SALT-I ZTYYE (El-Yakut el-Hamra ala Salt es-Sura) BNL-ARAB

AIKLAMASI SEYYD MUHAMMEDNRUL-ARAB Kaddesellh srrahul azz

Bir gece bnul-Frid ryasnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi grr. Raslllah aire nesebini sorar. O da cevaben dedesinden rendii bilgilerle ona cevap verir. Nesebinin Ben Sad kabilesinden Efendimizin stannesinin mensup olduu soya kadar uzandn syler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem: Hayr, Sen nesep olarak o kabileye mensup olabilirsin fakat muhabbet olarak benim soyumdansn [1] diye iltifat eder. O, bu durumu aada verilen beyitlerle ifade etmitir: Bizim aramzda gnl ba yolu ile gelen bir nesep anne babadan gelen bir nesepten daha yakndr.[2] Allah Tel, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin erefini ve yceliini belirtmek iin, bizzat kendisi Ona salt etmi, meleklere ve mminlere de Ona salt etmelerini emretmitir. Nitekim Allah Tel Kuran- Kerm de buyurmutur ki; Muhakkak ki Allah Tel ve melekleri, Nebiye salt ederler. Ey iman edenler! Siz de ona salt edin ve tam bir itenlikle selm verin[3] Bu ayetteki emir balaycdr, emrin yerine getirilmesi gereklidir. Baka bir deyile her mslmann Raslllah sallallh aleyhi ve selleme salt selm getirmesi farzdr. Ancak bunun zaman, ekli, mekn ve says konusunda aklama yaplmad iin limler farkl yorumlar yapmtr. Allah Tel da emrinde, bir defa veya birok kez diye bir kayt ve snr getirmemitir. if-i erf mellifi Kad iyaz, konu ile ilgili olarak, bir vakitle snrl olmakszn Raslllah sallallh aleyhi ve selleme salt ve selm getirilmesinin vcip olduunu, Allah Telnn Kurn- Kerimde bunu emrettiini, mctehid imamlarn ve dier limlerin bu emrin vcb ifade ettii hususunda birletiklerini sylemitir. Fakat limler salt selmn vaktinde ihtilf etmilerdir. mm Mlik ve Hanef limleri, Her mslmann mrnde bir kez salt selm getirmesi farzdr. derken, afi ulems ise, Farz olan salt selm, namazda okunandr. Bunun dndakiler farz deildir demilerdir. limler ve mutasavvflar salt selmn, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin eref ve mkmn ycelten ve Allah Telnn indindeki kadr u kymetini belirten bir ibadet olduunu beyn etmi, bu yzden salt selmla megul olan kiiye birok nimetin ihsan olunacan ifade etmilerdir. Bu sayede insanlar Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bereketiyle, dualar kabul olur, ihtiyalar karlanr, ac ve hznler giderilir, kul ilh rahmete nil olur, dnyada ve ahirette maksadna ularlar. bey b. Kab radiyallh anh anlatt: Ya Raslallah! Sana ok salt selm getirmek istiyorum, dumn ne kadarn buna ayraym, dedim. Raslllah:

Ne kadar dilersen buyurdu. Ben: Drtte biri olur mu? dedim. Raslllah: Ne kadar dilersen, fakat daha fazla yaparsan senin iin daha iyi olur buyurdu. Ben, Yars olsa nasl olur? dedim. Raslllah: Ne kadar dilersen, fakat daha fazla yaparsan senin iin daha iyi olur buyurdu. Ben: te ikisi kadar olsa dedim. Raslllah: Ne kadar dilersen, fakat daha fazla yaparsan senin iin daha iyi olur buyurdu. Ben: O zaman dumn hepsini sana salt selm getirmeye ayraym dedim. Raslllah: O zaman isteklerin iin (salt selm) sana kfi gelir ve gnahlarn balanr. buyurdu. [4] Allah Telnn izni ile mmeti olma erefine nail olduumuz Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize gemi zamanlarda ancak izin ile okunan saltlardan olan Salt- Ztiyye (Sura) yi kardelerimize faydal olsun diye Trkeye evirip faydal olmak niyeti ile Ahmet Ziyddin Gmhnev kaddesellh srrahul azzin [5] tertip ettii cilt olan Mecmutl-Ahzb Kitabnda bnl-Arab Cildinde geen Ebu Abdillah Muhyiddin Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Hatim et-Ta el-Endelsi kaddesellh srrahul azzin mehur olan bu saltn Seyyid Muhammed Nrul Arab Melm [6] kaddesellh srrahul azz Efendimizin erhini[7] esas alarak aklamaya altk. Aklamada Seyyid Muhammed Nrun kabul ettii metnin dier nshalardan biraz eksik olmasnn sebebini bilmiyoruz. Aklamada biz onu kulland ksm esas kabul ederek hareket edeceiz. Kelime ve harf says sevabn artmasn sebep olduu iin melde mecmualardaki ortak olabilecek ekli esas alarak saltn zenginliini salamak istedik. Allah Telm, rzan iin yaptmz ilerden dolay affn diler, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin efaatini arzu niyaz ederiz. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul 2010

