten kiidir. Dede bulunmadnda ikrar alma, msahiplik, dardan inme ayinleri yaplamaz. Bu trenlerde dede delil (mum)in yanna oturarak postu ve ayinde bulunanlar karsna alr. Dede cemi ynetir. Kurban tlar. Ba dualar. Lokmalarn duasn yapar. Problemleri zme balar ve grev dalmn yapar vb.158 Rehber (Mrebbi, Kemerbest): Grgs yaplanlara ve ceme katlanlara yardmc olur. Dede gelmedii zaman cemleri idare eder. krar alma, meydandan geme ve musahiplik ritellerine ilk defa katlacak olanlara bu ayinlerdeki uygulamalar hakknda bilgi verir. Dikme yol eri, baba da denilen rehber gruba girecek olanlara da nclk eder ki dededen sonra en fazla sorumluluk gerektiren i rehberindir. Kapc (Beki): Cem evinin kapsnda bekleyerek giren ve kan kontrol etmek trene katlmayacaklar ieri almamak gibi grevleri vardr. Musahibi ve kars yardmclardr. Her gelenden Hu eyvallah diyerek niyaz alr. Sa elini dudana gtrr. Lokmann yenilmesi esnasnda kimseyi dar karmaz. Gzc: Cemde meydandaki canlara bakmak, dzeni ve skneti salayarak erkna aykr hareket yaplmamasn salar. Cemdeki herkesi iyi tanyan kiidir. Davranlara, konumalara yn vererek byk bir titizlikle edebe uymayanlar edebe uydurur. Delilci (erac): Delilin (Mum) yaklmas meydann aydnlatlmas, ayin boyunca delilin snmemesini salamakla grevlidir. Delile ayin esnasnda niyaz edildii iin snmemesi gerekir. Snd an ayindeki herkes dkn kabul edilir. Sazender (Sazc, Zakir, k): Cem ayininde deyi, dvaz, miralama sylerler. Saz eliinde yaptklar bu ile semah idare ederler. Genellikle kii olmakla birlikte nadiren bir ya da iki kii de olur. Sprgeci (Ferra, Carc): Meydan sprmekle grevlidir. Selman hizmeti de denir. Abdallarda sprgeci dedenin nn sembolik olarak sprr. Dedenin erkn amasyla cem treni balar. Sprgeci gerekli grldnde rehbere yardmc olur.

158

Mehmet Erz; Trkiyede Alevilik Bektailik, Ota Matbaaclk, stanbul 1977, s. 108.

80

Saka ( briktar, Dolucu): Saka suyu datr. Adaya abdest aldrr. Bu abdestten sonra aday mr boyu abdestli saylr ve bir daha abdest almasna gerek kalmaz. Srasyla dededen balayarak herkese dolu datr. Abdallarda dem almak, dolu almak olarak isimlendirilen bu olay daha nce anlatld gibi Krklar meclisinden gelmektedir. briktar Abdallara tarikat abdesti aldrr ki bu abdest ibriktarn bir ibrik ve havluyla dededen balayarak ellerin ykanmas ve ellerin yzlere srlmesi (mesh) eklinde yaplr. (Resim 3) Sofrac (Kurbanc, Lokma datc): Kurban ve yemek ilerine bakar. Cemlerde kurban edilecek hayvann meydana getirilmesi (dedeye dua iin) kesilmesi, piirilmesi, sofrann hazrlanmas ve lokmann datlmas ileriyle grevlidir. Ayakc (Peyk): Ceme katlacaklara haber verir. Baz yerlerde daveti, okuyucu, tellal da denir. Ayak olan kii meydancnn, ferran, ibriktarn grevlerini de yerine getirebilir. Meydanc: Cemin toplant yerinin hizmetleriyle ilgilenir. Meydanc olan kii mridin dzen ve grev datmna gre dier vazifelerden bazlarn da stlenebilir (ayak, ferra, ibriktar, erac, pervane) Pervane: Bunlar meydanda semah yaparlar, meydancya hizmetlerinde yardmc olurlar. 3. Cem Treninin eitleri Dokuz eit cem treni vardr. a. krar verme cemi

b. Musahiplik c. Grg cemi d. Abdal Musa kurban e. Kerbala (Muharrem) ayini f. Koldan kopan erkn g. Dardan indirme erkn h. Ba okutma (sorulma) erkn i. Perembelik159

159

Bizim tespitlerimizin dnda cem trenleri eitleri ile ilgili u esere de bkz. Cemal Sofuolu; Avni lhan; Alevilik Bektailik Tartmalar, Trkiye Diyanet Vakf yaynlar, Ankara 1997, s. 116-119.

81

a. krar Verme Cemi Bektailik yoluna girmek isteyenler iin dzenlenen ayindir. Musahibiyle birlikte bir iftin yola girmesi (drt kii) iin yaplan cemdir. Alev olmamasna ramen Bektailik yolunun Babaen koluna yani Dervi Bektailiine girmek isteyenler iin de bu ayin yaplr. b. Musahiplik Muhammed ve Alinin dnya ahiret kardeliine balanmaktadr. Yola giren her Abdal musahip olmak zorundadr. Musahiplik evli iftler arasnda olur. Ya byk olan erkek sa bata solunda ei onun solunda dier erkek ve en sonda da dier erkein ei olmak zere bellerinde kemerbest kua ayaklar yaln olarak dedenin karsnda huzura gelirler. Musahiplerin duas yapldktan sonra nceden hazrlanan kurban (koyun) ve dolu (arap) erkana uygun olarak yenilip iilir. Artk iki musahip bir biriyle dnya ahiret kardei ilan edilmitir. Abdallarda musahiplik trenin yapl u ekilde gzlemlenmitir. Bir biriyle musahip olmak isteyen iki can bu isteklerini bir dedeye iletirler. Dede duayla iki mendili (bez paras, t- bend) bu iki kiiye balayarak ikisini bir birini denetlemesini, gzetlemesini ister ve bir sre tayin eder. Tayin ettii srenin sonunda zakirle gelir. On iki hizmetkar belirler. Tekbir ve dualarn ederek grevlerini aklar. Her musahibin bir kurban olduu iin iki kurban vardr. Dede kurbanlardan birini dualar. (Resim 4) Bundan sonra zakir sazyla bir iki deyi, tane de dvaz imam syler. Deyi ve duazlar arasnda dede dualar yapar. Musahipler, kurbanlaryla beraber dededen dua alr. Kurban yrterek dar alrlar. Dedenin huzurunda iki musahipten birisi dierine vekaletini verir. Vekaleti alan musahip dedeyle beraber tekbir getirerek (Allah Muhammed ya Ali Hnkar, Hac Bekta- Veli tekbiri Halil, can- smail, tercman- Cebrail, bismillah Allah, Allahekber kere-) bismillah der ve tlanm (dualanm) kurban keser. Dede kurban kanndan musahiplerin alnn mhrler ve kan gmlp kaybedilir. Kurbann kuyruk ya eritilerek mum yaplr. Bu mum musahiplie ahit olarak kabul edilir; yani kurban delil, mum ahittir. Lokmalar piirilirken musahipler eleriyle birlikte meydana getirilir. Dizleri zerine oturtularak dua edilmeye balanr. Dua bitince ak On ki mam adna on iki deyi ve bir dvaz syler. Hi kullanlmam byke bir bez, sabun, ine, iplik ve makas getirilir. Dede bunlardan drt kefen bier. ki erkein nde olduu ve elerinin de birinin ei dierinin ayaklarna alnn koymak

82

suretiyle arkada olduu halde drd de secde haline getirilerek kefenleri zerlerine rtlr. Dede, bu canlardan ikayeti, alaca, herhangi bir rahatszl olan var m diyerek topluluun rzasn alr. Topluluk raz olduunu bildirince Siz raz iseniz, Allah da razdr diyerek onlar semaha kaldrr. Semahtan sonra zakir on iki deyi bir dvaz syler. Dede duasn yapar. Tevhid yaplmasn (birleme) ister. Cemdekiler Allah Allah sesleriyle dizlerine vurur. Piirilen lokma meydana getirilir. Zakir on iki deyi dvaz syler. Yine tevhid yaplr. Dede tarikat erkanna uyan on sekiz yan gememi musahipli bir kiinin bu lokmadan yemesini ister. Yeni ve eski btn musahipler lokmalarn yerler. Duasz olarak kesilen dier kurban ise dknlerin dnda herkes tarafndan yenilebilir. Dede musahiplerin dnya-ahiret kardeliklerini ilan ederek, musahipliin artlarn hatrlatr. Zakir on iki deyi bir dvaz imam syler. Bylece musahipler Muhammed-Ali gibi dnya ahiret kardei olup ellerine, bellerine, dillerine sahip olmak zorundadrlar. Bunlar arasnda sr ve zel kalmamtr. Birbirlerinin evlerine teklifsizce girip kma, yeme-ime gerekirse cebindeki harl bile alma hakkna sahip olur.160 c. Grg Cemi On ki mam hizmeti grlerek, genellikle k aylarnda yaplrken son yllarda Abdallarn ekonomik durumlar gerei olarak i sezonlarnn sonunda sekiz-onuncu aylarda yaplmaktadr. Bu aylar ekonomik bakmdan tarikat grgsnn yerine getirilmesinde en uygun zaman olarak seilmitir. Anadolu Abdallarnn en nemli din trenlerinden olup tercemen (tercman) olarak da bilinmektedir. Abdallar arasndaki ikayetler, kavgalar, borlar, anlamazlklar vb. gzden geirilerek burada olumlu ekilde sonuca balanr. Hatalar tekrarlanmamak zere tvbe edilir. Problemlerin tamam zldkten sonra kurban kesilir. Ayine katlanlar tarafndan yenilir. Bu ayinde grlen canlarn ikrarlarnn yeniledikleri kabul edilir. 4. Abdal Musa Kurban
Krehir Abdallarnda (Kaman) Abdal Musa Cemi genellikle Perembeyi Cumaya balayan gece sonbaharda yaplr. nk bu aylar bu Abdallarn erkan grebilmelerine en uygun aydr. Abdal Musa, Hac Bekta- Velinin halifesi kabul edilip meydandaki on iki posttan ayak postunun sahibidir. Genellikle komularn istekleri veya canlarn kurban kesmek
160

Bu hususta bk. smail Grkem; Trkiyede Alev-Bekta, Ahi ve Nusayri Zmreleri, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2000, s. 127-136.

83

istediklerinde, dede veya baka bir misafir geldiinde herhangi bir dargnlk veya baka bir sorun ktnda onu zmek iin canlar bir araya toplamak iin yaplan bir cemdir. Abdal Musa Cemi iin nceden grevlendirilmi ve hazrlklarn yapm bulunan on iki hizmet eri huzura gelerek hizmet nianeleri olan kemerlerini dedenin duasyla kuanrlar. Abdallarda iki adet gzc bulunmak zorundadr. Dierleri iki veya daha fazla hizmeti de stlenebilir. Gzcnn elinde dualanm, cem boyunca hibir ekilde yere dememek zere tad bir denek vardr. Gerekirse edep ve erkna aykr davrananlar uyarlr veya cezalandrlr. Ceme katlacaklar abdestlerini alm olarak gelirler. Bu canlar ceme girite sa ellerini kalpleri zerine koyarak boyun keser; secde pozisyonunda kere postu (veya yeri) ve dedenin elini (avu i) perek cem halkasndaki yerlerini alrlar, yani niyaz ederler. Dede, Bismiah, Allah Allah, akamlar hayrola, hayrlar fethola, erler defola diye balayan Muhammed-Ali, On ki mam, on drt masumu pak, on yedi kemerbest, Hac Bekta- Veli, Balm Sultan, ler, beler, yediler, ricall-gayb erenlerinin adlar geen, mnkir ve Yezide lanet okunan, bir glbenk ile cemi balatr. Kurbanlar su, tuz ve bakla beraber dedenin huzuruna getirilir. Sazc aklar, sazlarn perek ellerine alr nefes bir dvaz okurlar. Nefes .. Dertliler derdinin pazardr bu Merdane mertlerin asardr bu Gerek erenlerin esrardr bu Muhammed-Alinin yoludur bu yol Yakup gibi ala Kenan olasn Sabret Yusuf gibi zindan olasn Kul edip nefsini sultan olasn Muhammed-Alinin yoludur bu yol

.. Dvaz .. Ol imam Zeynelin destinde idim Muhammed Bakrn dostunda idim Caferi Sadkn postunda idim Musa Kazm, Rzaya indi bu kurban

84

eklinde devam eden bir dvaz okunur. Dvaz ve nefes arasnda dede huzurunda ayaklarn mhrleyen musahipler kurbanlarn sa ayaklarn kaldrarak duasn yaptrrlar. Kurban duas Allah, Muhammed, Ali, Hnkr Hac Bekta- Veli, Tekbiri Halil, Can smail, Tercman Cebrail, Bismillah Allah, Allahu Ekber defa denilerek yaplmaktadr. Bu srada su, tuz ve ekmek kurbann azna srlerek, kurbandan iaret beklenir. Kurbann aksrmas, titremesi, rpnmas, iemesi vb. iaret saylr. aret alnmadan kurban kesilmez. Kurbanlar iin yaplan bu ileme kurbann tlan denilmektedir. areti grlen tlanm kurban meydandan karlp kesime gtrlr. Sonra sprgeci ve gzc dedenin huzuruna gelerek ayaklarn mhrleyip bir glbank okumaktadrlar. Glbank .. Biz de bac idik, gruhu naci idik Krklar meydannda sprgeci idik Sprgeci Selman kr olsun Mervan Mlke geldi Sleyman Allah eyvallah .. Glbank sonunda sprgecinin sprgesi gzc tarafndan erknn usulne gre alnr. (Resim 5) Sprgeci hizmetini tamamlam olur. Dede onun duasn Pirden Selman paka, hizmetin kabul ola, Allah eyvallah diyerek yerine getirir. Sprgeci geri geri ekilerek huzurdan ayrlr. Sprgecinin meydanda duruunu bozmas kurban veya benzeri yaptrm gerekmektedir. Sprgeci grevini her erkn (blm) arasnda yeniler. Srada tlanan kurbann kesimi iin ban dualanmas vardr. Bak dualanarak dedenin kurban kesmek iin izin verdii cana sunulur. (Resim 6) Kurban Allahu ekber, lailahe illallahu, Allahu ekber, Allahu ekber ve lillahil-hamd tekbiri defa getirildikten sonra kesilir. Kurban kesimi srasnda Abdallarn Cem Blbl dedikleri sazclar nefes bir dvaz okumaya devam ederler. On-on be dakikalk ihtiya molas verilir. Canlarn toplanmasndan sonra gzc Edep erkn, ey erenler der ve derisi yzlen kurban yerle temas kesilerek byk bir kap ierisinde dedenin huzuruna getirilip dedenin duas alnr. Duadan sonra kurbann sa n bacandan alnan bir para et gayb erenler pay olarak havaya atlr. Bylece herkesten nce gayb erenlerin kurbann tadna bakmas salanr.

85

Srada tarikat abdestinin alnmas vardr. Tarikat abdestinin alnaca su, iki hizmetkr ve bir ibrikiyle huzura getirilerek duas yaplr. Duadan sonra dededen balamak zere ayine katlan tarikat abdesti ellerin ykanmas ve yzlerin mest edilmesiyle alnm olur. Abdestten sonra sprgeci grevini yerine getirir ve cem blblleri yine nefes bir dvaz sylerler ayine ara verirler. htiya molasnn ardndan delilci tarafndan kurbann kuyruk yayla hazrlanan mum (cera) dualanmak zere dedeye sunulur. Cemdeki btn canlar ayaa kalkar. Dede era- Rn, Fahr-i dervian, himmeti piran, pir-i Horasan, kuat-i Meydan diyerek bir tercman okur. era- evliya nur-u semavat Ki bu menzildir ol Tr-i mnacat Kaan kim Ruen ola kl niyaz Muhammed aliye candan salavat .. Sonra mumu yakar, btn canlar salavat getirir. erac elindeki delille (mum)

hazrlanan btn mumlar yakar ve arkasndan u dvaz okur. Bismi ah Allah Allah n era- fahr uyandrdk Hudann akna Seyyidl-kevneyn Muhammed Mustafa akna Sonra dede uzunca bir dua eder mum (delil) ayine ahit kabul edildii iin cem sonuna kadar yanmak zere canlarn grebilecei bir yere dua ile konulur. (Resim 7) Sprgeci hizmetini yerine getirir, ara verilir. Gzcnn aryla canlar toplanr. Cem blblleri yine nefes bir dvaz okurlar. Srada semah vardr. Semazenler gzc eliinde dedenin okuyaca ksa bir glbank ve dua ile izin alrlar. Cem blbllerinin semah havas almas ve sylemesiyle semah balar. Turnalar, dem geldi, garibler yeldirme gibi eitleri olan semahlar yavatan hzlya doru bir ak takip eder. Semah dn srasnda dedenin nne gelen can, dedeyi selamlar. (Resim 8) Semaha rnek olarak; ..

