1

ANKARA NVERSTES FEN FAKLTES KMYA MHENDSL BLM

ORSAT GAZ ANALZ

96052146 TOLGA AKSU

KM453 KMYA MHENDSL LAB. 2 DENEY RAPORU

EKM 2000 ANKARA

ZET Orsat yntemi ile gaz analizi deneyinin amac vardr. Birincisi sistemin alma prensibinin renilmesi, ikincisi hava gaz, doal gaz, egsoz gaz ya da sentetik bir gaz karmnn orsat gaz analizinin yaplmas, ncs orsat analizi ve yanma deney sonular verilen bir gaz karmnn bileiminin bulunmasdr. Deneyde kullanlan orsat gaz analizi sistemi absorpsiyon zeltileri ieren pipetler; pipetlerin iki yollu musluklarla baland su ceketi iine yerletirilmi dereceli bir bret; brete bal, iinde civa ya da asitlendirilmi tuzlu su ierenbir seviye iesi ve sistemdeki gazn boalmas ya da sisteme gaz alnmas iin kullanlan yollu bir musluk iermektedir. Yntemin esas; atmosfer basncnda bileimi bulunacak belirli hacim gazin her bir bileenini ayr ayr absorplayan reaktiflerden belirli bir srada geirip hacim azalmasn lerek , gazn bileimini belirlemektir. Kullanlan reaktifler srasyla; potasyum hidrosit zeltisi, der. Slfirik asit zeltisi ve piragallol zeltisidir.Bunlarn absorbe ettikleri gazlar srasyla; karbondiosit, olefinler ve oksijendir. Deney verileri deerlendirilerek karmdaki gazlarn % bileimi bulunmutur ve % 4,2 CO2, %8 propilen, %17,7 O2 geriye kalanda inerttir. Verilen problemin sonucu iseyledir; 70 ml karm iinde %12,52 CH4, %16,94 H2, %40,52 N2 bulunmutur.

1. GR
Gaz karmlarnn kantitatif analizleri bileenlerin fiziksel ve kimyasal zelliklerine bal olarak ok sayda yntem veya cihazla gerekletirilebilir.

Absorpsiyon esasna dayanan bu yntemler, bulunan analiz neticelerinin kontrol edilmesi amacyla da kullanlr.

Bunte breti ve bunun deitirilmi ekli Bone Wheeler cihaz Hempel cihaz Orsat ve Sheperd cihaz

Kantitatif analiz iin kullanlan absorpsiyon cihazlar:

Bunlardan hangisinin kullanlaca, analiz yaplacak gaz karmnn miktarna, karmdaki gazlarn ayr ayr konsantrasyonuna baldr. Bu absorpsiyon cihazlar, elde edilecek sonularn hassasiyetine gre iki snfa ayrlr. %0,01-0,05 olanlara hassas, %0,1-0,2 olanlara da teknik cihaz ad verilir. Bu cihazlarda lme esasnn dayand iki kaide vardr; a)Lusac Kaidesi: Sabit scaklkta gaz karmnn hacmi, bu karm meydana getiren ayr ayr gazlarn hacminin toplamna eittir. b)Dalton Kaidesi: Sabit scaklkta bir gaz karmnn basnc, bu karm meydana getiren ayr ayr gazlarn ksmi basnlarnn toplamna eittir. Orsat yntemi ile gaz analizi deneyin amalar: Sistemin alma prensibinin renilmesi, Hava gaz, egsoz gaz, doal gaz ya da sentetik bir gaz karmnn orsat analizinin yaplmasdr. Orsat analizi ve yanma deneyi sonular verilen bir gaz karmnn bileiminin bulunmasdr.

2. KURAMSAL TEMELLER Absorpsiyon metoduyla kantitatif gaz analizinin prensibi, belirli bir hacimde numune olarak alnan bir gaz karmndaki bileenlerin, fiziksel ya da kimyasal olarak tamamen absorbe edilecei reaktiflerden geirilmesi ve azalan hacminin llmesidir.

