T.C.

MLL ETM BAKANLII

MESLEK GELM

SOSYAL HAYATTA LETM 90KG00002

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. NSAN LKLERN DZENLEYEN TOPLUMSAL KURALLAR............................. 3 1.1. Grg Kurallar ............................................................................................................. 4 1.1.1. Toplumda Dikkat Edilmesi Gereken Grg Kurallar........................................... 4 1.1.2. Giyinme Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar ...................................... 5 1.1.3. Karlama, Selamlama, El Skma Konularnda Uyulmas Gereken Kurallar .. 5 1.1.4. Karlama, selamlama ve el skmada uyulmas gereken kurallar unlardr: .... 6 1.1.5. Tanma ve Tantrlmada Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar............................. 6 1.1.6. Hitap Etmede Uyulmas Gereken Kurallar............................................................ 6 1.1.7. Telefon Konumalarnda Uyulmas Gereken Kurallar .......................................... 7 1.2. Gelenek ve Grenekler (rf ve Adetler)....................................................................... 8 1.2.1. Gelenek ve Greneklere Uymann Salad Faydalar.......................................... 8 1.3. Dini Kurallar ................................................................................................................. 9 1.4. Ahlk Kurallar ........................................................................................................... 10 1.5. Hukuk Kurallar .......................................................................................................... 10 1.6. nsan Haklar............................................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 16 2. KSEL LKLER ......................................................................................................... 16 2.1. nsan Psikolojisi .......................................................................................................... 16 2.2. nsan zellikleri.......................................................................................................... 17 2.2.1. Be Duyu ............................................................................................................. 17 2.2.2. Dnme.............................................................................................................. 18 2.2.3. renme .............................................................................................................. 18 2.2.4. Zek ..................................................................................................................... 18 2.2.5. Duygu .................................................................................................................. 19 2.2.6. Dikkat .................................................................................................................. 19 2.2.7. Unutma ................................................................................................................ 19 2.2.8. Merak................................................................................................................... 19 2.2.9. Kskanlk............................................................................................................ 20 2.2.10. Gelime.............................................................................................................. 20 2.2.11. Davranlar......................................................................................................... 20 2.2.12. Gdler .............................................................................................................. 20 2.2.13. Deer Yarglar .................................................................................................. 21 2.2.14. uur (Bilin) ...................................................................................................... 21 2.2.15. Kiilik ................................................................................................................ 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 24 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 26 3. BREY VE TOPLUMSAL LETM............................................................................... 26 3.1. Toplumsal Gruplar ...................................................................................................... 26 3.1.1. Aile Gruplar........................................................................................................ 26 i

3.1.2. Aile Biimleri ...................................................................................................... 27 3.1.3. Komular ............................................................................................................. 28 3.1.4. Arkada Gruplar ................................................................................................. 28 3.1.5. Meslek Gruplar................................................................................................... 29 3.1.6. Bask Gruplar (Sendika, dernek, siyasi parti vb.) ............................................... 29 3.1.7. Oyun Gruplar...................................................................................................... 30 3.1.8. Okul Gruplar....................................................................................................... 30 3.2. Toplumsal Etkileim ................................................................................................... 31 3.3. Toplumsal Rol............................................................................................................. 32 3.4. Toplumsal Stat .......................................................................................................... 32 3.5.Toplumsal Hayatta Neden letiim Kurarz ................................................................. 32 3.6. Toplumsal letiim Nedir? .......................................................................................... 33 3.6.2. Toplumsal Yaamda Etkili letiim Kurulmas ve Gelitirilmesi ........................ 34 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 39 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 41 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 42 KAYNAKA ......................................................................................................................... 43

ii

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 90KG00002 Tm Alanlar in Ortak Tm Dallar in Ortak Sosyal Hayatta letiim Toplumsal hayatta gerekleen insan ilikilerini gzlemleme i yaamnda, sosyal yaamda, eitim yaamnda ve kiisel geliimde bilgi ve beceriler kazanma materyalidir. 40/8

Sosyal evresi ile etkili iletiim kurmak.

Genel Ama: Sosyal hayatnzda belirli kurallar erevesinde etkili iletiim kurabileceksiniz Amalar: 1. nsan ilikilerini dzenleyen kurallara uygun davranabileceksiniz. 2. evrenizle salkl kiisel ilikileri gelitirebileceksiniz. 3. Toplumsal guruplarla salkl iliki kurabilecek ve gelitirebileceksiniz. Ortam: Snf, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam, kendi kendinizle ve grupla alabileceiniz tm ortamlar. Donanm: Snf, televizyon, vcd., dvd., bilgisayar, ktphane vb. materyaller Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme sorular ile snf iinde oluan tartmalar ve karlkl fikir alverileri sonunda kendinizi lerek deerlendireceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR
Sevgili renci, nsan ilikileri, toplumda nemli bir yer tutar. Salkl ilikiler kurabilen, dikkat edilmesi gereken kurallar bilen ve uygulayan insan, toplum tarafndan sevilen, sayg duyulan birisidir. Elinizdeki bu modl aile ve i yaamnda, toplum iinde saygn bir yer edinmeniz iin rehber olacaktr. Bu bilgiler sayesinde, insanlarla ilikilerinize dikkat edecek ve daha ok zen gstereceksiniz. Toplum iinde, i hayatnda ve zel yaantnzda haklarnz bilecek, istek ve ihtiyalarnz ona gre belirleyeceksiniz. Her blmn sonunda hazrlanan rendiklerinizin pekimesini salayacaksnz. deerlendirme sorularn cevaplayarak

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyet sonunda, insan ilikilerini dzenleyen kurallara uygun davranabileceksiniz.

ARATIRMA
nsanlar giyimleri ile karlanr, dnce ve davranlar ile uurlanr. sznn ne anlatmak istediini dnp not alnz. Telefonla grme kurallar neler olmaldr? Aratrp not alnz. Din ve hukuk kurallarnn toplum bar asndan faydalarn aratrp listeleyiniz, bunu snf ortamnda tartnz. Toplumumuzu dzenleyen kurallarn neler olduunu evrenizdeki kiilerle grerek reniniz, rendiklerinizi yazl olalrak snfa getiriniz.

1. NSAN LKLERN DZENLEYEN TOPLUMSAL KURALLAR

nsanlar toplu olarak yaarlar. Toplum halinde yaayan insanlarn, toplum iinde uymalar gereken kurallara "Toplumsal dzen kurallar" denir. Toplum dzenini salayan kurallar insanlarn toplum ierisinde uymalar gereken bir takm emir ya da yasaklar kapsarlar. Emir, insanlarn uymas gereken kurallar; yasak ise, insanlarn yapmaktan kanmas gereken hlleri gsterir. Emirlere, borcunu de, herkese saygl ol, yallara iyi davran eklindeki kurallar rnek verilebilir. Yasaklara ise yalan syleme, su ileme, ahlakszlk yapma eklindeki kurallar rnek verilebilir. Bireyler yapmalar gerekenleri yapmamalar ve yapmamalar gerekenleri de yapmalar halinde yaptrm (meyyide) denilen toplumsal tepkilerle karlarlar. Toplum dzenini salayan kurallara uygun davranlmasnda yaptrmn byk bir rol vardr. nsanlarn, manevi yaptrm olan din, ahlk, grg kurallarna uymalar tamamen vicdani sorumluluklarna braklmtr. Toplum dzenini salayan kurallar; grg kurallar, gelenek ve grenekler, din kurallar, ahlk kurallar ve hukuk kurallardr. Bu kurallarn hepsinin kendine zg yaptrmlar mevcuttur. nsanlarn bu kurallara uymalar ise her birinin yaptrm gcne gre farkllk gsterir. 3

1.1. Grg Kurallar

Grg; bir toplumda var olan ve uyulmas gereken sayg ve incelik kurallardr. Toplum iinde olumlu ilikiler kurabilmek iin baz kurallar vardr, bunlardan biri de grg kurallardr. Kiilerin birbirleriyle karlatklarnda nasl davranmalar gerektiini belirleyen kurallar, konuma, giyinme, yeme-ime yntemlerini, i yerlerinde, bayramlarda ve dnlerde nasl davranlacan belirler. Grg kurallarn ineyen kii kaba, tuhaf, bilgisiz ve grgsz diye nitelendirilir. Bu nitelendirmelerin ho olmamas nedeniyle insanlar grg kurallarna uyma zorunluluu hissederler. Grg kurallar, iinde yaanan toplumun hukuk, din ve ahlak kurallarndan tamamen ayr deildir. yle ki her toplumun hukuk ve ahlak kurallaryla grg kurallar arasnda yakn bir iliki vardr. Grg kurallarna uyma insanlar arasnda yaknlama, anlay, hogr ve dayanma duygusu yaratr. Bu duygular ise insanlar, toplumsal btnlk ve dayanmaya gtrr.

1.1.1. Toplumda Dikkat Edilmesi Gereken Grg Kurallar

Belli bir toplumda yaayan kiiler, karlkl ilikileri kolaylatrmak iin zamanla grg kurallarn oluturmulardr. Bu kurallar, toplumdaki gelimilik dzeyinin de gstergesidir ve insanlarn kendilerine sayg duymalar ile ilikilidir. Bu sayede insanlar, bakalarna ait olan mektubu okumaz, zel konumalar dinlemez, bakalarnn odasna kap almadan girmezler. Toplumumuzdaki baz grg kurallar: Anne, babaya, yallara ve retmene sayg gsterilir, onlara ters konuulmaz. ki kii konuurken araya girilmez. Toplu tama aralarnda yallara, hastalara, hamilelere yer verilir. Topluluk iinde kulaktan kulaa konuulmaz. Evde herkes gelmeden yemee balanmaz. nsandan, "bu" diye sz edilmez. Merdivenlerin sandan inilir; sandan klr. nsanlara kar alakgnll ve hogrl davranlr. Az ak ve aprdatarak yemek yenmez. Mzik dinlerken bakalar rahatsz edilmez. Hapururken az kapanr.