86

Devredip gezersin dar- faniyi Badat diyarna vardn m turnam Medine ehrinde Fadime anay Makam ordadr grdn m turnam .. Hzlanarak devam eder. .. Bugn bize pir geldi Glleri taze geldi n sra Kamberi Aliyel-Mrteza geldi Kurban eti piirilmeye hazr hale geldiinde tuz ve su ile birlikte dede huzuruna getirilir. Bu i lokmann tuz ve suyu dede tarafndan dualanarak konur; ara verilir. (Resim 9) Aradan sonra toplanan canlardan ikayetleri, dargnlklar, krgnlar olanlarn durumu dedeye bildirilir. Dede gerekli grdklerini huzura ararak aralarndaki sorunlar giderir. (Resim 10) Cem blblleri nefes bir dvaz syler. Bu arada pimi olan kurbann ler lokmas dedenin huzuruna getirilir. Bu grevi Kara kazan sahibi kadnck ana adna babann ei olan, ana yapmak zorundadr. Ana tarafndan getirilen lokma dede tarafndan dualanr. (Resim 11) Dede Pir adna bir lokma alarak lokmann tadna bakar ve ler lokmas dededen balayarak ekmekle beraber btn canlara datlr. lokma yenilmeden u dua yaplr: Bismi ah evvel Allah diyelim, kadim Allah diyelim. Geldi Ali sofras ya ah diyelim. ah versin biz yiyelim. Allah eyvallah, hu dost. Lokma yenildikten sonra ise u dua yaplr: Bismi ah Allah Allah, bu gitti yenisi gele. Hak Muhammed-Ali bereketini vere, yiyip gidenlere, piirip getirenlere evk ola. Gittii yerler gam kasavet grmeye. Hizmet sahipleri hizmetlerinden efaat bula. Lokma hakkna, evliya keremine, cmertler cemine, gerek erenler demine Allah eyvallah hu dost. Duadan sonra ara verilir. Toplandktan sonra bir nefes bir dvaz okunarak saka suyu getirilir. Dede baparman suya batrarak duasn yapar. Dualanan saka suyundan meleklere sunulmas iin nce ge daha sonra da cemdeki erenlere serpilir. Buna Cem birleme de denir. (Resim 12) Saka suyunun serpilmesi esnasnda cemdekiler Ah Hseyin vah Hseyin Yezide lanet diyerek hep bir

87

azdan barrlar. Saka suyunun cehennem ateinden koruduuna inanlr. Topluca bir dvaz okunur. Edep erken alnarak on iki hizmet grevlilerini hizmetlerinin kabul edilmesi iin ceme katlanlar ve cem grevlileri dede huzurunda dua ederler, duadan sonra hazrlanan lokmalar gelir, sofra kurulur ve yenilir. Yemekten sonra dede Oturan, duran, kovsuz gybetsiz evine varan bir dua ve bir glbank okur ki bu glbank ayinin bittii, canlarn evlerine gitmelerine izin verildii anlamna gelir. Canlar akamdan beri kapda bekleyen pervaneyle (kapc) helalleir. Hizmetin kabul dileinde bulunarak toplanty terk ederler. Ertesi gn kurban edilen hayvann sakatatndan (kelle, karn, ayak) yaplan can ba denilen le yemei verilir. 5. Kerbela (Muharrem) Treni Krehir yresi Abdallar Hz. Hseyinin Kerbelada ehit ediliinin yasn tutarlar. Muharrem aynn bandan itibaren bazen on bazen de on iki gn matem orucu tutarlar. Matem orucunda suyu saf (duru) haliyle imemek (ay, ayran, oralet vb. iilebilir), tra olmamak, cinsel ilikiye girmemek, temizlik yapmamak, sabun ve eriyici maddeler kullanmamak, yumurta gibi canl ierikli gdalar tketmemek, sa, trnak kesmemek, yksek sesle konumamak, yksek sesle mzik dinlememek, elenmemek gibi kurallara uyulur. On ikinci gnn akam kurban tlanr ve cem yaplr. Buna bir ksm Abdal, cem birleme demektedir. Bu gecede Kerbela ehitleri iin dualar okunur, mersiyeler sylenir ve erbet iilir. Kaman Abdallarndan Hseyin SALMAN, bu treni u ekilde anlatmaktadr: Cemden nce erbeti hazrlarz. Saki erbet kabn dedeye sunar. Dede sa elinin kk parman erbet kabna batrarak duasn yapar ve bir yudum ier. Saki, sakahum ya Hseyin diyerek cemdekilere gezdirerek erbetten birer yudum iirir. Hseyine rahmet Yezide lanet okunur. bitince saki, dara durur ve sakahum rabbihum araben tahuren ayetini ve dualar okur. Arkasndan bir tercman syler. . Kerbelada su su diye ser verenler akna Gzm yam sebil ettim On ki mam akna

88

Arkasndan dede sakahum ya Hseyin glbank okur. Saki erbet kabn yerine brakarak grevini tamamlar. Bundan sonra sofralar kurulur, lokmalar yenilir. Dede oturan, duran, kousuz, gybetsiz evine varan tercmanyla cemi bitirir.161 6. Koldan Kopan Erkn Genlere retmek onlar ceme altrmak tarikat fikirlerini alamak iin yaplan bir muhabbet toplantsdr. Dier ayinlere gen kzlar ve bekar erkekler katlmad iin Abdal gelenekleri bu erkanla yeni nesillere aktarlr; bu yzden erkna giderken eli bo gidilmez. Herkes madd durumuna gre yiyecek getirir. Erkekler demleriyle, meze ve yiyecekleriyle gelirler. Burada cem ayinine benzer bir tren yaplmaz. eralar yaklr, demler iilir, blbller akr, semahlar yaplr, buyruklar okunur. Genler burada semah usuln nefes ve buyruk sylemesini renirler. Ayin-i cem ruhuyla hareket ederler.162 7. Dardan ndirme Erkn Bu erkan ruh iin yaplan bir trendir. len bir cann helallemeden ld kabul edilerek salnda bu erkana nasl katlmsa lmnden sonra da onun ruhunun ad olmas iin varisleri tarafndan dardan indirme erkan yaplr. Bu dardan indirme erkn, ba okutma veya ikrar verme erkan gibidir. Erkan balaynca len cann yerine onun varisleri dar- mansura dikilirler. Vefat edenin adna arnm, incinmi, gcenmi kimseler varsa, dile gelsin, bile gelsin, hakkn talep etsin. Allah eyvallah tercman okurlar. ayet len cann denmemi borcu varsa, alacakl karsa, varisler demeyi kabul ederler. Alacakl kmazsa cemdekiler: Gnl birliiyle biz hatalarn affettik, Allah da affetsin. Ruhu ad olsun. Hak erenler elinden tutsun. diyerek topluca eilip niyaz ederler (yeri perler). Dardan indirme erkannn giderlerini len cann varisleri temin ederler. Sazendeler len cann ruhunu yceltmek iin nefes ve dvaz okurlar ki bunlardan bir nefes u ekildedir. te geldim ite gittim Ya iei gibi bittim u dnyada ne i ettim mrcm geti gitti ardlar imam geldi Her biri bir ie yeldi Azrail penesini sald Can kafesten utu gitti

161 162

Hseyin Salman; Kaman. Mehmet akr; iekda.

89

te geldim yuyucular Tenime su koyucular Kefenim elinde hoca Kefenciyim biti gitti lettiler mezarma Sndm gani kerime Toprak attlar gerime Gzm ya tat gitti Kabrime bir melek geldi Bana bir sualcik sordu Hmla bir topuz vurdu Tepdilciim at gitti 8. Ba Okutma Erkan

Ayrdlar ilimizden p attlar belimizden Pek tuttular kolumuzdan Can cesetten utu gitti mam telkine balad Bir sevapck i iledi Komular bizi bolad Geri dnp kat gitti Teslim Abdal oldu tamam te geldi ahir zaman Yardmcmz On ki mam Ten turaba kart gitti

Bu erknn, herhangi bir kusuru bulunsun veya bulunmasn, insann kendini temize karmas, canlardan helallik almas anlamna gelir. Bu erkn her Abdaln ylda bir defa veya en ge drt ylda bir yapmas zorunludur. Ba okutma erkan, grg cemi gibi yaplmaktadr.163 9. Perembelik Her Perembeyi Cumaya balayan gece on iki hizmetin yrtlmedii, yrede yaayan Abdallarn sorunlarnn tartlp zme baland toplantdr. Perembelikte dedenin bulunmas zorunlu deildir. Genellikle baba (mrebbi) bir davet kartarak toplant yerimizi duyurur. Abdalar da onun bakanlnda toplanrlar. htiyalar, problemler zmlenerek bir sonuca balanr. Toplantlar, her hafta mmkn olduunca farkl bir evde, imkn el veren bir cann evinde yaplr ve bu Perembelie genler, ocuklar da katlabilir. Dede olmad zaman yerine iki yannda musahiple baba oturur. Ev sahibi Cebrail kurban hazrlar. Dier canlar ise evlerinden yemekler getirirler. Aralarnda dargnlk olanlar, ilerinden biri aracl ile dede yada baba
163

Ahmet Erta; Krehir.

90

huzuruna iletilir. Dede yada baba onlar davet eder. Onlar huzurda diz kerek otururlar, huzurda bartrldktan sonra sprgeci hizmetini dede veya babann nn sprerek yerine getirir ve el suyu datr. Daha sonra yemek yenilir, sofra duas yaplr. Sprgeci tekrar grevini ifa eder. stenilirse semah dnlr ve sohbet edilir.164 B. KURBAN Abdallar din uygulamalarn kurban ile yapmaktadrlar. Kurbanlar sunulu ekline gre deiik amalara yneliktir. Abdallar ayin-i cemlerde Hak iin bir koyun kurban ederler. Tlanan kurbann etini ceme katlanlar yerler. nana gre; burada kesilen asl kurban koyun deildir; talibin (ikrar verenin) kendisidir. Talip ikrar verirken dost yoluna cann kurban eder btn varln ve benliini onun yolunda harcayacana sz verir. Dostundan gelecek her trl davran gnlden kabul etmi ve balanmtr. Zaten batan da kendisine bu hatrlatlmtr ki Gelme, gelme; dnme, dnme; .. Gelenin can dnenin mal ifadesiyle ikrar vermenin gelenin can, kurban edilmek anlamna geldii belirtilmektedir. Hatta u drtlk bunu aka ifade etmektedir. Kymazsan ba ve cana Uzak dur, girme meydana Bu meydanda nice balar Kesilir hi soran olmaz Abdallara bu meydan samimi oymayanlarn yeri deil, cann canana feda edenlerin yeridir. Bugn erenlere kurban Serim meydanda meydanda Kalbim ikrar canm feda Canm meydanda meydanda165

164 165

Mehmet akr; iekda. Kenan Akyol; Kaman.

91

1. Sunu ekli Bakmndan Kurban a. Kanl Kurban Abdallarn kurban trleri ierisinde en ok kanl kurban uyguladklarn gryoruz. Msahiplik ceminde kesilen kurban i kurban olarak kabul edilir. Dier kurbanlara tercman ad verilir. Cemlerde tercman ve i kurban kesimi dede tarafndan su, tuz ve ekmein dualanmas ile balar. Kurbanc dedenin nne kurban getirir. Kurbana su, tuz ve ekmek verildikten sonra, kurban sahibi kurbanyla birlikte dedeye doru dner; sa eliyle kurbann sa ayan hafife havaya kaldracak ekilde tutar. Kendisiyse sa ayann baparman sol ayann baparma zerine koyarak mhrler. Hafife eilerek niyaz eder. Dede ise kurban dualar. Sonra kurbandan delil (aksrma, titreme, ieme vb.) beklenir. Kurban kesiminden nce yaplan bu ilemlere kurbann tlanmas denir. Dualanan bakla da kurban kesilir. Kesilen kurbann kan daha nce alan bir ukura aktlr. Kann etrafa salmamasna, kesenlerin zerine sramamasna dikkat edilir. Kurbann derisi yzlp ikembe ve barsaklar karldktan sonra dier organlar paralanmadan zellikle de kemikleri krlmadan et kemikten ayrlr. Etler kk paralara blndkten sonra piirilmeye gnderilir. Piirilen et sadece ceme katlanlar tarafndan yenilir. Kurbann yenilmeyen ksmlar ve kemikleri alan ukura gmlr. Derisi satlarak paras muhta olanlara verilir.166 Abdallar, kurban hayvann boyun ksm kbleye gelecek ekilde yatrarak keserler. Kurban kesecek bak dede tarafndan dualanr. Bak bir cemde bir defa dualanr, ka kurban varsa kesimi yaplr. Her cemde baa dua verilir ve bir bakla ancak yedi cemde kurban kesilebilir. Dede ba u ekilde dualar: La ilahe illallah, mridi kamilullah, Aliyul-veliyullah, l fet ill Ali, l seyfe ill Zlfikar, bismillah, ferman- celil, kurban- Halil, delil-i Cebrail, can- smail, diyelim tekbir Allahuekber, Allahuekber, Allahuekber, l ilhe illallahu vallahu ekber, Allahu ekber, velillahil-hamd, vel havle vel kuvvete ill billahil-aliyyl-azim. Abdallarda cemlerin dnda pay kurban, adak kurban, kurban bayram kurbanlar, bir felaketten kurtulunca kurtulu kurban, ev yapmnda temel atlrken, yeni bir tat ve konut alndnda kesilen kurbanlar bulunmaktadr. Bunlar musahiplik cemi dnda
166

Mehmet akr; iekda.

92

kaldndan d kurban olarak isimlendirilirler. Kesilen kurbann kanna parmakla dokunulur, alnlara srlr. Bylece kazalardan, belalardan korunulacana inanlr.167 b. Kansz Kurban Krehir yresi abdallarnda kansz kurban uygulamalarnn banda dolu gelmektedir. Dolu cem ayinlerinde ibadet maksadyla iilmektedir. Dolu zevk iin veya sarho olmak iin iilmez. O, sakahum srrna dayanr. Nasl ki Hz. Ali bir zm tanesinden erbet yapp krk kiiye iirmise, cemdekiler de ibadet, niyaz, zikir iin dolu alp benliklerini Allaha yneltirler.168 Krehir Abdallarnda grdmz ikinci rnee ise dn trenlerinde

rastlanmaktadr. Dnlerde genellikle bir testi iinde maden para ve pullar konularak evin bahe kaps (d kap) giriinde, gelinin kapdan girii esnasnda zerinden atlp krlarak bolluk ve bereket kurban sunulur. 2. Sunulduu Varlklar Bakmndan Kurban a. Tanrya Sunu Tanrya sunulan kurbanlarn banda kurban bayramnda kesilen kurban gelmektedir. Bu kurban kurban- Halil can- smail denilerek kesilir. Buradan anlalaca zere bu kurban smailin cannn kurtarld brahim kurban kabul edilerek Tanrya

sunulmaktadr. Tanrya sunu kurbanlarnn ikincisi adak kurbandr. Bu kurban bir dilein gereklemesi durumunda Tanrya kr belirten kurbandr. b. Atalara Sunu Krehir yresi Abdallar Muharrem aynn on ikinci gn, Hz. Hseyin iin kurban kesmektedirler. Bu kurbanla Hz. Hseyinin ruhunun huzur bulacan syleyen iekdal Dursun AKIR, bu gnde Hseyini kurban verdik. O da bizden kurban beklemektedir, demitir.169 Ayrca trbe ve mezar ziyaretlerinde de kurban kesilmektedir. Bu suretle len cann veya velinin kurban vesilesiyle Allaha yaknlatrlacana inanlr. Bunlarn dnda cem ayinlerinde kesilen kurbanlarn bir paras gayb erenler hakk iin atlmaktadr ki bu da atalara bir sunu ekli olarak kabul edilebilir.
167 168

Haydar Akyol; Kaman. Anket sonularna verilen cevaplardan karlmtr. 169 Dursun akr; iekda.

93

c. Ruhlara Sunu Krehir Abdallar lenin arkasndan yedisinde veya krknda yemek vermektedirler. Bununla len kiinin ruhu bundan haberdar olacan beklerler. Bunun dnda len kiiyi ryasnda gren kimse ryay gr ekline gre etraftaki yoksullara ya giysi vermekte ya da yemek yedirmektedir. 3. Kurban Edilen Varlklar Yre Abdallarnn kurban olarak sunduklar hayvanlarn banda koyun gelmektedir. Koyun cemlerde, kurban bayramnda, adaklarda, can anda en fazla tercih edilen hayvandr. Bunun dnda Cebrail kurbanlarnda horoz kesilir. nk horoz gecenin bitimini aydnln balangcn belirtir. Abdallar Cebrail Meleine benzettikleri iin horoz kurbanna Cebrail kurban adn vermektedirler. Onlara gre Cebrail melei ku gibi umaktadr. Bu haliyle de en ok horoza benzemektedir. nemli bir husus da kurban olacak hayvanlarda eksik uzuv veya herhangi bir zr bulunmamas gerektiidir. C. NAMAZ Krehir yresi Abdallarnda namaz ibadeti konusunda deiik grler bulunmaktadr. Baz Abdallar namazlarnn klnm olduunu sylerken, bir ksm da ibadet olarak namaz kabul etmemektedir. Fakat ounluun namazn klnmas gerektii ynnde gr beyan ettikleri grlmtr. Namaza kar kanlar, Allah aknn, Muhammed-Ali sevgisinin esas olduunu sylemilerdir. Bunu Hasan GERMAN u dizelerle dile getirmitir. Ak yolunda ol kaim ahidin olsun hak daim Budur salat, budur saim Saladr ha! Saladr ha170 Elvan KARACA da unu sylemitir. Bizlerden bekleme zhd ibadet Tutmuuz evvelden rah-i selmet Tevella olmaktr bize almet Sanma ki samz solumuz vardr171

170 171

Hasan German; Mucur. Elvan Karaca; Mucur.

94

Bu szlerle sz konusu kiiler, Bektailikte namazn olmadn belirtmeye almlardr. Abdallarn byk ounluu namazn klnmas gereken bir ibadet olduunu sylerken bilmedikleri veya altrlmadklar iin bu ibadeti yerine getiremediklerini

sylemektedirler. Bunun yannda namazlarn tamamen klan az sayda Abdala rastlanmaktadr. Krtllar Kynde Hac Haydar BAKIRCI ve ei Gldane BAKIRCIyla namazlarn kldktan sonra grmemize devam ettik. Trkiye Alev-Bektailerinde namaz uygulamasnn fazla olmamasna ramen siz namaz klyorsunuz szmze Hac Bekta- Veli dar- einin stnde namaz klard, ama ziyaretiler namazdan niyazdan ok uzaklar, hatta Hz. Ali namaz klarken defa tekbir almt. Cemaatin tekbiri niye defa aldn sorusuna cevab ise birinci ve ikinci tekbirlerde Allah gremedim bu yzden nc tekbiri aldm buyurduunu belirtmilerdir.172 Kyde mam-Hatip Lisesinden mezun olan bir Abdal gencin u an bakmsz durumda bulunan camide (Resim 13) nceleri namaz kldrp bu konuda bilgiler verdiini de renmi bulunuyoruz. Abdallarda namazn cem gibi gerekli olduunu syleyen Haydar SEL, Hatayiden u msralar okudu. Trl gnahlarm yere dkld Hak iin abdestim aldm zaman Sa yanma iki melek dikildi Sabah namazn kldm zaman Gkten yere indirdiler Bura Hu deyince yakn eder ra Dnyada, ahrette yanar ra len namazn kldm zaman Mmin olan canlar be vaktin klar Onun ii d nur ile dolar Muhammed Mustafa efaat klar Yats namazn kldm zaman173

172 173

Haydar Bakrc; Gldana Bakrc; Krtllar Ky. Haydar Sel; Krtllar.

