Professional Documents
Culture Documents
MESLEK GELM
ORGANZASYONU
347CH0002
Ankara 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. YNETM ........................................................................................................................... 3 1.1. Ynetim ve Yneticinin Tanm..................................................................................... 4 1.2. Ynetimin Tarihi Geliimi ............................................................................................. 4 1.2.1. Trkiyede Durum ................................................................................................. 5 1.3. Ynetim ve Organizasyon likisi.................................................................................. 6 1.4. Ynetici zellikleri........................................................................................................ 6 1.5. Organizasyonda letiim likileri .................................................................................. 7 1.6. Farkl Sektr ve letmelerdeki Ynetim Modelleri ...................................................... 9 1.6.1. stisnalara Gre Ynetim....................................................................................... 9 1.6.2. Komite Ynetimi ................................................................................................. 10 1.6.3. Durumsallk Kuram ............................................................................................ 10 1.6.4. Sonulara Gre Ynetim ..................................................................................... 11 1.6.5. Amalara Gre Ynetim...................................................................................... 11 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 13 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 14 2. PLANLAMA...................................................................................................................... 14 2.1. Planlamann Tanm ..................................................................................................... 15 2.2. Planlamann Aamalar ................................................................................................ 15 2.2.1. Amalarn Tespit Edilmesi .................................................................................. 15 2.2.2. Kaynaklar............................................................................................................. 16 2.2.3. Yntemler ............................................................................................................ 17 2.2.4. Denetim ............................................................................................................... 18 2.3. Planlama eitleri ........................................................................................................ 18 2.3.1. Srelerine Gre Planlar........................................................................................ 18 2.3.2. Teknik Yaplarna Gre Planlar........................................................................... 19 2.3.3. Kullanm Biimine Gre Planlar ......................................................................... 20 2.3.4. Uygulama Biimine Gre Planlar........................................................................ 21 2.3.5. Biim Ynnden Planlar...................................................................................... 21 2.3.6. Kapsamlarna Gre Planlar.................................................................................. 21 2.4. eitli Sektrlere Ait Plan Tasla Oluturma ............................................................. 22 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 25 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 26 3. RGTLEME ................................................................................................................... 26 3.2. rgtlemenin zellikleri ............................................................................................. 27 3.3. rgtleme Trleri ........................................................................................................ 27 3.3.1. Fonksiyonel (Grevsel) Esasa Gre rgtlenme ................................................ 28 3.3.2. retim Esaslarna Gre rgtlenme.................................................................... 28 3.3.3. Corafi Blge Esasna Gre (blgesel olarak) Yaplan rgtlenme................... 28 3.3.4. Hizmet Edilen Kurumlar Esas Alnarak Yaplan rgtlenme............................. 28 3.3.5. Karma Model....................................................................................................... 29 3.4. rgtlemenin Faydalar ............................................................................................... 29 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 30
i
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 31 4. YNELTME...................................................................................................................... 31 4.1. Emir-Komuta ............................................................................................................... 32 4.2. Emir zellikleri............................................................................................................ 33 4.3. stn Emir Verme Trleri ........................................................................................... 33 4.3.1. Emir Aklc Ve Yerine Getirilmesi Mmkn Olmaldr...................................... 34 4.3.2. Emir Tam Olmaldr ............................................................................................ 34 4.3.3. Emir ok Ak Olmaldr .................................................................................... 34 4.3.4. Emir Yaplan Hizmetle lgili Olmaldr............................................................... 35 4.3.5. Etkili Bir Emirde kna Havas Bulunmaldr ....................................................... 35 4.3.6. Emrin Nedeni Aklanmaldr.............................................................................. 35 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 36 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 37 5. DENETLEME.................................................................................................................... 37 5.1. Tanm .......................................................................................................................... 37 5.2. Denetimin zellikleri................................................................................................... 38 5.3. Denetimin eitleri ...................................................................................................... 38 5.3.1. Gzlem................................................................................................................. 38 5.3.2. Finansal Denetim................................................................................................. 38 5.3.3. Kontrol............................................................................................................. 39 5.4. Kalite Denetiminin zellikleri ..................................................................................... 39 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 40 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 41 6. MODERN YNETM VE ORGANZASYON ................................................................ 41 6.1. Kalite Ynetimi Sistemi ............................................................................................... 41 6.1.1. Stratejik Ynetim................................................................................................. 42 6.1.2. Sre Ynetimi .................................................................................................... 42 6.1.3. Proje Ynetimi..................................................................................................... 42 6.1.4. Bireysel Faaliyetlerin Ynetimi........................................................................... 43 6.2. Toplam Kalite Ynetimi .............................................................................................. 43 6.3. Demokratik Organizasyon ........................................................................................... 45 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 46 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD
347CH0002 Tm Alanlar in Ortak Tm Dallar in Ortak Organizasyonu organizasyonu konularnn anlatld renme materyalidir. 40/16 yerinde plan, program ve i organizasyonu yapmak Genel Ama: Uygun ortam salandnda planlama kriterlerine uygun i organizasyonu yapabileceksiniz. Amalar: 1. Ynetim anlayn hatasz kavrayabileceksiniz. 2. eitli alanlarda hatasz planlamalar yapabileceksiniz. 3. Doru rgtleme tanmlar yapabileceksiniz. 4. Birimler aras yneltme kavramn doru yorumlayabileceksiniz. 5. hayatnda denetlemenin yararn kavrayabileceksiniz. 6. Sektrlere uygun modern ynetim ve organizasyonu yorumlayabileceksiniz. Snf, Bilgisayar donanm, Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen; modl sonunda sizin zerinizde lme arac uygulayacak, modl ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek, deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, Gerek kamu kurulularnda, gerek zel kesimde grlmekte olan iler, zellikle 20. yy. sonlarnda oalm ve karmak bir biim almtr. Ayrca teknoloji ve buna paralel olarak uzmanlk dallar da ok gelimitir. Bundan tr, ilerin yaplmas ve hedeflere ulalabilmesi iin organizasyon gerekmektedir. Amalar gerekletirmek, plan ve programlar hedeflerine ulatrmak iin bir ara olarak organizasyona gereksinme vardr. Bir organizasyonda ilerin saptanmas, tanmlanmas, i blmnn dzenlenmesi, yetki ve sorumluluk verilmesi vb. baz ilemlerin yaplmas gerekir. Bu modl planlama kriterlerine uygun i organizasyonu yapabilmek, aa uygun ynetim anlayn kavrayabilmek, eitli alanlarda hatasz planlamalar yapabilmek, birimler aras yneltme kavramn doru yorumlayabilmek, i hayatnda denetlemenin yararn kavrayabilmek, sektrlere uygun modern ynetim ve organizasyonu yorumlayabilmeyi etkin ve verimli bir ekilde retebilmeyi amalamaktadr. nsanlarn kariyerlerinde ilerleyebilmelerinde en nemli grev kendilerine der. Her ite kiisel aba, baarnn temelidir.
ARATIRMA
Finansman, tekstil ve gda sektrlerinde faaliyet gsteren iletmelerde alan yneticilerde bulunmas gereken zellikler nelerdir, aratrnz. Milli Eitim Bakanl (kamu) ve X letmesinin (zel) organizasyon emalarn aratrnz. naat ve turizm iletmelerindeki ynetim yaplarn, aratrnz. Ynetici asistann iletmedeki organizasyonu nasl olmaldr, aratrnz. Yaptnz aratrma sonularn dosyalaynz.
