Dr.

Mehmet AKSARAYLI

TEMEL STATSTK YNTEMLER

DERS I - 1/63

statistik nedir?

1.
2.
tanm)

(En eski tanm) (Yntembilim olarak

3.

(Kelime anlam)

DERS I - 2/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistik nedir?
1. Veri toplama
Aratrma
2.

Veri analizi

Neden

Verilerin snflandrlmas ve sunumu

Grafikler , tablolar

1984-1994 T/Maker Co.

3. Veri karakteri tanma

Ortalama

Karar Verme

1984-1994 T/Maker Co.

DERS I - 3/63

statistik nedir?
statistik; rnek verilerden hareket ederek populasyon (ana ktle istatistik ktlesi) hakknda yorumlama, genelleme ve tahminleme yapma bilimidir.
DERS I - 4/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

nsanlar statistii Ne zamandr Kullanyorlar?

1445 - zar atma, ans oyunlar 1749 - 1827 Laplace 1781 - 1855 Gauss 17.Yzyl ortalar, istatistik ilk kez ders kitaplarna girdi
DERS I - 5/63

Uygulama Alanlar
Muhasebe
Denetim Maliyet

Ynetim
alanlar tanma Kalite iyiletirme

Finansman
Finansal Trendler ngrmleme

Pazarlama
Tketici tercihleri Pazarlama Etkileri
DERS I - 6/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Ynetim Problemlerine statistiksel Yaklam

SORUN UYGULAMA Ynetimsel yorum Ynetimsel zm statistiksel yorum statistiksel analiz Ynetim formlasyonu statistiksel formlasyon

statistiksel zm
DERS I - 7/63

Kalitenin Arttrlmasnda statistiin nemi

Ynetim Felsefesi

statistiksel Metodlar

Davran Aralar
DERS I - 8/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Niin Veri Toplanr?

1. Aratrma iin Bilgi Girii Temin Edilmesi 2. Performansn llmesi 3. Karar Alternatiflerinin Formlasyonu 4. Merakn Giderilmesi

DERS I - 9/63

statistiksel Bilgisayar Paketleri

Tipik Programlar
SAS SPSS MINITAB Excel

DERS I - 10/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel Yntemler
statistiksel Yntemler

Tanmlayc statistikler

Yorumlayc statistikler

DERS I - 11/63

Tanmlayc statistikler
1. erik
Verilerin Toplanmas Verilerin Sunuu Veri Karakterinin Tanmlanmas
50 25 0 Q1 Q2 Q3 Q4

2. Ama
Verilerin Tarifi

X = 30.5 S2 = 113
DERS I - 12/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Aklayc statistikler
1. erik
Tahminleme Hipotez Testi 2. Ama Populasyon Karakteristii hakknda karar verilmesi
DERS I - 13/63

Populasyon?

Anahtar Terimler
1.Populasyon (Evren)
lgilenilen tm paralar
Populasyon - Parametre rnek - rnek istatistii

2.rnek 3.Parametre

Populasyonun Bir blm Populasyonun zet lleri

4.rnek statistii
rnein zet lleri
DERS I - 14/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Deiken
Her gzleme gre farkl deerler alabilen objelere, zelliklere ya da durumlara denir Deikenler nicel ya da nitel olabilir.
DERS I - 15/63

Deiken
Deikenleri Kesikli Deikenler Srekli Deikenleri

DERS I - 16/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Kesikli Deikenler
1. Saysal bir deerle ifade edilen bir olay
2 para atmndaki tura says
0, 1 yada 2 tura gzlenmesi

2. Kesikli ans deikeni ;

Tam saylar: (0, 1, 2, 3 vb.) Sayarak elde edilmi saylar

DERS I - 17/63

Kesikli ans Deikeni rnekleri

Deney
100 Sat aramas yapmak

ans Deikeni
Sat says

Mmkn Deerler
0, 1, 2, ..., 100 0, 1, 2, ..., 70 0, 1, 2, ..., 33 0, 1, 2, ...,
DERS I - 18/63

70 radyoyu muayene etmek Kusurlu says 33 soruya cevap vermek 11:00 ile 13:00 arasnda giedeki araba says Doru says Gelen araba says

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Srekli Deikenler
Srekli bir aralktaki tm deerleri alabilen deikenlerdir.

DERS I - 19/63

Veri Tipleri
Veriler

Saysal
(Kantitatif)

Kategorik
(Kalitative)

Kesikli

Srekli

DERS I - 20/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Veri Tipi rnekleri

1. Saysal
Kesikli
u Anda Ka Adet Dergiye Abonesiniz?(Say)

Srekli
Boyunuz Ne Kadar? ___ (Cm)

2. Kategorik
Hisse Senedine yatrm yapar msnz? __ Evet __ Hayr
DERS I - 21/63

Kategorik mi? Saysal m (Kesikli veya Srekli)? Hangi lekte?