95

Daha sonra Mehmet TEK N, Kaygusuz Abdaldan olduunu syledii u msralar okudu. On iki art vardr salatn Klp onu menziline iletin Aynel yakin var ise bir illetin Onun da adedi edir efendi Hadesten, necasetten eyle taharet rt avret yerini etme kerahet stikbal-i kble, vakitle niyet Bu alt saydm dtr efendi Tekbir al ellerin bana gtr Kyam, kraat, rku, scuttur Kaide-i ahirede bir miktar otur Klarsan ne gzel itir efendi174 D. HAC Hac konusunda Abdallarda iki farkl grn varl gze arpmaktadr. Bir ksm Abdaln, hac iin Mekkeye gitmenin gerekmediini syledikleri Kabeyi insann kalbi olarak ifade ettikleri grlmtr.175 Hac olmak iin Mekkeye Medineye giderek lke ekonomisinin Araplara aktarldn, bunun yerine lke iindeki fakir ve yoksullara yardm edilmesinin gerei zerinde duran Mehmet AKIR, grlerini u msralarla desteklemitir. Girme zahit bezmine grme mrai yzlerini Dergah- Abdal-e gir de bezm-i hasullah gr Dn, ziyaret eyleme brahimin bnydn nsann gnln ziyaret eyle, beytullah gr176
174 175

Mehmet Tekin; Krtllar. Bu konu ile ilgili ayrca bkz. Halil Toprak; Kuranda Hikmet Tarihte Hakikat, Can yaynlar, stanbul 1990, s. 35. 176 Mehmet akr; iekda.

96

Ayn konuda Ylmaz KAPLAN da Hatyi hl anda Hak, gnl alanda Yz bin Kabe yapmaktr Bir gnl al, anda drtln okudu.177 Bunun yannda bu gr sahipleri Hac Bekta ziyaret etmenin de hac vazifesini yerine getirmede yeterli olacan sylemektedirler. Madd imkn yeterli olan Abdallar her yl Hac Bekta ziyaret etmektedirler. Fakat her aileden en az bir kiinin Hac Bekta ziyaret etmesi gerektiini belirtmektedirler. Abdallarn ounluu Temmuz ay iinde yaplan Hac Bekta Anma Trenlerine katlarak orda bir hafta konaklamaktadrlar. zellikle ilehanede yaplan ziyaretlerin ardndan bir birlerine Allah kabul etsin dileinde bulunmaktadrlar. Bunu dileklerin kabul ve hac vazifesini yapld temennisiyle sylediklerini belirtmektedirler. Ziyaret yerlerinin isimlerinden

anlalaca zere buras hac mekanna benzetilmeye allmtr. Mesela Arafat denilen bir tepe, zemzem suyu, dileklerin kabul iin yaplan baz uygulamalar bu durumu pekitirmektedir. Dier bir grup Abdal ise haccn Mekkeye giderek yaplmas gereken bir ibadet olduunu sylemekte ve az bir blm de hacca gitmektedir ki bunlarn banda Krtllar Kynden bir (Hac Haydar BAKIRCI), merkez Baba Mahallesinden iki kiinin (Haydar, Duran) hacca gittii gzlenmitir. E. ZEKAT VE F TRE Zekat ve fitre Abdallar arasnda uygulanmamaktadr. Bu konuda grlerine bavurduumuz Abdallardan Veli ERTEM, Burhan ERTA, Bekta AH N, zekat ve fitre konusunda yeterince bilgi sahibi deiliz, verecek durumumuz olsayd bilgimiz de olurdu, diyerek Abdallarn zekat ve fitreyi verecek zenginliklerinin olmadn belirtmilerdir.

177

Ylmaz Kaplan; iekda.

97

F. ORU Abdallar arasnda uygulanan din pratiklerin en nemlilerinden biri de orutur. Ramazan orucu tutanlar olmakla birlikte (Hac Haydar BAKIRCI gibi) en nemli oru Muharrem orucu veya mam Hseyin orucu (yas) olarak bilinen orutur. Bu oru daha ok Kerbelada on gn a ve susuz braklan Hz. Hseyinin durumunu paylamak amacyla tutulur. Abdallara gre her yl Hz. Hseyinin yasn tutmak gerekmektedir. Bu orula bir nebze de olsa Hz. Hseyinin ruh hali anlalm ve aclar paylalm olmaktadr. krar veren her Abdal Muharrem orucu veya mam Hseyin yasn tutmak zorundadr. Adndan da anlalaca zere Muharrem orucu Muharrem aynn balangcndan itibaren on gn veya on iki gn boyunca tutulur. Bu ayn tespiti ise Kurban bayramna yirmi bir gn ilave edilerek tespit edilir. Oruca niyet tuttuum yas mam Hseyin yas olsun szleriyle balar. Her gn iin ayr ayr niyet edilebilecei gibi Muharrem aynn ilk gnnde yaplan niyet dier gnleri iin de geerli olur. Oruca balama zaman saat yirmi drttr. ayet akamdan sonra erken bir zamanda uyunursa o vakit oru balamtr. ftar vakti ise gnein batmas ve havann karamasyla balar. Krehir Abdallarndan Abidin ERTEM, Ahmet ERTA ve Mucurlu Hasan GERMANn anlattklarna gre matem dolaysyla on iki gn boyunca yenilip iilmesi ve yaplmas yasak olan davranlar vardr. Bunlar: Su imek (ay, ayran, gazoz, dier sulu iecekler vb. iilebilir), et yemek, yumurta yemek (canl olduu kabul edildii iin), soan bandan kesmek (ba kesmek yasak olduundan arkasndan kesilir), elma yemek (Cennet meyvesi olduundan), iki imek, elence yapmak, kan aktmak (cana kymak), futbol oynamak (Hz. Hseyinin ba tekmelendiinden dolay), tra olmak, banyo yapmak, cinsel ilikiye girmek, amar ykamak, elbise deitirmek, aynaya bakmak, sa taramak, radyo, teyp, televizyon vb. aralar yksek sesle dinlemek, yksek sesle konumak, sabun kullanmak (eriyen bir nesne uursuzluk getirir), dn yapmak, yksek sesle glmektir.178 Muharrem aynn on bir ve on ikinci gnlerinde tutulan oruca uundurma orucu denir. Bu iki gn boyunca gece ve gndz hibir ey yenilip iilmez bu oru Muharrem aynn on ikinci gn gne domadan nce kesilen Cebrail kurbanyla alr. Kesilen hayvann kan, tyleri, barsaklar ve yenmeyen dier ksmlar gmlr. Kurban btn olarak piirilir. Kurban etinden ancak musahip olanlar yiyebilir. Uundurma orucunu genelde
178

Abidin Ertem; Ahmet Erta; Krehir Merkez; Hasan German; Mucur.

98

yallar tutmaktadr. Yedi yl st ste uundurma orucu tutan hacca gitmi saylr. Yedinci yln sonunda bir ko kurban edilir. Bu kurbana mam Hseyin kurban da denir. Abdallarda Ramazan orucunu tutanlar da vardr. Aratrma sahamzdaki Abdallarn byk ounluu Ramazan orucunun tutulmas gerektiini syledikleri halde tutamadklarn da belirtmektedirler. G. AURE Krehir Abdallarna gre aure On ki mam orucunun sona erdiini belirten az tatll hem de Nuh Peygamberden kalan bir gelenektir. Nuh tufanyla ilgili olarak tufan sonras yiyecekleri kalmayan Nuh ailesinin geminin anbarnda kalan buday, nohut, kuru zm vb. gda maddelerinin bir kazana atlarak piirilmesi mantna dayandrlr. Burada az miktardaki aur orbas gemidekileri doyurduu gibi eksilmeden kalmtr. Krtllar Kynden Gldane BAKIRCInn anlatna gre Kerbela mateminin sonunda aure gn balar yani aure gn on iki Muharrem gndr. Aure gnyle ilgili olarak hazrlk aamalar hakknda u ifadeleri kullanmakta sekizde saz, dokuzda don, onda aur, on birde iir on ikide piir. Burada ifade edilenin sekiz Muharremde daz ve bir deyile saz alnr, dokuz Muharremde insanlar zerlerindeki mendili slatr bir yere asarlar, on Muharrem Hac Bekta- Velinin aure gn olup, on bir muharrem aure malzemelerinin kazana konulup iirildii gndr. On iki muharremde ise piirme ilemi yaplr. Hac Bektataki byk kara kazanda on Muharremde aure vurulmadan (pimeden) hi kimse aure piiremez. Abdallara gre her aile aure piirme hakkna sahip deildir. Aure piirecek ailelerin ocaktan gelmesi gerekir. Yani bir silsile takip edilmelidir. Buna uymayanlarn vurduklar aureler zehir gibi ac olup, aure yapmakta srar ederlerse balarndan bela eksik olmaz. Aure malzemeleri en az on iki eitten meydana gelmelidir. Biri dahi eksik olsa aure hakkyla yerine getirilmemi kabul edilir. Aure malzemeleri su, tuz, yarma, elma, fndk, fstk, ceviz, karanfil, tarn, kuru zm, kuru fasulye ve nohut vb. malzemelerden oluur. Aure iin hazrlanan malzemeler tokmak denen ilemden geirilir. Bu ilem yardmlama usulyle yaplr. Bir kii bir defada en fazla on iki tokmak vurabilmektedir. Yaptmz aratrmalara gre; on iki Muharreme tam olarak

99

uyulmad, aure ay olarak bilinen Muharrem aynn on ikisini takip eden gnlerde de yapld grlmtr.179 Krehir Abdallarna gre aure bir kutlama deildir. Hatta bu konuda Snnileri eletirerek dem ile Havvann bulumas, Nuhun gemisinin tufandan kurtulmas gibi olaylar bir araya getirilerek bizim matem orucumuzu sahiplenmeye almaktalar, demektedirler. Dahas btn bu olaylar bu gne mi rastlamtr, diyerek imknsz olduunu sylemektedirler. Snnler, btn bunlarla Hz. Hseyine yaplanlar unutmak ve unutturmaya almaktadrlar eklinde grlerini belirtmilerdir.

179

Gldana Bakrc; Krtllar Ky.

DRDNC BLM G R / GE R TELLER A. DOUM Evlilikteki esas ama ocuk sahibi olmaktr. Bunun iin gelinin dourganl beklentisi vardr. Abdallar gelin, damat evine geldii zaman gelinin kucana kk bir ocuk vererek ocuu olmas dncelerini ima ederler. Gelin de ksa sre de olsa ocuu kucanda tutarak bu beklentiye cevap vermi olur. Ayrca gelin arabalarnn nne oyuncak bir bebek koyarak ocua giden yolun baladn ifade ederler. 1. ocuu Olmayan Kadnlarn ocuk Sahibi Olma Giriimleri Krehir yresi Abdallarnda istemesine ramen ocuk sahibi olamayan kadnlar olay yakn evredeki bayanlara aarlar. Genellikle ky ve ilelerde yaayan bayanlar, evredekilerin tavsiyeleri ynnde zellikle tbb olmayan yntemlere bavururlar. Bunlar muska, bir dede veya hocaya okunma, ziyaret yerlerini ziyaret etme gibidir. a. Muska Abdallarda ocuu olmayan kadnlar dede, hoca, ocakl, eyh gibi din otorite sahiplerine muska yazdrrlar. Yazlan muskalarn beklentiye cevap vermesi umulur. Bunun iin de yazan tarafndan yaplan tavsiyelere tamamen uyulduu gzlenmektedir. i bitince ya ihtiya sahiplerine verilir ya uygun bir yerde saklanr yada yaklarak imha edilir. b. Dede veya Hocaya Okunma Krehir yresi Abdallarnda ocuu olmayan kadnlar, bal bulunduklar ocak dedelerine okunurlar. Okunma ilemini genellikle dedenin erkn iin geldii vakit bazen de dedeye gitmek eklinde uygulanmaktalar. Nadiren de olsa dedeye ulaamadklar vakit etrafta bu uygulamalaryla n yapm hocalara da okunmaktadrlar. Bunlarn dnda salk kurulularna da bavuranlarn says git gide oalmaktadr.

101

c. Ziyaret Krehir yresi Abdallar ocuk sahibi olabilmek iin kendilerine yakn olan ziyaret yerlerine giderler. Bu ziyaret yerlerinin banda Hac Bekta ve yaknlarndaki trbeler gelmektedir. Bu uygulamayla ilgili Hac Bektataki dilek aacna bez paras balama detini grmekteyiz. Burada dileklerin kabul iin dua edilerek bez balanr. Aratrmamzda iekda lesinin Cepni Kynde bulunan Elvan elebi Trbesi bu amala da ziyaret edilir. Buradaki aalara dileklerin kabul iin bez balanr. (Resim 14) Bazen bu dileklerin kabul iin kurban kesildii grld gibi bazen de dilein gereklemesi artyla adak adanr. ayet ziyaretten sonra ocuk olursa doan ocua ziyaretle ilgili isim verilir. 2. ocuu Yaamayan Kadnlarn Yapt Uygulamalar a. Doumla lgili Uygulamalar Abdallar genellikle kentlerde salk kurulularna giderek doum yapmaktadrlar. Krsal alanda ise daha ok doum iinde tecrbe sahibi olmu kendilerine ebe denilen bayanlar yardmyla doum yapmaktadrlar. Doum yaptran kadnlar doumun kolay olabilmesi iin el benim elim deil Fatma anamzn eli diyerek doum giriimine balar. Bu szlerle balayan doumun daha kolay olacana ve ocuun yaayacana inanlr. b. Kutsal Mekan Uygulamalar Krtllar Kynden Gldane BAKIRCInn anlattklarna gre doumdan sonra ocuklar len kadnlar, yaknlarnda bulunan bir yatr veya ziyaret yerine giderek dua edip ocuun yaamas iin dilekte bulunurlar. mknlar elverenler adak adarlar. Bundan sonra doan ocuk yaarsa ocukla beraber ziyaret yerine gidilip adanan kurban kesilir. Kurban eti datlr veya orada yenir yenilmeyen ksmlar yatr alanna gmlr. Artk ocuun yaayacana inanlr.180 c. ocua Verilen simle lgili Uygulamalar ocuklar srekli len aileler yeni doan ocuklarnn yaamas midiyle erkek ocuklarna Duran, Durmu, Durdu, Durali, Yaar vb. isimler; kz ocuklarna ise Dursun, Yaariye, Durgl vb. isimleri koyarlar. Ziyaret yerlerine giderek ocuklarnn yaamas dileinde bulunanlar ise genellikle ziyaret edilen trbenin (yatr) adn koyarlar (bunlar; Ali, Fatma, Sultan, Musa, Zeynel, Cafer, Murtaza, Bekta, Elvan, Seyit vb.).
180

Gldana Bakrc; Krtllar Ky.

102

3. Al Bast nanc a. Al Basmas Olay Doumla ilgili anlatlan inanlar iinde al basmas, al gelini, alkor gelmesi gibi durumlardan sz edilmektedir. Krtllar Kynden Zlfi AH Nin anlattna gre doumdan itibaren, douran kadnlar krk gn boyunca koruma ve gzetim altnda tutulurlar. Aksi takdirde al basmas sonucu kadnlarn dili tutulup konuamaz; fel olur; ocuk morarr; lr. Ana lebilir. ocuun azndan burnundan kan gelir. Kadn lohusalk dneminde temiz olmadndan al gelininin kadn ldrmek isteyeceine ve belirtinin de genellikle anada grleceine inanlr. Al gelininin geliinin sadece lohusa tarafndan hissedileceine ve lohusaya gzkerek onu korkutup ldrme giriiminde bulunacana inanlmaktadr. Lohusa al gelinini grdnde ona ine batrrsa onu yakalayaca inanc hakimdir. Hatta byle bir durumda al gelininin yakaland, uzunca bir sre yakar sonucunda serbest brakld rivayetinden bahsedilmektedir.181 b. Al Bastdan Korunma Yntemleri Abdallar al gelininden korunmak iin doumun zerinden krk gn geinceye kadar bir takm nlemler almaktadrlar. Konuyla ilgili anket sorularmzdan kan sonularla iekdandan Fatma AKIRn vermi olduu u bilgiler rtmektedir. Lohusa kadnn kald evin krk gn sre ile yaklr ve lohusann yannda yaknlarndan bir bayan bulundurulur. Ekmek, bak, ayet, kk Kuran- Kerim (Enam, Hamayl), erkek elbisesi kadnn baucunda bulundurulur. Bebein bana ayna konulur veya giysisine yorgan inesi sokulur. Lohusann yatann kenarna ine sokulur. Lohusann bulunduu kapya ivi aklp soan balanr. Krk gn boyunca lohusadan hibir nesne alnp verilmez. Al bastdan korunmak iin krkllarn karlamamasna zen gsterilir. Bunlar gerek yeni gelin, gerek yeni doum yapm kadn, gerekse cenaze olabilmektedir. Mmkn olduunca uzak durulmasna ramen krkl bir kadn eve gelecekse ana hemen ocuunu kucana alarak korunmu olur. Lohusann bulunduu evin yaknlarnda bir dn veya cenaze alay geecek olursa lohusa ve ocuk alayn geecei yerden daha yksek bir noktaya karlr veya yaknlardan geen yol, suyun (dere, ay, rmak) kar tarafna geirilir. Alayn geiinden sonra evine dner. Lohusa kadnn evinden cenaze kacak olursa lohusa ve ocuu yakn bir akrabann evine alnr. Ya lohusann veya cenazenin krknn kmas halinde evine dner. Aksi taktirde
181

Zlfi ahin; Krtllar ky.

