ANKARA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES KMYA MHENDSL BLM

KALORMETRE

GRUP 6A
00-143 Hilal ALTIND (Raportr) 00-146 Soner TURGUT

KM 453 Kimya Mhendislii Laboratuar II Deney Raporu

ARALIK 2003 ANKARA

SUNU:
KM 453 Kimya Mhendislii Laboratuar II dersi kapsamnda yaplm olan Kalorimetre deneyi, 12.12.2003 tarihinde 6A grubu tarafndan Kimya Mhendislii Blmne sunulmutur.

00-143 Hilal ALTIND 00-146 Soner TURGUT

-i-

NDEKLER
zet.. 1 Giri.......................................................................................... 2 2. Kuramsal Temeller................................................................. 3 3. Denel Yntem.......................................................................... 5 3.1. Deney Sistemi.............................................................. 5 3.2. Analiz Yntemi................................................................ 6 4. Hesaplama ve Sonular............................................................ 8 4.1. Deney Verileri.............................................................. 8 4.2. Hesaplamalar.................................................................. 9 5. Tartma ve Yorum............................................................... 12 Kaynaklar.....................................................................................13

1.

-iii-

NSZ:
KM 453 Kimya Mhendislii Laboratuar dersi kapsamnda, 05.12.2003 tarihinde yaplan Kalorimetre deneyi Do.Dr. Zeki AKTA ve Ara.Gr.Meryem OZMAK gzetiminde gerekletirilmitir. Deneye ait veriler kullanlarak hazrlanan bu rapor, Hilal ALTIND tarafndan yazya geirilmitir. Raporun hazrlanmas srasnda, 9 ve 11 Aralk tarihlerinde, raporun hazrlanmas amacyla grup yeleri bir araya gelerek ortak alma yapmlar ve eksiklerin giderilmesi konusunda Ara.Gr.Meryem OZMAKa bavurmulardr. Hazrlanan rapor 12.12.2003 tarihinde Kimya Mhendislii blmne sunulmutur. ARALIK 2003

-ii-

2.KURAMSAL TEMELLER :
Kalorimetre deneyinde yaplacak hesaplamalar iin kullanlan eitlikler aada verilmitir[1].

st Is : Yaktn yanmas sonucu oluan su younlap sv haline gemi ise yaktn verdii sya st s denir.
Ho = W * (t m + c t b ) b G ...................................................................................

(2.1) Ho : st s deeri W : Kalorimetrenin su deeri t : Yakma safhasnda ilk ve son okunana scaklklarn dndaki, scaklklarn toplam to : Yakma safhasndan nce kaydedilen son scaklk tM : Yakma safhasnda kaydedilen son scaklk b : Numune dndaki maddelerin (yakma teli,kkrt, azot) yanmas ile oluan s deiimleri toplam b= bo +bN + bs ...(2.2) bo : Numuneyi komprime haline getirirken konulan telin yanmas ile aa kan s miktar . Bu miktar, 0,1mm apl 1 mg elik tel iin 1.6 kaloridir. bN : Numunedeki azotun yanarak N2O5 e dnmesi ile aa kan s miktar. 0.1 N HNO3 n 1 ml si bana 1.45 kaloridir. bS : Numunedeki kkrdn yanarak SO3 dnmesi ile aa kan s miktar. 0.1 N H2SO4 n 1 ml si bana 3.6 kaloridir. G : Havada kurutulmu yakt numunesi tartm c : Kalorimetre ile d ortam arasndaki s alverii dzeltme faktr c= m*n (n+V)* F F = m .(2.3) ....(2.4)

1 t +t * t + o m m * tv tn tv 2

m :Deney iin geen toplam zaman V: ilk safhada dakikadaki scaklk dlerin ortalamas n : Son safhada dakikadaki scaklk dlerin ortalamas tV : ilk safhada kaydedilen scaklklarn ortalamas tN :son safhada kaydedilen scaklklarn ortalamas Alt Is : Yaktn yanmas sonucu oluan su buhar haline gemi ise yaktn verdii sya alt s denir. Hu = Ho 5,85 (9H + K) Hu : Alt s deeri Ho : st s deeri (2.5)

H : Yakt rneinin elementel analizinde bulunan hidrojen miktarna kar gelen %H2O miktar K : Yakt numunesinin %nem miktar 3 Standart Oluum Entalpisi : Bir mol bileiin elementlerinden oluumunu veren tepkimelerin standart koullardaki entalpileridir [4]. H (2.6) Sapma Deeri : Deneysel ve kuramsal s deerlerinin farknn kuramsal deere orandr. % Sapma = (2.7) Hd : Deneysel s deeri Hk : Kuramsal s deeri
Hd Hk *100 Hk

= (m*H o )kan- (m*H o )giren

.......