1. Cinsiyet

4. 5. 6.

Scaklk
78, 64, 85 vb.

Erkek , Dii 123kg, 140.2g vb. 78, 64, 45 vb.

2. Arlk

# Karde
0-2, 3-5, 6+

3. Otomobil Hz

Not
A, B, C vb.
DERS I - 22/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Veriler Nasl llr?

1. Nominal lek Kategoriler rnek., Erkek-Dii
Adet

3. Aralk lei
Eit Aralklar Gerek Sfr Olmadan e.g., Degrees Celsius lm

2. Ordinal lek
Katagoriler Sra Belirtilmesi

4. Ratio Scale
Eit Aralklar Gerek 0 Anlaml Oranlar e.g., cm olarak boy
DERS I - 23/63

rnek., Fazla-Az
Adet

statistiksel Aratrma Admlar

1. Amacn Belirlenmesi 2. Anket Dizayn 3. rnek Dizayn Seimi
rnek Tipi rnek Hacmi 4. Veri Toplanmas (Alan almas) 5. Verilerin Hazrlanmas
Hazrlama Kodlama

6. Veri Analizi 7. Sonularn Yorumu 8. Raporlama

DERS I - 24/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

VERLERN TABLO VE GRAFKLARLE GSTERLMES

DERS I - 25/63

Verilerin Organizasyonu
Tek bir etiketle tanmlanabilen verilere kalitatif veri denir. rnek: Televizyon kanallar, araba markalar

VER

zerinde drt ilem yaplabilen, saysal verilere kantitatif veriler denir. rnek: Boy, Kilo, Notlar

Kalitatif Veriler
Tablo Metotlar
1.Frekans Da. 2.Relatif Fr.Da.

Kantitatif Veriler
Tablo Metotlar
6.Frekans Da.

Grafik Metotlar
3.ubuk gr. 4.Daire gr. 5.izgi gr.

Grafik Metotlar
9.Histogram 10.Fr.Poligonu 11.Gvde-Yaprak gsterimi
DERS I - 26/63

7.Rel.Fr.Da. 8. Km.Rel.Fr.Da.

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel verileri anlaml hale getirmenin 5 ayr yolu:

1. 2. 3. 4. 5.

Szel ifadelerle aklama Tablolar halinde dzenleme Grafikle gsterme Verileri deerlendirerek istatistiksel ller bulma Bu yntemlerde birkan birlikte uygulama
DERS I - 27/63

Gvde-Yaprak Gsterimi
Her Gzlem Gvde ve Yaprak Deerlerine Ayrtrlr
Gvde Deeri Snf Belirler Yaprak Deeri Frekans Belirler (Adet)

2 144677 3 028 4 1

Xi

DERS I - 28/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Frekans Dalm Tablosu

Ham Veriler: 24, 26, 24, 21, 27, 27, 30, 41, 32, 38

Snf 15 ve < 25 25 ve < 35 35 ve < 45

Frekans 3 5 2
DERS I - 29/63

Frekans Dalm Tablosunun Admlar

1.Araln Belirlenmesi 2.Snf Saysnn Seilmesi Genelde 5 & 15 (hari) aralnda 3.Snf Aralklarnn Hesaplanmas (Genilik) 4.Snf Snrlarnn Belirlenmesi (Limitler) 5.Snf Orta Noktalarnn Belirlenmesi 6.Gzlemlerin Saylmas, Snflara DERS I - 30/63 lenmesi

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Frekans Dalm Tablosu rnei

Ham Veriler 24, 26, 24, 21, 27, 27, 30, 41, 32, 38 Snf 15 ve < 25
Genilik

Orta Nokta Frekans 20 30 40 3 5 2

(st + Alt Snrlar) / 2
DERS I - 31/63

25 ve < 35 35 ve < 45
Snrlar

Bal Frekans & % Yzde Dalm Tablolar

Bal Frekans Dalm Yzde Dalm

Snf 15 ve < 25 25 ve < 35 35 ve < 45

oran .3 .5 .2

Snf 15 but < 25 25 but < 35 35 but < 45

% 30.0 50.0 20.0

DERS I - 32/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

SERLERN GRAFKLE GSTERLMES

DERS I - 33/63

statistiksel Verileri Tasnif Etme

izgi grafii
12 10 8 6 4 2
30 40 50 60 70 80 90

Frekans

Puan
DERS I - 34/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel Verileri Tasnif Etme ubuk Grafik