1.1.2. Giyinme Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

Giyinmek, insanlar ar scak ve ar souktan korur. Temiz, zenli giyim, pek ok kii tarafndan takdir grr. Giyim sadece gereksinim deil, zevk iidir.

Giyimde dikkat edilmesi gereken kurallarn bazlar unlardr: Kadn ve erkek kendisine uygun kyafetleri semelidir. Kyafet seerken kiinin ya, fiziki yaps, cinsiyeti, meslei gibi hususlar gz nnde bulundurulmaldr. Giyilen elbise ile kullanlan aksesuarlar ve renk uyumu, dikkate alnmaldr. Boyasz ayakkab, tsz ve skk kyafetler giyilmemelidir.

yerlerinde; sade giyinmeye zen gstermek, arya kamadan kendine yakan bulup giymek, kiisel bir tarz oluturmak daha kiilikli bir giyim biimidir. Resmi toplantlarda koyu renk elbiseleri tercih etmek, toplantnn yerini, zamann ve zelliini dikkate almak gerekir.

1.1.3. Karlama, Selamlama, El Skma Konularnda Uyulmas Gereken Kurallar

nsanlarn birbirine selam vermeleri, insan ilikileri asndan son derece nemlidir. Birbirini tanyan insanlar, karlatklarnda birbirlerini selamlarlar. yerine, okula, arkada toplantsna gelenler kendilerinden nce gelenlere selam verirler. Selamlamada gnn saatine gre iyi dilekler belirtilir. Ayrca, kiilerin ilgilerini, sevgilerini, sayglarn gstermeleri asndan selamlama gzel bir balangtr.

1.1.4. Karlama, selamlama ve el skmada uyulmas gereken kurallar unlardr:

Selamlama srasnda abartlm konuma ve davranlardan kanlmaldr. Toplant veya davetlerde nce evin hanm, sonra dier kiiler selamlanmaldr. El skmada, nce st makamda bulunanlarn veya yallarn el uzatmalar gerekir. Gerek ilk tanma ve gerekse selamlamada, bayan elini uzatmadka erkein elini uzatmamas gerekir. Selamlama, ba eilerek, el kaldrlarak, apka karlarak olduu gibi szle de olur. Gnaydn, yi akamlar, yi gnler gibi. Selamlanan kiinin yannda bulananlar, selam vereni tanmasalar bile, selamlanan kii ile birlikte selam almalar bir nezaket kuraldr.

1.1.5. Tanma ve Tantrlmada Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

nsan ilikileri tanma veya tantrma ile balar. Tanma ve tantrmann sosyal hayatta nemli bir yeri vardr. Kii ve gruplar birbirlerine takdim edilerek tantrlrlar. Takdim srasnda erkek bayana, kk bye, ast ste, memur amire, kzlar yal bayan ve baylara, tek kii gruba takdim edilir. Tantrlan kii, tantrld kiinin el uzatmasn beklemelidir. Bir yabanc ile tanmak gerekiyorsa, ona nce kendimizi tantmalyz. Sonra ne amala grmek istediimizi ifade etmeliyiz.

1.1.6. Hitap Etmede Uyulmas Gereken Kurallar

Sosyal ilikilerde bireyler, kiilere bulunduklar statye gre hitap biimlerini belirlerler. Eer, bireyler arkada veya yatlarsa, birbirlerine adlaryla ve Sen diye hitap edebilirler. Akrabalar ya da ok sk grlen byklerle senli benli iliki kurulabilir. Bu ilikilerde ise insanlar birbirlerinin yalarna, statlerine gre anne, baba, abla, aabey, teyze, amca eklinde seslenebilirler. Daha ok resmi kuruma dayal olan ilikilerde, okulda, i yerinde, Siz diye hitap etmek gerekir. Ayrca nvanlarna gre de hitap etmek gerekir: retmenim, Mdr Bey, Savc Bey gibi. 6

Hitap etme srasnda, konuurken el ve kolun ar sallanmas, bararak konuulmas, argo szcklere yer verilmesi doru deildir.

1.1.7. Telefon Konumalarnda Uyulmas Gereken Kurallar

Telefon konumas belli bir eitimi ve beceriyi gerektirir. Telefonla konuurken uyulmas gereken kurallar unlardr: Telefon eden, kardaki kiiye kendini tantmal, grecei kiinin adn vermeli. Yanl numaray evirme halinde zr dilenmeli. ll ve nazik bir dil kullanlarak uygun bir ses tonu ile konuulmal. Sekreter aracl ile yaplan telefon grmelerinde astn telefonu st makamda olana balanmal. Amirle, bayanla ve bir bykle telefonla grmek gerektiinde bunlar bekletilmemeli, konuma sonunda telefonu nce onlarn kapatmalar beklenmeli. Sabah 10.00dan nce ve akam saat 22.00 den sonra telefon etmemeye zen gsterilmeli. Telefonlar gereksiz yere uzun sre megul edilmemeli. Cep telefonlar uygun olmayan yer ve zamanlarda (sinema, tiyatro, toplant vb.) kapal tutulmal. Cep telefonu ya da yeni teknoloji ev telefonlar ile arama yaplrken arayan kiinin numarasn gizlememesi kar tarafa gven verilmesi bakmndan gereklidir. Grmenin bitiminden sonra ahizeyi serte kapatmann kar tarafa hakaret olduu bilinmelidir.

1.2. Gelenek ve Grenekler (rf ve Adetler)

Toplumda, uzun zaman boyunca olumu ve uyulmas zorunlu saylan ortak davranlara Gelenek ve Grenekler ad verilir. Tre kavram, gelenek ve greneklerin tamamn anlatmak iin kullanlr.

nsan, bakalaryla ilikilerini ve davranlarn toplumun geleneklerini dikkate alarak dzenlemek zorundadr. Aksi halde, topluma uyum salamada sorunlarla karlalr. rnein, Trklerde anneye, babaya, byklere kar saygl olmak bir gelenektir. Dil, din ve aile gibi deerlere geleneksel olarak sayg gsterilir. Gelenek ve greneklerin kkeninde toplumsal deerler yatmaktadr. Toplumsal deerler, bireylerin dnce, tutum, davran ve yaptlarnda lt olarak ortaya kar. Zamanla bu deerler, bireysel ve toplumsal yaamn dzenini salamak iin norm ve trelere dnr.

1.2.1. Gelenek ve Greneklere Uymann Salad Faydalar

Bireyler, kendiliklerinden rf ve adetlere uyarlar. Bu alandaki sapmalar bazen toplum, bazen de birey tarafndan engellenir. Baka bir deyile, kuraln yaptrmn bizzat birey uygulayabilir. Bu durum, doal olarak bireyin kuralla btnleme, onu kendine mal etme dzeyine baldr. Baz rf ve adetler, zorlayc yanlaryla hukuk kurallarna dnr. Gelenek ve grenekler, nerede, nasl davranlacan belirler. O nedenle ilikileri kolaylatrr.

Sosyal Ynden Faydalar

Toplumlardaki sosyal ilikileri belirlemede ve kolaylatrmada gelenek ve greneklerin rol olduka byktr. Gelenek ve grenekler, aile ii ilikileri de belirler. Ailenin nasl kurulaca ile ilgili kurallar koyar. Evde anne, baba ve ocuklardan beklenen davranlar belirler ve snrlar. rnein yallara, komulara davranma biimlerini, doum, lm, dn, bayram ve zel gnlerle ilgili davranlar belirler, sosyal yaam kolaylatrr. Toplum Bar Asndan Faydalar

Gelenek ve grenekler yurtseverlik, kahramanlk, alak gnllk, kanaatkr olma ve tutumluluk gibi deerleri ierir. Bu zellikler insanlarn birbirleriyle iyi ilikiler kurmalarn salar. Toplumda barl ve yakn ilikilerin yaygnlamasnda nemli rol oynar. rnek olarak, dostlarmzn zel gnlerini anmsamay (doum gn, evlilik yldnm vb.) komularmzla yardmlamay verebiliriz.

1.3. Dini Kurallar

Din, insann inanmas gereken esaslar; yapmas gereken davranlar belirler. Trk Dil Kurumu Szlne gre din; Tanrya, doast glere, eitli kutsal varlklara inanmay ve tapnmay sistemletiren toplumsal bir kurumdur. lkemizde ilahi bir din olan slam inanc yaygndr Az sayda vatandamz da dier ilahi dinler olan Hristiyanlk ve Musevilie inanmaktadr. Dnyann farkl blgelerinde semavi ve semavi olmayan dinlere inanan milyarlarca insan yaamakta ve bu dinlerin koyduu kurallara uymaktadrlar.. Toplumsal ilikileri dzenleyen din kurallar genellikle btn dinlerde benzerlik gsterir. rnein, btn dinlerde bakalarna ktlk etmek, yalan sylemek yasaklanmtr. Drst olmak, yardmsever olmak ise emredilmitir. Dinin hukuk zerindeki etkisi laik devlet anlaynn benimsenmesiyle azalmtr. Bizde ise Osmanl Devletinin teokratik bir devlet olmas sebebiyle dinin hukuk zerindeki etkisi uzun sre devam etmitir. Cumhuriyet dneminde laik devlete geildikten sonra er- hukukun yerini Medeni Hukuk (1926) almtr. 1924 Anayasasnda devletin dininin slm olduu ifade edilirken bu kural 1928 ylnda Anayasa'dan kartlmtr. Din kurallarnn koyduu emir ve yasaklara aykr davranta bulunan kiiler manevi yaptrmlarla karlarlar. Bu ise, gnahkr olma ve br dnya da Allahn ngrm olduu manevi cezalar eklinde ortaya kar. rnein, yoksullara yardm etmek, din kurallarnn emirlerinden biridir. Ancak, yoksullara yardm etmeyen bir zengin iin bu dini kural yerine getirmediinden dolay maddi bir yaptrm uygulanamaz.

Din, btn toplumlarda varln srdrmektedir ve srdrecektir. Din, insann kendisiyle, insann Allahla ve insann dier insanlarla ilikilerini dzenler.