3.DENEL YNTEM :
3.1 Deney Sistemi: Kalorimetre deneyinin gerekletirildii kalorimetre kab ve kalorimetre bombas ekil 3.1 ve ekil 3.2de verilmitir.

ekil 3.1 Kalorimetre kab [1] Kalorimetre bombasnda, paslanmaz V2A eliinden (veya fonttan) yaplm kapak ve gvde, O2 gaznn girdii ve yanma gazlarnn kt yol iin sbap, ayrca numunenin yaklmasnda elektrik akm geiini salayan kutuplar bulunur. Bununla birlikte, sv yaktlar iin kuartz kroze, gazlarn kamasn nleyecek ekilde gvde ve kapa skca birbirine balayan ince dili bilezik ve bombay tutan ayaklar vardr.

Kalorimetre kab ise ift cidarldr.Kalorimetre kabnn iinde, kalorimetre bombas, sl iletkenlii az olan ayaklar zerine oturtulmu nikelanjl kap, motor, kartrc, Beckmann termometresi ve kalorimetre kabndaki suyun scakln lmeye yarayan termometre bulunur [1].

ekil 3.2 Kalorimetre bombas [1] 3.2 Analiz Yntemi: Kalorimetre deneyi aamada gerekleir [1]: 1. Numunenin Hazrlanmas :0,1 mm incelikteki yakma telinden uygun uzunlukta bir para kesilir ve hassas olarak tartlr. Tel komprime makinesindeki yerine yerletirilir. zerine toz halindeki numuneden bir miktar konur; teli koparmadan sktrlr ve tartlr. Eer numune sv ise tartm dorudan kuartz kroze iine alnr. Tel kroze iindeki svya batrlr. 2. Kalorimetre Bombas ve Kabnn Hazrlanmas: Hazrlanm olan numune bombann kapanda bulunan iki kutup arasna demir telin iki ucundan balanr. Kapak gvdeye taklr ve sktrlr. Bombaya oksijen tpnden gelen rekor balanr ve bombadaki hava tamamen boalncaya kadar oksijen geirilir. Oksijen tpnden gelen boru sklerek kalorimetre bombasndan ayrlr. Son olarak kalorimetre kabnn iine baka bir kaba konmu kalorimetre bombas yerletirilir. Elektrik balantlar yaplr. Ayarlanm Beckmann termometresi ve kartrc yerlerine yerletirilip kapak kapatlr.

3. Yakmann Yaplmas ve Scaklk Okunmas : bu ilem aamada gerekletirilir. 1) lk Aama: Motor altrlr ve kartrc harekete geirilir. Beckmann termometresindeki scaklk d dikkatle izlenerek dakikada bir kaydedilir. leme scaklk sabit kalana yada deime ok az olana kadar devam edilir. 2) Yakma Aamas: Scakln sabit kald andan 1 dakika sonra yakma devresinin 6 alteri kapatlarak numune yaklr. Bu anda iaret lambas da yanp snmelidir. Scaklk ykselmesi gzlenir ve sabit kalana kadar dakikada bir kaydedilir. Scaklk maksimuma ulatktan sonra tekrar dmeye balar. 3) Son Aama : Beckmann termometresindeki scaklk d sabit kalana yada deime ok az olana kadar her dakikada bir kaydedilir.

4.HESAPLAMALAR ve SONULAR:
4.1.Deney Verileri: "Kalorimetre Deneyi" ne ait deney verileri Tablo 4.1 'de verilmitir. Tablo 4.1. "Kalorimetre Deneyi" ne ait deney verileri Zaman (dk) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 m Tel 1 m Tel 2 lk Aama ( C) 18.29 18.29 18.28 18.28 18.275 18.32 18.32 18.315 18.31 18.31 18.31 18.30 18.30 18.30 18.30 o