1. YNETM
nsanlarn toplu halde yaama zorunluluunun getirdii ilk ihtiya, ynetim konusudur. Bir toplumun ihtiyalarnn, dileklerinin, ulalmas istenen amalarnn bulunmas; toplumun bir dzene sahip olmas ve bunun srekli olarak gelitirilmek istenmesi, ok doal ve kanlmaz yaant kurallardr. Kukusuz bu kurallar toplumsal, ekonomik, kltrel ve teknolojik kkenlere dayanr ve zaman iinde deiip geliir. te, sz edilen yaant kurallarnn gerekletirilmesi, bu konularla ilgilenecek bir ya da birka kiinin var olmasna baldr. nsanln toplum olma bilinci ile birlikte ortaya kan ynetim olgusunun bir sanat olduu, btn bilimler tarafndan kabul edilmektedir. Ancak bu kavram her bilim kendi bak asyla deerlendirmektedir. eitli bilim alanlarna gre ynetimin anlam yle aklanabilir. Toplum bilimcilere nitelendirilebilir. gre ynetim; bir snf ve saygnlk sistemi olarak
ktisatlara gre ynetim; bilgi, tabiat, insan ve sermaye ile birlikte retim faktrlerinden biridir. Ynetim bilimcilerine gre ise, bir otorite sistemidir ve buna gre yneten ve ynetilen olarak iki gruptan oluur. Bu iki grup arasndaki iliki otorite ilikisidir. Dier bilim dallarnda (psikoloji, hukuk, muhasebe gibi) ynetim, ilgi alanlarnn amacna uygun olarak tanmlanmaktadr. Btn bu yaklamlarn birletikleri temel nokta ynetimin, belirlenen amalar dier kiilerin abalar ile gerekletirmesidir.
Ynetime ilk nemli katk, M. 5000 ylnda Smerler tarafndan yazl kaytlarn tutulmasyla yaplmtr. Msrllarn planlama, rgtleme ve kontrol gereksinimlerini anlam olmalar (M 4000), yerinden ynetim, ynetimde drstlk ve halka iyi davranma ilkesi (M. 2700), yazl dilekeyle bavurma ve danman kullanma (M. 2000) uygulamalar gnmz ynetiminin temel zellikleridir. Farabi; El Medinetl-Fazla (900) adl kitabnda liderlerin zellikleri, yerel ynetimevre ilikileri zerinde durmu, Nizaml-Mlk nl Siyasetnamesinde ikayet kapsnn halka ak olmas, astlarn alma ve davranlarnn denetlenmesi gerektiini belirtmi, lider-grup ilikilerini, statnn nemini, karar vermede iyi bir iletiim sisteminin roln ve danmann gereini vurgulamtr. 1100 yllarnda Gazalinin Nasihat el-Mlk adl kitabnda ynetici nitelikleri, ynetimde aratrmann nemi ve danmanlk konularnda grler ileri srdn, 1300 yllarnda ise bni Haldunun ynetim ilkelerinden, liderliin koullarndan ve lider-grup ilikilerinden sz ettiini reniyoruz. Machiavelli ise 1525de The Prens adl kitabnda ynetime ilikin olarak Ynetimin halk rzasna, yetkinin ynetilenlerin kabulne dayanmas, ynetimin sorumluluu, liderlik teknikleri, ynetimin sreklilii, rvet ve kayrmann sakncalarna deinmitir:
1970li yllardan bu yana kurulan niversitelerin ounda kamu ynetimiynetim bilimi vb. adlar altnda faklteler kurulmu ve bu konuda eitime balamlardr.
Profesyonel bir ynetici, liderlik (nderlik) zelliklerine sahip olmaldr. Liderler, rgt amalara yneltirken karakter zellikleri ile gcn kullanrlar. Ynetici ise kendisine verilen hukuki g ile rgt amalarna yneltir. Liderlerin en nemli zellikleri bakalarn etkileme, iletiim ve ikna yeteneklerinin iyi olmasdr. Baarl bir yneticide bulunmas gereken zellikler u ekilde sralanabilir: Grevi ile ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olma, i ve i grenleri yakndan tanyabilme, Zamannda ve doru karar verebilme, Tarafsz ve insancl davranabilme, kna yeteneinin gl olmas, Sorun zme yeteneinin iyi olmas, Kendini gelitirmek ve yeniliklere ak olma, letiim ve insan ilikilerinde iyi olma, Sorumluluk alabilme, Hogrl olabilme, Grup almasn zendirebilme, Demokratik olabilme, yi bir eitici olabilme, Sabrl, kararl, iradeli, saduyulu ve cesur olabilmektir.
Ynetici ve mteebbis (giriimci) kavramlar farkl anlam tarlar. Giriimci, retim faaliyetine katlrken sermayenin bir ksmn ya da tamamn kendisi koyar. Kar elde etme amac gder ve her trl riske katlanr. Ynetici ise sermaye ve elde edilen karla bu ynde ilgisi olmayan ve riske katlanmayan bir kiidir. Ynetici, giriimciye kar sorumlu olup iletme amalarn en iyi biimde gerekletirmek zorunda olan kiidir.
amalarn baarabilmesi, her eyden nce birlikte alt kimselere amalarn neler olduunu iletebilmesine baldr. Bugn, amalar ile baarlanlar arasnda farkllk varsa bunun en byk nedenlerinin banda iletiim kopukluklar gelir. rgtlerde iletiimin iki amac vardr. lki, rgtn amalarn gerekletirmede arac olur. Planlarn uygulanmas ve belli bir amacn gerekletirilmesi iin faaliyetler grevi baaracak kiiye iletilmelidir. kincisi, rgt yeleri iletiim yoluyla rgtsel planlar istekli ve evkli bir biimde baarmak iin canlandrlrlar. letiimin yararlar unlardr: Yeni fikirlerin yaylmas, gelimeye olanak verir. Sorunlar kime ait olursa olsun dierleri tarafndan gerek anlamyla anlalr. Daha iyi bir anlama oluur. Karklklar ve yinelemeler nlenir. Var olan politika, plan ve ilkeler ayn ekilde anlalr. lerin dzenli bir ekilde yaplmas ilgililerin alma evkini artrr. Planlar daha iyi bir uygulanma olana bulur.
Ynetsel iletiimin nitelii hakknda iki gr vardr. Bazlarna gre iletiim bir insan davrandr; bu nedenle, bir grup iindeki karlkl etkileimleri birletiren bir sretir. Dier gre gre ise iletiim, ynetsel sistemi oluturan alt sistemlerden birisidir. Bu alt sistem, ayn zamanda tm ynetsel sistemi biimlendirir ve planlama ve kontrol gibi dier alt sistemleri birletirme grevini yerine getirir. nsanlar srekli olarak birbirleriyle etkileim iindedirler. Bu nedenle insan davranlar bir bakma, toplumsal davran olarak grlebilir. te, insanlar arasndaki etkileimi salayan ara iletiimdir. Bylelikle kiiler alglarn, isteklerini, duygu ve deerlerini, tutumlarn ve ihtiyalarn aa vurabilirler. Bu gibi davransal zellikler insan eylemleri yoluyla dierlerine iletilmektedir. Davran etkileyen d etmenler, rnein arkadalar, grup normlar, dierlerinin beklentileri kiinin neyi, nasl ileteceini belirler. Dier ynetsel ilevler gibi iletiim de bir sretir. Gerek iletiimden sz edilmek isteniyorsa iletiim iki ynl sre olarak grlmelidir. Bazen tek ynl iletiimden sz edilirse de byle bir ey olmaz. Tanm gerei, bilginin anlalmas ve paylalmas iki ynl bir sistemi gerekli klar. letiim, daima iki ya da daha fazla kii arasnda olur. lde yardm iin imdat diye barma iletiim deildir. Profesr, ders verirken kimse dinlemiyor ya da anlamyorsa iletiimden sz etmek mmkn deildir. Organizasyonda iletiim, yneticiler iin ok byk nem tar. nk alanlar bir ama etrafnda toplanmam, i ve gnl birlii oluturulmamsa o iletmede yaplan
8
ilerden sonu almak mmkn deildir. letiimde ama uyumlu ve uzlalm bir alma ortam yaratlmasdr.
