You are on page 1of 31

PLASTK MALZEMELER:

Kolaylkla ekillenebilen veya deforme olabilen anlamna gelen plastik terimi eski Yunancadan tremi bir sfat olup dilimize yerlemitir.Selloz nitratn 1868 ylnda bulunmas ile plastikler terimi makro molekl yapl organik bileikler iin kullanlmaya balanmtr. 1925 ylna kadar nemli bir gelime olmam. Bu tarihten sonra yaanan sratli bir gelime ile plastik endstrisi sayl ve temel endstriler arasnda yerini almtr. Trkiyede ise plastiklerin kullanlmasna 1940l yllarda balanmtr. 1949da tamamna yakn termoset plastik olan yaklak 100-200 ton/yl tutarndaki tketim, gnmzde sadece alak ve yksek younluklu polietilen, polipropilen, polistiren ve PVC gibi termoplastikler iin bir milyon ton/yl deerine ulam gzkmektedir. Bu termoplasitklerin kii bana tketimleri 1970li yllarda birka kilogramdan, 1985te 9 kg.a, 1993te 13.5 kg.a ve 1995te ise 15 kg.a ulamtr. Dnyadaki Plastik tketimi ve retimi Tablo1 ve Tablo2de srayla verilmitir.

Plastik malzemeler bir ok kaynakta termoplastikler ve termosetler olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr. Ancak bu gruplandrma ekli plastiklerin kullanlma miktar en fazla olan iki grubunu yanstr. Aslnda plastikler; termoplastiler (termoplastlar, plastomerler, sl plastikler), termosetler (dromerler, droplastlar, sl dengeli plastikler), elastomerler (elastoplastlar, kauuklar) ve fluidoplastlar (sv plastikler) olmak zere yaplar ynnden drt gruba ayrlrlar. Bu blmde imalat sektrnde en fazla kullanlan plastik malzemeler olan termoplastikler ve termosetler arlkl olmak zere; bu drt grup plastik ve plastik olamayan ancak bir ok alanda kullanm olan lastikler incelenecektir.

Tablo1: lke ve blgelere gore Dnyada plastik tketimi (1000 ton)

BLGE Kuzey Amerika ABD Meksik Kanada Bat Avrupa Fransa Almanya talya Hollanda spanya ngiltere Dier lkeler Gney Amerika Arjantin Brezilya Dier lkeler

1994 35840 32070 1190 2580 32850 4200 9100 4600 985 2290 3550 7125 3800 460 1760 1580

2000 43960 39000 1500 3190 38600 5030 10800 5500 1200 2950 4390 8730 4950 640 2350 1960

Ort. % Deime (yl) 34 3.3 3.9 3.6 3.3 3.1 2.9 3.0 3.3 4.3 3.6 3.4 4.5 5.7 4.9 3.7

BLGE Dou Avrupa Eski ekoslovakya Macaristan Polonya Romanya Eski S.S.C.B Dierleri Asya/Okyanusya Avustralya in Japonya Gney Kore Tayvan Dier lkeler Afrika/Ortadou Dnya plastik retimi

1994 7240 910 390 680 300 4400 560 27250 1100 2750 12550 3920 3450 560 1900 107880

2000 8420 1080 510 870 360 5000 600 36900 1250 4500 15200 5780 4800 600 2700 135260

Ort. % Deime (yl) 2.5 2.9 4.6 4.2 3.1 2.2 1.2 5.2 2.2 8.6 3.2 6.7 5.7 1.2 6.8 3.8

Tablo2: Blgelere gre Dnyada plastik retimi (1000 ton)

Blgeler Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Dou Avrupa Afrika/Ortadou Asya/Okyanusya Dnya Toplam

1985 22198 2075 24021 6644 855 15239 71032

1994 37315 3830 31065 6675 2100 28620 109505

2000 Yllk Ort.Deime 46860 3.9 5650 6.7 36820 2.9 7620 2.5 2840 5.2 38200 4.9 137990 3.9

1.1 Termoplastikler (Termoplastlar, Plastomerler, Isl plastikler)

Termoplastikler termal enerji (s) ve basn uygulandnda kolaylkla yumuuayan, deforme olabilen, akan bu durumda herhangi bir ekilde alabilen ve soutulduunda sertleebilen malzemelerdir. Bu zelliklerinden dolay geri dnm yolu ile tekrar tekrar kullanlabilirler. Bu ekillendirme srasnda herhangi bir kimyasal deiiklie uramazlar. Bu zellikleri esasen termoplastiklerin molekl yapsndan ileri gelmektedir. Termoplastikler lineer molekllere sahiptirler. Lineer molekllerde zinciri oluturan nitelerin arasnda ok kuvvetli kovalent balar bulunmaktadr. Molekller arasnda ise fiziksel bir ba bulunmamaktadr. Sadece moleklleri bir arada tutan zayf elektrostatik ekme kuvvetleri vardr. Bu molekller aras kuvvet zincirlerinin birbirine gre hareketlerini engelleyen, sya kar duyarl bir kuvvettir. Dolaysyla lineer molekl zincirlerinden oluan bir termoplastik stldnda molekller arsndaki kuvvet zayflar, molekl zincirleri birbirlerine gre hareket bakmndan svlara benzer ekilde serbest haline gelir ve malzemeye bir kalpta kolayca ekil verilebilir. Malzeme soutulduunda, molekller aras kuvvet byr ve molekl zincirlerini verilen yeni ekilde dondurur. Ancak ok s verilirse molekl zincirleri kopar ve malzeme zelliklerinde bir ypranma meydana gelir.Termoplastikleri, buharlama ile bileimlerinin deimemeleri artyla ile tekrar tekrar ekillendirmek ve kaynak yapmak mmkndr. Bugn Dnyada en ok retilen ve ok sayda kullanm alan bulunan termoplastiklerdir. Yedinci Be Ylllk Kalknma Plan Plastik zel htisas Komisyonu raporunda balca termoplastik eitleri olarak aada belirtilen plastikler verilmektedir.

Alak ve yksek younluklu polietilen

Lineer alak younluklu polietilen Yksek molekl arlkl polietilen Polivinilklorr ve vinil kopolimerleri Polistiren Polipropilen Termoplatik poliamid Poliamid Sulfon polimerleri Polimetil penten Fenilen oksit kkenli reine Asetal Hopolimerleri Asetal kopolimerleri Polikarbonat Termoplastik polyester Polibtilen Poliretan Sellozikler Stiren akrilonitril ABS Poliakrilat Naylon Nitril reine Polifenilen slfit Termoplastik elastomerler Alil (Allyl)

1.1.1 Polietilen
Molekl yapsnn ayarlanmas ve katk maddeleri ilavesiyle polietilenlere istenen zellikler verilebilir. Polietilenler genel anlamda; Alak Younluklu Polietilen, Yksek Younluklu Polietilen, Lineer Alak Younluklu Polietilen ve Yksek Molekl Arlkl Polietilen olmak zere drt ana balk altnda toplanabilir. Zincirdeki dallanmalar kristalliin derecesini tayin eder.YYPEde dallanma ok azdr ve molekl yap lineerdir. Kristallik derecesi arttka sertlik, mekanik ve kimyasal zellikler artar ve sv ile gazlara olan direnci artar. AYPEnin kristalliini ayarlamak iin, vinil asetat akrilik esterleri ilave edilir. Molekl arlk polimer zincirlerinin btnnn averajdr. Averaj molekl arlnn belirtisi, erime indeksidir. Erime indeksi molekl arlyla ters orantldr. Yksek molekl arlkl polietilenlerin sertlii fazladr. Katklar ve dolgu maddeleri, polietilene eriyik harmanlamasnda ilave edilir. lave edilen katk malzemeleri; Antioksidanlar, ultraviole stabilizanlar, kaydrc ve antibloklar, nitrojen. Polietilen belli bal iki metodla retilir. Yksek basn prosesi ile alak younluk polietileni ve kopolimerleri retilir. Bu kopolimerler; vinil asetat, akrilit esterler, karboksil asitlerdir. Dk basn prosesinde ise yksek younluk polietileni elde edilir. Polietilen, film ekstrzyon kalplama, fleme ile kalplamada scak eriyik kaplamalar ve yaptrclar, toz kaplamalar, tel ve kablo imali ileme trleri ile ilenir.