 ] [
SALT-I ZTYYE AIKLAMASI

Genellikle eriat, tarikat ve hakikat ehli sze besmele hep ile balamtrlar. eyhimiz Muhyiddin bnl Arab kaddesellh srrahul azzde bu nedenle salta besmeleyle balad. Besmele tevhid makamlarnn en stn olan Ehadiyyetl cem ve vahidiyyetl fark[8] mertebesidir. Allah Tel buyurdu ki; De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin, hangisini derseniz deyin, en gzel isimler Onundur. [9] Yani mutlak ulhiyet zt-n ismi Allah, rahmiyetin kendisi olan Rahman veya dier ztn mertebelere gre aikr olan gzel isimleriyle Allah Tely arn (dua edin) demektir. Zt btn mertebelerde belirdii iin Allah Tel hangisini derseniz deyin en gzel isimler Onundur dedi. Bu ise zt-n birliine isimlerin farkyla ve sonra cem (btn) ile bakmaktr, diyebiliriz. Bu hal Allah Telnn isimleri illlah, fillh, billh, maallh ve anillah [10] tevhid mertebelerinde ve getikten sonra daim zikirle tecelli-i efl, tecelli-i sfat, tecelli-i ztta seyr edii ve daha sonra cemden vcudl ceme ykseliidir. Bahsettiimiz durum Ehadiyyetl cem ve fark (ini)tir. Bu ykselme ve (ini) seyri ancak mrid-i kmil ile olur. Muhyiddin bnl Arab kaddesellh srrahul azz vecihte (sr, 110 ayetindeki duruma istinaden) besmeleyi syledi. Allah Tel gerei syler ve doru yola hidayet eder. [11]

Ey Allah Telm ztnn grn, hali ve her eyiyle tlsml [12] olan Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz.[13] Ey Allah Telm dnya ve ahirette hakikati idrak edilmeyen kiiye salt demektir. Kullarna kar efkatli olan Allah size kendinden korkmanz emreder. [14]

Gzler Onu gremez; hlbuki O, gzleri grr. O, eyay pekiyi bilen, her eyden haberdar olandr.[15] Allah Tel buyurdu ki: beni katiyyen gremezsin [16] Yani, Ancak yksek izzet olan rubbiyetle, Allah Telnn zt grebilirsin, demektir. Bu nedenle yksek ve ulv zt-n dnya ve ahirette izzet perdesi ile grmek mmkn olur. Bu perde rububiyyettir. Onun zt- kemal sfatlar ile geldiinden, Rubbiyyet tam olarak Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde zuhur etmitir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Beni gren Hakk grmtr.[17]

Hakikatte ikinci bir eyin Onun fazileti ve kavutuu makama ebed kavumas mmkn olmayan ulviyetli kiidir, demektir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ulviyeti dier yaratklarn makamna ulaamamalar ve izzetle perdelenmesindendir. blis zzete yemin ederken Onun izzetini grmedi. zzet Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin makam idi. blis dedi ki; blis: senin izzet ve erefine andolsun ki, onlarn tmn azdracam dedi. [18] zzet gzlerden perdelendii iin, blis dem aleyhisselma secde etmedi. Buradaki mana Ey Allah Telm hakikati senin ztn olan ve meydana k da sfatlarn, fiillerin ve isimlerinin tlsm olan Muhammede salt ve selam olsun demektir.

Ey Allah Telm cmert, ihsan ok, bereketli vb. okyanus olan yamur(un) Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. : Evvel, hir, Zhir ve btnda olduu halde grnmedii gibi gizlide de kalmayan yamurdur.[19] : Btn mertebeleri toplayan okyanustur. Allah Tel Onlar grmediklerine inanrlar [20] ayetiyle vd. Yine Allah Tel imanlarna ehdet etti. Allah Tel, kendisinden baka bir ilh bulunmadna adletle kim olarak ehdet etmitir. Melekler de, ilim sahipleri de (ehdette bulunmulardr). O hakmden baka asla bir ilh yoktur. [21] Buradaki mana; Ey Allah Telm hakikati ve yaratl btn mertebeleri kapsayan (rahmet) yamurun Muhammedin ztna salt ve selam olsun (Yani) her ey olan (cami-i kll) Allah Tely sret ve hakikat ile toplayan Raslllah sallallh aleyhi ve sellem olunca, Yamur szle anlatlmas mmkn olmayan iaretlerin bittii ey demektir.

