Professional Documents
Culture Documents
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. TEMEL GEOMETRK ZMLER VE UYGULAMALARI ............................................ 3 1.1. izgi ve Norm Yaz Uygulamalar ............................................................................... 3 1.1.1. Teknik Resmin Gerei ve nemi .......................................................................... 3 1.1.2. Standart Kt lleri ........................................................................................ 10 1.1.3. Bilgisayar ile izim Yaplmasn Salayan Programlarn Tantlmas ve Uygulamas.................................................................................................................... 13 1.1.4. izgi eitleri ve Kullanldklar Yere Gre izim Uygulamalar ..................... 14 1.1.5. Standart Yaz Tipleri ve Norm Yaz Uygulamalar ............................................. 19 1.1.6. Yaz ablonlarn Kullanarak Norm Yaz Yazmak ............................................. 22 1.2. Temel Geometrik izimler ......................................................................................... 24 1.2.1. Doru izimi ....................................................................................................... 24 1.2.2 .Doruya Dik kma............................................................................................. 24 1.2.3. Doru Parasnn stenilen Sayda Eit Paraya Blnmesi................................ 25 1.2.4. Dik Ann Oluturulmas.................................................................................... 27 1.2.5. Daire ine Dzgn okgen izimi .................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 41 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 59 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 60 2. Z DM VE GRN IKARTMA........................................................................ 60 2.1. z Dm izimleri..................................................................................................... 60 2.1.1. z Dm Hakknda Bilgi .................................................................................... 60 2.1.2. Temel z Dm Dzlemleri, Temel Grnlerin Adlandrlmas ve izilmesi62 2.1.3. Nokta, Doru ve Dzlemlerin z Dmlerinin izilmesi .................................. 63 2.2. Grn karma ve leklendirme........................................................................... 66 2.2.1. Grn karma............................................................................................... 66 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 75 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 83 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 85 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 86 KAYNAKA ......................................................................................................................... 87
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 520TC0002 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Temel Teknik Resim Teknik resim konularnn anlatld bir renme materyalidir. 40/32 n koul yoktur. Norm yaz ve izim uygulamalar yapmak Genel Ama Uygun snf ortam ve teknik resim ara-gereleri salandnda norm yaz yazabilecek ve teknik resim izimlerini teknik resim standartlarna uygun bir ekilde yapabileceksiniz. Amalar 1. Yaz ve izim standartlarna uygun yaz yazabilecek, temel geometrik ekilleri izebileceksiniz. 2. Temel iz dm kullanarak perspektifi verilen parann grnlerini hatasz izebileceksiniz ve llendirme yapabileceksiniz. Ortam: Uygun snf ortam Donanm: Teknik resim ara gereleri, izim masas Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iii
GR GR
Sevgili renci, nmzdeki yllar sanayileme ve kresellemenin etkisini artrarak devam edecei yllar olacaktr. retim, sanayinin itici gcdr. Baz rnler retilirken bu rnlerin iziminin yaplmas seri retim asndan zorunludur. Ayn zamanda bu rnlerin llendirilmesi ve zelliklerini belirten yaz ve rakamlarn yazlmas da o derece zorunludur. retimi yaplan bu paralarn baka bir yerde baka bir teknik eleman tarafndan da ayn ekilde alglanmas iin teknik resmin kurallarna uymak gerekmektedir. Bu kurallara uyulmazsa parann retiminde veya tanmlanmasnda sorun yaanaca kesindir. Teknik resim ortak bir anlama dilidir. Bunun iin size den bu modlde anlatlan konularn sizler tarafndan gereine inanarak almanz ve modlde verilen uygulama faaliyetlerini titizlikle izmenizdir. Bu modl ilenirken ve sonrasnda teknik izimleri daha farkl gzle deerlendireceksiniz. Teknik resim sabr ve zen isteyen her meslek dalnda bulunan ve yaparak renilen bir derstir. Bu modln baz yerlerinde boyutlu dnme yeteneinizi n plana karmanz gerekecektir. Bunun iin karlaacanz zorluklarda retmeninizden yardm isteyiniz.
ARATIRMA
izgi eitlerinin standartlarn belirleyen TS-88 ve ISO 128 i inceleyiniz. ncelemelerinizin sonucunu snfnzda retmeninizle ve arkadalarnzla paylanz.
izim masas zerine resim izilecek kdn tutturulduu masalardr. Yzeyi ve kenarlar dzgn, keleri de 90 olmaldr. Gnmzde hlamur, kavak, plastik, cam gibi malzemelerden ve genellikle ekonomik veya profesyonel model olarak retilmektedir (Resim 1.1).
Cetveller
T cetvelleri: Teknik resimde en ok kullanlan ara, T cetvelidir. T cetveli oklukla yatay, eik ve birbirine paralel izgilerin izilmesinde kullanlr. Ayrca gnyelerle yaplacak izimlerde gnyelere klavuzluk eder. T cetvelin ba ksm, resim masasnn sol kenarna dayandrlarak sol el ile aa yukar hareket ettirilir (Resim 1.2).