1.4. Ahlk Kurallar

Ahlk kurallar da toplumsal hayatta insanlarn birbirleriyle olan ilikilerini dzenleyen kurallarn banda gelmektedir. Hepimizin bildii gibi Toplum tarafndan baz davranlarmz "iyi" bazlar "kt" olarak nitelendirilmektedir. yi ve kt ayrm toplumda geerli olan Ahlak kurallarnn bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Ahlk, bir toplumda iyilik ve ktlk hakknda oluan deer yarglarna gre yaplmas ve yaplmamas gereken davranlar btnne denir. Bireyin kendisine kar olan davranlarn subjektif (kiisel) ahlk kurallar dzenler. rnein, yalan sylememek, ihanet etmemek vb. kiisel ahlk kurallarndandr. Bireyin toplum ve dier bireylere kar olan davranlarn ise objektif (nesnel) sosyal ahlk kurallar dzenler. ocuklar, yallar korumak, yoksul durumda olan bir kimsenin yardmna komak, bakalarnn canna, malna, namusuna gz dikmemek nesnel ahlk kurallar iinde yer alr. Ahlk kurallarnn emir ve yasaklarna aykr davrananlarn karlaaca yaptrm da din kurallarnda olduu gibi manevidir. Yani toplum herhangi bir ahlk kuraln inediimizde bizi ayplar, kk grr. Ama bizi sz konusu bu kurala uymaya zorlayamaz. Ahlk kurallarnn bazlar kalc olabilirken bazlar zaman iinde deiebilir. Ya da yeni yaam biimlerinin ortaya kmasyla birlikte yeni ahlak kurallar ortaya kabilir. rnein modernleme sreci ile birlikte zellikle kadnlarn ve genlerin toplum iindeki konumlarn belirleyen ahlak kurallar ya deimi ya da tamamen unutulmutur. Genlerin anne babalar ile ykses sesle konumamas, akalamamas gibi. Kadnlarn i hayatna girmemesi, dar ve ksa kyafetler giymemesi, yalnz balarna dolamamas gibi.

Dolaysyla ahlk kurallarnn yaptrm kiiden kiiye deiir. Kii bu kurallara, deer verdii lde uyar. Bunun iin ahlk kurallar da toplum dzenini salama konusunda yetersiz kalmtr.

1.5. Hukuk Kurallar

Hukuk; kiilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilikilerini dzenleyen ve devlet gcyle uyulmas zorunlu hale getirilmi kurallardr. Kanunlarn esas ilevi, anlamazlklar usulne gre zmlemektir. Hukuk kurallarnn uygulanmas, devlet gc ile gerekleir. Hukuk kurallarna uyulmamas halinde yasalarn ngrd ceza ile karlalr (para cezas, hapis cezas gibi).

10

Toplum yaamn belirlemeleri asndan, hukuk kurallaryla din, ahlak ve grg kurallar arasnda srekli bir iliki, hatta benzerlik vardr. rnein hrszlk: Hukuk kurallarna gre sutur. Din kurallarna gre gnahtr. Ahlak kurallarna gre ayptr. nsan haklar da genel hukuk kurallar kapsam ierisindedir.

1.6. nsan Haklar

nsan haklar, devlet karsnda her insann sahip olmas gereken zelliklerin tmdr. nsan Haklar Evrensel Bildirisi: lk yazl metin 1789 Fransz Devrimi nin yaratt nsan ve Yurtta Haklar Bildirisidir. Bu bildiri, evrensel nitelik tad iin ondan sonra birok lke tarafndan benimsenerek baka anayasalara da esas olmutur. Daha sonra bu bildiri yetersiz kalm ve Birlemi Milletler rgtnde ele alnarak bir nsan Haklar Bildirisi hazrlanp yaymlanmtr. (10 Aralk 1948). Trkiyede, 1961 Anayasasnda bu haklarn tmne yer verilmitir. Anayasamzn 14 - 34nc maddelerinde Trklerin kiisel haklar ve zgrlkleri, 34-35inci maddelerinde ise sosyal ve ktisadi haklar gsterilmi ve haklar bylece anayasal gvence altna alnmtr. Kiinin yasal, maddi, manevi ve kiilik haklar unlardr: Btn insanlar zgr, onur ve haklar bakmndan eit doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine kar kardelik anlayyla davranmaldrlar. Herkes rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya baka bir gr, ulusal ve sosyal kken, mlkiyet gibi baka bir ayrm gzetmeksizin btn hak ve zgrlklerden yararlanabilir. Yaamak, zgrlk ve kii gvenlii herkesin hakkdr. Herkesin, her nerede olursa olsun, hukuksal kiiliinin tannmas hakk vardr. Yasalar nnde herkes eittir. Kimsenin, zel yaamna, ailesine, konutuna ya da haberlemesine keyfi olarak karlamaz, erefine ve adna saldrlamaz.

Herkesin; Bir devlet topraklarnda serbeste dolama ve oturma hakk vardr. Yetikin her kadnn ve erkein istedii kii ile evlenme ve aile kurma hakk vardr. Mlkiyet hakk vardr, kimse keyfi olarak mlkiyetten yoksun braklamaz. Dnce, vicdan ve din zgrl vardr. 11

Dernek kurma ve dernee ye olma, sendika kurma, ye olma (silahsz ve saldrsz toplanma koulu ile) hakk vardr. Seme ve seilme hakk vardr. Kamu hizmetlerinden eit olarak yararlanabilir. alma, iini seme, sosyal gvenlik, eit i iin eit cret hakk vardr. Herkes eitim hakkna sahiptir, istedii dalda eitim alabilir. Salk ve tbbi bakm hakkna sahiptir.

12

UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilemleri tamamladnzda insan ilikilerini dzenleyen kurallara uygun davran sergileyebileceksiniz. lem Basamaklar neriler Giyinmede Uyulmas Gereken Kurallar balkl yazy tekrar okuyunuz. evrenizde giyimine zen gsteren kiilerle bu kurallar karlatrnz Bunu not alp arkadalarnzla tartnz. Giyinirken yanza, mesleinize, bulunduunuz konuma, mevsime uygun kyafet semeye dikkat ediniz. rnein, kilolu ve ksa boylu biri iseniz koyu renkli ve boyuna izgili, kk desenli ve vcudu sarmayan giysileri tercih ediniz. Ayrca renk uyumuna dikkat ediniz. Selamlamak, Tanmak, Tantrmak ve Hitap Etmede Uyulmas Gereken Kurallar balkl yazy okuyunuz. Bir arkadanz, bu kurallara uygun olarak baka bir arkadanzla tantrnz. Tanma ve tantrmada, selamlamada bayana, yalya ve stlerinize ncelik tanynz. nan, kltr farkllklar ve kiilik haklarna saygl olunuz. Bu konu ile ilgili bilgiler iin din, ahlak, hukuk ve insan haklar balkl konuyu okuyunuz. nsanlarn sizden farkl grleri, inanlar olacaktr. Onlarn da dncelerini sayg ile dinleyiniz ve eletirilerinizi kar taraf krmadan yapnz Telefonla Grmede Uyulmas Gereken Kurallar balkl konuyu okuyunuz. Arkadalarnz ve yaknlarnzla telefon grmelerinde bu kurallara uyunuz ve bunu alkanlk haline getiriniz. Snf iinde arakadanzla bir telefon grmesini canlandrnz, bunu retmeninizle deerlendiriniz.

Duruma uygun giyininiz.

Selamlama, hitap etme, tanma ve tantrmay kurallarna uygun olarak uygulaynz.

Kurallara uygun grmesi yapnz.

telefon

13

LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI 1. 2. Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. Boyasz ayakkab, tsz ve skk kyafetler .. kurallarna aykrdr. Toplumda sosyal ilikileri belirlemede ve kolaylatrmada . rol ok byktr. Binalarmz, yollarmz, tekniklerimiz, ulatrma aralarmz . kltrmz gsterir. nsanlar tarafndan oluturulan maddi ve manevi deerleri ile o deerleri ileriki kuaklara iletme aracmza..ad verilir. nsan Haklar Bildirisi, . ylnda ilk yazl metin olarak hazrlanmtr. Toplum iinde var olan ve uyulmas gereken incelik ve sayg kural aadakilerden hangisidir? A) Ahlak kural B) Gelenek ve grenek C) Grg kural D) Hukuk kural Devlet gcyle uyulmas zorunlu hale getirilmi kurallar aadakilerden hangisidir? A) Hukuk kurallar B) Din kurallar C) Gelenek ve grenekler D) Hibiri Aadaki olaylardan hangisi ahlak kurallarina aykr kabul edilir? A) Otobste yallara yer vermemek B) Yemekte az dolu iken konumak C) Namaz klmamak D) Szle sarkntlk etmek

3.

4.

5.

6. 7.

8.

9.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

14

UYGULAMALI TEST Bir arkadanz, anneniz rolndeki bir arkadanzla tantrnz. Uygulamanz aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri evet ve hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri nce arkadanz annenize tanttnz m? (kk bye tantlr.) Arkadanz, nce annenizin elini uzatmasn bekledi mi? Daha sonra arkadanz elini uzatt ve tokaltlar m? Tokalama srasnda anneniz ve arkadalarnz birbirlerinin yzne bakt m? Zaman verimli kullanmaya dikkat ettiniz mi? almanzdan memnun kaldnz m? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6.

DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

15

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyet sonunda, evrenizle salkl kiisel ilikileri gelitirebileceksiniz.

ARATIRMA
Olaylara olumlu bakmann ruh salna faydalarn aratrnz ve not alnz. Duyu organ engelli bir kiinin davranlarn gzlemleyiniz ve not alnz.

