İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı ALTUNTAŞ HZ. EBU TALİB

HZ Z.
EB TLB B
ve e
Kas sidei 'biyye si

hramc zde HacsmailHakk ALTUN NTA
BR RKLTRH HZMETDR R PARALESA ATILMAZ
ISBN:9789944355100
ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi :H.smailHakkAltunta Kapak :HalukKarslolu BaskCilt :GzdeMatbaaclk 28Ocak2010 stemeAdresi: GzdeMatbaaclkMcellit &ReklamHizmetleriSan.ve Tic.Ltd.tiTel:02124818169

phesizki Allah'aveResul'neeziyetverenlere Allahhemdnyada,hemahirettelnetetmitir. Onlaraaalaycbirazabhazrlamtr. (Ahzab,57) Gizlenenlerinortayadkldgnde insaniinnebirgnede biryardmcvardr. (Tark,910) "Eyehlibeytirasllah! Allah'nKurnKerimdeindirdiiile sizesevgifarzdr, Busizinycefaziletiniziinyeterlidir, Sizesaltetmeyeninnamazyoktur"1 (mamafii) Benkendimingnahkrolduumubilsemde, YarnAllahTelnnbeniaffedeceindeneminim. nkbenNebisallallhaleyhiveselleminve ailesinigerektensevdim.Hargnndebenim kurtulmamiinihlsmyeter.2 (Bahuddnelmil)
Suyti, Celalddin Abdurrahman b. Ebibekir, hy'lMeyyit f Fedili li'lBeyt, Thk: Mustafa AbdulkadirAt,Beyrut,1987,s.10. 2 Muhammed Altunc, Bahuddn elmil Edben irenAlimen,Dmek.,s.81.
1
Olcihnnfahrininsrrnakurbnolaym, Hutbeilevlkeinennnakurbnolaym, Kbkavseynievednsnakurbnolaym, Benannilmiyleirfnnakurbnolaym, Benannesrrmircnakurbnolaym. OlEbbekrumerOsmanAlidrtyridir, OlRisletbannanlargliglzrdr, CmleAshbhidyetrhnnenvrdr, BenannlineAshbnakurbnolaym, BenannAshbahbbnakurbnolaym. OlHasanhazretlerinezehriirdiekiy, HemHseynoldususuzluktanehdiKerbel, kisidiraslnesliliMustaf, Benannlineevldnakurbnolaym, Benannevladuensbnakurbnolaym, Cmlemmettenhayrldrohnmmeti, mmetinecmledenartkederHakkrahmeti, Enbiyannlabuldubuncaltfuizzeti, Benannltfunaihsnnakurbnolaym, Benannenvieltfnakurbnolaym, HernedenlEnbiyvmrselnkimgeldiler, mmetiolmaklHakkdantemennkldlar, EvliyanaNiyzkulukurbnoldular, Benannayanntozunakurbnolaym, Yolunagidenlerinizinekurbnolaym. NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Hz. Eb Tlibin iman edip etmedii ge miten gnmze kadar tartma konusu ol mutur. En zor dnemlerde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu fedakr koru yucusunun kfrne hkmedenler tarih, hadis ve tefsir kitaplarnda naklettikleri zayf ve mehul rivayetlere dayanmlardr. Ancak Hz. Eb Tlibin imann ispat etmek iin birok kitaplar,makalelerverisaleleryazlmolsada zerindeki pheler kalkmamtr. Buna en byk neden Emeviler dneminin, Hz. Ali kerremallh vecheye olan dmanlklar yzndenkonuzerindekiihtilaflarartrarak bilgi kirlilii oluturmalardr. Muhalifler Hz. Ali kerremallh vecheye dil uzatamaynca babasna saldrma yoluyla intikam almaya almlardr.3
BunlardanEbTurab(Topranbabas,topraa bulanm kimse) knyesi Hz. Muhammed tarafn dankendisineverilmitir.Muhammedb.Hasandan gelen bir rivyete gre Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Onu Eb Turab olarak knyelemesi sebebiyle meyyeolullar minberde Ona daha rahat svebiliyorlard. (elsfehani, Mektilt Tlibiyyn,40) Hz. Ali kerremallh veche ise kendisine bu is
3
8Hz.EbTlib
Bu nedenle Ltfullah YAVUZun hazrlad Eb Tlib b. Abdilmuttalib'in Kaside biyyesizerine 4makalesindenfaydalanp Raslllahsallallhaleyhiveselleminamcas zerindeki itham hatrlayarak yaramza mer hemolmaydndk. Eer bir doru varsa onu kabullenmek iin akln hkmlerini birok yerde arayanlar s lamn zayf dnemindeki bu hamiyet sahibi kiiye zem ederken yreklerinin derinliklerine denazaretmelerigerekmezmiydi? EyAllahTelmyllarcaamcasnakfrit ham eden Mslmanlardan dolay Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden zr dileimizi kabulbuyurmanvehakknbuekildeolduu nu kalplerimize ilhm buyurman da zt lin dendiliyoruz. hramczde smailHakkALTUNTA Esenler/stanbul 2010
min Raslllah tarafndan verilmi olmasndan dolayensevdiiknyeolduunusylemitir.Alib. shak ayet Aliye Eb Turab sevimli gelmeseydi ve bu isimle arlmaktan holanm olmasayd Raslllah Onu byle isimlendirmezdi. eklinde bir rivyet nakleder. (Belzri, EnsblEraf, II, 847,Zeheb,Tarhulslm,III,623) 4 (YAVUZ,2009)
HZ.EBTALB Hz. Eb Tlib, Hz. Raslllah sallallh aleyhivesellemden35ylncedodu. Ad Abdimenafdr. Bazlar onun adnn mran olduunu sylemilerdir. Byk olu nunadTlibolduundanknyesideEbTlib (Tlib'inbabas)dr. [Hz. Eb Tlib'in byk olu Tlib, Raslllahsallallhaleyhiveselleminyaty d. Hz. Eb Tlib, ocuunu ok severdi. Bedir sava srasnda Kureyliler, Ben Himi de zorlasavameydannagtrdzamanm riklerinordusundaTlibdeyeralyordu.Fakat kendisi muharebeye katlmad. Daha sonra ne ller arasnda bulundu ne yarallar arasnda. Mekke'ye geride dnmedi. Ksacas, bu tarih ten itibaren kendisi hakknda herhangi bir ha beralnamad.]5 Nesebi:EbTlibb.Abdulmuttalibb.Him b. Abdimenaf b. Kusay b. Kilab b. Murre b. Kabb.LeyelKureelHimdir.6 AnnesiAmrb.Aiz'inkzFatma'dr.Babas
5 6
(Mevdudi,1984),s.578 (KKSAL),II123
10Hz.EbTlib
Abdulmuttalib'tir. Bazlar da eybe olduu nu sylemilerdir. eybe denilmesinin sebebi ise doduu zaman salarnda ak olmasyd. KnyesiEblHarisdir.hsansahibiolduun dandolayFeyyazlakabnalmtr. Abdulmuttalib,srekliRaslllahsallallh aleyhiveselleminkorunmasnemrederdi.Bu konuda Hz. Eb Tlib'e yle buyurdu: Sana bir eyi tavsiye etmek istiyorum. Eb Tlib; onedir?diyesoruncaylededi: Eyolum!Sanakendimdensonragznu rumMuhammed'eiyibakmantavsiyeediyo rum.Onunneldebanayaknveyanmda ne kadar deerli olduunu biliyorsun. Onun deerini bil ve ona saygl davran. Sa oldu un mddete onu kendinden ayrma; onu koruveonahrmettekusuretme. Yineocuklarnahitabenylediyordu: Muhammed'e(sallallhaleyhivesellem) sayg gsterin, ona iyilikte kusur etmeyin. Yakn gelecekte onun byk makamn gre ceksiniz. Kavminedeylehitapediyordu: Olum Muhammed b. Abdullah'a iyi ba kn. Ona saygl davrann; ona iyilik edin ve eziyetetmektensaknn. Abdulmuttalib'invefatndansonra,Hz.Eb Tlibkendisineedilenvasiyetzerinekardei nin olu Muhammed'i (sallallh aleyhi ve sellem)kendihimayesineald. Hz.EbTlibticaretmaksadylaam'ado ru sefere kmak zere idi. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem), Hz. Eb Tlib'e
Kasidei'biyyesiAklamas11
doru koarak devesinin dizgininden tuttu ve ylededi: Amca!Benikimebrakyorsun?Benimne babam var ne de annem! Bu szler Hz. Eb Tlib'inkalbineokgibiiledi;bununzerine: Allah'a andolsun, bizden ayr kalmasn diyeonudakendimlegtreceim.dedi. Bylece Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdebuseferekatld.amdayolstn de bulunan bir kilisede Bahira isimli bir rahip ilemehurgrmeoldu. Hz. Eb Tlib, Bahra kssasn iir halinde ifadeetmitir: ''Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) de her kalbin zntsn gideren olaylar grmedike geri dnmediler. Ne vakit ki b tnehirlerinlimleriO'nugrdler, O'natekertekervegrupolaraksecdeetti ler. Fesada uraan Zbeyr, Temmam ve Dreys,7olanlargrpehdetettiler. Bahrayleetkiliszlersyledikiuzuns re yalanladktan sonra doruluuna kanaat ettiler. Yahudi topluluuna syleyip onlar Allah yolundacihatetmeyeiknaettiigibi. OnlarahertrldverdiveO'nunher yerdebirkoruyucusunubulunduunusyledi. Hasedilerin errinden O'nun iin endie leniyorum.
7
Ehli Kitap'tan olan Zbeyr (Zreyr),Temmam (Semm)veDreys(Deris)adlarndakikimseler.
12Hz.EbTlib
nk bunlar gemi kitaplarda mrek keplerleuzunuzunyazlmtr.8 Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemi Hz. Hatice radiyallhu anha ile evlen dirdi. Hz. Eb Tlib nbvvet geldikten sonra da Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ilk g nnden dnyasn deitirene kadar olan ko ruyuculuu balad. Olu Hz. Ali kerremallh vecheninilkinananlardanolmasnsalad. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kav mine slm' tebli edip davetini onlara Allah Tel'nn buyurduu ekilde aklaynca akra balarondanayrlmadveonaitirazetmediler. Fakat Raslllah sallallh aleyhi ve sellem putlarn tahkir edince bu onlara ar geldi. Allah Tel'nn, slam nuruyla koruduu bir avu kimseler dnda hepsi ona kar cephe ald. te bu ortamda Hz. Eb Tlib ve ailesi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yard mnakotular. [Kureyin ileri gelenleri Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ikence, eziyet etselerde,amcasHz.EbTlibyasakladiin daha fazla ileri gidemiyorlard. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Hz. Eb Tlibin himayesinde olduu iin Kureyin taarruzla rndan korunuyor ve huzur ve mit iinde
(ERETN,2008),s.4748;(bkz:bnshak,esSre, s.57; Sheyli, erRavdu'lUnuf, II, 228; Suyt, el Hasis,I,210)
8
risaletini eda ediyordu. Dolaysyla hibir ey onaengelolamyordu.Ancakarkadalarkabi lelerinin ikencelerinden kurtulamyorlard. Himayesiz mslmanlara her trl ikenceyi yapyorlard.]9
bn Sad, etTabakt, III/232; bn Kayyim el Cevziyye,ZdlMed,III/4142
HZ.FATIMAB.ESED Hz. Eb Tlibin Raslllah sallallh aleyhi vesellemeolansevgisialtndayatanennemli sebeplerden biri ei Hz. Fatma binti Esed radiyallh anhadr. Hz. Ali'nin annesi Ftma Hatun,Himoullarndandr.Kendisiningerek Hz. Eb Tlib'le ve gerek Raslllah sallallh aleyhivesellemilesoyuHim'debirleir. Hz.Fatmab.Esed,Himoullarkadnlar iinde,Himerkeksulbndenilkerkekocu u dnyaya getiren hatundu. Himoullar kadnlarndan,halifeannesiolanlarndailkiidi. Ondan sonra, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kz Hz. Fatma aleyhisselm gelir ki, Hz.Hasan'dnyayagetirmitir. Hz. Fatma b. Esed, Raslllah sallallh aleyhivesellemindedesiHz.Abdulmuttalib'in Hakka yrmesi zerinesekiz yandan itiba renmrebbilik,annelikyapmt.Kendiocuk laradururkenRaslllahsallallhaleyhive sellemin karnn doyurur, kendi ocuklarnn stleri balar tozlu toprakl dururken, o nce Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin san bantarar,glyalarylayalard.Busevgiden tr Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
onuskskziyaretederdi.10 Hz.Abdulmuttalib,lmdeinednce, btn oullarn bana toplad. Raslllah sallallhaleyhivesellemeokiyibakmalarn onlaratavsiyeveemretti.ZbeyrileEbTlib; Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin babas Hz. Abdullah ile ayn anneden, yani Ftma binti Amr, b. iz, b. mran, b. Mahzum'dan doma karde idiler. Bu iki amca; Raslllah sallallhaleyhivesellemiyanlarnaalmakiin kur"a ektiler. Kur'a, Hz. Eb Tlibe kt. Hz. EbTlibherzamanRaslllahsallallhaley hivesellemekar,amcalarnnenhamiyetlisi veenefkatlisioldu.11 Raslllahsallallhaleyhivesellemnamaz vakitleri geldiinde Mekke vadilerine kar, amcasnn olu Ali b. Eb Tlib de onunla gi derdi.Namazlarnoralardaklar,akamolunca da dnerlerdi.12 nk Hz. mer radiyallhu anhn Mslmanl kabulnden nce Msl manlarn Mekkede alenen ibadet etmeleri mmkn olmuyordu. Mekkeliler, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin putlara itibar et
bnSa'd,Tabakt'lkbr,c.8,s.222.Mus'abu'z Zbeyr,NesebiKurey,s.40.bnEsir,Usdu'lgbe, c. 7, s. 217. Ykub, Trih, c. 2, s. 14. bn Sa'd, Tabakt,c.8,s.222.bnSa'd,Tabakt,c.8,s.222, Ykub,Trih,c.2,s.14. 11 Belzur, Ensbu'lerf, c. 1, s. 85, bn Esr, Usdu'lgbe, c. 1, s. 22, Diyarbekr, Hamis, c. 1, s. 253,Haleb,nsnu'luyn,c.1,s.185. 12 Taber, Tarihul Umem velMlk, I 539; MuhibbddnetTaber,ZehirulUkb,60
10
16Hz.EbTlib
meyipdeKbedenamazklmasnabalangta biranlamveremediysedesonrakizamanlarda kerih grmeleri zerine Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mekke vadilerine ynelmiti. Mekkenin Ecyad mahallesinde Hz. Ali kerre mallhvecheninnebiilebirliktenamazkld ngrenannesiFatmatelalanmtr. Hz.EbTlibe: Alinin Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)in yanna devam ettiini gryorum. SeninbanaMuhammed(sallallhaleyhive sellem) tarafndan, olun hakknda, g yeti remeyecein bir i gelmesinden korkuyorum .dedi. Hz.EbTlibhemenardndanonlarnpei nedt.Raslllahsallallhaleyhivesellem ibadet iin Dbb vadisine veya Nahle vadisine gitmi Hz.Alikerremallhvecheyidebirlikte gtrmt. kisi ibadete dalm olduklar bir andaHz.EbTlibburadangemiveikisinide grmt.Durupbirazbaktktansonra Eykardeiminolubudinneoluyor? diyesormu.Raslllahsallallhaleyhive sellemonunbusorusuna: Bu, Allahn, meleklerinin ve nebilerinin dinidir,babamzbrahimindedinidir. Allah Tel beni bu din ile tm kullarna gnderdi. Sen ise imdiye kadar davet ettiklerimin arasndahidayetbulmayavebenimbudave timi kabul etmeye en layk olansn. 13 diye
13
MuhibbddnetTaber,ZehirulUkb,60
cevapvermifakatHz.EbTlib: Dinimi ve atalarmn dinini brakmam. FakatAllahayeminederimhayattaolduum sreceKureyseninhounagitmeyecekhibir eyi yapamayacaktr. diye teminat vermi tir.14 Hz. Aliye ise holanmayaca hi bir ey sylememitir.Hz.EbTlibHz.Aliye Ey oul! nandn bu dinin asl nedir ? diyesormuHz.Alikerremallhveche: Babacm,benAllahaveOnunraslne iman ettim. Rasln tebli ettii dini tastik ettim. Onunla birlikte ve Ona uyarak Allah iin namaz kldm cevabn verince babas yledemitir: GEREKTEN SEN YLE AIRMITIR. SEN ONUNLA BRLKTE KAL, ONU YALNIZ BI RAKMA. Hz.EbTlibinszleriRaslllahsallallh aleyhi ve sellemi sevindirmitir. Hz. Eb Tlib, dnpevegelince,zevcesiFatma: Olun nerede? diye sormu Hz. Eb Tlib: NeyapacaksnOna?deyince,Fatma: Azadl kadn klem, Ecyadda Muham med (sallallh aleyhi ve sellem)le birlikte namazklarkengrdnbanahaberverdi. Sen olunun dinini deitirmesini uygun g
bnHiam,SiretibnHiamTercemesiI,327328; Belzri, EnsblEraf, I ,126; bnlEsr, slm Tarihi,II,5859 (Buradabahsedilenolayilkdnemlereaitolmasn dandolayitinalbakmakgerekir.)
14
18Hz.EbTlib
ryor musun? diye kmtr. Hz. Eb Tlib Ona: Sus! Sen onu bu ite kendi haline brak! Amcasnn oluna arka ve yardmc olmak, elbetteherkestenokonader.Eernefsim Abdulmuttalibin (hanif) dinini brakmak hu susunda bana boyun emi olsayd, ben de muhakkak Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)e tabi olurdum. diye cevap vermi tir.15 Fatma validemiz durumu anlaynca Raslllah sallallh aleyhi ve selleme destek olmutur.Hz.EbTlibinbuefkatiarkasnda hanm faziletli, iyi halli ve mslman olan ilk hanm sahabelerden bir kadn olan Ftma bintiEsedvard.16 Hz.Fatmab.Esed,Hicretindrdncyln da, Medine'de Hakka yrd.17 Allah ondan razolsun! Hz.Fatmab.Esed,Hakkayrdzaman Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gzle rindenyalarakm 18ve"Bugnannemvefat etti!" 19 buyurup gmleini ona kefen olarak
Belzri,EnsblEraf,I,126127 Ykub, Trih, c. 2, s. 14. bn Sa'd, Tabakt, c. 1,3.122.Hkim,Mstedrek,c.3,s.108. 17 Diyarbekr, Trhu'lhams, c. 1, s. 467.bn Abdilberr, stib, c. 4, s. 1 891, bn Esr, Usdu'l gbe,c.7,s.217.bnAbdidiIberr,c.4,s.1891, 18 Hkim,Mstedrek,c.3,s.108,MuhibblTaber, Rydu'nnadr, c. 2, s. 202, Aliyy'lMttakf, Kenzu'lumml,c.13,s.636. 19 Ykub,Trih,c.2,s.14.
16 15
sardrm, cenaze namazn kldrmt. Gm lecei kabrin iine inip yannn zerine uzan dktansonraonuindirtmiti.20Ashab: "Biz, senin buna yaptn eyi bakasna yaptnhigrmedik!?"dediklerizaman: "Eb Tlib'den sonra, bu kadncaz kadar banaiyilikedenhibirkimseyoktur! Ahrette Cennet elbiselerinden elbise giy mesiiin,onagmleimisardrdm. Kabresnmasiinde,orayakendisiylebir likteuzandm!"buyurmutur.21 Cebrail aleyhisselm gelerek Yce Rabbim tarafndan: 'Bu kadn, Cennetliklerdendir! diye bana haberverdi"buyurup22 "Allah seni yarlgasn ve hayrla mkfat landrsn! Allahsanarahmetetsineyannem! Sen,benimannemdensonra,annemdin!
20
Ykub,Trih,c.2,s.14.Hkim,Mstedrek,c.3, s.108,bnAbdilberT,stib,c.4,s.1891,bnEsr, Usdu'lgbe, c. 7,s. 217, MuhibbtTaber, Ryd,c.2, s. 202.Hkim, c. 3, s. 108, Muhibbt Taber, c. 2, s. 202, Kenzu'lumml, c. 13, s. 635. Hkim, Mstedrek, c. 3, s. 108, bn Abdilberr, stib, c. 4, s. 1891, bn Esr, Usdu'lgbe, c. 7, s. 217,MuhibbtTaber,Rydu'nnadr,c.2,s.202. 21 bnAbdilberr,stib,c.4,s.1891,bnEsr,Usd,c. 7,s.217,MuhibblTaber,Rydu'nnadr,c.2,s. 202, Heysem, Mecmau'zzevid, c. 9, s. 257, Aliyy'lMttakf,Kenzu'lumml,c.13,s.635636. 22 Hkim,Mstedrek,c.3,s.108,Aliyy'lMttaki, Kenzu'lumml,c.13,s.636
20Hz.EbTlib
Kendinadurur,benidoyururdun! Kendinplakdurur,benigiydirirdin! En nefis nimetlerden kendi nefsini alkor, banatattrrdn! Bunu da, ancak Allah'n rzasn ve ahiret yurdunuumarakyapardn! Allahki,diriltendir,ldrendir,hilmeyen diridirO! YAllah! AnnemFtmabintiEsed'iafvemafiretet! Onahccetvedelilinianlat! Girdiiyerigenilet! Benraslnnvebendenncekinebilerinin hakk iin, duam kabul buyur ey mer hametlilerinenmerhametlisiolanAllah!" diyerek,onunhakkndaduaetmitir.23 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu mbarek Cennetlik hatunu, sa bulunduu mddete, gidip ziyaret eder, onun evinde kulukuykusuuyurdu. Ahmed Kurucan ve Zhd Mercan RaslllahsallallhaleyhiveselleminFatma adndaki kznn adn ok sevdii Fatma binti Esede nispeten koymu olabileceini zikre der.24
Heysem,Mecmau'zzevid,c.9,s.256257 Kurucan, Ahmet Mercan, Zhd, Aerei Mbeere,IkYay.stanbul2005,206,207

24
23
HZ.EBTLBNHMAYES [Hz.mineradiyallhanhndabudnya dan gmesinden sonra, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kefaleti dedesi Abdlmuttalibe geti. Hz. Abdlmuttalib, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi evine aldveonubtnevltlarndandahaoksev di. Hz. Abdlmuttalib yetim torununu biran bile gznden uzak tutmuyordu. Her zaman yannda bulundururdu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi, Abdlmuttalib'in ister hal vette olsun ister istirahate ekilmi vaziyette olsun her an yanna gidebilirdi. Hlbuki dier evltlarotoritevesertliiyzndenmsaade si olmakszn yanna sokulamazlard. Hz. Abdlmuttalib,sevgilitorunuyemekyemedii srece eline lokma almazd ve bazen yemek srasnda onu kucana alrd. Kbe'nin duvar larnn dibine Abdlmuttalib'in oturmas iin halserilirdi.Bunabakakimseoturmayacesa retedemezdi.FakatRaslllahsallallhaley hi ve sellem gelip doru buna otururdu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem o srada tatl ve herkesin houna giden bir ocuktu.
22Hz.EbTlib
Amcas Hz. Eb Tlib onu oradan kaldrmak isterdi,amaAbdlmuttalibderdiki; Yavrumu brak. Vallahi, bunun an ba kadr. Bu ocuun, bir gn, hibir Arabn eri emeyeceiyeregeleceinimitediyorum. (Baz rivayetlere gre Abdlmuttalib, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin huyu nun ok gzel ve asil olduunu sylerdi. Hz.Abdlmuttalib daha sonra Raslllah sallallhaleyhivesellemiyannaalpsrtnve ban okar, yanaklarndan perdi. Abdlmuttalib, torununun sevimli hareket lerinizevkleizlerdi.bnS'd'inrivayetinegre, mneccimlik konusunda ihtisas yapm olan BeniMdlic'inbazilerigelenleribirdefasnda Abdlmuttalib'in yanna gelip, torununun is tikbalinin ok parlak olduu kanaatine vardk larnsylediler.BuahslarAbdlmuttalib'ten ocuun iyi korunmasn istediler; zira ayak izlerinin Hz. brahim aleyhisselmnkine ok benzediini akladlar. Bu konumann getii srada Hz. Eb Tlib de hazr bulunuyordu. Abdlmuttalibonadnerek, Bu beylerin sylediklerine dikkat et ve ocuuiyikoru,dedi. FakatRaslllahsallallhaleyhivesellem dedesevgisindendeuzunbirmddetyararla namad ve henz 8 yanda iken Hz. Abdlmuttalib'i kaybetti. bn S'd ile Hafz Sehvi, mm Eymen'in u szlerini naklet milerdir: Abdlmuttalib vefat ettii zaman Raslllahsallallhaleyhivesellemin,onun
yatann ucunda durup aladn grdm. Dahasonrakiyllarda Raslllahsallallhaleyhivesellemede desinin vefatn hatrlayp hatrlamad sorul duundaucevabverdi: Evet,okiyihatrlyorum.Benozaman8 yandaidim.]25 [Hz. Eb Tlib, yeeni olan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi daima elinden gel diince koruyup gzetiyordu. Bir gn Kureyliler Eb Tlibe bir heyet gndererek, u iki ktan birini semesini sylediler: Eb Tlib, ya Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)inyapmaktaolduuieengelolacakya da onu kendilerine teslim edecekti. Aksi tak dirde,onlaraatalarnndinizerindeolduunu sylesebileartkona(Hz.EbTlibe)inanma yacaklard.Heyettenbirikendisineylededi: Muhammedibizeteslimet!Zatenoiflah olmaz, onu ldrelim. Biz sana, iimizden birininenyakklveenakllolunuistediin gibievlatlkolaraksemenineriyoruz. Hz.EbTlibalayederekylededi: Sizinbenimolumuldrmenizvebenim de sizinkini yedirip iirmem adalete sar m? Biraz tarttktan sonra, Hz. Eb Tlib Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi artt ve ona heyetin geli nedenini anlatt. Bylece Muhammed (sallallhaleyhivesellem),ken disini destekleyen son umudun da kayboldu
25
(Mevdudi,1984),s.57273
24Hz.EbTlib
unugrnce,gzyalariindeamcasnay lekarlkverdi: Amcacm,sendemibeniterketmekis tiyorsun? Canm kudret elinde tutan Allaha yemin ederim ki, bu ilh tebli grevimden vazgememiindlolarak,gneisaelime ay da sol elime koysalar, hatta sen de beni terketsenbile,budavadanvazgemem;Rab bimolanAllahbanayeter!]26 GitmekistediindeHz.EbTlibona Yeenimgeridn. diye seslendi. Raslullah da geri dnnce Hz.EbTlibylededi: Git ve ne istiyorsan syle. Allah telya yeminolsunki,seniaslaonlarateslimetme yeceim. [Hz. Eb Tlib, Raslllah sallallh aleyhi vesellemindavetindesraretmekteolduunu grnce, yukarda zikredilen koruma eylemle riyle yetinmemi, Himoullarnn lideri ve by olmasna ramen kendini tehlikeye atmayahazrolduunuifadeederekbuhusus taRaslllahsallallhaleyhivesellemitatmin etmekiinylesylemitir:
26
HAMDULLAH,slamPeygamberi,Paragraf,185

limeyecektironlarnzararsanaVallahi Benbamtopraakoyuncayakadar. Allahnsanaemrettiklerinitebliet, Bununlasevinvemsterihol. Benidavetettin,bananasihatettiinibiliyorum, Sendorusun,gvenilirsin. Birdinilegeldin,bildimkio, Yeryznnengzeldinidir. nsanlarknayphakaretetmeyeceklerinibilsem, Benisanaakatabiolanlardangrrdn.