1.1.1.1 Alak Younluklu Polietilenler (AYP)


Alak younluk polietileni zellikle tarm alannda kullanlr. Trkiyede 1970 ylndan itibaren retilmeye balanmtr. Alak younluklu polietilenden mamul rnler dayankllk, ucuzluk, kimyasal maddelere ve d etkenlere kar dayankl olmak, yksek yaltkanlk, kolay ilenebilirlik gibi nemli zelliklerinden dolay cam, kat, karton, deri, ksele, teneke, yn, pamuk, keten, kendir gibi geleneksel

malzemelerden imal edilmi eyalarn yerini almtr. Tablo3te Dnya Alak ve Lineer Alak Younluklu Polietilen retimi verilmitir. Turfanda sebzeciliin nem kazanmas, tarmda sulama ve gbrelemenin geliimine paralel olarak hububat retiminin artmas ile alak younluklu polietilen filmler seralarda ve hububat muhafazasnda yaygn bir ekilde kullanlmaya balamtr. Dier taraftan dayankll effaflk ve zehirleyici olmama zelliklerinden dolay ince alak younluklu polietilen filmler gda ve tekstil malzemeleri ve bilhassa ihra rnlerinin ambalajnda kullanlmaktadr. Haberleme, enerji datm ve sanayide kablo olarak geni bir tketim alan bulmutur. Tablo3: Blgelere gre Dnyada AYPE/LAYPE retimi (1000 ton)
Blgeler Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Dou Avrupa Afrika/Ortadou Asya/Okyanusya Dnya Toplam 1994 7120 1130 6195 1390 700 4500 21035 2000 8330 1750 7300 1600 885 6300 26165 Yllk ort. deime 2.7 7.6 2.8 2.4 4.0 5.8 3.7

Alak younluk polietilenin genel zelliklerini yle sralayabiliriz: zgl arl dktr, suda yzer. stn gerilme ve yrtlma direncine sahiptir. Darbe mukavemeti yksektir. Normal scaklklarda, inorganik asitlere, bazlara, alkollere, yalara, ketonlara, gda sanaiinde kullanlan kimyasallara ve deterjanlara kar olduka dayankldr. Elektriksel zellii iyidir. Dielektrik mukavemeti mkemmeldir. Zehirsizdir. Kokusuz ve tatsz olduundan sala zararl deildir. Rutubet geirmez. Kolay ilenir ve ucuzdur. Ultraviole stabilizatr ilavesiyle uzun mrl, sya ve a, dayankl sera rtleri yapabilir. Polietilenlerden imal ar hizmet tobalara dayankldr, Bklebilir, baskya ve s ile yaptrmaya uygundur. Polietilen hortumlar bklebilir, kolay kullanlr, atlamaya dayankldr ve kolay renklendirilir. Polietilen filmlerin optik zellikleri stndr, kaygandr, bzlebilir, bask yaplabilir, nem geirmez, yrtlma direnci yksektir, kaplama veya film maliyeti dktr. Gda ve rn ambalaj iin uygundur. Uzun mrldr, bask yaplabilir. iirme ve

enjeksiyonla kalplamayla bklebilir, ancak istenilen sertlikte, kuru boyamaya uygun, atlamaya dayankl kaplar imal edilebilir. Molekl arlk dalm ve molekl yap asndan farkl mekanik zelliklere ve bilhassa stn gerilme ve yrtlma direncine sahip birok deiik trler ihtiva eder. eitli uygulama sahalarnn gerktirdii zellikleri verebilecek karakterde bir plastik hammaddesi olmas sebebiyle alak younluklu polietilen bir ok nihai rnn imalatnda yaygn olarak kullanlr. Alak younluklu polietilen; tel ve kablolarda koruyucu klf ve yaltkan olarak geni bir alanda kullanlan ideal bir malzemedir. eitli tipteki mutfak eyalar, oyuncak, su tanklar, endstriyel variller, ieler, sert veya sktrlabilen ieler gibi ii bo paralarn, boru i paralarnn, oyuncaklarn ve kimyasal maddeler ile makyaj malzemeleri ve eitli ev eyalarna ait kaplarn imalatnda mamullerin imalatnda da kullanlr. Toz haline getirilmi alak younluklu polietilen, geni bir uygulama alanna sahip olup ideal bir kaplama malzemesidir. Tekstil rnleri, kat ve metal yzeylerin kaplanmas toz alak younluklu polietilenin geni uygulamalarna birer rnektir. Kalplama teknikleri arasnda en ok kullanlanlar serpme ve daldrma ile kaplama yntemidir. Serpme ile kalplama prosesinde toz halindeki alak younluklu polietilenin nceden stlm metal veya tekstil yzeyleri zerine erpilmesi veya pskrtlmesi ve buna mteakip stlmas nedenitlede koruyucu tabaka oluturulur. Daldrma ile kalpmala prosesinde ise nceden stlm metal paralar sv haline getirilmi toz alak younluklu polietilen ierisine daldrlarak istenilen kalnl elde edilinceye kadar beklenir. Tm kapal veya herhangi bir taraf ak ve ii bo mamuller dner kalplama prosesi ile imal edilirler. Bu sistemde, ileri toz alak younluklu polietilen ile doldurulan kalplar bir frnda stlrken ayn zamanda birbirine dik iki eksen etrafnda dnerler. Bylece stlan kalp iersinde eriyen polietilen kalbn eperlerine eit ekilde yaylarak istenilen mamul elde edilir. Sanayide; telefon

kablosu imalatnda, ince tellerin kaplanmasnda, g kablolarnda koruyucu klf ve yalktan olarak geni apta kullanlmaktadr. Yiyecek malzemeleri, tekstil rnleri ve pleri paketlenmesinde kada ve mukavvaya oranla daha fazla tercih edilirler. Tarm ve inaat alannda alak younluklu polietilen; seralk rt retiminde kullanldnda effafl ve iyi yaltkanl, souk ve scak hava artlarnda ve asitlere kar dayankll, kullanma ve montaj kolayl, ucuzluu nedeniyle PVC, polyster, polimetilmetakrilat, polikarbonat ve cama nazaran daha stn niteliklere sahiptir. Polietilene ultraviole stabilizatr ilavesiyle sera rtlerinin mr byk apta uzatlmaktadr. Alak younluklu polietilenden mamul rtler; Kt hava artlarna kar dayankll, su geirmezlii, kullanma kolayl zelliklerinden dolay hububat ve dier tarm rnlerinin muhafazas iin geni bir kullanm alanna sahiptir. AYPden mamul ar hizmet torbalar; dayankllk ve sertlii, bklebilirlii, ucuzluu, bask yapmaya ve s ile yaptrmaya uygunluu, darbe mukavemetinin stnl gibi zelliklerinden dolay genellikle gbre torbas olarak kullanlmaktadr. Ayrca AYP; bklebilirlii, tama ve kullanma kolayl ucuz oluu, mekanik zelliklerinin stnl, gerilim altnda iken d etkilerin meydana getirebilecei atlamalara mukavemetli, renklendirme kolayl zelliklerinden dolay tarm ve inaat sektrnde ok yaygn uygulama sahas bulunan katlanabilir hortum imalatnda kullanlr. Gda ambalajnda lamine edilmi AYP; kat, mukavva, alminyum folyo, plastik maddeler, jt gibi malzemelerin yzeylerine kaplanabilme kabiliyetinin salaml ve direnci, sv, gaz, ya ve kimyasal maddelere kar geirmezlii, zehirleyici olmamas, kullanm kolayl, uzun mrl olmas, bask yapabilme kabiliyeti gibi zelliklerinden dolay st, meyva suyu, peynir, tereya, hazr orba v.b gda maddeleri ile elektronik paralar, kimyasal maddeler, metalden mamul kk paralar ve dier bir ok maddenin paketlenmesi ve muhafazasndan geni apta kullanlmaktadr. Grld gibi pek ok alanda kullanm yaplan Alak Younluklu Polietilenin ok fazla eitleri mevcuttur.