Gnyeler
45 ve 30- 60 olarak iki trde yaplan standart gnyeler, T cetveli zerinde kaydrlarak dikey ve eik izgilerin iziminde kullanlr. Gnyelerin alar 45x45x90 ve 30x60x90 dir. Ayn zamanda bu gnyelerle 15, 30, 45, 60, 75, 90, 105 lik alar izilebilir (Resim 1.3).
T cetveli ve gnyenin konumlar izgi izilecek yere kesin olarak getirilmi ise izgi, sa elle izilir. izgi izilirken kurun kalem, izim dorultusunda 60 ve kendinizden uzaklaacak ekilde biraz ne doru tutulur. izgi izildikten sonra sol elin iki parma, T cetvelini oynatmadan gnyeyi istenilen yere kaydrp tutar ve sa elle tekrar izgi izilir. Gnyenin ufak hareketleri daima sol elle yaplr. Sa el, izim iin bulunduu durumu bozmaz ve gnye sol elle istenilen yere getirilir getirilmez hemen izgiyi izer. l cetvelleri
l cetvelleri, uzunluklarn llmesinde ve bir yerden baka bir yere tanmasnda kullanlr. Bu nedenle izilmi resimleri okuyacak veya yeniden resim izecek teknik elemanlarn en ok kullandklar aralardan biridir. l cetvellerinin bir kenar milimetre dier kenar da 1/2 milimetre blntldr (Resim 1.4).
Aler (letki)
Alarn llmesi iin ve gnyelerle izilmesi olanaksz olan 0 - 180 arasndaki veya 0 360 arasndaki alarn iaretlenmesi iin kullanlan bir aratr. letkilerde blntlerin gayet hassas ve belirgin olmas gerekir (Resim 1.5).
Pergelle izilemeyen eriler, eri cetvelleri ile izilir. Eri cetvelleri birbirine ekli deiik erilerden meydana gelir (Resim 1.6).
Genellikle resim masalarnn bir aparat olarak kullanlan ve iki ucundaki makaralardan geirilen iplerle masa zerine balanan bir cetvel trdr (ekil 1.1).
Pergel
Daire ve yay izimi ile bir lnn bir yerden baka bir yere tanp iaretlenmesinde veya belli bir lnn birka defa tekrarlanarak iaretlenmesinde kullanlr (ekil 1.2).
a. b. c. d. e. ablonlar
Normal pergel ne ulu pergel Uzatma aya Mrekkep izim ucu Tirlin
Daire ve yay ablonlar: Belirli llerde daire ve yay izmek iin kullanlan ablonlardr (Resim 1.7).
Elips ablonlar: zometrik, dimetrik, trimetrik perspektif, a ve llerin iziminde kullanlr (Resim1.8).
Yaz ablonu: Standart harflerin ve rakamlarn cins ve byklklerine gre mika zerine delinmesiyle yaplm ablonlardr. Standart, dzgn ve temiz bir yaz iin kullanlr (Resim 1.9).
Sembol ablonlar: Her meslek grubuna zel olarak imal edilen ve o meslee zg sembollerin bulunduu ablondur (Resim1.10).
Kalemler
Kurun kalemler: Teknik resmin izilmesinde ve yazda kullanlan dereceli siyah kurun kalemler, grafit tozunun deiik oranlarda balayc maddelerle kartrlmas sonucu istenilen sertlikte ve tonda yaplabilir. Sertlik dereceleri, zerlerine yazlan harf ve rakamla belirtilir. Kurun kalemlerin sertlik derecelerini belirten harf ve rakamlar ve bunlarn kullanl yerlerine gre gruplara ayrl aada gsterilmitir. Bu semboller, ngilizce black (siyah), firm (dolgun) ve hard (sert) kelimelerinin ilk harflerinden gelmektedir (Resim1.11). o Sert kalemler: ngilizce hard (sert) kelimesinin ilk harfi ile ifade edilir. Sertlik derecesini ifade eden rakamlar harfin soluna konur (2H, 3H, 4H....). Yumuak kalemler: ngilizce black (siyah) kelimesinin ilk harfi ile ifade edilir. Harfin soluna konulan rakamlar bydke yumuakl artar (2B, 3B,4B). Orta sertlikte kalemler: HB ve ngilizce firm (dolgun) kelimesinin ilk harfi ile ifade edilir.
Takma ulu (versatil) kalemler: 0,3 - 0,5 - 0,7 - 0,9 mm kalnlndaki grafit ularn bir boru iinden geirilmesiyle oluturulan kalemlerdir. Genellikle ayn kalnlkta izgi izilebildii iin tercih edilir. izimin zelliine gre bu kalemlerden ular B, HB ve F sertliklerinde olanlar tercih edilmelidir.