Kelm ehadet leminden olduundan, hakikat ehli Ehadiyyetl cem i birde baka birin olmad bu makam ( ) Raslllah sallallh aleyhi ve selleme mahsus olduunu belirtmektedir. mer b. Farid [22] kaddesellh srrahul azz beyitte dedi ki; limlerin birlii ulv olduundan mr aacnn birlik kkn snflara ayrma. Bahsedilen ilimlerin birlii cem, hazretl cem ve ceml cem ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme mahsus olan ehadiyyetl cemdir. sz Ey Allah Telm Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin cmert, ihsan ok, bereketli vb. okyanus olan yamurun Muhammedin ztna salt ve selam olsun. demektir.

Ey Allah Telm srrn ve kendi srlarn hakikatiyle gizleyen [23] Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz.[24]

Ey Allah Telm ilh ve mnev lemin gzellii Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. lemler Lhut lemi[25], sfatlar lemi ve isimler lemi diye e ayrlr. Zt, ilh hakikattir. Bu lem idrk edebilir mi veya edilemez mi diye sorarsan, bir ksm insanlar dediler ki lhut lemi dnya ve hirette idrak edilebilir. Bazlar hirette idrk edilebilir. Bazlar da dnya ve ahirette idrk edilemez dediler. tibar edilen bu son szdr. nk ryet (grmek) idrkn zerine muvaffak olamaz. Zt- gr ilimle idrak edilemez.[26] Allah Tel buyurdu ki; O, insanlarn geleceklerini de gemilerini de bilir. Onlarn ilmi ise bunu kapsayamaz. [27] Sfatlar nispet itibaryla bilinir fakat grlmez. Fiiller ise eserleri ve tesirleri ile bilinir. Bu sebeple lh hazretler betir.[28] Hazret-i Zt lemi (Gayb lemi) Hazret-i Lhut lemi (simler ve sfatlar) Hazret-i Cebert (Hakikatler ) Hazret-i misl lemi Hazret-i Nsut lemi (Cisimler lemi)[29]

 ilh suretlerin gzelliidir. Buradaki mana: Ey Allah Telm isimlerin, sfatlarn zuhur ettii ve btn gzelliklerin topland Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz.

Ey Allah Telm cisimler leminin Sana kavuma sebebi olan Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. ruhlarn zuhur yeri olan cisimler lemidir. ehdet leminden ceml cem makamna ulamak demektir. Ceml cem tam mahede makamdr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin uhudu ise cmil cem dedir.[30] Bu makam cell ve ceml arasnda her eyin maddesini topladndan btn cem makamlar kapsar. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yaratl stn ve byk [31]olduu iin Onun yaratl ve ahlak iin Kurndr denildi.[32] Allah Tel Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hakknda O, size ok dkn, mminlere kar ok efkatlidir, merhametlidir. [33] buyurdu. Bu ayetin iaretiyle Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ceml tecellisinin karl olan Bast [34] ile s aleyhisselma stn geldi. Kavmi srailoullar gibi Onu esir edip boynuna zincirler prangalar geirmediler. [35] Kavmi itaat etmedi diye ikinci kat ge de ykselmedi. Peinden gelen rahipler ve ksssn de ruhbaniyet bidati kardlar.[36] Sonra bunlarn izinden ardarda rasllerimizi gnderdik. Meryem olu say da arkalarndan gnderdik, ona ncili verdik; ona uyanlarn kalplerine efkat ve merhamet vermitik. Uydurduklar ruhbanla gelince, onu biz yazmadk. Fakat kendileri Allah rzasn kazanmak iin yaptlar. Ama buna da gerei gibi uymadlar. Biz de onlardan iman edenlere mkfatlarn verdik. lerinden ou da yoldan kmlardr. [37] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Musa, Nuh ve dier nebiler aleyhimssselm de Kabz[38] ve cell ile stn oldu. Onlar kavimlerine skntlardan dolay sert, kat, oldular. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ise kavmine sert ve kat olmad. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Ben, msmahakr hanf dini (el-Hanfiyye es-Semha) ile gnderildim[39] buyurduu gibi insanlar doru ve hanif dine ulatran oldu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin stnl Allah Telnn muvafk grmesi ile dem su ile amur arasnda iken ben nebi idim [40] buyurmasndandr.