103

l ile lohusann krknn kartndan dolay ocuk ve anann zarar greceine inanlr. ocuk boy abdesti almas gereken kadnlara gsterilmez ve kucaklarna verilmez. nk bu durumda inana gre ocuk hastalanabilir.182 Al bastna inanlan kadn bu durumdan kurtarmak iin siyah bir yazma bann zerinde gezdirilir. Bu ekilde korunma salanamamsa efsun iin dedeye veya bir ocaa gtrlerek dualanr. 4. Krkn karlmas Mucur Abdallarndan Gll GERMAN, doumdan krk gn sonra temizlenmek amacyla ocuk ve anann krknn karlmas deti vardr. Burada ocuk ve ana usule gre banyo yaptrlr. ocuun krknn karlmas ilemine anann yaknlar ve arkadalar katlabilir. Kullanlmam kk bir kapla krk kap su alnarak msahipli bir kadn tarafndan ocuk bu suyla banyo yaptrlr. Yeni elbiseler giydirilir ve salavat getirilir. Kadn ise kendisi banyo yaparak temizlenir. Bylece ikisinin de krk km olur, demektedir.183 5. Ad Koyma Krehir yresi Abdallarnda dedelerin geldii dnemlerde (zellikle Kaman) doan ocuklara isimleri dede tarafndan verilmektedir. Dedelerin koyduu isimler genellikle Ali, Hasan, Hseyin veya 12 imamdan birinin ismidir. Dedenin olmad zaman aile bykleri, konulmamsa genellikle aile byklerinden birinin ismini verirler. Aile byklerinin ismi verilmemise toplumdaki yaygn olan gncel isimlerden birini verirler. iekdal Abdallarndan Adem AKRAZ, ocuk olmas dileiyle herhangi bir yatrn ziyaretine gidilmise o yatrn adnn verildiini sylemitir.184 rnein Elvan ELEB ye gidilmise Elvan, Hac Bektaa gidilmise Bekta, Seyit Gaziye gidilmise Seyit gibi isimler verilir. Trk kltrnde olduu gibi Krehir yresi Abdallarnda da erkek ocuun olmas daha fazla nem tamaktadr. Bunun iin de birka kz ocuuna sahip olanlar yeni doan kz ocuklarna Dne, Dnd gibi isimler koymaktadrlar. Daha nce belirtildii zere ocuklar srekli len kimseler ocuklarna Duran, Durmu, Durdu, Durali, Yaar gibi isimler vermektedir. Abdallar, Alev Bekta
182 183

Fatma akr; iekda. Gll German; Mucur. 184 Adem Akraz; iekda.

104

gelenei dorultusunda mer, Osman, Bekir, Ebu Bekir, Selim, Yavuz gibi isimleri pek vermezler. Koyduklar isimler arasnda daha ok On ki mamn (Ali, Hasan, Hseyin, Zeynel, Abidin, Hasan Hseyin, Naki, Taki, Ali Rza, Cafer, Asker) isimleri verilir. Bayanlarda ise Fatma ve Zeynep isimleri daha ok kullanlr, demektedir. 6. Kstek Kesme ocuklar arasnda yrme ana gelen fakat yrme zorluu eken, sk sk den ocuklarn kendi akranlar gibi yryebilmesi iin kstek kesme ilemi uygulanr. ocuk sokaa karlarak ayaklar ince bir iple birbirine balanr. Cinsiyetine gre iki gelimi ocuk, yrme zorluu eken ocuun yanndan balayarak daireye benzeyen sokak aralarnda birbirlerine ters istikamette dmeden komaya zen gstererek gelir. lk gelen, ocuun ayandaki bal ipi koparr ve dllendirilir. Bu uygulamadan sonra ocuun ksteini kesen gibi yryp koacana inanlr.185 7. Di Hedii Di hedii hakknda bilgisine bavurduumuz Zeynep ELEB , bununla ilgili unlar anlatmtr. ocuun dileri kmaya balad zaman aile yaknlar akrabalar davet edilir. Kk bir tencerede buday hedii yaplr. Buday hedii davetlilere ikram edilir. Hedikten yiyen herkes tabaa bahi brakr. Di hedii trenine katlamayan tandklara tabaklarda di hediinden gnderilir; bahileri alnr. Toplanan bahiler ocuun ihtiyalar iin harcanr.186 B. SNNET Krehir yresi Abdallar snnetin Hz. brahimden kalma bir gelenek olduunu kabul ederler. Ayn zamanda Hz. Muhammedin de snnetli olarak doduunu sylerler. 1. Snnet Olmann Amac Abdallar, snnet olmay erkeklie ilk adm at ve slmn gereklerinden (snnet) birinin yerine getirilmesi olarak kabul ederler. 2. Snnet ocuunun Ya Krehir Abdallarndan Bekta AKDOAN ve Ali BAARAN, ocuklarmz genellikle iki-be yalar arasnda snnet ettiririz. Snnet mesleimiz olduundan dolay

185 186

iekdal Duran elebi. Zeynep elebi; iekda.

105

bir yandan itibaren snnet ettiimiz olur. Snnet uygulamas iin bir ila on ya aras idealdir, demilerdir.187 3. Snnet Mevsimi Snnetler, Muharrem ve Ramazan ay dnda yln her aynda yaplr. Fakat tercih edilen zaman dilimi zellikle ilkbahar ve sonbahar aras scak gnlerdir. Abdallar kendi ocuklarn mmkn olduunca bir baka Abdal snnetiye snnet ettirirler. Kendi ocuklarnn snnetini uygun bir zamanda, yani bo zamanlarnda yaparlar. Bu hava artlarnn uygun olduu herhangi bir gnde de olabilir. 4. Snnet Dn Abdallar arasnda snnet dn yaygndr. Dnden en az bir hafta nceden dn kartlar bastrlp, yakn akraba ve e-dosta davetiye gnderilir. Bizim snnet dnlerimiz evlilik dnleri gibi iki veya gn srer. Bu dn iin tm hazrlklar yaplarak dnn ilk gn dn evine salvat- erifelerle bayrak aslr. Yaknlar ncelikle hayrl olsuna gelirler. Dn sahibi gelen her yakn iin bir masa aar ve yemek ikram edilir. Yemekten sonra her gelene iki ikramnda bulunulur. Bir yandan dn alnr, elenceler tertip edilir. Snnet olacak ocuk elendirilmeye allr. Dnn son gn geldiinde ocuk kirvesiyle birlikte gelerek daha nce belirtildii gibi Abdallardan bir snneti tarafndan snnet edilir. Snnet edilen ocuk bir masa bana oturtulur veya daha nce hazrlanan snnet yatana yatrlr. Burada ocua hediyeler verilir. Bu hediyeler bazen ocuk iin saklansa da ou zaman aile ii masraflarnda kullanlr.188 Abdallarda alg olarak davul ve zurna ilk sray alr, kek denilen kadn klna brnm erkekler gsteriler yaparlar. Gsterilerde renkli giysiler kullanlmakta, sini, yumurta, kak, zil ve peruk malzeme olarak kullanlmaktadr. Kek olan kii ayak topuklarna kadar uzanan alt taraf geni bir eteklik giyer. ste bir bayan bluzu ve perukla kendine bayan grnm verir. Davul zurna eliinde zil veya kakla oynayarak ortaya kar. Siniyi bann stnde dndrerek bir takm hareketler yapar. Yumurtalar (en az yumurta) pei peine havaya atarak yere drmeden dndrmek suretiyle baz gsteriler sunar.

187 188

Bekta Akdoan; Ali Baaran; Krehir Merkez. Ayvaz Baaran; Krehir Merkez.

106

Daha nce de sylediimiz gibi snnetin Hz. brahimden kalma bir gelenek olduunu kabul eden Abdallar salvat getirmedike ve Hz. brahimin ismi anlmadka snnetin makbul olmayacan sylemektedirler. Hatta bu konuda salk kurulularnca yaplan snnetleri dahi eletirmektedirler. Snnetin usulne uygun yaplabilmesi iin u salvatn okunmas gerekmektedir. Bismillahirrahmanirrahim Halil brahimden kald bu det Diyelim boynumuza hem farz hem snnet Getirelim peygamberimize salvat Salli ala seyyidina Muhammed Snnet Abdallarn algclktan sonra gelen en nemli meslekleridir. Bu mesleklerini Anadoluyu ky ky, kasaba kasaba gezerek icra ederler. Konuyla ilgili olarak Prof. Dr. Harun GNGR, u tespitini anlatmtr: Kymzde hemofili hastal tespit edildiinden dolay snnet olan ocuklarn kanamalarn durdurmada glk ekilmekte ve uzun tedavi gerekmektedir. Oysa yllarca kymzde Abdallarn yaptklar snnetten sonra yaraya atlan bir tozla problemsiz snnet gerekletirilmitir. Gelir kaynaklarnn nemli bir blmn bu meslekle salayan Abdallar, hakl olarak yz yllardr yaptklar bu meslein ellerinden alndn, sylemektedirler. Ellerinden alnan meslekleri sebebiyle ekonomik gelirlerinde byk bir d olduunu belirtmektedirler. Halkn salk kurulularna ynelmesinden ve zellikle de toplu snnetlerden yaknan Abidin ERTEM, Ahmet ERTA, Ayvaz BAARAN, Abdallarn ekmeiyle oynadlar, diyerek serzenilerini dile getirmilerdir.189 Abdallarn az sayda bulunduu Mucur, iekda ileleri ve Krtllar Kyndeki snnet uygulamalar gnbirlik olup snnet dn birka saatte yaplmaktadr. 5. Kirvelik Krehir yresi Abdallarnda snnet esnasnda ocuu yannda yer alan ve onu tutan kiiye kirve denir. Kirve olan kii ile snnet olan ocuun babas arasnda kardelie
189

Yukardaki uygulamalar, Krehir Merkez Baba Mahallesindeki tespitlerimizdir. Abidin Ertem; Krehir Merkez; Ahmet Erta; Krehir Merkez; Ayvaz Baaran; Krehir Merkez.

107

benzer bir yaknlk oluur. Kirve olacak kiinin zellikle mmknse Abdal veya AlevBekta olmasna zen gsterilir. Krehir merkezi (Baba) dndaki Abdallarda kirve olan kii snnet treni masraflarn stlenmektedir. Merkezde ise daha ok snnet dn yaptran (ocuk babas) kii masraflar stlenmektedir. Baz kaynaklarda kirveliin Alev kkenli olduu gr ileri srlmtr.190 Ancak kirveliin en yaygn olduu blgeler; Dou ve Gney Dou Anadolu blgeleridir191 ve bu blgelerde Alev guruplar kadar Snn guruplar da bulunmaktadr.192 Sryan ve Yezidilerde de kirvelik kavramnn mevcut olmas kirveliin Anadoluda sosyo-din bir kurum olduu tarznda yorumlanabilir. Sryanilerde snnet uygulamas olmamasna ramen kirvelik kavram vardr;193 ancak Yezidilerde snnet iini vaftizden bir hafta sonra vaftizci yapmakta ve kirve olarak kabul edilmektedir. Kirve ocuklar arasnda da evlenme yasa uygulanmaktadr.194 Orta Asya Trk topluluklarnda da kirvelik benzeri yedi nesil evlenmeme uygulamasna rastlamaktayz. Krgzlarda baba soyundan yedinci nesile kadar akrabalarla evlenmek yasaklanmken,195 Kazaklarda da benzeri uygulamalarn varlna rastlamaktayz.196 Krehir abdallarnda kirve ocuklarnn evlenmesi hakknda nceleri yedi nesil evlenmeme yasa uygulanmakta iken son zamanlarda bu uygulamaya ok dikkat edilmediini grlmektedir. C. EVLENME 1. Evlenmesi Yasaklananlar Abdallarda dier Alev-Bekta gruplarnda olduu gibi d evlilik sz konusu deildir. Yani Abdallar hem Snnlerle hem de dier Alev gruplarla evlilie onay vermezlerken, son zamanlarda bu kurala tam olarak uyulmad gze arpmaktadr. evlilie

(endogami) neden olan sebeplerin banda Abdallarn konar-ger hayat yaamalar ve

190

Mustafa Aksoy; Trkiyede Kirveliin Kltr Sosyolojisi Asndan Tahlili, V. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi: Gelenek, Grenek, nanlar, Seksiyon Bildirileri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1997, s. 49-51. 191 The Encyclopedia of Religion, Circumcision p.p. 512. 192 Sedat Veyis rnek; Trk Halk Bilimi, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1995, s. 183. 193 Aye Yldrm; Hristiyan Kirvelii, Folklor/Edebiyat, Cilt: IX, Say: XXXIII, s. 95-97. 194 Erol Sever; Yezidilik ve Yezidilerin Kkeni, Berfin Yaynlar, stanbul 1996, s. 65. 195 Kemal Polat; Krgzlarda Doum, Evlenme ve lm Fenomenleri, Baslmam Doktora Tezi, Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Erzurum 2003, s. 123-124. 196 Mualla Uydu Ycel; Kazak Trklerinin Dil Yaps, Tarih Boyunca Trklerde Ev ve Aile Semineri (25-26 Mays 1998) Bildiriler, Globus Dnya Basmevi, stanbul 2000, s. 59.

108

gittikleri her yerde dier topluluklara kapal, kendi gruplaryla ie kapank bir toplum yaants srdrmeleri gelmektedir. Krehir yresi Abdallar Kaman, Mucur, iekda, Krtllarda bu geleneklerini devam ettirmektedirler. Krehir Baba Mahellesinde ikamet eden Abdallarda ise bu gelenein bazen terk edildii grlmektedir. Bunun dnda Abdallarn d evlilie kapal olmalarndaki en nemli sebebin yol dknl olduunu syleyebiliriz. Bu konuyla ilgili grlerine bavurduumuz Krtllar Kynden Hac Haydar BAKIRCI ve Gldane BAKIRCI Bizde Yezidle evlenen veya Alev-Bekta olanlarla evlenmeyenler dkn olarak kabul edilir. O kii ile (erkek veya bayan) btn ilikimizi keseriz. Ne zamanki ayrlp tarikata dner dknl kaldrlrsa o zaman ilikilerimizi normale dner, demilerdir.197 Bunlardan baka musahiplik kurumundan kaynaklanan evlenme yasa da vardr. Burada tarikat ehli olan musahip olarak dnya ahiret kardelii ilan edilen iki kiinin ocuklar yedi nesil boyunca bir biriyle evlenemezler. Abdallarda tek elilik (monogami) esastr. ok elilik (poligami) uygulamalarna kar kan, bunu yapanlar dkn ilan ederek toplumdan dlayan bir anlay hkimdir. 2. Kz steme, Nian Abdallar kapal toplum olduu iin kendi evrelerinde btn bekr erkek ve kzlar birbirlerini tanrlar. E seiminde genlerin tercihi dikkate alnr. Erkek ve kz birbirini beendikten sonra i ailelere kalr. Krtllar Kynden Ferhat AH N, Zlf AH N ve Ali SELin anlattklarna gre erkek ailesi adna kz ailesi tarafndan da saygnl bilinen (varsa dede, baba, musahip olan) birileri ve erkein ana, babas kz evine kz istemeye giderler. Sze Allahn emri, Peygamberin kavli ve mam Cafer-i Sadk mezhebi zerine kznz ..y olumuz ..ya istiyoruz diyerek girerler. Kz ailesi dnme iin sre isterler. Birka gn sonra erkek ailesi tekrar kz evine gider. Kz evinin rzas olursa Allah, Muhammed ve cemaatin ahit olmas iin kere verdim der. Hayrl mbarek olsun diyerek karlkl tebrik edilir. Erkek yaknlarnn getirdii tatl veya lokumlar az tatll iin yenir. Tatlnn amac iin tatl balayp tatl sonlandrlmas iindir. Nian gn belirlenir. Nian gn geldiinde kk bir elence dzenlenerek yenilir, iilir; nian yzkleri taklr. Davul zurna eliinde kadn erkek birlikte halaylar ekip oynanr.

197

Haydar Bakc; Gldane Bakrc; Krtllar ky.

109

Niandan sonra belirlenen bir gnde evlenecek kz ve erkein ihtiyalarn karlamak iin damat ve gelin aday yaknlaryla birlikte al verie karlar. Bu alverie dzen denir. Alnan ihtiya malzemelerin giderleri erkek ailesi tarafndan karlanr. Kz ailesinin verdii eyiz sandk ii malzemeleri, hal, kilim, mutfak malzemesi, yatak odas takmndan ibarettir. Bunun dndaki giderler iin erkek ailesinin kz ailesine verecei bir miktar para vardr. Bu parann belli bir miktar olmayp, erkek ailesinin ekonomik durumuna gre deimekte ve miktarda damadn babasnn belirleyecei kadardr. St hakk kzn yetitirilmesinde yaplan fedakrlklara karlk sembolik bir anlam ifade etmenin yannda madd anlamda kz ailesine yaplan destei de ifade etmektedir. 3. Dn Abdallarda dn iin bir hafta nceden davetiyeler hazrlanp yaknlara evleneceklerin e-dostuna datlr. Daha nceki uygulamalarda dn Perembe gn leden sonra balarken gnmzde meslekleri olan algclk gerei hafta iinde (Pazartesi-Cuma) yapmaktadrlar. T. C. Kltr Bakanl Krehir Abdallar Mzik Topluluu yelerinden Alican ERTEK ve Ali CAKICI dn leden sonra bayrak alt okuntusu (szl davetiye) ile balar. Davetlilerin toplanmasndan sonra dn sahibi kurban keserek evin damna veya balkonun uzaktan grlebilecek bir yerine bayrak asar. Bayrak aslrken On ki mamn isminin de getii dua okunur. Akama kadar davul zurna saz cmb ve klarnet eliinde oyunlar oynanr. Dnn ikinci gn elence devam eder. Halay ekilerek bir iki saatlik bir sre kz evine hayrl olsuna gidilir. Daha sonra erkek evine dnlerek yemekler yenilip ikiler iilir. Dne yeni gelen her davetli iin masa ap yemek ikram etmek ve ilk iki servisi yapmak gelenei vardr. nceleri btn iki giderleri dn sahibine ait iken gnmzde iilecek ilk ikilerin masraf dn sahibine ait olup sonraki iilen ikiler davetliler tarafndan karlanmaktadr. Abdallarda iki tketimi fazla olduundan dn sahibine ekonomik yk getirmekte idi. Bu yzden dn sahibinin masraflarn paylaabilmek adna byle bir zm dnlmtr, demilerdir.198 Gece ge saatlere kadar sren dnde erkek ve bayanlar birlikte oynar ve halay ekerler. Dnn denetim, dzen ve kontrol iin yiitba ad verilen kollarnda krmz kurdele bulunan iki kii grevlendirilir. Bu iki kii dnn i ve d
198

Ali Can Ertek; Ali akc; Krehir Merkez.