2. KSEL LKLER
2.1. nsan Psikolojisi
Psikoloji, insan ve hayvan davranlarn inceleyen bir bilim daldr. Davranlar, belirli evresel koullar iinde oluan olaylar olduuna gre psikoloji, evre, organizma ve davranlar arasndaki etkileimi inceler. Etkileimin ana elerinden biri evredir. Organizmann alc sinir ularna etki edebilen her trl enerji deiikliine Uyarc denir. Krmz bir trafik nn grlmesi, rk bir diten gelen sz gibi Ayn uyarc karsnda farkl bireyler, farkl davranlar gstermektedir. Eer uyarclar karsnda farkl bireylerin davranlar hep ayn olsayd, psikoloji bilimine gerek kalmazd. nk uyarc bilindii takdirde davrann tahmini (ne olacann bilinmesi) ok basit bir ilem olurdu. zellikle konumak, dnmek ve problem zmek gibi davranlar sz konusu olduunda organizma ile ilgili etmenler, davranlarn oluumuna daha ok katkda bulunmaktadr.

ekil 1.1: Davranlarn oluumu

16

2.2. nsan zellikleri

nsan biyolojik, toplumsal, kltrel ve psikolojik zelliklere sahiptir. Bu zellikler insanlar dier canllardan farkllatrr.

2.2.1. Be Duyu
evredeki her trl uyarcy duyu organlar sayesinde fark edebiliyoruz. Eer duyular olmasayd bunlar baaramaz, yaammz srdrmede zorluk ekerdik.

ekil 1.2: Duyularmz

Grme: Grmemizi salayan duyu organmz gzdr ve gzn uygun uyarcs ktr. In az ya da ok olmasna gre gz bebei byr ya da klr. Gzde iki tr alcya rastlanr. Birincisi, gece grmeye yarayan ubuklar, ikincisi gndz grmeye yarayan konilerdir. ubukuk ve konilerdeki a duyarl renk hcreleri farkldr. Bu da insanlarn hangi renkleri daha kolayca grebileceklerini belirler. Renkler, konilerdeki renk hcrelerinin farkll sayesinde alglanr. Bireylerin ayrntlar alglayabilmesindeki duyarlla, Grsel Keskinlik ad verilir. Grsel keskinlii fazla olan kiiler k ve renkteki deimeleri, nesnelerdeki ayrntlar daha abuk fark ederler. itme: itme duyu organmz kulaktr. Kulan uygun uyarcs olan ses, titreen bir cismin yaratt hareketlerin bir ortamda iletilmesi sonucu ortaya kar. Ses genellikle hava ya da su dolu bir ortamda kulaa iletilir. Titreimler, d kulak araclyla toplanr. Koklama: Koku alma duyu organmz burundur. Kimyasal uyarclar, koklamada burnun alc hcrelerinin emebilecei gazlarn iindedir. Birka gaz molekl bile koku duyumunu uyarmak iin yetebilir. Koklama ve tat alma arasnda yakn bir iliki vardr. Burnumuzu ve gzmz kapatarak yediimiz 17

bir yiyecei, ac, tatl, eki, tuzlu biiminde ayrt edebiliriz, ancak yediimizin ne olduunu anlamayz. Tat alma: Tat alma duyumuzun organ dildir. Dilde bulunan tat tomurcuklar, ilerine szan kimyasal maddeler yoluyla bu duyumu balatr. Genel olarak, dilin u ksm tatlya, n-yanlar tuzluya, arka-yanlar ekiye ve arka ksm da acya duyarldr. Dokunma: Deri bir deil drt ayr duyunun organdr. Bunlar, dokunma, scak, souk ve ar adlarn alr. Derinin bir blgesi belirli bir duyum iin duyarl iken, baka bir blgesi baka bir duyum iin duyarldr. Yani dokunma, ar, scak ve souk duyumlar derinin her yerinde ayn dzeyde ortaya kmaz. Buna da Nokta Duyarll denir.

2.2.2. Dnme
Bu kitab okurken dnmektesiniz, okuduklarnz ile kendi yaantlarnz ve bilgileriniz arasnda iliki kurmaktasnz. nsanlar uyank olduklar zaman genellikle dnrler. Dnememek zor bir itir. Herhangi bir ile megulken dncelerimiz baka bir konuya kayar. rnein, ders dinlerken akam evde olanlar veya bugn yapmay planladnz ileri dnyor olmanz mmkn ve genelde bu herkesin yaad eylerdir. Bu durumlara Hayal Kurmak denir. hayal kurmak da bir dnme biimidir. Dnme; olay ve nesneler yerine onlarn simgelerini (sembol) kullanarak yaplan zihinsel bir ilev ve sorunlara zm arama yoludur.

2.2.3. renme
renme kavramnn kapsam ok genitir. nsanlar renmeye, doduktan hemen sonra balayarak nce aileden ve evreden, okulda retmenlerinden, arkadalarndan, kitaplardan, deneyimlerinden, ksaca yaam boyu karlat herkesten ve her eyden etkilenerek davranlarn deitirir, gelitirir ve mrlerinin sonuna kadar devam ederler. renme, yaantsal deneyimler yoluyla davranlarda deiiklik oluturma srecidir. Farkl bir deyile renme, yaant rn, kalc izli davran deiikliidir.

2.2.4. Zek
Zek, zihinsel becerilerin tmdr. Zekda kaltmn ve evrenin rol byktr. Dnyay anlama, tanma, deerlendirme konusunda zek, bilgileri kazanma gc olarak ortaya kar. Bylece zek, kaltsal faktrlerden, sinir sistemi ve duyu organlarnn biyolojik yapsndan etkilenir. yi bir evrede byyen, sevgi ve ilgi gren ailelerin ocuklarnn daha zeki olduu gzlenmitir. 18

2.2.5. Duygu
Duygu ve heyecanlar olmakszn yaam ok skc olurdu. Duygu ve heyecanlar yaama renk katar, yaamn tuzu biberi olurlar. Okula baladnz ilk gnn heyecann hatrlayn. ocukluk gnlerinin ac d krklklar bile hatrlandnda elence kayna olur. nsanlar, i ve d dnyadan etkilenir. Bu etkiler onlarda holanma ve ac duyma gibi iki ekilde ortaya kar. Holandmz eyi sever, ona yaklarz. Holanmadklarmzdan da kaarz, ite bu duruma Duygu denir. Bir baka ifadeyle duygu, duyumlarn organik ve ruhsal yaanty etkilemesi anlamndadr. Duygulanma ise baz uyarlarn ve fizyolojik ilevlerin i dengeyi ve ruhsal yaanty olumlu veya olumsuz etkilemesi ve bu etkinin bilinte anlam kazanmasdr.

2.2.6. Dikkat
Derste retmeni anlayarak dinleyen ve aklndan baka bir ey geirmeyen renci dikkat halindedir. Televizyonda nemli bir haberi izleyen veya ok sevdii bir arkadandan cep telefonuna gelen mesaj okuyan insan, dikkat halindedir. Bir yemein tuzluluk derecesini veya tadn anlamaya almak, burnumuza gelen kokunun neye ait olduunu anlamaya almak, dikkat halidir. Bu ve benzeri eyleri anlamaya almamak, gerei gibi yapmamak dikkatsizliktir. Ders anlatan retmeni, kendini zorlad halde dinleyemeyen, aklna gelen baka eyleri kafasndan atamayan renci dikkatsizdir. Dikkat; btn ruhsal faaliyetin ve uyarcnn bir duyumda ve bir davranta toplanmas, bir ynelmedir. Dikkat, zihin almasnn ve duygularn bir uyarc zerinde toplanmas halidir.

2.2.7. Unutma
rendiimiz her eyi hatrlayabilseydik ne iyi olurdu. Hepimiz kocaman bir bilgi deposu olurduk. Ayrca renme iin ok zaman harcamazdk. nk, unuttuklarmz yeniden renmek zorunda kalmazdk. Gerekte, rendiklerimizin ounu, ok abuk unuturuz. Unutma, renmenin tersi olan bir bellek ilevidir. Yani renilenlerin zihinde yeniden canlandrlamamas olaydr.

2.2.8. Merak
nsanlarn bilmedikleri bir eyi anlamak veya renmek iin duyduklar istektir. Gnlk yaamda merakl olmak, bazen olumsuz karlanr. Sorulmamas daha uygun olan sorular soran kiiler, olumsuz nitelikteki merakllardandr. Bu tip kiiler etrafndakileri rahatsz ederler. Eer merakmz yeni gelimeleri, ile ilgili deiiklikleri renmeye ynelik olursa takdir edilen, istenilen bir davran saylr.

19

2.2.9. Kskanlk
Kskanlk; kendinden stn, baarl, gzel, mutlu, olanlara katlanamamak diye de tanmlanabilir. Kskanlk, olumsuz duygulardan biridir. Ayrca kskanlk, dmanlk ve kzgnlk duygular ve kendine gvenmeme ile de yakndan ilgilidir.

2.2.10. Gelime
Gelime; doum ncesi dnemden lme dek bireylerin yaamlarnda dnem dnem oluan deiiklikler biiminde tanmlanr. Byme ve olgunlama kavramlar ile de ilikilidir. Byme, bireylerin fiziksel olarak deimeleridir: Boyun uzamas, kilonun artmas gibi. Olgunlama, organlarn belli bir ilevi yerine getirebilecek hale gelmesidir. rnein; 2-6 ya arasndaki bir ocuk kendi yemeini yemeyi, giyinmeyi baarabilir.

2.2.11. Davranlar
Davran; insanlarn gzlenebilir hareketlerini kapsad gibi duygular, tutumlar ve zihinsel sreleri dier bir deyile, dorudan gzlenemeyen tm isel olaylar kapsar. nsanlarn; beslenmek, barnmak, ac veya ary dindirmek, sevmek, sevilmek, takdir edilmek gibi ihtiyalar onlarn davranlaryla belirlenir.