Vizyon belirle + Ekip kur + Ekibi eit + Ekiplerle ynetim sorumluluunu payla
1.6.3. Durumsallk Kuram
Bu modele gre her kurulu, belirli birtakm ynetsel ve rgtsel koullarda ve onu evreleyen deiik ortamlarda faaliyette bulunur. Bu nedenle en uygun modelin seilmesi ya da gelitirilmesi gerekmektedir. Durumsallk modeli, kendinden nce ok moda olan sistem yaklamnn, soyut kavramlardan oluan genelletirilmi model ve varsaymlara dayandn ve bu nedenle kargaaya yol atn savunmutur. Bylece 1970li yllardan itibaren soyut kavramlar terk edilerek, uygulamada rgtsel faaliyetleri etkileyen zorluklar, g dengelerini ve basklar aratrp ortaya kararak buna uygun gereki bir ynetim modeli kurulmaya balanmtr.
10
AGY de yaplan iler, ilerin zamannda yerletirilip yerletirilemedii, aksayan hususlar, amaca giden yoldaki engeller tamamen rakamlarla ifade edilmektedir. AGY uygulayan ynetici, deerlendirmelerini duygular ile deil, gerek rakamlarla yapar. Bu nedenle AGY, geni bir uygulama alan bulmu ve bilhassa gerek kendisini, gerek astlarn iyi yetitirmek isteyen yneticiler tarafndan ok benimsenmitir. Ayrca AGY, ii ve ii baaran kiiyi birlikte deerlendirme olana verdii iin nemli bir ynetim aracdr. Avantajlar: Bireylerin g ve enerjilerinin israfn engeller. Motivasyon ve otokontrol salar. Yenilik, esneklik ve takm almas ile ihtiyalar arasnda denge salar. Ynetici deerlendirmede objektiftir. Daha adil dllendirme ve terfi alanlar yaratr. Haberlemeyi etkinletirir.
Dezavantajlar: Yatay koordinasyonu gletirebilir. Ksm ve kii amalar ile temel amalar arasndaki uyumsuzluklar atma yaratabilir. Sk grmeler ve raporlamalar zaman israfna ve brokrasiye neden olabilir. Sistem, yneticinin baarsn sadece belli koullarda lebilir.
Sistem, uzun vadeli planlama dncesinde olan yneticiler iin uygundur. Planlamaya isteksiz yneticiler iin ise uygun deildir.
12
LME SORULARI
1. Bir insan grubunu, nceden saptanan amalara yneltip ulatrmak ve planlar gerekletirmek zere kumanda, koordine ve kontrol eden kiidir. Yukardaki cmlenin tanm aadakilerden hangisidir? A) Ynetici B) Ynetim C) Denetim D) Yneltme Aadakilerden hangisi ynetimin ana fonksiyonlarndan biri deildir? A) Planlama B) Organizasyon C) Finansman D) Denetim Aadakilerden hangisi baarl bir yneticide bulunmas gereken zelliklerden biri deildir? A) i ve i grenleri yakndan tanyabilme B) Tarafsz ve insancl davranabilme C) Kendini gelitirmek ve yeniliklere ak olma D) letiime nem vermeme Aadakilerden hangisi iletiimin yararlarndan biri deildir? A) Yeni fikirlerin yaylmas, gelimeye olanak verir B) Daha iyi bir anlama oluur. C) Karklklar ve yinelemeler nlenir D) Anlamalarda sorunlar yaanr. Aadakilerden hangisi amalara gre ynetimin dezavantajdr? A) Motivasyon ve otokontrol salar. B) Bireylerin g ve enerjilerinin israfn engeller. C) Sistem, yneticinin baarsn sadece belli koullarda lebilir. D) Ynetici deerlendirmede objektiftir.
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
13
ARATIRMA
Uygun bir i plan (taslak) nasl olmaldr, aratrnz. Gelecekte yapmak istediiniz ile ilgili bir i plan hazrlaynz. evrenizdeki bir retim iletmesini gezerek retimin nasl yapldn ve neye gre planlama yapldn aratrnz. Ynetici Asistannn i planlamasn aratrnz.
2. PLANLAMA
letmelerin ounda iler, herhangi bir aksama olmadan yrr. Bu durumda doal olarak bir deiiklik yaplmas da dnlmez. Ama her zaman bir ii daha etkin ve verimli yapmann bir yolu vardr. Teknolojik gelimeler, iletmelerin hzl hareket ederek, deien ortam ve durumlara uyabilmeleri iin sorunlarn ortaya kmasn beklemeden, doabilecek olas sorunlar ngrme ve onlarla en iyi ekilde ba edebilmeleri gereini ortaya koymaktadr. alma yaamnda her gn teknolojik ve sosyolojik deiikliklerin zorlamalar ile karlarz. Ortaya kan sorunlar karsnda arp hatalar yapmadan k yollar ve zmler bulabilmek, daha nceden bunlar grebilmeyi ve nlemler almay gerektirir. Planszlk ve dzensizlik kargaay yaratr. Kargaa ise ileri oluruna brakmaktr. Planlama, yaamn her dneminde, her dzeyde yaplr. Planlama, sistemli ya da sistemsiz, resmi ya da resmi olmayan, ksa veya uzun sreli ekillerde olabilir ama kesinlikle olmaldr. Yneticiler iin planlama nemli bir beceridir. Bir ie balarken mutlaka planlama almas yaplmaldr. Yneticinin ya da ynetim kurulunun yapt planlar, rgtte nelerin gerekleip nelerin gereklemeyeceine dair bir ereve izer. Uygulanabilirlii olan
14
planlar; yksek mteri tatmini, alanlara yksek moral ve rgtn bymesini finanse edecek yksek kararlar gibi olumlu sonular douracaktr.
15
2.2.2. Kaynaklar
ou kez arzu ettiimiz amalar benimseyebilir ve buna dayanarak tasarlar oluturabiliriz. Ne var ki, bu abalar ounlukla sonusuz kalr. nk arzu edilen tasarlar gereki yapan ikinci e olarak belirttiimiz kaynaklardr ki bunlarn nitelik ve nicelikleri amalarn gereklemesinde nemli rol oynar.
Gerekte var olmayan bir kaynaa dayanarak dnlen bir amatan sonu alnamaz. Planlamada ama ilerin daha etkin, verimli ve aksamadan yrmesini salamaktr. Bunu da var olmasn istediimiz veya olmas gereken duruma yani amacmza ulaabilmek iin kaynaklarmz bilerek, farknda olarak salayabiliriz. Buna da var olan durumumuzu yani mevcut kaynaklarmz tespit etmek denir. Mevcut durumunuzu tespit iin; Grev ve sorumluluklarnz listeleyin o Durum deerlendirmesi yaparken ncelikle, belirlenmi grev ve sorumluluklarnzla birlikte, sizden yaplmas beklenen ya da sizin gnll yaptnz ilerin de dkmn yapn.
16
Her bir i iin ne kadar sre ayrdnz, hangi zamanlarda yaptnz tespit ederek, nemine gre sralayn.