Ey Allah Telm hakikatinle grndn Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem tam mazhariyetle Allah Telnn grnd yerdir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Beni gren Hakk grmtr [41] buyurmas beeri ynnden grnme olmayp hakikat cihetindendir. Allah Tel buyurdu ki;

De ki: Ben, yalnzca sizin gibi bir beerim. (u var ki) bana, lhnzn, sadece bir lh olduu vahyolunuyor. Artk her kim Rabbine kavumay umuyorsa, iyi i yapsn ve Rabbine ibadette hibir eyi ortak komasn.[42] Muhakkak ki beer hibir zaman Allah Tel olamaz. Ancak Allah Telnn isimlerine ayna olabilir veya hakikatteki varl Hakktan bakas olamaz denilebilir. nk mahlkat yaratlta Allah Telnn kendisi olmayp eserleridir. Allah Tel Kurn- Kerimde brahim aleyhisselmn bu anlay durumunu u ekilde aklyor. Gecenin karanl onu kaplaynca bir yldz grd, Rabbim budur, dedi. Yldz batnca, batanlar sevmem, dedi. Ay doarken grnce, Rabbim budur, dedi. O da batnca, Rabbim bana doru yolu gstermezse elbette yoldan sapan topluluklardan olurum, dedi. Gnei doarken grnce de, Rabbim budur, zira bu daha byk, dedi. O da batnca, dedi ki: Ey kavmim! Ben sizin (Allaha) ortak kotuunuz eylerden uzam.[43] brahim aleyhisselmda istek ve heves galip olunca Allah Telnn her ey de zuhurunu kayyumiyyet [44] ynyle bilmek istedi. Rabbim budur derken Allah Telnn tecellisini suretlerde parlayan nurdan baka bir ey olamaz diye dnyordu. brahim aleyhisselm Nr smini yldzda, ayda ve gnete tecelli cihetinden grd iin Rabbim budur demekte idi. Hakikat ynnden ise taayyn, zuhur ve suret ynnden olmad iin Yldz batnca, batanlar sevmem ile Bu ekilde ben onlara Rabb diyemem demek istedi. nk noksan sfat rubbiyyette[45] iin sylenilemez. Aslnda burada brahim aleyhisselm noksan sfatlarn rubbiyyette olamayaca ve nispet edilemeyecei gsterdi. Bunun yannda da hakkyla kulluk etmenin nasl olacan zahiren gstermek istedi.

46 ] ]
Ey Allah Telm ezelde baklarn hepsini ynelttiin Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. veya olarakta okunabilir. Cmi (btn-hepsi) demektir. Baklarn yneldii insan Allah Telnn kendisi. Allah Tel, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde nazarlarnn tmn zt, sfat ve fiiller olarak zuhur ettirmitir. nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem btn yaratlmlarn asl zuhur yeridir. Zahir olan eyalarn ve zatlarn hakikatidir. Burada nsan beer olarak dnrsek insanlardan birisi manasndadr. nsan- ezel ise Allah Telnn ilmi ezelisindeki, demektir. Suretl nsan-il Ezel ise halk lemindeki insanda olacak btn madd suretleri toplayan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir demek olur.

Ey Allah Telm Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin makam ve derecesi hrmetine bize rahmet klman diliyoruz. Muhyiddin bnl Arab bu kelamdan sonra buyurdu ki;

Hakkn varlklar fazilet zere Halk leminde ve eyada ortaya karnda (en faziletli Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir.) Fazilet zere yaratmak, demektir. Hakktr. Yani Yaratl faziletlerinde hakikatinin btn olarak zuhur ettii Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. nk o yaratln asldr.

Ey Allah Telm insanlardaki faziletleri onunla belirlediin Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz.[47]

Ey Allah Telm kavumadaki yaknl Kbe kavseyn olan Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. Kbe kavseyn [48] e iaret edilmektedir. Yani ki kavs Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin vcud dairesine inii ve ebed dairesine k; Mebde ve maad (Balang ve dnlecek yer) kavsi ismi altnda btn isimleri iine almas; Evvel ve ahir de byledir. Yine Zhir ismi nzl (ini) batn uruc (ykselme) kavsidir. Kbe kavseyn makam Allah Telnndr. Ehadiyyetl cem makam ise Makam- Muhammed olarak tabir edilir.[49] diye bahsedilende budur.

Hakk yolarnda ( Kbe kavseyne kavumak Raslllah sallallh aleyhi ve sellemindir.)[50]

Ey Allah Telm senin grndn Muhammed sallallh aleyhi ve selleme (bu saydklarm nedeniyle) salt klman diliyoruz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Allah Telnn mazhariyetidir.

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mazhar- klldr. Yani Allah Tel onda tam olarak zuhur etmitir.