8 7 6 5 4 3
30 40 50 60 70 80 90

Frekans

Puan
DERS I - 35/63

statistiksel Verileri Tasnif Etme ubuk Grafik

zlen net soru says
TRKE SOSYAL MATEMATK FEN

25 20 15 10 5 0

2000

2001

2002

Yllar

DERS I - 36/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Histogram
Adet 5 Frekans Bal Frekans Frekans Yzde 4 3 2 1 0 0 15 25 35 45 Alt Snr ubuklar temas halinde 55
DERS I - 37/63

Frek. Snf 15 (hari)< 25 3 25 (hari) < 35 5 35 (hari) < 45 2

Pasta Diyagram
1. Toplam miktarn kategorilere daln gsterir 2. Bal farklar gstermek iin kullanl 3. A Bykl
(360)(%) (360) (10%) = 36
DERS I - 38/63

Branlar
Ekonomi. 10% 36 Ynetim. 25% Muhas. 65%

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel Verileri Tasnif Etme Pasta grafii

Genel lise Meslek lisesi

36%

64%

Pasta grafii, bir btnn paralarn karlatrmada kullanlr

DERS I - 39/63

Frekans Poligonu
Adet 5 Frekans Bal Frekans Yzde 4 3 2 1 0 0 10 20 Fiktif Snf 30 40 50 60
DERS I - 40/63

Snf Frek. 15 (hari) < 25 3 25 (hari) < 35 5 35 (hari) < 45 2

Orta nokta

Dr. Mehmet AKSARAYLI

ift Deikenli Saysal Verilerin Grafik Gsterimi

1. kili Diyagram Birarada allan iki farkl ans deikeninin oluturduu (Xi, Yi) noktalarn gsterir 2. Zaman Serisi Plotu Saysal veri serilerinin zamana kar nasl bir deiim gsterdiini sergiler
DERS I - 41/63

kili Diagram
(Xi, Yi) iftlerinin oluturduu noktalar
Y

60 40 20 0

20

40

X 60
DERS I - 42/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Zaman Serisi Plotu

Satlar 8 6 4 2 0 91 92 93 94 Yl 95 96
DERS I - 43/63

ubuk Diyagram
Kategorik Deikenler iin Yatay ubuklar

Bran
Yn. Ekon. Muh.

1/2 ubuk Genilii

ubuk uzunluu frekans veya % yi gsterir Eit ubuk genilikleri

Sfr Noktas

0
Yzde de kullanlabilir

50

100 Frekans

150
DERS I - 44/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Kontenjans Tablosu rnei

Yerleim: C C O O C C O O C O Cinsiyet: E E K K E E K E E K
(C=Kampste, O=Kamps D; E=Erkek, K=Kadn)

Cinsiyet
Erkek Kadn Yerleim Kampste 5 0 Kamps D 1 4 Total 6 4

Total 5 5 10
DERS I - 45/63

Simetrik Dalm A.O = Med = Mod

Saa arpk dalm Sola arpk dalm A.O > Med > Mod A.O < Med < Mod

ki modlu simetrik dalm Modu olmayan dalm Tekdzen dalm

DERS I - 46/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Verilerin Sunumundaki Hatalar

1. Gereksiz Tablolarn Kullanm 2. Verilerin Karlatrlmasnda Temelde Uyumsuzluk 3. Dikey Eksenin Sktrlmas 4. Dikey Eksende Sfr Noktasnn Bulunmay

DERS I - 47/63

Doru Grafik Seme

AB lkelerinde Genel Lise Meslek Lisesi Oranlar
Genel Lise Meslek Lisesi

100 50 0 Genel Lise 35

65

35%

65%

kisi de olabilir. Birincisi daha uygun

DERS I - 48/63

Meslek Lisesi

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Doru Grafik Seme

lkelere Gre Eitim Ya
10 8 6 4 2 Avrupa 15'ler Dou Avrupa Trkiye Dnya 0 6,5 4,6 8,3 9,4

4,6

6,5 Dnya Avrupa 15'ler Dou Avrupa Trkiye 8,3

9,4

Doru

Yanl
DERS I - 49/63

Kt Sunum
Minimum Maa 1960: $1.00 1970: $1.60 1980: $3.10 1990: $3.80
4 2 0 1960

yi Sunum
Minimum Maa

1970

1980

1990

DERS I - 50/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Temelde Uyumsuzluk
Kt Sunum
300 200 100 0 FR SO JR SR

yi Sunum
30% 20% 10% 0% FR SO JR SR

Frek.