2.2.12. Gdler
Gd, canllar belli hedeflere ynelten ihtiya, istek ve drt gibi davranlardr. rnein, kiinin susuzluk ihtiyacn gidermek iin bir eyler imesi, cannn skntsn gidermek iin eitli ilerle uramas, gdsel davranlardr. Gdsel davranlarn bir ksmnn fizyolojik ihtiyalardan kaynakland, bir ksmnn da sosyal ilikiler iinde renildii kabul edilir. rnein, organizmadaki su, oksijen ve kan ekeri oranlar, alk, susuzluk, s derecesinin dzenlenmesi gibi gdsel durumlar, sinir sistemi ve dier fizyolojik sreler tarafndan kontrol edilmektedir. Belli bir ite baarl olma istei, para ve toplumsal stat kazanma istekleri fizyolojik deil, renilen gdlerdir. Eksiklerin giderilmesi ynnde organizmada beliren gce Drt, ihtiyac gidermek iin gsterilen eilime de Gd denir. Gd- drt ilikisi aadaki gibi aklanabilir.

ekil 1.3: Gd, drt likisi

20

2.2.13. Deer Yarglar

Toplumsal deerlerden bazlarn, doruluk, namus, baar, dayanma olarak sayabiliriz. Deer yarglar, davranlar belirlemede nemli bir etkendir. Sahip olunan deer yarglar yaa ve zamana gre deiebilir. Kuaklar arasnda farkllklar gsterebilir. rnein, lise dzeyinde bir gen kzn ailesi, kar cinsle arkadalk etmesini, gece darya kmasn istemezken, ergenlik andaki bir delikanl iin bunlar doal davranlar olarak kabul edilir.

2.2.14. uur (Bilin)

uur, kiinin olaylarn ve evrenin farknda olmasdr. Kiinin kendi yaptklarnn, dndklerinin, hissettiklerinin neler olduundan haberdar olmasyla ilgilidir. Olaylar yayorken, kendisinin bilincinde olan kii, olaydan nasl etkilendiini bilir. Bilinli kiinin evreyle ilikileri de iyidir. Dolaysyla baarlar da yksektir. ok bilinli insan diye adlandrlan kii, etrafnda olup biteni kolaylkla alglayan, farkna varan ve gereki olarak deerlendiren kiidir.

2.2.15. Kiilik
Kiilik, insann toplumsal hayat iinde edindii ve onu dier insanlardan ayrt eden alkanlklar, davranlardr. Kiilik; tutum, deer, umut, sevgi, nefret, alkanlk gibi zelliklerden oluur. Kiilik kavram ile karakter kavram her zaman birbirine karr. Bu kavramlar birbirinden farkldr. Karakter, kiiliin deerlendirilmesi ile ilgilidir. Bir kii iin Arkada canls, drst, sevecen. derken onun kiilii deerlendirilmektedir. Fakat aslnda karakteri kastedilmektedir. Kiiliin gelimesinde, kaltm ve evrenin etkileimi de nemlidir.

21

YAAMIN YANKISI Bir aile piknie gitmiti. Anne le yemei iin yanlarnda getirdikleri yiyecekleri hazrlarken baba ve olu da ormanda yrye kmaya karar verdiler. Uzun bir trmantan sonra dzle ktklarnda ocuun aya bir aa kkne takld ve ocuk yuvarlanarak bolua dt. Derken can yanan ocuk avaz kt kadar baryordu: Ahhh! Ayaa kalkmaya alrken ileride bir dan tepesinden Ahhh! diye bir ses duydu. aknlkla babasna bakt. Sesin babasndan gelmediini anlaynca merakla bard: Sen kimsin?. Ald yant Sen kimsin? oldu. ocuk gelen yanta sinirlenip Sen bir korkaksn! diye bard. Dadan gelen ses: Sen bir korkaksn! diye yant verdi. ocuk babasna dnp Baba ne oluyor byle ? diye sordu. Olum diye sze balad babas Dinle ve ren. . Daa dnp Sana hayranm diye bard. Yant hemen geldi Sana hayranm. Baba tekrar bard: Sen muhteemsin. Gelen yant Sen muhteemsin. oldu. ocuk, babasn dikkatle izlemesine karn ne olduunu bir trl anlayamamt. Babas, soran gzlerle bakan oluna aklamaya devam etti: nsanlar buna Yank derler ama aslnda bu yaamdr..

22

UYGULAMA FAALYET
Kendinizi fiziksel ve ruhsal ynden tanmlayan zelliklerinizi yaznz ve isim belirtmeden arkadanza okutunuz; sizi tanyabilecek mi?

lem Basamaklar
Fiziksel ynden deerlendiriniz. Ruhsal ynden deerlendiriniz.

neriler
kendininizi nsan psikolojisi ve insan zellikleri balkl konuyu okuyunuz. kendininizi nsan psikolojisi ve insan zellikleri balkl konuyu okuyunuz.

23

LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Bireylerin ayrntlar alglayabilmesindeki duyarlla .. ad verilir? Dilin u ksm . duyarldr. Zihinsel becerilere ad verilir? Organlar belli bir ilevi yerine getirebilecek hale gelmesine..ad verilir. Kiinin olaylarn ve evrenin farknda olmasna .. denir. Davranlarn oluumunu salayan etkenler aadakilerden hangisidir? A) evre-Zaman-Uyarc B) Kaltm-evre-Uyarc C) Uyarc-Zaman-Kaltm D) evre-Zaman-Kaltm rk bir diten gelen ar nedir? A) Etkileim B) Uyarc C) Kaltm D) Organizma Eksikliklerin giderilmesi ynnde organizmada beliren gce ne ad verilir? A) Drt B) Gd C) uur D) Gelime

7.

8.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

24

UYGULAMALI TEST Kendinizi ve arkadalarnz fiziksel ve ruhsal ynleriyle tantan paragraflar yaznz. simlerini yazmadan paragraflar baka arkadalara datnz. Arkadalarn bu kiileri tanyp tanyamadn test ediniz. almanz aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri evet ve hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Her bir arkadanz nce fiziksel ynleriyle tanttnz m? Daha sonra ruhsal ynlerini tanttnz m? Davran ve kiilik zelliklerini yansttnz m? Paragraflarn yazl olduu katlar farkl arkadalara dattnz m? Arkadalarnzn paragrafta tantlan kiiyi bulmasn istediniz mi? Arkadalarnz, tantlan kiileri tanyabildi mi? Zaman verimli kullanmaya dikkat ettiniz mi? almanzdan memnun kaldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

25

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu faaliyet sonunda, gelitirebileceksiniz. toplumsal gruplarla salkl iliki kurabilecek ve

ARATIRMA
evrenizdeki aile biimlerini aratrnz, Aileler hakkndaki grlerinizi not alarak snf ortamnda tartnz. Hangi meslei seeceksiniz? Neden? Seeceiniz meslekle ilgili aratrma yapnz ve not alnz. nsan haklar ihlali olduunu dndnz gazete haberlerini keserek toplaynz, snfta tartnz.

3. BREY VE TOPLUMSAL LETM

3.1. Toplumsal Gruplar
nsan, yaamak iin fiziksel ve ekonomik ihtiyalarnn giderilmesi bakmndan olduu kadar, kiisel gelimesi ve doyumu bakmndan da dier insanlara bamldr. nsanlar gibi hayvanlar da gruplar halinde yaar, yardmlama ve ibirlii yaparlar. Ancak toplum ve toplumsal grup kavramlar insanlar iin kullanlr.

3.1.1. Aile Gruplar

Aile; iinde insan trnn retildii, toplumsallama srecinin ilk ve en etkili biimde yer ald, ana-babalar ile ocuklar, arasda birincil ilikilerin kurulduu, ekonomik etkinliklerin yer ald bir toplumsal kurumdur.

26

3.1.2. Aile Biimleri

ye Says Bakmndan; ekirdek Aile: Kar-koca ve evlenmemi ocuklardan oluur. Geni Aile: Kan ba olanlardan ve onlarn ekirdek ailelerinden oluur. Aile yeleri Arasnda Otoritenin Dalm Bakmndan Ataerkil Aile : Babann egemenliine dayal aile. Anaerkil Aile : Annenin egemen olduu aile. Eitliki Aile : Baba ve annenin eit otoriteye sahip olduu aile.

Evlenme Biimleri Bakmndan, Elerin Saysna Gre: Tek eli aile (Monogami): Bir erkek ve bir kadnn evlenmesiyle oluan aile. ok eli aile (Poligami): Bir erkein ya da bir kadnn birden ok ele ayn anda evli olmasdr. kiye ayrlr: o ok karllk (Polyandri): Erkein, birden ok kadnla ayn zamanda evli olduu aile. o ok kocallk (Polijini): Bir kadnn birden ok erkekle ayn zamanda evli olduu aile. Soyun Belirleni Biimine Gre Baba soyluluk : ocuklarn, torunlarn ayrcalk ve devlerinin baba soyundan geldii aile. Ana soyluluk : ocuklarn, torunlarn ayrcalk ve devlerinin ana soyundan geldii aile. ki soyluluk : ocuklarn, torunlarn ayrcalk ve devlerinin ana ve baba soyundan geldii aile. Evli iftin Oturma Yerine Gre Babayerlilik (Patrilokalite): Evlenen ift, kocann ailesiyle oturur. Anayerlilik (Matrilokalite) : Evlenen ift, kadnn ailesiyle oturur. Ev ama (Neolokalite): Evlenen ift kendi balarna oturur. Elerin Toplumsal yelii Bakmndan ten Evlenme (Endogami):Ayn boy, ky, kabile vb. toplumsal kmenin yeleri arasnda evlenmelere izin verme. Dtan Evlenme (Exogami):Ayn topluluk yeleri arasnda evlenmelerin yasaklanmas. 27

Paylamak

Yaam, yaamay Mutluluk, glmsemeyi Sevgi, hak etmeyi Vefa, anmsamay Dostluk paylamay bilenler iin vardr sanlmasna karn gerekte bu, bildiklerini uygulayabilenler iin vardr.

3.1.3. Komular
nsan ilikilerinin gerekletii bir dier ortam, komuluktur. Aile ortam nasl zorunluluk ortam ise komuluk da zorunlu beraberlii gerektiren bir ortamdr. ncelikle apartman komuluu yakn beraberliin tipik bir rneidir. Zorunlu olarak yz yze gelmenin gerektii insan ilikilerinin salkl olmas, huzurlu yaamn artdr. Acil bir durumda komusunun yardm herkes iin gerekebilir. Ev alma komu al atasz, Komusu aken, kendisi tok yatan bizden deildir. Hadisi, komuluk haklarn ve ilikilerini vurgulayan deerlerimizdir.