Teknik izim kalemleri: Genellikle proje almalarnda bu kalemlere zel mrekkep ile kullanlan, aydnger kda ayn kalnlkta yazp izebilen kalemlerdir. Bu kalemleri reten firma Rapido adyla retmekte ve bu ekilde isimlendirilmektedir. Teknik izim kalemleri kullanlrken kalem dik tutulmal ve izim yaplan cetvel hafif ykseltili olmaldr (Resim 1.12).
Silgi: Kurun kalem ve mrekkeple resimler izilirken hatalarn giderilmesi ve temizlenen ksmda iz braklmamas iin dikkatlice silinmesi veya kaznmas gerekir. nemli olan resmin nce iz brakmayacak kadar ince ve hafif izgilerle izilmesidir. Fakat yine de hata yaplmsa silinecek izginin cinsine gre farkl sertlikte beyaz silgi kullanlmaldr.
1.1.2. Standart Kt lleri 1.1.2.1.Teknik Resimde Kullanlan Ktlar Teknik resimde kullanlan ktlar izilecek resmin cinsine ve kullanlaca yere gre seilir. Genel olarak kullanlan ktlar be gruba ayrlr: Saydam olmayan resim kd: Beyaz renkte, sert ve yrtlmaya kar dayankl ktlardr. Kurun kalemle iyi izim yaplmasna imkn veren, iz brakmadan silinebilen ktlardr. Aydnger: Bu ktlara genellikle kopyas karlarak oaltlacak resimler izilir. Genellikle saydam olmayan resim kdna kurun kalemle izilen resim, aydngere kopya edilir. Bu yzden aydnger ktlar alttaki resmi en ince ayrntsna kadar gsterecek saydamlkta olmaldr. Bu ktlara ozalit kopyalarn daha iyi kmas sebebiyle genellikle ini mrekkebi ile izim yaplr. Ozalit kd: Aydngere izilmi resimlerin en ucuz ve en fazla kullanlan oaltma metodu ozalit kdna karlan kopyalardr. Ozalit ktlar, bir yzne a kar hassas zel madde srlm ktlardr. Fotokopi ktlar: Teknik resimler, fotokopileri alnarak da oaltlabilir. Fotokopinin ozalit kopyaya stnl, resimlerin aydnger kdna izilme zorunluluu olmamasdr. Milimetrik kt: zerlerine herhangi bir renkte milimetrik taksimat baslm ktlardr. Genel olarak grafiklerin veya krokilerin izilmesinde kullanlr.
10
1.1.2.2. Kt lleri Teknik resimde kullanlan standart kt lleri, A serisi formalardr. Resim ktlar, tam lsnde veya resim masalarna yaptrma pay ilaveli olarak kesilir. A serisi resim ktlarnn net lleri aadaki tabloda gsterilmitir (Tablo 1.1 ve ekil 1.3).
Kt Formas Ad Net lleri (mm) A0 841x1189 A1 A2 A3 A4 A5 148x21 0 A6 105x14 8
11
ekil 1.3: A0, A1, A2, A3, A4, A5, A6 ktlarnn lleri
12
1.1.3. Bilgisayar ile izim Yaplmasn Salayan Programlarn Tantlmas ve Uygulamas Teknik Resimde elle izim aamasn baaryla gerekletirebilen teknik bir eleman bilgisayar destekli tasarm programn (CAD) kullanma aamasna zorluk ekmeyecektir. CAD programlarnn en ok kullanlanlar unlardr. CAD programlar:Teknik resim izmek iin kullanlan dier yazlmlar gibi znrlkten bamsz, 2 ve 3 boyutlu geometrik nesnelerin oluturulduu bir veri kmesidir. lk vektrel izim yazlmlarndan biridir. Grafiksel tabanl iletim sistemleri ile alr. eitli biimlerde kayt olana salar. 2 ve 3 boyutlu tasarm olana salar. Farkl meslek alanlar iin zerinde gelitirilmi zel srmleri vardr. Elektrik devreleri tasarm iin elektrik, makine ve otomasyon tasarm iin mekanik ile mimari tasarm rnleri, medya ve elence sektrleri iin tasarm rnleri vardr.