26Hz.EbTlib
Hz. Eb Tlibelindengelenbtnfedakr l snr aacak dzeyde sergilemiti. Onun davetine inanmayan baka amcalar, onu bu davetinden caydrmak iin ldrme planna varncaya kadar her trl eziyeti reva grr ken,yineaynekildebudavetikabuletmemi olan baka bir amcas (Hz. Eb Tlib) acaba neden bu kadar koruyor idi?]27 nk o Raslllahsallallhaleyhivesellemioksev diigibigvenipimanetti. Hz.EbTlibbiriirindedeylededi: Ali ve Cafer musibet ve zorluk anlarnda benimdayanaklarmdr Onuyalnzbrakmaynveamcanznolu nayardmediniz. Oamcanzkardelerimizarasndabiranne vebabadanz. Allah'a andolsun ki, onu yardmsz brak mayacam. Oullarm arasnda temiz nesepli olanlar onuyalnzbrakmayacaktr. Bir gn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemnamazklmakiinKbe'yegitti.Nama za durunca Eb Cehil etrafndakilere yle dedi: Kimbuadamnyannagidipnamaznbo zabilir? bn'uzZab'ariadndabirisielinihayvanpis
Ahmedeleb,MevstutTarhilslam.Msr, MektebetulEnglo elMsriyye, 1989, I/252. (bkz: (GOUHAR,2008),s.1516)
27
liine ve kana srerek Raslllah'n yzne srd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem na mazdankarakamcasHz.EbTlibinyanna gittive Amcacm, bana ne yaptklarn grm yormusun?dedi.Hz.EbTlib Kim yapt? diye sorunca Raslllah sallallhaleyhivesellem Abdullahb.Zab'aridiyecevabverdi. Hz.EbTlibklcnalarakKureylilerinya nnagitti.OnlarHz.EbTlib'igrnceayaa kalkmak istediler. Hz. Eb Tlib onlara yle dedi: Allahayeminolsunyerindenkalkankl cmlaoturturum. Hz. Eb Tlib daha sonra eline bir miktar hayvanpisliialarakonlarnyz,sakalveelbi selerinesrdveonlaraarszlersyledi. KureymrikleriRaslllahsallallhaleyhi ve sellemin yanndan kzarak ayrlp gittikten sonra,ognogece,Raslllahsallallhaleyhi ve sellem gaip olmu, nerede olduu bilineme miti. Hz. Eb Tlib ile Raslllah sallallh aleyhi vesellemintekiamcalar,Raslllahsallallh aleyhiveselleminevinegittiler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi orada dabulamadlar. Hz.EbTlibHimoullarylaMuttaliboul larnngenlerinitoplad.Onlara: "Herbiriniz, yannakeskinbirklaldktan sonra, Mescidi Haram'a girdiim zaman beni
28Hz.EbTlib
takipedecektir! Sizlerden her gen, bakacak; Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) ldrlmse, Kurey byklerinden mesel bn Hanzaliye [Eb Cehil] gibi bir byn yanna oturacak tr!"dedi.Genler: "yleyaparz"dediler. O srada Zeyd b. Harise geldi. Hz. Eb Tlib, ona: "Ey Zeyd! Kardeimin olundan bir sezgin varm?"diyesordu.Zeyd: "Evet! Az nce kendisinin yannda idim" dedi.Hz.EbTlib: "Ben onu grmedike evime gitmeyece im!"dedi. Zeyd, hemen Raslllah sallallh aleyhi ve sellemiaramayagitti. Safa tepeciinin yanndaki evde ashabyla konuurken buldu ve durumu kendisine haber verdi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem he menoradankalkpHz.EbTlib'inyannageldi. Hz.EbTlib: "Ey kardeimin olu! Nerede idin? Hayrl bir ite mi idin?" diye sordu. Raslllah sallallhaleyhivesellem: "Evet!"buyurdu. Hz.EbTlib: "Hemengirevine!"dedi. Raslllahsallallhaleyhivesellemdaevi negirdi. Rivayete gre; Kurey mriklerinin ileri ge lenleri Kbenin Hicr'inde toplanm, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi grr grmez hep
birden zerine yryp ldrmedike oradan ayrlmayacaklarnaandimibulunuyorlard. Eb Tlib ertesi gn sabaha knca, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin elinden tutupKureymriklerinintoplantyerinevard. Him ve Muttaliboullarnn yiitleri de ya nndaidi. "EyKureycemaat!Maksadmbiliyormu sunuz?"diyesordu. Mrikler: "Hayr!Bilmiyoruz"dediler. Hz. Eb Tlib durumu onlara haber verdi ve yanndakigenlerede: "karnzyanlarnzdakini!"dedi. Genlerin hepsi birden yanlarndaki yal k llarkardlar. Hz.EbTlib: "Vallahi, onu (Muhammed sallallh aleyhi vesellemi)ldrecekolursanz,sizdenhikim sesakalmaz! Nihayet,sizde,bizdeyokolurgideriz!"de di. Orada bulunan Kurey cemaati hayal krkl nauradlar. Hele Eb Cehil 'in hayal krkl, hepsinden dahaar,dahabeterdi.28 Hz. Eb Tlib, Kurey'in Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ldrme niyetleri nekarhepylesylerdi: Allah'aandolsunki,benidefnetmedikleri mddetesanadokunamazlar,
28
(KKSAL),1/310311.
30Hz.EbTlib
Sen benim hayrm dileyerek davet ettin, sensadksn(sylediindorudur)veeminsin. Sendinlerinenhayrlsngetirdin. Yllarca sren zulm ve ikence nedeniyle Mslmanlarn bazlar Habeistana hicret etmekmecburiyetindekaldlar. [NecninmuhacirMslmanlarsnrd etmeyiyadacezalandrmayreddetmesineok sinirlenenKureyliler,slmyaplanmayakar bakamcadeleyntemleribulmayaaltlar. Bununla ilgili olarak, Mekkeli mrikler, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabile sinden olanlar toplum dna itmeye karar verdiler ve kendi aralarnda Him ve Muttaliboullarnn inanan ve inanmayanyla birliktehepsininbuEbTlibdetoplanmalar ve Raslllah koruma konusundaki kararll karsnda, Mekkeli liderler Raslllah sallallhaleyhivesellemiveonukoruyanlar topluca cezalandrma yolunu semiler ve on larasosyal,psikolojikveekonomikbirdiziyap trmlar uygulamaya karar vermilerdir. Bir sahifehazrlaypondaanlamlardr.Himve Muttaliboullarnameyyideleriunlardr. 1Kzalveriindebulunmamak. 2Al veri ve ticari ilikilerde bulunma mak. 3Gelecek bar tekliflerini kabul etme mek. 4Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi kendilerineteslimedinceyekadarbuikikabi leyeacmamak. 5Sosyalilikilerkurmamak.
6arvepazarlarHimilerekapatmak. Kureylilerbukonudaokadarazimliveka rarlydlar ki, bu belgeyi Kbenin iine astlar. Kureylilerin geleneksel mttefikleri olan ve ilerleyen blmlerde ayrntl bir biimde ele alacamz Ehbiler de bu boykot hareketine katldlar.Yasakyllarcadevametti.Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, hanm Hz. Hatice, amcas Hz. Eb Tlib ve zalimlerle dayanma iinde olan ve ehirde kalan Eb Leheb dn da Mslman olsun ya da olmasn tm teki akrabalar,Mekkeninkenarsemtlerindenb EbTlibdenilenyeresnmakzorundakald lar. Skbirbiimdeuygulananbuboykothare ketindensonraMslmanlarniinedtkle ri sefaletin yks gerekten ok dokunakl dr. Kurbanlardan bir kadnn anlattna gre, kendisibirgece,uzunbirzamanncekesilmi birhayvanaaitbirderiparasbulmuveonu kaynar suda piirerek yerim dncesiyle pek mutlu olmutu. Bir gn, ehirde kalan mrik biryeenininhalasHz.Haticeyeerzakpaketi gndermesi,kanlbirkavgayayolamt.Ku kusuz haram aylarda yabanc hac adaylarn danhububatsalanmasimkndadouyordu. Ancakehirdekihertrlekonomiketkinlikten yoksun braklan bu mlteciler doal olarak ksa srede ellerindeki paray da tkettiler. Bununlabirlikte,Raslllahsallallhaleyhive sellemin, o zamanki hac mevsimi geldiinde, Min, Mecenne, Ukz gibi yerlerde yabanc ziyaretilereslamanlatmakiinsnandan
32Hz.EbTlib
ktn grrz. O, bu srada blgelerinde kendisinesnacakbiryerverebilecekveyar dmedebilecekkimseleraryorvebununkar lnda,Bizansveranimparatorlarnnhazine lerininksabirsresonraganimetolarakelle rinegeeceinedairgvenceveriyordu.]29 Bumuhasaratamylsrd.Bumddet zarfndaRaslullah,Hz.EbTlibveHz.Hatice tmmallarnharcadlarvebykbirskntve yoklua dtler. Allah Tel, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Kbe binas iine asl olan vesikay, Allah kelimesi mstesna hepsini bceklerin yiyip yok ettiklerini vahyetti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem de durumu Hz. Eb Tlib'e bildirdi. Daha sonra hep birlikte gidip Kbenin yannda oturdular. Kureylileryledediler: Ey Eb Tlib artk szn hatrlamal kavminle dostluk kurmal ve yeenin husu sundaki tutuculuundan el ekmelisin. Hz. EbTlibonlaraylededi: Ey kavmim! Vesikay getirin belki slai rahim etmek ve kini ortadan kaldrmak iin biryolbuluruz. VesikaygetirdilerHz.EbTlibonlaray lededi. Bu sizin imzaladnz vesikadr. Bu vesi kayahidokundunuzmu?Onlar Hayr dediler. Hz. Eb Tlib daha sonra ylededi:
29
Allah Tel Resulne bu vesikann Allah kelimesi dnda tamamen yok edildiini vahyetmitir.imdieerdorusylyorsane yapacaksnz?Onlar, Ondan el ekeriz. dediler. Hz. Eb Tlib de Eer o yalan sylemise o zaman da l drmekiinsizlereteslimederim.dedi.On larda insaflkonutun,iyidedindediler. Vesikay atklarnda ALLAH kelimesi dn datmyazlanlarnyokedildiinigrdler. Amabunarameninatla, Buyeenininbysdr.dediler. Hz.EbTlibylededi: Ohaldeniinbizmuhasarayateslimola lm? Hlbuki siz buna daha layksnz. Hz. Eb Tlib daha sonra beraberindekilerle Kbe perdelerininiinegirdiveylededi: Allah'm bize zulmedenlere, bizimle ak rabalk ilikilerini kesenlere ve bizlere layk olmadmz eyleri yaktranlara kar bize yardmet. SkntlarlageenmrboyuncaRaslllah sallallh aleyhi ve selleme kar hi incitici hareketi olmayan Hz. Eb Tlib Hakka yr mesine yakn bir zamanda, bir gn Kurey'in erafntoplantyadavetileHazretiRaslllah sallallhaleyhiveselleminrisletinitasdikve onaolanmuhabbetinitarifedenbirokszler syleyerek vasiyet etmitir. Hz. Eb Tlib'in Kureyliler'e vasiyet olarak syledii szler unlard:
34Hz.EbTlib
"EyKureyTopluluu! Siz Allah'n mahlkatndan saf ve hlissiniz! Arab size mteveccihtir! Cihann efendisisiziniinizdedir! ecaattesonnokta yaulaan,eref,anvekeremigeniolanzt sizdedir! EyCemat!Ma'lmunuzolsunki,sizleriyi liklervevnlecekeylerdeArab'anasipve pay brakmadnz! Hepsine kavutunuz! Bir eref yoktur ki siz ona ulamam olasnz! Onun iin btn insanlarn zerine fazlnz var!Onlarnsizeihtiyalaraikrdr. EyKurey! u erefli beyte ta'zm etmenizi vasiyet ederim.Onata'zmdeAllahTel'nnrzsve maietinizin kvam30 vardr! Akraba ve taalluktmzla31 hsni muaeret32 ve karde likedin! Kavim ve kabile ile nsiyet edin; nsiyet mr uzatr, saynz oaltr! Azgnlk ve ita atsizlii terk edin! Sizden evvel gelip geen kavimlerbuikieysebebiylehelakoldular. Sizi davet edip aran kimseye (Muham med (sallallh aleyhi ve sellem) icabet ve sillerin 33 meselelerinin zmne gayret
Kvam:Tutarllk,koyuluk,uyum,younluk,kat lk,,badama 31 Taallkat:Hsmveyaknlar. 32 Muaeret: Birlikte yaanlanlar. Snnet dairesin deinsanlarlaiyimnasebet. 33 Sail: (Sual. den) Dilenci. Fakir. Soran. steyen. Akan,seyelaneden.
30
edin! Hayat ve lmn erefi bu iki eydedir. Doru sze ve emneti yerine vermeye ehemmiyet verin! Havassn34 muhabbeti, avamn35fiilvekeremibunlardadr. Muhammed(sallallhaleyhivesellem)'e yumuakvehayrilemuameleetmeniziayr cavasiyetederim! Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) emindir! Arabiindesdktr.Biremirlegelmitirki, oemirkalbinkabuledeceieydir! Lisanninkrbuzveinkredilmekkorku sundandr. Lisan onun getirdii slm dinini inkredersedekalbinkabuledeceinephe yoktur.36 Yeminederimki,Arabnfakirlerininveet rafmemleketlersakinlerinincmlesininonun davetini ve szlerini tasdk ve kendini tazim edeceklerini ve lme onunla beraber gide ceklerinisankigryorum! Kurey'in reisleri hor ve zell, haneleri harb olur; Kurey'in zayflar itibar ve nfuz sahibiolurlar. EyKureytopluluu! SizMuhammed(sallallhaleyhivesellem)
Havas:Marifetveyaayastnolan,sttaba ka 35 Avam: Sradan biri, fakir halk tabakas; okuyup yazmas az olan; ilim ve irfan az, basit yaaya sahipkimse. 36 Hz. Eb Tlib aleyhisselm burada kendi duru munuaikrediyor.
34
36Hz.EbTlib
iin koruyucu, cemaati iin hm 37 olun! Ba banzn oluna yaknlan! O'nu cemaatiyle berabermuhafazaediciolun! Allah Tel'ya yemin ederim ki, Muham med (sallallh aleyhi ve sellem)'in yoluna giren kimse kil ve red; Muhammed (sallallhaleyhivesellem)'inhidyetdairesi ne kavuan bahtiyar ve sad oldu. Eer m rmn mddeti, ecelimin te'hiri 38 olayd, Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) 'den fitnevebellarveonameakkatvereneyle ri men eder, felket ve musibetleri kaldrr dm. EyKureyTopluluu! Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)'den imtina 39 ettiiniz haberden ve onun emrine tbi' olur eylerden ayrlmay nz!Onaitaatteolun;tkiirdolasnz!"40 Hz. Eb Tlib nbvvetin onuncu ylnda evval aynn ortasnda 80 ksr yandayken Hakkayrd. Hz.EbTlibi Hucundenilenyerdedefn iin babas Hz. Abdlmuttalib'in kabrini atk larvakitHz.Abdlmuttalib'ikbleyemtevec cihenotururolduuhaldebuldularveohalde brakp,oluHz.EbTlibiyanndabobulu
Hmi:Himyeeden,koruyan Tehir: Sonraya brakmak, ertelemek, geriye b rakma. 39 mtin: ekinme, istememe, imknsz olma, olmasnaimknbulunmama,akldlk. 40 (EybSabriPaa),s.713
38 37
nanyeresrladlar. Hz.Haticeradiyallhuanhada35gnson ra 65 yanda ayn kaderi paylat. Her ikisinede cenaze namaz farz olmad iin sadeceykamailemiyapld. Hz. Eb Tlib'in gidii Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ok zd. Bu yzden bu se neyeHZNYILIolarakadlandrd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu yurdu ki: u mmet zerinde u gnlerde toplanan iki musibetten hangisine en ok 41 yanacambilemiyorum Raslllah sallallh aleyhi ve sellem en bykhamisiniveeinikaybetmesindendola y Kureye eziyet etmek hususunda hi bir engelkalmamt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu hususta yle buyuruyor: Eb Tlib hayatta olduu mddete Kurey bana eziyet edemi yordu.42 Hz. Ali kerremallh veche babasnn ma temindeylededi: Ey Eb Tlib, ey snanlarn sna, ey rahmet yamuru, ey karanlklarn nuru. Ger ekten de senin yokluun, gayretli ve byk insanlar perian etti. Sen Raslllah sallallhaleyhivesellemeiyibiramcaidin.
Ykb,II,35;Taber,Trih,II,229. Kamili bni Esir, c.1, s.507, Sirei bni Hiam, c.2, s.57, Sirei bni shak, s.239. Tabakati bni Sa'd,c.1,s.124.
42
41
EHLBEYTNNEMVEDEERNORTAYA KOYANBAZIRVAYETLER:43 EhlBeyt'in nem ve deerini belirten bir okrivayetvardr.Ancakburivayetlerinshhati konusunda net bir ey sylemek olduka g tr.ZiragerekagerekseEhliSnnetkaynak larnda nakledilen rivayetlerden birou hem senethemdemetinynyletenkitedilmekte dir. Ancak her trl tenkide kar Ehli Beyt sevgisinde arlktan bahsetmek Ehli snnet asndanbirnoksanlkmeydanagetirmeyece i gibi Raslllah sallallh aleyhi ve selleme karvefaborcumuzdur. Bahauddin elmil (d:H: 953/1546 hyt H.1030/1623)dediki: Eer Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ehlinisevmek Rafizolmaksa,btn insvecinahitolsunkibenRafizyim44.
(VAROL,1990),s.130131 EblAbbas ihabuddn Ahmed b. Muhammed b. mer elHafc, RayhnetulElibb ve Zehratil HayatudDnya, (Thk. Abdulfettah Muhammed Hulv),Kahire,1967,I,208
44 43
40Hz.EbTlib
Bazrivayetleriunlardr. "Sizinimetleriylerzklandrdndandolay Allah'seviniz. Allah'sevdiinizdendolaybeni,benisev diinizdendolaydaEhliBeyt'imiseviniz"45 "Hibirkimse,benikendisindendahafazla sevmedii mddete gerek iman sahibi ola maz. Bylece ehlimi de kendi ehlinden, beni dekendindendahaoksever".46 "ocuklarnz hasletle terbiye ediniz. Bunlar, peygamber sevgisi Ehli Beyt sevgisi veKur'anretimi"47 "liMuhammedilminkaynaverahme tinasldr"48 "Raslllah'nakrabalarndanbirisigelince Kurey'den olan insanlar szlerini kesiyorlar ve yzlerini ekitiyorlard. Bu durum Raslllah'a haber verilince, ok kzd, yz kzard,alnterlediveylededi:Nefsimkud retelindeolanAllah'ayeminederim kiakra balarm, Allah ve Rasl in sevmeyen kim seninkalbineimangirmez".49 "Bana nesebim ve yaknlarm hususunda eziyet eden kavme ne oluyor? Dikkat edin, nesebime ve yaknlarma eziyet eden bana, bana eziyet eden de Allah'a eziyet etmi
Hkim,Mstedrek,IH/150;Mbarekfr,X/292. Heytem,II/495. 47 Heytem,II/496. 48 Belzr,Ensb,II/385. 49 Muhibbddin etTaber, Zehiru'lUkb, 9; H kim,Mstedrek,IV/75.
46 45
olur". "Yemen Seferi dn Hz.Ali kerremallh vecheyi Raslllah'a ikayet etmilerdi. Hz. Raslllahsallallhaleyhivesellem, "Bana eziyet ettiniz" dedi. Onlar; "Sana eziyet etmekten Allah'a snrz Ya Raslallah"deyince; "Kim Ali'ye eziyet ederse bana eziyet et miolur"buyurdu."51 "Kim Allah' severse Kur'an sever, kim Kur'an'seversebenisever,kimdebenisever seAshb'mveakrabalarmsever"52 "Biz Ehli Beyt'i ancak m'min olanlar se ver,akvemnafkolanlarsevmez"53 "NefsimkudretelindeolanAllah'ayemin ederim ki, biz Ehli Beyt'e ancak cehenneme girecekolanlarbuzeder".54 "Kim Ehli Beyt'e buzederse mnafk tr".55 "Itretime buzedenlere kar Allah'n ga zabiddetliolur".56 "Ehli Beyt'im sizin iin Nuh'un gemisi gi bidir.Kimonabinersekurtulur,kimdeondan gerikalrsahelakolur"57
Heytem,II/497. bnHanbel,Msned,III/483. 52 Heytem,II/499. 53 MuhibbddinetTaber,Zehiru'IUkb,18. 54 Hkim,Mstedrek,IV/252. 55 MuhibbddinetTaber,Zehiru'lUkb,18. 56 Heytem,II/543. 57 Hkim, Mstedrek, III/151; Frzbd, Fedil'l Hamse, II/64 vd; Leknev, Seyyid Hmid Hseyin,
51 50
50
42Hz.EbTlib
"KyametgnndeilkolarakEhliBeyt'ime efaatedeceim,ondansonrayaknlarmave Kurey'e, sonra Ensr'a, sonra Yemen ehlin den iman edenlere, sonra dier Araplara, sonradaArapolmayanlara.Kimenceefaat etmisem,odahafaziletlidir".58 "Sizin en hayrlnz benden sonra ehlime enhayrlolannzdr".59 "Rabbimden, evlendiim elerimin Cen nette benimle birlikte olmalarn istedim, bunubanaverdi"60 "Kimbeni,HasanveHseyin'i,onlarnba basn ve annesini severse kyamet gn ben onunlabirlikteolurum."61 "Yldzlar yeryzndekiler in birer emandrlar, EhlBeyt'im ise, ihtilaflara kar mmetim iin birer emandrlar".62 "Benim nesebim ve sebebim hari tm nesep ve se beplerkyametgnndekesilecektir."63
Abekt'lEnvrfBmmeti'lEthr,Tahran,1401h., s.21vd;Semav,189vd. 58 bnHanbel,MsnedEhli'lBeyt,7. 59 Hkim,Mstedrek,III/311 60 Hkim,Mstedrek,III/137;Heytem,II/544. 61 Tirmizi,Menkb,21. 62 Frzbd,Fedil'lHamse,II/67;Leknev,169. 63 Frzbd,Fedil'lHamse,II/69vd;bnHanbel, MsnedEhli'lBeyt,ll.
HZ.EBTLBGERE 1400yldrhakknda kfrithamndankur tulamayan Raslllah sallallh aleyhi ve selleminamcashakkndavicdanmzarahatsz lk veren yarglardan arnldnda birok eyin yerine oturmad grlecektir. Bu nedenle slmn en zayf dneminde btn skntlara gs geren Hz. Eb Tlibin manevi ahsn yaralayan bu durumu dzeltmemiz lazmdr. Hz. Eb Tlib hakknda doruyu grmemiz, baz eyleri hatrlamamz gerekmektedir. Za manmzakadarilenmibuhataldncenin silinmesi hakknda zerimize byk vazifeler dmektedir. Hz.EbTlibinimankonusundakigizliliin belki en byk gerekesi Allah Telnn Raslllahsallallhaleyhivesellemikoruma sndaki ahvalin uygulamasnn tezahrdr. Eernbvvetinilkonylndabutrlhareket edilmeseidi,sonulardahavahimolacakolay larkabilirdi.nkHz.EbTlibKureyieri sinde, kendisine itaat edilen byk bir reisti. AllahTelonunkalbineer'olmayanftrbir sevgi koydu diyenler bulunur. Eer Hz. Eb Tlib zahiren mslman olduunu aklasayd,
44Hz.EbTlib
mrikler saldrlarnda cretkr olurlard. Fa kat Hz. Eb Tlib'le onlar arasnda kfr m tereklii olunca, ona kar heybet duydular ve onahrmetgsterdiler. Onun hakknda Hz. Ali kerremallh veche EfendimizDivaniAlisindebuyurduki; BenAliyimbniAbdlmuttaliblneseb BizbehakkKbeevlyzkitababedeb Ben, nesebi yksek ve temiz olan Abdulmuttalib'inoluAliyim.Allah'neviolan Kbeye yemin ederim ki biz, kitaplarda nce likleanlmzdr.64 FarhbulduannfevtiilekavmiKurey'in Cihanda grmedim bir kes ki ola bunda muhalled Kurey kabilesi, Eb Tlib'in lmyle se vin ve nee duydu. Oysaki dnyada hi kim senin baki kald grlmemitir. Bugn onun lmnesevinenler,yarnkendileridelecek lerdir.65 EyEbTlibpenhimstecirolmuidin Tenedilsridimahzunlardahimesrurhem Eb Talip, kurtulu talep edenlerin koru yucusu,yamurahasretkimseleriinbereketli
64 65
(Hz.Ali,1981),s.158 (Hz.Ali,1981),s.236
biryervekaranlktakalanlariinbirnridi.66 Rihletinimdigayrnperianeyledi Sen Cenb Mustaf'ya olmu idin hayri amm Senin yokluun, gayret ve himmet sahibi kimseler iin bir ykm oldu. Sen Muhammed Mustafa (sallallh aleyhi ve sellem)'nn en hayrlamcasidin.67 Eer Hz. Eb Tlib kfr zere olsa idi, Hz. Ali kerremallh veche bu ifadeleri kullanr myd? [Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin "Babamdansonrababamdediklerivekendi lerine yaplan btn tecavzlere kendisini si per yapan, mal ile can ile hizmet eden Kurey'in ulusu, Himlerin byklerinden ve en hatr saylanlarndan bir zt olan Hz. Eb
(Hz.Ali,1981),s.579 Bir gre gre Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin on iki amcas vard. Bunlardan Hazreti Hamza aleyhisselm, nbvvetin ilnndan alt yl sonra mslman olmu, Hazreti Abbas aleyhisselmiseonikiylsonraslmagirmitir. RaslllahsallallhaleyhivesellemveHz.Eb Tlib hem babasndan ve hem de anasndan z olarak domutur. Dierlerinin baba ve anneleri farkldr. Onun iin Hz. Ali kerremallh veche bu deyimi kullanmtr. Hazreti Abbas'n slm izhar etmesiHz.EbTlib'inHakkayrmesindenikiyl sonradr.