Kiisel deerlendirmenizi yapn o Kendinizi tanmanz, zayf ve gl ynlerinizi, olaylar karsndaki tavrlarnz bilmeniz, mevcut sorunlar dzeltmek iin gerekli becerileri kazanmanz salar. o Sahip olduunuz yetenek ve becerilerinizi bilerek yaptnz planlar, gereki ve uygulanabilir olur. Sorunlar ve aksaklklar listeleyin Karlatnz sorunlar konularna, ieriine, kaynana gre ayrn. o Daha ok hangi ileri yaparken sorunlar kyor? o Ne zaman sorunlarla karlayorsunuz? o Sorunlar neden, kim/kimlerden kaynaklanyor? Sorunlarn zm neye, kimlere bal? o Olas sorunlara kar hazrlkl olmak iin sezgilerinizi kullann. leri yapma ekliniz, olaylarn ak, ilerde ne gibi sorunlar yaratabilir? o imdiden dzeltebileceiniz eyler var m? o u an bir ey yapamyorsanz, sorun ortaya knca nasl zmleyeceinizi biliyor musunuz? letmenizi iyi tanyn
letmenizi, kii veya kurululara kar iyi temsil edebilmek ve ileri yaparken herhangi bir yanlla yol amamak iin iletmenizi her ynyle tanmanz gerekir. letmenizin faaliyet alann, faaliyetlerini, mterilerini, rakip firmalar renin. letmenizin organizasyon emas nasl? Personel says ne kadar? Hangi departmanlar (blmler) var? letmenizin politikas, ksa ve uzun vadeli planlar nedir? letmenizin alma kurallar, yazl talimat, prosedr ve ynetmelikleri nelerdir?
2.2.3. Yntemler
Planlama yaparken yntemin dnlmesi de nemlidir. Uygulamada yaplacak en kk bir deiim ya da doacak bir aksama, tm tasarda aksatc rol oynayabilir. Bu nedenle, uygulama alannda izlenecek yol, tasar aamasnda dnlm olmaldr.
17
2.2.4. Denetim
Planmzda belirtilen yntemlere uyup uymadmz, belirli kaynaklardan gerektii gibi yararlanmaya alp almadmz, yapm olduumuz etkinlik ve hareketlerle arzu ettiimiz amaca ulap ulamadmz ya da ulalamayaca hakknda bir karara varmamz gerekir. Bu konularda ne kadar kesin bilgilere sahip olursak, hareket ynmz ve durumumuzu o kadar iyi belirleyip, salam yarglar gelitirebiliriz. Bu olana da bize denetim salar.
Ksa sreli planlar, genellikle bir dnemliktir. Uygulamada bir dnem, ou zaman bir yl olarak karmza kmaktadr. Yllk programlar buna rnek olarak gsterilebilir. Ksa
18
srede tahminde bulunma kolay olduundan, bu planlarla gerekleebilir sonulara ulalmas, orta ve uzun sreli planlara gre daha fazla mmkndr. Ksa sreli planlar, orta ve uzun sreli planlarn bir blmn oluturabilecei gibi, bamsz bir nitelik de tayabilirler. Uzun sreli plann bir basaman oluturacak ekilde, o dneme den iletme almalarnn koordineli bir ekilde ele alnmas ve uygulayc ynnden fazla olmas halinde, yllk programlar ortaya kacaktr. Bununla beraber ksa sre denilince, bir yldan daha ksa dnemlerin de sz konusu olabileceini unutmamak gerekmektedir. letme almalar alt aylk, aylk ve giderek daha ksa srelerde planlarn yaplmasn gerekli klabilir. Dier bir ifade ile ksa sreli planlara programlama da denilebilir. Gnmzde hzla gelien teknolojik gelimeler ve deien evre artlar iletmeleri uzun sreli planlamalar yapmak yerine, ksa sreli planlar yapmaya itmektedir. Orta Sreli Planlar
Birka yllk sreyi kapsayan planlardr. Bu sre genellikle be yla kadardr. Ksa sreli planlara gre daha uzun sreli tahminlere dayandndan, bu planlarn daha az kesin rakamlar kapsamas sz konusudur. Bununla beraber uzun sreli planlarn uygulama arac niteliinde de olabilirler. Birka yllk sreyi kapsayan yatrmlar, gelir, gider vb. hususlar iin dzenlenen planlar bu niteliktedirler. Uzun Sreli Planlar
Uzun sreli planlar, iletmenin stratejik amalarnn ve genel politikalarnn belirlendii planlardr. Bu planlarda sre, genellikle be yldan balar ve etkenlere gre artar. Bu etkenler iletme ve i kolu ile ya da iktisadi, teknik evre ile ilgili olabilir. Uygulamada, bu planlarda belirsizlik hakimdir. Bu nedenle kesinlik tamayacak olan bu planlarla, uzun sreli hedeflerin ve ana politikalarn belirlenmesi, hedeflere ulamak iin izlenecek genel ilkelerin tespiti ve sadece bir blmnn deil iletmenin bir btn olarak ele alnmas sz konusudur. Uzun sreli iletme planlarnn ortaya koyduu hedeflere uygun olarak iletme almalarnn srdrlmesi, yani uygulama, ksa ve orta sreli planlarla mmkn olacaktr.
Uygulama srasnda tahminlerde ortaya kan deimeler karsnda izlenecek yollar, teknik yaplarna gre plan eitlerini oluturacaktr. letme planlar, daha ok belirli varsaymlara dayanlarak amaca ulalacak biimde hazrlanrlar. Deimez planlarda varsaymlar, plann uygulama sresi iinde deiiklik gsterdikleri takdirde, deien varsaymlara gre planda deiiklik yapmak sz konusu deildir. Sapmalar zaman zaman tespit olunurken, sapmalarn sebebi olarak da bu deiiklerin gsterilmesi ile yetinilecektir. Ancak kabul edilen varsaymlarda ok nemli deiiklik olursa, plann yeniden yaplmas sz konusu olur.
19
Varsaymlardaki deiikliklere gre plann dzeltme ileminin ok zaman almas ve plann iletmeye maliyetinin oluunun artma ihtimalinin bulunmas, iletme planlarnda bu yntemin geni lde uygulanmasna neden olmaktadr. Seeneklere Gre Deimez Planlar
Plan yapmnda seeneklerin her birisi iin tedbir almak ve birden ok seenei gz nnde bulundurmak zorunluluu olabilir. Bu durumda, her seenek iin ayr plan yapm sz konusu olacaktr. Hazrlanan planlardan gerekleen seenekle ilgili olan uygulamaya konulacak, tekiler uygulama d tutulacaktr. Bu nedenle her seenek iin ayr plan yapmna genellikle gidilmeyecek ve gereklemesi beklenen seenek saysn azaltarak iki, seenee gre, ya da en ok gerekleme ihtimali olan tek seenee gre plan yapm daha geerli olacaktr. Deiken Planlar
Teknik yapsna gre baka bir planlama usul de, gereklemesi beklenen her i hacmi dzeyinde rakamlar ayarlanabilir plan yapmdr. Gelir ve gider tahminlerinin gruplandrlmalarnda bu ayarlamaya olanak salanmas gerekmektedir. Bunun iin de zellikle gider kalemlerinin eitli i hacmi seviyelerine gre nitelikleri ve deime durumlar saptanmaldr. Bu usulden iletme planlamasnda yllk programlarn yapmnda yararlanlmaktadr. Uygulamada esnek bte kavram ile ifade edilen almalar buna rnek gsterilebilir. Daha ok sanayi iletmelerinde uygulama alan bulan bu tr planlama almas, belirli i hacmi dzeyinde yaplan giderlerle elde edilen mamuller arasnda ksa devrede iliki kurulmas mmkn olduu takdirde yaplabilir. Deiken planlamann en nemli yarar, sapmalarn ve bunun sorumlularnn zamannda tespitine ksa srede yardmc olmasdr.
Bir kez kullanlacak planlar, belli ama ve hedeflere ulalmak iin hazrlanan, o ama ve hedefe ulalnca sona eren ve bir daha kullanlmayan planlardr (bte gibi). Srekli Planlar
Yneticinin btn faaliyetler iin ayr ayr planlar hazrlamas mmkn deildir. Bunu nleyebilmek ve yneticiye kolaylk salamak amacyla, benzer durumlarla karlaldnda devreye girecek planlardr.