zellikleri:
Mhendisler, mimarlar, teknik ressamlar ve teknikerler tarafndan kullanlan bilgisayar destekli izim tasarm yazlmlardr. 2 Boyutlu CAD Program
Teknik izimler, diyagramlar, tablolar, notlar, ller vb. birok teknik aklama yapmay salar (Resim 1.13). 2 Boyutlu CAD programna ait zelikler: ki boyutlu para izimleri yannda elektir-elektonik devreleri izimi yaplabilme Devre elemanlar sembol oluturulabilme Akll llendirme Koordinat llendirme Otomatik llendirme yazs hizalama Simetrik ap llendirme Sk kullanlan standart teknik resim sembolleri koyabilme izim zerindeki ller arasnda forml balantlar kurma Tasarm yaplrken oluturulan her izimi annda otomatik llendirme zellii l kilitleme Kullanc dostu, kolay kullanml ve yetenekli izim komutlar Hazr antet ve standartlara uygun sayfa ablonlar izgi tiplerini kolaylkla deitirebilme
13
1.1.4. izgi eitleri ve Kullanldklar Yere Gre izim Uygulamalar Makine paralarnn, devre elemanlarnn ve devrelerin kt zerindeki anlatm eitli izgilerle oluturulur. Teknik resimde kullanlan izgilere standart izgiler denir. izgi eitleri genel olarak iki eittir. Bunlar: Srekli izgi Kesik izgi 1.1.4.1. Srekli izgi eitleri Dar srekli serbest el izgisi: Grn veya kesitleri snrlayan, blnen ve kstlanan paralarn koparma izgisi olarak kullanlr. Teknik resim ara gereci kullanlmadan serbest elle izilir (ekil 1.4).
14
Dar srekli zikzak izgi: Grn veya kesitleri snrlayan, blnen ve kstlanan paralarn koparma izgisi olarak kullanlr (ekil 1.5).
Dar srekli izgi: l izgileri, l balang ve biti izgileri, klavuz izgileri, tarama izgileri, vida di dibi izgileri, ksa eksen izgileri, yerinde dndrlm kesit evreleri, dzlem yzeyleri belirten kegenlerin iziminde kullanlr (ekil 1.6).
1.1.4.2. Kesik izgi eitleri Dar kesik izgi: Grnmeyen kenarlarn ve grnmeyen evrelerin iziminde kullanlr (ekil 1.8).
15
Geni kesik izgi: lenmi yzey snrlarnn gsterilmesinde kullanlr (ekil 1.9).
Dar noktal uzun kesik izgi: Eksen izgilerinin, simetri izgilerinin, dililerin blm dairesinin, delik eksen dairelerinin iziminde kullanlr (ekil 1.10).
Geni noktal uzun kesik izgi: zel ilemli yzeylerin snrlarnn gsterilmesinde, kesit dzlemleri izlerinin gsterilmesinde kullanlr (ekil 1.11).
16
Dar iki noktal uzun kesik izgi: Komu paralarn evrelerinin, hareketli paralarn snr konumlarnn, arlk merkezi izgilerinin, yar mamullerin bitmi ekillerinin, zel alanlarn erevelenmesinde kullanlr (ekil 1.12).
17
Srekli izgiler Dar srekli serbest el izgisi Dar srekli zikzak izgi Dar srekli izgi Geni srekli izgi Kesik izgiler Dar kesik izgi Uzun kesik izgi Dar noktal uzun kesik izgi Geni noktal uzun kesik izgi Dar iki noktal uzun kesik izgi noktal uzun kesik izgi Nokta nokta izgi Ksa kesik izgili uzun kesik izgi ki ksa kesik izgili uzun kesik izgi Noktal kesik izgi ki noktal kesik izgi ki noktal iki kesik izgi noktal kesik izgi noktal iki kesik izgi Aralkl kesik izgi
Tablo 1.2: izgi eitleri
18
1.1.5. Standart Yaz Tipleri ve Norm Yaz Uygulamalar Duygular ve dnceler yazyla aklanr. Yaz harf ve iaretlerin bir araya gelmesiyle meydana gelir. Karkl nlemek iin teknik resimde standart yaz kullanlr. Standart yaz, A tipi ve B tipi olmak zere iki eittir (ekil 1.13).
ki yaz tipi arasndaki fark, yaz kalnldr ve A tipi, B yaz tipine gre incedir. Teknik resimde B tipi tercih edilir. Kullanlan terimlerin anlamlar unlardr (ekil 1.14):
h : Yaz ykseklii h : Byk harf ykseklii c1: Kk harf ykseklii a : Harfler arasndaki boluk b1, b2, b3: Satr aral e : Kelimeler arasndaki aralk d :Yaz kalnl
19
A tipi ve B tipi yazlar kendi aralarnda (TS 88e uygun) dik yaz ve eik yaz olmak zere ikiye ayrlr. Dik yazlar, inaat ve mimari teknik resimde kullanlr. Harfler ve rakamlar satr izgisine dik yazlr (ekil1.15).
20
Eik yazlar, makine ve elektrik-elektronik teknik resminde kullanlr. Harfler ve rakamlar satr izgisine 75 saa eik olacak ekilde yazlr (ekil1.16).
21
1.1.6. Yaz ablonlarn Kullanarak Norm Yaz Yazmak Teknik resim izimlerinde serbest elle yazlan yazlarda yanllklar ve okuma zorluklarn gidermek, yaznn ayn tip ve ykseklikte olmasn salamak iin yaz ablonlarndan faydalanlr. Yaz ablonlar, mika ve plastikten yaplr. Standart yaz cins veya byklklerine gre bir mika veya plastik zerine rakam ve harfler delinerek yaplmtr. ablonun kenarlarn kttan uzak tutmak iin yaklak 2- 3 mm aa veya metal ereve vardr (Resim 1.14).