67 66
46Hz.EbTlib
Tlib, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ok severdi. Cenb Nebi de kendilerine ok hrmetederlerdi. Hatrla ki, kfirler seni tutup balamalar veya ldrmeleri yahut seni (yurdundan) karmalar iin sana tuzak kuruyorlard. Onlar (sana) tuzak kurarlarken Allah da (onlara) tu zak kuruyordu. nk Allah tuzak kuranlarn eniyisidir.68 Hz. EbTlib,Raslllahsallallhaleyhive selleme herhangi bir ktlk veya suikastta bulunmakisteyeceklerekarbirkorumatedbiri olmakzere,hergece,yataayatlacazaman, herkesin gz nnde, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme yatana yatmasn syler; halk uykuya dalnca da, oullarndan veya kar delerinden ya da amcaoullarndan birisine, Raslllahsallallhaleyhiveselleminyatana yatmasn emreder. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme de onun yatanda uyumasn sy lerdi.69 Kurey'inilerigelenlerininbtntecavzle rini nlemi, slm'n teesssnde en byk hizmeti gstermi, Raslllah sallallh aleyhi vesellemi "Ben sa iken sana bir ey yapamayacak lar,Allah'nemirleriniistediingibitebliet diye teselli etmi, mrikinin boykotuna sene gs germi, Fahri lem'in etrafnda pervanegibidnm,hliileefliilemkellef
68 69
Enfal,30 (KKSAL),c.2,s.84.
cmleleri ile Dni Celli slm tasdik etmi, gzbebeigibiolanoluHz.AlisineRaslllah sallallh aleyhi ve sellemin sznn haricine kmamasndaimaemretmive "Onungtrdyolsadetyoludurdiye tavsiye etmi, kendisini ziyarete gelenlere, Hazreti Muhammed sallallh aleyhi ve sellemeimanetmelerini,O'nundinininHakdin olduunu daima sylemitir. Ancak o gnk Kurey'in ileri gelenlerine kar zahiri lisan ile slmolduunubellietmemitir. Esasen Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin amcas Hz. Eb Tlib zahiri lisan ile slmiyyetini izhr etmi olsayd; Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin artk Mekke'de oturmak imkn kalmayacak idi. Nitekim Hz. Eb Tlib, lemi Ceml'e terif etdikden sonra Kureyin ileri gelenleri, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme kar ezalarn daha da iddetlendirmiler, BeeriyyetinFahriEbedsineyollardatecavz lere balamlar, zerine topraklar serpmiler, irkinlikleryapmlardr. Bukonuyaunurnekverebiliriz. Niyzi Msr kaddesellh srrahul azzin birzamanoluAlielebihakkndacamikrs sndensylediiszleribunarnekverebiliriz. Rakm Efendi, eyhi Muhammed Mevlevi Efendi'dendinlediihadiseyiyleanlatyor? HazretieyhMsrEfendi,dahanceolu Ali Efendi hakknda herhangi bir olumsuz ey sylemedii halde bir gn hankahda krside va'zederkenbirden
48Hz.EbTlib
Bu ana dek benim szlerimi hilafa haml etmeyip tasdik ve tahkik eyleyen dostlarm ve dervilerimeksizvephesiz,riyaszmalumu nuzolsunkibuvaktedekbenimolumi'tikad eylediiniz Ali benim olum deildir. Benden deildir.Herkimsekibeniisterveseverbyle ce bilsin bugne dek ayan u beyan etmemi idim lakin vaki olan hal bu olduundan phe etmeyesiniz Anlamndaszlersylemiler.Bukonuma yduyanlaracababudancelerigelencezbeli konumalardanbirimidir,eklindednrler. DahasonraMehmedDedeMsrileyalnzkal dnda bu konumann anlamn sorduunda Msr'ninverdiicevapokfarkldr. Benim olum eyh Ali gzmn nuru sul bmdenolumdur.Lakinsenindahimalumun dur, taraf hilafmzda ok gnler ki zorba sahipleri hile ve tuzaklarndan korumak iin yardm etmek ve genliine itina idip her za manbahsedilenhusumetvesahtekrlarnilave ve iftira yapacaklar dmanlk ve buz ve kin veeytanintikamkasdedenleretedbirliolmak AllahTelnnyardmylabizhayattaolduka ne bana ne evlat ve ailemize aka zarar ve kederekadirolurdeillerdir.Fakatbenimvefa tmdansonraonlarazararvermelerindenkork tuumiinbylebireyyapponlaragelebile cek tehlikeyi nlemek istedim diye ifade edi yor.70 Bu nedenle Hz. Eb Tlib siyas ve itima
70
(KARA,1997),s.XXV
olarak cahilne hareketlere kar gs gerer kenimann aklamaktansagizli tutmaydaha uygungrmtr. Hz.EbTlibRaslllahsallallhaleyhive sellemi korumalar iin Hz. Abbs'a ve btn Kurey'esmarladzamansylediiuszler, onunimannilndanbakabireyolmadn ispatetmitir: "Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) ingetirdiislmdinikalbinkabuledeceibir eydir. Kendisi kat'iyyen yalan sylememitir vesylemez. Onu inkr etse etse ancak lisn edebilir. Ve ben yaknen gryorum ki Muhammed (sallallhaleyhivesellem)itanmayanbalar zellvehakrolacaklardr." man, haddi zatnda bir keyfiyeti maneviye olduuna gre, Hz. Eb Tlib'in bu kadar par lak, bu kadar samim cmleleri, hl O'nun imannadelletetmezmiacaba? Hal byle iken yani btn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin slalesi, Hz. Eb Tlibin iman ile gittiine inanm olduklar ve hdiselerdeonun,Raslllahakarolanvefa sn,fedakrlnveimannispatettiihalde; iin hakikatine iyi bir nazarla bakamayanlar, Hz.EbTlib'inhkfrneinanmlardr.Bu, okacbirdurumdur.Sonrabunlar:'EhliSn net de onun kfrn sylerler derler, Ehli Snnetedeiftiraederler. Hz.EbTlib'inlmangelince,Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yanna geldi. Bau cundaEbCehilileAbdullahbnuEbiUmeyye
50Hz.EbTlib
bni'lMure'yibuldu. "Ey Amcacm! Bir kelimelik Lailahe illal lah de! Onunla Allah indinde senin lehine ehadette bulunaym!" dedi. Eb Cehil ve Abdullahatlarak(Hz.EbTlib'e): "Sen Abdulmuttalib'in dininden yz m evireceksin?" diye mdahale ettiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem,kelimei ahadetionaarzetmeyedevametti.Onlarda kendi szlerini aynen tekrara devam ettiler. yle ki bu hal Hz. Eb Tlib'in son sz olarak, onlara: "Ben Abdulmuttalib'in dini zereyim!" demesinekadardevametti.71Buarabazsz
RaslllahsallallhaleyhivesellemindedesiHz. Abdulmuttalib;FilVak'asndansekizylsonralm deinedtkiozamankendisiseksenikiyan da, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem de sekiz yanda bulunuyordu. Hz. Abdulmuttalib Dede, Hakkaanlaynca,kzlarnbanatoplad.Onlara: "Vefatmdan sonra, hakkmda syleyeceiniz mersiyeleri, lmeden, bir dinleyeyim bakaym!" dedi. Bununzerine,kzlar,syledikleribireriirleba balarnaatyaktlar. Yakp dinlettikleri atlarda onun stn soylu, gl, boylu boslu, ak alnl, gzel yzl, doru szl,iyihuylu,cesaretli,adaletli,cmert,iyiliksever, saygya ve boyun eilmeye deer, erefli, anl, her faziletkendisindetoplanan,boluudoldurulamaya cak olan, temelli kalmak eref ve anla olacak olsa kendisi dnyada temelli kalabilecek olan bir zt ol duunudilegetirdiler. Hz. Abdulmuttalib dnyasn deiince,
71
Kureyliler onun cesedini, hrmeten su ile ve sidr aacnn yapra ile ykadlar ki, o zamana kadar Kureylilerden hibir kimsenin ls sidrle ykanm deildi. Kendisi; kefen olarak, Yemen hllesinden, bin miskalaltndeerindeikikathlleyesarld.Kefenine de,misksrld. Kureyler, besledikleri derin sevgi ve sayglarn dan dolay, onun cenazesini gnlerce eller zerinde tadlar. Hz. Abdulmuttalib; Hacun kabristanna, dedele rindenKusayy'nyanndasrland. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem; dedesinin cenazesini, Hacun kabristanna kadar, alayarak takipetti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin dads mmEymenBereke: "O gn, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi grdm. Abdulmuttalib'in tabutunun arkasndan alyordu!"demitir. "Abdulmuttalib'in Hakka yrynce hatrlaya biliyormusunuz?"diyesorulduuzaman,Raslllah sallallhaleyhivesellemde: "Evet!Ozamanbensekizyalarndaidim!"bu yurmutur. Hz, Abdulmuttalibin arkasndan aland kadar, hikimseyealanmamtr. Mekke ars onun lmnden dolay gnlerce almam,kapaltutulmutur. Kureyler; Ka'bb. Leyy'e tazimlerinden dolay, onun lm tarihini, Fil ylna kadar, tarih balangc edinmilerdi. Sonrada,Abdulmuttalib'inlmntarihedindi ler. Kureyler,Abdulmuttalib'e"kincibrahim"der
52Hz.EbTlib
lerdi. Kendisiahirete,ahiretcezavemkfatnainanr; "Vallahi, u dnyann arkasnda bir dnya daha vardrki,iyilikedenleroradaiyiliklerininmkfatn grecekler,ktlkedenlerdeoradaktlklerinin cezasnekeceklerdir!"derdi. Beytullah'okoktavafeder,Haramolanaylarn dokunulmazln son derecede gzetir, hac mevsi minde haclara mallarnn en iyisinden infakta bulu nurdu.Konuklararlard. Da balarnda da, vahi hayvanlarn, kurtlarn, kularn karnlarn doyururdu. Kaybolan Zemzem kuyusunu ortaya kardktan sonra, kuyunun bana yapthavuzaZemzemdoldurup,Mekkehalknave haclara Zemzem suyu iirirdi. Ayrca, develerinin stn balla kartrarak haclara ikram ettii gibi, kuruzmsatnalpZemzemlehoafyaparakiirdii de olurdu. Hz. Abdulmuttalib, Kureylerin hkimle rindendi. kiimezdi. kiyivezinayyasaklamt. Zinayapan,kamlatarakcezalandrrd. Oullarna, ahlk faziletleri emir ve tavsiye ederdi.((KKSAL),1/7072) Hz.AbdlmutTlibinRyas: Eb Nuaym, Abdullah bin Eb'lCehm'in olu EbBekir'denylenakleder: "Ben Eb Tlib'in, babas AbdlmutTlib'den naklenyledediiniduydum: "Ben, Kbenin Altnoluk tarafnda uyumakta ikenkorkunbirrygrdm.Bykbirrpertiile uyandm ve Kurey'in kadn khinine giderek gr dm ryay anlattm. Dedim ki: "Ryamda yer den bir aacn bittiini grdm. Aa o kadar b
ykt ki, ba semaya deiyor, dallar ise dou ve batya uzanyordu... Fakat bu, nurdan bir aa idi. ylesine aikr ve byk bir nur ki, belki gnein nurundan yetmi kat daha bykt... Btn Arap veAcemhalkbuaacasecdeediyorduvebunur dan aacn bykl, parlakl ve ykseklii git tike byyordu... Bir yanp bir snyordu... Bu srada Kurey'ten bir grubun bu aacn dallarna yaptn,dierbirgurubunisebuaackesmeye altklarn gryordum. Kesmek isteyenler aaca yaklatklar zaman gzellikte bir benzerini grme diim bir gen onlar yakalyor, onlarn belini kr yor,gzlerinikarpatyordu...Ben,busradaaa caelimiuzattmisededokunamadm...Acababu kimenasipolacak"dedim.Ogenbanadediki: "Nasip, senden nce davranan ve aaca tutu nankimselerindir."Bununzerinekorkuverperti iindeuyandm..." Ryam bu ekilde o kadn khine anlattm zaman,odarperdivesapsarkesildi.Banadediki: "Grdnrya,gerektir,seninsoyundanbir adam gelecek, dou ve batya hkim olacak ve insanlarkendisineitaatedecektir..." Grd ryay, bu ekilde khine yordurmu olanAbdlmutTlib,oluEbTlib'edemitirki: "Umulur ki yorumda iaret edilen bu adam, sen olursun!" Hz. Eb Tlib, babas tarafndan g rlen ve kendisine aktarlan bu ryay, zaman za man anlatrd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin nbvvetini iln etmesinden sonra da bunuanlatrve: "AbdlmutTlib'in ryasnda grd o aa, Allah'a yemin ederim ki, kardeimin olu Mu hammed Eb'lKsm ElEmn'dir!" derdi. Kendisi nederlerdiki:
54Hz.EbTlib
leri de fsldad. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemuzaktaolduuiinduyamad. BuradaHz.EbTlibhanifdinizereoldu unu iaret Raslllah sallallh aleyhi ve selleme iaret etmeyi uygun buldu. Mrikle rin galeyana gelmesini istemedi. nk cann dan ok sevdii uruna cehenneme gitmeyi gze ald Muhammed sallallh aleyhi ve sellemikorumakistiyordu.Kimnederseumu rundadeildi.Nbvvetinbuonsenesiiinde skntlaragsgerdiinidnncebuiftira yadagsgermekonazorgelmiyordu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ok
"Ohalde,hlO'naimanetmeyecekmisin?"O daukarlverirdi: "Byklerin beni knamasndan ve bana sv mesinden ekiniyorum!..." (Celaleddin esSuyuti, Peygamberimizin Mucizeleri ve Byk zellikleri, UysalKitabevi:1/8384) Hz. Eb Tlibin soruya cevabndaki incelii iyi fark etmemiz gerekir. Babasnn gelecek rasl tebir ediine bal olarak olu Hz. Eb Tlib "Ben Abdulmuttalib'in dini zereyim!" derken imanna iaretetmektedir.Bununyanndazalimlerinerrin den Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi koruma niyetini ve iftiralar ile ona verecekleri skntlar da aa koymaktadr. nk mrikler onun imann aklamasilecephealmalarkolaylaacakt.nanc n aklamayarak eman hakkn kullanmas kolayd. Hz.EbTlib,imannakladndakendisideeman ve himayeye muhta olacakt. Bu balamda Raslllah sallallh aleyhi ve selleme mriklerin eziyetleri artacakt. Bunun bu ekilde olaca Hz. EbTlibinHakkayrmesiyledeaakt.
zld.nkbuncaseneonunhimayesivazi fesinde yardmc olmu ve rahatszlk duyma mt. Ancak Hz. Abbas aleyhisselm, Raslllahsallallhaleyhiveselleminzld ngrnce,Ona: "Ey kardeim olu! Senin babama arzettiin kelimeyi onun gerekten syledii niiittim"dedi.Hz.Raslllahsallallhaleyhi vesellemde: "Beniitmedim!"cevabnverdi.Hz.Abbas ozamanmslmanolmadiinsznkabul etmedi.72 Yinedekendinefsindeskntduyarve"Ya saklanmad mddete senin iin istifar edeceim!"derdi. Yine Hz. Eb Tlib'in Hakka yrmesinde Rasli Zn alayarak ahret merasimini, te hiz ve tekfinini yapm, cenazeyi bizzat uur larkende: "Muhterem amcacm, sen bana kar s lai rahmi yerine getirdin. Benim hakkmda her fedakrl yaptn. Allah Tel da seni rahmetiylekarlasndiyeduaetti. Allah Telnn "Akraba bile olsalar, onla
bni Hiam 2/167; bni shak. 238; Beyhak Delil2/346;Nihayetlreb16/278.mamZehebi, Tarihulslam,CantaYaynlar:1/334342 (Sheyl diyor ki: "Abbas'n sznn kabul edil memesi,onunMslmanolmazdanncesylemi olduundandr. ayet o sz Mslman olduktan sonra da sylemi olsayd kabul edilirdi. Nitekim CbeyrbnuMut'im'inkfirkendinleyipMslman olduktansonraedaettiihadisikabuledilmitir.)
72
56Hz.EbTlib
rn cehennemlik olduklar ortaya ktktan sonramriklerhakkndaAllah'tanafdilemek ne raslne ve ne de iman edenlere uygun dmez" 73 ayeti gelince bu konuyu sinesine gmd.ylekikonumazd. "Abdullah b. Abbs, Raslllah sallallh aleyhivesellemEfendimize, "YReslallh,EbTlibhakkndaumulan dnceniznedir?"diyesoruncabuyurduki; "Onun hakknda hayrn tamamn rabbim denricaederim"74 Urveb.Zbeyrradiyallhanhanlatyor. Raslllahsallallhaleyhivesellem:Am camlnceyekadarKureyinbendenkorkusu devamettibuyurdu.75 Ehli Snnet, Allah Tel'nn farzlarna bo yun kesen, Kurn Kerimi ba tac yapmakta sevinen, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snnetini ihya eden ve htr Mu hammediyi honut etmeklik kudretine mlik olan kimseye denir. Demek ki Ehli Snnet olmak,ancakFahrilem'insevgiliulubabas nn, efkatli annesinin ve muhterem amcalar nnkfrilegittiiniiddiaetmekmanasnagel miyordur.76
Tevbe,113 Bu Hadsi erifi bni Sa'd ile bni Askir naklet milerdir. 75 bnishakSire238;BeyhakDelil2/349 76 Bkz:(YEL,2007)
74
73
HZ.EBTLBNHAKKINDAK THAMLARDANBAZILARI 1 [Hz. Eb Tlibin, bir keresinde Raslllah sallallhaleyhiveselleme: Kavminseninhakkndanedzenlerkuru yorbiliyormusun?diyesorduunu,Oise: Evet, bana by yapmak, beni ldrmek ve beni yurdumdan karmak istiyorlar sek linde cevap verdiini, bunun zerine Hz. Eb Tlibin: Bunusanakimhaberverdi?sorusunada Rabbim haber verdi. dediini, Hz. Eb Tlibin: Senin o Rabbin ne gzel Rab imi, ona hayrtavsiyeet.szne,Raslllahsallallh aleyhivesellem: Ben mi O'na hayr tavsiye edeceim, ha yr! Tam tersine O bana hayr tavsiye eder buyurduunu ve bunun zerine ilgili ayetin nazilolduununakletmitir.] (Taber, Ubeyd b. Umeyre dayandrd bir Rivyet)bniKesr,yukardazikrettiimizriva yetieletirmiveburivayetteHz.Eb Tlib'in zikredilmesiveayetikerimeninsankihicretten ncenazilolduuzehabnnverilmesiningarip,
58Hz.EbTlib
hatta mnker olduunu sylemitir. Zira Enfl Suresi btnyle Medendir ve Medinede nazilolmutur.indeMekkayetveyaayetler yoktur. te yandan Hz. Eb Tlib, Dru'n Nedve'de Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ldrlmesi karar alnmas ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme hicret izni verilmesinden sene nce vefat etmi olup bu hdise ile ilikilendirilmesi mmkn deildir. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, Mekke mriklerinin onun hakknda ne dzenler kurduklar haber verilmitir, ama bunu haber veren sahih rivayetlere gre Cib ril'dir ve bu haberle birlikte hicret iznini de getirmitir. Bu ayeti kerime ise daha sonra Medinei Mnevvere'de, Raslllah sallallh aleyhivesellemeAllahTel'nnkendisinege mi nimetlerini hatrlatma sadedinde indiril mitir.77 2 Mseyyeb bnu'lHazn anlatyor: "Eb Tlib'in lm an gelince, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yanna geldi. Baucunda Eb Cehil ile Abdullah bnu Ebi Umeyye bni'l Mure'yibuldu. "Ey Amcacm! Bir kelimelik Lailahe illal lah de! Onunla Allah indinde senin lehine ehadette bulunaym!" dedi. Eb Cehil ve Abdullahatlarak(Hz.EbTlib'e):
(etiner,Bedrettin,Kur'nAyetlerininniSebep leri, ar, stanbul 2002, I, 418. Taber ve bni Kesrdennaklen.)
77
"Sen Abdulmuttalib'in dininden yz m evireceksin?" diye mdahale ettiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem,(kelimei ehadeti)onaarzetmeyedevametti.Onlarda kendi szlerini aynen tekrara devam ettiler. yle ki bu hal Hz. Eb Tlib'in son sz olarak, onlara: "Ben Abdulmuttalib'in dini zereyim!" demesinekadardevametti.EbTlibLilhe illallah demekten kanmt. Raslllah sallallhaleyhivesellem: "Yasaklanmadmddeteseniniinisti far edeceim!" dedi. Bunun zerine aziz ve celilolanAllahuvahyiindirdi.(Mealen): "Akraba bile olsalar, onlarn cehennemlik olduklar ortaya ktktan sonra mrikler hakknda Allah'tan af dilemek ne nebiye ve ne de iman edenlere uygun dmez" (Tevbe 113). Allah Tel u ayeti de Eb Tlib hakknda indirmitir.(Mealen): "Sen, sevdiin kimseyi hidayete erdire mezsin. Ancak Allah dilediine hidayet verir. Doru yolda olanlar en iyi bilen de O'dur" (Kasas,56).78 [Bu hadisin son rvisi elMseyyeb'tir. Bu zat, ancak Mekke fethinde babasyla birlikte Mslmanolmutur.Buhusus,btnTabakat kitaplarnda yazldr. Yani bu hadisi rivayet
Buhar, Menkbu'lEnsar 40, Cenaiz 81, Tefsir, Beraet 16, Kasas 1, Eyman 19; Mslim, man 39, (34);Nes,Cenaiz102,(4,90,91)
78
60Hz.EbTlib
eden elMseyyeb, olayn vukuu srasnda Mslmandeildir. AyrcaelMseyyebdebunubabasndanri vayet etmektedir ve hadisten de anlaldna gre,babas,buolayngrgahidideildir.O haldebuolaykimdendinlemiolabilir?Elbet teki,EbCehilveyaonunyanndakimrikten dinlemiolabilir. Sonu olarak, bu hadiste farknda olunma yarak, Hz. Eb Tlib'in kfrne, Eb Cehl'in ahitliiilehkmedilmiolur. Buhar ve dierlerinin zikrettii bu hadisin sahih olduunu savunmak balamnda bu ha dis senedinin mrsel 79 olup son ravisinin zik
MRSELHADS Tabinden birinin senedinde sahabey zikret meksizin dorudan doruya Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin adn anarak rivayet ettii ha dis. Zayfhadsksmlarndanbiridir.Muhaddislere veusullimlerinegreayrayrtarifiyaplmtr. Muhaddisleringeneltarifinegremrselhadis, isndnda sahab rvisi dm olan hadistir. Tabiun neslinden birisinin hadis ald sahab ravnin adn anmadan, onu atlayarak dorudan doruya "Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki..." diyerek rivyet ettikleri hadislere "mrsel"denilmitir.Usullimlerikelimeninszlk anlamn ele alarak, onunla "munkat", hatt "mu'dal"arasndahibirayrmyapmazlar(Suyt, Tedrbu'rRv,Nev.AbdulvehhabAbdullatif,Medi ne,1972,s.196). Hadis limlerinden Hatb elBadd de mrsel hadisin tarifinde usul limlerinin grn payla
79
maktadr (Hatib elBadad, elKifye fi lmi'r Rivye, Nr. Ahmed mer Him, Beyrut, 1985 s. 423). Muhaddisler "mrsel" lafzn Tabiun'un Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden rivayet ettikleri hadislere tahsis etmilerdir. Fukaha ve usulclerise,bunudahagenelanlamdakullanarak munkathadisleridebukapsamaalmlardr(Talat Koyiit,HadisIstlahlar,Ankara1980,s.292). Mrselhadisinzayfsaylmasnnsebebi,sene dininmuttaslolmaydr. "Mrsel" adn alnn sebebi de, ravisinin onu Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden dinlemi olan sahabyi sylemeden dorudan doruya Raslllahsallallhaleyhivesellemebalamasdr (elEmr esSan'n, Tavzihu'lEfkr (Nr. Muham medMuhyiddinAbdulhamid,Kahire,1366,s.284). Mrselin dinde hccet olmadn "hadis hafz vemnekkidleriittifaklabelirtmilerdir(bnKesr, htisru Ulmi'lHads, Kahire 1951, s. 52). mam Nevev diyor ki: "Hadisilerin ounluu, birok fukaha ve usulcler nazarnda mrsel, zayftr ve delil gsterilemez". mam afi de ayn grtedir (Suyut, a.g.e., s.198). mam Mslim de, Sahh'inin mukaddimesinde "Rivyetlerden mrsel, bize ve haberlere vakf kimselere gre delil deildir" de mektedir (Mslim, Sahih, Mukaddime, Nr. Fuad Abdulbaki,A.Ter.s.I,30). limlerin birou Sahabenin mrselini zayf grmeyerek onunla amel etmektedirler. Zira Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden aldnda pheedilmeyendierbirsahabdendinlemitirve busahbninseneddendmolmashadisezarar vermez. Nitekim sahabnin halini bilmemek de hadisi zayflatmaz. Zra onun Raslllah sallallh
62Hz.EbTlib
aleyhivesellemigrmolmas,adaletiiinyeterli bir sebeptir. (Subh esSalih, Hadis limleri, trc. M. YaarKandemir,Ankara1980,s.138). Sahihayn'da saylamayacak kadar Sahabe mrseli vardr. nk onlarn rivayetlerinin ou yine sahabedendir. Sahabe'nin hepsi de udldr. Onlarn sahab olmayandan rivayeti ise nadirdir. Byle bir rivayetin meydana gelmesi halinde ise onu kimden aldklarn aklarlar. uras muhakkak ki, sahabenin tabiinden rivayet ettiklerinin ou merfhadislerolmaypsriliyyt,birtakmhikaye lervemevkufhadislerdir(Suyt,a.g.e.,s.199). mamMalik,EbHanfevedierbazimamlar, hadisin, mahrecinin bilinmesi ve msned olsun mrsel olsun baka bir ynden rivyet edilmesiyle sahih olacan ileri srmlerdir. Ayn ekilde, genellikle mrseli zayf hadislerden sayan mam fi'debuartlarlaSadb.Mseyyib'inmrsellerini almakta tereddd gstermemi ve "bnu'l Mseyyib'in mrselleri, bizim grmzde g zeldir"demitir(Suyut,a.g.e.,s.198). Mrsel'inbirkaderecesivardr.Srayla; EnokitibaredileniRaslllahsallallhaleyhi ve sellemden hadis dinlemi olan sahab'nin mrselidir. Sonra Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden hadisduymayanfakatsadeceonugrenSahb'nin mrselidir. Sonra Muhadram'n, daha sonra da Sad b. Mseyyibgibigvenilirrvilerinmrselidir. Bunlartakibendea'bveMchidgibi,Hadis eyhlerizerindetitizlikleduranlarnmrseligelir. Bunlardan aa derecede bulunan mrsel de Hasanu'lBasr gibi herkesten hadis alanlarn mrselidir.