20
Bu tr planlar, iletmenin alanlar, mterileri, rakipleri ve evresini dikkate alarak hazrlanan planlardr. zellikle alanlarn gr ve dncelerinin alnarak hazrlanmalarnda yarar grlmektedir. nk iletmenin veya alanlarn zararna yaplan bir planlama, doal olarak amalara ulamada baarszla neden olacaktr. Zorlayc Planlar
Zorlayc planlarn, hazrlanmas ve uygulanmas aamasnda alanlarn, mterilerin, rakiplerin ve iletmenin evresi dikkate alnmaz. Genellikle bu tr planlara otokratik bir ynetime sahip iletmelerde rastlanmaktadr.
Yazl planlar, aklda tutulamayacak kadar uzun sreyi kapsayan ve genel ilke ve politikalar kapsayan planlardr. Yazl planlar ile kimin ne yapaca belli olur. Sorumlular bulmak kolaydr. Yetki karmaas ortadan kalkar. Yazl Olmayan Planlar (Szl Planlar)
Genel olarak planlar yazl olmak zorundadr. Ancak iletmeler, yapsna gre ksa sreyi kapsayan baz planlarn yazl hale getirmezler. Bir baka ifade ile yazl olmayan planlar, zorunluluk hallerinde bavurulan ve uygulanan bir plan trdr.
letme planlar, iletmenin bir blmn ya da bir ksm ileri kapsayabilecei gibi btn iletme ile de ilgili olabilirler. letmenin bir blmnn ya da belirli ileri kapsayan planlarla i gc, finansman vb. almalar iin ya da satn alma, retim ve sat ksmlar iin ayr ayr yaplan planlar rnek gsterilebilir. Bu almalar, iletmeyi bir btn olarak ele alan plann iinde yer alacak ve onun bir parasn oluturacaktr. Genel Planlar
letmeyi bir btn olarak ele alan planlardr. Bunlar eitli sreler iin tespit olunan hedefleri ve bunlara ulama yollarn gsteren planlardr. Uzun sreli iletme planlar, yllk iletme program bu niteliktedirler.
21
Pazarlar: irket hangi pazarlara, hangi miktarda mamul ve hizmet arz etmektedir? Hangi pazarn trendi nedir? Her mamuln kendi pazarndaki hissesi nedir? Her mamul kullanm sresi bakmndan hangi safhadadr?
Kaynaklar: Para, insan, malzeme ve tesis imkanlar Her bir mamul veya faaliyete bu kaynaklarn ne kadar tahsis edilmitir? Maliyetleri nedir? Gelirleri giderlere oranlayarak her mamuln veya hizmetin nispi net karn bulabiliriz.
Organizasyon: irket nasl organize olmutur? irket amalar departman amalar olarak belirlenmi midir? Departman amalar teker teker herkes iin kiisel amalar olarak belirlenmi midir? Kalite ve teknik stnlkler saptanm mdr?
Fiyatlarn genel seviyesi, enflasyon oran, krediler ve sermaye piyasas, hkmet programlar, kalknma planlar, i kolunun durumu ve ekonomideki yeri, ithalat, hammadde fiyatlar, vergiler vb.
22
C- ANA HEDEFLERN BELRLENMES % ... Byme hedefine varmak Dnem sonunda net kar ......................YTL ye kartmak Hedeflerin gerekelerinin ksa izah vb.
D- TAL HEDEFLERN BELRLENMES: Mteri ilikilerinin belirlenmesi, kalitenin iyiletirilmesi, mali bnyenin bor deme kapasitesinin kuvvetlendirilmesi vb. E- KUVVETL YNLERN TESPT-BELRTLMES F- ZAYIF YNLERN TESPT-BELRTLMES: Sat ve karda mevsimlik oynamalar, sat ve karn hangi rnlerden elde edilebildii, ynetimde bilgi ak eksiklii, imalatta teknoloji zayfl, personel zayfl, iade oranlar. G- ANA FAALYET SONULARININ ZETLENMES: Satlar faaliyet gruplar ve yllara gre dalm, mamullere gre karllk, vergi ncesi kar, vergiler, temett ve ihtiyat gibi deerler, karllk, verimlilik ve ana faaliyet rasyolardr. H- STRATEJLERN ZAHI: Strateji konular ( Genel, Mamul, Pazarlama, Finansman, Yetki ve Sorumluluk) Durumlar deiik olduu hallerde alnacak stratejik kararlar, rakiplerin kararlar ve kar stratejilere gre uygulanacak kararlar. Planlamada 10 Adm Hedefi tanmlayn Hedefi dilimlere ayrn Dilimleri detaylandrn Detaylar ngrlen termin iinde zamana bal ve alternatifli olarak belirleyin Zamanl detaylar esnek zamana tabi tutun ans faktrne asla yer vermeyin Eldeki kaynaklar gereki olarak belirleyin Olas aksiliklere kar tedbirli olun Planlar, ii fiilen yapacak kiilere net bir ekilde anlatn Planlamada detaylar belirlerken detaya boulmayn ancak nemli detaylar da gzden karmayn
23
Planlamada 10 Adm , yneticinin bu fonksiyonu yerine getirmede kullanaca etkili bir yol haritasdr. Neyi planlarsanz planlayn, bu admlar unutmayn!
24
A) B) C) D) 2.
Aadakilerden hangisi planlamann temel aamalarndan biri deildir? A) Amalarn tespit edilmesi B) Kaynaklar C) Finansman D) Denetim Aadakilerden hangisi kaynaklardan biri deildir? A) nsan gc B) Para C) Veri D) Zaman Aadakilerden hangisi Planlama eitlerinden deildir? A) Srelerine Gre Planlar B) Ksmi Planlar C) Kullanm Biimine Gre Planlar D) Uygulama Biimine Gre Planlar
3.
4.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahta ryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
25
ARATIRMA
rgtleme ihtiyac hangi nedenlerden dolay karmza kmaktadr? Aklaynz. Milli Eitim Bakanlnn rgtlenme modelini aratrnz. Turizm sektrnn farkl iletmelerinde alan yneticilerine rgtlenmenin faydalarnn neler olduunu sorarak, sonucu rapor haline getiriniz. Ynetici Asistannn rgtleme aamasndaki yerini aratrnz.
3. RGTLEME
letme bydke faaliyetler artmakta, faaliyetleri (ileri) yapmak zere iletmeye pek ok insan katlmakta, sonu olarak da iletmede yaplacak pek ok i ve bu ileri grmek zere pek ok insan bir araya gelmektedir. letmenin amalarna uygun bir ekilde kimlerin hangi ilerde grev alacaklarnn ve aralarndaki i ilikilerinin belirlenmesine, btn iktisadi faaliyetlerin dzenlenmesine iletmenin rgtlenmesi denir. rgtlenme srecinin temel amac, rgtsel baar iin gerekli eleri etkili ve verimli bir biimde uyum iinde bir araya getirmektir. yi bir rgtlenmenin bulunmay, amalar baarmak bir yana, karklklarn ortaya kmasna neden olur. rgtleme ilevi etkili bir biimde yerine getirilirken, personel kendisinden beklenen rol ve ilevleri anlayaca gibi, rgtn amacn da anlam olacaktr. stelik alanlarn her biri, grevlerinin rgtn dier blmlerinde alanlarn grevleriyle olan ilikisini anlayaca gibi, kime rapor ve hesap verip, sorumluluklarnn ne olacan da greceklerdir.
3.1. Tanm
Bir rgt oluturma veya rgtn etkili olarak alabilmesi iin seilen iler, bireyler ve iyerleri arasnda yetki ilikilerinin kurulmas faaliyetlerinin tmne rgtlenme denir. Bu adan rgtleme, maddi ve beeri unsurlarn bir ama dorultusunda dzenlenmesi biiminde de tanmlanabilmektedir.