110

gvenliini salamakla birlikte dn hizmeti de grrler. Dnn nc gn erkek evinden davul zurna eliinde kurbanlk hayvanla ve ikilerle beraber kz evine gidilir. Gelin adaynn knas yaklncaya kadar orada oyunlar oynanr. Elenceler yaplp halaylar ekilir. Halaylar; arlama, ayak, Habib-i irvan, sratma havalarnda ekilir. Akam olup kz evinde gelin alatma havas ile kna yakldktan sonra kna alnarak erkek evine dnlr. Biraz elenceden sonra sadlardan biri tarafndan On ki mamn da isimlerinin anld bir dua yaplarak Allah, Muhammed, ya Ali denilerek damadn knas yaklr. Gecenin ge vakitlerine kadar elence devam eder.199 Dnn son gn gelin alma hazrlklar yaplr. Erkekler arasndan bir Bayraktar yani dn kafilesinin nderi seilir. Bir bayraktar da karlayc olarak kz evinden seilir. Kz almaya gidildiinde nce bayraktarlar karlar. Bayraklarla birbirlerini selamlarlar. Kz evinin bayraktar erkek evinin bayraktarna sorular sorar. Bu sorulara verilen cevaplar makul ve mantkl olmaldr. ayet cevaplayamazsa damat taraf kafilesini hakkyla temsil edememi, bayraktarlk grevini yerine getirememi olmaktadr. Bayraktar gelin alma sresince bayra elinden brakmadan ona sahip olmaldr. Bir ocuk veya gencin bayra almas durumunda bahi vererek bayra kurtarmak zorundadr. Bu arada gelin hazrlanmaktadr. Hazrlklarn tamamlayan gelinin kardei veya yaknlarnca kzn beline krmz bir kurdele balanr. Bu kurdele namus ve iffetin sembol olarak kabul edilir. Gelin evden kmadan ieri kilitlenir. Kap bastr ad altnda bahi alnr. Bahi uygulamas eyiz sand iin de vardr. Gelin evden karken ana, baba, karde ve dier yaknlaryla vedalap byklerin ellerini per onlar da geline harlk verirler. Sonra damadn koluna giren gelin, gelin arabasna bindirilir. Damadn evine gelmeden nce kafileyle birlikte yakn bir trbe (Elvan elebi Trbesi vs.) ziyaret edilir. Buradaki duadan sonra damadn evine gelen gelin evin kapsndan girerken iinde bozuk paralar ve erez olan bir mlek gelinin stnden atlr ve krlr. Gelinin geiminin gzel olmas, rzknn bol ve bereketli olmas iin evin kapsnn eiine ya srlr.200 Gelin eve girdii vakit eline ekmek verilir. Orada bulunanlar bu ekmekten birer para kopararak yer. Bu, gelinin rzknn bol olmas iin yaplan bir gelenektir. Bu srada yemekler yenilir. Akama kadar elenceler devam eder. Akam vaktine kadar bekr sadcn evinde kalan damat akam olunca gelinle bir araya gelir.
199 200

Fatma akr; iekda. Zlf ahin; Krtllar.

111

4. Nikah Kaynak ahslardan aldmz bilgilere gre, Krehir yresi Abdallarnda dedelerin ayinleri ynettii zamanlarda ikrar verme ayininde evlenecek iftlerin nikahlar kylrd. Nikah kyma ilemini dede, baba veya baba vekili uygulard. Snn imamlara kesinlikle nikah kydrlmazd. krar ceminde nikah kylacaklardan yalan

sylemeyeceklerine, ahlak ve iyilikten taviz vermeyeceklerine, irk komayacaklarna, hrszlk yapmayacaklarna dair sz alnrd. Burada ksacas; tarikatn eline, beline, diline sahip ol prensibi huzurda ilan edilmi olurdu. Krtllar Kynden Mehmet TEK N, nikah kyma ilemini u ekilde anlatt. Gelinin erkek evine getirildii gnn akam varsa dede, baba veya baba vekili erkek evine gider. Orada bulunanlardan iki ahit huzurunda nikah kyma ilemine balanr. Nikah kyan, damat ve geline evlilik iin rzalarnn olup olmadn sorar. Onlardan olumlu cevap aldktan sonra Allah Allah l-ilhe illallah Aliyyl-veliyullah, mrid-i kamilullah Allahn emri Muhammed Alinin kavli, mam Cafer Sadk mezhebi zerine Hac Bekta- Velinin yolu zerine sizleri kar koca ilan ediyorum der; mutluluklar dileyerek nikah ilemini tamamlam olur. Gelinle damat nikah kyana niyaz eder. Gerdek gecesi nikahtan sonra gelin odasna ekilir. Damat sadlaryla bir mddet kaldktan sonra sadlar ve bir grup arkadayla birlikte salavat getirir daha sonra gerdee gnderilir. Gerdee girdikten sonra damat silah skarak kzn bakireliini tescil eder. Gnmzde nikah uygulamalarnda tarikat nikahna tam olarak uyulmamaktadr. Muhtarlk, belediye gibi resm kurumlarda da nikah yaplmaktadr. Fakat bunun yannda ocuklar ilkretim ana gelinceye kadar resm nikah yaptrmayanlara da rastlanmaktadr. Aratrma sahamz iindeki Kamanda dedelerin erkan iin geldii dnemlere rastlayan evliliklerde zaman zaman tarikat nikahnn da kyld Ferhat AKYOL tarafndan ifade edilmitir. 5. Boanma Abdallar arasnda boanma ve ayrlma yasak olup bunu yapanlar dkn kabul edilir. Meydandan karar almadan eini boayan erkek veya zina ettii ispatlanan kadn dknlk cezas ile toplumdan dlanr. Karsn meydandan izinsiz boayan ve baka

112

bir kadnla evlenen Abdal zina etmi ve evlendii kadna zina ettirmi kabul edilir. Dkn kabul edilmesinin en nemli sebebi nikahta verdii sz tutmamak ve meydandan karar alnmadan bana buyruk hareket etmesidir.201 D. LM Krehir yresi Abdallarnda lm dnya hayatnn sona ermesi ve ahiret hayatnn balamas eklinde alglanmaktadr. Yani biti, yok olu olmayp yeni bir balangtr. lmle ilgili uygulama ve inanlar u ekilde inceleyebiliriz. 1. lm Habercisi nanlar Abdallarda lm hatrlatan inanlarn banda yldz kaymas gelmektedir. Her insann bir yldz olduu, kayan her yldzda da bir kiinin leceine inanlmaktadr. Hayvanlardan ise bayku uursuz olarak kabul edilip, baykuun zerine konup tt evin ktlkler ve lmlerle karlaacana inanlr. Hatta birine beddua edilirken evinde baykular tsn eklinde ifade kullanlmaktadrlar. Baykuun uursuzluk getirecei grne ramen Allah tarafndan nne drt tane ku geldii ve bunlardan birini seerek yediini belirten iekda Abdallarndan Mehmet AKIR, Allah katnda makbul bir ku olabileceini de sylemitir. Gndz vakti kpek ulumas evden bir cenaze kaca inan dolaysyla ho karlanmaz. Her iki durumda da bu hayvanlar kuru soanla talama inanc vardr. Abdallar ryalarnda vefat eden yaknlarn ok sk grdklerinde ryay gren kiinin ahirete arldna, dolaysyla leceine inanrlar. Ryasnda yal aalarn devrildiini grmek, evden birinin leceine iaret eder. Bir kiinin Ryasnda evinin ykldn grmesi; en yaknlarndan (e, ocuklar, baba) birini kaybedecei eklinde yorumlanr.202 2. lmden Korunma nan ve Uygulamalar nceden de bahsedildii gibi ocuk lmnn fazla olduu ailelerde ocuklara Durdu, Duran, Yaar vb. isimler verilerek onun lmeyeceine inanlr. lm an yaanrken evde uyuyan biri varsa hemen uyandrlr. Evden ikinci bir cenazenin kmasn engellenmek iin cenaze evden ktktan sonra ev sprlr; lnn yata ve eyalar dar alnr.
201 202

Abidin Ertem; Ali Can Ertek; Krehir Merkez Mehmet akr; iekda.

113

Cenaze defni annda mezara toprak atlrken krekler yere braklr. Dier kii yerden alr ki bylece yeni bir cenaze gmmekten, lmden korunma salanr. 3. lnn Defne Hazrlanmas ve Defin Abdallar, lm annda ruhun bedenden ayrlarak uup gittiine inanrlar. Buna kolaylk salamak iin ou zaman lm annda kap ve pencereler alr. len kiinin enesi ve ayaklar atlr. Gzleri kapatlr. zerindeki elbiseler karlr. zerine tamamn kapatacak ekilde bir battaniye vb. kapatlr. Defin ilemi gndz yaplr. Akam st ve gece lmlerinde ise ertesi gn defnedilmek zere cenaze evde bekletilir. Orada bulunanlar lye atlar yakarlar. lnn ykanmas iin ev yaknna (avluya) ocak kurulup byk bir kazanda su stlr. Cenazenin ykanmas ilemini varsa dede yoksa imam yapmaktadr. Aratrma sahamz iindeki yerlerden dede ayin zamanlarnda sadece Kaman ilesine gelmekte ve bu esnada cenaze olursa onlar ykamaktadr. Krehir merkez Baba Mahallesi, Akpnar lesi, Krtllar Ky, iekda lesi ve Mucurda imamlar ykama ilemini

yapmaktadrlar. Konuyla ilgili grlerini belirten Hac Haydar BAKIRCI Dedeler, cenazemize bile gelmiyor. Bizi hocalara (imamlara) muhta ettiler ifadesini kullanmtr.203 Cenaze erkek ise imam ve erkekler; bayan ise ounlukla bu ite tecrbe sahibi bayanlar tarafndan ykanrlar. Ykamaya balamadan nce varsa koltuk alt ve etek tra yaplr. Sonra azna burnuna su verilerek btn vcudu ykanp gusl abdesti aldrlr. Ykama ileminde lnn ailesi, sevdikleri, yaknlar kazandan su alarak ykama ilemine katlrlar. l ykandktan sonra kefenlenir. Kefen bezi paradan oluur. Kefenleme ileminde kefen bezi makasla kesilmez; yrtlarak balanr. Kefenin st ksm vcuda sarlarak lnn boazndan aaya doru dizlerine kadar indirilir. Dier iki para ly enden ve boydan rtecek ekilde sarlr; ayak baparmaklar birbirine balanr. Gzel kokular (glsuyu) serpilir. Kefenleme ileminden sonra l sal aacnn (salaca) zerine konulup dmemesi iin balanr. lnn zerine yeil renkli bir rt rtlr. Cenaze erkek ise ba ksmna giysilerinden biri genellikle ceket konur. Bayan ise lnn ba ksmna yazma konulur. Evlenmeden len gen kzlarda tabutun zerine gelinlik,

203

Haydar Bakrc; Krtllar ky.

114

erkeklerde ise elbise konulur. l sal aacnda, omuzlar zerinde tanarak cenaze namaz klnmak zere musalla tana konur. Cenaze namazn nceleri dede kldrrken, gnmzde daha ok imamlar

kldrmaktadr. Cenaze namaznda hangi dualar okursunuz? sorusuna Haydar SEL, dua bilmediimiz iin imama uyarz, karln vermitir.204 Cenaze namaz klndktan sonra imam merhumu nasl bilirdiniz diye sorduunda iyi bilirdik diye olumlu cevap alrsa hakknz helal edin der ve bylece len kii ile helalleilmi olur. Namazdan sonra tabut omuzlar zerinde tanarak mezarn bana getirilir. Mezar len kiinin boyuna gre uzun yada ksa hazrlanr. Derinlii erkeklerde lenin gbek hizasna, bayanlarda gs hizasna kadar olmasna dikkat edilir. len kiinin yaknlarndan iki kii mezarn iine indirilir. Bayanlarda ise nikh dmeyen (kardei, babas, oul, torun vs.) kiiler ly mezara ba batya gelecek ekilde koyarlar. Kefenin ayak ve ba ba zlerek l saa doru hafif meyil verilerek mezara konulma ilemi tamamlanr. Baz yerlerde ller, saptma ya da saptrma ad verilen bir i blme konulmaktadr. Coraf blgelere gre mezarn zerine tahta veya sal205 rtlr. Daha sonra bir yanda Yasin sresi okunurken mezarn zerine toprak atlr. lnn son olmas inancyla toprak atan kii krei yere brakr. Toprak atacak dier kii krei elden deil, yerden almak zorunda kalr. Mezar rtme ii tamamlandktan sonra l ykama suyundan getirilen az bir suyla baucundan ayak ucuna kadar bu su dklerek ahirete boy abdestiyle temiz bir ekilde intikal ettiine inanlarak defin ilemi tamamlanr. Define katlanlar dndkten sonra imam lnn hece tann (ba ta) karsna geerek telkin (lye kabirde sorulacana inanlan sorularn cevabn hatrlatma) yapar. Defin ileminden sonra basal iin topluca cenaze evine dnenlere su ve eker karmndan oluan erbet ikram edilir. zntl olan cenaze evi halknn yemek hazrlayamayaca dnlerek yakn akraba ve komular yemek getirirler. Cenaze definini takip eden nc gn yemek verilir. Mevlid ve Kuran okunur. Buna Az Kp denir. Bu uygulama yedinci, krknc ve lm gn yldnmnde de yaplr. Krknc gn verilen yemekte, lenin etinin kemiinden ayrld dncesiyle yemeklerde kemikli et bulundurulur. lnn etinin kemiinden ayrlmasna yardmc

204 205

Haydar Sel; Krtllar ky. Sal: On-on be cm. ykseklii, 40-50 cm. genilii ve yaklak bir metre uzunluu olan bir ta rtdr.

115

olmak dncesiyle bu etten yiyenler eti kemikten ayrrlar. Bu yemeklere yedisini yapmak, krkn yapmak isimleri verilir.206 Cenaze sahipleri bir hafta sreyle ie kmaz. Krk gn boyunca mzik dinlemez. Sakal tra olmaz. Eleriyle cinsel ilikiye girmez. Ksacas krk gn yas tutarlar. Cenazenin kt evin bir veya yedi gn boyunca geceleri ak braklr. Perembeyi Cumaya balayan gece lnn evini ziyaret ettiine inanlarak yatan serenler de vardr. Krtllar Kynden Hseyin BAKIRCI, len bir kiiyi ryada grmenin l istemek anlamna geldiini; bu tr ryalar tekrar grmemek iin ryadan sonra Allah rahmet eylemesin; bir daha gelmesin; l te yana; yatt yer ayr, diken ola diyerek lanet okunduunu sylemitir. Ayn ekilde kt ryalarn bir daha grlmemesi iin afak skp sabah ezan okunmadan saa sola bakmadan bir kuru soan ortadan blnerek bann zerinden dama atlr. Yine saa sola bakmadan yataa dnlr. Daha baka kt ryalar grldnde ryalar akp gidip geri dnmemesi iin nce akan bir suya veya tuvalete anlatlr. Bazen de yemek verdikten sonra kt ryalar anlatlmaktadr.207

206 207

Haydar Akyel; Kaman lesi. Hseyin Bakrc; Krtllar Ky.

BE NC BLM TAB ATLA LG L A. YAMUR DUASI Krehir yresi Abdallar ziraat ileri ile uramadklarndan yamurla ok fazla alakadar olmadklarn sylemektedirler. Abidin ERTEM, Kamandan Haydar AKYOL, Mucurdan ahin GERMAN, iekdandan Duran ELEB nin anlattklarna gre bir avu topra olmayan Abdallarn iini yamur engellemektedir. O halde yamur duasna kmann bir anlam da yoktur. Ancak birlikte yaadklar topluma uyum saladklar, onlarla birlikte hareket ettikleri bilinmektedir.208 Abdallarn bir dnem konup gtkleri, Krehirdeki ilk ve en eski yerleim merkezlerinden Yamurlu Bykobadan brahim AZIK, Hseyin AZIK, Hac Ali AKDEN Z, Abdallar, bizim nee kaynamzd. Onlar bizim snnetimizi dnmz alarlard. Temiz, drst ve ahlakl insanlard. Bizimle birlikte Yedi Kardeler mezarl ve Dede mezarl denilen tepede yamur duasna karlard. diye sylemektedirler. Yamurlu Bykobada Abdallar Snnilerle birlikte oturmayp yz yzelli metre uzaklktaki bir yamaca evlerini yapmlardr. Bugn ne evlerinden ne de mezarlarndan hibir iz kalmamtr. Tarla haline dntrlen bu yerler tamamen terk edilmitir. Fakat birlikte yaadklar toplumdan ayr dmemek adna ihtiyalar olmamasna ramen yamur duasna kmlardr. Bu da uyumluluklarnn bir gstergesidir.209 B. AALA LG L NANILAR NANILAR

Krehir yresi Abdallar gl, ide, ceviz, am, dut, elma, al, ard aalarn kutsal olarak kabul edip dileklerinin kabul iin bu aalara bez balarlar. Dut aacnn Horasandan geldiine inanld iin bir nevi Horasan erenlerine benzetilmesi sebebiyle kutsal kabul edilmitir. Abdallar idenin kokusunu cennet kokusu olarak kabul etmekte, bundan dolay ide aacnn kutsallna inanmaktadrlar. Sevgiliye benzettikleri,

208 209

Abidin Ertem; Haydar Akyol; ahin German; Duran elebi; Krehir Merkez. brahim Azk; Hseyin Azk; Hac Ali Akdeniz; Yamurlu (Bykbaba) Ky.