Ey Allah Telm senin zuhurun Ondan ve yine Onadr.

Ey Allah Telm, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem rahmete kavumu olduu gibi dier eyler Onunla Senin rahmetine kavutular.

Ey Allah Telm! Raslllah sallallh aleyhi ve selleme fark halinde tarifi mmkn olmayacak kadar oka selam [51] klman da diliyoruz.

Hamd ve kr lemlerin Rabbi olan Allah Telyadr. [52] [1] Divan, Msr, 1290, s. 11-12; erhu Divni bnil-Frid Marseilles, s. 9-10 [2] Divan, Beyrut, 1879, s. 7 [3] Ahzb, 56 [4] Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 136; Beyhak, Sabul-mn, II, 187; Heysem, Mecmauz-zevid, X,160; [5] Benzeri az bulunan, mehur bir slam limi, gerek bir bid ve zhid, byk cihad (cihd- ekberi) ve kfirlerle yaplan cihad (cihd- kffr) hakkyla yerine getirmi rnek bir mchid, eyhler eyhi, hret ve atafata kaplmam, ilm-i zhiri ve ilm-i btn, tasavvufu, tarikat ve eriat beraber gtrm, ok ciddi ve ok vakur bir rif-i kmil; yzden fazla kmil mrebb ve halfe yetitirmi bir mrid-i kmil ve mkemmil, nice nice hadis, kelam, fkh ve tasavvuf eseri yazm ok veld bir yazar; muhaddis, mtekellim, fakih, kutblaktb, gavsl-vsln Ahmed b. Mustafa b. Abdurrahman el-Gmhnev 1228/1813 senesinde Gmhane nin Emirler Mahallesinde dnyaya gelmitir. XIX yzyl gibi Osmanl Devletinin alkantl, buhranl bir devrinde yaam olan Gmhnev hazretleri; tarikat anlay, tekkesi, irad hususiyeti, bir milyondan fazla mridi, padiahlar yanndaki nfzu, tasavvuf, fkh ve hadise dair eserleri ve dnyann eitli blgelerine gnderdii 116 halifesiyle gnmzde de halen canlln muhafaza eden bir tesir ve hrete sahiptir. Gmhnev hazretleri 7 Zilkade 1311/13 Mays 1893 senesinde sabahleyin saat 10 sularnda anszn gzn ap Hepsini isterim Y Kibriy! diyerek ebedi leme g etmitir. Kabri, Sleymaniye Camii avlusunda Kann Sultan Sleyman Trbesinin kble tarafndadr. Yanlarndaki kabirde zevceleri Havva Seher Hanm yatmaktadr. [6] 1813 ylnda Msrn Mahalletl-kbr adl kasabasnda dnyaya gelen Seyyid Muhammed Nrun hayat hakkndaki bilgileri halifelerinden Harrzde Kemleddin Efendinin Tibyn Vasilil-hakik f beyn- selsilit-tarik adl eserinden ve Bursal Mehmet Thirin onun hakknda yazm olduu menkbnmesinden renmekteyiz. Hz. Ali kerremallh vecheye nisbet edilen Noktatl-beyn adl eseri erh etmesinden dolay Noktac Hoca , Msrdan gelip Rumeliye yerletii iin Arap Hoca ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin torunu Hz. Hseyin aleyhisselm soyundan geldii iin Seyyid lakaplaryla tannr. Muhammed Nrl-Arab, stad ve mridi Hasan el-Kuveynnin Artk sana btn ilimlerin yolu ald. Anadoluya git emriyle Anadoluya gnderilmi, bir sre sonra da kendi isteiyle Rumeliye gemitir.