26
27
Fonksiyonel (Grevsel) Esasa Gre rgtlenme retim Esaslarna Gre rgtlenme Corafi Blge Esasna Gre (Blgesel) rgtlenme Hizmet Edilen Kurumlar (gruplar ya da mteri) Esas Alnarak Oluturulan rgtlenme Karma Model
BA-KUR. Bu kurumlar deiik ve farkl gruplara hizmet etmektedir. Kzlay, Askerlik ubeleri, Emniyet ocuk Brosu, OYAK, MKE bu rgtlenme modeli iin rneklerdir. Byk bir spermarketin ocuk reyonunun ocuklara, kadn reyonunun kadnlara, erkek reyonunun da erkeklere hizmet etmesi gibi.
29
LME SORULARI
1. Bir rgt oluturma veya rgtn etkili olarak alabilmesi iin seilen iler, bireyler ve iyerleri arasnda yetki ilikilerinin kurulmas faaliyetlerinin tmne rgtlenme denir.
Yukardaki cmlenin tanm aadakilerden hangisidir. A) Planlama B) Ynetim C) Denetim D) rgtlenme 2. Aadakilerden hangisi rgtlemenin zelliklerinden deildir? A) Amalarn tespit edilmesi B) rgtn yaps, evresine uyum salamaldr. C) nsan kaynaklarnn deerlendirilmesi gerekir. D) Fiziksel olanaklarn deerlendirilmesi gerekir. Aadakilerden hangisi rgtlenme trlerinden deildir? A) Fonksiyonel (Grevsel) Esasa Gre rgtlenme B) Planlama Esasna Gre rgtlenme C) retim Esasna Gre rgtlenme D) Hizmet Edilen Kurumlar (gruplar ya da mteri) Esas Alnarak Oluturulan rgtlenme Aadakilerden hangisi rgtlenmenin faydalarndan deildir? A) Denetim kolaydr. B) rgtn yaps, evresine uyum salamaldr. C) Belli konularda inceleme yapmak kolaydr. D) Uzmanlama salanr.
3.
4.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
30
ARATIRMA
Bir banka ubesindeki i blmn (kimin kimden emir aldn, kime emir verdiini, ne gibi ara ve gereler kullanarak hangi ii yaptn) aratrnz. eitli sektrlerde grev yapan insan kaynaklar yneticilerine iyi bir emrin zelliklerinin neler olduunu sorarak aratrnz. Etkin bir ynetme sistemi kurmak iin hangi koullar dikkate alnmaldr? Aratrnz. Yneltmenin fonksiyonlar nelerdir? Aratrnz.
4. YNELTME
Ynetimde planlama ve rgtlemeden sonra kurulan sistemin ilemesine, bir dier ifadeyle rgtn harekete geirilmesine sra gelmektedir. Yani ynetici plann yaparak rgtn oluturduktan sonra harekete geirmeye hazr durumdadr. Bu ii yerine getirecek olan ynetim fonksiyonu, yneltme (yrtme)dir. Emir-kumanda, emir-komuta adlar da verilen bu fonksiyonda ynetici ilk defa, plan uygulamak iin rgtn eitli basamaklarna yerletirdii personel ile kar karya gelmektedir. Bu nedenledir ki, ynetme fonksiyonu, planlama ve rgtlemenin yannda daha dinamik bir sre biimindedir. Yneltme; organizasyonda yer alan grevlere elemanlarn seimi, eitilmesi, kendilerine gerekli yetkilerin devredilmesi, bu kiilere ilerin yaplmas ile ilgili olarak gerekli emir/direktiflerin (ynergelerin) verilmesidir. Yneltme fonksiyonu, planlara gre bir rgt yrten ynetim faaliyetidir. Yneltme almas, bir pilotun ua havaalanna veya kaptann gemiyi limana gtrmesine benzemektedir. Fakat yolculuk plannn izilmesi, yn ve yolunun tespit edilmesi yeterli deildir. Yolculuk sresince, arac kazasz bir ekilde amaca eritirmek iin gereken her trl tedbiri de almak durumu sz konusudur. letmelerin ynetimi bu rnee ok benzemektedir. Planda belirlenen genel yn takip etmek tek bana yetersizdir. Yolculuk boyunca ok sayda ayrntyla da ilgilenmek gerei vardr. Src, bu cansz aralar, teknik ve fiziki
31
imkanlar ierisinde istedii ekilde ynetebilir. letme yneticisi ise rgtte yer alan ve psiko-sosyal yaplar ayr olan eitli insanlar yneltmek durumundadr. Burada yneticilerin, astlarna emir vermesi veya dier yollarla ne yapmas gerektiini onlara iletmeleri sz konusudur. Yneltme fonksiyonunun zellik ve nemi konunun insan olmasndan kaynaklanmaktadr. Baarl iletmelerin yneticilerine baarlarnn srlar sorulduunda, Biz anslyz, en iyi elemanlar bizde. diye cevap verirler. Gerekte, iyi performans yakalama konusunda ansn etkisi olduka kktr. Bu iletmelerin baarsnda alanlar gerektii gibi ynlendiren iyi yneticilerin pay byktr.
4.1. Emir-Komuta
Her organizasyonun bnyesinde emir-komuta zinciri vardr. Ancak iletmenin kltr yapsna, yneticilerin liderlik anlaylarna bal olarak emir-komuta zincirinin ilemesi byk deiiklikler gsterir. Yneticiniz, sorumluluunda olan baz ilerin takip ve bitirilmesi grevini size devrettii zaman, i ve grevleri dier insanlara nasl yneltebileceinizi, direktifleri nasl vereceinizi bilmelisiniz. letmenizin amacna uygun sonular elde edebilmek iin gerekli ortam nasl yaratacak ve yrteceksiniz? Gnmz aratrmaclarndan Clauswitz yle demektedir: nsanlarn zamanlarn satn alabilirsiniz ama sevgi ve sayglarn asla, onlar kazanmanz gerekir. Genel olarak insanlar emir almaktan holanmazlar. zellikle mevki ve yaa kendilerinden kk ya da eit kiilerden emir almay hi istemezler. Birlikte altnz insanlardan bu nedenlerle tepkiler almak istemiyorsanz, ncelikle onlarn sevgi ve saygsn kazann ve yneltme ilevinin inceliklerini iyi bilerek, uygulayn. Yneltme ilevinde nemli iki kavram vardr; Emir ve Direktif (Ynerge) Emir, bir iin amacna uygun olarak sonuca ulamas iin Ne yaplacan; Direktif (Ynerge) ise yaplacak iin Nasl yaplacan belirtir. Komuta; bir rgtte farkl kademelerdeki dikey ve dolaysz ilikileri gsteren yap trdr. Yani, temel emir-komuta zincirini temsil eder ve yetki kavramyla zdeleir. Komuta yetkisinden sz etmek, st ile ast arasndaki dolaysz emir verme ilikisini belirtmek demektir. Bu zincir, rgtn banda bulunan kiiden en alt kademedeki iilere kadar uzanr. Bu zincirde yetki kanallar kesiksizdir. Yani stlerin, astlar zerinde dorudan kumanda yetkisi vardr ve her bir ast yalnz bir tek ste boyun eme durumundadr. Komuta rgtnde her bir ast, kimin emirlerini dinleyeceini ve kimlere emir vereceini rgt emasndaki izgilere bakarak kolayca bilir. Bylece ilerin sonular kesin
32
ve tez elde edilir. Komuta rgt yatay ve dikey olmak zere iki ynde byr. Dikey byme yetki devre yoluyla, yatay byme ise iblm ve uzmanlama yoluyla gerekleir.
domasna yol amtr. Bu adan yaplacak bir inceleme bize toplumun iinde bulunduu sosyolojik, kltrel ve siyasal durumun aileden balamak zere btn kurumlar ve doal olarak da iletmeleri etkileyeceini gsterecektir. Yneticiler, emir verirken baz noktalara dikkat etmek zorundadrlar. Bir emrin nitelii ve organizasyon kademelerinde hareket ekli bu emrin yerine getirilmesinde balca etken olur. Bu bakmdan emirlerin hazrlan ve verilmesinde uygulanmas gereken baz ilkeler vardr. Bunlar zet olarak yle aklamak mmkndr. Emir aklc ve yerine getirilmesi mmkn olmaldr. Emir tam olmaldr. Emir ok ak olmaldr. Emir, yaplan hizmetle ilgili olmaldr. Etkili bir emirde ikna havas bulunmaldr. Emrin nedeni aklanmaldr.