Orsat gaz analizi deneyi sisteminde dikkat edilecek hususlar: Reaktiflerden biri, gaz karmndaki gazlardan biri veya birden fazlas iin absorbe arac olarak kullanlyor olabilir. Hata olmamas iin reaktifler belli bir sraya gre kullanlmaldr. Orsat bretleri de muhtelif tipte ve boyutlarda yaplm olup bret ap ne kadar kkse hassasiyet o kadar fazla olur. Analizler sulu zelti ortamnda yaplr ve gazlarn su buhar ile doymu olmas nemlidir.( analizler kesinlikle kuru gazla yaplmaz) Orsat cihaz ile su buhar analizlenemez bu nedenle yaplan analize kuru baca gaz analizi denir. Analizler sbt scaklkta yapld iin suyun buhar basnc sbt kalr. Deneye balamadan nce sistemin iinde kalmi olmasi muhtemel olan gaz da tamamen boaltilmalidir. Metan, etan, propan, btan gibi ok nemli endstri gazlar iin uygun absorban bulunamad iin 305 C daki bakr oksit zerinden geirilerek oksitlenemiyeceklerinden analizleri iin orsat cihazna uyacak yanma pipetleri yaplmtr. Bu hidrokarbonlar bu pipet ierisinde hacmi belli oksijen atmosferinde ve kzgn bir flamana temas ettirilerek yaklr ve yanma rnleri (H2O ve CO2 gibi) absorbanlarla analiz edilebilirler. 3. DENEY SSTEM Analiz kabiliyeti olduka yksek ,fakat tanmas, yaps bakmndan zor olan orsat cihazi daha ziyade laboratuvarlarda gaz analizinin yaplmasi iin kullanlrlar. Cihaz esas itibariyle bir su ceketi iine yerletirilmi ve 0-100 ml aras taksimatli olan gaz breti ve buna cam muslukla bal olan bir seri absorbsiyon pipetinde oluur. Brete alttan bal olan bir seviye iesi vardr ve bu ya civa ya da asitlendirilmi tuzlu su ile doldurulmutur.(*) bu ienin yukari aagi hareketi ile gaz numunesi ile pipetlere akatarlp tekrar geri alnabilir. Bretteki gazn basnc yine bu ienin hareketi ile atmosfer basncna eitlenebilir. Gazn scakl, su ceketindeki su ile sbt tutulabilir. Eer scakln ok hassas bir biimde sabit tutulmas istenirse Peterson kompansatr kullanlmaldr. Kompansatr; gaz bretinin boy ve hacmine eit bretin bulundugu su ceketi iinde olan bir cam boru ve U boruya muslukla bir kapilerle bal cival bir U manometresinden ibarettir. Manometrenin dier ucu bretin st ksmna baldr. Civa seviyesindeki kk bir d vanann kapanmasna ve bundan dolay bret ile kompansatr borusu arasndaki balantnn kesilmesine yol aar. Hem bret hem

de dier boru ayn su ceketi iinde olduu ve hacimlerde eit olduu iin su ceketindeki herhangi scaklk deimesi her iki borudaki basnc ayn ekilde etkiler. Bretin basncn seviye iesi ile, U manometresindeki civa seviyesi daima ayn yerde kalmak zere ayarlayarak scaklk deimelerinin sebep olaca bask farklar ortadan kaldrlr. (*) seviye iesinin civa yerine asitlendirilmi tuzlu suyla doldurulmasinin nedeni; civanin pahal olmasdr. Karbondioksit suda ok zndg iin tek su kullanlamaz bu yzden karbondioksit sudaki znrlgn azaltmak iin asitlendirilmi tuzlu su kullanlr. Cihaz Seviye iesi Pipet yollu musluk Bret Su ceketi zellikler Asitlenirilmi tuzlu su veya civa ile doldurulur Reaktifler pipetlere doldurulur. Pipetleri brete balar Gaz karmnn bulunduu dereceli kaptr. Scakl sabit tutar. Fonksiyon Sistemde nceden kalan gaz karmnn atlmas, basncn ayarlanmasnda kulanlr. Absorpsiyon ilemi pipetle gerekleir. Sistemde kalan gazn boaltlmasn salar.