redilmediiniiddiaetmekise,slam'aenbyk hizmeti yapm olan Hz. Eb Tlib'i kfir gs termenin bo bir gayretinden baka bir ey deildir. Zira hadiste olayn grg ahitleri olarak adlar geen yalnz Eb Cehil ile yine onun gibi mrik olan Abdullah b. Eb meyye'dir; bunlarn dnda kimseden sz edilmemektedir. Mslman olan baka bir zatn orada bulunmas ihtimali ile el Mseyyeb'in babasnn da, ondan rivayet et mi olmas ihtimali zerinde hkm bina et mek ise, ilim ve insaf yolu deildir. nk Hz. Eb Tlib'in iman gibi, pek nemli bir mesele yledursun,slam'dahibirhkmihtimaller zerinebinaedilemez. Ayrca,anlanhadisteolayabalolarakzik redilenayet,,Cehennemlikolduklaranlal dktansonra,akrababileolsalar,putatapan lariinmafiretdilemeknebiyevemminle
Katde, Zhr, Humeydu'tTavi gibi kk tabilerin mrsellerine gelince; bunlarn rivyetlerinin ou Tabindendir (Sehv, Fethu'l Mus,Beyrut1983,I,s.155). Mrsel,sikaravilereisnadedilmiolarakgelirse kuvvetkazanrveshhatiaikrolur.Budurumdao hadistebirimrsellik,dierimsnedlikolmakzere iki hal birlemi olur. Byle olan bir hadisle baka bir msned tearuz ederse, nceki tercih edilir. nk mrsel olan o hads, sonuna kadar muttasl olanmsnedbirhadistetakviyeedilmitir (elEmr esSan'an, Tavzhu'lEfkr, Kahire 1366, I, s. 289). SabahaddinYILDIRIM(amilslamAnsiklopedisi)
64Hz.EbTlib
re yaramaz. 80 Bu sure ise, Kurn Kerim sureleri ile ayetlerinin nzul tertibi hakknda uzmanolanslamlimlerininbykekseriyeti negre,KurnKerim'denensonnazilolan suredir. Baz limlere gre ise, en son nazil olan sure, Mide sresidir; Tevbe sresi ise, sondan bir nceki son sureden bir nceki su redir. Ve hibir lim de, Tevbe suresinin her hangibirayetinin,Mekkedevrinenaziloldu unusylememitir. Anlan olay ile balantl olarak Sen, sev diini doru yola eritiremezsin, ama Allah, dilediinidoruyolaeritirir.Doruyolagire cekleri en iyi O bilir.81 zikredilen yeti ise, Mekke devrinde, fakat bu olaydan ok sonra nazilolmutur.]82 3 Nciye bnu Ka'b anlatyor: "Hz. Ali kerremallhvechedediki: "Eb Tlib lnce Raslllah sallallh aleyhivesellemegelip: "Dalletteolanihtiyaramcanld"dedim. (?)Bana: "Git baban gm! Sonra, bana gelinceye kadarhibireyyapma!"83buyurdular.Bende gidip gmdm ve Raslllah sallallh aleyhi vesellemegeliphaberverdim.Bununzerine bana ykanmam emir buyurdular ve ykan
Tevbe,113 Kasas,56 82 (AKIN,Austos2007),200201 83 O zaman, cenaze namaz teri klnmamt. (KKSAL),2/124125.
81 80
dm... Sonra bana dua ediverdi [ancak duay ezberleyemedim]."84 KtbSittedegeenHz.AliKerremallh vecheye atfedilen hadisin durumunda mkl durumuvardr. nkHz.Alikerremallhvechebabasna zlmemi, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme babam deilde ihtiyar amcan diyerek kendini aziz edip, efendimizi mahzun ederekslmaizzetmikazandrd? Btn Kurey bilirki Raslllah sallallh aleyhi ve sellem akrabasna ve insanlara mer hametli ve incitici deildir. Kendi elinde yeti tirdiiHz.Alikerremallhvecheninbuekilde konumaihtimaliyokdenecekgibidir. 4Hz.Abbasradiyallhuanhanlatyor: "Ey Allah'n Resul dedim, amcana (isti farlayardm)dansenialkoyannedir?Oseni koruyor,seniniinkfirlerekzyordu." "Evet! Dedi. O atein s bir yerindedir. Eer ben olmasaydm cehennemin en derin yerindeolacakt."85
Bu hadis sahih kitaplarda olmasna ramen za yflk gsteren mkl ve pheli durumlar gs termektedir. Soruda, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zlmesine sebep olacak bir durum vardr. nk
Eb Dvud, Cenaiz 70, (3214); Nes, Tahret 128,(1,110),Ceniz84,(4,79). 85 Buhr,Menakbu'lEnsar40,Edeb115,Rikak51; Mslim,man357,(209)

84
66Hz.EbTlib Raslllah sallallh aleyhi ve sellem amcasnn zahiren imanna insanlar ahit tutamadndan, iindeki sknty hatrlatacak soruyu sormaktan sahabe (bedevi olmayp yakn arkadalar olan kiiler)kanrlard. Ayrca, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin efaatcehennemdenkarmakveyacennettedaha yksek makama ykseltmek iindir. Cehennemde yanacakbiriiinbutrlbirefaatnoksanlkifade eder. nk kurtulua vesile olmayan bir durum dur.Tevbe113 86ayetinidelilgetirenlerinbutrl efaat ayn konuda zikretmeleri de tezat tekil eder. Her adan bu hadis sahih hadis kitaplarda zikredilsebilezayftr.
86
Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret dilemeknebiyevemminlereyaramaz.
RASLLLAHSALLALLHALEYHVE SELLEMNMERHAMET Allah Tel, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kalbinin mahzun olmasna hi raz olmamtr. Dnyevi ve uhrevi ne dilei varsa vermitir. Onun iin risaletinde eziklik duyma sn istemezdi. Buna rnek olarak u hatralar hatrlamakuygundur. [Bir gn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, iei Sddka radiyallhu anhann evinde oturuyordu. Hazreti Osman radiyallhuanhdrtdeveykbudayFahri kinta hediye ettiler. Hizmetileri geri gelip dedilerki, Yefendi,budayHabbiRabbillemn, muhcirne verdiler. Hazreti Osman radiyallhu anh drt deve yk daha buday gnderdi. Onu da Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Ensara dattlar. Hazreti Osman radiyallhu anh drt deve yk buday daha gnderdi.FahriKinatonudaaileleriarasnda taksim edip, evlerine gnderdiler. Getiren hizmetileresordularki, Seyyidinize ka deve yk buday getir milerdi.Hizmetilerdediler, Onikiyk.
68Hz.EbTlib
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu yurdular. Tamamn bize gnderdi. Kendi iin bir miktar alkoymad. Mbarek ellerini kaldrp, buyurdu: YRab!BenOsmannihsanndanacizol dum.Herkimbanaihsanetti,Benonamk fatn verdim. Fakat Osmann mkfatndan acizimYRab.SenOsmanakarlnver. DerhlCebrailaleyhisselmgeldi.Buyurdu, Y Muhammed! (sallallh aleyhi ve sellem)AllahTelsanaselmeder.Buyurdu ki,Osmanabendenselmsyle.Syleki,biz ondanrazolduk.OnucennetdeMuhammed (sallallhaleyhivesellem)erefketdik.Ara sat hesbn ondan ref etdik. Eer sen ona mkfatdan ciz isen, biz ona mkfatdan cizdeiliz. Yine bir gn Hazreti Osman radiyallhu anhyeditabaaltniledoldurup,yedihizmet ininelineverdi.Raslllahsallallhaleyhive sellemehediyegnderdi.Hizmetiler,tabakla r huzuruna koydular. Raslllah sallallh aleyhivesellembuyurdularki, Geri gidin, efendinize selm gtrn. Hizmetlilerdedilerki: Y Raslallah, efendimiz bizi de tabaklar ile size hibe etmitir. Raslllah sallallh aleyhivesellembuyurdularki, Y Rabb! Osman sana havale etdim. HemenCebrlaleyhisselmgeldidediki, Allah Tel sana selm eder ve buyurur ki, Osmana benden selm eritir ve de ki,
HuldveNamCennetinibuhediyesinekar lkolarakonabaladm.]87 Muhakkak bilinmelidir ki: Cenb Fahri lemin hibir arzusu dergh Ulhiyyetde ret olunmamtr.BazenNebiarzusunudeitirdi i olmutur ki, o da murd lhi'nin kendi arzusuna daha ho gelmesinden dolaydr. Yoksareddolunmudeildir. Onlariindileistifaretdileetme,onlar iinyetmikerreistifardaetsenAllahonlara hi de mafiret edecek deil, byle, nk onlar Allah ve Resuln tanmadlar, Allah iseylebatankmfasklargruhunahida yet etmez. 88 ayeti kerimesi nazil olunca, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Ashbn toplayaraktebessmleylebuyurmulardr: Rabbim beni istifar etmekliim ile etmemekliim arasnda serbest brakt. Ben istifarihtiyaredeceim. Yetmi defa da istifar etsen mafiret etmeyeceimbuyruldu. "Ben yetmiden fazla edeceim ve onlar mafiretettireceim. Binaenaleyh Kitbullah'n inceliklerini yine o Kitabn retmeni ve teblicisi olan Cenb Nebbilir.89
(SeyyidEyybbinSddk,1998),4.Bb,menkb, 5051 88 Tevbe,80 89 [Himoullar ve ir kabilelere mensup birok EhliSnnet,Hz.EbTlibinehlinecattanolduu nu itikad ederler. Halk iin Allah Tel huzurunda hccetvesenetittihaznauygunolanmamSbk,
87
70Hz.EbTlib
[RaslllahsallallhaleyhivesellemBedir savanda mriklerin bozulup kamaya bala dbirhengmedeashabnaHimoullarve dier kabilelerden bazlarnn Bedir harbine mrikler tarafndan zorla karldklarn bildi rerekldrlmemeleriniistemitir. Bir rivayette de zellikle amcas Hz. Abbas aleyhisselm, Tlib (Hz. Eb Tlibin olu), Nevfel ve Eb Sfyann zorla savaa karld n belirterek, bunlarn ldrlmemelerini bildirmitir.90 Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu sznden sonra slam ordusu ie risinde yer alan Eb Huzeyfe b. Utbe radiyallhuanh,bunuduyunca Babalarmz, oullarmz, kardelerimizi ldreceizdeAbbasmbrakacaz.Allaha yeminederimkionarastlarsamklcmetine daldracam demitir. Bu szler kendine ulancaRaslllahsallallhaleyhivesellem,
mam rn, mam Kurtub gibi muhakkiklerden nakil ve rivayet olunan kavillere gre, Allah Tel Hz. Eb Tlibi diriltti ve Eb Tlib, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme iman ettikten sonra MslmanolduuhaldeHakkayrd. Muhakkik Shaym hazretleri ki, bu rivayetin sahibidir eyhinden ald bilgiyi haber verdikten sonra"EbTlib'initikadbumerkezdeolupAllah Tel'ya bu itikad ile vsl oldu" demitir. Buna gre Eb Tlib'in azab dirilmeden nce olmas gerekir. Kyametten murat Eb Tlib'in kyameti olup, o da cesedinden ruhunun kmasdr.] (Eyb SabriPaa),707 90 bnSad,Tabakat,IV,10.
Hz.merradiyallhuanhednerek EyHafsnbabas!Raslullahnamcasnn yznevurulurmu?diyerekzntsndile getirmitir.Hz.mer,EbHuzeyferadiyallhu anhn mnafklk yaptn ileri srerek ldr mek iin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden izin istemitir. Eb Huzeyfe, daha sonralarsarfettiibuszlerdendolaypiman olduu ve bunu ancak ehid olmasnn kurta rabileceini dnd rivayet edilmektedir. EbHuzeyfe,Yemamedeehitdmtr.91 DierbirrivayetteEbHuzeyfeninsyledi i sz Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ulatnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, ona bu sz syleyip sylemediini sormu, Eb Huzeyfede babasnn amcasnn ve kardeinin ldrldn grnce daya namayp bu sz sarf ettiini belirtmitir. Bu nun zerine Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Senin baban, amcan ve kardein bizimle savamaktagnllydler.FakatHimoulla rsavaazorlakarldlarbuyurmutur.92 NitekimKureyordusuMekkedengelirken Himoullar savaa katlmayp Mekkede kalm, ordu Mekkeden bir konak mesafede istirahattaikenEbCehilindikkatiniekmive Eb Cehil, Ben Himin Mekkede kalmas durumundaMslmanlarnzaferininonlarnda zaferiolaca,eerkendilerikazanrsaozaman
91 92
bnHiam,Sre,II,281;bnSad,Tabakat,IV,11. bnSad,Tabakat,IV,11.
72Hz.EbTlib
da Himoullarnn Mekkedeki kendi oluk ocuklarndan intikam alacaklarn syleyerek kavmini uyarm ve geri dnerek Hz. Abbas, Nevfel, Tlib ve Akil aleyhimsselm zorla getirmilerdir.93 Hatta mrikler Himoullar ndangerikalankimselerinRaslllahsallallh aleyhivesellemintarafnagemesikorkusuyla onlar bir adrda toplayp balarna nbeti dikmilerdir. Raslllahsallallhaleyhivesellem,sade ce Himoullarn deil, Mekke dneminde Onu destekleyenleri, Mekkedeyken yllk boykotu krmaya alanlar ve Mslmanlara yardmc olan minnet duyduu kimselerin de ldrlmelerini istememitir. Amcas Hz. Ab basaleyhisselmiseyeenineherzamandes teini srdrmtr. Hatta Hz. Abbasn Bedir savandan veya hicretten nce Mslman olduu, fakat kavminden korktuu iin Ms lmanln gizledii bildirilmektedir.94 Nitekim bunlardan birisi olan EblBahter de Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve asha bnn Mekkedeyken Mriklerin yllk boy kotunu kran mrik kiidir.95 Mslmanlara yardmndandolayRaslllahsallallhaleyhi vesellem,onundaldrlmesiniistememitir. Sava esnasnda ashabtan Mcezzir b. Ziyad radiyallhuanh,EblBahterilekarlamve
93 94
bnHiam,Sre,II,271. bnSad,Tabakat,IV,10,31. 95 rfanAycan,EblBahter,D..A,stanbul1994, X,296.
ona Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin emrini bildirerek teslim olmasn istemitir. EblBahter, bir arkadana daha eman veril mesi halinde teslim olacan sylemi, fakat Mcezzir radiyallhu anh, bu isteini Raslllahsallallhaleyhiveselleminsadece kendisine eman verdiini belirterek kabul et memitir.BununzerineEblBahter,yaama istei uruna arkadan lme terk ettii iin Kureykadnlarnnkendisiniayplamalarndan endie ederek savamaya devam etmi ve ldrlmtr.96]97 Raslllahsallallhaleyhivesellemkendi sine ulam iyilikleri hibir zaman unutmad na gre Allah Telnn Onun zlmesini istemeyeceinidebilmekuygundur. EbCehilgibieninat,enhin,slm'nen katdmanolanbiradamnoluolankrime radiyallhu anh dahi slm olunca, ashabnn EbCehil'infenalngzlerininnnegetire rekkrime'yemanalmanalbakarlarken: "Benim hatrm in krime'ye babasnn kfrnden bahsetmeyin, gcne gider diye nezketiMuhammedsiniilnetmitir. Seba binti Eb Leheb98 mslman olup, Medine'ye hicret etmiti. Babas Eb Leheb'in Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendi mizeyapteziyetibilenbazsahbi
bnHiam,Sre,II,281282. (REN,Haziran2007),s.4145 98 Sebia'nn ismini "Drre" olarak da rivayet eder ler
97 96
74Hz.EbTlib
"Sen Eb Leheb'in kz deil misin? Senin iinhicretfaydalolurmu?"dediler.Buszler Seba'nn gcne gittiinden, durumu Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ikyet ettiler.Efendimizhazretleriminberekp, "Kimkibenimakrabamaeziyetederseba na eziyet etmi ve bana eziyet eden SbhnehveTe'lhazretlerineeziyetetmi olur" mealinde bir beli hutbe okuyarak, Sebia'yaoszsyleyenleriimayoluylaazar ladlar. Raslullh Efendimiz hazretlerinin, bu hut besinin mealini te'yd edecek birok hadisleri dahavardr.Hattabirkere "Benimkabilemdenbirineezverenbana 99 eziyet eder; bana eziyet veren ise Allah'a eziyeteylemiolur"vebirdefada "Ey benim mmetim! Siz ller sebebiyle dirilereeziyetetmeyiniz"buyurdular. phe yok ki, sen sevdiini hidayete er diremezsin. Ve Allah dilediini hidayete erdi rir ve o, hidayete erecekleri daha ziyade bi lendir.100 yeti cellesinin de inceliini anla madanuluortamanavermeyekalkarakhtr Muhammedi'yirencideetmilerdir. Buradakiincelikudur: "Habbim!Senistediinihidayetesevket meye alma. Fakat elbette hidayete sen sevk edeceksin. Senin anna kederlenmek sfat yakmaz. Sen te'sr sfatnn sahibisin.
99
Bkz:bniAskir,mamTabern,Beyhak Kasas56
100
Senin suretinle deil, hakikatinle her arzun olur ve hidayetin memba sensin. Sen sureti hissiyyenle deil, sureti ma'neviyyenle her istediiniyaparsn." NitekimHz.merradiyallhuanhiin "Y Rab! mer ile slm aziz et diye Rasli Zn Rabbisine niyaz eder etmez, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mba rekbanalmayagelenHz.mer,biraniinde Nebininpotasndaeriyerekkesafetiniletafete, zulmetini nura inklp ettirdi de slmn hiz metkroldu. AbdulbkiGlpnarliseKasas,56.ayetinin AbdimenafogluNumannogluHarshakknda indiini ve Medinede nazil olduunu, hlbuki Hz. Eb Tlibin Mekkede ldn ileri sr mekte, bu hususta ii literatrnden rnekler vekaynaklarvermektedir.101 Konunundahaiyianlalmasiinuhatra laragzatmaktayerindeolacaktr. [Hz.merradiyallhanh,idarecilikleilgili konular bni Abbs radiyallh anh ile gr r, zaman zaman baz dnce ve kayglarn paylar, fikirlerini sorard. te bir gn Hz. mer radiyallh anh yalnzken byle bir at mosferiindednceleredalmvesonrasn da yanna yaklaan bni Abbs radiyallh anhayaunusylemiti:
Bkz: Abdulbaki GLPINARLI, Caferi Mezhebi ve Esaslar,lKaifilGtanneserininnsz,stan bul2004,s.2425.
101
76Hz.EbTlib
Bumslmanlarkitabbir,raslvekb lesi birken niin anlamazla derler ki? bniAbbsradiyallhanhda: Kuran bizim (ehli beyt) zerimize indi. Biz onu okuyorduk ve yetlerin ne ekilde hangi konu zerine indiini de biliyorduk. Sonrakiler ise Kurn Kerimi okuyorlar ama ayetlerin ini sebeplerini bilmediklerinden,102 skskhatalaradyorlar. YinebirgnHz.merHudeybiyeantlama s ncesi bandan geen bir ac hatray bni Abbsradiyallhanhilepaylamakistemive unlaranlatmtr: Hudeybiye musalahasndaki durum ilk anda aleyhimize gzktnden yaplan ant lamadan sonra defa st ste Raslllah sallallhaleyhivesellemebireylersormu tum. Bu sorularmn hibirine cevap alama ynca hakkmda beni ikaz edici ayet inmesin denendieetmivemrboyubuyaptma pimanlkduymutum.103]104
102 103
Belzr,Ensb,IV,52 Vkid,Megz,II,607,617 104 (BLGEN,2007),s.3435
ASHABINRASLLLAHSALLALLHALEYH VESELLEMESEVGVESAYGISI [Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Al lah Tel katndaki deerini kavram olan Sahabe, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden gelen btn emir ve talimatlar, gereince yerine getirmeye almlardr. Kendilerinemkemmelrnekolanveyolgs teren Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin at bu yola mallarn ve canlarn adayan Sahabe Onu o kadar sayg ve dikkatle dinle milerdirki,buesnada yleki balarna birer ku konmuas na105biritinaierisindebulunmulardr.Nite kim en ideal iletiim de anlatanla dinleyenin ortakidealvednceleresahipolupaynarzu ve gaye iinde bulunmalar halinde gerekle mektedir. Dolaysyla bir tarafta Kurn Ke rimin ifadesiyle kendini helak edercesine a balayan bir rasl,106 dier tarafta ise hayatn KurnKeriminruhunauygunhalegetirenbu rehbereteslimolmuSahabeolunca,iletiimin en ideali yaanmtr. Sahabenin Raslllah sallallhaleyhivesellemekarsevgi,saygve
105 106
Ahmedb.Hanbel,IV,278. Bu sze inanmayanlarn ardndan zlerek nerdeysekendinimahvedeceksin!Kehf,6
78Hz.EbTlib
ballna inanmayanlar dahi itiraf etmek du rumunda kalmlardr. Nitekim bu duruma HudeybiyedeahitolmuolanMekkeninileri gelenlerindenUrveb.Mesud,Kureye, Eykavmim,Vallahibirokkrallargrdm, heyethalindeKaysere,KisryaveNecaiye gittim. Ama Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)in ashabnn ona tazim ettii kadar, hibir kraln adamlarnn tazim ettiini gr medim107 diyerek itiraf etmitir. Yine ayn ekilde Hudeybiye antlamasn yenilemek iin Medneye gelen ve olumlu cevap alamayan EbSfyandaMekkeyedndndekavmine Bensizeherbirininkalpleribirkalbebal olanbirkavimdengeldim108diyerekSahabe ninRaslllahsallallhaleyhivesellemeba llndilegetirmitir.BunungibiBedirsava nagiderken Hz.Raslllahsallallhaleyhive sellem,tekertekerguruplarnmoralveball n lmek istediinde Mikdd b. Amrn radiyallhuanh Ya Resulullah! Biz srailoullarnn Hz. Musaya Git, sen ve Rabbin, ikiniz onlarla arpn, biz burada oturalm dedii gibi de meyiz.Bizancakseninyannda,seninlebirlik tearprzderiz109demesiashabnballn
Ahmedb.Hanbel,IV,329330 Abdurrezzak,EbBekrAbdurrezzakb.Hemmm esSann, elMusannef, (tah:Habburrahman el Azam),I.Bask,Beyrut1392/1972,V,375. 109 BN SAD, Eb Abdullah Muhammed, et TabakatlKbra,DaruSadr,Beyrut(t.y),III,162.
108 107
ortayakoymaktadr.Raslllahsallallhaley hi ve sellem ile Sahabe arasnda zannedildii gibi bir resmiyet de sz konusu olmamtr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Saha beye fikir ve dncelerini aklamada fazla syla serbestlik salam, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile Sahabe arasndaki iliki SahabeilebeerResulilikisiolarakgemitir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ca nndan aziz bilen Sahabe, ona kar tazimini sergilemekadnazirve noktadatutum vedav ranlar sergilemilerdir. Hatta yle ki bazen Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, ashab nn kendisine kar sayg da olsa ly kar mamalar ynnde tavrn koymu, yanlarna gittiinde Sahabenin ayaa kalkmalarn dahi nehyetmitir.110 Bundan dolaydr ki Enes b. Malikradiyallhuanh, Kendileri iin Raslllah sallallh aleyhi vesellemdendahasevimlikimseolmamasna ramenSahabe,holanmadnbildikleriiin Raslllahsallallhaleyhivesellemigrdk lerinde ayaa kalkmazlard demektedir.111 Sahabe ayn zamanda Mescidi Nebeviye gir meyi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin huzuruna girmek gibi grp sessizce, edeb ve sayg ile girip kmlardr. Sahabe genelde bu ekilde hareket ederken herhangi bir dalgnlk
AhmedB.Hanbel,V,256;EbDavud,Sleyman b.EasesSicistn,esSnen,arYaynlar,(y.y), (t.y),Edeb165. 111 Tirmiz,Edeb13.