1.1.1.2 Yksek Younluk Polietileni (YYPE)

Yksek younluk polietilenler, etilenin dk basn altnda polimerizasyonu ile elde edilirler. Elektrik direnci yksek, hidrofobik bir polimerdir. Film halinde gaz geirgenlii vardr. Nitrik aside kar dayankszdr. 60oCnin altnda zclerin byk blmnde znmez. Suya ve inorganik tuzlarn sudaki zeltilerine kar dayankldr. Tablo4te blgelere gre Dnya YYPE retimi verilmitir. YYPEnin zelliklerini yle sralayabiliriz; zgl arl dktr, su zerinde yzer. alma scakl 60oC ile 110 oCdir. Mekanik mukavemeti zellile darbe mukavemeti mkemmeldir, btn plastiklerin arasnda en iyi kimyasal direnci gsterir, elektriksel zellii iyidir, dielektrik mukavemeti mkemmeldir, enjeksiyon kalplama ile mkemmel parlaklkta paralar elde edilir, zehirsiz, kokusuz ve tatsz olduundan salk iin bir tehlikesi yoktur, a kar direnlidir, nem kapmaz. Tablo4: Blgelere gre Dnya YYPE retimi (1000 ton)
Blgeler Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Dou Avrupa Afrika/Ortadou Asya/Okyanusya Dnya Toplam 1994 5840 470 2730 290 270 3050 12650 2000 7350 650 3300 360 375 4100 16135 Yllk ort. deime 3.9 5.6 3.2 3.7 5.6 5.1 4.1

Kullanm alanlar; boru imalinde; su datm, kanalizasyon, sulama datm ebekeleri, gda ambalajlamalar ve eker paketlemelerinde kullanlr, eitli oyuncak ve mutfak eyas imalat, ar hizmet torbalar, erit, iplik ve halat yapmnda, izolasyon malzemesi olarak, kablo kaplamada; enjeksiyon kalplama ile; endstriyel amal kullanm, ie kasas, sebze ve meyve tamaclnda, alet kutusu, ykleme kasas; irme ile kalplamayla; deterjan, ampuan ve kozmetik ieleri imalat, kerosen, kimyasallar, oto yalar ve akkanlar iin byk konteynrlar imali olarak srayabiliriz. Ayrca YYPE sertlii nedeniyle yaygn olarak kullanlr ve organik solventlere dayankldr. Bununla birlikte kablolarda bulunan petrol jelini emme oranda dktr.

1.1.1.3 Lineer Alak Younluk Polietilen (LAYPE)

Etilenin C4-C8 alfa olefinlerle, Ziegler-Natta tipi katalizrler kullanlarak dk basnta polimerizasyonu ile younluu AYPE mertebesinde bulunan buna karlk polimer zincirindeki kontroll dallanma nedeniyle, nemli lde kristallik gsteren yeni bir polimer trdr. Bugn piyasada mevcut proseslerde genellikle YYPE retim nitelerinde LAYPE retilmektedir. LAYPEnin zellikleri kayda deer ekillerde AYPEden farkldr. Gerilim kuvveti ve uzama AYPEye oranla daha yksek, darbe mukavemeti daha iyisidir. Isl direnci 15oCde daha yksek, ilenmesi daha zordur. Buna karlk berraklk, parlaklk daha kt olup erime gc daha dktr. Ayn mukavemetli filmlerin daha az malzeme kullanarak, dolays ile daha ince olarak retilebilmesi LAYPEnin en nemli avantajlarndan biri olark gze arpar. Film uygulamasnda; p torbas, zirai kullanmda ar hizmet torbalar, inaat sektrnde, genel olarak ambalajlamada, enjeksiyon kalplamada; ev eyalar yapmnda, rotasyon kalplamada, al-veri torbas yapmnda, sera rtleri, oyuncak yapmnda, iirme ile kalplamada, kpk uygulamalarnda, bzg torba, laminasyon, toz ve ekstrzyon kaplamalarda kullanlr.

1.1.1.4 Yksek Molekl Arlkl Polietilen (YMAPE)


sminden de anlald gibi, bu polietilen tr ok yksek molekl arlna sahiptir. Belli bal zellikleri yledir; yksek darbe dayanm, dk srtnme kaysays, kendi kendine yalama zellii, dzgn yzey, iyi kimyasal ve gerilme dayanm, ses yaltmn salyan zellikler, et ve dier yiyeceklerin ambalajlanmasnda kullanlabilme. lenmesi zor olduundan, enjeksiyon kalplamada ve ekstrzyon ekipmannda kullanlmas zordur. Sertlii arttrmak ve yk altnda ekil deiimini azaltmak iin

grafit, elyaf, talk, toz metaller, cam elyaf ilave edilebilir. Silikon ya ve molibden di slfit ilavesi ile srtnme direnci azaltlabilir. Temel polimer olarak kullanld gibi, darbe dayanmn arttrc olarak kullanlabilir. Temel polimer olarak kullanld yerler; Film ve levha, tel ve kablo, ekstrde edilmi profiller, kalplanm ekiller, kuma kaplama, hortumlar. Alam eleman olarak; darbe dayanmn arttrc ve ilenmeyi kolaylatrc olarak, tasarruf salayc dolgu maddesi olarak, boya dalmn gelitirici olarak kullanlrlar.

1.1.2 Polistiren
Polistiren belli bal iki tipten olumaktadr. Stiren monomerinin sspansiyon polimerizasyonu ile elde edilen kristal polistiren, stiren-btadien polimerizasyonu ile elde edilen anti ok polistiren. Polistiren stn mekanik ve termik zelliklerinden dolay dayankl tketim mallar, mutfak eyalar imalat, yiyecek paketlenmesi ve inaat sektrnde geni apta kullanlmaktadr. Damlatld zaman bir metalik karakteristik halka gsteren polistiren, sert, rijit, ve effaf bir termoplastiktir. Tatsz ve kokusuzdur. sli alev ile yanar. Dk fiyat, iyi kalplanabilme zellii, dk miktarda nem kapma, iyi boyutsal kararllk, iyi elektrik yaltkanl, renklendirilebilme kabiliyeti, kolay ilenebilme ve kimyasal etkilere kar yksek diren gibi zelliklerinden dolay gnden gne tahta, kat ve metallerin yerini almaktadr. Bu zelliklerinden dolay enjeksiyon kalplama ve vakum altnda malzemelere ekil verme uygulamalarnca geni apta kullanlmaktadr. Buna ilave olarak dk termal iletkenlii nedeniyle, s yaltm iin polistiren kpk imal edilmitir. Gevreklii, kaynam su scaklna mukavemetinin yetersiz oluu, orta derecedeki ya direnci, ultraviole nlarna, baz kimyasal maddelere ve yiyeceklere kar dayanm az oluu. 106oC gibi dk bir yumuama scaklna sahip olmas

polistirenin kullanm alann kstlayc zelliklerindendir. Tablo5te blgelere gre Dnya polistiren retimi verilmitir. Tablo5: Blgelere gre Dnyada polistiren retimi (1000 ton)
Blgeler Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Dou Avrupa Afrika/Ortadou Asya/Okyanusya Dnya Toplam 1994 2840 310 2620 520 160 3250 9700 2000 3350 430 3100 650 190 4180 11900 Yllk ort. deime 2.8 5.6 2.8 3.8 2.9 4.3 3.5