Gerekli eitlikler ; Hacim sabit tutulduu zaman ; % hacimce absorblanan gaz = (P -P) . 100 / P Basn sabit tutulduu zaman ; % hacimce absorplanan gaz = (V-V) . 100 / V 4. GAZ MADDELER ANALZLERNDE KULLANILAN ABSORPSYON

Gaz analizlerinde kullanlan absorban maddeler, analizi yaplacak olan gaz

karmndaki gazlar ya kimyasal yahut da absortif olarak balarlar. Absorban maddelerin absorplama kuvvetleri bir ok hallerde gaz karmndaki gazlarn miktarlarna ve absorban maddenin konsantrasyonuna baldr. OKSJEN ABSORPLAYICI MADDELER: 1) Alkali piragallol : %30 pirogallik asit ve %60lk KOH zeltisinin 2:7 orannda kartrlmas ile hazrlanr. Karm 100 ml havadaki O2 nin btnn, havay 6-7 kere geirmekle tamamen absorplar. Absorban her ne kadar hacminin 27 katn O2 tutabilecek kabiliyette ise de 10 mislini absorladktan bir hayli pasifleir. Kuvvetli kalevi olduu iin cam kaplar kolaylkla andrr ve cam musluklarn kaynamasna yol aar. Scaklk 15 C nn altna ve konsantrasyon %25 in stne karsa absorplama kabiliyeti azalr. KOH yerine NaOH zorluu azaltsa da znmeyen Na2CO3 zorluklara yol aar. Piragallol zeltileri az olmakla beraber llebilecek miktarda CO2 karr ve bu gazn miktar, analizi yaplacak gaz numunesindeki O2 miktar %20 yi gemiyorsa ve pirogallol alkali konsantrasyonlar yksekse bu mahzurun nne geilebilir. 2) Sodyum ditionit (Na2S2O4) zeltisi: 40 gr sodyum ditionit 250 ml 4,8 N KOH da zlmesi ile hazrlanr. Piragallole nispeten tek stn taraf, absorplama esnasnda herhangi bir gaz kna sebep olmamasdr. Havadaki O2 nin absorplanmas iin 5 dk gibi bir uzunca bir zaman ihtiya vardr. He ne kadar bu sre demir-3-klorr ilavesi ile katalik olarak arttrlabilse de bu maddelerin rengi koyulatrmak ve seviye okunmas gletirmek gibi baz sakncalar vardr. Son zamanlarda ditionit zeltilerine indigo karmin ilave edilmesi ile son derece baarl sonular alnmtr. Indigo karmin hem absorpsiyonu hzlandran iyi bir katalizr hem zeltinin absorblama kabiliyetinin azaldn gsteren iyi bir belitedir. 3) Sar fosfor: uzun seneler kullanlabilecek olan absorban 100 ml havadaki O2 ni 20 C da 3 dakika ierisinde absorblar. Absorban ancak nemli iken i grebilir. Bunun iin absorbsiyon kabinda daima biraz su bulunmaldr. Ik tesiri ile krmz fosfora dnerek bozulur. 0 C da absorplama yeteneini tamamen kaybeder. O2 absorpladka P2O3 ten ibaret beyaz bir sis oluur. Bu sisin basnc 0.7 atm e knca artk absorblama kabiliyetini kaybeder. Byle hallerde gaz numunesi azot ile seyreltilerek ksmi bask azaltlmaldr. 4) Krom-2-klorr: CrCl2 nin deriik HCl veya asetik asitteki zeltisi yegane asidik O2 absorbandr. Bu dier absorbanlar gibi asidik gazlar absorplamaz. Byk kusurundan biri asidik ortamda Cr2+ nn H2 vererek Cr3+ ykseltgenmektedir.