34
35
LME SORULARI
1. Bir rgtte farkl kademelerdeki dikey ve dolaysz ilikileri gsteren yap tr aadakilerden hangisidir. A) Komuta B) Emir C) Yneltme D) rgtlenme 2. Aadakilerden hangisi emirlerin verilmesinde uyulmas gereken ilkelerden deildir? A) Emir tam olmaldr. B) Emir ok ak olmaldr C) Emrin nedeni aklanmaldr. D) Emirde ikna havas olmak zorunda deildir Aadaki cmlelerden hangisi dorudur? A) Emrin nedeni aklanmamaldr. B) nsan direktifin ieriini anlamal, nedenini bilmelidir. C) Emirler ak ve net bir ekilde sylenmek zorunda deildir. D) Yneltme organizasyonda yer alan grevlerin eleman seimlerinde kullanlmaz. Aadakilerden hangisi emir zelliklerinden deildir? A) Direktifler yazl ve szl olarak verilmelidir. B) st, yerine getirilmesi olanaksz veya herhangi bir nedenle yerine getirilmeyecek olan emirler verebilir. C) nsan, direktifin ieriini anlamal, nedenini bilmelidir. D) Szl ve yazl emirler, kesin ve ak olmak, hatta kararszlk oluturmamaldr. Aadaki cmlelerden hangisi dorudur? A) Yneltme, ynetim fonksiyonlarndan biridir. B) Emirleri ast makamlar verir. C) Emirler ak ve net bir ekilde sylenmek zorunda deildir. D) Yneltme organizasyonda yer alan grevlerin eleman seimlerinde kullanlmaz.
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
36
ARATIRMA
Denetimle neler gerekletirilebilir? Aratrnz. Ynetici asistannn gnlk almalarnda yapaca kontroller nasl olmaldr? Aratrnz. Kalite kontrol ile hangi standartlar belirlenir? Aratrnz. Finansal denetlemenin kapsamn aratrnz.
5. DENETLEME
Denetim, iletmelerde belirlenen ama ve hedefler dorultusunda yaplan planlar erevesinde alnan kararlarn ve uygulamalarn, ne lde baarya ulatn lmeye yarar. Bu adan denetim, ne yaptmz, nereye ulatmz, nerede bulunduumuzu belirlemeye yarayan bir fonksiyondur. Ynetim srecinin tamamlanmas, denetimin baaryla sonulanmasna baldr. Denetim, olaylarn planlarla karlatrlmas ve olaylar planlardan uzaklat taktirde gerekli dzenlemelerin yaplmasdr. Denetim, ynetim esnasnda meydana gelen olaylarla, meydana gelmesi muhtemel olaylarn birbirleriyle uyuup uyumadnn aratrlmas ile ilgili bir kavramdr. Eer bu uyuma gereklememise, gerekli dzenlemeler yaplr. Denetim kavram, bazen yanl olarak olumsuz sapmalara neden olanlarn cezalandrlmas ile ayn anlamda kullanlmaktadr. Ancak denetimin dzeltici, gelitirici bir rol stlendiini unutmamak gerekir. Aslnda denetim, belirlenen amalar gerekletirmek iin iletmenin sahip olduu kaynak, imkan ve koullarn mevcut esas ve ilkelere uygun kullanlp kullanlmayacan belirlemek, eer hata ve eksiklik varsa bunlarn dzeltilmesini salamak iin giriilen bir eylemdir.
5.1. Tanm
Denetim; faaliyet sonularnn planlarla karlatrlmas ve sapmalar tespit edildike gereken dzeltici nlemlerin alnmasdr.
37
5.3.1. Gzlem
Denetim eitlerinden gzlem yntemi ile alanlarn yaptklar ileri planlar dorultusunda yerine getirip getirmedikleri kontrol edilebilir. Yneticiler bu ilemi bizzat kendileri yerine getirebilecei gibi, bu grevi alanlara da verebilir. Gzlem yntemi ile alanlar arasndaki ilikiler belirlenir ve denetlenebilir. Gzlem yntemi kontrol arac olarak ok etkilidir.
38
5.3.3. Kontrol
kontrol, zellikle organizasyonun finansal ve saysal ilemlerinin denetimi asndan byk bir nem tar. Ayrca i kontrol organizasyonun politikalarn, yntemlerini, programlarn, ynetim organlarnn kalitesini de konu alr.
yorumlanmasn, Sapmalardaki farkla ilgili dzeltici nlemlerin alnmasn, Nelerin kontrol edileceinin belirlenmesini, lm birimlerinin seimini, ltlerin oluturulmasn, Performans standartlarnn belirlenmesini, Kalite iyiletirme ile ilgili olarak ihtiyalarn belirlenmesini, Kalite iyiletirme ile ilgili zel projelerin tanmlanmasn, Kalite iyiletirme ile ilgili projelerin organize edilmesini, Sebepleri bulmak iin tehis hareketinin gerekletirilmesini, yiletirme ile ilgili tedavilerin gerekletirilmesi ve etkinliinin onaylanmasn, Kalitenin iyiletirilmesi ile ilgili faydann tespiti iin gerekli kontrollerin salanmasn kapsar.
39
LME SORULARI
1. Faaliyet sonularnn planlarla karlatrlmas ve sapmalar tespit edildike gereken dzeltici nlemlerin alnmasna ne denir? A) Denetim B) Komuta C) Emir D) Yneltme Aadakilerden hangisi denetimin eitlerinden deildir? A) Gzlem B) Finansal Denetim C) Kontrol D) D Denetim Aadakilerden hangisi kalite denetiminin zelliidir? A) ltlerin oluturulmasn salar. B) Teorik performanslar belirler. C) Performans standartlarn belirtmez. D) Kalite, iyiletirme ile ilgili zel projeler tanmlanmaz. Aadakilerden hangisi denetim zelliklerinden deildir? A) Yanl veya hatal yaplan bir iin dzeltilmesini salar. B) Yntemlere uyulup uyulmad renilir. C) Aklc bir alma yaplp yaplmad belirlenir. D) Zaman, para ve emek savurganl nlenemez.
2.
3.
4.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
40
ARATIRMA
Toplam kalite ynetiminin renci zerindeki etkilerini aratrnz. Toplam kalite ynetiminin okul rgtnde uygulanmasnn yararlarn aratrnz. X iletmesinde toplam kalite ynetiminin rgt zerindeki etkilerini aratrnz. Toplam kalite ynetimi ile geleneksel ynetim arasndaki farkllklar aratrnz.
Kalite ynetimi sistemi, sosyal ve teknik sistemler iin bir araya getirici ve btnletirici roln aadaki drt ynetim ilevi aracl ile yerine getirir.
karlalan sorunlar ve iyiletirme hedefleri ile ilgili grevlerin yerine getirilmesi amac ile eitli projelerin yrtlmesi gerekir. TKY sisteminde proje ynetimi; sorunlarn analizi, zm nerilerinin gelitirilmesi, iyiletirme hedeflerinin belirlenmesi ve bunlar iin uygun projelerin planlanmas, projeler iin gerekli kaynaklarn belirlenmesi, kullanm ve proje sonularnn izlenerek deerlendirilmesi ile ilgilidir. Tm bu faaliyetlerin yrtlmesindeki temel ilke; birimler, blmler ve fonksiyonlar aras ibirlii, iletiim ve bilgi akn glendirerek ekiplerin ve otonom alma (proje) gruplarnn olumasna izin verebilecek bir organizasyon kltr, yaps ve ynetim anlaynn gelimesini salamaktr.