Polistirenin mekanik zellikleri, polimerin baz uzamalar,numune hazrlanrken uygulanan ilemlere ve test metoduna baldr. Polistirenin nemli optik zelliklerinin arasnda; tm dalga boyundaki grnr klara kar yksek geirgenlik ve ksmi bir parlaklk veren krlma indisi yer alr. Buna karlk kesin faktrler, iyi optik karakteritikleri bozabilirler. Buna rnek olarak puslanmay ve sararmay verebiliriz. Polistirenin ilk kullanm yerleri rijitlik ve dk maliyet istenen alanlarda olmutur. Elelktriksel zellikleri; Yksek yaltm kabiliyeti ve stn dielektrik zelliklerinden dolay izolasyon malzemesi olarak kullanlr. Kimyasal zellikleri; Elektrik yk tama zellii olmayan bir malzeme olduundan dolay, seyreltik asitlere, tuz zeltilerine ve bazlara kar dayankldr. Mekanik zellikleri; Yk altnda ekil deitirmemesi, stn darbe mukavemeti ve stn mekanik zelliklerinden dolay ve bilhassa sfrn altndaki scaklklarda dayankl olmas, iyi kalp doldurma zelliinin olmas gerilim altndaki atlamalara kar mukavemeti gibi vasflarndan dolay eitli uygulama alanlrnda kullanlmaktadr. Termik zellikleri, Yksek scaklklarda arplmalara kar mukavim olup geni bir scaklk aralnda mekanik zellikleri muhafaza eder. Oda scaklnn altndaki ortamlarda dahi, polistirenden imal edilen kalp rnlerinde krlmalar meydana gelmez. Polistirenin genel zelliklerinide yle

sralayabiliriz; effaflk, yksek krlma indisi, tatsz, kokusuz ve zehirsiz olmas, iyi elektriksel yaltm karakteristii, dk oranda su emme, kolay ilenebilirlik, mkemmel darbe mukavemeti, stn bklme kabiliyeti. Bu zelliklerinden dolay polistiren, dier plastiklere oranla daha fazla kullanlmaya balanmtr. Gnmzde polistiren %75lik bir oranla enjeksiyon kalplama, ekstrzyon ve s ile ekillendirilmede kullanlmaktadr. Ayrca paketleme sanayinde, ie kapaklar imalatnda, enjeksiyonla kk kavanozlarn yapmnda, gda endstrisinde ve sigara paketlemelerinde film olarak, kullanlmaktadr. Sonu olarak polistiren ile; genel amal ve darbe dayankl trler, enjeksiyon kalplama veya ekstrzyon metodu ile ilenir. Enjeksiyon scakl 300-400oF arasnda deiir. Erime aklar ok deiik aralklarda olan ve deiik sahalarda kullanlan polistirenler mevcuttur. Bu rnn sertlii ve ilenme kolayl yksek veya alak basn prosesi ile kpk imalini kolaylatrr. Genel amal ve darbeye dayankl trlerden levha,profil ve boru imal edilebilir. Polistirenin darbeye dayankl tr ile birlikte, ekstrzyonla darbe dayanm ve parlakl iyi olan levhalar retilebilir. Kullanm alanlarn da yle sralayabiliriz: Ekstrzyon uygulamalar polistiren retiminin 1/3n kapsamaktadr ve enjeksiyona oranla art gstermektedir. Ekstrde edilmi profiller, ayna ve resim erevelerinde ve inaat sektrnde skolarak kullanlrlar. Et ve yumurta kutular, ekstrde edilmi polistiren levhann asl ekillendirilmesi ile elde edilir. nce eperli ielerin ambalajlanmasnda kullanlrlar. ift ynl oriente edilmi filmler, ekstrzyonun en yaygn olarak kullanm alann tekil eder. Salaml ve parlakl oriente edilmi polistirenler et tepsileri, ie kapaklar yaygn olarak kullanlr. Aydnlatma panellerinde, enjeksiyon rnleri, havalandrma nitelerinde, buzdolab ve dondurucu para imalatnda kullanlr. Radyo, televizyon ve stereo kapaklar imalatnda kullanlr. Alevlemeyi nleyici katklar ieren reineler bu rnn televizyon kutusu imalatnda kullanlamsn uygun hale getirmitir. Darbe dayanm yksek polistirenler; ev aletleri, ayakkab topuklar, oyuncak ve kapak imalatnda kullanlr. Polistiren; mkemmel darbe mukavemeti, s ile ekil deitirmemesi, stn bklebilme kabiliyeti ileme kolayl gibi zelliklerinden dolay dayankl tketim mallar imalinde kullanlmaya msait bir

plastiktir. stn dayankll ve salaml, ileme kolayl, abuk ekil verilebilme, zehirleyici olmamas, kokusuz ve tatsz olmas, monomer miktarnn dkl, ya asitlerine kar dayankll; yourt, dondurma ve deterjan kaplar imali ve dier yiyecek maddelerinin ambalajlanmasnda kullanlmasna nedendir. stenilen sertlikte olmas, ileme kolayl, boyutlarn muhafaza edebilmesi, yzey parlakl, kuru boyamaya uygunluu nedeniyle oyuncak, fra, mutfak eyalar, kasetler v.b malzemelerin imalatnda kullanlr. Ayrca paketleme malzemeleri, ecza ve kozmetik ieleri, anta, bavul, masa, sandalye ve mobilya, tbbi malzeme, saks kaplar, daktilo makinas kapa, kalemlikler ve tehir kutular, gazl akmak, kee ve tkenmez kalem imalatnda geni bir apta kullanlmaktadr.

1.1.3 Polipropilen
Polipropilen yksek saflktaki propilen gaznn basn altnda katalizrler yardmya polimerizasyonu sonucu elde edilir. Polipropilen polar olmas nedeniyle yksek dielektrik katsaysna ve sl zellie sahiptir. Poliprpilen deriik slfirik asit, nitrik asit, potasyum bikromat, krosen ve karbon tetra klorr hari tm kimyasallara kar dayankldr. Organik bileiklerin polipropileni etkileme oranlar olduka dktr. Absorbe olay scaklkla doru orantl ve zcnn polaritesi ile ters orantl olarak deiir. Tablo6da blgelere gre Dnya polipropilen retimi verilmitir. Tablo6: Blgelere gre Dnya polipropilen retimi (1000 ton)
Blgeler Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Dou Avrupa Afrika/Ortadou Asya/Okyanusya Dnya Toplam 1994 4765 670 4500 575 200 4650 12650 2000 6700 1050 5650 720 330 6700 21150 Yllk ort. deime 5.8 7.8 3.9 3.8 8.7 6.3 5.5

Polipropilenin zelliklerini yle sralyabiliriz; Yar effaf beyaz kat bir maddedir. 121oCye kadar kullanlabilir. Souk organik zclerde znmez, scak

zclerde yumuar. Bir ok bklmeden sonra bile sertliini korur. Antioksidan katlmad zaman s ve n etkisi ile bozulur. Kolay bir ekilde renklendirilemez. yi bir elektriksel dirence sahiptir. Dk su absorbsiyonu ve geirgenlii vardr. -8.4oCnin altnda krlgandr. Mantarlara ve bakterilere kar dayankldr. 60oCye kadar kuvvetli asitlere ve bazlara dayankldr. Klor, nitrik asit ve dier kuvvetli oksitleyiciler tarafndan etkilenmektedir. Yaklabilir fakat yava yanar. Zehirsizdir. Uygun ekilde modifiye edildiinde iyi bir s dayanmna sahiptir. Paketleme filmi, otomobil paras, eitli ev aletleri, ev eyas, tel ve kablo kaplamasnda, gda maddesi ambalajnda, kaplama ve laminasyon malzemesi, PVC ielerde, bask plakalarnda, hal ve yer demesi yapmnda fiber olarak, halat ve uval lifi retiminde, balk alarnda, sentetik kat retiminde, mhendislik plastii uygulamalarnda ve atlabilir filtre imalatnda kullanlmaktadr. Polipropilen termoplatiklere uygulanan btn metodlarla ilenebilir. Enjeksiyonla kalplama tekniinde, ok kk ayrntlar olan kk kalplar kullanlarak yzeyi olduka dzgn, boyut kararll iyi olan paralar imal edilebilir. Polipropilenden retilen menteeler milyon kez bytlebilir. Elyaf, polipropilenin ekstrzyondan sonra hava ile soutulmu bir blgede ince meme balar iinden bir batan bir baa geirilmesiyle ve bunu takiben bir ruloya sarlmasyla elde edilir. Polipropilen dokuma olmayan kumalar, ince ekme veya eriterek, irme metodu ile elde edilir. Polipropilen ayrca ierek kalplama, enjeksiyon ve ekstrzyon metodlaryla retilirler. Polipropilen s ile ekillendirilebilir, enjeksiyon veya ekstrzyon kalplama teknikleri ile kprtlebilir.