1839-1870 yllar onun Rumeli Naklii ve Melmilik arasnda bir tasavvuf sistemi kurmaya balad bir dnem olmutur. Muhammed Nr, stanbula geldiinde Melmiyye-i Bayrmiyye (Orta Devre Melmleri) eyhi Abdlkadir Belhyi kendisine balamak ve Melmliin tek temsilcisi olmak istemitir. Ancak Belhnin bunu kabul etmemesi zerine bu isteine eriememitir. Muhammed Nrun erif Efendi ve Latife Hanm olmak zere iki ocuu olmutur. Halifesi ve olu erif Efendinin hi ocuu olmad iin madd ve manev soyu Latife Hanm ve damad Abdrrahim b. Ali El-Melm (Fed) ile onlarn ocuklarndan devam etmitir. Seyyid Muhammed Nrul Arab, kaleme ald eserlerde nc devre Melmliinin grlerini ortaya koymutur. Abdlbki Glpnarl (1931: 287-290) bu eserlerin elli be tane olduunu, bunlarn otuz sekiz tanesinin Trke, on yedi tanesinin ise Arapa olduunu belirtir. Muhammed Nrun bu eserlerinde, Melmiyye-i Nriyye olarak bilinen nc devre Melmliinin tasavvuf dncesinin zndeki vahdet-i vcut anlay ve kendi temellendirdii tevhit anlay vardr. Melmet-i Nriyyeyi yaymak iin byk aba harcayan Muhammed Nr, bu gayretini galibiyetle sonulandrm, Rumeli ve Bat Anadolu gibi geni bir corafyaya yaylan Melmet-i Nriyye iin skp, Manastr, Prizren, Doyran, stip, Tikve, Kpr, Selnik, stanbul gibi ehirlerde derghlar kurulmutur. Melmet-i Nriyyenin geni bir coraf alanda ve geni kitlelere yaylmas iin halifeleriyle birlikte gayret gsteren, birok halife yetitiren ve birok talebeye hocalk eden Muhammed Nr, 1888 ylnda kendi evinde Hakka yrmtr.] (AHN, Temmuz 2009), s.8-9 [7]Mecaliz-zehra alas- salavat el kbra / Muhammed Nurl-Arab (1228-1305 H.) 297.71283 H. Osman Ergin Yazmalar OE_Yz_000580/16 erh salat es-sura / Muhammed Nur el-Arab (. 1305 H.) 297.71305 H- Osman Ergin Yazmalar OE_Yz_000269/10 Mecaliz-zehra alas-salvat el-kbra / Muhammed Nur el-Arab (1228 1305 H.) 1283 H. Osman Ergin Yazmalar OE_Yz_000702/19 el-Yakut el-hamra ala salt es-sura / Muhammed Nur el-Arab (1228-1305 H.) 297.7- Osman Ergin Yazmalar OE_Yz_000992/03 [8] Fark: Arapa, ayrt, bakalk alameti, ayrmak, seilmek gibi manalar vardr. Tasavvuf olarak senden alnana cem, sana verilene fark denir. oklukta birlii, birlikte okluu, herhangi bir karlkl engelleme olmadan grmek demektir. Yine bir tarife gre, beer hallere yaklama ve kulluu yerine getirme asndan kulun kesbine, fark denir. Allah tarafndan olan ihsan ve ltuflar da, cemdir. Fark- cem: Arapa cemin ayrm veya ayrlmas. Toplanma halinden fark haline gei. Zat- Ehadiyyet unlarnn ortaya kt mertebelerde, Birin zuhur yoluyla oalmasdr. Bu, Birin, kendi suretleri ile ortaya kan srf itibarlardr, yani zihn planda olan bir zuhur (ortaya k) olaydr. Ehadiyyetll cem: (Bir var baka yok) Vahidiyyetl fark: (Birlikte dierleride var) Hazret-i Ehadiyyet: Arapa, Ehadiyyet (birlik)in hazr oluu demektir. Allah Telnn srf kendinden ibaret zt. Burada, sfatlar ve isimler, sz konusu deildir, buna la teayyn (belirsizlik) mertebesi denir. Hazret-i Vhidiyyet: Arapa, Vahidiyyetin hazr oluu demektir. Hazret-i Ehadiyyetin ortaya kt mertebe olup, Hazret-i Ehadiyyetten sonra gelir. [9] sr, 110 [10] Allah Telya, Allah Telda, Allah Telyla(Sfat Esma), Allah Tel olarak(Zat), Allah Teldan [11] ( Ahkf, 30)