110
80Hz.EbTlib
sonucu edebe aykr davranlar vuku buldu unda da annda ikaz etmilerdir. Bir zaman Mescidi Nebevde yksek sesle konuulmas zerine Hz. mer radiyallhu anh, sesli konu anlarn kimler olduunu sormu ve kendisine Taif ahalisinden olduklar sylenince de Hz. mer Eer siz bu ehir ahalisinden olsaydnz muhakkak cannz actrdm. Siz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mescidinde ses lerinizi ykseltiyorsunuz yle mi?! diyerek onlar azarlam ve bu yaptklar hareketin Raslllahsallallhaleyhivesellemebirsay gszlkolduunudilegetirmitir.112 Yukarda Mescidi Nebevide yaplan edebe muhalif hareketlerin Raslllah sallallh aleyhiveselleminahsnayaplmbirsaygsz lk olarak addedildii gibi ehli beytine dil uzatmak, hayatta olanlara hrmette kusur etmek de ayn ekilde saygszlk saylmtr. Nitekim ehli beytin faziletine ve stnlne temasedenayetlerin 113yansrabirokhadis te de onlara sevgi beslenmesi istenmi ve bu sevgininRaslllahsallallhaleyhivesellemi sevmenin bir gerei olduu vurgulanmtr.114 BuhusustandolayRaslllahsallallhaleyhi ve sellemin ailesi ve yakn akrabalar Msl manlarnezdindemstesnabirmevkiyesahip
112
Buhr, Eb Abdullah Muhammed b. smail, el CmiusSahh,arYaynlar,(y.y),(t.y),Salt83. 113 Ahzab,53;ra,23 114 AhmedB.Hanbel,VI,292;Tirmiz,Menakb20 3031;Nes,man19.
tir.] [Baz mfessirler Ey Muhammed! De ki: Ben bu tebliime kar sizden akrabalkta sevgiden baka hibir cret istemiyorum. Her kim bir iyilik yaparsa biz onun iyiliini artrrz. phesiz ki Allah ok balaycdr, krn karln verir. 116 ayeti kerimesine (rislet tebli karsnda, sizden cret talep etmem;fakatakrabalmuhafazaetmenizive bana muhabbet eylemenizi, slai rahimde bulunmanz talep ederim) diye mana vermi lerdir. Kurey'te hibir kabile yoktur ki Raslllah sallallhaleyhivesellemileokabileninakra balk ve hsml olmasn! Sanki ki, Raslllah sallallhaleyhivesellemEfendimizhazretleri "Banaimanetmezseniz,barisizeolanak rabal muhafaza ediniz de bana cevr ezi yetetmeyiniz!"demitir. AllahTelKurnKerimdeise phesiz ki Allah'a ve Resul'ne eziyet verenlere Allah hem dnyada, hem ahirette lnet etmitir. Onlara aalayc bir azab hazrlamtr. 117 ayeti kerimesinde kfr ve gnaha derek Allah Tel'ya ve raslne eziyetedenlerinrahmetkapsndankovacan veonlaraaalaycazaphazrlandnzikirve beyanetmitir.](EybSabriPaa),707709
115 116
115
(REN,Haziran2007),s.79 ura,23 117 (Ahzab,57)
EBCEHL'NPROVAKATRL Hz. Eb Tlibden sonra Raslllah sallallhaleyhivesellemKureylerinazabn dan daha ok rahatsz olmu, hayat her an tehlikeyegirmeyebalamt. Bir defa, Kbe'de namaz klarken, Eb Ce hil'in teviki ile Eb Muayt olu Ukbe, yeni kesilmibirdeveninbarsaklarngetirip,sec dede iken zerine koymu, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ban secdeden kaldramamt. Kz Hz. Ftma aleyhisselm yetierek, zerini temizlemi, Raslllah sallallhaleyhivesellemnamaznbitirdikten sonra etrafnda glen mrikleri iret ede rekdefa: "Allah'm Kureyten u zmreyi sana havleediyorum"dediktensonra: "Eb Cehil'i, Eb Muayt olu Ukbe'yi, Haccc olu u'be'yi, Raba'nn oullar Utbe ve eybe'yi, Halef'in oullar beyy ve meyye'yi,sanahavleediyorum."diyeisim lerinibirerbirersaymt.Raslllahsallallh aleyhi ve sellemin isimlerini sayd bu azl mriklerin hepsi de Bedir Sava'nda katledi lip, leleri Bedir'deki "Kalb" denilen kuyuya
atlmtr. Hazreti Resuln muhterem evld Hz. Fatma aleyhisselm zerini temizler iken, O Allah Telnn sevgilisinin gzleri yala dola rak: "Yavrum! Amcam Eb Tlib'in salnda mrikler bana bu kadar tecvz edemezler dibuyurdular. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, am casHz.EbTlib'invefatndansonra,gnlerce evinden dar kmad. Hep evinde oturdu. Pek az dar kt. Dar kt zaman da, Kurey mrikleri, Hz. Eb Tlib'in salnda yapmak isteyip de yapamadklar hakaret ve ikenceleri,istedikleriniyapmayabaladlar. Nitekim Kurey mriklerinin beyinsizlerin denbirbeyinsizRaslllahsallallhaleyhive sellemin nn kesip bana toprak sam, Raslllahsallallhaleyhivesellembatoza topraabulanmolarakevinegirmiti. Kzlarndan birisi hemen kalkp Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bandaki tozu topra alaya alaya giderirken, Raslllah sallallhaleyhivesellem: "Kzcazm! Alama! Muhakkak ki, Allah seninbabankoruyacak,savunacaktr!"demi ti. Raslllahsallallhaleyhiveselleminkendi kendinede:
118
118
Bkz. el Buhr 1/65; Tecrid Tercemesi, 1/161 (HadisNo:177)ve2/377(HadisNo:314)ve10/45, (HadisNo:1544)
84Hz.EbTlib
"Eb Tlib lnceye kadar, Kureylilerden, byle birey bama gelmemiti! Ey amca! Se ninyokluunda,imdadmasendendahaabuk koan bulamadm" buyurduunu iittii ve mriklerin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi himayesiz bularak ikenceye uratmaya kalktklarn grd zaman, Eb Leheb Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yanna geldive: "Ey Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)! Git! Ne istiyorsan, Eb Tlib'in sal ndaneyapyoridiysen,yineyap!Lfaandol sunki,benlnceyekadarsanahikimsedo kunamayacaktr!"dedi. Bir gn, Gaytala'nn olu Raslllah sallallhaleyhivesellemesvpsayarken,Eb Lehebkageldi.Onuyznnzerinedrd. Gaytala'nnolu: "Ey Kurey cemaat! Eb Utbe dininden km!"diyerekbarmayaveyaygarayabala d. KureymriklerigelipEbLeheb'inzerine dikildiler. EbLehebonlara: "Ben Abdulmuttalib'in dininden ayrlm deilim.Fakatbenkardeiminolunuyapmak istediieyiyapncayakadarkoruyorum"dedi. Mrikler: "Gzelveiyietmisin!"dediler. Raslllahsallallhaleyhivesellem,byle ce, bir mddet, Eb Leheb'in korkusundan hi kimsesatamazolduuhalde,gidergeliroldu. Eb Leheb bir gn Ukbe b. Eb Mu'ayt ile
Eb Cehil'in talm ve ta'rfi zerine "Abdlmuttalib cehennem ehli midir?" diye Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendi mizhazretlerindensualedip, "Kavmiyle beraberdir!" cevbn almt ki, bu cevap, Hz. Abdlmuttalib'in kavmi ehli fetretten olup, ehli fetretin husus hkm vardrnktesiniirb(ima)eder. EbLeheb'in,Raslllahsallallhaleyhive sellem Efendimiz Hazretlerine dmanlk et mesi,Abdlmuttalibhakkndasualettiimese leye verdii cevab anlayamam olmasndan dr. Eer bu cevab yanl olarak telkki etme miolsayd,belkidmanlketmezdi. GerekEbCehilvegerekUkbe,buksace vab "Abdlmuttalib kavmiyle beraber ce hennemdedir!" diye evirerek Eb Leheb'i kzdrdklarndan,bykbirhiddetvegadapile tekrar Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin huzuruna varp meseleyi bir daha renmek istemi ve Eb Cehil'in te'vl ve anlayn an latmveEfendimizhazretlerinden "Eer batl zere gitmise, gerek Abdl muttalib ve gerek onun gibiler umumiyetle cehennemdedir,yokeertakrrisabkamu vafkolarakirtihaletmilersehibirisicehen nemlikdeildir"cevabnalmolmasnabal gazab atei alevlenip, sevgisi dmanla d nt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi himayeden drd. Burada hatrlanmas ge reken nemli bir hususta Eb Lehebin han mnhatrlamaktauygundur. Hz. Eb Tlibin sevgisine okunluk veren
86Hz.EbTlib
Hz. Fatma b. Esedin karsnda Eb Lehebin kars fitneyi kabartyordu. Bu etki yznden Eb Lehebin souk davrann altnda Eb Leheb'in kars mm Cemil vard. Eb Sfyan'n kzkardei ve Muaviye b. Ebi Sfyan'n da halas idi. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme dmanlkta ar gi der;kfrnde, inkrnda ve inadnda kocasna yardmcolurdu. mm Cemil her geceptraklar, dikenle ri,dikenli aa dallarn toplaypbyk demet yapar, boynuna balar, geceleyinayana batsnyaralar asn diye Raslllah sallallh aleyhivesellemingeeceiyollaraatar,saar d. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ise, onlara kum ynna, ipek zerine basar gibi basar,geerdi.119 [Allah Tel Leheb sresinde Eb Leheb'in ki eli kurusun; kurudu ya; mal da, kazandklardakendisinebirfaydasalamad. Alevlibirateegirecektir.Eide;odunhamal ve boynunda bklm bir ip (balanm) olarak. bahsederken Eb Leheb'in kars, ko casylabirlikteylebirsluplazikredilmitirki
bn shak, bn Hiam, Sre, c.1, s. 380, Belnn, Ensbu'lerf, c. 1,s.12O.Fahru'rR z, Tefsir, c. 32, s. 171, Hzin, Tefsir, c. 4, s. 425, Eb'lFid, Tefsir, c. 4, s. 564.Eb'lFid, Tefsir, c. 4, s. 564.Kurtubi,Tefsir,c.20,s.240.Nesefi,Medrik,c. 4,s.382,Hzin,Tefsir,c.4,s.425,Beyzv,Tefsir,c. 2,s.581,Ebssuud,Tefsir,c.9,s.211.Taber,Tef sir,c.30,s.338,Zemaheri,Keaf,c.4,s.297,
119
buradan onun da fitne ve engelleme ateini alevlenme de byk rol oynadn karmak hi de zor deildir. Eer onun da davaya kar katbirtutumuolmasayd,zellikledeilksra larnda (nk sure ok erken dnemlerde inmitir.) bu ekilde nitelenmez ve bu Kur'an uyarya hedef olmazd. Bunda tabiatyla, risaletin balarnda Arap kadnnn gl bir ahsiyeti sembolize edilmektedir. Rivayet edi len nakiller arasnda yer alan bir aklamaya gre bu kadn kocasn da etkisi altna alarak ona kat asabiyet geleneklerini inetmi ve onu kardeinin olu ile dman bir pozisyona sokmutur. Sonra iki oluna da etki ederek, risaletten ksa bir sre nce nianlar yaplan Raslllahsallallhaleyhiveselleminikikzn boamalarnsalamtr.]120 mm Cemil kendisi ve kocas hakknda Tebbet sresinin indiini iitinceRaslllah sallallh aleyhi ve sellemin Hz. Eb Bekir radiyallh anh ile birlikteKbe Mescidin deoturduu srada oraya vard. Kendisinin elindebirtabulunuyordu.Hz.EbBekir,onu grnce,Raslllah sallallh aleyhi ve selleme; "YRaslallah!BummCemil'dir.Eziyet edici bir kadndr. Sana dorugeliyor! Onun seni grmesinden korkuyorum!Keke bu kadn sana bir zarar vermeden,eziyet etme denkalkp gitmi olsaydn, bir keye ekil
120
(DERVEZE,1989),s.126
88Hz.EbTlib
seydin!"dedi.121 Raslllahsallallhaleyhivesellem: "Obenigremez!"buyurdu.Gerektende, mm Cemil Raslllah sallallh aleyhi ve sellemigremedi!AllahTelonagstermedi. O ancak Hz. Eb Bekir'i grebildi. Gelip, Hz. EbBekir'inbanadikildi.Ona: "Ey Eb Bekir! Arkadan nerede?"diye sordu. Hz. Eb Bekir: "Ne yapacaksn onu? Sen benim yanmda hi kimse grmyor mu sun?"dedi.mmCemil: "Benimle alay etme! Ben senin yannda senden bakasn gremiyorum. Bana haber verildiki,arkadanbenihicvetmi. O airse, vallahi, ben de air bir kadnm. Kocamdaairdir. te,bendeonuhicvediyorum: 'Bizoverilmieisyanediyoruz. Onunnbvvetiindenyzeviriyoruz. Onundinindenhiholanmyoruz.'122 Vallahi, onu bulsaydm, u ta kendisinin aznavuracaktm!"dedi. Hz.EbBekir: "Hayr!Vallahi,arkadamairdeildir.O
EbNuaym.Delil'nnbvve,c.1,s.193,Ebu 'IFi d, Tefsir, c. 4, s. 565, Kastalni, Mevhibu'l lednniye,c.1,s.62. 122 bnshak,bnHiam,c.1,s.381382,Belzur,c. 1, s. 122, Fahru'rRz, c. 32, s. 172, Muhibbt Taber, c. 1, s. 80, Kurtubi, t 20, s. 234, Zeheb, s. 147,Eb'lFid,c.4,s.565,Kastalani,rd'ssrf, c.6,s.25,Diyarbekr,c.1,s.288.
121
iirsylemezde.uBeyt'in(Kbenin)Rabbi ne andolsun ki, o seni hicvetmi deil dir"dedi.mmCemil: "Muhakkak ki, sen benim katmda doru szlsndr. Kureyler iyi bilir ki, ben onlarn ulu kiilerininkzymdr!"diyerek dnp gi dince,Hz.EbBekir: "Y Raslallah! O seni grmedi mi?"diye sordu.Raslllahsallallhaleyhivesellem: "Beni grmedi! Allah onun gzn alp benigremezhalegetirdi!"buyurdu.123
123
bn shak, bn Hiam, c. 1, s. 234235, Zeheb, Trhu'lslm,s.147.
ZYURDUNDANHCRET Eb Lehebin himayeyi kaldrmas karsn da Raslllah sallallh aleyhi ve sellem dini neretmek iin Mekke'den daha emin bir yer te'minetmekmaksadylaTaif'egitti.Nevarki orada,yaptbtntemaslararamenistedii geniliibulamayarakgeridnd.Dnteise Mekkeyealmadlar.Raslllahsallallhaleyhi ve sellem, Mutim b. Adiyy radiyallh anhn himayesiileMekkeyegirebildi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem her zaman skntlarndan kurtaran amcas Hz. Eb Tlibin dnyadan gecei srada, yanna a rptavsiyesinidnmeyebalad.Hz.EbTlib demitiki; "Ey kardeimin olu! Ben ldm zaman, sen Neccaroullarndan 124 olan daylarnn
Neccaroullar,MedineiMnevvere'deyerleik birkabiledir.Raslllahsallallhaleyhivesellemin annesiHz.mineradiyallhanhabukabiledendi. Alt yalarnda iken annesi ile birlikte day tarafn ziyaret iin Medineye gelmiler ve kkMuham med(sallallhaleyhivesellem),Neccaroullarnn ocuklar ile tanm, onlarla oynam, onlarn havuzlarnda yzme renmiti. Sonraki yllarda hepbunlarhatrlarveydederdi.
124
yanna git! nk onlar evlerinde, yurtlarnda bulunan koruma gcne, insanlarn en ok malikolanlardrlar"125 [Bu vasiyetler gsteriyor ki, Hz. Eb Tlib, sonderecezekivebasiretlibirzt't.Uzak gelecei grebiliyordu. Hz. Eb Tlibin zel likle Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Medine'ye gitmesiyle ilgili fikri ok isabetliydi vebufikirHicret'tenylnceortayaatlm t.Hlbukibuszlerinsylendiizamankim se Medinenin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemibarnabasacakveslamiyet'inmerke ziolacakbirehirolacantahminetmemiti. Medine ve ahlisi Raslllah sallallh aleyhi vesellemivemslmanlarylesinedestekledi veylesineglerinegkattki,mslmanlar ksa bir zamanda btn Arabistan'a hkim oldular. Ayn ekilde, Hz. Eb Tlib'in Kureyli kabile reislerine syledii szlerde tamamyla doru kt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden yana olan daha aa tabakadaki insanlarvemazlumkiilerdevletvememleket ilerinin en st mevkiinde yer alrken inat Kureyli kabile reisleri avularn yaladlar. bn Abdlberr, Istiabda Hz. mer radiyallh anhnhalifelikdevrininbirvak'asnnakletmi tir. Buna gre, bir gn aralarnda Kurey'in Sheyl bin Amr ve Eb Sfyn gibi reislerinin debulunduubirheyet,EmrlMminn,Hz. merilegrmeyegeldiveoturmakiinHali fe'niniaretinibeklediler.Buarada,Hz.Billve
125
(KKSAL),2/122123.
92Hz.EbTlib
Hz. Sheyb gibi baz dier kiiler ieriye aln yordu.OsradaEbSfyanarkadalarnaika yet eder bir tavrla, vallahi, u hale bak, ne gnlerekaldk.Bizimgibireislerdardabek liyor ve bu kleler arlanyor; dedi. Bunun zerineSheylbinAmrdediki: Buikyeti kendikendinizeyapacaksnz. Ziraslamadavetverildiizamanbuadamlar nekmvesizgerikalmtnz.]126 Allah Tel, bu sonu gelmez hakaretlerin sonu gelmeyince, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Hz. Eb Tlib tarafndan kalbine nakedilmiyurdahicretemriniverdi. Hicretyenidneminbalangcolacakt.Fa kat Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ok sevdii vatanndan ayrlacakt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Medineye hicret edeceibiresnadaKbeyebakarak Vallahi sen, benim dnyada en ok sev mi olduum yersin. ayet senin halkn beni zorla karmasayd vallahi kmazdm127 bu yurmutur. Bir daha Mekkeye yerlemekte nasipolmad.
(Mevdudi,1984),s.529 Bkz: bn Mace, Menasik 103; Tirmiz, Menakb 68;Darim,Siyer66.

127 126
HZ.EBTLBNKASDEIBYYES128 Kaside,herhangibirmaksatiinsylenmi, ayn kafiyeye sahip birok beyitten oluan manzumelere verilen genel addr. Kaside, kasdedilen ey anlamndadr. Genellikle medih kasdyla sylenirler. Arap edebiyatnda Lmiyyei Eb Tlib olarak bilinen Hz. Eb Tlib'in Kasidei biyyesi slam tarihinin nemli bir blmn byte altna almas bakmndandeerlidir. Bugne kadar mslmanlarn zihinlerinde oluturulan Chiliyye kavramnn bilgisizlik ile eletirilmesi ok byk hata olmaktadr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gelip slm yeniden tesis ederken zr cahil hibir eye akl ermez bir insan topluluu ile bunu baarmasnn mmkn olmayaca akca or tadr. Szn gzelini sylemeyi bilen bir top lumdaaklseviyesininokyksekoluubilinen gerektir. Onlar bir iirle sava balatrken
128
Ltfullah YAVUZ Dokuz Eyll niversitesi lahi yatFakltesiArapDiliveBelagatretimEleman. DiniBilimlerAkademikAratrmaDergisi,IX,2009 say,1
94Hz.EbTlib
baka bir szle bitirebiliyorlard. O zaman in sanlarnn Allah Telnn koyduu kurallar tahribetmiolmalarsebebiylesorunlarartm vehuzurkaybolmutu. [ChiliyyekavramnnieriinielealanCbir, her eyden nce bu kavramn slm bir kav ramolduunubelirtirvebukavramnbilgisiz lik ve cehalet anlamndan ziyade zulmet anlamna geldiini veya daha ok bu anlam ifadeiinkullanldnsyler.Chiliyyekaran lkla (zulmet) slm ise aydnlkla (nur) tanm lanmtr.Dolaysylaslmdncesininnaza rndazulmet,kargaa,anari,isavavegele cee ait beklentilerin olmay iken, nur; iliki ve sorumluluklarda netlik ve gelecekle ilgili ufuklarnparlaklanlamnagelir.]129 Raslllahsallallhaleyhivesellemgeliiile insanlara k olmu onlarn karanlktan kurtu luyollarngstermitir. Hz.EbTlib,ChiliyyeDevrininennemli air ve hatiplerinden biri olup slam edebiyat adna ncelikli olarak tantlacak nemli sima lardan biridir. Ama iman zerinde yaplan bir takmspeklasyonlar,onuarkaplanaitmitir. Bu kasidenin maksad Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi vmek ve Mekkeli mrikleriinsanladavettir.
CBR, Muhammed bid, Arap Aklnn Oluu mu,trc.brahimAkbaba,zYaynlar,stanbul,1999 ,s.79.

129
b, szlkte iki tepe arasnda bulunan dere anlamndadr. Burada dere mahallesi manasndadr. [bu Eb Tlib: Mekkenin dnda, varo larda da yamacndaki bir blgedir. Kaynakla rn anlatmndan burann bu gnk Cennetl Mualla kabristanlnn bulunduu ve kaynak lardaHacundiyezikredilenblgeolduuanla lyor. Bu blgede Himoullarna dedelerin denmiraskalanmeskenlerinolduunabaklr sa gerekten de burasnn boykot gnlerinde yaanlan mahal olduu akla daha yatkn geli yor.]130 Bu mahalle, Kureyin boykot yllarnda Himoullarnn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile beraber snd Eb Talip'e ait mahalledir.131
(ENYAYLA,Ocak2008),s.59Dipnot:259 Kurey mrikleri; Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ve kabilesi halk olan Himoullaryla MutTliboullarn, 'b'da yl kuatp gzaltnda tuttular. Onlara sk bir itima ve iktisad ambargo uygu ladlar. arvepazarlarn,'bsakinlerinegidenyollarn kestiler.'b'ayiyecekvekatkgitmesininlediler. Kurey mrikleri; Mekke'den gelen yiyecekleri veya satlan herhangi bir eyi 'b'a brakmamakta, hemen varp onlar kendileri satn almakta, 'b sa kinlerini alktan ldrp, bylece Raslllah sallallhaleyhiveselleminkanndkmeyemuvaf fakolabilecekleriniummaktaydlar. 'bsakinlerininhacmevsimlerindedingelenee uyarak 'b'dan kp alverite bulunmalarna her
131 130
96Hz.EbTlib
nekadarengelolmamaktaiselerde,Mekkearsna bir deve yk yiyecek geldii ve 'b sakinlerinden birisi oluk ocuu iin biraz yiyecek almak zere orayavardzaman,EbLehebhemenerzakykle rininbanadikilir: "Ey tccar topluluu! Muhammed'in ashabna fiyatlaryleykseltinizki,onlaryannzdakieyler denbireyalamasnlar! Siz benim zengin ve verdii sz yerine getirir bir kimse olduumu bilirsiniz. Byle yapmanzdan sizebirzarargelmeyeceinebenkefilim!"der; Tccarlardameta'larnnfiyatnylekatkatart trrlard ki, Mslmanlar alktan alaan ocuk larnn yanna, ellerinde onlara yedirecek bir ey bulunmakszndnmekzorundakalrlard. Ertesi gn, sabahleyin, tccarlar Eb Leheb'in yanna varrlar; o da kalan yiyecek ve giyecekleri onlardan yksek fiyatla satn alp, m'minleri ve yanndakileriaveplakbrakrd. 'b sakinlerini geindirmek iin Raslllah sallallhaleyhivesellembtnmalnharcad. Hz. Hatice radiyallh anhada, Hz. Eb Tlib de, buyoldabtnmallarnharcadlar. Yiyecekbireybulunupsatnalnmadiin,a lktanlenler, Aayapraklarnyiyenler, Bulduklarkuruderiparalarnsuiindeyumua tpateetuttuktansonra,onunlagnidareeden leroldu! Alktan alaan ocuklarn feryatlar, 'b'n ar kasndanduyulmayabalad. Mriklerden kimisi bundan sevin, kimisi de zntduymakta;zntduyanlar, "Baknz! Sahifeyi yazan Mansur b. krime nasl felaketeurad!"demekteidi.
Kurey mrikleri 'b sakinlerine bir ey gn dermemekte, akrabalarna bir ey gndermek iste yenlerde,onuancakgizlicesalabilmekteidiler. EbCehil'b'skskgzetlerdururdu. Hz. Abbas, bir gn, yiyecek satn almak iin 'b'dankmt. Eb Cehil ona atmak istedi. Fakat Allah Tel onuEbCehil'inerrindenkorudu. Hz.Haticeradiyallhanha,Zem'ab.Esved'e: "Eb Cehil'e bir sz dinlet" diye bir haber sald. Odaszdinletti,EbCehilgeridurdu. Hakm b. Hizam; bir ticaret kafilesiyle, am'dan budayykleyipgetirmiti.zerine,budayykledi i bir deveyi, gizlice, 'b yoluna yneltti, arkasna vurup 'b sakinlerinin yanna soktu. Onlarda, deve ninzerindekibudayaldlar. Yine Hakm b. Hizam; baka bir gece, devenin zerineunykleyip'b'niinesald. Hiamb.Amrda;birgece,deveyeyiyecekykle yip 'b'n azna kadar gtrd. Devenin bandan yularnzd.kibrnevuruponu'b'asoktu. Hiam b. Amr 'b sakinlerine byle yardm et mektedevametti. Bakabirgecedeykyiyecekgnderdi. Kurey mrikleri bunu renince, sabahleyin onabuhusustaihtardabulundular.Hiamda: "Ben artk byle bireyi tekrarlar ve size aykr davranrdeilim!"dedi. Bunun zerine, mrikler onun yanndan ayrld lar. FakatHiam;bundansonra,tekrar'bsakinleri ne geceleyin bir veya iki deve yk daha yiyecek salnca, mrikler ona ar szler sylediler. Hatta, onuldrmeyekalktlar! EbSfyanb.Harb:
98Hz.EbTlib
Bu kasidede Hz. Eb Tlib yalvarp yakar mam aksine insanlk ve kutsal deerler u
"Braknz adam! 'b'daki akrabalarna iyilik etmi! Vallahi,kekebizdeonunyaptgibiyapaydk! Negzelolurdu!"diyerek,onukayrd. Hakm b. Hizam; bir gn, klesinin srtna biraz buday ykleyip Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zevcesi Hz. Hatice radiyallh anhaya g trmekzere'b'agiderken,yoldaEbCehil'erast lad. EbCehilhemenHakm'inyakasnayapt. "Demek sen Haim oullarna yiyecek gtr yorsunha?! Vallahi, ben seni Mekke'de rezil etmedike, bu radan ne sen ileri geebilirsin, ne de yiyecek gee bilir!"dedi. O srada, Eb'lBahter b. Hiam, yanlarnageldi. EbCehil: "O,"dedi,"Himoullarnayiyecektayor!?" Eb'lBahter: "Halasnaait olupyanndabulunanbiryiyecei ona gtrmesine sen nasl engel olursun?! ekil adamnyolundan,gideceiyeregitsin!"dedi. Eb Cehil kabul etmedi ve hatta Hakm'in veya klesinin yakasna yapnca, Eb'lBahter kzd. Eline geirdii bir deve enesi kemii ile vurup Eb Cehil'in ban yard, kendisini yere ykt, tepeledi, tekmeledidurdu. Hz. Hamza oraya yakn bir yerde bulunuyor ve onlarseyrediyordu. Mriklerise,aralarndageenbugibihadiseleri Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile ashabnn grpveyaiitipkendilerineglmelerinihiistemez lerdi.
runda lm oktan gze aldn belirtip, ciddi ciddi muhaliflerine meydan okumutur. Dier Araplar bundan telaa kaplmlar, Kurey de birbirine girerse, Hac ibadeti dhil brahim dininin ortadan kalkmas gibi ciddi sonularnn olacan, harbin zarardan baka yararnn olmayacan syleyerek arabulucu lukyapmayaalmlardr.