1.1.4 Akrilik Polimerler


Akrilik plastikler; polimer ve kopolimerlerin geni bir dizisini ihtiva ederler. Bu dizi ierisindeki ana manomerik elemanlar esterlerin iki ailesi olan akrilatlara ve metakrilatlara aittir. Akrilik trleri arasnda farkllklar vardr. Ancak kristal berraklklar, kimyasal ve evre mukavemetleri gibi zellikleri ile pigmentler, boyayclara uygunluklar asndan birbirlerine benzerler.

Uygulamada akrilat elde etme propilen oksidasyonu zerine dayandrlmaktadr. Akrilik plastiklerin be temel yesi vardr. Bunlar; polimetilmekatrilat, akrilik asit, poliakrilat, polimetakrilat, poliakrilonitrildir. Akrilik rensiz levha, effaflk asndan dz cam zellikleri gsterir ve n tm iletimini salar. Akriliklerin ayrca gne na evre elemanlarna ve suni k kaynaklarna kar yksek mukavemetleri vardr. zellikle antiok akriliklerinin hava artlarna kar mukavemetlerinin az olmasna karlk kolay kolay sararmazlar. Yzey cilas, grn ve fiziki zelliklerini drt k kaynana maruz kalmalarna ramen korurlar. Yksek gerilim ve bklmeye kar direnleri yksek olmalarna karlk uzun sre dk de olsa bir gerilmeye maruz kalrlarsa; yzeyde sr atlamas oluur. Bu nedenle srekli yk 150 psiyi gememelidir. Ks sreli yklerde ise byle bir sorun sz konusu deildir. Bir ok akrilik trleri, 2000 oF scaklna kadar kullanlabilirler. Is altnda bklme scakl, 165-210 oF arasndadr. Tavlama ilemi bu deerleri arttrabilir. Uygun tasarlanm ekillerle biim verme surtiyle sertlii arttrabilir. Dz yatay levhalarda zamanla; kar arl, buz, su ve rzgar ve hatta desteksiz olduu zaman kendi arl deformasyona neden olabilir. Akriliklrin elektriksel zellikleri ok dktr ve yancdrlar. Levha olarak eitli dkm metodlaryla ve ekstrzyonla retilir. Hcre dkm malzemesinin optik kalitesi daha iyi ve daha yumuak yz vardr. Devaml dkm ise daha niform kalnlk elde edilmesini salar. Kalplama granl formlleri, molekl arlk ve ana zellikler ve bilhassa ak hz, s mukavemeti ve gevreklik asndan farkllklar gsterirler. Dahili aydnlatma panolarnda levhalar geni apta kullanlrlar. Dier byk kullanm alan konstrksiyon projeleridir. rnein; ekil verilmi panolar ve stun kornii, havalandrma ihtiyacn azlatmak iin gerekli gne siperlikleri, yzme havuzu tecritleri, al-veri malzemelerinde lenslerde, difizr ve siperliklerin yapmnda kullanlr. Otomativ sektrnde; madalyonlarn imalinde, isim levhalarnda, alet paralar ve sinyallerde ska kullanlrlar. Mermer hissi veren mble s ayarl akrilik sv alam takviyeli iki bileenden elde edilir. Yksek darbeye mukavim kalplama granlleri iin ilave alanlar yledir; Iklarn takviyeli ksmlar, klandrma,

sralama, aydnlk bacas, kubbe ve oyuncak, akrilik/PVC alam levhalar duvar kaplamalarnda ve ina uygulamalarnda, ktle halinde ise transit aralarda kullanlr.

1.1.5 Naylon
Naylon poliamidlere verilen genel bir isimdir. Poliamidler yksek kristal yapya sahip, bnyesinde amid grubu bulunduran molekl arl yksek olan lineer polimerlerdir. Sert ve dayankl olan poliamidlerin bir ok eitleri vardr. Naylon 6, naylon 6.6, naylon 6.10, naylon 6.12, naylon 4-7-8-11-12. Bunlarn iinden en ok kullanlanlar ise naylon 6-6.6 ve naylon 6.10dur. Naylon 6 ve naylon 6.6 yalara ve greslere kar dayankldr. ok iyi elektriksel zellikleri ve yaltkanlklarndan dolay elektriksel alanda geni apta kullanlrlar. Naylon 10un boyutsal direnci mkemmeldir. Sertlik, anmaya kar iyi dayanma, kuvvetli asit ve oksitleyici maddelerin dndaki kimyasallara kar iyi dayankldr. Naylon 6.6nn yksek elastik modl ve erime noktas, naylon 6nn yksek darbe dayanm, naylon 6.9, naylon 6.12 ve naylon 6.11in dk nem ekme zellii vardr. Naylon zorlamalara mazruz kalan dili ark, kam, kaymal yatak, rulman kafesleri, kzak gibi elemanlarn yapsnda, takm tezgahlarnda kaplama olarak kullanlr. Endstriyel ve tarm aralarnda hidrolik, pnmatik ve yalama ya boru sistemlerinde kullanlrlar. effaf poliamidler, effaf kapaklar, vanalar, ak gstergeleri iin gzetleme camlar, elektronik cihazlar iin kapak, rntgen cihazlar iin pencere yapmnda kullanlr. Naylon enjeksiyon kalplama ve ekstrzyon tekniiyle bazlarnda daldrma teknii ile kaplama amacyla zelti veya svlatrlm ekilde kullanlr. Naylonlar modifiye edilmemi reineler zel uygulamalar iin modifiye edilmi reineler, dolgu veya plastikletirici ieren bileikler olarak retilirler. Btn naylonlar cam elyaf, cam tanesi ve mineral paralarla glendirilebilir. Birinci ilem metodu enjeksiyonla kalplama e ekstrzyondur. Dier teknikler ierek kalplama zeltiveya svlatrlm yatak kaplamasdr. Enjeksiyon kalplamas iin

malzemelerin maximum nem oran %0.3tr. Ekstrzyon iin %0.1 veya daha az nem gereklidir. Enjeksiyon artklar kirili olmadklar srece tekrar standart malzeme ile karlatrlarak kullanlabilir. Ekstrzyonda skartann kullanlmas zordur. nk ilk ileme yapkanl ortadan kalkar. Naylonun enjeksiyonla kalplamada, naylonun yksek erime noktas ve katdan eriyik haline hzl geii zellii vardr. Profil, levha ve film imalinde ekstrzyon yntemi kullanlr. En ok iki naylon tipi olan naylon 6 ve naylon 6.6 aada verilmitir.

1.1.5.1 Naylon 6
Sentetik elyaf olarak kullanlr. Naylon 6dan yaplm dokumalar, mefruat, kord bezi, giyim eyas, hal ve yer demeleri, battaniye ve astarlk kuma yapmnda kullanlr.

1.1.5.2 Naylon 6.6


Kristal yapda, termoplastik bir polimerdir. Bu nedenle hem elyaf hem de mhendislik plastii olarak uygulama alan bulunmaktadr. Alkalilere kar dayankl, mineral asitlere kar dayankszdr. Fenol, kresol ve formik asitte znebilir. Organik zclerin ounda zlmez. Elyaf olarak yn ve pamuk ile kullanlabilir. Elyaf olarak, kord bezi, balk alarnn yapmnda, orap imalinde, eitli tekstil rnlerinde, eitli fra trlerinin retiminde, yksek dayanm isteyen eitli tekstil uygulamalarnda, mhendislik malzemesi olarak eitli dili, flan, paneller retiminde kullanlmaktadr.