117

trklerine konu ettikleri gln Abdallarda ayr bir yeri vardr. Dileklerin kabul iin gl dalna aput baland gibi gl aacnn dibine ta atarak da dileklerin
gereklemesini umarlar. Ayrca Hdrellezde bir ta veya kda dilekler yazlp altna isim ilave edilerek gl dalna balamak suretiyle dileklerin gerekleeceine inanlmaktadr. Abdallar, gl cennet bahesinin ss olarak kabul ederler. Ayn zamanda Hz. Ademin cennetten kovulmasna sebep olan meyvenin elma olduuna inandklarndan Cennet meyvesi ifadesini kullanmakta bundan dolay da elma aacn kutsal saymaktadrlar. Krehir Abdallarndan Selahattin KARACA elma ile ilgili u msralar sylemitir: Ali Muhammeddir Muhammed Ali Grdm bir elmadr elhamdlillah210 Ard ve ceviz aalar Abdallarn mesleklerini icra ettikleri sazn yapmnda kullanlmaktadr. Bundan dolay deer verilmektedir. Ocana incir aac dikilsin sznden dolay incir aac sevilmeyen bir aa olarak grlmektedir. Bunlarn dnda yal aalar, ulu aa olarak kabul edilmektedir. Bu aalarn kesilmesinin uursuzluk getireceine inanlr. Krtllar Kynden Gldane BAKIRCInn anlattna gre bir yakn yol stndeki ulu bir aac kesmi; bu yzden bandan belalar eksik olmam; yuvas yklm; oca snmtr. Dier Alev Bektailerle birlikte Hac Bektataki bir al aacna Abdallarda dileklerinin kabul iin aput balamaktadrlar.211 C. HAYVANLARLA LG L NANILAR

Krehir yresi Abdallar u hayvanlara inanlar gerei dier hayvanlardan daha ok nem verirler. Bu hayvanlar, turna, koyun, kaz, gvercin, ceylan, horoz, blbldr. Abdallar arasnda en ok sevilen ve sayg duyulan kulardan biri turnadr. Turna, semah gsterilerinin en nemlilerinden, Turnalar Semahna, ad olmutur. Turnalarn gidileri, dnleri, tleri Abdallarca anlam ykl olarak tasvir edilir. Turnalarn uu yollarnda zaman zaman gkyznde daire oluturarak dnmelerini semaha benzetirler. Onlarn sesi Ali Avaz olarak kabul edilir. Kamanl Ferhat AKYOL turnalarla ilgili olarak lhamden u ktalar okudu: ki turnam gelir, ba cal Elen turnam elen, Ali misin sen Birisi Muhammed birisi Ali

210 211

Selahattin Karaca; Mucur lesi. Gldana Bakrc; Krtllar Ky.

118

Elen turnam elen, Ali misin sen Yoksa Hac Bekta- Veli misin sen

ki turnam gelir, rengi krmz Biri mam Zeynel, srelim yz Biri mam Bakr, edem niyaz Elen turnam elen, Ali misin sen Yoksa Hac Bekta- Veli misin sen212 Abdallar koyunu kutsal olarak kabul edip ylece severler. Sevdikleri bir hayvan kurban etmek gerektii inancndan hareket ederek kurban olarak ounlukla koyunu tercih ederler. Hatta aratrma sahamzda Abdallarn oturduu blgelerde adaklk koyun bulunur ilanna bir ok duvar ve levhada rastladk. Abdallarda kazla ilgili rivayetler Hz. Aliye dayandrlarak din bir nitelik kazandrlmtr. Abdallar kazn Hz. Alinin eteine niyaz ettiine inandklar gibi Hz. Alinin ehit edildii gn ldrleceini sezdii iin camiye gitmesini engellemek amacyla elbisesinin eteinden ektiine inanmaktadrlar. Sezgi gcnn yksek olduu kabul edilen bu hayvann Hz. Alinin lmne engel olmak abasndan dolay ok sevildii grlmektedir. Hatta Hz. Alinin kazlarla birlikte yaplan resimleri ve kart postallar ereveletip evlere asmaktadrlar.213 Hac Bekta- Velinin Horasandan Anadoluya gvercin donunda geldii inancyla Abdallar gvercine deer vermektedirler. Bu yzden gvercin besleyen zellikle de kesmeyen Abdallar gvercinle ilgili u beyitleri sylemektedirler. Gvercin donuyla urma uan mamlar evinin kapsn aan . Ali oldum Adem oldum bahane Gvercin donuyla geldim cihane

212 213

Ferhat AKyol; Kaman lesi. Abidin Ertem; Krehir Merkez.

119

Btn Alev-Bektailerde olduu gibi Abdallarda da ceylan sevilen bir hayvandr. nk o aslanla ceylan bir arada yaatmaya alan Hac Bekta- Velinin resimlerine konu olmutur. Abdallarda Cebrail Kurban uygulamas vardr. Cebrail kurban olarak kesilen hayvan her zaman horozdur. Kurban edilecei vakit din bir anlam ifade eden beyaz horozlarn Cebrail grnl olduuna inanan Abdallar hayvanlar arasnda yeni gnn balangcnn horozlar tarafndan ilan edildiine inanrlar. Horozlar akam olup yerlerin kilitlenmesinden sonra kilitlenme iinin sona erdiini bildiren ilk hayvandr. Blbln gle olan hasretini tasavvufta insann Allaha olan hasretine benzeten Abdallardan iekdal Mehmet AKIR, Blbl nasl ki gle sevdasn, sevgisini tyle bildiriyorsa tarikatta da insan o aray ve feryad iindedir, demektedir. Blbl din inan ynnden ok tarikat ynyle n plana karlm bir hayvandr. Hseyin BEKTA, bununla ilgili u iiri okumutur. Ey ahin baklm blbl avazlm Bir eli kadehlim, bir eli sazlm te ben gidiyorum, kal ahu gzlm Ne sen beni unut ne de ben seni . Abdallarda sevilen hayvanlarn yannda sevilmeyen ve uursuz saylan hayvanlar da vardr. Abdallar arasnda en sevilmeyen hayvan tavandr. Tavann etini yemek haram kabul edilip yasaklanmtr. Tavan kulaklaryla eee, burnu ve byklaryla kediye benzediinden dolay hilkat garibesi olarak isimlendirilmitir. Konuyla ilgili konuan Abdallardan Ahmet ERTA, Pis, murdar, hayvanlar iinde hayz gren tek hayvandr. diyerek tavann etinin olmadn tamamen kandan oluan bir hayvan olduunu sylemitir. Kan yemenin ise slamda haram olduunu ilave etmitir. Tavann lsnn dirisinin ve dokunduu nesnelerin pis olduunu syleyerek yolculuk esnasnda tavann nlerinden gemesi uursuzluk olarak kabul ettiklerini belirtmitir.214
214

Ahmet Erta; Krehir Merkez.

120

Tavann aksine nlerinden tilki gemesi uurlu saylmtr. Bayku da uursuz saylan hayvanlardandr. Birine beddua edilirken Bayku tnesin ocana tabiri kullanlmaktadr. Konuyla ilgili konuan Mehmet AKIR, her ne kadar uursuz saysak da hergn nne drt ku gelirmi onlardan bir tanesini yermi. Demek ki Allah katnda sevilen bir kutur, demektedir.215 Abdallar kekliin Hz. Alinin kann itiinden dolay gagasnn krmz olduuna inanmakta olup bu hayvan da sevmemektedirler. Keiyi de eytann kei donuna girdiine inandklar iin sevmediklerini syleyenler de vardr. Baz Abdallar ylan ve kurdu da sevilmeyen ve uursuz hayvanlar arasnda saymaktadrlar. D. SU LE LG L NANILAR

Abdallarda su insana sunulan en byk nimetlerden biri olarak kabul edilir. Lohusaln bitiminde regl (hayz) dnemi bitiminde ve cinsel ilikiden sonra su ile banyo yaplmazsa insann kirli olduuna inanlr. Bu temizlii yapmayan kadnlar cem ayinine kabul edilmezler. Doumundan krk gn sonra ocuklara krk kma banyosu yaptrlr. Bylece o da anas gibi temiz kabul edilir. Askere gitme, gurbete uzun sreli gitme vb. yolculuklarda gidenin arkasndan su atlmas, su gibi akp gidip geri dnlmesi inancn vurgulamaktadr. Abdallarn cem trenlerinde Dede, suyu dualadktan sonra tarikat abdesti almaktadr ki, bu temiz olarak tarikatn gereklerinin yerine getirilmesine hazr olmak anlamn tar. Ayrca bu suyun cemdekilerin zerine Hseyin, Hseyin, Hseyin sesleri arasnda serpilmesiyle Kerbeladaki susuzluun nemi hatrlanmaktadr. Abdallar ly temiz olarak defin etmek iin su ile ykarlar. Ayrca defin ileminden sonra cenazenin ykand sudan bir miktar alarak mezarn stne batan ayaa doru dkmek suretiyle topraktaki ly bir kez daha temizlemi olurlar. Abdallarda yas amacyla su kullanmnn yasakland zamanlarda vardr. Kerbela olaynda Hz. Hseyin ve yandalarnn suya hasret braklmalarnn hatrasn yaatmak amacyla muharrem aynn ilk on yada on iki gnnde su kullanmazlar. Yani gerek imek, gerekse banyo, tra, amar vb. ilerinde kullanmazlar. Her zaman suya

215

Mehmet akr; iekda lesi.

121

tkrmek, abdest bozmak, kirletmek yasaklanmtr. Kt ryalarn su gibi akp gitmesi ve geri dnmemesi iin ncelikle suya anlatld inanc da mevcuttur. Su ile ilgili yukardaki uygulamalardan Abdallarn suya byk nem verdikleri grlmektedir. Su bazen ulalmaz klnarak bazen de inan gereklerinin (tarikat abdesti) uygulanmasna hazrlk bakmndan nem tamaktadr. Bu ynleriyle su kutsal bir anlam ifade etmektedir. E. ATE LE LG L NANILAR

Abdal inanlarnda atein nemli bir yeri vardr. Cem ayinlerinde on iki hizmet erlerinden birisi erac olarak isimlendirilmektedir ki, grevi, oradaki mumlarn yaklp ortamn aydnlatlmasdr. Yine dedenin delil uyandrma olarak isimlendirilen kurbann kuyruk yandan hazrlanan mumu dualayp yakmas da buna iarettir. Abdallar lnn kt evin klarn bazan , bazan de yedi gece yakarlar. Ayrca ziyaret ettikleri trbe ve yatrlarda mum yakarak dua etmektedirler. Abdallarda gne battktan sonra ate vermemek gibi bir inan mevcuttur. Verildii zaman bu ilemin uursuzluk getireceine inanlmaktadr. Ate ve korun zerine idrar yaparak sndrmenin de uursuzluk getireceine inanlmaktadr. Yukardaki ifadelerden anlalyor ki Abdallar atei aydnlatan, yol gsteren, k tutan, uyandran bir nesne olarak grmektedirler. Cem ayinlerinde dedeler delil uyandrarak cemin aln yaparken, eraclar ise alan yolda aydnlanmann devamn salayarak yol gstermeye devam etmektedirler. Yine ayn ekilde lnn kt evin ak tutularak ruha evinin yolu gsterilmektedir. Yerlerin mhrlenince atein verilmeyii ise evin kl kalmas, aydnlnn bakalarna devredilmemesi anlamna gelmektedir. Atee idrar yaplmamas ise aydnln pis saylan idrarla yok edilmemesi anlamn ifade eder. F. NAZAR NANCI Krehir yresi Abdallar, kem gzlerin, kt nefeslilerin nazarnn deeceine inanmaktadrlar. Btn haset insanlarn nazarlarnn deeceini belirttikten sonra en fazla akr gzl, mavi gzl (gk gzl) insanlarn gzlerinin deeceini sylemilerdir. Bu tr insanlardan korkulacan belirten Abdallardan iekdal Mehmet AKIR, yaad bir olay u ekilde anlatmtr:

122

Yllar nce mahallemizde bulunan nazar deen uursuz bir adam vard. Nazarnn dedii herkese bilinen bu kii bir gn yoldan geen deve iin u deveyi ldreyim mi diyerek deveye nazar etti. Fakat devede hibir belirti olmaynca isterseniz gidip bakn bu devede ide aac var dedi. Gidip baktmzda devenin eerinde ide ubuu olduunu grdk.216 Nazarn daha ok kk ocuklara dediini anlatan Abdallar, ocuklarn yabanc insanlara gstermemeye gayret sarfetmektedirler. Bunun yannda nazardan koruyucu tedbirler de alnmaktadr. Bu tedbirlerin banda nazar boncuu, ide aacndan bir para, muska tamak gelmektedir. Evlerin korunmas iin de gzken bir yerine byk ba hayvan kafasnn kemii aslr. Aileyi nazardan korumak iinse evlere at nal taklmaktadr. Abdallar nazara uradna inandklar varlklar iin bir takm uygulamalar yaparlar. Nazar edilen varlk, varsa dedeye, babaya okutulur.217 Yoksa yal bir kadn veya erkee okutulur. Kurun dklr. zellik otu yaklarak nazara urayanlarn burunlarna duman tutulur. Fatiha ve hlas sureleri okunduu gibi besmele ekerek On ki mamn isimlerini zikredenler de vardr. Bazen kuburnu ubuu, yerinde dikili vaziyette dururken, yukardan aaya ikiye ayrlarak nazar deen kiiyi arasndan atlatarak geirmek eklinde bir uygulama yaplmaktadr. Yaplan uygulamalarn faydasn gryor musunuz sorusuna yer gk dua ile duruyor dediler.218 G. GECE NANCI Abdallar gnein batmasn yerlerin mhrlenmesi olarak grmekte, mmkn olduunca bu zamandan sonra evin dndakilerle alverilerini durdurmaktadrlar. Yani ocuklarn evden karmamak, ocuklarn eyalarn darda brakmamak, krkl ocuklar evin dna karmamak inanlarna sahiptirler. nk eytanlar, cinler, periler bu vakitte ortaya kmaktadr. Bu vakitte balanan yolculuk uursuzluk getirir ve uzun srer. Geceleri aynaya baklmaz. Trnak kesilmez. Diken karlmaz. Tavuk ve horoz kesilmez. p dklmez. Kaynar su dar atlmaz. Perembeyi Cumaya balayan geceler ise diki dikilmez. Yerler mhrlenince evin ihtiyacnda kullanlan tencere, tava gibi kaplar (kara kap), soan, sarmsak, maya, sabun verilmez. Evde krkl ocuk var ise
216 217

Mehmet akr; iekda lesi. Ayrca bak. Harun Gngr; Trk Bodun Bilimi Aratrmalar, Kvlcm yaynlar, Kayseri 1998, s. 90. 218 Ayvaz Baaran; Krehir Merkez.

123

krk gn boyunca gece-gndz ate verilmez. Ate verince atein kesileceine; eker, tuz verilince az tadnn bozulacana; ayna verince aydnln kaybolacana inanlmaktadr.219 Yerler mhrlenince soan, sarmsak kabuu ve elma kabuu, ekmek krnts atee atlmaz. Ak bulunan snmemi ocak aile ocan sndrecei gerekesiyle su atlarak sndrlmez.220 H. Z YARET YERLER Krehir yresi Abdallarnn ziyaret yerlerini trbeler olarak grmekteyiz. Bunlarn yerel nitelikte olduklar gibi ulusal nitelikte olanlar da vardr. Krehir il merkezinde bulunan Abdallarn ziyaret ettikleri yerlerden biri de Ahi Evran Trbesidir. Fazla rabet olmamasna ramen zaman zaman baz Abdallar buraya gelerek dua edip dilekte bulunmaktadrlar. Kamanda yerleik halde bulunan Abdallar ise Krkkale ili Keskin lesinde bulunan Hasan Dede trbesini ziyaret ettikleri gibi Keskinin gneyinde Kaman yaknlarnda bulunan Haydar Sultan veya Haydar Dede ismiyle anlan trbeyi de ziyaret ettikleri grlmektedir. iekdanda oturan Abdallar ise epni Ky yaknlarndaki Elvan Dede Trbesini ziyaret etmektedirler. Trbe, Alev-Bekta olmakla birlikte Abdal olmayan epni Kynn be yz metre aasndaki bir yama zerine yakn zamanda (1998) yeniden dzenlenmitir. Abdallar adaklarn bu trbede keser; dua ve dilekler iin bu trbeye giderler. Bu trbenin blmden olutuu grlmektedir. 1. Blm Elvan Dedenin yatt trbedir. inde Elvan Dedeye ait olduu kabul edilen yeil bir rtyle rtlm zerinde Sanc Tahtas olarak isimlendirilen be alt tahta paras bulunan bir tabut vardr. Duvarlarnda ise Atatrk, Hz. Ali ve On ki mam resimleri ile sslenmitir. Tabutun ba ucuna yakn kede yeil bir klf iinde Ar (sanc) Denei bulunmaktadr. (Resim 15) 2. Blm Sivas Hubayrdan gelme Hzr lyas (Hzr lyas Geyik Komu) Trbesi bulunmaktadr. Aeviyle bitiik ina edilen bu trbenin iinde yeil rtyle rtlm bir tabut, duvarlarnda ise Hz. Ali, On ki mam tablolar bulunmaktadr.
219 220

Fatma akr; iekda. Dnd ahin; Krehir Merkez.

124

3. Blm Rza Dede Akkz Aevi adnda bir yemekhaneden olumaktadr. Adak ve kurban zamanlarnda aevinde yemek piirilip gelen ziyaretilere datlmaktadr. Aevinin iinde yemek piirmek iin gerekli her trl malzeme mevcuttur. Trbenin dnda Atatrk bstnn yannda bulunan tahta bir sehbann ayaklarna dilek amacyla birok aput baland grlmektedir. Ayrca birka bez parasnn Atatrk bstne baland grlmtr. (Resim 16) Btn Adadolu Alev-Bektailerinde olduu gibi Krehir Abdallarnn da en nemli ziyaret yeri Hac Bekta- Veli Trbesidir. Daha nceleri zaman bulduka peyder pey ziyaret edilen bir yer iken son yllarda Hac Bekta- Veliyi Anma Trenleri ad altnda her yl dzenlenen ziyaretlere Krehir Abdallar kafilelerle tanmakta ve anma gnleri boyunca bir hafta sreyle orada kalmaktadrlar. Bir hafta boyunca sren ziyaret ve toplu etkinliklere katlarak inanlarnn gereini yerine getirmektedirler. Buraya gelen Abdallardan ocuu olmayanlar, hasta olanlar, hastas olanlar, ksmet ve rzknn almasn isteyenler gibi deiik dilek ve istek sahipleri, dilek ve isteklerinin gereklemesini arzularlar. Bunun iin bir takm faaliyetlerde bulunurlar. ilehane denilen mevkide yerine getirilen bu faaliyetlerden baz rnekler u ekildedir. Burada bulunan ksa, zaman nce yaplan Hac Bekta- Veli bstnn kaide blmnde kk talarn kaideye tutturulmasyla dileklerin kabul olacana inanlmaktadr. (Resim 17) Horasandan atlp buraya dtne inanlan kse aac (dilek aac, dert aac)na bez paralar balanarak tutulan dileklerin gerekleeceine; bu aacn kk kucaklanp iki elin birbirine dedirilmesi durumunda dileklerinin kabul olacana inanlmaktadr. Bu aa yakn zamanlarda kuruduu iin bunun hemen yaknlarndaki dier aalara ayn ilem uygulanmaktadr. Yrede bulunan Deliklita mevkiinde Deliklitan giriinde dileklerinin kabul iin mumlar yaklmakta, kk bir maaradan alan delikten darya kmak suretiyle gnahlardan arnlacana inanlmaktadr. (Resim 18) Ar Kayas denilen yerde kk ve kaygan bir kayann zerinden srt st aaya doru kaylarak, zellikle bel ars olmak zere ar ve sanclarn geeceine, dileklerin kabul olacana inanlmaktadr. (Resim 19) Yredeki bir yerde azam nohut byklndeki ufak talarn belli sayda toplanmasyla dileklerin kabul olacana inanlmaktadr.