KASDEI'BYYETERCEMES132 VEAIKLAMASI133 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu yurduki; Gerekten de ifadenin bir ksm sihirdir. 134 Gzelszinsanlaretkilerdemektir.iirbu ksmagirmektedir. 1Eyikicandostum!Haklolsunhakszol sun, ilk tenkit edene kar, kulam yass bir tadeildir. Hz.EbTlibbubeyitteKureyekzgnl n ifade etmektedir. nk yeeni Raslllah sallallhaleyhivesellemhaklolduuhalde, bilerekEbLehebtarafndanknanmtr. "ArtkEbLehebnedeseonudinlemem" diyor. Eb Talip burada, hakk iitmek istemeyen kula, przsz yass bir taa benzetiyor.
Terceme: (Tercme) Bir sz bir dilden baka dileevirmek.Birlgat,dierbilinenlgataevire rekanlatmak. 133 Beyitlerin tercmesi Ltfullah YAVUZ Beyefen diyeaittir. 134 Buhar,Nikh,48;Tirmiz,BirrvesSla,81
132
102Hz.EbTlib
"Ben byle bir kulaa sahip deilim" diyor. imdiye kadar Mekke putperestliini kimse knayptenkitetmedi.Birikmilkdefaten kit ediyor. Hakl da olabilir, haksz da. Ama adam nce bir dinleyelim" demek isteyerek istiareyi ve effafl nermitir. kinci beyit debunudestekler. 2 Ey iki can dostum! stiareyle varlma yan ve tl gibi (effaf) olmayan gr, hi phesizvesveseliilerdensaylr. 3Bu kavimde sevgi olmadn, btn kulplar ve aralar kopardklarn grdm de, 4Bizeakadmanlkveeziyetyaptkla rn, bizden ayr duran dmann emrinde olduklarn, 5Thmet altnda olan ve arkamzdan, f kelerinden dolay parmaklarn sran insan larlabizekarantlamayaptklarn, 6(Bunlar grnce neredeyse onlara sald racaktm ama) esnek esmer (mzrama) ve krallardanmiraskalankeskinbeyaz(klcma) tutunupsabrettim. 7Yaknlarm ve kardelerimi Kbe'nin yannagetirdim.Vasilelerden 135oluanrt
135
Vasile,birtrYemenkumadr.Artardakrmz
snetutundum. Mriklerinambargosuuzunveelemliekil de olmasndan dolay Kureyin ileri gelenlerin den bazlar, Himoullarna kar yaptklar eylerdendolay,birbirleriniknadlar. Hz.EbTlibileashab,Kbertsarasna girerek: "Ey Allah! Bize zulmedenlere, akrabalarla iliiini kesenlere, bize yaplmas haram olan eyleri hellletirenlere kar bize yardm et!" diyerekyalvardktansonra,'b'adndler.136 Mriklerdenbirtopluluk: "Bu, kardelerimize kar, tarafmzdan ya plmbirzulmdr!"dediler,pimanlkduydu lar.137 8Hepberaberayaktaydk.Bykkapsna ynelmi haldeydik. Nafile adak yapann ye minetiiyerinyannda. 9 saf ve Naile (heykelleri tarafndan)138 gelen sellerin akt ve uzun sallarn 139 binek hayvanlarn oturttuklar yerde (Allah Tel'yaduaiindurduk).
veyeildokumalardanoluur. 136 bnSa'd,c.1,s.189,Haleb,nsnu'lUyn,c.2, s.36. 137 (KKSAL),2/108112. 138 SafaveMervetarafndangelenseller. 139 Umre ve hac yapacaklar, Mekke'ye gelmeden ncesalarnuzatrlard.
104Hz.EbTlib
ARAPLARDAPUTPERESTLK140 1PutKavram Trke de kullanlan put kelimesi bir eyi arderecedesevme,nsanaveinsanlarazorla kabulettirilmekistenenideolojilervebunlarn zihinlerden silinmemesi, belli bir insann d ncelerininimgesiolarakifadeedilebilir. Put kavramnn karl olarak Arapa'da kullanlan baz kelimeler vardr, "en Nasb" (o. Ensab) kelimesidir. Genellikle belli bir ekli olmayan ve insan eklinde de yontulma mtademektir. Putveyatapnaagitmeyegcyetmeyen lerin Kbe ve dier tapnaklarn yanna dikip tapndtaada"nasb"denir. kinci kelime "sanem" dir (o. Esnam). Aa, gm, altn gibi maddelerden yaplan vebellibirekliolan,insaneklindeyontulmu putlarasanemdenilmektedir. Bir baka kelime "vesen" dir (o. vsn, evsan).Kkput,resim,ekilsizputlaravesen denir. Vesen ile sanem, sabit olan ve tatan insaneklindeyaplmolanheykeldemektir. 2.AraplarArasndaPutperestliinDouu Putperestlik ne Araplarla balamt, ne de onlarla bitmiti. Araplarda putperestlik bala madan nce dnyann deiik yerlerinde put lara tapma yaygn ekilde yaanyordu. nsan lar sayg ve hatra iin yaptklar ve diktikleri
140
(AYGR,1996),s.3754
heykelleri, cisimleri zamanla putlatrdlar. Hz. Nuh aleyhisselm zamanndaki putlarn tanr latrlmasnda da ayn sebep dikkat ekmek tedir. Araplarda putperestliin ortaya kn ha zrlayanortamvegelienolaylarzincirinibaka yerlerde de grmek mmkndr. Siyas otori tesizlik, babozukluk, daha disiplinli deiik kltrlerin etkileri sebeplerden bazlar olarak zikredilebilir. bn'lKelbi'ye gre ilk puta tap ma olay yle balamtr: Hz. dem aleyhisselm ldnde, it oullar onu Hin distan'da bir maaraya gmdler. Zaman za man gidip dem aleyhisselmn cesedini ziya ret ediyorlar ve onun etrafnda sayg dn yapyorlard.demaleyhisselmnoluKabil'in soyundan birisi, "Ey Kabiloullar! itoullarnn bir davar var, onun etrafnda dnyor ve ona sayg gsteriyorlar. Sizin bir eyinizyok"dedi. Sonra onlara bir put yapt. Bylece o, put yapanlarn ilki oldu. Taberi'ye (hyt.322/934) gre ise, ilk puta tapan Cemit'tir. Cemit bir krald ve yaratl bakmndan gzel yzl bi riydi. Bu rivayetlerden birincisi, yeryznde putatapclnilkdefaortayaknaklam olabilir. Hz. Nuh dnemindeki puta tapclk ve o dnemdekimehurputlarbilinmektedir.Riva yete gre bu mehur putlar Nuh kavminden salihkimseleridiler.Okiilerinlmneyakn lar ok zldler. eytann tahriki ile ilerin denbiri,
106Hz.EbTlib
"Ey hemerilerim! Size onlarn putlarn yapaymm?Yalnzruhlarnveremem"dedi. Onlardabunukabulettiler.Odaonlarnput larn yapt. Artk herkes gelip yaknlarn ziya ret ediyordu. Zamanla onlar tanyan kalma ynca, sonraki nesiller atalarnn bu putlara taptklarn zannederek onlara tapmaya bala dlar. Buradanilkputperestliitevikeden,insan lar bu ktln derinliklerine srkleyen eytan olduu net bir ekilde anlalmaktadr. eytan, insanlar srat mstakimden nasl saptracanilkisyansrasnda,Allahilearala rnda geen dialogda kyamete kadar istedii mhlet kendisine verildiinde, "beni azdrma nakarlkyolununzerineoturacam.Sonra arkalarndan, nlerinden, salarndan, solla rndan insanlara sokulacam ve oklarn kredici bulmayacaksn" mealindeki kar kyla belirtilmiti141. Sanki O, hem Allah Telya sz veriyor, hem de gelecekte vuku bulacak ilerde kendi paynn olduunu teyid ediyordu. eytan, bu szyle Hz. dem aleyhisselmdan beri insanlar tevhid ve hida yetgneindenuzaklatrmaya,onlarirkeve puta tapmaya sevk etmitir. nsanlk tarihi incelendiindebununpekokrneinibulmak mmkndr. Araplarn putperstlie geileri byk l de Hz. smail'in tevhid dinini unutmalarna bal idi. nsan, ftratndaki inanma ve tapma
141
Araf,1218
ihtiyacn gidermek iin mutlaka bir eye inanmak ve tapmak durumdadr. Araplar da, HanifdinindenkalmazayfvenebelirsizAllah inanc dndaki btn hususlar unuttular. Allah'bildiklerihaldeonanaslibadetedecek lerinikestiremiyorlard. Bu kargaa ortamn, eytan ve eytann tahrikine kaplm baz insanlar deerlendire rek Araplar putperestlie sevk ettiler. te bu insanlarn banda Amr b. Luhay'n bulunmak tadr.Hicaz'aputlarilkgetirenahsnoolduu hususundatarihilerinittifakvardr. Amr b. Luhay, Belka'dan getirdii Hbel'i Kbeninyannadikti.nsanlaraonunfaziletle rinden, onlara salayaca faydalardan bahse derek,onlar,bufaydalarsalamakzereona tapmaya ard. Bylece putperestlik yaygn lamayabalad. bn'lKelbi'nin aktard bir baka rivayete gre, Kbeden uzaklaanlarn oradan alp yanlarnda gtrdkleri talara peresti etme adetleri, puta tapcln balangc olmutur. Bu rivayet, puta tapcln Hicaz'a baka yer den girmesine mani deildir. Aslnda bu adet, Araplarn putperestlie gemelerinin yeterli sebebiolarakdagzkmemektedir.nksz konusu talarn belli bir ekli yoktur. Hlbuki Kbe ve dier yerlerdeki putlar eitli ekiller de; mesela Hubel insan, Vedd erkek, Uzza aa eklinde idi. Nasl oldu da tapnlan bu ekilsiz talar insan ve aa eklinde aldlar? tebugeiiaklamakkolaydeildir.
108Hz.EbTlib
3.AraplarnTaptPutlar a.Kabe'dekiPutlar:HbelveDierleri Kbeetrafndapekokputvard.Buputla rnenbyHbelidi.Hbel'iilkdikeninkim olduukonusundaikifarklgrvar. bnHiam(hyt.833/1430)vedierpekok tarihi, Hbel'i Belka'dan denilen yerden geti rip Kbenin yanna dikenin Amr b.Luhayy ol duunu ve belirtmektedir. bn Sa'd (hyt. 835/1431)vebnlKelbi(hyt.204/819)ise,bu kiinin Huzeyme b.Mdrike olduunu ifade etmektedirler. Bu sebepledir ki, ona Hzeyme'ninHbel'idenilmiti.Onunhizmeti ni Hzeyme yapyordu. Daha sonra oullar bunusrdrmtr. Hbel, Kbenin yanndaki en mehur put idi. Hbel'in insan eklinde olduu konusunda ihtilaf yoktur. Krmz akik tandan yontulmu buputunsaelikrlmt. Ona altndan bir el yapp taktlar. Onun nnde bir torbann iine konulmu yedi fal oku vard. Bir i yapacak veya sefere kacak kimse gelir; onun nnde fal okunu eker ve kan sonuca gre hareket ederdi. Hz. AbdulmuttalibdeoluHz.Abdullahiinbunun yanndaokekmiti.EbSfyan'nUhudgn "YceHbel!"diyehitapettiiputbuidi. Hbel'in kendisine ait telbiyesi vard. Buna sunulan kurbann miktar 100 deve idi. K benin yannda Hbel'den baka saf ve Naile ile birlikte 360 put bulunuyordu. Bunlar, Hbel,isafveNailegibiherkesinsayggster
dii putlardan ayr olarak kabileleri temsilen konulmu putlar olup Hac zaman o kabile hacca geldiinde kabile putuna tapnr, onu tavafederdi.Rivayetegreisaf,Crhmkabi lesindenbirerkekti.YemenliNaile'yekolup KbeniniindeonunlazinaedinceAllahTel onu taa evirdi. Sonra Amr b.Luhay onu Safa tepesinedikti.NailedeZeydisimliYemenlibir kiinikzyd.Odasafakolupaynfiiliile diiiintalamt.Amrb.LuhayonuMerve'ye dikti. nsanlar bunlara tapnmaya baladlar. Mrikler, saf ve Naile putlarnn yannda ban kaztp onlara kurban kestikten sonra, yeminlerini eder ve kurbann kann putlarn balarnasrerlerdi.rnekverecekolursak; [Bir gn Kurey mriklerinin ileri gelenle rindenbircemaat,KbeninHicrindetoplanp: "Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)'i grr grmez, hep birden, tek bir adamn kalk gibi kalkacak, onun zerine yrye ceiz; ldrmedike de kendisinden ayrlma yacaz!" diyerek Lt ve Uzz, Ment, saf ve Naile putlar zerine antlatlar. Hz. Ftma aleyhisselm alayarak Raslllah sallallh aleyhiveselleminyannageldive: "uKureylilerinilerigelenleriseninaley hindeantlatlar:Senigrnce,zerineyr ypsenildrecekler!"dedi.Raslllah sallallhaleyhivesellem; "Ey kzcazm! Bana abdest suyu getir!" buyurdu. Abdest ald. Sonra da, Mescidi Ha ram'a, onlarn yanna vard. Mrikler Raslllahsallallhaleyhivesellemigrnce:
110Hz.EbTlib
"te, o orada!" dediler. Gzlerini nlerine indirdiler, eneleri gslerinin zerine dt. Oturduklar yerlerden ne ilerleyebildiler, ne gerileyebildiler! Balarn kaldrp Raslllah sallallh aleyhi ve selleme bakamadlar! le rinden hibirisi, kalkp Raslllah sallallh aleyhiveselleminzerineyryemedi! Raslllah sallallh aleyhi ve sellem varp tepelerine dikildi. Yerden bir avu toprak ald ve: "Yzleriniz kara olsun!" diyerek, onlarn zerlerine sat. Onlardan hibir kimse yoktu ki, bu topraktan kendisine isabet etsin de, Bedir savanda kfir olarak ldrlmemi olsun!]142 2.KbeDndakiPutlarveTapnaklar (Tautlar) Araplarn,Kbedenbakaierisindeputlar korumak ve bir takm ibadetlerini icra etmek iinoluturduklaryaplaravekurduklaradr lara taut denilmekteydi. Mfessirler "taut" kelimesini put ve eytan manasnda tefsir et milerdir. Bunlarnsaylaryzkadard.Birksmsabit, bir ksm seyyar adr eklindeydi. Her konak yerinde kurulur; giderken sklp, varlacak yeniyerdetekrarkurulurlard.Tautlarnsadin ve hacipleri onlara hediyeleri ve kurbanlar sunarlard. Her birinin kendine ait telbiyesi vard.Butelbiyelertavafesnasndaokunurlar
142
(KKSAL),2/128133.
d. Bugn bu tautlardan geriye bir eser kal mamtr. Sz konusu put ve tapnaklardan nemli olanlarunlardr. (1)Tautlar Lt,SakfkabilesinintautuTaiftebulunur du. Uzz, Kurey, Ben Kinne ve Ben Sleym'denbazairetlerintautuydu. Ment Evs, Hazrec ve Gassn kabilelerinin tautuydu. Z'lHalasaHas'am,Becile,EzdesSaratka bileleriileHevazin,araplarndanbunlarakom u olanlar ona taparlar ve kurban keserlerdi. Z'lHalasa'yeYemen'inkabesidedenilirdi FelsTaykabilesiileonayaknbazkabilele rinintapnayd. (2)Putlar Vedd,Suv,Yas,Ya'k,Nesr.Vedd,Kelb kabilesinin putuydu ve Dmet'lCendel'de bulunuyordu. Suv Hzeyl kabilesinin putuydu. Kabile mensuplar onu hacceder ve nnde kurban keserlerdi. Yas, Mzhic ve baz Yemen kabilelerinin putuydu. Ya'kHemcdan'dabulunanbirputtu. Nesr Z'lKil' kabilesinin putuydu ve Himyer'debulunurdu. 10 Orada 6 ile 9 ya arasnda olan itaat
112Hz.EbTlib
kr (hayvanlarn) pazlar veya boyun kkleri (kurbanlk olduklar belli olsun diye) damgal dr. 11 Boyunlarnda sedef, mermer ve ss lerden yaplm, hurma salkmlar gibi (salla nan)gerdanlklargrrsn. [KurnKerimdeBakara196,Maide2ve 97, Hac 28 ve 36, Feth 25. ayetlerde kur banlklara ve gerdanlkllara iaret edilmitir. Ayetlerinierikleriveuslublarglveakbir ekildeifadeediyorki,bunlardaslam'nkabul ettii nbvvetten nceki geleneklerdi. Hedy/kurban,haclarn,Hacileilgiliibadetleri ni bitirdikten sonra Allah Tel'ya kr kur ban kesmek iin beraberlerinde getirdikleri hayvandr.Araphaclarkurbanlklarnagerdan takmayadetedinmilerdi.Yanionlarkurbann boynunaderidenincekayyadaaaliflerin den yahut da iplerin fitillerinden gerdanlklar takyorlard.Byleceonunkurbanlkolduunu ilan ederlerdi. Artk bundan sonra o hayvan haram kabul edilir ve ona dokunulmazd. te Kalid kavramndan kastedilen de budur. Onlar helal klmann yasaklanmas herhalde kurbanlklarn boynundan gerdanlklarn al maktr. nk byle bir hareket onlarn hr metinehalelgetiriryadaonusaldrsoymaya maruzklar. Hedy;kurbanedilmekiintahsisedilenher hayvanadenir.Eerbuhayvandevedenyada srdan olursa Budun adn alr. Hac 36. ayetinde onlara bu isim verilmitir. Bir tek
bedene de/byk hayvan, birden ok hacnn ortak olmas caiz grlmtr. Bylece byk hayvan birden ok hac iin kurban olur. Belki de Hedy kavram hediye etmekten tretil mitir. nk kurban da Haclar tarafndan Allah'ayadaKbeyebirkurbansaylr.Bugn mslmanlar kurbanlar Edh ve Edhiye diye adlandrmaktadr. Bunun in Hac bayra m, Kurban bayram (du'lEdh) diye de ad landrlr. nk kurbanlar Me'ar Haram'dan dnten sonra kesilir. Bu gn Zilhiccenin onuncugndrveaynzamandabayramnilk gndr.Ayetlerinifadebiimindenkurbanla rn ve kurbanlk hayvanlarn ne kadar nemli bir gelenekle ilgisi bulunduunu karmak mmkndr.]143 12(ylededim):Ktlkiinbizesaldran vebirbatldasraredenherkesten,insanlarn Rabbinesnrm. BubeyittegrldgibiHz.EbTlibput larnAllahTelgibibirilaholduunainanma ybirbatldasrarolarakgrmekteydi.Putlarn temsilettiigerekahslar
Rahmn (olan Allah,

melekleri)evltedindi,dediler.H!O,bun dan mnezzehtir. Bilakis (melekler), ltuf ve
(DERVEZE,1989),s.188189
143
114Hz.EbTlib
ihsana mazhar olmu kullardr.144 ayetinde ifade edildii gibi, keramet sahibi veli kullar olabilir. Mesela Hbel aslnda haclara ok iyilii dokunan mbarek bir zat idi. Taif'teki heykeli onu haclara hurma tatls ve yal un kavurmas ikram ediini temsil etmekteydi. Belkikerametsahibibirkiiydi.Amabirkiinin kerameti o kiinin tabiatst olduunu gs termez. Herkes tabiat kanunlarna tabidir, Allah Tel hari. Dolaysyla Allah'tan baka ilahyoktur.Hbelvb.putlara"ilah"denmesine Abdlmuttalip gibi Mekke liderlerinin ses karmamalarnn sebebi onlarn meczi anlam da ilah olmalarndandr. Mecazi ilahlar hakiki ilah yerine koymak batlda srardr. Mesela "Ahmet aslandr" cmlesinden, Ahmed'in meczianlamdabiraslanolduuanlalr.Ama bu onun hakiki aslan olduunu gstermez. Ayni speklasyon gnmzde Vehhablerle mutasavvflararasndayaanmaktadr.Hz.Eb Tlib'infelsefesiherikiakmnarasnbulmak tadr.Busnmalarmeczianlamdadr.Hakiki anlamdasadeceAllahTel'yasnlr. 13Bizegizlidmanolupbizikabahatligs termek iin koturanlardan. Bizim iddia et mediimiz baz eyleri dinimize katanlardan (AllahTel'yasnrm).
144
Enbiya,26
TANRINANCI [ChiliyyeAraplardiertanrveputadlar nn yan sra en yce mabut olarak Allah keli mesini de kullanyorlard. Allah kelimesinin oulunu ise kullanmyorlard. Arap yarmada snda ve genellikle gney Arabistan da milat tan sonraki yllarda var olduu anlalan bir rahman inancyla da karlalmaktadr. slami dnemdeolduugibiChiliyyednemindede rab ve ilah kelimelerinin aksine rahman keli mesininoulununbulunmamasbukelimenin birtektanryyaniAllahifadeettiinigster mektedir. Chiliyye dnemi airleri iirlerinde Allah,rabb,ilahlafzlarnsreklikullanyorlar d. ok sk olmamakla birlikte ahiret, hesap, ceza, mkfat kelimelerini de kullanyorlard. Bu durum Chiliyye Araplarnda Allah inanc olduunu gstermektedir. Kurn Kerimde mrik Araplarn sknt anlarnda Allah Te lya yalvardklar, en byk yeminleri Allah adnayaptklar145,bununlabirliktecinleriAllah Telya ortak kotuklar, Allah Telya oul ve kzlar isnat ettikleri, melekleri Allah Te lnnkzlarolarakgrdkleriifadeedilir. slamiyetncesiAraplardaiirlerinyansra dualarnda, yeminlerinde, deyim ve ataszle rinde Allah kelimesi olduka fazla kullanlm tr. Mekke halk EbSalt bin meyye nin bulupiirlerindekulland Bismike allahumme tabirini yazdklar yazlarn banda kullandklar rivayet edilir.
145
Enam,109;Nahl,38
116Hz.EbTlib
slam ncesinde Araplarn puta taptklar bi linmektedir. Kurn Kerimde bu konuya sk sk temas edilmekte, baz ayetlerde putlarn isimlerinden de sz edilmektedir. Bununla birlikte onlarn, muhtelif kabilelere ait olmak zere says yzlerle ifade edilen putlarn s tnde bir yce tanrnn bulunduu inancn tadklar da anlalmaktadr. Kurn Kerim, onlarndeyisiyleAllah,azizvelimdiye adlandrd bu yce tanrnn kendilerini ve btnkinatyarattna,gneiveaybellibir nizama baladna, yamur yadrmak sure tiyle yeryzn canllarn beslenmesine elve rili hale getirdiine inandklarn haber ver mekte, ayrca onlarn bu Allah adna yemin ettiklerini hayatlarnn skntl ve tehlikeli d nemlerinde Ona sndklarn ve Onu K beninrabbikabulettikleriniifadeetmektedir. Yine Kurn Kerim Cahilliye Araplarnn bu yce tanr inancnn yannda putlara tapmala rnn,putlarnkendileriniAllahayaklatraca ve Onun nezdinde efaati olaca kanaatine balolduunuhaberverir.Dierbazayetler, Cahilliye Araplarnn yce tanr anlamndaki Allah inancnn baka belirtilerine de temas eder. Daha ok yabanc yazarlarn gsterdii birtemaylegreAllahlafz,ChiliyyeArapla rnn putlarndan olan elLat veya Aramice elahakelimelerindenalnmtr. slamncesiAraplarndinihayatndagr len yce ve tek tanr inancn Yahudilik ve H ristiyanla balayanlar bulunsa da, Hz. bra him aleyhisselmdan kalan Hanif dinine da
yandrmak isabetli olacaktr. Nitekim Hz. Raslllahsallallhaleyhiveselleminvedaha birok Arap kabilesinin soyu Hz. brahim aleyhisselmn olu Hz. smaile ulamaktadr. Muhtelif ayetlerin beyanndan anlalaca zere Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, ebedi kurtuluu gaye edinen evrensel arsyla ortaya karken bu arsn, hitap ettiikitle nezdindekabul grmbulunanve ksaca Hanif diye adlandrlan inan zerine oturtmutur. Bunun karsnda mrikler ve zellikle Yahudi ve Hristiyanlar brahimin dinine(millet)sadkkaldklarniddiaetmiler; Kurn Kerim ise Hz. brahim aleyhisselmn Yahudi, Hristiyan veya mrik deil Allah bir tanyan bir Mslman (hanifmslim) olduu nu kesin bir dille ifade etmi 146 hidayet ve kurtuluunancakHz.brahimindinineuymak la gerekleebileceini bildirmi, hem Raslllahsallallhaleyhivesellemehemde Yahudi,Hristiyanvemriklerebudineuyma larn emretmitir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde tebli ettii dinin Yahudilik veya Hristiyanlk deil msamahakr bir tek tanrc din olduunu ve Allah Tel nezdinde makbul saylacak dinin bu zelliklere sahip bulunmas gerektiini ifade etmitir. Btn semavi dinle rin deerlendirilmesine gre rasller iinde nemlibiryeriolanHz.brahimaleyhisselmn dinine sadk kalan tek din, son rasln tebli ettiislamiyettir.