Tilk 0 0.01 0 0.005 0.045 0 0.005 0.005 0 0 0.01 0 -

kinci Aama ( C) 18.60 19.08 19.26 19.325 19.35 19.365 19.375 19.375 19.375 19.375 o

nc Aama ( C) 19.375 19.375 19.370 19.365 19.360 19.360 19.355 19.35 19.34 19.34 19.335 19.33 19.325 19.32 19.32 19.31 19.31 19.305 19.30 19.295 19.295
o

Tson 0 0.005 0.005 0.005 0 0.005 0.005 0.005 0 0.005 0.005 0.005 0.005 0 0.01 0 0.005 0.005 0.005 0.005 -

: 0,00227 g (Yanmadan nce) : 0,00167 g (Yanmadan sonra) 8

mTel+ Num : 0,4651 g Numune olarak %7.1 kl ve %1.0 orannda nem ieren Zonguldak kmr kullanlmtr. Numunenin elementel analizi aadaki gibidir:

% 5.24 H % 0.5 S % 88.29 C % 1.01 N % 4,96 O Benzoik asit ile bulunan kalorimetre su deeri (W) : 3300 cal dir.

4.2.Hesaplamalar: Yaplan hesaplamalardan elde edilen sonular Tablo 4.2de verilmitir. st Is Deeri hesab: tm : 19.375 C m :10 to : 18.30 C v deerini hesaplamak iin gerekli T deerlerine ait rnek hesaplama aadaki gibidir. Benzer ekilde hesaplanan dier deerler Tablo 4.1de verilmitir. T1 = 18.29 18.29 = 0 Bu deerlere gre v deeri aadaki gibi hesaplanmtr: v = ( T1+ T2+ T3+ T4+ T5+ T6+ T7+ T8+ T9+ T10+ T11+ T12) /12 = 0,0067 n deerinin hesaplanmas iin gerekli T deerlerine ait rnek hesaplama aadaki gibidir. Benzer ekilde hesaplanan dier deerler Tablo 4.1de verilmitir. T1 = 19.375 19.375 = 0 Bu deerlere gre n deeri aadaki gibi hesaplanmtr: n = ( T1+ T2+ T3+ T4+ T5++ T16+ T17+ T18+ T19+ T20) /20 = 0.004 F deeri hesaplanrken pratikte, yakma aamasnda ilk dakikadaki scaklk ykselmesi ile ikinci dakikadaki scaklk ykselmesi birbiri ile kyaslanr. Eer ilk dakikadaki scaklk ykselmesi ikinci dakikadakinden byk ise F deeri 1.0 , durum bunun tam tersi ise F deeri 1.5 ve eer bu farklar birbirine eit ise F deeri, 1.25 olarak alnr.Buna gre; T1 = 19.08 18.60 = 0.48 T2 = 19.26 19.08 = 0.18 T1 > T2 olduundan F=1.0 alnabilir. Buna gre c deeri (2.3) denkleminden aadaki gibi hesaplanr. c = m*n (n+V)* F c = 10* 0,004 - (0,004+0,0067)*1,0 = 0,0293 9 b deeri hesaplanrken rnek dndaki maddelerin yanmas ile oluan s deiimleri toplamnda azotun ve kkrdn yanmas ihmal edilmitir.

Yanan tel miktar = 0.0227-0.0167 = 0,006 g = 6 mg b = bD = 6 mg *1,6 cal / mg = 9.6 cal m Num = 0,4651 0,0227= 0,4424 g Kuru klsz temel zerinden; G = m Num = 0.4651 0.4424*(0,071+0,01) = 0,4066 g Ho = W * (t m + c t b ) b G

Ho = 3300*(19.375+0.0293-18.30)-0.96/0.4066 = 8939.7 cal/g Alt Is Deeri hesab: Hu = Ho 5,85*(9H + K) Hu = 8939.7 5,85*(9*5,24+1.0) = 8657.67 cal/g Kuramsal Hesaplamalar: Kuru klsz temel zerinden kmrn elementel analizine gre her bir elementin ktlesi aadaki gibi hesaplanmtr. Hesaplamalar srasnda azot (N) ve kkrtn (S) ktleleri ok dk olduundan ihmal edilmitir. mC = 0.4066 * 88,29 / 100 = 0,3589 g mH = 0,4066 * 5,24 / 100 = 0,0213 g mO = 0,4066 * 4,96 / 100 = 0,02017 g mN = 0,4066 * 1,01 / 100 = 0,00411 g mS = 0,4066 * 0,5 / 100 = 0,00203 g Kalorimetrede yaklan yaktn yanmas sonucu oluan tepkimelerin oluum slar ile yaktn s deeri kmrn yanma reaksiyonlarna gre teorik olarak aadaki gibi hesaplanmtr. Kmrn yanma reaksiyonlar [2] : C(k) + O2 CO2 (g) Ho = - 94052 cal/mol H2 + O2 H2O (g) Ho = - 57798 cal/mol H2 + O2 H2O (s) Ho = - 68317 cal/mol N2 + 5/2 O2 N2O5 N2O5 + H2O 2HNO3 S + 3/2 O2 SO3 SO3 + H2O H2SO4 nC = nCO2 = 0,3589 g / 12 g/mol =0,0299 mol CO2 nH = 2*nH2O nH20 = nH /2 = (0,0213g / 1 g/mol) = 0,01065 mol H2O H