125

Ayrca Hac Bekta- Velinin gizlendii kayaya, gizleniyor gibi durmak yredeki kk talar toplayp bir yerde kmelemek, mezarlar ziyaret etmek ve Hac Bekta- Velinin ayak izleri olduuna inanlan taa niyaz etmek (Resim 20) dileklerinin kabul iin burada yaplan uygulamalarn arasndadr. Bunlarn dnda madd durumlar elverenlere Muharrem ay iinde Kerbelay ziyaret etmenin de hak olduunu sylemekle birlikte bunu yapamadklarn belirtmektedirler.

126

SONU Krehir Abdallar hakknda yapm olduumuz aratrmada onlarn tarih sre iindeki yer ve konumlarn aklamaya altk. Abdal kelimesinin hangi topluluklarda, hangi anlamda nasl anlaldn yorumlamaya altk. Abdal kelimesi tarihte ilk defa Akhun Trkleri iin kullanlan Eftalit, Abdali, Abdal, Neftalit, Ephtalit, Eftelit isimleri ile anlmtr. Gktrk devleti tarafndan son verilen Akhunlardan sonra bu kelimenin etnik anlamda kullanmna kk topluluklarda rastlyoruz. Baz kaynaklarda Ouz boyunun bir kolu olarak bazen de Dou Trkistan, Afganistan, ran, Azerbaycan blgelerinde bir topluluk ismi olarak karmza kmaktadr. Abdal kelimesi bir devlet ismi olarak XVII. yy'da Afganistanda Abdali Devleti ile karmza kmaktadr. Ayrca Anadolunun slamlatrlmas dneminde Orta Asyada Anadoluya gelerek slam anlatan zellikle de Mool istilas srasnda telkinleriyle Anadolu halkna moral kayna olmu, gezginci kolonizatr Trk dervileri iin kullanlmtr. Buradan Abdal kelimesinin iki anlamda kullanld grne ulaabiliriz. Bunlar; 1. Etnik anlamda (soy ismi) Akhun Trkleri iin kullanlan Abdal kelimesi, 2. Orta Asyadan Anadoluya ve Balkanlara kadar olan alanda gebe halk slama davet eden gezginci derviler olan Abdallardr. Etnik anlamda Abdallar hakknda yeterince aratrma yaplp konuya tam anlamyla nitelik kazandrlamamtr. Fakat elde edilen tarih kaynaklardaki bilgilerin hem tasavvuf hem etnik anlamda, bazen de birbirleri yerine kullanlmalar konuyu aydnlatmada zorluk karmtr. Abdallara bulunduklar yrelere, yaptklar ilere gre deiik isimler de verilmitir. Bu isimlerin banda Abdali, Abdallu, Teberci, Guyende (Guvende, Gevende), ingene, Kml, Karac, Karaduman, Gurbet, Ozan, algc, Kek, Deveci, Usta, Eleki,

127

Sepeti, Bohac, Davulcu, Carcar, Kpti, Bodk, Kazanc, Fak, ingan (ses karan), Edeler, Gegel (Geygel) gelmektedir. Bu isimlerden birou konar-ger hayatla yakndan ilgilidir. Abdallar, gnmzde de yukarda saylan isimlerin birou ile ifade edilmekte olup bu da konar-ger hayat hl devam ettirdiklerini gstermektedir. Gebelikleri tarih ak iinde bazen hayvancla dayal bazen de hayat artlarnn zorlamasyla algclk, snnetilik, sepetilik, hayvanclk, bavul ticareti, kalayclk gibi deiik ekillerde olmutur. Bunlar yaparken kk yerleim alanlar olan ky ve kasabalarda adr gebelii hayat yamaktadrlar. Abdallar, yukarda belirtildii gibi soy itibariyle Trkmendirler. Anadolu Abdallar, dier Anadolu Kzlbalar gibi Babai Trkmenlerinin bakiyeleridir. Buradan hareketle Abdallarn Kalender zmreleriyle alakal olabilecekleri dnlebilir. nk kalenderiler de Alev olup baz Alev ocaklarna bal idiler. Ayrca Osmanl tahrir defterlerinde ismi geen, bugn de Trkiye corafyasna dalm Abdal ismi bulunan kyler vardr. Bunlar muhtemelen eski mistik zmrelerin mcerret bekarlarnn topraa yerlemesi sonucunda meydana gelmi yerleim birimleridir. Bu mistik guruplar davul, eng, boru alarak musik icra ediyorlar. Gnmzdeki Abdallar da benzeri aletlerle ayn ii yapmaktadrlar. nc olarak da dervilerin teber tamalar ve Abdallara da teberci denilmesi baka bir ortak noktadr. Teberin, Ebu Mslm Horasaninin Abbasi ihtilalinden sonra mitolojik nitelii ile mistisizme getii dnlrse Abdallarn Horasandan gelen Trkmen guruplarndan olduu ihtimali daha da kuvvetlenmektedir. Dili ve soyu btnyle farkl olan ingenelerle kartrlmalar tamamen yanltr. Meslekleri icab elek, sepet yapmak ve gebe olmak bakmndan ingenelerle akraba sanmak veya yerleik ingene olarak adlandrmak genel bir halk yanlgsdr. Gnmzde Abdallarn tantmnda nemli rol olan Krehirli Mahall Sanat Neet ERTA, bir iirindeki u nakaratlarla konuyla ilgili dayatmalara gerekli cevab vermitir. .. Zengin isen ya bey derler ya paa Fukara isen ya Abdal derler ya ingen h ...

128

Kendisiyle yaplan bir rportajda konuyla ilgili soruya Abdalz ama ingene deiliz. diyerek Trkmen olduklarn belirtmitir. Bir rivayete gre Ertan atalar asrlar nce Horasandan gelip Yamurlu Bykobaya yerleen bir byk kabile, Deveci Kabilesiydi.221 Rum Abdallar Anadolunun Heterodoks slamlamasnda, slamn Balkanlara ulamasnda

slam gruplar olarak deiik tarikat ad altnda nemli roller

stlenmilerdir. Alev-Bekta tarikat iinde yer alan Abdallar, zellikle Bekta tarikatnn Yenieri ocanda nfuz kazanmasyla Bektailer olarak anlmtr. Bektailer olarak anlmann yannda Ik, Torlak, Cavlak, Kalender, Melm, Baba gibi isimlerle de anlmlardr. XVIII. yy'da Yenieri ocann datlmasyla byk bir takibe urayan Bektailer XIX. yy'da yeniden toparlanm ise de XX. yy'da faaliyetleri genliinde Selanikte kendisi de bir Bekta olan Mustafa Kemal ATATRK tarafndan tamamen yasaklanmtr. Bu durum Alev-Bekta olan Abdallar zerinde etkisini gstermi ibadet olarak addettikleri Bektailik geleneklerini yerine getirmelerini engellemise de srekli ekilde hkmet kontrolnden uzak kalan Alev zmrelerinin bulunduu kylerde ayinlerini gizlice yapabildikleri bilinmektedir. Bu ayinlerin banda krar Verme, Grg,

Musaiplik, Abdal Musa, Koldan Kopan, Dardan ndirme, Ba Okutma, Kerbela ayin ve erknlar gelmektedir. Alev-Bekta kltr iinde eitim seviyesi bakmndan en dk seviyede olan Abdallar, kitab bilgilerden daha ok szl anlatmla elde ettikleri yzeysel bilgileri ayn yntemle yeni kuaklara aktarma gayretindedirler. Fakat yeni nesil nceki kuaklara gre bilgi ve uygulama bakmndan daha yoksun grlmektedir. Alevilik-Bektailik konularnda ailev boyutlar amayan bilgiler verilmekte, ylda bir iki kez il dndan gelen Dedeler, Abdallarn ayinlerini erknlarn yerine getirmektedirler. Krehir yresi Abdallarna Krehir merkeze Dedeler Yeil Ba Yakan slalesinden Tozluoullar ocandan Tozlular ad altnda Yozgattan gelmekte iken son 30-40 yldr gelmedikleri ve ayin-erkan yaplmad grlmektedir.

221

Bayram Bilge Tokel; Neet Erta Kitab, Aka Basm-Yayn; Ankara 2000, s. 68.

129

Krehir Kaman lesine Krkkalenin Elmal Kynden Tozluoullar denilen Dedeler gelip cem yaptrmaktadr. Burada cemler terk edilmeyip dier Alev-Bektailerin aksine 7-9. aylarda yaplmaktadr. Krtllar Kyne de Elmal Kynden Tozlu ocandan Dedeler gelmekte iken son 15-20 yldr cem yaplmad anlalmaktadr. Mucur lesinde eskiden cemler yaplrken Mucurdakiler Elmal Tozluoullar

ocandan Ahmet BOZKURT, Dedeye bal olduklar halde gnmzde cemleri yapabilecek yeterli ounluk bulunmamaktadr. iekda lesine Elmal Krksokudan dedeler gelip cem yaptrrken uzun zamandr (15-20 yldr) gelememektedirler. Son babalar Cemal Baba ldkten sonra ise burada da ayin-erknlar uzun zamandr yaplamamakta, ayinleri yapmak iin yeterli ounluk da bulunmamaktadr. Anadolu Abdallarnn genellikle bohaclk, kalburculuk, snnetilik, sepetilik, algclk gibi ilerle megul olmalar onlara ingene yaktrmasna sebep olmutur. Krehir Abdallar algcl meslek edindikleri iin ustalar olarak

adlandrlmaktadrlar. Ayn ii yapan dier insanlardan farkllklarn belirtmek iin ise Trkmen Abdallar olarak isimlendirilmektedirler. Ayn ii yapan kendilerine Abdal denen dier bir grup algclarn i bulabilmek iin Abdal adn kullandklarn oysa onlarn kendileriyle alakas olmayan Krt Abdal olduklarn sylemektedirler. Bunlar zellikle Ak Paa Mahallesinde ikamet etmektedirler ve Bozoktan gelmilerdir. Krehir Abdallar ise kendilerinin tarihini bilmedikleri bir dnemde konar-ger hayat devam ettirdikten sonra Yamurlu Bykoba Kyne yerlemilerdir. Daha sonra Bykobadan g ederek konar-ger hayata devam edip, bir ksm Krehir merkez Baba Mahallesine, bir ksm da Akpnar lesi Krtllar Kyn ikamet yeri olarak semilerdir. 1938 ylndaki depremden sonra Krtllar Ky yerle bir olunca yaklak 5-6 km uzaklktaki bugnk yerine tanmlardr. Krehir Abdallarn tantan Neet ERTA, burada domu hayatn anlatt bir iirinin giriinde bunu aklamtr. 1938 cihana Krtllar Kynde geldin dediler Babama Muharrem anama Dne dediysem bildin dediler Gittikleri her yerde olduu gibi buralarda da ustalar olarak mesleklerini icra etmektedirler. Abdallar dier Alev-Bektailer gibi Allah, Muhammed, Ali, Ehl-i Beyt

130

inancna sahip olup aralarnda herhangi bir farklla rastlanmamtr. Eline, beline, diline sahip ol dncesini kendilerine prensip edinmilerdir. Her ne kadar baz kaynaklarda iffet ve ismet meselesi ok geni ve ok serbesttir dense de kesinlikle Abdallarn ahlak anlayn yanstmamaktadr. rf, det, tre, gelenek ve grenekler bakmndan Trk toplumunun dier kesimleriyle ayn deerleri paylaan Abdallar, insana sayg, misafirperverlik gibi deerlere nem vermekte, yaratandan tr yaratlan sevmekte olduklarn gstermektedirler. Sazlarn toplumda bar, sevgi kardelik kurulmas zerine kullanan trk ve bozlaklarnda bunu dile getiren Abdallar Aleviliin siyasallatrlmasna ve AlevBektailik zerine oynanan oyunlara katlmadklarn belirtmektedirler. Anadolu corafyasnda yaayan btn insanlarn karde olduunu, birbirlerini sevgi ile kucaklamalar gerektiini sylemektedirler. Gebe toplumun din, ahlak ve sosyal yaptrm gc olarak grebileceimiz dknlk messesesi, cemlerin yapld yerlerde Abdallarn yarg ve mahkeme grevini yerine getirmeye devam etmektedir. Bu yolla toplumun da kapal, ie dnk yaps korunmu, Alev olmayan dier kesimlerle ilikileri snrl tutulmu balar zayflamtr. Bu sayede i evlilik devam etmi, akrabalk balarnn kendi iinde genilemesi salanmtr. Sonu olarak ie dnk olarak yaayan Krehir Abdallar, inan ynnden dier AlevBekta topluluklarna benzemektedirler. Yaz aylarnda algclk, k aylarnda il dnda deiik ilerde almalar gebe Trk topluluu olduklarn ve hl bu tr hayat tarzn terk etmediklerini gstermektedir. Alev ve Snnisiyle Trk toplumunun n yarglardan uzak kalarak, Abdallar bir nebze de olsa tanmalar birlik ve beraberliimizi korumamz asndan nemlidir. zerinde yaadmz bu topraklar hepimizin olduuna gre, asgari mtereklerimizi oaltarak birlikte yaamak btn insanmzn lksn oluturmaldr. Tez konumuz olan Krehirin ve Abdallarn uluslararas alanda adnn duyulmasn salayan Neet ERTA, doduu, byd bu ehre olan sevgisini u dizelerle dile getirmitir.
Ana vatanmsn, baba yurdumsun Ozanlar diyar irin Krehir Hasret kaldm, barmdaki szmsn Hasretin barmda derin Krehir

131

Kimi engin kimi yksek evlerinle Kimi fakir, kimi zengin beylerinle Kazalarn, nahiyelerin, kylerinle Gnlmn iinde yerin Krehir Felein yazd kara yazynan ok yrdm barmdaki szynan Kara kalarylan kara gzynen Ak etti beni birin Krehir

KAYNAKA A. KAYNAK ESERLER Agacanov, S. G.; Ouzlar, Selenge yaynlar, stanbul 2002. Aksoy, mer Asm; Ataszleri ve deyimler Szl I, Ataszleri szl, 4. bask, Ankara 1984. Akst, Ali; http://www.alewiten.com/akst1.htm. Andrews, Peter A.; Benninghaus R.; Etnic Groups in the Repuplic of Turkey, Dr. Ludwig Rechert Verlag. Ayata, Saim; Kayseri Merkezinde Meskun Abdallarn Dini nanlar zerine Bir Aratrma, Baslmam Yksek Lisan Tezi, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri 1997. Barkan, mer Ltfi; Kolonizatr Trk Dervileri, Vakflar Dergisi yayn, stanbul 1974, C. 2. Bozkurt, Fuat; Aleviliin Toplumsal Boyutlar Bozkurt, Fuat; Buyruk, Ayyldz yaynlar, stanbul 1982. Caferolu, A.; Anadolu Abdallarnn Gizli Dillerinden Bir ki rnek 60. Doum Yl Mnasebetiyle Fuat Kprl Armaan, Yaln Matbaas, stanbul 1953. Durbilmez, Bayram; Trk Kltrnde Abdallar ve Abdal Mahlasl Halk airleri, http://www.alewiten.com/abdalnahkaski.htm. Erz, Mehmet; Sosyolojik Ynden Trk Yer Adlar, Trk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 11-13 Eyll, 1984. Erz, Mehmet; Trkiyede Alevilik Bektailik, Ota Matbaaclk, stanbul 1977 Eybolu, smet Zeki; Btn Ynleriyle Bektailik Alevilik, Der yaynlar, Ankara 1980. Flal, Ethem Ruhi; Trkiyede Alevilik Bektailik, Seluk yaynlar, Ankara 1994.

133

Goldzier, I.; Abdal, First Encyclopedia of slam, Leiden 1987, C. I. Glpnarl, Abdulbaki; Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, stanbul 1977. Grkem, smail; Trkiyede Alev-Bekta Ahi ve Nusayri Zmreleri, T.C. Kltr Bakanl yayn, Ankara 2000. Gliek, Ali Duran; http://www.hbektas.gazi.edu.tr/25.%20dergi/gulcicek.htm. Gnay, nver; Harun Gngr; Trklerin Dini Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997. Gzelbey, Cahit C.; Abdallar, Folklor Dergisi, Say 25, Mays 1972. Hanerliolu, Orhan; Abdal, slam nanlar Szl, stanbul 1971. Kaygusuz, smail; Alevilik, nan, Kltr, Siyaset Tarihi ve Din Ulular, stanbul 1995, C. I. Kissling, H. S.; The Encyclopedia of slam, New Edition, Leiden 1960, C. I. Kitab- Mukaddes; Orhan Matbaaclk, stanbul 1997. Konuku, Enver; Kuan ve Akhunlar Tarihi, Atatrk niversitesi yaynlar, Erzurum 1973. Kprl, M. Fuat; Abdal, T.H.E.A., stanbul 1935. Kprl, M. Fuat; Edebiyat Aratrmalar II, tken Yaynlar, stanbul 1989. M. Fuat Kprl; Abdal, slam ansiklopedisi, C. 5-1. M. Tevfik Oytam; Bektailiin Yz, stanbul Maarif Kitaphanesi, stanbul 1970. Meydan Larousse, Abdal Maddesi, Sabah Gazetesi yayn, C. I. Noyan, Bedri; Bektailik-Alevilik, Gnaydn Gazetesi Yaz Dizisi, 29 Mart 1977. Ocak, A. Yaar; Babailer syan, Dergah yaynlar, stanbul 1996. zkan, Ali Rafet; Trkiye ingeneleri, T.C. Kltr Bakanl Milli Ktphane Basmevi, Ankara 2000. Pehlivan, Battal; Alevi Bektai Dncesine Gre Allah, stanbul 1991. Refik, Ahmet; Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1930.