3.1.4. Arkada Gruplar

Arkadalk ilikileri, kiileri olgunlatran ve onlar sosyal varlklar haline getiren nemli bir olgudur.

nsanlar aras iletiim kurulduktan sonra ilikilerin daha youn olmas beklenir. Bu youn ilikiler dneminde (arkadalk grubunda) kiilerin ncelikle kendi kendilerini sonra da kardaki arkadan tanmalar salkl ilikiler asndan nemlidir. Arkadalk ilikileri ocuun evinde karlanmayan nemli gereksinimlerdendir. Arkada edinmek ve ilikiyi srdrmek, belli bir olgunluk ister. Bu bakmdan bir insann sosyal ve ruhsal olgunluunu, arkadalarna bakarak tahmin ederiz. Atalarmzn Bana arkadan syle, sana kim olduunu syleyeyim. sz arkadalk etkileimine iaret etmektedir.

28

3.1.5. Meslek Gruplar

Her meslein yeleri kendi karlarn ve haklarn korumak, sorunlarn dile getirmek amacyla rgtlenir. Gnmzde ayn meslek yelerinin bir araya gelerek rgtlenmeleri, demokratik yaantnn da bir gerei olarak kabul edilmektedir. Meslek gruplar, grubun gerektirdii salkl insan ilikilerine zen gsterdikleri gibi, mesleki rgtlenmenin artlarna da dikkat etmelidir. Bu artlar, meslek sahibinin mesleki bilgisi (teorik ve pratik), meslee giri denetimi (yelik sertifikas), meslek ahlak ve alma zgrldr. Ayrca her meslein, meslek grubu olarak zellikleri vardr. eitli yollarla ok para kazanmak, stats yksek bir meslek sahibi olmak, mutluluk iin yeterli olmamaktadr. Bunun rneklerini toplumda gryoruz. Meslektann kazanmasn istemeyen ve meslek arkadalaryla ibirliinden kanan bir insann mutlu ve huzurlu olduu sylenemez. Bu nedenle, ayn meslek elemanlarnn bir araya gelerek oluturduklar meslek gruplar, insan ilikilerinin gelitirilecei ortamlar olarak deerlendirilmeli ve desteklenmelidir.

3.1.6. Bask Gruplar (Sendika, dernek, siyasi parti vb.)

Sendikalar, alanlarn haklarn korumak, gelitirmek, eitim ve verim dzeylerini ykseltmek amacyla oluturulan kurumlardr. Sendikalar, yelerinin sosyal ve ekonomik haklarnn korunmas ve gelitirilmesini amalar. Bu en doal hakkn salanmas idealine, salkl insan ilikileriyle ulalabilir. Dernekler, belli bir amac gerekletirmek zere kurulan sosyal kurumlardr. Vakflar da benzer amala kurulan sosyal kurumlardr. Sosyal yardmlama kurumlarnn znde, insanlar arasnda iyi ilikiler kurarak, belli amalarn gereklemesi dncesi vardr. Siyasi partiler, toplumsal ve demokratik yaantnn gerei olarak kurulan siyasi gruplardr. Partilerin de amac sonuta topluma hizmettir. Partilerin siyasal hizmet aralar olduu, temelde insan mutluluunun esas alnd akldan karlmamaldr. Hrs, fke, tutarsz iddialar ve yapc olmak yerine ykc davranlar siyasi hareketlilii bozan 29

yanllklardr. Her tr ve dzeyde faaliyet gsteren sosyal kurum ve kurulular amalarna dzenli insan ilikileriyle ulaabilirler.

3.1.7. Oyun Gruplar

Baz anne-babalar, ocuunun yatlaryla oynamasn engeller. ocuuna hem annebaba, hem de arkada olabileceklerini sanrlar. ocuuyla yer, ier, oynar, gezerler. Bylece ocuklarnn yatlaryla ilikisini ya aktan ya da dolayl olarak kstlarlar. Byle annebabalar ya ie dnk bir yaam srdrdklerinden, ya da ar koruyucu anne-baba tutumu gsterdiklerinden bu yolu semektedirler.

Oysa ocuun kendi yatlar ile oyun gruplarna katlmas, kendine gvenmesi, kendini kolay ifade edebilmesi salkl bir kiilik gelitirmesi asndan nemlidir.

3.1.8. Okul Gruplar

Aileden sonra ikinci temel sosyal grup, ocuun okulu, snf ve arkadalardr. Bu sosyal evrede, renci-retmen ilikisi ocuun kiiliini oluturan temel etkendir.

Okulda insan ilikileri eitli dzeylerde devam eder. ocuun sra arkadalaryla ilikileri, grup yeleriyle eitsel kol almalarndaki grev ilikileri, snf arkadal ilikileri, servis arkadal ilikiler ve dier snflardaki rencilerle ilikileri okuldaki insan ilikilerine rneklerdir.

30

3.2. Toplumsal Etkileim

nsanlar toplumda her vesileyle etkileimde bulunurlar. Evde, okulda, i yerinde ve arkadalk gruplarnda. Etkileim; ortak eylemin, ortak eyleme katlanlar (kiiler) tarafndan grlen duygusal gcdr. Etkileimler, bir grubun yeleri arasnda veya bir grubun bir yesiyle btn grup arasnda oluan alma-verme srecidir. Etkileimin duygusal yn ile ilgili kavramlar unlardr: yi niyet n yarg Sevgi Sayg Hogr Fedakrlk

Sevmek ve Sevilmek Sacha Guitrye Dnyada en gzel ey nedir? diye sordular. Guitry, bu soruyu Sevmek diye yantlad. Peki, ondan sonra? Sevilmek. dedi, Guitry. Neden sevmek, sevilmekten daha gzel? diye sordular. Guitry, nsan, dedi. Sevdiinden, sevildiinden daha ok emindir de ondan.. nsanlar ve n yarglar Einin lmnden sonra kydeki evinde tek bana yaamak zorunda kalan hamile bir kadn vard. Kadn gndzleri tarlada alr, akam olunca da evinin yolunu tutard. Bir gn eve dnerken yol kenarnda bulduu yaral bir gelincii acyarak kucana ald ve eve gtrd. Evcil bir hayvan olmayan gelincik, zamanla uysallat. Eve ve kadna o kadar almt ki, kadnn yanndan bir an bile ayrlmaz olmutu. Birka ay sonra kadnn ocuu dodu. Eve nee ve mutluluk getiren bu kk yavruca gelincik de ok sevmi, artk ailesi olarak grd bu anne ile yavrucaa gnlden balanmt. Kadn tek bana tm zorluklara katland. Bylece gnler geti. Eve yiyecek alabilmek iin almak zorunda kalan kadn, bir gn yavrusunu gelincikle evde yalnz brakarak, almak zere tarlaya gitti. Yorucu bir gnn ardndan akam eve dnen kadn, gelincii az kanl bir halde yerde yatarken bulunca beyninden vurulmua dnd. ldrmasna yerde yatan gelincie saldrp, orackta hayvan ldrd. Tam o srada bebein odasndan bir alama sesi gelince, anne doruca odaya yneldi ve 31

heyecanla odaya girdi. Odada beii, beiin iinde glckler datan bebeini ve bebein yannda duran paralanm ylan grd. Ne kadar hazin bir ada yayoruz. Bir n yargy ortadan kaldrmak, bir atomu paralamaktan daha g A.Einstein

3.3. Toplumsal Rol

Bireylerin tm yaamlar; bir aile yesi (baba, koca, kar, ocuk, abla, aabey, day, teyze vb.), bir iyeri yesi (mdr, memur, hizmetli, doktor, mhendis, ii vb.), bir dernek yesi (bakan, ye, ynetim kurulu yesi, deneti vb.), bir arkada grubu yesi, bir ky ya da mahalle yesi vb. olarak gemektedir. te bireylerin bir yerde baba, bir baka yerde oul, bir nc yerde mdr ya da memur, bir drdnc yerde dernek yesi, beinci yerde okulaile birlii yesi olarak toplumsal rolleri vardr ve bireyler bu rolleri stlenmek durumundadrlar.

3.4. Toplumsal Stat

Gruptaki her role grup yeleri tarafndan az ya da ok, olumlu bir deer yklenir. Baz roller genellikle olumlu dierleri ise daha az olumlu deerlendirilir. Stat, bu rol konumlarnn deerlendirilmesine iaret eder. O halde konum, kiinin sosyal yapdaki yerini, stat de grup yesi tarafndan bu konumun deerlendirilmesini ifade eder. Meslei, eitimi, geliri, sosyo-kltrel evresi, ailenin gemii kiinin statsn belirler. Statler iki grupta ele alnr: Edinilmi Stat: Bireylerin yetenek ve becerilerine bakmadan bir statye getirilmesi (kayrlm kiiler) Kazanlm Stat: Bireylerin baar ve becerilerin uygun mevkilere atanmas