 ( Ahzab, 4) [12] Tlsm: ifre nsann srr, Allah Telnn srrnn zahir yn, Allah Telnn srr, insann batnn srrdr. Bu srrn ekmeli ise Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. [13] Arapa metinlerin altndaki mealler ek olarak yaplmtr. erhin Metninde yoktur. [14] l-i mrn, 30 [15] Enm, 103 [16]raf, 143 [17] Buhrde gelen bu hadiste: Ryada beni gren hakk (gerei) grmtr. Buhari,Tabir, 10; Mslim, Rya, 11; bn-i Hanbel, III/55; V/356; Heysem, Mecmauz zevid, VII/181; Tebriz, Miktl-mesbih, 461; Beyhak, Deliln-nbvve,VII/45; Tirmiz, email, 210. Nevev bu hadisi: Kii Allah Resuln gerek bilinen sfat zere gerekse bundan baka bir sfatta grsn gerekten kendisini grmtr diye tefsir eder. Nitekim Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretleri Beni gren Hakk grr buyurdu. Zr resullerin her biri insn- kmildir. Ve insn- kmil Allah ism-i cmiinin mazhardr. Ve Allah ismi, btn esm-i ilhiyyeyi cami olunca insn- kmil dahi cem-i esm-i ilhiyyenin mazhar der. te Allah Tel demi kendi suretinde yaratt hads-i erifinde beyn buyurulan demden murd, insn- kmildir. Zr cemiyyet-i esmaya mazhariyetinden dolay Hakkn suretidir ve Hak onun hviyyetidir. Tevhidde kudret, Benim halkma benim sfatmla k, seni gren beni grr ve seni kasd eden beni kasd eder; ve seni seven beni sever, hads-i kudssine muhtab olan insn- kmile mahsstur. (Bkz. A.A.Konuk, Fssul-Hikem Tercme ve erhi, IV/37, 193). [18] Sd, 82 [19] : Yamur damlas (Burada yamur olarak kabul etmek daha uygundur.) [20] l-i mrn, 3 [21] l-i mrn, 18 Allah, adaleti ayakta tutarak (delilleriyle) u hususu aklamtr ki, kendisinden baka ilh yoktur. Melekler ve ilim sahipleri de (bunu ikrar etmilerdir. Evet) mutlak g ve hikmet sahibi Allahtan baka ilh yoktur. [22] mer bin Farid: (H.576-632) (M. 1180-1234) Kahirede dodu ve orada Hakka yrd. Mtefekkir ve mutasavvf olup byk airlerdendir. Divan vardr. Her gzelin gzellii kendisi iin onun cemalinden dn verilmitir, hatta o btn gzelliklerin kaynadr. (Abduh e-iml, Dirst f Trhil-Felsefetil-Arabiyyetil-slamiyye, Beyrut, 1979. s. 561) Sevgiliyi anarak bir arap itik ki arap yaratlmadan onunla sarho olduk. (Divan, Beyrut, 1879, s. 70)

adalarmn nasibi benim artklarmdr. Benden ncekilerin fazileti varsa, benim yanmda zaten faziletin deeri yoktur. (Divan, s. 70) Kendisine bakana her defasnda baka trl tecelli etti. Ve onu her grdmde deiik buldum. Onu kh Lubne isminde, kh Busayna isimli ve kh Azze isimli bir ayr ayr grrm. [23] Ketm: Saklamak. Gizlemek. Sr tutmak. Sylememek [24] Bu ksma Seyyid Muhammed Nr kaddesellh srrahul azz erh yapmamtr. [25] Lhut: lh lem. Ulhiyet lemi. Ruhan, manev lem [26] Grdn ifade edemez. [27] Th, 110 [28] Hazret: Hazr olmay ifade eden Arapa bir kelime. [29] Snflamalarda deiiklikler olabilmektedir. [30] Makamat- tevhid tr. Tevhidi efal ve tevhidi sfat ve tevhidi zattr. Ehli kemal, bu meratib-i tevhide birok isimler koymulardr. Ve makamat- ittihat dahi drttr. Cem, hazretl cem, ceml cem ve ahadiyetl cemdir. Bu mkmata dahi ehli kemal ok isimler tayin eylemilerdir. Tevhid Mertebeleri efal ve sfat ve zat, Mertib-i velayettir. Cem, Mertebe-i Sddkndir. Hazretl cem, Mertebe-i Mukarrebindir. Cemml cem Mertebe-i nbvvettir. S. Muhammed Nr, Risale-i Salihiyye (Vasiyetname) [31] Hakkaten sen byk bir ahlk zeresin (Kalem, 4) [32] Aye radiyallh anhaya Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ahlkndan soruldu, dedi ki Onun ahlak Kurn- Kerimdi (Ebu Dvd, Snen, et-Tatavvu 26, nu: 1342, c. 2, s. 87-88.) Yani: Onun edepleriyle edepleniyor, ahlakyla ahlaklanyordu. Kurn- Kerimin methettii onun rzasnda, Kurn- Kerimin knad, onun kzgnlndayd. Bir rivayette de Aye radiyallh anha dedi ki: Onun ahlak Kurn- Kerimdi, onun rzas iin raz olur, onun kzgnl iin kzard. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; gzel ahlk tamamlamak iin gnderildim