Kalite analiz ve incelemelerinde istatistiki teknikler kullanlmaldr. rgt faaliyetleri sadece fiyat boyutuna gre deerlendirilmelidir. retim ve hizmetlerle ilgili srekli sorunlar aranmal ve sistem srekli deitirilmelidir. banda eitim verilmelidir. nderlik retilmeli, dikkat sadece rakamlara deil, kaliteye de kaydrlmaldr. Korku yerine gven esas olmal ve yaratclk hedeflenmelidir. alanlar ve blmler arasndaki engeller ortadan kaldrlmaldr. Verimlilik art metot gelitirerek salanmaldr. Rakamsal hedef koyan uygulamalardan vazgeilmelidir. alanlarn ilerinden gurur duymalarn nleyecek engeller kaldrlmaldr. En iyi yatrm insana yaplandr. Herkesin kendini gelitirmesi tevik edilmelidir. Deiimin baarlmas iin ynetim btn nlemleri almaldr.
TKYde mteri, para karlnda bir mal veya hizmeti elde eden kii tanmndan geni tutulmu, i mteri ve d mteri olmak zere ikiye ayrlmtr. D mteri, maln sunulduu nihai tketici, i mteri ise retim aamalarnda katks olan nitelerdir. Eer, retim srecinde her alt birim birbirini mteri olarak alglarsa, her nitede dier mteriye en kaliteliyi sunmak iin bir zen olacak ve bu da kalitenin en etkili olarak uygulanmasna olanak verecektir. TKY ile en alt birimdeki alanlarn, kalitenin iyiletirilmesine katkda bulunduklarndan, gdlenmeleri de artacaktr. Hiyerariyi azaltan bu kavram, problem zme tekniini uzun dneme yaymakta ve belirli almalar yerine, srekli daha iyisini bulma ve dzeltme abalarn beraberinde getirmektedir. Bu da temel hedefe sfr hata ile yaklama imkan tanmaktadr. Buraya kadar anlatlanlarn nda TKY ile Geleneksel Ynetim (GY) arasndaki farkllklar yle sralanabilir. GYde rn zellikleri genellikle ynetici olan uzmanlarca belirlenirken, TKYde mteriler tarafndan belirlenir. Bu bakmdan TKYni uygulayan rgtlerde mteri odakllk esastr. GYde baz snrlar iinde kalan hatalar ve kayplar kabul edilebilirken, TKYde rnn deerini artrmayan iler, hatalar ve kayplar kesinlikle kabul edilemez. Bu durum TKYde sfr hata prensibi olarak ifade edilir. GYde rn ile ilgili sorunlar, retim yapldktan sonra saptanrken, TKYde ii ilk seferde doru yapmak, yani sorunlar balangta nlemek temel amatr. GYde bte engellerine bal ksa dnemli planlama, TKYde ise performansn iyiletirilmesini hedefleyen uzun dnemli planlama sz konusudur.
44
GYde grev ve hizmetler birbirini izleyen bamsz blmlerce, TKYde birbirinin mterisi (i mteri) olan takmlarca (ekip almas) yerine getirir. GYde iyileme, teknolojik gelimelere bal olarak ortaya karken, TKY, her alanda srekli iyileme ve gelimeye ayak uydurabilecek bir anlay hakim klmaktadr. GYde sk kontrole bal, dikey bir rgtsel yap szkonusu iken, TKYde deiime ak, hzl karar almaya olanak tanyan yatay bir yap szkonusudur.
TKY uygulamalarndaki baarszlk nedenleri ise yle sralanabilir. o o Ynetimin tutumu: zellikle st ynetimin ilgisiz kalmas, nclk yapmamas, alanlarn tutumu: alanlarn TKY uygulamasn benimsememesi, uygulamann gerektirdii deiime diren gstermesi, rgtsel altyap kurulmadan TKY uygulamasna geilmesi: Yeni ynetim anlay benimsenmeden, rgt yapsnda gerekli deiiklikler yaplmadan, rnein blmler aras kopukluk giderilmeden, toplam kaliteyi yeterince anlamadan ve gerekli eitimler verilmeden uygulamaya geilmesi, Hedeflerin gereki olmamas ya da st ynetim tarafndan belirlenen hedeflerin alt kademelere ulatrlamamas: Hedeflerin TKYnin srekli iyiletirme felsefesine ters decek ekilde belirlenmesi ya da alt kademelere ulatrlamamas nedeniyle, alanlarn abalarnn TKY amalarna hizmet edememesidir.
Yeni fikirlerin olumasna, yaylmasna ve gelimesine ortam hazrlar. Problemler hangi kademede ve kime ait olursa olsun, bakalar tarafndan da gerek ynyle anlalr. Meydana gelen ve gelmesi muhtemel karklklar, kargaalar ve tekrarlar nlenir. Mevcut planlar, politikalar ve prensipler gerek ynyle anlalr. Yaplacak ilerin dzenli bir biimde yaplmasn ve alanlarn azmini artrr. Planlar daha iyi uygulanr.
45
1.
Bir kurum iinde mal ve hizmet sunumunda kaliteyi hedef alan, kurumun btn yelerinin katlmn salayan, gerek kurum ierisinde grev yapanlarn, gerekse kendisine hizmet sunulanlarn beklentisini n planda tutan, ayn zamanda ileriye ynelik ihtiyalarnn karlanmasn da hedefleyen, ekip almasn ngren, tm srelerin ksa aralklarla gzden geirilmesini ve iyiletirilmesini salayan, kurumun btn yelerine ve topluma maksimum yarar salayan ynetim anlayna ne denir? A) Denetim B) Kalite C) Toplam Kalite Ynetimi D) Yneltme Kalite ynetimi sistemi , sosyal ve teknik sistemler iin btnletirici roln aadaki hangi ynetim ilevi araclyla yerine getirir? A) Planlama B) Denetim C) Organizasyon D) Stratejik Ynetim Aadakilerden hangisi toplam kalite ynetiminin ilkelerinden deildir? A) banda eitimin verilmemesi B) Verimlilik art metod gelitirerek salanmaldr. C) Rakamsal hedef koyan uygulamalardan vazgeilmelidir. D) Kalite analiz ve incelemelerinde istatistiki teknikler kullanlmaldr. E) Zaman, para ve emek savurganl nlenemez.
2.
3.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz.
46
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz
47
48
49
KAYNAKA KAYNAKA
AR, A. Fikret. Bro Ynetimi Teknikleri, Yarg Yaynevi, Ankara, 1999 BOZAN, Osman. letme Bilgisi, Tutibay Yaynlar, Ankara, 2002 CAN, Halil. Organizasyon ve Ynetim, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1999 GRAL, Glbin. Bro Yneticilii ve Ynetici Asistanl, letiim Yaynlar, stanbul, 2001 MRE, M. Kemal. Ynetmeye Balamak, Arkan Yaynevi, stanbul, 2005 NAZK, M. Hamil. Mine ARLI, Aratrma Teknikleri, Ya-Pa Yaynlar, stanbul, 2001 OKUR, Abdurrahman. Giriimcilik, Ya-Pa Yaynlar, stanbul, 2002 ZARSLAN, Nihal. Etkili ve Verimli Sekreter, MESS Eitim Vakf ktisadi letmesi Yaynlar, 1996 TENGLMOLU, Dilaver. Pnar COAN, Ynetici Asistanl, Asil Yayn Datm, Ankara, 2004 TOPALOLU, Melih. Hakan KO, Bro Ynetimi (Kavramlar ve lkeler), Sekin Yaynevi
50