KARBONDOKST ABSORPLAYICI MADDELER Bu maksat iin kullanlan btn maddeler kalevidir. En ok kullanlan %36lk NaOH ve %32 lik NaOH zeltilerdir.potasyum karbonatn KOH taki znrl daha fazla olduu iin NaOH a tercih edilir. Her iki zeltide hacimlerinin 30 misli absorblayabilir. Havadaki CO2 tayini iin Ba(OH)2 kullanlabilir. KARBON MONOKST ABSORPLAYACI MADDELER 1) KAN: nsan veya hayvan kan CO iin en iyi absorbandr. ok miktardaki karbonmononksiti en son zerresine kadar absorblar. Absorplama rn karboksihemoglobindir. 2) BAKIR-2-KLORR: En ok kullanlan CO absorbandr. zelti bakr ubuklar ieren iede saklanmaldr. zeltinin rengi sar oluncaya kadar kullanlabilir. Absorplama sonunda CuCl.2 H2O .CO gibi bileik meydana gelir. Reaksiyon tersinir olup bir gaz karmnda bulunan CO yu bu madde ile absorplamak mmkn deildir. 3) BAKIR-1-SLFAT: Bu zeltinin CuCl den stn taraf reaksiyonun tersinir olmamas ve bir gaz karmndaki CO tamamen absorplayabilir. Yalnz absorplama ilemi yava gerekleir. 4) KATI ABSORBANLAR: Hoomalit ve hopkalit bilinen iki kat absorbandr. HDROJEN N ABSORPSYON MADDELER 1) PALLADYUM: Oda scaklnda absorplama yava yrdg halde sicaklik arttika absorplama artar. Gaz numunesi H2 ile beraber CO2 ,CO ve olefinleri ieriyorsa ilk nce bunlarn uzaklatrlmas gerekir. 2) GM BILEIKLERI: Ag3PO4 elverilidir. H2 ile Ag verir. Amonyak iin en iyi absorban, su ve seyreltik asittir. Bu absorbe olacak maddelerle, absorbanlarn verdii reaksiyonlar aadaki gibidir: CO2 + KOH KHCO3 CO + Cu2Cl2 Cu2Cl2 2.H2O.CO H2 + Ag2B4O7 H2B4O7 + 2Ag C2H6 + 7/2O2 2CO2 + 3H2O N2 + CaC2 CaNCN + C NH3 +H2O NH4+ OHHCN + AgNO3 HNO3 + AgCN H2S + CdCl2 CdS + 2HCl

5. ORSAT CIHAZI ALIMA EKLI 1. Pipetlerin musluklar kapatlr. 2. A iesi su ile doldurulur. 3. yollu musluk havaya ak tutulur. 4. A iesi yukar kaldrlarak B breti iine en stndeki iaret izgisi hizasna kadar dolmasi saglanir. 5. Bu vaziyette iken yollu musluk kapatlr. 6. Pipetin musluu alr. 7. A iesi aaya indirilerek musluun ek yerine kadar dolacak ekilde absorbsiyon zeltisi alnr. 8. Pipetin musluu kapatlr. 9. Dier pipetler ayn ekilde doldurulur. 10. yollu musluun bulunduu numunenin alnaca yere balanr. 11. yollu musluk alp A iesini aaya indirilerek belirli miktarda numune bret iine alnr. 12. yollu musluk kapatlr. 13. Bu sretle brete alnm numunenin hacmi llr. 14. lk pipetin musluu alr. 15. A iesi birka kez yukar aaya doru hareket ettirilerek pipete birka kez gaz gnderilir. 16. Absorbe edilmi ksm tekrar brete alnr. 17. Pipetin musluu kapatlr. 18. A kabndaki su seviyesi bretteki su seviyesi ile ayn hizaya getirilerek hacim azalmas salanr. 6. DENEY VERLER 1.Orsat analizi yaplan gaz karm iin; Reaktif : madde % si: ( Balang ) 0 KOH zeltisi 4,2 Deriik H2SO4 8,0 Bazik pirogallol 17,7 2.Bileiminde CO2 , CO , CH4 , C2H6, O2 , N2 ,olefin bulunan gaz karmnn orsat analizi ve yanma deneyi sonular: Kullanlan Reaktif : KOH zeltisi Der. H2SO4 Bretten okunan deer : 5,0 6,8