(mam Mlik, Muvatta, Kitabu Husnil-Huluk (8) C. 2, s. 904; Ahmed bn Hanbel, Msned, c. 2, s. 38.) [33] Tevbe, 128 [34] Bast: Genilemek, amak, yaymak. Allah Telnn ceml tecellisiyle kalbin skn ve huzur iinde ferahlamas. [35] Onlar ki yanlarndaki Tevrat ve ncilde yazl bulacaklar eliye, o okuyup yazma bilmeyen peygambere uyarlar. O, onlara iyilik emreder ve onlar ktlkten alkoyar, temiz, ho eyleri kendileri iin helal, murdar eyleri zerlerine haram klar, srtlarndan ar yklerini, zerlerindeki balar ve zincirleri indirir atar. te o zaman ona iman eden, ona tam sayg gsteren, ona yardmc olan ve onun peygamberlii ile birlikte indirilen nuru izleyen kimseler; ite o asl maksada ulaan kurtulmular, onlardr. (raf, 157) [36] Ruhbanlk, arapa rahibe fiilinden gelmitir. rahbe kelimesinin anlam korkmaktr. Kurn- Kerimde olumlu anlamlarda kullanlmtr. terehheb fiili ise Allah Telya en mkemmel ekilde kulluk etmek anlamna gelir ve ruhbanlk yapmak anlamnda kullanlr. rahib korkan demektir ve oulu ruhbandr. tebettl bazen ruhbanlk anlamnda kullanlmtr. burhn- kt isimli farsa szle gre ruhban kelimesinin kk farsadr ve ruh ile bn kelimelerinden oluur. Ruh zhd, bn sahip anlamnda olmak zere ruhban zhid demektir. Kurn- Kerimde geen ksssn (tekili kuss, ksss) kelimesi hristiyanlarn nde gelen limleri eklinde tanmlanr. Kei ad da verilen bu zmre sebebiyle Hristiyanlarn mslmanlara daha yakn olduu belirtilir. Allah Tel, Kurn- Kerimde halkn mallarn haksz yere yiyen ahbr knamtr ki ahbr hristiyan ve yahudilerin papaz ve hahamlarna verilen isimdir. [37] Hadid, 27 Bu konuda baz hadisler yledir: ben ruhbanlkla emrolunmadm., ruhbanlk bize farz klnmad., islamda ruhbanlk yoktur. [38] Kabz: Tutmak. Ele almak. Kavramak. Almak. Tahsil etmek. Teslim almak. * Amelde zorluk ekmek. [39] bn Hanbel, V 266. Ayrca bkz. Buhr, mn 29; Tirmiz, Menkb 32, 64; bn Hanbel III, 442 [40] Buhri, Edeb, 119; Ahmet b. Hanbel, IV, 406; Mslim, Fezailus-sahabe, 28; Aliyul Kari, 272. 273; Acln. II/187 [41] Buhari,Tabir, 10; Mslim, Rya, 11; bn-i Hanbel, III/55; V/356; Heysem,Mecmauz zevid, VII/181; Tebriz, Miktl-mesbih, 461; Beyhak, Deliln-nbvve, VII/45; Tirmiz, email, 210. [42] Kehf, 110 [43] Enm, 76-78 [44] Kayyumiyet: Allah Telnn ezel ve ebed oluu, dim mevcudiyeti, bkilii. [45] Rububiyyet-i Mutlaka: Her eyi kaplayan ve idaresi altna alm olan Allah Telnn rububiyyeti. [46] Baz nshalarda bu ekilde gemektedir. Ey Allah Telm ezelde insann asl ve kendisi olan Muhammed sallallh aleyhi ve selleme salt klman diliyoruz. [47] Seyyid Muhammed Nrul-Arab aklamasnda bu bu ksm yoktur.

[48] Kbe Kavseyn: Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Mrac gecesinde bilmediimiz bir ekilde Allah Telya yaknlndan kinye olan bir tbir. Kurn- Kerimde melen buyruldu ki: O (Muhammed sallallh aleyhi ve sellem) Rabbine Kbe Kavseyn veya daha yakn oldu. (Necm,9) Ehl-i snnet limleri buyurdu ki: Mrc, ruh ve cesed birlikte olarak Mekke-i Mkerremeden Kudse ve oradan yedi kat ge, sonra Sidre denilen yere ve Sidreden Kbe Kavseyn makmna uyank olarak, gece bir anda gtrlm ve getirilmitir. Bunu yapan, Allah Teldr ve ancak O yapabilir. Kbe Kavseyn tahtnn Sultn sen, ben bir hiim, Misafirinim dememi saygszlk sayarm. (Mevln Hlid-i Badd) [49] Yetimin malna yaklamayn (Enam, 152) ayetinin tefsirinde bu konu meczen ifade edilmektedir. [50] Seyyid Muhammed Nrul-Arab aklamasnda bu bu ksm yoktur. [51] Fark lemi beeriyet ile ilgili olduu iin selam kelimesi dnyaya iaret eder. [52] Aklamalarda hata ve kusurlar ahsma aittir. Tercmenin bittii tarih 08.06.2010