Yaz ablonlar 2,5-3,5-5-7-10-14 ve 20 mm harf yksekliklerinde, yaz kalnlklar 0.25, 0.35, 0.45, 0.55, 0.70, 0.80, 1,25, 1,50 mm olarak dik, eik ve A ile B tipi olmak zere standart hle getirilmitir.
22
ablonla yaz yazarken u hususlara dikkat edilmelidir: Kalem ucu harf veya rakama gre kanaln iinde gezdirilerek yazlr. Yazlarda harflerin yan yana gelmesi iin ablon yatay olarak kaydrlr. ablonla yaz yazarken ablonun hareketi iin T cetveli, gnye veya izim aparatlarndan faydalanlr. ablonda kullanlacak kalem ucunun dik tutulmas gerekir. Byk ve kk harflerin yazlmasnda ablon ters evrilir. ablonla yaz yazarken harf ykseklii, izgi kalnl ve kalem ucunun birbirine uygun olmasna dikkat etmek gerekir.
23
1.2.2 .Doruya Dik kma AB dorusu verilen llerde izilir (ekil 1.19).
Dik klmak istenen noktadan doruya A ve B ynnde pergel yardm ile iki yay izilerek C ve D noktalar bulunur (ekil 1.20).
24
Pergel biraz daha alarak C ve D noktalar merkez olmak zere doru zerinde kesiecek ekilde iki yay izilir ve E noktas bulunur (ekil 1.21).
E noktas ile O noktas birletirildiinde AB doru parasna dik klm olur (ekil 1.22).
1.2.3. Doru Parasnn stenilen Sayda Eit Paraya Blnmesi Verilen llerde AB dorusu izilir (ekil 1.23).
25
AB doru parasnn altna ya da stne olacak ekilde istenilen bir ada yardmc bir d dorusu izilir (ekil 1.24).
Doru paras kaa blnecekse d dorusu zerinde pergel yardm ile o kadar iaret konur (ekil 1.25).
.
ekil 1. 26: C noktas ile B noktasnn birletirilmesi
26
izim aralar yardm ile BC noktasna paralel dorular izilerek AB dorusu istenilen paraya blnm olur (ekil 1.27).
1.2.4. Dik Ann Oluturulmas Verilen lye gre AB dorusu izilir (ekil 1.28).
Pergel A noktas merkez olacak ekilde istenilen deerde alarak AB dorusunu kesecek bir yay izilir ve C noktas bulunur (ekil 1.29).
27
Pergelin akl bozulmadan C merkezli nceki yay kesecek bir yay izilir ve D noktas bulunur (ekil 1.30).
28
Pergelin ls deitirilmeden D merkezli izilen doruyu kesecek ekilde bir yay izilir ve E noktas bulunur (ekil 1.32).
29
1.2.5. Daire ine Dzgn okgen izimi 1.2.5.1. Daire ine Dzgn gen izimi lk nce O merkezli birbirine dik iki eksen izilir (ekil 1.34).
Pergel, O merkezli olmak zere istenilen genilikte alarak bir daire izilir ve daire ile eksen birleim noktalar A, B, C, D olarak adlandrlr (ekil 1.35).
30
Pergelin akl bozulmadan D merkezli olmak zere bir yay izilir. Yay ile dairenin kesitii noktalar E ve F olarak adlandrlr (ekil 1.36).
31
32
1.2.5.2. Daire ine Dzgn Drtgen izimi lk nce ekil 1.34teki gibi O merkezli birbirine dik iki eksen izilir (ekil 1.40).
Pergel, O merkezli olmak zere istenilen genilikte alarak bir daire izilir ve daire ile eksen birleim noktalar A, B, C, D olarak adlandrlr (ekil 1.41).
33
Pergel, B-D aral kadar alr. Pergelin akl bozulmadan B ve C noktalarndan dairenin dnda birer yay izilir. Yaylarn birbirini kestii nokta E olarak adlandrlr (ekil 1.42).
E ve O noktalarndan geecek ekilde daire boyunca cetvelle bir doru izilir (ekil 1.43).
34
Ayn ekilde pergel akl bozulmadan A ve C noktalarndan dairenin dnda bir yay izilir. Kesien nokta F olarak isimlendirilir (ekil 1.44).
F ve O noktalarndan geecek ekilde daire boyunca cetvelle bir doru izilir. izilen dorularn daireyi kestikleri noktalar birletirildiinde ekenar bir drtgen ortaya kacaktr (ekil 1.45).
35
1.2.5.3. Daire ine Dzgn Begen izimi Birbirine dik izilen iki eksen zerine istenilen yarapta pergel alarak O merkezli bir daire izilir. Dairenin eksen zerinde kesitii noktalar A, B, C, D olarak adlandrlr (ekil 1.46).