1.1.6 Asetal Hopolimerleri ve Kopolimerleri

1.1.6.1 Asetal Hopolimerleri


Asetal hopolimerleri yksek kristallik ve fiziksel zelliklerin mkemmelliinden

dolay plastiklerle metaller arasnda yer alrlar. Yksek erime noktas, fazla dayankllk ve sertlik, iyi srtnme zellikleri geni bir scaklk ve rutubet alannda kullanlma imkan salyor. Ayrca asetal hopolimerleri eitli zclere kar da olduka dayankldr. Enjeksiyon ve ekstrzyon kalplama metodlar ile kolayca ilenebilen bir termoplastiktir. Yksek kristalleme zellii ile ksa srede kalplanabilir. Mekanik, asetallar takviye edilmemi termoplastiklerin en salam ve en sert olandr. Asetallar iinde hopolimerler katlk, sertlik, salamlk ve ayrca akma snr asndan stn zelliklere sahiptir. Gerilme ve esneklik zellikleri ok iyi olduundan, asetal hopolmerler yk altnda bklmeye kar mukavemet gsterirler. Bu zellii itibar ile yay uygulamalarnda ska kullanlr. Asetalin ypranmas ve srtnme azl dier plastiklere gre ok stn olup bu zellii reinenin kullanlmasnn ana nedenini oluturmutur. Elektriksel zelliini yksek s ve neme maruz kalma sresinde korur. Temiz yanma zellikleri nedeniyle kolaylkla bertaraf edilir ve yanmada duman meydana gelmez. Asetal hopolimerleri gda tzne uygun olup dorudan gda malzemeleri ile temas edilecek ekilde tekrar tekrar kullanlabilir. Asetal hopolimerler, enjeksiyon kalplama, ekstrzyon ve irme ile kalplama metodlar ile ilenebilir. Son zamanlarda kpk kalplama tertibat ticari amala denenmitir. Reineler bilhassa enjeksiyon kalplama ve ekstrzyona uygundur. Neme kar duyarl olmadklarndan kurutma aamasna nadiren ihtiya vardr. abuk ekil verme safhasnda memede apaklanma ve kalpta titreme suretiyle meydana gelebilecek bozulmalar en alt dzeyde tutar. Boru, ubuk, plaka, levha ekmede standart ekstrzyon makinesi kullanlr.

Asetal hopolimerleri metal dkmlerde ( inko, pirin, aluminyum) ve preslemede kullanlan elik gibi malzemelerin yeri almaktadr. Otomativ sektrnde yaygn olarak yakt sistemi paralar, kltuk kemerleri, direksiyon simidi, pencere destek kollar, yapmnda kullanlr. Shhi tesisat sanayinde; bilyeli vanalar, du balklar, du karm vanalar, aknt len aksamlarda kullanlr. Ayn zamanda pencere ereveleri, telefon paralar, video teyp kaset paralar, masa st tama plakalar, kk motor starterler ve pompa iticileri retiminde de kullanlr.

1.1.6.2 Asetal Kopolimerleri


Asetal kopolimerleri kuvvetli sert ve kristal yapda bir termoplastiktir. Elektriksel, mekaniksel, termal ve kimyasal zellikleri bakmndan en iyi plastiklerdendir. Asetal kopolimerleri trioksan ile komonomerin kopolimerizasyonundan elde edilirler. Asetal kopolimerlerin kopma, uzama ve ekme dayanmlar mkemmeldir. Asetal kopolimerlerin zincirinde bulunan karbon-karbon balar polimerin sya, asit ve oksitlere kar stabilizasyonunu salar. Kopolimer zincirindeki balar kadar hidroksietil terminal birimleri de kopolimere bazik ortamda yksek dayankllk verir. Asetal kopolimer akma direnci en fazla olan termoplastiklerdendir. Kopolimerin emsalsiz kimyasal yaps bir ok bozucu kimyevi ortamlarda ve pH aral 4-14 olan yerlerde hi tehlikesiz olarak fonsiyona girmesini salar. Belli bal yalatclara ve gazoline batrld zaman veya temas ettiinde hibi etkisi grlmez. Esneklii ve yorulma mukavemeti iyidir. Srtnme katsays dktr ve anma mukavemeti yksektir. Asetal kopolimerleri burgu ve pistonlu enjeksiyon makinalarnda ilenir. Fakat burgu makinalar daha iyi bir plastikletirme zellii salar. Esas olarak su tesisatlarnda; vana ve musluklarda, otomativ sanayinde; emniyet kemerlerinde ve elektrik dmelerinde, oyuncaklarda, dolmakalemlerde, et kancalarnda, st pompalarnda ve kahve millerinde kullanlr.

1.1.7 Akrilonitril-Btadien Stiren (ABS)

ABS reinesi iki ksmdan meydana gelir. Bu ksmlar stiren ve akrilonitrilin meydana getirdii ve arlka toplam kompozisyonun %50-95ini ieren reine ksm ile %5055ini ieren kauuk ksmndan oluur. ABS reinelerinin ok stn kimyasal ve mekanik zellikleri vardr. Bu zelliklerinin yan sra sya kar dayankllk, boyutsal sabitlik, dk scaklklarda kullanlma zellii, mkemmel kalplanabilme, uzun mddet yk altnda kalabilme ve katlk ABSnin stn zelliklerindendir. ABSnin en ok kullanld yer boru yapmdr. Doal gaz datm ebekesinde, kuyulardan kan petroln toplanmasnda, su borular, atk ve tahliye sistem borular ve tuzlu su borular ABSden yaplr. ABS reinesi; telefon, sa kurutma makinas, ev aletleri, elektrik sprgesi, bavul, kadn ayakkabs topuu, buzdolab kaplar ve i dzenlemesi ve emniyet apkas yapmnda kullanlr.

1.1.8 Polikarbonat
Bir polikarbonat karbonik asitin bir polysteri olduuna gre bu plastikler snf aslnda polyster grubunun bir yesidir. Genellikle kullanlan polikarbonat terimi normal olarak bu malzemeyi gsterir. Bu plastik 1959da ticari alana girmitir ve nemi gittike artmtr. Bu polikarbonatn boyutsal kararll ve darbe direnci ok yksektir. Normal scaklklarn zerinde ve altnda ok geni scaklk limitleri iinde mekanik dayanmn korur. I geirir ve pigment kullanlmad taktirde soluk sar renktedir. Srekli hava artlarna dayankldr. Balca sakncalar, baz eritkenlerden etkilenmesi gerilme atlamas yapmasdr. Organik eritkenler ve buharlar normal st gerilme limiti altnda bile atlamalar yapabilecei iin yk altndaki polikarbonatlarn organik eritken ve buharlarndan uzak tutmak gerekmektedir. Plastik piyasasnda kalp pudras halinde bulunur ve normal tekniklerle imalata uygundur. Film halinde de bulunabilir. Bu

plastiin uygulamalarnn ounda dielektrik zelliinden yararlanlr. Akm tayan iletken spportlar, alter kutu kapaklar ve kondansatr muhafazalar bunlar arasnda saylabilir. Polikarbonat film kondansatr yapmnda kullanlr. Bebek biberonlarndan madenci baretlerine kadar eitli alanlarda uygulama sahas vardr. Geirgen oluu nedeniyle lamba kapaklar ve benzeri uygulamalarda kullanlr.

1.1.9 Polivinilklorr (PVC)

PVC, vinilklorr monomerinden eitli katk maddelerinin yardmyla polimerize olmas neticesinde elde edilen bir polimerdir. Beyaz toz ve renksiz granl eklindedir. PVC yaltkandr, asitlere, yalara, hidrokarbonlara kar dayankldr. Plastikletiriciler, stabilizanlar, dolgu maddeleri ve dier baz katk maddelerin yardmyla elastik ve sert bir yapda olabilirler. Katksz rijit PVCnin zellikleri yle sralanabilir; Byk bir dirence sahip olmasndan dolay bir ok kimyevi maddelerden, asitlerden ve alkalilerden etkilenmezler. Bu zelliinden dolay kimya mhendislii aletlerinin ve boru hatlarnn imalinde ska kullanlr. Gne nlarna kar nispeten direnci olan PVCnin hava artlarna kar dayanklnn arttrlmas baz katk maddelerinin ilavesiyle gerekletirilir. PVC ok miktarda klor iermesinden dolay atee kar mukaveteni onun inaat sektrnde kullanmn amtr. Yumuatclarn ilavesi PVCye akkanlk kazandrr ve ilenmesi kolaylar. Dolgu maddeleri ou kez maliyeti drmek iin kullanlr. Mobilya klf, elyaf ve mobilya olarak, syla bzlebilen film olarak, ambalaj ilerinde, selofan kat ve filmlerde rutubet tutucu olarak kullanlr.