134

Roux, J. Paul; Trklerin ve Moollarn Eski Dini, eviren: Aykut Kazancgil, aret Yaynlar, stanbul 1994. Samancgil, Kemal; Bektailik Tarihi, Ankara Tecelli Matbaas, stanbul 1945. Sofuolu, Cemal; Avni lhan; Alevilik Bektailik Tartmalar, Trkiye Diyanet Vakf yaynlar, Ankara 1997. Szengil, Tark Mmtaz; Tarih Boyunca Alevilik, zm Yaynclk, stanbul. STV televizyonu, Gkkua Program, 15.10.1997. ener, Cemal; amanizm, stanbul 1997. Tarm, Cevat Hakk; Krehir Tarihi, Krehir l Basmevi, Krehir 1945. Trk Ansiklopedisi, Abdal, ME Basmevi, Ankara 1970, C. 18. Trkay, Cevdet; Babakanlk Ariv Belgelerine Gre Osmanl Oymak, Airet ve Cemaatler, Tercman yaynlar, stanbul 1979. Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, Ankara 1988, C. I, (A-J). Trkdoan, Orhan; Alev Kimlii, Trk Dnyas Tarih Dergisi, S. 12, ubat 1995. lktar, M. akir; Abdallar, Trk Kltr dergisi, Say 64, Ankara 1968. nal, Mustafa; Din Fenomenolojisi-Tarihe Yntem ve Uygulama, Geit Yaynlar, Kayseri 1999. Yalman (Yalkn), Ali Rza; (Haz.: Sabahat Emir), Cenupta Trkmen Oymaklar, Kltr Bakanl yaynlar, 256 Kltr Eserleri 14, Ankara 1977. Yrkan, Yusuf Ziya; Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1998. Togan, Zeki Veli; Umumi Trk Tarihine Giri, st. nv. Ed. Fak. Yay. No: 1534, stanbul 1981, C. I. Zelyut, Rza; z Kaynaklara Gre Alevilik, Yn Yaynclk, stanbul 1992. B. KAYNAK K LER Abidin ERTEM, Krehir Merkez Adem AKRAZ; iekda Krehir mparatorluunda

135

Ahmet ERTA; Krehir Merkez Ali Can ERTEK; Krehir Merkez Ali AKICI; Krehir Merkez Ali SEL; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir Aydn EK ; Krehir Merkez Ayvaz BAARAN; Krehir Merkez Bekta AKDOAN; Krehir Merkez Bekta AH N; Krehir - Merkez Birol BEKTA; Krehir Merkez Burhan ERTA; Krehir Merkez Dursun AKIR; iekda Krehir Elvan KARACA; Mucur Krehir Fatma AKIR; iekda Krehir Ferhat AH N; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir Gldane BAKIRCI; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir Gll GERMAN; Mucur Krehir Hac Ali AKDEN Z; Yamurlu (Bykoba) Ky-Krehir Merkez Hac Haydar BAKIRCI; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir Hasan GERMAN; Mucur Krehir Hseyin AZIK; Yamurlu (Bykoba) Ky-Krehir Merkez brahim AZIK; Yamurlu (Bykoba) Ky-Krehir Merkez Selahattin KARACA; Mucur Krehir Hasan Hseyin AKYOL; Kaman Krehir Haydar AKYOL; Sazua Mahallesi, Krehir-Kaman lesi Haydar SEL; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir Hseyin SALMAN; Kaman Krehir

136

Kenan AKYOL; Kaman- Krehir Mehmet AKIR; iekda Krehir Mehmet TEK N; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir Veli ERTEM; Krehir Merkez Ylmaz KAPLAN; iekda Krehir Zafer BAARAN; Kerehir Merkez Zeynep ELEB ; iekda Krehir Zlfi AH N; Krtllar Ky Akpnar lesi Krehir

TER MLER SZL Balta Yemei: Kazm yemei de denilen mezar kazanlara verilen yemek. Bayraktar: Dn trenlerinde bayra tamakla grevli kii. Bismiah: Hz. Aliyi kasten ahn adyla demektir. Can: Cem trenlerine katlanlara verilen isim. Cana: lnn , yedi, krk ve ylnda verilen yemee denir. Cebrail Kurban: Tarikat ehlince kesilen horoz kurban. ingene: Farsa kkenli ingene szc, engiandan eng (alg, mzik aleti) alan anlamnda genellikle alg alarak geimini salayan toplulua (Romlara) verilen isimdir. Douda gurbete dm anlamnda gurbat, gurbati veya kurbat denmektedir. Daradurma: Dedenin yer ald din uygulamalarda yaplr. Dedenin karsnda sa ayak baparma sol ayak baparma zerine konulur. Eller gbek stnde sa el sol el stne balanarak ba hafife ne eilmi bir vaziyette ayakta durmaktr. Delil: Musahiplerin katlabildii cem trenlerinde ayin sresince yaklan mum. Delilci: Cem trenlerinde mumu yakmak ve cem boyunca yanmasn salamakla grevli kii. Dem Almak: Tarikatta iki almak, nefes alp vermek. Destur: Tanrnn veya mitolojik ahsiyetlerin herhangi bir eylemi oluumuna izin vermesi. Dolucu: Din uygulamalarda dedenin kutsamasndan sonra iilen kutsal ikiyi datan kii. Don-Dona Girmek: Genellikle doast zelliklere sahip olduuna inanlan kiilerin istedikleri varlklarn klna girebilme durumlarn ifade eder. Dvaz mam: On ki mamn tamamnn isimlerinin getii iirler. Erkan Ama: Cemin balamas, Abdallarda cem sprgecinin meydan sembolik olarak sprmesiyle balar.

138

Erkan Denei: Yaklak yetmi-yetmi be veya yz-yz yirmi cm boyunda kayn aacndan kesilmi kutsal saylan dz sopaya verilen isimdir. Bir torba iinde saklanr. Dede bu asa ile cemi idare eder. Erkan Yrtme: Cemdeki kurallarn belli bir sraya gre uygulanmas Erkan: Cemde yaplmas gereken kurallar btndr. Gewende: Farsa guyende, saz airi, syleyici demektir. Hak: Tanrnn isimlerinden biridir. Hakkullah: Dedenin yapm olduu hizmet karl olarak masraflarnn karlanmas iin verilen bedeldir. Hu: Tanrnn isimlerinden biridir. Krf: Abdallarn bir deyimi olup esas udur: Buday biilirken Abdallar tarlaya gelerek bir zurna fasl yaparlar. Giderken de hurlarna (heybelerine) buday baaklarn doldurup giderler. Bylece her tarlaya urar, krf ederler. Dier rnlerin hasadnda da bunun aynsn yaparlar. Kuak: Cem trenlerinde musahipli grevlilere dedenin dua ile balad yeil renkli bez. Meydan: Cemin yapld mekn. Niyaz: Secde etmek demektir. Secde anlamndaki niyazn eitli ekilleri

bulunmaktadr. Pene-i Al-i Aba: Ehl-i Beyt yani Muhammed-Ali-Fatma-Hasan-Hseyini

simgelediine inanlan ak ekildeki izilmi eldir. Selman: Cem trenlerinde mekn sembolik olarak sprmekle grevli kii. Talip: krar vermemi olanlarn din stats. Tarikatl: krar vermi olan Abdallarn oluturduu din grup. Teberra: Aliyi sevmeyenleri sevmemek. Tevella: Aliyi sevenleri sevmek. Tlamak: Kurban kesiminden nce dedenin kurbanla ilgili yapt ilemler, dualamak. Yiit Ba: Dnlerde gvenlii salamakla grevli kii

139

RES MLER

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

ANKET SORULARI YAMUR DUASI 1- YAMUR DUASI NE ZAMAN YAPILIR? a) lkbaharda,

b) Sonbaharda, c) Kuraklk olduu her zaman, 2- YAMUR DUASI NERELERDE YAPILIR? a) Camide, b) Ky meydannda, c) Mezarlk yaknnda, d) Belli mevkide, mevkinin ismi 3- YAMUR DUASINDAN NCE VE SONRA TOPLU YEMEK YEN L R M ? 4- YEMEK HANG MALZEMELERLE YAPILIR? 5- YEMEK MALZEMES NASIL TEM N ED L R? a) Yemek malzemesi kyden toplanr b) Masrafn belediye karlar, 6- YAMUR DUASINA KADINLAR KATILIR MI? 7- YAMUR OK YADII ZAMAN YAMURU DURDURMAK N NE YAPILIR? KURBAN 1- HANG ZAMANLARDA KURBAN KES L R? a) Bir felaketten kurtulduu zaman, b) Ev yaparken (temel atlrken),

153

c) Adak olarak, d) Hdrellezde, e) Muharrem aynda, 2- KURBANI TILAMAK NE DEMEKT R? ORU 1- HANG AYLARDA ORU TUTULMAKTADIR? a) Ramazan aynda, b) Muharrem aynda, c) Haftann belli gnlerinde, 2- ORU TUTULURKEN YEN L P LMEYEN BES N MADDELER VAR MIDIR? HAYVANLAR 1- KUTSAL SAYILAN HAYVANLAR VAR MIDIR? a) Turna, b) Keklik, c) Tavan, d) Kurt, e) Tilki, f) At, g) Koyun ve kei, 2- KURT ULUSUNDAN GRDN LER T LE ALAMETE KURT LE KIYAMETE KALASIN SZLER S ZCE NEY FADE ETMEKTED R, BU SZLERDEN NE ANLIYORSUNUZ? LMLE LG L ADETLER 1- L MEZARA NASIL KONULUR? a) Kefenle,

154

b) Elbiseyle, c) Sevdii eyalaryla (Silah, bak, saat, yzk, hal ve elbisesi vb.), 2- L AINA NE AD VER L R? 3- L, LMN HANG GNLER NDE ANILIR? a) Haftasnda, b) Krknc gnnde, c) Elli ikinci gnnde d) Yl dnmnde, 4- LYE DEV R YAPILIRSA NASIL YAPILIR? 5- CENAZEY YIKAMAK N YAPILAN SU KAYNATILAN OCAK NASIL SNDRLR? a- Ocak kendiliinden snmeye braklr, b- zerine su dklerek sndrlr, c- e doru ocak bozularak sndrlr, d- Ocan bulunduu yerde bir hafta sreyle ate yaklr, 6- CENAZE EV NDE KA GN IIKLAR YANIK BIRAKILIR? a) Bir gn, b) Yedi gn, c) Krk gn, 7- GNE BATTIKTAN SONRA HANG EYALAR DN VER LMEZ? a) Tencere, tava, kazan, b) Soan, sarmsak c) Ate, d) Ayna, e) Sabun, 8- HANG MADDELER ATEE ATILMAZ VE YAKILMAZ?

155

a- Soan kabuu, b- Sarmsak kabuu, c- Ekmek krnts, d- Ve benzerleri, 9- HANG AALAR KUTSALDIR? a) de, b) Elma, c) Ku burnu, d) Dut, e) Ve dier aalar, 10- HANG AALARA APUT BALANIR? a) Dedenin ky ziyareti sonunda blgeyi terk ederken aput balad aaca, b) de aacna, c) Elma aacna, d) Kuburnu aacna, e) Dut aacna, f) Ve dier aalara, 11- YUKARIDAK AALARIN HANG S N N D B NE TA ATILIR VE N N ATILIR? 12- YERLER K L TLEND DEN L NCE NE ANLIYORSUNUZ? DOUMLA LG L ADETLER 1- ALKARASI, ALGEL N NED R? BUNLARDAN KORUNMAK N NE YAPILIR? 2- B R K MSEYE ALBASTII NASIL BELL OLUR? 3- ALBASMASI VEYA ALGEL N NDEN NASIL KORUNULUR? a) Evde k yaklr,

156

b) Lohusann bana tfek, tabanca, bak vb. silah konulur, c) Lohusann bana ekmek ve Kuran aslr, d) Evde srekli bir erkek bulunur, e) Ve dierleri 4- K MLER N NAZARI DEER a) Mavi gzllerin b) akr gzllerin c) Kara gzllerin d) Haset olanlarn 5- NAZARDAN KORUNMAK N NE YAPILIR? a) Kurun dklr, b) ubuk atlr, c) Afsunlanr, d) Daha baka neler yaplr? SNNET 1- SNNET NE ZAMAN YAPILIR? 2- SNNET MERAS M NDE YEMEK VER L R M ? 3- SNNET HED YELER NDEN ELDE ED LEN PARALAR NE YAPILIR? CEM AY N 1- CEM AY NLER HANG GN VE ZAMANLARDA YAPILIR? 2- CEM AY NLER N K M DARE EDER? 3- MEZAR TALARI a) Mezar talar ne zaman dikilir? b) Mezar talarna aput balanr m? c) Mezar talarna bayrak asma adeti (askerde olanlara, ehit olanlara ve genler iin asma adeti vardr),

157

4- CENAZE MERAS M NDE K MLER N HANG RENKDE BAYRAK KULLANILIR? a) Kzlar iin b) Erkekler iin 5- ALEV L K, ABDALLIK VE BEKTA L K ARASINDA NE G B FARKLILIKLAR VARDIR? GNE VE AYLA LG L NANILAR

1- GNE VE AY TUTULDUU ZAMAN NE YAPILIR? a) Havaya tfek atlr, b) Teneke alnr, c) Ezan okunur, d) Sala verilir, RYA 1- LY RYASINDA GREN SADAKA VER R M ? 2- LY RYASINDA GREN DAMA SARIMSAK VE SOAN ATAR MI? 3- LY RYASINDA GREN AKRABALARINA ONU RYASINDA NASIL GRDN HABER VER R M ? 4- RYA YORUMU YAPILIR MI? 5- RYA YORUMUNU K MLER YAPAR? ON K MAM VE D ER BAZI KONULAR

1- ON K MAMIN S MLER N YAZINIZ a) b) c) d) e)

158

f) g) h) i) j) k) l) 2- HACI BEKTA VEL N N KABR N Z YARET ETT N Z M ? 3- AAIDAK KEL MELER NE ANLAMA GELMEKTED R? a) Kum, b) Meet c) Kerbela d) Krkbudak 4- AL AB K MLERDEN MEYDANA GEL R? 1) 2) 3) 4) 5) 6) C N VE PER LER 1- C NLER NERELERDE BULUNUR? a) Kuytu yerlerde, b) Tersliklerde, c) ren yerlerinde, d) Mezarlklarda,

159

2- B LD N Z B R C N VEYA PER H KAYES N ANLATIR MISINIZ? 3- C NLER HANG HAYVAN DONUNDA GZKR? a) Koyun b) Kei c) Tavan d) Kurt e) Kaz 4- BULAIK SUYU VE SICAK SU N N YERLERE DKLMEZ? a) Cinleri yakaca iin, b) Cin arpmamas iin, c) inde ekmek krntlar olduu iin, D N K TAP OKUMA 1- HANG D N K TAPLAR OKUNMALIDIR? a) Hsniye, b) ah smailin hikayeleri, c) Cenk kitaplar, d) Caferi Sadkn buyruu, e) Nehcl-Belaa f) Cavidan KURT AZI BALAMA 1- KURT AZI NE ZAMAN BALANIR? 2- KURT AZI BALAMA SIRASINDA NE OKUNUR? 3- KURT AZI BALAMA N HANG ARALAR KULLANILIR? 4- KURT AZI BALAMADA K MLERE OKUTULUR? NSANLA LG L UYGULAMALAR 1- NSANLAR HANG EKLE (DONA, KILIA) BRNEB L RLER?

160

a) Ku (gvercin) b) Geyik c) Koyun d) Dierleri 2- DN BALARKEN NELER YAPILIR? a) Bayrak kaldrlr, b) Okuntu gnderilir, c) Kurban kesilir, d) Yazma, mendil, erez vb. datlr, 3- DNLER N YAPILI EKL a) Ne zaman balar? b) Hangi gnler alnr? c) Ka gn srer? d) Hangi alglar alnr? e) Baba evinden gelin nasl kar? f) Gelin erkek evine nasl getirilir? EKONOM K HAYAT 1- GE M N NASIL SALANIR? 2- GENELDE NE LE URAILIR? 3- HANG LLERE ALIMAYA G D L R? 4- KADINLARIN EKONOM K HAYATA KATKILARI VAR MIDIR? 5- KADINLAR HANG LERLE URAARAK EKONOM K KATKI SALARLAR? E T M 1- OCUKLARIN E T M NDE NELERE D KKAT ED L R?

161

2- OCUKLAR N TAVS YE ED LEN, CAZ P GRLEN MESLEKLER NELERD R? 3- OCUKLARIN RET M NE NE DERECEDE ZEN GSTER L YOR?

163

ZGEM 25.05.1966 tarihinde Kayseri ilinin Talas lesi Ard Kynde dodu. lkrenimini Ard Ky lkokulunda, orta renimini Kayseri Smer Ortaokulu ve Lisesinde tamamlad. 1984 ylnda girdii . . skenderun Meslek Yksek Okulu Harita Kadastro Blmn 1987 ylnda bitirdi. 1989 ylnda Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesine girerek buradan 1994 ylnda mezun oldu. Ayn yl, ayn niversitenin Sosyal Bilimler Enstits Dinler Tarihi Bilim Dalnda yksek lisansa balad. 1997 ylnda yksek lisans tamamlad. 1999 ylnda bahsi geen bilim dalnda doktora eitimine balad. 1995 ylnda Denizli li, ivril lesi mam-Hatip Lisesinde balad retmenlik grevini halen Kayseri Nuh Mehmet Baldkt Anadolu Lisesinde srdrmektedir. Adres: Ard Ky Talas / Kayseri Ev Tel: 0352 425 21 11 Cep Tel: 0536 654 62 88