Pergel akl bozulmadan B noktasna tutularak bir yay izilir. Yayn daireyi kestii noktalar, E ve F olarak adlandrlr. E ve F noktalarn birletiren bir doru izilir. Dorunun ekseni kestii nokta S olarak adlandrlr (ekil 1.47)
36
Pergel S-C aral kadar alarak S merkezli bir yay izilir. Yayn ekseni kestii nokta T olarak adlandrlr (ekil 1.48).
Pergel T-C aral kadar alarak C merkezli bir yay izilir. Yayn daireyi kestii noktalar, I ve K olarak adlandrlr (ekil 1.49).
37
Pergel akl bozulmadan I ve K merkezli daireyi kesen birer yay izilir. Yayn daireyi kestii noktalar, M ve N olarak adlandrlr (ekil 1.50).
38
1.2.5.4. Daire ine Dzgn Altgen izimi Birbirine dik izilen iki eksen zerine pergel alarak istenilen yarapta O merkezli bir daire izilir. Dairenin eksen zerinde kesitii noktalar A, B, C, D olarak adlandrlr (ekil 1.52).
Pergel, akl bozulmadan B noktasna tutularak bir yay izilir. Yayn daireyi kestii noktalar E ve F olarak adlandrlr (ekil 1.53).
39
Pergel akl bozulmadan A noktasna tutularak bir yay izilir. Yayn daireyi kestii noktalar G ve H olarak adlandrlr (ekil 1.54).
G, A, H, F, B ve E noktalar cetvel yardm ile birletirildiinde daire iinde dzgn bir altgen olutuu grlr (ekil 1.55).
40
41
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:.../.../
mza
42
UYGULAMA FAALYET
Aada verilen izgi eitlerini lerek bir sonraki sayfada uygulama sayfasna iziniz.
43
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:.../.../
mza
44
UYGULAMA FAALYET
Ataszleri ve veciz szleri aratrnz ve norm (saa 750 eik) yaz ile yaznz.
45
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NU
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../...
mza
46
UYGULAMA FAALYET
stiklal Marnn ilk iki ktasn bir sonraki sayfadaki temrin sayfasna norm (saa 750 eik) yaz ile yaznz.
STKLAL MARI Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak, Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. O benim milletimin yldzdr, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hilal! Kahraman rkma bir gl; ne bu iddet, bu celal? Sana olmaz dklen kanlarmz sonra helal... Hakkdr, Hakka tapan milletimin istiklal. M. Akif ERSOY
47
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../...
mza
48
UYGULAMA FAALYET
Atatrkn Genlie Hitabesini yaz ablonu ile yaznz.
49
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../
mza
50
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../
mza
51
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
Aada verilen A-B doru parasnn orta noktasndan bir dikme knz.
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../..
mza
52
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../..
mza
53
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../
mza
54
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../..
mza
55
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
10
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../
mza
56
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
11
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../..
mza
57
KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Standart kd resim masasna balayabildiniz mi? 2.Yaz ve rakamlar teknik resim kurallarna uygun yazabildiniz mi? 3.Teknik resim izim aralarn teknik resim kurallarna uygun ekilde kullanabildiniz mi? 4.Teknik resim kurallarna uygun dorular izebildiniz mi? 5. Temel geometrik izimleri yapabildiniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
58
2.
3.
4.
5.
A) B) C) D)
6.
D A c1 h
A) 15 B) 30 C) 70 D) 105
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
59
ARATIRMA
z dm ve perspektif kavramlar ile grn karma hakknda aratrma yapnz. Sonularn rapor hlinde sununuz.
2. Z DM VE GRN IKARTMA
2.1. z Dm izimleri
2.1.1. z Dm Hakknda Bilgi z dm, bir cismin bir dzlem zerine izilmi ekli veya dzleme den grntsdr. rnein; sinemada perdeye den grnt, gneli bir gnde yrrken oluan glge veya bir k kaynandan (mum, ampul vb.) kan nlarla bir cismin duvara den grnts birer iz dmdr. z dmn zerine dt dzleme iz dm dzlemi, iz dmn dzlem zerine dmesini salayan nlara iz dm nlar, iz dm nlarnn kt varsaylan noktaya ise odak noktas (bak noktas) denir. z dm eitleri Merkez (konik) iz dm Ik kaynann yakn mesafede olmas, cismin boyutlarnn iz dm dzlemine byk ve kk olarak dmesiyle oluan iz dmdr. Inlarn cismin kelerinden gemesiyle elde edilen noktalar birletirilerek cismin iz dm oluturulur. Mimari, reklamclk ve dekorasyon teknik resimlerinin izimlerinde kullanlr (ekil 2.1).
60
Paralel iz dm Ik kaynann sonsuzda olmas, cismin boyutlarnn iz dm dzlemine byme veya klme gstermeden dmesiyle elde edilen iz dmdr. Bu iz dmde nlar k kaynana paraleldir (ekil 2.2). Paralel iz dm, eik ve dik iz dm olmak zere ikiye ayrlr.