= (m*H )kan- (m*H )giren 10

C, H, O elementlerinin standart oluum entalpileri 0 olduundan; H

= (m*H )kan

Buna gre; Hu = Hu = [0,0299 mol*(-94052 cal/mol)+0,01065 mol*(-57798 cal/mol)] / 0,4066 g = 8430.16 cal/g Ho = Ho = [0,0299 mol*(-94052 cal/mol)+0,01065mol*(-68317 cal/mol)] / 0,4066 g = 8705.68 cal/g Sapma Deerlerinin hesaplanmas: (2.7) denkleminden st s ve alt s deerlerin iin ayr ayr hesaplamalar aadaki gibi yaplmtr.

% Sapma =

H deneysel H kuram sal *100 H kuram sal

% Sapma (Alt Is) = (8657.67-8430.16 / 8430.16)*100 =% 2.69 % Sapma (st s) = (8939.74-8705.68 / 8705.68)*100 =% 2.62 Tablo 4.2. "Kat Yaktlar Deneyi" ne ait deney verileri Deneysel sonular st s deeri (cal/g) 8939.74 Alt s deeri (cal/g) 8657.67 Kuramsal sonular 8705.68 8430.16 % Sapma 2.62 2.69

11

5.TARTIMA ve YORUM:
Yaplan deneyde amacmz, verilen kmr numunesinin alt s ve st s deerlerinin belirlenmesidir. Yaktn s deerinin bulunmas , ekonomik adan , o yaktn kullanm tercih edildiinde ne kadar s elde edileceinin bilinmesi bakmndan ok nemlidir. Bu nedenlere bal olarak yaplan Kalorimetre deneyinde, nc aamada, scaklk dnn ok yava gerekletii gzlenmitir.Bunun, kalorimetreden suya ve sudan da atmosfere s aktarmnn ok yava olmasndan kaynakland dnlmtr. Ayrca s aktarmnn yava olmasnn sebebinin de ortam scaklnn sabit kalmasndan kaynakland dnlmtr. Teorik ile deneysel sonular arasndaki fark %sapma deeri olarak hesaplanm ve srasyla alt s ve st s deerleri iin %2.69 ve %2.62 olarak bulunmutur. Bu farklarn olumasnn sebebi, deney srasndaki scaklk deiimlerinin salkl alnamam ve standart koullarn tamamen salanamam olmas olabilir diye dnlmtr. Ayrca kalorimetre bombasnn iindeki yanma srasnda ara yzeylerde gerekleen reaksiyonlar sonucu oluan NOx ve SO2 gazlarnn absorbladklar s deerlerinin, yaktn s deeri bulunurken ihmal edilmi olmasnn ve nc aamada scaklk deerinin ok yava da olsa dmeye devam ettii halde sabit olarak kabul edilip 21. dakikada deer okunmasnn braklm olmasnn da hataya neden olabilecei dnlmtr.