146
limran,67
118Hz.EbTlib
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve selleminraslolmadanncekidinihayatveilk muhataplarnn gnllerinin derinliklerinde yataninandadine/slamayaknd.Oevren sel arsn bu inan temeli zerine oturtmu ve bundan dolay muvaffak olmutur. Nitekim Chiliyye dnemi sairlerinden Hanif olarak kabuledilenZeydb.Amrb.Nufeylin(hyt.605) bir iiri o dnemdeki Allah inancn anlatmas bakmndannemlidir. nsanveeytancinlerinikendimdenuzak latrdm, Mertvecesurkiibyleyapar, Neuzayataparmnedeikikzna, NedeTasmoullarnnikiputuna, Aklmnermediiocukluumda, RabbbildiimHubeledetapmam, Byyp kendimi kurtardmda tek bir rabbemi? Yoksabinrabbemitapacam? BilmezmisinAllahyoketti, Yolunuarmbirokkimseyi, yiolanlarisebrakt, Onlarnkkleribysndiye. Kiielbetbirgngereiyakalayacak, Aynensusuzbirdalnyeillenmesigibi, Benancakrahmanarabbimizekulolurum, efkatli rabbim gnahlarm balasn di ye. Allahtanrabbimizdendaimakorkun, Byleolursanzfelaketeuramazsnz. yilerinyurducennettir, Kfirleriniseyakccehennem,
Dnyadarezildirler,lncede, Gnlleri skp daraltan azapla karslar lar.147 Grld zere Araplarda Allah inanc en yceilaholarakvardr.KurnKeriminsz n ettii Allah ise her trl beer idrakinin mutlakanlamdastndebirg(mteal)dr.] 148 14Sevrdana,Sebirdanyerineyerletire ne,sevapiinHradanakpinenlere(s nrm). [Muhammed(sallallhaleyhivesellem)in ailesi, orta halli Mekkeliler gibi genellikle put perestti ve kutsal Zemzem suyunu haclara datmakvb.gibikamuyaaitbirtakmkltrel grevleriellerindebulunduruyorlard.Kbenin yeniden ina edilmesinden bu yana, Muham med (sallallh aleyhi ve sellem)de ruhsal ve manev bir bilinlenme gze arpmaktayd. Vaktiyle dedesi Hz. Abdulmuttalip (Hanif dini nin verdii etkiyle) Ramazan aylarnda Hra maarasnda inzivaya ekilirdi. Muhammed (sallallhaleyhivesellem)de,zamangelince kendisini bu hayatn ekiciliine kaptrd ve alkantl ruhunu yattrmann aresini byle bir hayatta buldu. Her yl tm Ramazan ayn Mekke yaknlarndaki bu maarada zhd ve tefekkrlegeirirdi.Zamanzamankarskendi
147 148
bniHiam,I,240 (DUMAN,2006),s.7374
120Hz.EbTlib
sineazkgnderir,bazendekendisi,ihtiyala rn temin iin evine dnerdi. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)in zaten kt olan yiyeceini kendileriyle paylat yolunu ar mkonuklardaolurdu..Buuzlettenkpevi ne dnmeden nce, yedi kez tavaf etmek iin Kbeye urard. bn Him ve Makrz, Mu hammed (sallallh aleyhi ve sellem)in baz zamanlar bu inzivay kars Hz. Hatice radiyallh anha ile gerekletirdiini rivayet etmektedir.]149 15 Mekke'nin gbeindeki Kbeye ve K benin hakikatine (snrm). Ve Allah'a (s nrm)kiAllah(olanlardan)habersizdeildir. [Araplar eski zamanlarda yarmada ve ev resinde baz devletler kurmulardr. Yemen'de Man (M.. 1400650), Sebe (M.. 750115) veHimyerler(M..115M.S.525),KuzeyAra bistan'da Nabat (M.. IV. yzylM.S. 106), Tedmr (M.. 3000M.S. 273), Gassn (M.. III. yzylM.S. 634), Hre (M.S. III. yzyl634) veKinde(M.S.VIV.Yzyl)gibidevletlerbun lardandr. Mild VI. Yzylda Arap yarmadas yenibirdnemegirmiti.Yerleikhayatyerine daha ok kabile hayatnn geerli olduu saha geniledi. Hatta kabile merkezli kavramlar yerleik hayatyasayantoplumlardabilebelirginbirerk haline gelmiti. Burada slm ncesi Arabis
149
tan'daki emirliklerden bahsetmek de yerinde olacaktr. Bunlarn basnda "melik" unvanl kabile krallar bulunmaktayd. Otorite alanlar temeldeblgeselvekendikabilelerinintoprak larylasnrlolanbukrallarnbazdurumlarda birkakabileninbirlemesiyletopraklarkabile federasyonu sekline dnerek egemenlik sahalargenileyebilirdi. Mekke'deKurey, Medine'deEvsveHazrec, Taif'te Sakif bu ehirlerin nemli kabilele rindendi. BunabalolarakAraplardaaitolduusoyu bilmektoplumsalimajasndankanlmazd. Bu durum Nesep ilmini tetikleyen nemli belirleyicilerden olmutur. Tarihiler, kabilele rin soylarnn belirlenmesine byk nem vermilerdir.Fakatbukonudaverilenbilgilerin birksmtartmaldr.BtnAraplarnsoylar nn Nh aleyhisselmn olu Sm'a dayand rivayetedilmektedir. Nesepbilginleri,kuzeyAraplarnnHz.sma il aleyhisselma, gney Araplarnn ise Kahtan'n soyuna dayandn sylerler. Bu kabul,Tevrat'tageenbirbilgiyedayanmakta dr. KlasikolarakgneyAraplariinYemenliler yadaKahtanler, Kuzey Araplar iin Adnanler denilmekte dir. Olaylar ve birbirini takip eden savalar Adnanlerle Kahtanler arasndaki dmanl krkleyerek,birbirlerinekarssrekliekime
122Hz.EbTlib
halinde olmalarna sebep olmutur. Zaman iinde Kahtanler neseplerini eitli yollardan Adnanlere katmlardr. Kahtanler de dhil edilerek btn Araplarn soylarn Hz. smail aleyhisselmabalayanlardavardr. Klasik kaynaklarda geen genel bir katagoriye gre Araplar Aribe, Mtearribe, Msta'ribeolmakzereksmaayrlrlar. Butasnifegred,Semd,Tasm,Cedisgibi soyu tkenen kavimler Arab'lAribe olarak ifadeedilir. Arab'lAribe'nin dilini kullanarak onlarn yaad blgeyi yurt edinen Kahtanogullarna Arab'lMtearribedenir. Arab'lMsta'ribe ise smailoullarndan olanAdnanleriinkullanlr.Deiikaklama lar bulunmakla beraber, Arap soylarnn gele nekselolarakikikategorialtndadeerlendiril diini syleyebiliriz. Bunlar, Arab bide ve Arabbkiyeolarakisimlendirilirler. Birinci gruba dhil olanlar, tarihin nceki dnemlerindeyaayarakeitlinedenlerleyok olmutoplumlardr. Arab bide'nin nde gelen kollar, d, Semd,Medyen,Tasm,Amlika,Csim,Abdi Dahm, Ubeyl, Hadra, Ceds ve Birinci Crhm kavimleridir. Soylar devam eden AraplaraiseArabbkiyedenilmektedir. Arab bkiye de, Arabistan Araplar olarak bilinenArabribeveAraplamAraplarsek lindetanmlananArabmsta'ribeolmakze reikibalkaltndaelealnmaktadr. Arabribe olarakbilinenbu birincigruba
Kahtanlerdenilmektedir. Anavatanlar Yemen olan bu Araplar nce, Crhm ve Ya'rub olmak zere ikiye ayrlm lardr.Ayrca,Ya'rub'dandaKehlnveHimyer adndakiikifarklkoldanbirokkabiletremi tir. Szn ettiimiz bu kabileler, deiik za manlardaeitlinedenlerebalolarakanava tanlarndan g etmi ve Arabistan Yarmada sndaeitliblgelereyerlemilerdir. Kehlnlerden olan Ezd kabilesi kuzeye g etmitir. Gl bir kabile olan Ezd Umman'da hkmsrd.am'ndousundadevletkuran GassanlerveKurey'tennceMekke'yegelen Huzaa kabilesi de bunlardandr. Bunlardan olan Sa'lebe b. Amr, Hicaz tarafna ynelerek Medine'ye yerleti. Evs ve Hazrec kabileleri onunsoyundangelmitir. Hriseb.AmrisenceMerrzzahrn'ayer leti. Daha sonra Mekke'ye geldi. Bu srada Mekke'de Crhmller oturmaktayd. Onlarla girdii mcadeleden galip karak buray ken disineyurtedindi. mrn b. Amr Uman'a, Cefne b. Amr Suri ye'ye, Lahm ve Czm kabileleri Hre'ye, Tay kabilesi Ec ve Selm Dalarna, Czam'a nis pet edilen Kinde kabilesi nce Bahreyn, sonra Hadramut ve son olarak da Necid'e yerleti. Arab Msta'ribe olarak isimlendirilenler k kenleriitibariyleArapolmayp,sonradanArap laanlardr. Bunlara Adnanler, smiller, Meaddler,Nizrlerdenilmektedir. Kk yata Mekke'ye gelen Hz. smail
124Hz.EbTlib
aleyhisselm, Kahtan soyundan gelen Crhmller arasnda byyp yetiti. Hz. smailaleyhisselmburadaevlendive buevli liklerinden doan ocuklar byyp, zemzem kuyusucivarndayerletiler.Dahasonraonlar dan her biri bir kabilenin reisi oldu. Hz. smail aleyhisselmn soyundan gelenler, Crhml ler'e kararak Araplat iin bunlara Arab Msta'ribe denildi. Soylar Adnan'a ulaan balcakabilelerunlardr: Adnn, Mead, Nizr(yd,Enmar,Reba,Mudar), Reba(Esed,Aneze,Abdlkays,Vil), Mudar(KaysAylan,lys), KaysAylan(Sleym,Hevzin,Gatafn), Gatafn(Abs,Zbyn), lys(Temm,Huzeyl,Esed,Kinne), [Kinne (Kurey), Kurey (Cemh, Sehm, Adiy, Mahzm, Teym, Zhre, Kusay), Kusay (Abdddr, Esed b. Abdluzz, Abdmenf), Abdmenf (Abdems, Nevfel, Muttalip, Him).] Reba'nnenmehurkabileleriEsedveVil, Mudar'n en mehur kabileleri ise Kays Aylan, Temm,Huzeyl'dir. Adnanlere mensup kabileler oaldka, Mekke'denayrlarakArabistanYarmadas'nda deiikblgelereyayldlar. AbdlkayskabilesiBahreyn'e, BenHanfeYemme'ye, Bekir b. Vil kabilesinin bir blm YemmeileBahreynarasna,
TaglibelCezre'ye,Temm'inbirksmBah reyn'e,dierleride Basra'ya,SleymMedineyaknlarna, SakfTif'e, HevzinEvts'a, EsedileTeymKfe'ye, Zbyn da Teym ile Havran arasnda bir blgeye, KinnekabilesideTihme'yeyerleti. Bu kabileler ierisinde yerleik hayat sren Kurey kabilesi hari, dier Adnan kabileler, Tihme, Necid ve Hicaz'da gebe ya da yar gebebirhayatyaamaktaydlar.]150 MEKKE/BEKKE [Mekke, Kzldenizden 100 km uzaklkta 360 metre ykseklikte bir yerleim yeridir.. Topografikzellikleriitibariyleyuvarlaayakn hilal seklindedir. Kuaykan dalarnn etekle rinden balayan karlkl iki tepeden Eb Kubeys Da douya, Kuaykan da ise batya doruuzanmaktadr.EbKubeysDablgede en byk dadr. Mekkeyi evreleyen dalar arasnda Fadh, elMetabih, el Felak, el Hacun, Sakar ve Tihame dalar bulunmakta dr. Bu dalar arasnda genileyerek Bathaya uzanan kk vadiler ve bu vadilerin dala birletiklerimeknlardayerleimyerlerivardr. Bu yerleim yerleri orada yaayan kabilelerin ismini almaktayd. Bu yerler hendek seklinde birkoridorlaHaremekadaruzanr.
150
(BARLAK,2006),s.710
126Hz.EbTlib
Mekkenin Bekke olarak adlandrlmasn bnHiamsyleifadeeder: Orann zalimlerinin orada bir sey yaptk larzamanboyunlarnbekkeder(krar)oldu undandr. Bekke Mekke ukurunun ismidir. nk onlar orada tabak eder olduklar yani izdiham eder olduklar iin bu isim ona veril di. Mekke Crhmler ve Katura zamannda Malat (yukar ehir) ve Mesfele (aa ehir) olarak ikiye ayrlmt. Mekkeye tmyle Ha rem denilirdi. Haremden aa doru eimli olanblgeyeelMesfele,yukardoruuza nanyereiseelMalatismiverilmitir.Mekke vadisi Hz. brahimden nceki dnemlerde amdan Yemene ve Yemenden ama giden kafilelerinurakyeriolarakbilinir. Mekkeliler, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden yaklak be nesil nce Hz. bra him aleyhisselmn soyundan gelen Kusayn nderliinde civardaki kabilelerin desteini de alarak, Kurey ad altnda birlemilerdi. Mek ke, Kusaydan nce, genellikle, u boylardan olumaktayd 1.Harisoullar 2.Muhariboullar 3.miroullar 4.Adiyyoullar 5.Sehmoullar 6.Cumahoullar 7.Teymoullar 8.Mahzumoullar 9.Zhreoullar
10.Esedoullar. Daha sonralar bunlara Abduddar ve Abdimenafoullar eklenerek saylar on ikiye kmtr. Abdems, Himiler ve meyyeoullargibioymaklarise,sonrakisoy lardanolumutur.Kureyindankoymakla rn bir araya getirerek Mekkede yerletiren Kusayyn oullarndan Abduddar ve Abdimenaf,babalarnnlmzerineKbeve hachizmetlerinistlendiler. Yukarda bahsedilen sebeplerle kendilerini tehdit eden gl bir dmandan mahrum olmalar,birbakmaMekkelilerin,tedenberi, dzenlibirsiyasidevletkurmalarnengelledii sylenebilir. Bununla birlikte tamamen bir babozukluk da olmayp bedev prensipleriyle rgtlenen bir tr oligarik yaplanma vard; kabile meclisleri stnde bir kral veya baka biridarikurumyoktu.Herhangibirbalaycl olmayanistiareheyeti,btnkabilelerinsoy lularndan oluuyordu. dari ve ticari gelenek ler, g ve itibarlarna gre kabileler arasnda taksim edilmiti. Modern anlamda bir seim olmakszn grevler, genellikle tevars yoluyla ailenin yeni nesillerine geerdi. Kbenin he men yannda yer alan Darunnedve, idari gele nekleriyrtenKureytemsilcilerininuraya katldklar bir tr senato veyaparlamento konayd. Bu meclis, icra yetkisi olmad iin sadecemeselelerigrrd.Heroymaknaza riolarakbamszdveistediiniyapabilirdi.Ne var ki, oy birlii ile alnan kararlar ou defa etkiliolurvebylecetreveyerleikgelenek
128Hz.EbTlib
lerden sapmalarn icabna bakmann yollar aranrd.M.Watt,slmncesiMekkedemok rasisi ile Atina demokrasisini karslatrrken, Mekke senatosunun kararlarnn en kty daha iyi gayeymi gibi gsterebilen aldatc gzel konumalar zerine deil de ou za man kiilerin gerek liykatleri ve siyasetleri zerine kurulu olduundan, Mekke mele ini, Atina ekklesia sndan daha bilgece ve daha sorumlu bir meclis olarak grr. D dman tehlikesini pek hissetmeyen Kurey, kendi boylar arasnda ise bazen kavgalara varacaklderekabetyaamaktayd.Babalar KusaynlmzerineKbevehachizmetle riniAbduddarveAbdimenafstlendi.Zamanla servet ve nfuz bakmndan kardeine stn lksalayanAbdumenaf,dnyeviotoriteyeait isveyetkilerikardeiAbduddardanalarakona sadecediniotoriteyibrakt.kikardehayatta iken bu paylama raz oldular. Fakat onlarn vefatlarndansonraocuklararasndakorkun bir rekabet ve stnlk yars balad. Abdimenafn, Abduems, Him, Muttalib ve Nevfel adl oullar servet ve nfuz bak mndan Abduddaroullarndan stn oldukla rndan, dnyevi otorite gibi dini grevleri de ellerinealmakistediler.Abduddaroullarbuna raz olmadklar iin aralarnda iddetli bir dmanlk ortaya kt. On iki boydan oluan Kurey, bu yzden dman iki gruba ayrld. Abdimenafoullarna taraftar olanlar (Esed, Zhre, Teym ve Harisoullar) tarihte Mutayyebn(gzelkokulular),Abduddaroul
larna destek verenler (Mahzum, Sehm ve CumahveAdioullar)iseAhlaf(yeminliler) isimleri ile bilinmektedir. ki gruba verilen bu isimlerittifaklarnkutsamakiinyaplantren ile ilgilidir. Abdimenaf kadnlar, mttefikleri nin kendi lehlerine olan ittifaklarn kutsamak iin misk ile dolu bir kap getirerek Kbenin kenarnakoymu,mttefikoymaklaramensup kiilertekertekerellerinibukabadaldrarakve Haceri Esvede dokunarak davalarndan dn meyeceklerineyeminettiklerindenkendilerine Mutayyebnismiverilmitir.Abduddaroul larnn haklarn savunmaya sz verip yemin eden mttefikleri de ii kan dolu bir anakla ayntreniyapp,yeminlerindendnmeyecek lerine sz verdiklerinden bunlara da ahlaf denmitir. Kutuplamann sk skya aile ece relerini izlemediini grmek ilgi ekicidir. Kusayn ailesiyle birlikte dier aileler de b lnmtr. Bu, kana dayal kabileciliin gev emeyebalamasnnvemaddikarlarzerine kurulan bir birlik dncesinin ilk belirtisidir. Kavga neredeyse savaa dnecei srada uzlamaya varld. Ancak, iki grup arasndaki rekabet devam ettiinden uzlama srekli olmad;sorunlargeiciolarakdondurulmutu. Nitekim daha sonraki yllarda, Hz. Raslllahsallallhaleyhiveselleminnbv vet grevini bu rekabet hissiyle reddedenler oldu. Abdimenafn lmnden sonra olu Abduems,uhdesinealdSikaye(Haclarasu datma)veRifade(Hacmevsimindeyoksulla rayiyeceksalama)grevleriniilerininoklu
130Hz.EbTlib
u sebebiyle kendisinden daha zengin olan kardei Hime brakt. Sonraki zamanlarda benzeri bir rekabet Him ile Abduemsin olu (yeen) meyye arasnda yaanmtr. Him, olduka baarlyd; blge lkeleriyle kervanlarn emniyeti konusunda szlemeler yaparak, yazn Suriye ve Filistine, kn da Ye mene olmak zere iki byk ticaret kervan karmayabalad.ByleceKureylilerinservet ve refah artt. Araplar Kusaydan itibaren, Kbenin koruyucusu ve hizmetkr olan Kureye derin sayg duymaya balamlard. BusayedeKureykervanlaruzunticaretyolla rn hibir saldrya uramadan geebiliyordu. Bu arada yeeni meyye de ticaret yoluyla bykbirservetkazanpHimileanlamazl a derek huzursuzluk kard. Araya giren hakemlerin Himin lehine karar vermesiyle konu tekrar kapand. Anlald zere, Mek kede en gl olanlar, eitli sebeplerle, ko mutasndaki Fil ordusunun karsna kan Kureylilerin banda, Hz. Raslllah sallallh aleyhivesellemindedesiHz.Abdulmuttalibin szc olarak bulunuu, o sralarda Mekke y netiminde Muttaliboullarnn etkili olduunu gstermektedir.Dahasonrakiyllardaengl iki boy olarak Abdems ile Mahzumoullar nn ad gemektedir. Utbe ve kardei eybe, Abduemsinbir blmndensorumluydular. BenuUmeyyeninbana,UtbeninkzHindle evlenenEbSfyangemiti. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin genlikyllarnda,EbSfyan,oymannitiba
rna paralel olarak Mekkenin siyasetini elinde tutuyordu. ahsi nfuz ve gayretiyle Himoullarnn mevkisini ykselten Hz. Abdulmuttalibden sonra oyman nfuzu ol duka azalmt. nk oullarndan Hz. Eb Tlib zengin deildi. Abbas zengin olmasna ramen srekli Mekkede kalmyordu. Eb Leheb ise toplum tarafndan pek sevilip sayl mayanbirkimseolarakbiliniyordu.Genelola rak slam ncesi Mekke toplumunun yaps buydu.]151 16Kuluk ve ikindi vakitlerinde nnde in sanlarn ylp elyz srdkleri Haceri Esved'e(snrm), CHLYYEDEVRNDEKBEDEBADET Salt namaz kavram, slmdan nce de Araplar arasnda kullanlan bir kelime idi. s lmdannceAraplarbuszcduaveisti faranlamndakullanyorlard.slamdannce Araplar oktanrl bir inanca sahiptiler ve iba detleri de bu inancn gerektirdii ekilde idi. oununevindebirputbulunurvegiripkar ken onlara bir tanr olarak tazim ederlerdi. slm ncesinde Araplarn namaza benzer de vaml yaptklar bir ibadet ekilleri yoktu. O zamanlar sadece Haremi erife girerler, K beyislkalarakziyaretederlerveelrparak ilahlarna dua ederlerdi. Bu hususta Kuranda
151
(DUMAN,2006),s.46;(DURAL,2007),910
132Hz.EbTlib
yeralan: OnlarnBeytullhyanndakinamazlarda, slkalmadanveelrpmaktanbakabirey deildi. 152 ifadesi bunu gstermektedir. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin 23 ku ak ncesi byk atas olan Hz. brahim aleyhisselm ve Hz. smail aleyhisselmn di nindemevcutolannamazibadetinin,zamanla Araplar tarafndan terk edilip, unutulmu ol duu anlalmaktadr. Nitekim Eb Zer ve Kus b. Sideden gelen rivayetlerde chiliye dne minde Haniflik dinine mensup baz kimselerin namazkldklarnrenmekteyiz.bnHabbve Mslimin kaydettiklerine gre de Eb Zer ile Kus b. Sidenin Chiliyye dneminde namaz klan kimselerden olduklar belirtilmektedir. Nitekim bu dnemde mrikler erkekkadn, aksak el ele tutuarak birlikte Kbenin etrafnda dolarlar ve slk alp el rparlard. Bylece kendilerince ibadet ediyoruz diye a lar, oynar ve yaptklarn da alklarlard. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Kbeye gelipnamazklmakyadaKuranokumakiste dii zaman, byle ayin yapmakta ileri giderler vekendilerinidenamaz klyor,duaediyorlar m gibi gstererek; grlt ve amata yapar lar, bunu da bir ibdet sayarlard. bn Kesrin rivyetinegre;bnmer,mriklerin tavafta slkalmalarn,sonradayanaklarnyereee rek,onlarnelrpmalarnanlatm;bakabir rivayettede:Kbeyisoladorutavafederler,
152
Enfl,35
yanaklarn yere koyup el rparlar ve slk a larlarddemitir.Bunagremriklerinputla rna kar ibadetlerindeki hareketlerinde na mazdakine benzer rk ve secde ekillerinin mevcut olduu anlalmaktadr. Ayrca Chiliyye dneminde: Kab b. Leyin Kureylileri haftada bir Cuma gnleri toplad vebirhutbe vererekberaberibdetyaptklar tespitedilmitir.BuCumagnnebirmaruzat (aklama),yaniYevmulArbe(AraplkGn), denilmekteydi. Yukardabelirttiimizgibislmdannceki belli bir dnemde Mekke ve Arap yarm ada sndayaygnolaninandahaziyadeputperest likti.Fakatputlarnyannda,mkemmel,yce, tek,hereyemuktedirbirtanrfikridedevam lolarakvardvebutanranlaylarneskiden gelen bir alkanlkla Arapa Allah ismi ile de ifade ediyorlard. Mecusilik, Zerdtlk ve benzeri semav olmayan yabanc dinler ve Al lah inanc olmayan Konfyslk, Budizm vb.felsefidnceniteliklidinlerionlararasna girmisedefazlacataraftarbulamamtr. Yine Kurn Kerimde belirtildii zere; Yazklar olsun o namaz klanlara ki, onlar namazlarn ciddiye almazlar. Onlar gsteri yapanlardr;hayradamaniolurlar. 153ayeti ilemriklerinbufiilleribiribadetdncesin den ziyade, bir oyun ve elence olarak yap makta idiler. Buna gre mriklerin de namaz kldklar, fakat bunu ciddiye almadklar, d
153
Mn,47
134Hz.EbTlib
zenli deil, gelii gzel; bilinli olarak deil, gaflet ile ve srf det ve elence olduu iin namaz kldklar anlalmaktadr. Abdullah bn Mesdradiyallhanhn,shnkelimesini lhn eklinde okumas da ayetin, mrikle rin namaznn niteliini aka ortaya koyar. Yukarda belirttiimiz Enfl sresi 35. ayet de mriklerin, slk alarak, el rparak namaz kldklarn, yani namaz bir elence haline ge tirdiklerini ifade etmektedir. Zaten namaz, zekt,hac,orugibiibadetler,slmngetirdi iyeniibadetlerdeildir. Sen ancak, grmeden Rablerinden kor kanlar ve namaz klanlar uyarrsn. Manen arnp ycelen, kendi yararna arnm olur. Dn Allahadr. Allah, herkese yaptnn karlnverir. 154ayetideAraptoplumunda eskidenberinamazibadetininbulunduunuve slamnilk dnemlerinde dehalanamazklan insanlarn bulunduunu kantlayan ayetlerden biridir. Zira toplum iinde gerekten Allahtan korkan ve gnn belli zamanlarnda namaz klan insanlar olmasayd ayette Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, ancak byleleri nin, kendisinin uyarlarn dinleyecei bildiril mezdi.]155 Her ne kadar Chiliyye Araplarnn, namaz bilinli bir ibadet olmaktan karp bir eit oyun ve elence haline getirmi olsalar da, o dnemde Kbeye doru ynelerek yaptklar
154 155
Ftr,18 (KAML,2006),s,3134
ve salt dedikleri bir ibadetin bulunduunu, HaceriEsvedehrmetettikleriveibadetlerde biryerayrlmaktadr. [HaceriEsvedsiyah,parlakbirakmakta dr, Rivayet edilen Arap geleneklerine gre gkten indirilmitir. (Belki de O, baz kiilerin gz nnde yere dm bir gktann bir parasdr.) Araplar onu kutsam, semavi bir hediye olarak kabul etmi ve Ka'be'nin duvar larndan birine yerletirilmi sonra da tavaf turlarnoradanbalatmlardr. slamonagsterilensaygy,ellerinonas rlmesi ve plmesi adetlerini, tavafn her bir turuna onun bulunduu taraftan balama ge leneini ylece brakmtr. slam'da tavaf ise, Kbebinasetrafndayedikerednmektir.Her birdefasndaHaceriEsved'inbulunduuke den balanr. Tavaf yapan adam tan bulun duunoktayaynelir,Hacer'eellerinisrerya daonuperyahutdaiareteder. Kurn Kerimde Haceri Esved, onu elle mekvepmekleilgilibireyolmadgibi,bu yedidne/tavafaveonlarnbalangnokta aklamadayoktur.Yalnzbunlaruanakadar kesintisiz olarak uygulanan Mtevtir Nebevi Snnet ile sabittir. Kesin sylemesek de, bu merasimlerin daha nceki ekilleriyle slam'a getiinitahminediyoruz.]156 17 Terliksiz, yaln iki ayana kar rutubetli hale gelen kaya zerindeki, brahim
156
(DERVEZE,1989),s.185186
136Hz.EbTlib
aleyhisselmnayakizlerine(snrm), METAFTABRAYET:MAKAMIBRAHM [Makam brahim, Hz. brahim aleyhissel mn Kbeyi ina ederken, rlen duvarn bo yunu amas zerine, stne kp inaat de vam ettirdii ta olarak bilinmektedir. Bu ta, Kbenin inas esnasnda iskele olarak kulla nld iin zerinde zaman iinde Hz. bra himinayakizleriolumutur. Bir gre gre de bu ta, Hz. brahim aleyhisselmn insanlar hacca armak iin zerine kt tatr. Aslnda Hz. brahim aleyhisselmn, her iki durumda ayn tan zerine km olmas da muhtemeldir. Hatta bu konudaki baka rivayetlerin varl da gs teriyorkiHz.brahim,bakazamanlardadabu ta kullanm, onu bir kenara kaldrmamtr. Bu mbarek ta, Hz. brahim aleyhisselma bazenbiriskelebazenbirkrsbazenbirmin ber olmutur. Zira bu ta her ne kadar gr nrdebirtaolsadahakikatiyleCennettendir. Raslllahsallallhaleyhivesellembirhadis lerindeyleifadeetmektedir: Rkn (HacerulEsved) ve Makam bra him Cennet yakutlarndan iki yakuttur. Eer Allahonlarnaydnlklarngidermemiolsay ddouilebatarasnsrekliaydnlatrlard. 157 Btn bu ve benzer rivayetler, o gnden
157
Tirmizi,Hac49
bugneblgedeyaayanhalktarafndanbura nn Hz. brahimin makam olarak tanndn dagstermektedir.Bugnbutavezerindeki mbarek izler bir camekn iinde muhafaza edilmektedir.Kbeninkapsnnolduutarafta Kbeye15.40metreuzaklktadr.Hafifsarve krmz karm beyaza yakn bir rengi olan tankalnl20santimetredir.Kenaruzunluk larndanbiri38,dierleri36arsantimdir.Hz. brahim aleyhisselmn ayak izlerinin bu ta zerinde dnden bugne devam ettiini bir kasidedeHz.EbTlibyledilegetirmitir: brahimin ta zerindeki ayak izleri hl yeni, Ayaklar yalnayak, giymemiti hibir eyi.1 Hz. brahimin bu ta zerindeki ayak ve parmakizleridahanetvebelliydi.Fakatinsan larnonateberrkendokunupellerinisrmele rinden dolaydr ki zamanla bu izler silinmeye yztutmutur. Cahiliyye dneminde Raslllah sallallh aleyhivesellembirgnocuklarlaoyunadala rakRedm'ekadarvarpdayanmlard. Orada, Mdlicoullarndan bir cemaat, Raslllahsallallhaleyhivesellemiyanlarna ardlar. Kendisinin iki ayana baktlar ve izini izledi ler. O srada, Abdulmuttalib'le karlap kucak latlar. Abdulmuttalib'e: "Buocukseninneslindenmidir?"diyesor dular.