Eik iz dm z dm nlarnn birbirine paralel ve iz dm dzlemine eik (90 den farkl alarda) olarak gelmesi ile iz dm dzlemi zerinde oluan grne eik iz dm denir. Bu iz dm, eik perspektif grnlerinin iziminde kullanlr (ekil 2.3).
61
ekil 2.3:Eik iz dm
Dik iz dm z dm nlarnn dzleme dik gelmesi sonucu oluan iz dme dik iz dm denir. Bu iz dmde iz dm izgileri cismin bir yzne dik geldii iin cismin o yz ile iz dm ayn byklkte olur. Teknik resimde en ok kullanlan iz dm eklidir. zellikle grn karmada ok kullanlr. Bu konu hakknda daha fazla bilgi ileride verilecektir. 2.1.2. Temel z Dm Dzlemleri, Temel Grnlerin Adlandrlmas ve izilmesi retimi yaplacak bir parann sadece bir yzeyinin grnts o paray tanmlamaya yetmez. Yani cismin tek ynden grn o cisim hakknda yeterli bilgiyi vermez. Bu nedenle cisimlerin grntleri birden fazla iz dm dzlemine drlr. zerine iz dm izilecek olan dzlemler, birbirine bitiik ve dik kabul edilir. Birbirine bitiik ve dik konumda alnan, zerine iz dmlerin izildii dzlemlere iz dm dzlemleri denir. Temel iz dm dzlemlerini bir arada bulunduran kapal ekle diedri denir. Diedri zerinde bulunan iz dm dzlemleri unlardr: 1. Aln iz dm dzlemi 2. Yatay iz dm dzlemi 3. Profil iz dm dzlemi Diedri zerinde bulunan aln iz dm dzlemi nden bak iin, profil iz dm dzlemi yandan bak iin, yatay iz dm dzlemi ise stten bak iin kullanlr (ekil 2.4).
62
2.1.3. Nokta, Doru ve Dzlemlerin z Dmlerinin izilmesi 2.1.3.1. Noktann z Dmleri Uzaydaki a noktasnn dzlem yzeylerine dik gelen nlarnn dzlem yzeylerine deme noktalar, a noktasnn iz dmn verir. Dzlemler arasnda kalan izgilere katlanma izgileri denir. a noktasnn uzaydaki yerini belirlemek iin aralk, kot ve uzaklk deerleri olmak zere elemana ihtiya vardr. Teknik resimde a noktasnn iz dm karlrken bu deerlerin bilinmesi gerekir. Noktann yatay iz dm dzlemine olan mesafesine kot, aln iz dm dzlemine olan mesafesine uzaklk, profil iz dm dzlemine olan mesafesine aralk denir (ekil 2.5).
63
Aadaki rnekte noktann aralk, kot ve uzaklk deerleri girilerek iz dm grlebilir (ekil 2.6).
64
2.1.3.2. Dorunun z Dm Uzaydaki iki nokta birletirildiinde bir doru paras meydana gelir. Doru parasnn u noktalarna ait iz dmleri ayr ayr izilip birletirilerek dorunun iz dmleri elde edilir (ekil 2.7). Noktalarn uzaydaki iz dmleri birletirilerek dorunun diedrideki iz dm tamamlanm olur. Diedrideki iz dmler epr dzlemine aktarlr. Epr, diedrinin alm ekline denir.
2.1.3.3. Dzlemin z Dm Kendi dorultusunda olmayacak ekilde hareket ettirilen dorunun geride brakt yzeye dzlem denir. Dzlemler, uzayda temel iz dm dzlemlerine gre eitli konumlarda bulunur (ekil 2.8).
65
66
(grnmeyen ksmlar) varsa ifade ettikleri yerler belirlenerek inceleme tamamlanr. Yaplan bu inceleme sonunda cismin ekli ve boyutlar hakknda fikir sahibi olunmaldr. ekil 2.9daki rnek resim parasnn nden grn, yandan grn ve stten grnlerinin resme baklarak karl aada gsterilmitir.
n grn: Resmin genilik ve ykseklik gibi llerinin grlebildii bak asdr (ekil 2.10).
stten grn: Parann genilik ve ykseklik lsn tamamlayan bak asdr (ekil 2.11).
67
Yandan grn: Resmin derinlik llerinin grlebildii bak asdr (ekil 2.12).
Grnler karlrken bak asna bal olarak resme ait grnler tek izgi ile gsterilmitir. Resmin grlmeyen yzeylere ait detaylar ise kesik izgilerle ifade edilmitir. Kesik izgi saysnn azl, bak asnn iyi seilmesi ile salanr. 2.2.1.1. Grnle izilmi Resimlerin ncelenmesi ekil 2.13te grn verilen resim, dzlem zerine aadaki gibi yerletirilir. Grnler dzleme yerletirilirken her bir grnn dzleme ait uzakllarnn eit olmasna dikkat edilmelidir (ekil 2.14).