12

ZET:
KM 453 dersi kapsamnda yaplan Kalorimetre deneyinde amacmz, numune olarak verilen kmrn alt s ve st s deerlerinin hesaplanmasdr. Bu amala deney srasnda kalorimetre bombas kullanlmtr. Bu amala yaplan deneyde, kmr numunesi, iinde iletken tel bulunan bir tablet haline getirilmi ve kapal bir ortam olan yksek basnl kalorimetre bombasna konarak saf oksijen ile yaklmtr. Yanma tepkimesinden yola karak alt s ve st s deerlerinin hesaplanabilmesi iin, aa kan s nedeniyle kalorimetre kab iinde, ykselen scaklk deerleri tespit edilmitir. Deney aamal gerekletirilmi ve her aamada Beckmann termometresi yardmyla scaklk deiimleri birer dakika arayla kaydedilmitir. Alnan bu deerlerle kuru klsz temel zerinden alt ve st s hesaplanmtr [1]. Ayrca deneysel verilerden elde edilen deerler ile kuramsal deerlerin karlatrlmas amacyla, kuramsal olarak, kmr numunesinin elementel analizinden yola karak, yine kuru klsz temel zerinden alt ve st s deerleri hesaplanmtr. Deneysel olarak alt ve st s deerleri srasyla 8657.67 cal/g ve 8939.74 cal/g olarak, kuramsal hesaplama sonucu ise srasyla 8430.16 cal/g ve 8705.68 cal/g olarak bulunmutur. Kuramsal ve deneysel olarak hesaplanan alt ve st s deerleri arasndaki sapma deerleri ise alt s iin %2.69 , st s iin %2.62 olarak bulunmutur.

1.GR:
Prosesin tasarm srasnda yksek verim eldesinin nasl salanaca konusunda yardmc olmas asndan, prosese enerji retmek iin yakt olarak kullanlan hidrokarbonlarn s deerlerinin belirlenmesi nemlidir. Yaktn s deeri; birim miktardaki yaktn belirli koullarda tam olarak yanmas sonucunda oluan s deeridir. Bu s deerinin belirlenmesinde kullanlan en yaygn yntem de Kalorimetre deneyidir. Kalorimetre ; s aktarmna bal olarak scaklk deiiminin gzlenmesi yoluyla, aa kan veya absorbe edilen s miktarnn belirlenmesini salayan bir cihazdr [1]. Kimya mhendislii asndan bakldnda ama, proses iin gerekli olan enerjinin en optimum kaynaktan salanmasdr. Elde edilecek s enerjisi yakta ve proses ekipmanlarnn verimlerine gre farkllk gsterebilir. Bu farkllklar gz nnde bulundurarak doru yakt seimi yaplabilmesi iin laboratuarda belirlenen bir zellik olan Kalorifik Deer zellii kullanlr. Bu deer bir kilogram veya benzeri birim yakttan elde edilebilecek enerji olarak ifade edilir. Birim yaktn yanmasyla aa kan snn belirlenmesi iin yaplan deneylerde kalorimetre genellikle 20 C ortam scaklna ayarlanr. Birok yakt, yanma srasnda su buhar haline dnen hidrojen ierir. Eer yanma gaz 20 C ye soutulursa su buhar sv hale geer ve bu esnada buharlama gizli ss aa kar. Bu ekilde yaplan deney st kalorifik deeri verir. Uygulamada ise yanma gazlar yksek scaklktadr. Bu durumda gazn gizli ss aa kmaz. Bu ekildeki bir yanmada elde edilen s ise alt kalorifik deerini ifade eder. Kat ve sv yaktlarda, kcal/kg, gaz yaktlarda kcal/m 3 olarak ifade edilen kalorifer deeri, hafif sv yaktlarda genellikle kcal/litre olarak verilir. Pratikte alt kalorifik deer kullanm daha faydaldr. Fakat baz durumlarda st kalorifik deerin kullanmna da rastlanabilir. Bu nedenle yaktlarn seiminde veya iki yaktn karlatrlmasnda kalorifik deerlerden hangisinin kullanldna dikkat edilmelidir. rnein, Avrupada dier yaktlarda alt kalorifik deer kullanmnn yaygn olmasna ramen doal gazda st kalorifik deerin kullanlmas konusunda bir anlamaya varlmtr. Ayrca, yaktn yanmas sonucu ortaya kan faydal s miktar yaktn nem miktar ile dorudan ilikilidir. Bu sebeple her yakt alnrken dikkatle kontrol edilmeli, ierdii nem miktar belirlenmeli, olmas gerekenden fazla nemli yakt alnmamaldr [3]. Kalorimetre deneyinin amac; verilen bir kat yakt rneinin, st ve alt s deerlerinin belirlenmesidir.

KAYNAKLAR:
1. KM 453 Kimya Mhendislii Laboratuar II Deney Bilgileri , A.. Mhendislik Fakltesi, Ankara, 2003. 2. Y.Sarkaya, Kimya Mhendislii Termodinamik Diyagramlar ve Nomogramlar 3. http://www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/uetm/teknik_bilgi_serisi.html

13