Snflardaki A lar

Snflardaki A lar

DERS I - 51/63

Dikey Eksenin Sktrlmas

Kt Sunum
200 100 0 Q1 Q2 Q3 Q4

yi Sunum
50 25 0 Q1 Q2 Q3 Q4
DERS I - 52/63

Mevsimlik Satlar

Mevsimlik Satlar

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Dikey Eksende Sfr Noktas Bulunmamas

Kt Sunum
45 42 39 36 J M M J S N

yi Sunum
60 40 20 0 J M M J S N

Aylk Satlar

Aylk Satlar

DERS I - 53/63

rnek1 - Kalitatif Veriler

15 kiiye en ok seyrettikleri televizyon kanallar sorulmu ve aadaki cevaplar alnmtr: KanalD , Star, KanalD , ATV, ShowTV , KanalD , ATV , Star , ATV , ATV , KanalD , ShowTV , ShowTV , ATV , ATV Bu veriler kantitatif verilerdir. Verileri kullanarak frekans dalmn oluturalm.

DERS I - 54/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

ZM
KanalD , Star, KanalD , ATV, ShowTV , KanalD , ATV , Star , ATV , ATV , KanalD , ShowTV , ShowTV , ATV , ATV Her kanaln ka kere tercih edildii o kanala ait frekans verir. Herbir kanaln tercih saysnn toplam iindeki pay, relatif frekans verir. Kanal KanalD ShowTV Star ATV Toplam frekans 4 3 2 6 15 Relatif frekans 4/15=0.27 3/15=0.2 2/15=0.13 6/15=0.4 1.0

DERS I - 55/63

Frekanslar in ubuk Grafii

8 6 4 2 0 KanalD ShowTV Star ATV

Kanal KanalD ShowTV Star ATV Toplam

frekans 4 3 2 6 15

Relatif frekans 4/15=0.27 3/15=0.2 2/15=0.13 6/15=0.4 1.0

Relatif Frekanslar in ubuk Grafii

0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 KanalD ShowTV Star ATV
DERS I - 56/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Daire Grafii:

KanalD 27% ATV 40%

Star 13%

ShowTV 20%

DERS I - 57/63

rnek2 Kantitatif Veriler

Snftaki 20 erkein arlklarn ele alalm: 80, 70, 85, 90, 65, 70, 85, 73, 82, 78, 75, 77, 82, 71, 80, 76, 74, 72, 75, 80 Kantitatif verilerde frekans dalmn oluturabilmek iin verileri snflara blmek gerekir. istenilen sayda snf alnabilir fakat genelde en az 5, en ok 18 snf alnr. 5 snftan daha az bize rnek hakknda bilgi vermez. 18 taneden fazla snfn ise grsel olarak alglanmas zordur. Snflar oluturulurken herbir verinin sadece tek bir snfa dmesine dikkat edilmelidir. Her snf aral eit olmaldr. imdi snf geniliini hesaplayalm. Bu veriler iinde en dk deer 65, en yksek deer 90 dr. 5 snf oluturmak istersek snf genilii: (9065)/5=5 olacaktr.

DERS I - 58/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

ZM
80, 70, 85, 90, 65, 70, 85, 73, 82, 78, 75, 77, 82, 71, 80, 76, 74, 72, 75, 80
imdi en kk deer olan 65ten balayarak 5 birim geniliinde snflar oluturalm: snflar 65 ten kk ve eit 70 dahil 70 ten kk 75 ten kk 80 ten kk 85 ten kk
Toplam frekans Relatif fr. Kmlatif fr. Kmlatif rel. fr.

3 6 6 4 1 20

3/20=0.15 6/20=0.3 6/20=0.3 4/20=0.2 1/20=0.05 1.0

3 9 15 19 20

0.15 0.45 0.75 0.95 1.0

75 dahil 80 dahil 85 dahil 90 dahil

DERS I - 59/63

Frekanslar in H istogram
7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5

Kmlatif fr. 25 20 15 10 5 0

Re la tif fr. iin Histogra m 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5

Kmlatif rel. fr. 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0

Kmlatif rel. fr.

DERS I - 60/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

rnek 3: kili Veriler

Bir otomobil acentasnn 4 yllk otomobil satlar bir tablo eklinde gsterilmitir: 1994 Ford Opel BMW Toplam 30 25 25 80 1995 35 35 20 90 1996 25 40 20 85 1997 30 45 15 80

DERS I - 61/63

izgi Grafii
100 80 Satlar 60 40 20 0 1994 1995 1996 1997 Yllar Ford Opel BMW Toplam

FORD Satlar
40 Satlar 30 20 10 0 Y llar

DERS I - 62/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

100 80 60 40 20 0 1994 1995 1996 1997 Ford Opel BMW Toplam Opel %31 BMW %31

1994

Ford %38

Ford Opel BMW

Hazrlayan: r. Grv. Dr. Mehmet AKSARAYLI DE BF EKONOMETR BLM RETM YES

DERS I - 63/63