3.5.Toplumsal Hayatta Neden letiim Kurarz

nsann sosyal hayatta varln srdrebilmesi iin mutlaka iletiim kurmas ve srdrmesi gerekmektedir. Birey ailede, okulda, iyerinde, sokakta, bankada, hastanede, komuda, elence yerlerinde, alveri merkezlerinde kendini ifade edebilmek, duygu ve dncelerini, isteklerini doru biimde aktarabilmek iin mutlaka iletiim kurmaya ihtiya duyar. nsanlar iletiim kurmaya iten farkl nedenler vardr. Bu nedenleri ksaca yle sralayabiliriz. Varolmak: Birey sosyal bir varlk olarak yaamna devam eder ve toplumla ilikileri erevesinde kendi varln anlamlandrr. Toplumsal ilikiler ve bireyin toplumsal kimlikleri olmadan tek bana varln srdrmesi neredeyse imknszdr. Birey yaamn srdrebilmek iin toplumsal evrenin varlna 32

ihtiya duyar. Bu evreyle iletiim kurarak kendini tantr ve kabul ettirir. Ayn biimde toplumu tanyabilmek iinde iletiim kurmas ve toplumsal evresiyle ilgili bilgi toplamas gerekmektedir. Ksaca birey toplumsal bir varlk olarak varolabilmek ve varln srdrmek iin iletiim aralarn, yntemlerini ve etkinliklerini kullanmak zorundadr. renmek: nsan toplumsal bir varlk olarak yakn evresinden balayarak yesi bulunduu toplumdan, ehirden, lkeden, dnyadan haberdar olmak ister. nsann evresinde olup biten olaylar kendisini ve ailesini, sevdii insanlar da etkilediinden evresinde olup bitenlere kaytsz kalamaz. nsann evresini tanmas, bilmesi, bilinmezlere ve ulalmazlara ait belirsizlikleri azaltmas iin renmeye ihtiyac vardr. Bunun iinde sosyal yaamda etkili biimde iletiim kurmas gerekir. Paylamak: Her birey sosyal hayatta, paylama gereksinimi duymaktadr. Grd gzel bir manzaray, izledii bir sinema filmini, bana gelen zc bir olay, yaad bir hakszl, yeni rendii gzel bir iiri paylamak istemeyen yoktur. nsanlar aras sosyal iletiim olmadan ortaklk kurulamaz, karlkl anlay oluturulamaz ve toplumsal onay salanm olamaz. Bilgi dnce ve duygu paylam gereklemeden renme, yenilik yapma, dzenleme ve dzeltme yoluyla geliim ve deiim salanamaz. Etkilemek ve Ynlendirmek: Bireyin toplumsal yaamda amalarna ulaabilmesi iin dier insanlar ve gruplar zerinde olumlu izlenim oluturmas gerekmektedir. Baka insanlar ikna etmeden yapmak istediimiz pek ok eyi gerekletiremeyiz. nsan tek bana yaamn srdrebilmesi ve kendini gerekletirip mutlu bir birey olabilmesi iin yapmas gereken birok eyi yapamaz. Baka insanlarla, iblm, ibirlii ve ortaklk kurmak ve srdrmek zorundadr. Bunu gerekletirmek iin toplumsal yaamda baka birey ve gruplarla ayn duygu, dnce ve amalara ynlenmesi ve ayn konularda beklenti ve hedeflere sahip olmas gerekmektedir. Mutlu olmak: Birey doal ve toplumsal yaamda kendisinden ve evresinden kaynaklanan eitli olumsuzluklar yaar. Bunlarn sonucunda zlebilir ve umutsuzlua kaplabilir. Oysa insan doas gerei kendini mutsuz eden olaylardan, insanlardan ve durumlardan uzaklamak, elenceli ve hoa vakit geirmek eilimindedir. Bu nedenle birey kendini iyi hissedebilecei, birlikte iyi vakit geirebilecei, olumlu ve nitelikli iletiim kurabilecei insanlara ve gruplara ihtiya duyar. Sosyal hayatta iletiim kurmann en temel amalarndan biri bireyin kendine mutluluk veren etkinliklere ihtiya duymasdr.

3.6. Toplumsal letiim Nedir?

Toplumsal iletiim; kii grup ve kurum gibi toplumsal birimler arasndaki mesaj alveriidir. Toplumsal iletiim trlerini yle snflandrabiliriz; Kiileraras letiim Kii grup iletiimi Kii rgt iletiimi 33

Gruplararas letiim Grup rgt iletiimi rgtleraras letiim

Toplumsal iletiim bireyin ve sosyal gruplarn varln srdrebilmesi asndan olmazsa olmazdr. Sosyal iletiimin zelliklerini yle sralayabiliriz. Toplumsal birimler arasnda bilgi, anlam, duygu ve dnce alverii salar. Toplumsal birimler arasnda gerekli ilikilerin kurulmasn ve toplumsal yaamn srekliliini salayan bir olgudur. Mesaj gnderen kaynak kii ve mesaj alan hedef kii asndan insan davrann ifade eder. Psikolojik bir boyutu vardr. Kaynak, hedef, mesaj, iletiim kanallar ve aralar gibi iletiim srecinin unsurlarnn birbiriyle ilintili olduu bir sistemdir. Toplumsal iletiim yalnzca bir defa olup biten bir eylem deil, kesintisiz devam eden ok ynl bir sretir.

3.6.1. Toplumsal letiimin levleri

Genel olarak iletiimin ilevleri; bilgilendirme, yneltme, dzenleme, sosyalleme ve ikna etme yoluyla alcnn bilgi ya da davrann etkileme olarak saylabilir. Bunlara ek olarak toplumsal iletiimin en temel ilevlerini de yle sralayabiliriz; Toplumsal yaamda uyumun olumasn salamak Toplumsal yaamda etkili liderliin salanmas Toplumsal yaamda motivasyonun salanmas Anlaml sosyal ilikiler oluturulmas Toplumsal yaamda ortaya kan sorunlarn zlmesi ve doru kararlarn alnmas atmalarn ynetimi, mzakere etme ve pazarlk

3.6.2. Toplumsal Yaamda Etkili letiim Kurulmas ve Gelitirilmesi

Bireyin toplumsal yaamda baarl ve mutlu olmas etkili iletiim kurmas ve srdrmesi ile dorudan ilgilidir. Nasl etkili iletiim kurulacan bilmek ve uygulamak olumlu bir sosyal yaam iin son derece nemlidir. Bu nedenle etkili iletiim kurmak ve srdrmek iin aadaki noktalara dikkat etmek gereklidir. letiim kurarken basit ve ak bir dil kullanmak gereklidir. letiime hedef kii veya kurumlarn en fazla ilgisini ekecek konularla balanmal ve bylece diyalog yolu almaldr.

34

Etkili iletiim kurabilmek iin aktif bir dinleyici olmak ve kardaki kii ve kiileri dikkatle dinlemek nemlidir. letiim kurarken hem ar bilgi yklenmekten hem de kar tarafa ar bilgi yklemekten kanmak gerekir. letiim srecinde geri bildirim almak ve geri bildirimde bulunmak son derece nemlidir. Teekkr mektuplar, iade ziyaretleri, davetler iletiim srecinde geri bildirim srecine rnek olarak verilebilir.

3.6.2.1. Baarl Toplumsal letiimin Bileenleri Etkili Konuma

Konuma, insan dier canllardan ayran dnme, muhakeme edebilme gibi zelliklerinin sesler yardmyla da vurulmasna denir. Konumann temelinde sesler yatar. Bu anlamda konuma duygu, dnce ve hayallerin seslerle yanstlmasdr. Konuma, vcdumuzdaki bir takm organlarn ibirlii sonucunda gerekleen mucizev bir eylemdir. Konuma kiiler aras iletiimin salanmasnda ok nemli bir ilev grmektedir. Bu nedenle dier insanlarla konuurken etkili bir biimde konuabilmek iin u hususlara dikkat emeliyz. Konuma ok ak ve anlalr olmaldr. Konuma yaplrken eski ve ok az bilinen kelimeler tercih edilmemelidir. Konuma da elden geldiince doal ve samimi davranlmaldr. Konuma ne ok yava ne de ok hzl olmaldr. Konuurken ses tonu iyi ayarlanmaldr. ok ksk veya ok yksek sesle konuulmamaldr. Konuma srasnda, konumay desteklemek amacyla el ve kol hareketleri kullanlabilir. Ancak arya kamamak gerekmektedir. Konuma srasnda ses tonu doru ayarlanmal, gerekli vurgular yaplmaldr. Konuma srasnda dinleyiciler ile gz temas kurulmaldr. ok sayda kiiye hitap ederken ayakta konumaya allmaldr. Konuma sresi uzun tutulmamal, d,nleyicileri skmamaya zen gsterilmelidir. Konuma giri, gelime ve sonu biiminde planlanmaldr. Konuan kiinin yz ifedesi yumuak olmal zaman zaman dinleyicilere tebessm etmelidir.

35

Etkili Dinleme

Toplumsal iletiim srecinde, bireylerin bilgi alna, bilgi iletiminden daha fazla zaman harcad grlmektedir. Bu nedenle iletiim kurarken dinleme, konuma, okuma ve yazma kadar nemlidir. Bununla birlikte iletiim srecinde bir ok insan etkili biimde dinlemeyi bilmemektedir. Etkili dinlemede u zellikler bulunmaldr: Dinleyici olarak empatik davranlmaldr. Kardaki kiiyi yreklendirici bir tavr taknlmaldr. Konuan kiiye ba iaretiyle dinlenildii bildirilmelidir. Bu uygun ve doru zamanda ve abartsz biimde yaplmaldr. Dinleyici konumac ile gz temas kurmaya zen gstermelidir. Dinleyici dinlediini her davran ve tutumuyla belli etmelidir. Konuan kiiye zaman zaman konu ile ilgili ksa sorular sorulmaldr. Konuan rahatlatc davranlar sergilemeli ve sz kesilmemelidir. Kendi duygu ve dncelerine ters den konumalar nedeniyle tartmaya girmemelidir. Farkllklar deil ortak noktalar yakalamak iin balangta aba harcanmas gerekir. Farkllklar ise sinirlenmeden ak ve net biimde ortaya koymak ve yanl anlamalara yer vermemek gerekir. Konumacy dinlerken hemen sonu karmaktan kanmak gerekir. Karnzdakinin szcklere her zaman ayn anlam verdiini dnmeniz yanltc olur.