1.2

Termosetler (Dromerler, Dloplastlar, Isl Dengeli Plastikler)

Termosetler; s ile katalizrle, mor tesi mayla muamele edildiinde genellikle apraz bal bir yap meydana getirerek, sertleen ve artk tekrar stldnda yumuamayan plastiklerdir. Ayrca bu malzemeler znmezler. Termosetler kondansasyon polimerizasyonu ile elde edilirler. Bu plastiklerde polimerizasyon ilemi, malzemeyi oluturacak monomerlerin bir araya getirildii sektrde balama ve kalplama ilem esnasnda biter. Termosetler de plastikler gibi makro molekll organik malzemelerdir. Yalnz bunlarn makro moleklleri arasnda kuvvetli balar vardr. Makro molekller birbirlerine eitli yerlerinden ksa aralklarla kovalent balarla balanm yani alanmlardr. Bu a yap scaklk ve basn altnda oluur (sertleir) ve tekrar zlmez. Bu sebeple bir daha ekillendirildikten sonra kimyasal yap bozulana kadar, tekrar yumuatmak, ekillendirmek ve kaynatmak mmkn deildir. Scak ortamda kimyasal yaplar bozulana kadar nemli oranda yumuamadklar iin scakla kar daha dayankldr. Termoset kelimesi, dnyann ilk sentetik kelimesi verilen isimdir. Modern hayatn btn evrelerinde kullanlan termosetler; evde, otomobilde, fabrikalarda brolarda vazgeilmez malzeme konumundadr. Uygun maliyet kullanmn arttran en nemli etkendir. 300oCye kadar s dayanm, soukta krlgan olmamas, yzey parlakl ve sertlii, yksek mekanik zellikler, boyut sabitlii, yksek elektrik izolasyonu, ya ve solventlere dayankllk, hava artlarna dayanma ve yanmazlk gibi zellikleri de dier tercih nedenleri olarak sralanabilir. Termosetlerin makro ekonomik adan en avantajl yanlar bitmi rn iin sarf edilen enerjinin dier malzemeler oranla daha dk olmasdr. Tablo7de blgelere gre Dnya termoset retimi verilmitir.

Tablo7: Blgelere gre Dnya termoset retimi (1000 ton)


Blgeler Kuzey Amerika Gney Amerika Bat Avrupa Dou Avrupa Afrika/Ortadou Asya/Okyanusya Dnya Toplam 1994 5500 290 5130 2010 275 3120 12650 2000 6700 360 5900 2190 365 4205 16135 Yllk ort. deime 3.3 3.7 2.4 1.4 4.8 5.1 4.1

Termoset plastiklere rnek olarak; Epoksi reineleri Poliretan Fenol formaldehit re formaldehit Melamin formaldehit Fenoplastlar (bakalit, dekorit) Aminoplastlar (pollapas, formika, ultrapas) Silikon reineler Polyster kalplama bileimleri

1.2.1 Epoksi Reineleri


Epokis reineleri isimlerini lineer polimerlerin ularndaki epoksit gruplarndan alrlar. Bu reinelerin ou epiklorohidrin ve bifenol Adan elde edilmektedir. Epoksi reineleri aadaki zelliklerinden dolay stn malzeme olarak bilinirler. Bu zellikler unlardr: eitli yzeylere yapma, polimerin yapsndaki eterden dolay diren, anmaya kar diren, ok stn elektriksel zellikler, dk ve yksek scaklklarda piirilme zellii ve piirilme neticesinde yan rn oluturmamas, piirme srasnda ok az bzlme.

Epoksi reineleri yzey kalplama uygulamalarnda geni lde kullanlrlar. Epoksi kaplanm kaplar; meyva suyu, deterjan ve alkali temizleyicilere kar dayankldr. Kimya endstrisinde tanklarn boyanmasnda, petrol kuyusu sondaj borusunda da epoksi reineleri kullanlr. Doal gaz borular epoksi reineleri ile gazn toz ve pastan ar olmas salanr. Ayrca laminasyon ilerindede kullanlr. Epoksi, elyafms cam laminatlar, elektrik-elektronik sahasnda basl devrelerin yapmnda kullanlr. Souk lehimleme olarak bilinen yaptrc, metalik tozlarn epoksi reinesi ierisindeki dispersiyonundan baka birey deildir. Epoksi reinesinin bu uygulamas evlerde radyatr kaaklarnn giderilmesi, krlan porselen ve metalik paralarn yaptrlmas gibi uygulamalarda kullanlr.

1.2.2 Fenol Formaldehit


Fenol formaldehit reinesi bilinen plastik maddelerin en eskisi ve en ok kullanlandr. eitli kimyasal ve mekaniksel zelliklere sahip reine fenol veya krezol, formaldehit ve hekzametilen tetraminden elde edilirler. Fenol formaldehit retim metoduna gre bir kademeli ve iki kademeli reine olmak zere ikiye ayrlr. Bir ve iki kademeli reineler ya ayr ayr ya da belirli bir oranda kartrlarak kullanlrlar. Fenolik laminatlar radyo ve televizyon kabini, dili ve yatak, asit ve bazlara kar kimyasal uygulamalarda ve elektronik cihazlarn paralarnn yapmnda kullanlrlar. Kat bazl fenolik reine laminat elektriksel basl devrelerin yapmnda kullanlr.fenol formaldehit reinesi ile balanm inorganik dolgu maddeleri korozyona direnli olmas gereken kimyasal ekipmanlarn yapmnda kullanlrlar. Fenolik reine kpk olarak ta kullanlr. Yar geirgen olan kpk akustik malzemesi, termal ve ok izolasyonu iin kullanlr. Fenolik reinesi aa ve mobilya endstrisinde yaptrc olarak, odun talalarnn sunta haline getirilmesinde yaptrc ve balayc olarak kullanlr.

1.2.3 Polyester Kalplama Bileimleri


Polyester kalplama bileimleri BMC ( Bulk Molding Compound) ve SMC (Sheet Molding Compound) termoset kalplama bileimlerinin son halkasn tekil etmektedir. Kimyasal olarak polyesterifikasyonla elde edilen polyesterin stiren monomer iindeki erii ile cam elyaf ve dolgu malzemelerinden olumaktadr. BMC ile SMCnin en byk fark iindeki cam elyafnn boyu ve imalat eklidir. BMC polyester ve cam elyafnn dorudan karm ile oluurken, SMC iki poliamid film arasna sktrmak suretiyle cam elyafn slanmas salanarak retilir. Bu ekilde BMC daha iyi karm, SMC ise elyafn krlmadan daha uzun olarak bulunduu bileim durumundadr. Daha byk ve mekanik dayankllk isteyen yerlerde SMC, daha kk ve yzey zellikleri gereken yerlerde BMC tercih edilir. Polyester kalplama bileenleri termosetler iinde en yeni olmasna karlk en ok kullanlan malzeme konumundadr. Kullanm oran artma trendini de muhafaza etmektedir. Gelimesini belirliyen en nemli nedenler olarak kullanm kolayl ve baz mekanik elektriksel ve s deerlerinin ok daha yksek olmas ve ekme deerlerine hakim olunabilmesi gsterilebilir. Polyester kalplama bileenleri son yllarda ok geni bir alana yaylmsada en ok kullanldklar alanlar unlardr: otomativ sanayinde; tamponlar, sporlerler, kaplar, gsterge paneli ve motor kapa, elektrik sanayinde; alterler, armatrler, panolar, izolatrler ve kontaktrler, iletiim alannda; datm kutular, antenler ve muhafazalar, inaat sanayinde; shhi tesisat, kap, pencere ve d cephe kaplamalar.