Pirogallol CuCl Yakma lemi Yanmadan nce Yanmadan sonra KOH zeltisi Bazik piragollal

11,0 18,0 0,0 6,2 9,6 22,8

7. DENEY HESAPLAMALARI 1 . KOH zeltisi ile absorplanan CO2 hacmi : 4,2 ml Der. H2SO4 ile absorplanan olefinlerin hacmi : 8 ml Bazik piragollal ile absorplanan O2 hacmi : 17,7 ml Azot (nert): 100-29,9 = 70,1ml Sonuta; 100 mllik gaz karmnda, %4,2 CO2, %8 Propilen, %17,7 O2, %70,1 N2 bulunmaktadr. 2. Vgaz :100 ml KOH zeltisinde absorplanan CO2 hacmi : 5,0 ml Der. H2SO4 zeltisinde absorplanan olefin hacmi :6,8 5,0 =1,8 ml Bazik piragollal ile absorplanan O2 hacmi :11,0-6,8 = 4,2 ml Bakr-1-klorr ile absorplanan CO hacmi :18,0 -11,0 = 7,0 ml Geriye kalan yani 100 ml karmdan geriye kalan miktar absorbe olmayan ksmdr Bunun da deeri 82,0 dr. Bu geriye kalan 82,0 ml CH4, C2H6 ve N2, karmdr. CH4 + 2 O2 x 2x C2H6 + 7/2 O2 y 3,5y CO2 + 2H2O x 2CO2 + 3H2O y

10

TEMEL :82 ml etan kabul edilirse; Etan iin kullanlan oksijen miktar bulunursa; kullanlan oksijen = 3,5 . 82 = 287 ml oksijen Bu oksijene denk gelen N2 miktar; 287 . 79/21 = 1080 ml N2 Bret en fazla 100 ml madde alabildii iin orant kurmalyz. Toplam karm miktarmz ; 288 ml + 1080 ml+ 82 ml = 1500 ml dir. Buna gre; 1500 ml karm 82 ml etan ieriyorsa; 100 ml ka ml etan ierir eklinde bir denklilk kurulursa; 5,46 ml etan bulunur.

Ayns O2 ve N2 iin yaplrsa ; O2 : (287 / 1500 ).100 = 19,1 ml N2 : (617 / 863).100 = 41,13 ml bulunur. Hacim azalmas sistemde; (3x - x) + (4,5y y) = 2x +3,5y = 40 CO2 denklii kurulursa; X = 9,6-6,2 =3,4 ml Bu iki denklemden yararlanarak; x = 3,4 ml y = 9,5 ml bulunur. Giren O2 : 22,8 - 9,6 = 13,2 ml Teorik O2 : 2x + 0,5y = 2 . 3,4 + 0,5 . 9,5 = 11,55 ml Fazla O2 : Giren O2 - Teorik O2 = 13,2 11,55 = 1,65 ml 8. TARTIMA VE YORUM Deneyde belirtilen amalar yerine getirilmitir. Deneyde kullanlan KOH zeltisinin bulunduu pipetle olefini ve oksijeni absorplayacak pipetler birbirinden farkldr. KOH zeltisinin bulunduu pipet kapilerle doldurularak temas yzeyi artrlmtr. Olefinlerin absorpland pipetle ise absorban madde iine giren bir boru vardr. Bu farklln nedeni; KOHn camlar kaynatrmasndandr.

11

9. KAYNAKLAR KM 453 DERS NOTLARI, 1999 Alpar, S.R.Hakdiyen, M.. ve Bigat, T., 1967 . Snai Kimya Analiz Metodlar, stanbul niversitesi Dner Sermaye Basmevi, stanbul,185

SUNU : 22.09.2000 tarihinde KM 453 Kimya Mhendislii Laboratuvar II. Dersi kapsammda ORSAT GAZ ANALZ deneyi yaplmtr. Deney raporu 06.10.2000 tarihinde tarafmdan Kimya Mhendisliine sunulmutur. TOLGA AKSU 96052146

12