Etkili Yazma

Yazl iletiim, bilgi, duygu ve dncelerin bir takm yazl semboller araclyla aktarmdr. Yazl iletiimden ama alcya veya hedefe verilmek istenen mesajn ak ve anlalr biimde aktarlmasdr. Yazl iletiim mektuplar, raporlar, zetler, makaleler, tutanaklar, basl notlar, e-posta gibi aralarla iletilen mesajlar ierir. Yazl iletiim kiisel yaamn bir ok blmnde olduu gibi toplumsal iletiimde de nemli bir yer tutar. Yazl biimde iletiim kurulurken u konulara dikkat etmek gereklidir: Yaz yazmadan nce bir plan yaplmaldr. Yazda bulunan giri, gelime ve sonu blmleri zerinde nceden dnlmelidir. Yaznn akc olmasna, yazda yer alan duygu ve dncelerin iten ve samimi olmasna dikkat etmek gereklidir. Yazda yer alan bilgilerin doruluunun kontrol edilmesi gereklidir. Basit ak ve anlalr bir yaz dili kullanmak gerekir Kelime yazm zellikle de isim yazmna dikkat etmek gerekir. Yazl metin olabildiince ksa olmaldr. 36

Soyut olanlar yerine somut ifadeler, dolayl anlatm yerine dorudan anlatm kullanlmaldr.

Toplumsal Yaam ve Szsz letiim

Toplumsal yaamda dier insanlarla ve gruplarla etkili biimde iletiim kurabilmek iin szsz iletiimle ilgili baz kurallara dikkat etmek gerekmektedir. Bu kurallar yle sralayabiliriz. letiim kurarken karsndaki insanlarla gz temas kuran kiiler daha gvenilir bulunmaktadr. Dier insanlarla gz temas kurarken onlar rahatsz etmemeye de dikkat etmek gerekir. Dier insanlarla toplumsal yaamda iletiim kurulurken mmkn olduunca samimi ve scak bir biimde tebessm etmek gerekmektedir Karmzdaki konuurken, arya kamadan ba hareketleri ile o kiiyi dinlediimizi gstermeliyiz. Dier insanlarla iletiim kurarken jestlerimizi ifadelerimizi desteklemek amacyla kullanabiliriz. Ancak jestleri kullanrken arya kamamal ve nezaket kurallarna dikkat etmeliyiz. Toplumsal iletiimde beden duruu da nem vermemiz gereken noktalardandr. letiim annda dik durmal, oturuluyorsa sandalye ve koltua tam olarak oturulmal ve arkaya yaslanmaldr. Birisiyle konuuyorsak ne doru eilerek o kiiye anlattklar ile ilgilendiimizi gstermeliyiz. nsanlara mmkn olduunca en yakn mesafe de durmalyz ancak bunu yaparken onlar rahatsz etmemeye dikkat etmeliyiz. Tandmz insanlara yaknlk derecemize gre duru mesafemizi ayarlamalyz. letiim annda daima konuulan kiiye veya konuan kiiye dnk durmalyz. Toplumsal iletiim srecinde baarl olabilmek iin grup normlarna, toplumsal rol ve statye uygun giyinmeliyiz. Sa ve el bakmna zen gstermeliyiz.

37

UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilemleri tamamladnzda toplumsal gruplar ve gruplar oluturan bireyler arasndaki ilikileri dzenleyen kurallara uygun davran sergileyebileceksiniz.

lem Basamaklar

neriler

Aileniz ile sorunlarnz paylaabiliyor musunuz? Paylaamyorsanz nedenlerini aratrnz. Kendinizde ve ailenizde grdnz hatalar not alnz retmeninizle veya rehberlik servisi ile deerlendiriniz. Aile balkl konuyu okuyunuz ve dncelerinizi arkadalarnzla paylanz. Sizin iin ideal aile nasl Toplumsal gruplar zelliklerine gre olmaldr? Snf ortamnda tartnz. ayrt ediniz. Komuularla ilgili konuyu okuyarak, onlarla salkl ilikiler kurabilmek iin gerekli olan titizlii gsteriniz. leride semek istediiniz meslek hakknda bilgi edininiz. Bu meslei yapanlardan grlerini alnz. Meslekte baarl olup olamayacanzdan emin olunuz. Meslek gruplar balkl yazy tekrar okuyunuz. evrenizdeki sosyal gruplarla grp almalar hakknda bilgi toplaynz. ye olabileceiniz soysal grup varsa ye olunuz. Onlarn almalrn yazarak snfa getiriniz. Arkadalarnzla tartnz. evrenizdeki sosyal gruplarla evrenizdeki toplumsal gruplarla salkl salkl iletiim kurabilmeniz iin size iletiim kurunuz. den grevleri yerine getiriniz. Rolnze uygun davranlarda bulununuz. Byklerinize, amirlerinize, retmenlerinize saygl olmaya zen gsteriz, davran kurallarna uyunuz. Bu konu ile ilgili Toplumsal iliikiler balkl konuyu okuyunuz.

38

LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. 1. inde insan trnn retildii, toplumsallama srecinin ilk ve en etkili biimde yer ald, ana-babalar ile ocuklar arasnda birincil ilikilerin kurulduu, ekonomik etkinliklerin yer ald toplumsal kuruma . ad verilir. alanlarn haklarn korumak, gelitirmek, eitim ve verim dzeylerini ykseltmek amacyla oluturulan kurumlara.ad verilir.. Oyun gruplar, ocuun salkl bir gelitirmesinde nemli rol oynar. Ortak eylemin, ortak eyleme katlanlar tarafndan grlen duygusal gcne .. denir. Kiinin sosyal yapdaki yerine . denir. Grup yesi tarafndan konumun deerlendirilmesine . denir. Kii grup ve kurum gibi toplumsal birimler arasndaki mesaj alveriine..............................denir. Toplumsal iletiim trlerini yle snflandrabiliriz; ........................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... Babann egemenliine dayal aileye ne ad verilir? A) Ataerkil aile B) Anaerkil aile C) Eitliki aile D) Geni aile yeler arasnda belli ilikileri bulunan ve her yenin grubun varln, simgelerini bilinli olarak fark ettii, iki ya da daha ok kiiden oluan insan topluluu aadakilerden hangisidir. A) Toplumsal Grup B) Kiisel Grup C) Bask Gruplar D) Toplumsal Etkileim DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetini tekrarlaynz.

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

9.

10.

39

UYGULAMALI TEST evrenizdeki sosyal gruplarla grp almalar hakknda bilgi toplaynz. Onlarn almalrn yazarak snfa getiriniz. Arkadalarnzla tartnz. almanz aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri evet ve hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. evrenizdeki sosyal gruplarla ilgili salkl bir aratrma yapabildiniz mi? Sosyal gruplar arasnda kiilik yapnza uygun birini bulabildiniz mi? Bu grupla grmek iin nceden randevu alma giriiminde bulundunuz mu? Grupla grmeniz salkl bir ortamda geliti mi? Grup hakknda renmek istediklerinizi doru sorularla ifade edebildiniz mi? Grup size kendisi hakknda yeterli bilgiler verdi mi? Grmeden hem siz hem de grup yeleri memnun kaldnz m? Edindiiniz bilgileri arkadalarnzla paylatnz m? Zaman verimli kullanmaya dikkat ettiniz mi? Evet Hayr

10. almanzdan memnun kaldnz m?

DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

40

MODL DEERLENDRME
Toplumun farkl katmanlarndan seilmi farkl statlere sahip farkl kii rolndeki rencilerle yz yze iletiim rnei sergileyiniz. Uygulamanz, aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. Birbirinizi grdnz andan itibaren iletiim balad m? Yatnz olan biriyle kurduunuz iletiimle yal biriyle kurduunuz iletiim farkl m? Stat olarak sizden st biriyle iletiim kurarken daha resmi mi davrandnz? Aileden biriyle iletiim kurarken ona sen diye mi hitap ettiniz? Aile dndan ve sizden kk biriyle ve kardeinizle iletiim kurarken farkl duygularn n planda olduuna dikkat ettiniz mi? Biriyle ilgili n yarglarnz varsa bu, tanmanz olumsuz etkiledi mi? Birine gsterdiiniz sevgi karlk buldu mu?

Evet

Hayr

4. 5. 6.

7.

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise dier modle geiniz.

41

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALIYETI-1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 giyim kurallarI gelenek ve grenekler maddi kltr 1789 C A D

RENME FAALIYETI-2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 Grsel Keskinlik Tatlya Zek Olgunlama uur D B A

RENME FAALIYETI 3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 Aile Sendika Kiilik Etkileim Konum Stat Toplumsal letiim Kiileraras iletiim, kii-grup iletiimi, kii- rgt iletiimi, gruplararas iletiim, gruprgt iletiimi, rgtleraras iletiim A

9 10

42

KAYNAKA
ACAR Glde, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. ALTAN mer Zht, ve Gvenik Hukuku, Anadolu niversitesi, Eskiehir, l988. Ankara Valilii nsan Haklar, Uluslararas Temel Bilgileri. ARICI Hsn, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. AYDIN Orhan, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. BAYRAKTAR Rveyde, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. CAN Niyazi, nsan likileri, Gn Yaynclk, Ankara, l975. ELK Abdullah, nsan likileri, Ttibay Yaynlar, Ankara, l997. OTUR Recai, Davran Bilimleri Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. ERKUL lhan, ve Gvenlik Hukuku, Anadolu niversitesi, Eskiehir, l987. ESK Rksan, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. EYCL Ahmet, nsan likileri, Gn Yaynclk, Ankara, l975. GEKL Fatma, Halkla likiler ve letiim, Beta Yaynlar, stanbul 2008 GEREK Nvit, Gvenlik Hukuku, Anadolu niversitesi, Eskiehir, l987. GVEN Ercan, ve Gvenlik Hukuku, Anadolu niversitesi, Eskiehir, l987. HAVADAROLU Selim, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu . Ankara, l983. KORKUT Fidan, nsan likileri, Ecem Yaynclk, Ankara, l995. Meydan Lorousse Genlik Ansiklopedisi OZANKAYA zer, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l986. SABUNCUOLU Zeyyat ve Murat GM, Yaynlar, stanbul, 2008 SAVAIR skender, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. AHN Deniz, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. 43 rgtlerde letiim, Arkan

EVKATL Murat, nsan likileri, Tutibay Yaynlar, Ankara, l997. TEGN Buket, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983. TOPU Sedat, Davran Bilimlerine Giri, Anadolu niversitesi, Ankara, l983.

44