1.2.4 re Formaldehit
re bileimleri (UF), elli yldan beri kullanlmakta olup kullanm en yaygn termosetlerdendir. En nemli zellii ak renk ve parlak yzey vermesidir. Parlak ve ak renkleri nedeniyle re bileimleri tuvalet kapa, muhafaza ve kapaklar retiminde kullanlmtr. Ayrca elektrik deerleri uygun olduundan fi, priz ve

anahtar gibi elektrik malzemeleri daha ok re formaldehitinden yaplmtr. Maliyetin dk olmas da yaygnlamasnda kolaylk salamtr.

1.2.5 Melamin Formaldehit


Melamin formaldehit bileimleri aa yukar 40 yldr piyasada olup yzey sertlii, parlaklk, elektriksel ve sl deerleri asndan re formaldehit bileimlerinden daha avantajldr. Bu nedenle gerek elektrik sektrnde gerekse mutfak eyas retiminde tercih edilmektedir. Elektrik sektrnde; klemens, kontaktr ve alter gibi yerlerde melamin bileimleri bu zellikleri nedeniyle kullanlmaktadr. Mineral dolgu veya cam elyaf takviyeli uygulamalarda bu zellikler dahada gelitirilmitir. Baz yerlerde scakln 250oCye kadar kmas halinde bile deformasyona uramazlar. Isya duyarl olmamas, koku ve tat bozmamas yannda parlaklk ve renk zenginlii ile melamin bileimlerini mutfak eyas yapmnda yaygnlatrlmtr. Tabak, tepsi, kase imalat bu ekilde ok kolaylamtr ve ucuzlamtr. Ayrca dekoratif kat kullanarak reklam endstrisinin ihtiyalarna da cevap vermitir.

1.2.6 Poliretan
Poliretanlar izosiyanatlarn dier molekllerle reaksiyonlarndan elde edilen polimerlerdir. zosiyanat grubu bir hidroksil grubu ile reaksiyona girerek bir retan zinciri verir. En basit poliretanlar, diizosiyanitlar ve dihidrik alkollerin polimerletirilmesiyle elde edilen termoplastiklerdir. Bu tip plastik ticari olarak hem fiber hemde kalp pudras eklinde yaplmaktadr. zellikleri yakn olmakla birlikte genellikle naylondan daha zayftr. Rijit kpklerin elektrik zellikleri ve bir ok eritkenlere kar direnleri iyi ise de kuvvetli asitlere ve alkalilere kar zayftrlar. Daha ok s ve titreim yaltm iin

kullanlrlar. Rijit poliretan kpkler sandvi tipi yaplarda ok kullanlr. Kpk iki tabaka arasna i yerinde yaplmakla yerletirilirler. ki tarafn kpe iyi yapmas iin iyi bir astar boya veya kaplama kullanlr. Bu tip metal sandvi malzemeler daha ok uak endstrisinde kullanlmaktadr. Bu tip yaplarda cam fiber takviyeli plastiklerde kullanlmaktadr. Bklebilen kpkler sentetik sngerlerde, paketlemede ve yastklamada kullanlr. Kpk bloklardan istenen ekle kesilebilir veya dorudan doruya dklebilir. Bklebilir poliretan kpk alkil izosiyanat tutkallarla yaptrlabilir veya kaynatlabilir.

1.3

Elastomerler (Elastoplastlar, Kauuklar)

Elastomerler de termosetler gibi alanm makro molekllerden olumulardr. Bunlarn alamas da scaklk ve basn altnda olur. Yalnz elastomerlerde a aralklar termosetlere gre ok daha genitir. Yani makro molekller daha az yerlerinden birbirleriyle kenetlenmitir. Bunlar alatrdktan sonra geici olarak ekillendirilmek mmkndr. Fakat bu ekillendirme kalc deildir. ekillendirilmeye neden olan yk kalknca tekrar eski ekillerini alrlar. Istlp eklini kalc olarak deitirmek mmkn deildir. Bunlar lastik kauuk grubunu olutururlar. Elastomerlere rnek; tabii kauuk, polibtadien, poliklorbtadion (neopren, perbunan), nitril kauuk (akril nitril ierir), silikon kauuu, baz poliamidler, kat izobtilen plastlar verilebilir.

1.4

Fluidoplastlar (Sv Plastikler)

Sv plastikler 20oC scaklkta akc olan, viskozitesi yksek olan svlardr. Yaplar termoplastiklere benzer, makro moleklleri alamamtr. Termoplastiklerden fark, bunlarn makro moleklleri ok daha ksadr. Bunlara; sv izobtilenplastlar, sv vinileterplastlar, yumuak bitumen rnek olarak verilebilir.

1.5

Lastikler

Doal plastik polimerik bir malzemedir. Lastik endstrisi yllardan beri bu maddeyi eitli ekillere sokarak bytmtr. Plastik endstrisinin gelimesi ile zellikleri doal lastie benzeyen sentetik polimerler yaplmtr. Bu malzemeler lastik endstrisinde eitli metodlarla ilenmektedir. Doal lastiin kimyasal ad poliizoprendir. Yapda tekrarlanan bir dzen yoktur ve kristalsi deildir. Molekller aras kuvvetler ok kk olduklarndan normal scaklklarda bile olduka byk molekl hareketleri yer alr. Dier nemli bir faktrde katla polimerlemesinin yer alabilecei doymamlk merkezleri bulunmas ve bylece apraz balantlarn oluabilmesidir. Moleklsel kaynamay nleyebilecek kadar apraz balant yer ald taktirde ok esnek malzeme elde edilir. Yumuak lastiklerin apraz balant derecesi ok dk, sert lastiklerde ise ok yksek ve uzama dktr. Ham doal lastik ok katk malzemeleri ile harmanlanr. rnein zellikleri deitirmek iin eitli dolgu maddelerinden yararlanlr. Mekanik dayanm ve anma direncini arttrmak iin karbon kartrlr. Piirme sonunda gerekli apraz balar vermek zere vulkanizasyon maddeleri kullanlr. En ok kullanlan kkrttr. Baz zellikleri belirli limitler arasna getirmek zere harmana plastikletiriciler ve yumuatclar kartrlr. rnn oksitlenme hzn azaltmak iin anti-oksidan maddelerden yararlanlr. Bir ok lastik, vulkanizasyondan sonra da kalan doymamlk dolays ile atmosferik oksitlenme ile etkilenirler. zellikle ozon lastikleri ok etkiler. eitli katklarn ok iyi bir harman olan alam lastik kalplanr ve kalp iinde 100-200oC scaklkta piirilir. Vulkanizasyon ileminin sresi karmn karakterine, yaplan cismin byklne ve istenen apraz ba derecesine bal olarak deiir.

KAYNAKLAR:

BAYSAL, B, Polimer Kimyas Cilt I Polimer Reaksiyonlar, Orta Dou Teknik niversitesi, s. 1-38, Ankara, 1981 GEDKTA, M ve PALABIYIK, M, Suni Malzemelerde Konstrksiyon, stanbul Teknik niversitesi Makina Fakltesi Fen Bilimleri Enstits, s. 1-17, stanbul, 1991 PALIN, G, Teknolojide Plastikler, Makina Mhendisleri Odas Yaynlar No 64, s. 1-139, Ankara, 1971

ZTRK, H ve UYGUN, E, Dnyada ve Trkiyede Termoplastikler, Ambalaj & Plastik Dnyas, Cilt 1, Say 4, s. 32-36, Ocak-ubat 1997

UZUN, ve ERKEN, Y, Hacim Kalpl, M.E.B Devlet Kitaplar Milli Eitim Basmevi, s. 1-16, stanbul, 1984

BRYDSON, J, Plastics Materials, Polytechnic of North London, Butterworth Heinemann, p. 1-250, London, 1992

EZDER, A, ERBAY, E, TAKIRAN, , YACI, A, CBEK, M, ve BLG, T, Polimerler-I, s. 1-184, stanbul, 1999 BABUDAK, M, Isyla Oluan Plastikler, Termosetler Plastik & Ambalaj Teknolojisi, Cilt 2, Say 14, s. 66-70, Mart 1997

You might also like