68
2.2.1.2. Perspektif Verilerek Grnlerin ncelenmesi rnek 1: ekil 2.15te perspektifi verilen cismin grn aadaki gibi karlr (ekil 2.16).
69
rnek 2: ekil 2.17de perspektifi verilen cismin grn aadaki gibi karlr (ekil 2.18).
70
2.2.2.1. llendirmenin Gerei ve nemi Paralarn yapm iin gerekli llerin belirli kurallara gre para zerine veya grnlerin zerine yazlmas ilemine llendirme denir. Teknik resimde iz dm kurallarna gre izilmi bir parann grnleri, o parann sadece biimi hakknda bilgi verebilir. Bunun yan sra parann boyutlarn ifade eden bilgilere de ihtiya duyulur. Ayr ayr yerlerde ve ayr ayr iiler tarafndan yaplan paralarn yerlerine takld zaman sorunsuz almas gerekir. Bu zelliklere sahip paralarn retimi, ancak eksiksiz ve kurallara uygun llendirilmi izimlerle mmkndr. Ayrca krlm, bozulmu paralarn yeniden yaplmas srasnda da llendirmenin nemi ve gereklilii ortaya kar. llendirme, sadece paralarn boyutlarnn belirtilmesinde kullanlmaz. Ayn zamanda elektrik projelerinde ve elektronik devre tasarmlarnda da byk nem tar. 2.2.2.2. lekler Teknik resmi izilen cisimlerin bazlar ok kk, bazlar ise ok byk boyutlu olabilir. Bu nedenle byk boyutlu cisimlerin resimleri kk, kk boyutlu cisimlerin resimleri ise byk izilmelidir. Teknik resmi izilen parann resim zerindeki izim lsnn o parann gerek lsne oranna lek denir.
71
lek eitleri Gerek lek: Paralarn zerinden alnan llere gre izilen lek eididir. lek 1:1 diye belirtilir. Kltme lei: Byk paralarn kltlerek izildii lek eididir. lek 1:5, 1:10, 1:20, 1:50 diye belirtilir. Byltme lei: Kk paralarn byltlerek izildii lek eididir. lek 2:1, 5:1, 10:1, 20:1, 50:1 diye belirtilir.
llendirme elemanlar ve llendirme kurallar l snr izgisi: Srekli ince dz izgidir. izgi kalnl 0,25 mmdir. llendirilecek elemana dik veya gerektiinde eik, ancak birbirine paralel olarak izilmelidir. l konulacak yzeylerin kenar noktalarndan uzatlarak kullanlr (ekil 2.19).
l izgisi: Srekli ince izgidir. izgi kalnl 0,25 mmdir. Grnten yaklak 710 mm uzaklkta olmaldr. llendirilecek kenara paralel konumda mmkn olduka birbirini kesmez (ekil 2.20).
l oku: U as 15 derece ve ikizkenar gen eklinde olan, l izgilerini snrlayan llendirme elemandr. l byklnn nereden nereye kadar olduunu belirler (ekil 2.21).
72
l rakamlar: l rakamlar dzgn ve okunakl yazlmaldr. l izgisinin tam ortasna ve 0,5 mm st tarafna yazlr (ekil 2.22).
Grnlerin daha kolay okunmasn salayacak ller dndaki tm llendirmeler, grnlerin d tarafnda yaplmaldr. Resimler hangi lekle izilirse izilsin, zerine parann gerek bykln gsteren ller yazlmaldr. Aada eitli paralarn llendirilmi resimleri grlmektedir. Resimleri inceledikten sonra farkl grnler izerek llendiriniz (ekil 2.23, 2.24).
73
74
75
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
Aada perspektifi verilen parann grnn teknik resim kurallarna uyarak karnz.
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../.../..
mza
76
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NU
Aada perspektifi verilen parann grnn teknik resim kurallarna uyarak karnz.
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../../..
mza
77
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
Aada perspektifi verilen parann grnn teknik resim kurallarna uyarak karnz.
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../...
mza
78
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../...
mza
79
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../...
mza
80
UYGULAMA ADI
UYGULAMA NO
DEERLENDRME
retmen
Tarih:..../...
mza
81
KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1. grnle izilmi resimleri incelediniz mi? 2.Perspektifi verilen parann grnlerini izebildiniz mi? 3. Grnler zerinde l balama izgilerini izebildiniz mi? 4. l izgilerini izebildiniz mi? 5. l oklarn izebildiniz mi? 6. l deerlerini ve sembollerini yazabildiniz mi?
DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
82
2.
3.
4.
5.
83
6.
Aada perspektif resmi grlen cismin grn verilmitir. Bu grnlerin, cismin hangi grnleri olduunu altlarna yaznz.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
84
DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
85
6.
86
KAYNAKA KAYNAKA
BEREKET Metin, Teknik ve Meslek Resim, Sekin Yaynclk, Ankara, 2010.
87