138Hz.EbTlib
Abdulmuttalib: "Olumdur"dedi. Mdlicoullar: "Onuiyikoru!nkbiz,Makam'dakiayak izine bununkinden daha ok benzeyenini gr medik"dediler. Abdulmuttalib,oluEbTlib'e: "Bak!Bunlarnesylyorlar?it!"dedi. Bunun iin, Eb Tlib, Raslllah sallallh aleyhivesellemititizliklekorurdururdu. Mdlicoullar; kyafet, almet ve ayak izle rinden anlamaktaki maharetleriyle tannrlard. 158 Gvenilir ravilerin Abdullah b. Abbastan ri vayetlerinegre,Raslllahsallallhaleyhive sellemin yirmi yalarnda bulunduu srada idi ki, Kureyliler kyafet ve izlerden anlayan khin birkadnnyannavarp: "u Makam sahibine iz bakmndan hangi mizin daha ok benzediini bize haber ver?" dediler. Khinkadn,Kureylerinisteklerinekar: "Eer,sizuincemilliyerinzerinebiryay g serer, sonra da onun zerinde yrr geer seniz,bensizeistediinizihaberveririm"dedi. Kureyler; ince, yumuak milli yerin zerine hemen bir yayg serdiler, sonra da zerinden yrypgetiler. Khin kadn; Raslllah sallallh aleyhi ve selleminizinigrnce: "Buiz;Makam'dakine,benzerlikteenyakn
158
Alimrn:97;(KKSAL),1/6263.
nzdr!"dedi. Bundan,yirmiylveyayirmiylayakn,yada AllahTel'nndilediikadarbirmddetgetik ten sonra, Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem),raslolarakgeldi.159 KurnKerimdeMakambrahim Makam brahim ifadesi Kurn Kerimde ikidefagemektedir.AyetikerimedeKbenin yeryzndeAllahadnainaedilenilkevoldu u,insanlaradnabirhidayet,feyizvebereket kaynaolduubelirtilirkenaynzamandaora daMakam brahiminde bulunduuzellikle nazaraverilmektedir: badet yeri olarak yeryznde yaplan ilk bina Mekkedeki Kbe olup pek feyizlidir, insanlariinhidyetrehberidir.Oradaapak alametler, deliller ve ayrca brahimin ma kamvardr160 Burada, aka anlald gibi Kbe ve ev resinde Allahn varlna, birliine ve ibadetin sadece Ona yaplacana ait pek ok deliller, apakalmetlervardr.Aynzamanda odelil lerkadarnemlibireydahavardr.OdaMa kam brahimdir. Bir ynyle Kbe, tevhidin sembol,Makambrahimdekulluunremzi dir. Kbe imann, tevhidin, Makam brahim de amelin semboldr. Ayaa kalkp Allah huzurunda Hz. brahim gibi el pene divan durmann semboldr. Kyamn en gzel r
159 160
(KKSAL),1/104105. limranSresi,9697
140Hz.EbTlib
neklerinesahipHz.brahiminyanbandave onun iniltilerine ahit bu zel meknda, bra himce bir duru ortaya koyabilmenin pratii ninyaplacahususibiralandr.Bundandola ydr ki Hz. mer radiyallh anh, bir gn Raslllahsallallhaleyhivesellemlebirlikte bu makam ziyaretlerinde yle bir istekte bulunmutur: Ey Allahn Resl, bu atamz brahimin makam deil midir? Raslllah sallallh aleyhivesellem; Evet cevabn verdi. Hz. mer radiyallh anhde: BizorayNamazghedinemezmiyiz?diye sorunca da Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde: Bununla emrolunmadm. dedi. O gn henz sona ermemiti ki bu konuda u ayetikerimenaziloluverdi: brahimin makamn Namazgh edinin. 161 BuayetdeMakambrahimleilgiliKurn Kerimdegeenikinciayettir. MakambrahimNerededir? [Makm brahim, Kbenin duvarna yap kt. Bilahare, Hz. mer radiyallh anh onu insanlardaharahattavafetsinlervenamazdan sonra kafalar karmasn diye ayrd ve dou tarafna kaydrd. bn Abbas Orada apak delillervardr,brahim'inmakamvardr;162
(BakaraSresi,2/125)(Buhar,Salat32;Mslim, FezailusSahabe24) 162 limran,97
161
ayeti iin Makm brahim ve deliller onun bir parasdr demitir. Mcahid ise; Onun makamdaki ayak izleri apak iaretlerdir de mitir.]163 Makambrahim,Kbeninhemenyanba ndakikubbemsibirmahfazaiindemuhafaza edilen ta ve onun bulunduu yer mi yoksa farklbiralanmdr?Bukonuyuaratranlim lerimiz, Makam brahimin neresi olduu hususundaeitligrlerilerisrmlerdir. 1Hz.brahimaleyhisselmnzerinekt tanyeridir.AllahTel,tanzerinebuizleri brakmay, onun mucizelerinden biri olarak yaratmtr. 2 Hz. brahim aleyhisselmn makam, Ha remblgesinintamamdr. 3 Makam brahim, Arafat, Mzdelife ve eytantalamayerleridir. 4 Hac ibadetinin yapld meknlarn ta mam Hz. brahim aleyhisselmn makamdr. Ancak bu konuda limlerin genel kanaati ise birinci grn daha isabetli olduudur.3Zira kelime manas itibariyle de dndmzde makam, ayaa kalklan, ayakta durulan yer manasna gelmektedir.4Kald ki bu isim rfte de bu belli yere hastr. Dnden bugne bir insan, Mekkede her hangi bir Mekkeliye Ma kambrahimisorsa,okimseona,buyerden baka bir yer gstermez ve baka bir ey de anlamaz. Uygulama olarak da Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin, tavaf bitirdikten
163
(GOUHAR,2008),s.22
142Hz.EbTlib
sonra tam bu mekna geldiinde
ayetiniokumas,haremiinde
zellikle bu meknn ayette geen makam olduunu aka gsterir. Bundan dolaydr ki Raslllah sallallh aleyhi ve sellem iki rekatlk tavaf namazn da bu makamn arka snda klmtr. Hz. mer radiyallh anhde Makam brahimin yannda, Raslllah sallallhaleyhiveselleme: buray Namazgh edinsek nasl olur de mesi bu kanaati teyit etmektedir. Son olarak burada u noktay da belirtmek gerekir ki za tenbtnMescidiHaram,Namazghdr.Her yerinde namaz klnabilir. Dolaysyla ayette geen Makam brahimden maksat belli zel bir mekn olmasayd, Mescidi, mescid edi nin.denilmesininbiranlamolmazd.]164 18Safa'ya kadar iki Merve arasnda yaplan yrylere,ikisiarasndakisuretlerevehey kellere(snrm). [slamiyetten nceki geleneklerden biri de Safa ile Merve arasn tavaf etmekti. Bakara 158.ayetibugelenee,akaonuneskigele neklerdenolduunugsterenbiruslublaaret etmitir.165
164
KUZU, Selman, Yeni mit Dergisi, Temmuz / Austos/Eyll2008/81,s.5659 165 phesiz Safa ile Merve Allah'n nianelerin
Safa ve Merve 166 Kbeye yakn kayalk iki tepedir.Birbirlerindenyaklakdrtyzmetre uzaklktadrlar. Rivayetlerde kaydedildiine gre mrikler bu iki tepenin yanna baz put lar koymulard. Onlarn yannda ayinler yap yorlar,onlarakurbanlartakdimediyorlard.Bu ayinler ara da onlar tavaf etmek de vard. Bu ayetinsebebinzulileilgiliolarakmfessirler ve ravilerin kaydettiklerine gre Mslmanlar bu iki yeri slmdan nceki gibi tavaf etmek tenskldlar.Ayetindivebuskntlarngider di, onlar her iki yeri de tavaf etmeyi srdr meye tevik etti. Say diye bilinen slam tavaf ise,gidigeliolarakbuikitepearasndayedi tur yapmaktr. Hac bunlarn birinden sabah erkenden balayarak yrmeye koyulur. Yol ortasndaki, belirlenmi alametlerin yanndan hzlanarak koar. Btn turlarda hep dualar okuyupAllahTel'yzikreder.Kesinsyleme sek de bu iki tepeyi tavaf etmenin slmdan ncedevarolduunu,onlararasndakiturlarn da slam'dan sonra yrrle konduu gibi yeditaneolduunutahminediyoruz.]167 19Allah'n evini hacceden her binitliye, her adaksahibine,heryayaya(snrm),
dendir.KimKabe'yihaccederveyaumreyaparsa, buikisinidetavafetmesindebirbeisyoktur.Kim gnlden iyilik yaparsa, karln grr. Dorusu Allahkrnkarlnverendirvebilendir. 166 Szlkte,Safa=sertkaya;Merve:Yumuakkaya demektir. 167 (DERVEZE,1989),s.187
144Hz.EbTlib
20Yneldikleri zaman Me'ari Aks'ya (Ara fat'a) ve birbirine kar gelen sel yataklarnn sonundakilal(tepeciinesnrm), Rivayetlere gre Kbenin inasnda smailoullarna yardm eden Crhmler, Hz. smailaleyhisselmdanbirnesilsonraKbenin ynetimini ele geirdiler. nceleri Hz. smail aleyhisselmn tebli ettii tevhit inancn be nimserken, daha sonra yoldan kan CrhmlerKbeyegetirilenhediyelerialdlar, hac iin gelenlere eziyet ettiler ve her trl saygszlkta bulundular. slam kaynaklar, Crhmlerin bu azgnlklar nedeniyle, burun kanamas(ruaf)illetiilecezalandrldklarnve bir ksmnn bu ekilde helak olduunu kay detmektedir. Gneydeki SeylulArm felaketi nedeniyle Hicaza g eden Huza ve Kinne kabileleri tarafndan yenilgiye uratlan Crhmler, rivayetlere gre, Haceri Esvedi skp bir yere gmdkten ve Zemzem Kuyu sunu kapatp yerini belirsiz hale getirdikten sonra, tekrar ilk yurtlar olan Yemene gitmi lerdir.Buradabirsel musibetiile helakolduk larsylenenCrhmlerinisminedahasonraki dnemlerderastlanmamaktadr.168 21(Haclarn) ellerini binitlerinin gslerine dayayp, akam vakti dalarn zerinde yap
NKAL, Ahmet, Crhm DA, stanbul, 1993, VIII,138.
168
tklarvakfelerine(snrm), 22Cem (Mzdelife) gecesine ve Mina'daki konak yerlerine. (Mina'nn) stndeki mu kaddesyerlerevekonaklamayerlerine(sn rm), 23Sanak yamurdan korkuyormu gibi cins Arap atlarnn hzla getikleri vakit, Cem'e (snrm), 24(eytann)banairitalaratmakiin(ha clarn) zerine yrdkleri vakit Byk Cem re'ye(snrm), Cemre szlkte "kz" anlamndadr. Ate tenyaratlanblis'inzerindedurduumekn, elbettekzgibiscakolacaktr.Orastalanrsa eytandatalanmolacaktr. [Olduu gibi slam'a geen geleneklerden birideMina'daeytantalamadr.Bugelenek Kurn Kerimde ak anlmamtr. Yalnz Bakara 203. ayette169 sz konusu edilmi ve mfessirlerdebugeleneiveonunlailgilibaz rivayetlerikaydetmilerdir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem d neminden bu yana Haclar bayram gnlerini Arafat ve Me'ar Haram'dan dnlerinden sonra Mina'da geirirler. Namazlardan sonra tekbir getirir ve Allah Tel'y anarlar. eytan talarlar. Bu ayet, haclarn Mina'da tekbir ve
Allah'saylgnlerdeann.Gnahtansaknan kimseye, acele edip, Mina'daki ibadeti iki gnde bitirirsegnahyoktur,gerikalsadagnahyoktur. Allah'tan saknn. O'nun katnda toplanacanz bilin.
169
146Hz.EbTlib
eytan talama ile geirdikleri bu gnlere a retetmektedir. Ayetin aret ettiine gre insanlar bu ko nudaikiekildehareketedebiliyorlard.Bazla r acele etmede daha hayr ve iyilik grrken, bazlar da daha ar davranmay, biraz daha kalmayiyiolarakgryorlard.slam'danson ramslmanlardabugeleneebalolarakiki gre sahip oldular. Ayet onlar bu konuda serbest brakt; acele edene gnah yazlmyor, orada kalan da gnah ilemi olmuyordu. YeterkiherikitarafnamaciyilikveAllahTe l'dankorkma,takvaolsun... bnHiam'nbildirdiinegrerisalettenn ce birtakm haclar baz zamanlar Mzdelife'den Mina'ya ini in izin verilmesi ningecikmesindenrahatszoluyorveizinba kannagelipaceleetmesiiinsrarediyorlard. Ta ki Mina'ya varp, eytan talasnlar ve Hac ibadetlerini bitirsinler. Ayetin z ile bu riva yet, grld gibi, bu gelenein risaletten ncekihalinedndnpekitirmektedir. Cemreler ise, akllarn atld yerlerdir. Bunlarilkcemre,ortacemrevesoncemredir. Haclar gnlk olarak oralara gn boyunca akllar atarlar. lk gnde son cemreye yedi akl atarlar. Sonra her cemreye ikinci ve nc gnde yedier akl atarlar. Sonra, Mina'dan Mekke'ye geerler. Bazlar cemreyi gnyerineikigntalamaklayetinir. Bu gelenein kkeni, rivayetlerden ve g rlerden anlaldna gre, eytann bu yerdehacibadetleriniartmakyadaolunun
kurbanedilmesiyleigliliolarakgrdryay uygulamaktan vazgeirmek amacyla Hz. bra him aleyhisselma grnm olmasdr. Her nerede ona grndyse Hz. brahim aleyhisselm onu taladndan onlar da Hz. brahim aleyhisselmn izini takip etmek iste milerdir. Baz mfessirler Hz. brahim aleyhisselmnryasylailgiliayetlerintefsirle rinde bu yaklamn daha isabetli olduunu ifade etmilerdir. Hz. brahim aleyhisselmn ryasSaffatsresindehikyeedilmitir: Biz de onu halim bir ocukla mjdeledik. Bylece (ocuk) onun yannda koabilecek bir aaeriince(brahimona): "Olum" dedi. "Gerekten ben, ryamda seni boazlyorken grdm. Bir bak, sen ne dnyorsun"(Olusmail)Dediki: "Babacm emrolunduun eyi yap n allah, beni sabredenlerden bulacaksn." So nunda ikisi de (Allah'n emrine ve takdirine) teslimolup(babas,smail'ikurbanetmekiin) onualnzerineyatrd;Bizona: Eybrahimdiyeseslendik. Gerekten sen, ryay doruladn. Hi phesiz biz, gzel davrananlar byle dl lendiririz Dorusu bu, apak bir imtihand. Ve ona bykbirkurbanfidyeverdik.170 Araplarn Mina'da baka bir gelenei daha vard. O da Hac ibadetlerini bitirdikten sonra vnmemeclisleridzenlemeleriydi.Mfessir
170
(Safft,101107)
148Hz.EbTlib
ler Bakara 200. ayetin171 tefsiriyle ilgili olarak bu gelenei kaydetmilerdir. Haclar Hac iba detlerini bitirdikten sonra Mina'da iir syle mek,atalarnvekabilelerinvnkaynaklarn birbirsaymakiinoturumlartertibediyorlard. Ayetin, rivayetlerin naklettii bu uygulamay ilhametmesimmkndr.zellikleMinagn lerininbayram,yeme,imevedinlenmegnle ri olduunu dndmzde bu yaklam daha da isabetti grnr. Bahsi geen ayet, kiinin dar kapsaml asabiyet duygularn g lendiren cahiliyye bbrlenmeleri vnmeleri yerineAllahTel'yzikretmeyiveonunnimet lerinidilegetirmeyiemretmitir.]172 25Hsab (blgesinde) akam vakti, gemele rineBekrb.VailhaclarnnizinverdiiKinde (kabilesinesnrm). [Kinde kabilesi gney Arabistan'n en byk kabilelerindenbiriolupHadramut'tanYemen'e kadarolanblgeyehkimdi. BeniBekrbinVilkabilesi:Arabistan'nsa va kabilelerinden biriydi ve lkenin ortala rndan Dou kysna kadar etkisini srdr yordu. Bu kabile M.S. 330'da ilk defa ran im paratorluuna kafa tutmu ve Nbvvet d
Hac ibadetinizi bitirdiinizde, babalarnz andnzgibi,hattaondandahakuvvetlibiranla Allah'ann.Rabbimiz!Bizesadecednyadaver diyen insanlar vardr, ylesine, ahirette bir pay yoktur. 172 (DERVEZE,1989),s.183184
171
neminde tekrar ranllarla savaa girerek d mana byk kayplar verdirmiti. Tarih'te bu sava,Zikrsavaadylabiliniyor.]173 26(Bunlar, eitli) vesilelerin gerei olarak gr birliine vardklar ve reddettikleri hu suslardaszlemeyapan,ikiantlamal(kabi ledir). 27(Silahszolduklarhalde)kllarveesmer mzraklarkrmalarna,okatanherkesinkork tuueyigerekletirmelerine(snrm). Mekkenin ilk halk Yemen asll Amalika kabilesidir. Daha sonra yine gneyden gelen Crhm kabilesi, Hz. Hacer ve Hz. smail aleyhisselmnizniyleburayyurtedinmi,Hz. smail aleyhisselm da reisleri Mudadn kz Seyyide ile evlenerek onlarla akrabalk kur mutur. Hz.smail,Crhmllerdnemindebirnebi olarakKbevehacileriniidareetti.Kendisin den sonra bu grevi on iki olundan biri olan Nabit b. smail yerine getirdi. Nabitten sonra ise Kbe hizmeti Crhml Mudad b. Amr ile Katurannlideriolduklarikiaileninelinegeti. BuikiailedenMudad,Mekkeninyukarksm na, Katura ise aa ksmna yerleerek ehri idare ettiler. Zamanla aileler anlamazla d nce aralarnda atmalar meydana geldi. Neticede Hz. smail aleyhisselmn soyu tara
173
(Mevdudi,1984),s.578
150Hz.EbTlib
fndan da desteklenen Mudad Mekkenin tek idarecisioldu. smailoullar,Crhmllerinhakimolduk lar dnemlerde Mekkede yaamlar, oal mlar ve smailler, Adnanler, Maaddler veya Nizarler adlaryla anlan bir topluluk meydana getirmilerdir. Yzyllar sonra rasl olarak gnderilecek olan Hz. Muhammed sallallhaleyhiveselleminceddiolanKurey kabilesi de, Hz. smailin Crhml kadnlarla evlenmesinden meydana gelen bir soydan neetetmitir174. CrhmllerinMekkehkimiyetinesonve renler,yinekendilerigibiYemenasllbirkabi le olan Huzaallardr. Gneyden ayrlp Kuzey Arabistana g eden Huzaallar, uygun bir yerleimyeribuluncayakadarHaremcivarnda kalmak iin Crhmllerden msaade istedi ler. Talepleri kabul edilmeyince de iki kabile arasndaatmameydanageldi.Savanetice sinde Huzaallar, Crhmlleri kesin bir ma lubiyete uratarak Mekkenin yeni hkimi ol dular. Savatan sonra Huzaallar, kendileriyle Crhmllerarasndakimcadeleyekatlmayp tarafsz kalan smailoullarna dokunmadlar ve onlarn kendileriyle birlikte Mekkede kal malarnaizinverdiler175. Kavmiyetilik Araplar arasnda ok nemli bir yer tutmu kardein zalim de olsa maz
174
aatay, Neet, slm ncesi Arap Tarihi ve Cahiliyea,Ankara1971,s.8485 175 aatay,s.86;
lum da olsa mutlaka yardm et sz darb mesel haline gelmitir. Bu durum slamdan sonrakiAraplardadakendinigstermektedir. slm ncesi Arap toplum yapsnn esasn ayn atadan gelmi olan fertlerin oluturduu kabilelertekilediyordu.Bununlabirliktekabi leler veya tek tek fertler kan ba olmasa da hilf (anlama), civar (himaye) ve vel yoluyla resmen akrabalk ba kurabiliyorlard. Her kabile eit hak sahipleri arasndan seilen (primus inter pares= eitler arasnda birinci) reisler tarafndan idare ediliyordu. Kabile reisi bir kral gibi mutlak otoriteye sahip deildi, emretmektenziyade,istiaresonucundakarar alan ve anlamazlklar meydana geldiinde hakemlikyapankiikonumundayd.Reis(eyh) kabile toplantsn ynetiyor, dier kabilelerle ilikilerde soyunu temsil ediyordu. Sava ilan veidareetmek,baranlamasyapmak,diyet demek, gelen misafirleri karlamak ve ar lamakgibigrevlerdeeyhtarafndanfedi liyordu.176 Yemen ve Hicaz tccarlar Kureyi Mudar topraklarnda iken tevik etmilerdi. Zira KureyonlarnTemimveBenEsedleolanlf akitlerindenistifadeetmekteydi.Buhilflerle177
Watt,W.Montgomery,Hz.MuhammedinMek kesi,(trc.M.AkifErsin),Ankara 1995,s.38,4042;Saram,brahim,slmnDou unun Tarihi artlar, slm ve Demokrasi Sempoz yumu,Ankara1999,s.1112 177 Hilf:(C.: Ahlf) Szleme, sz verme. Yardmla ma,dayanma.Birlikmaksadylaittifak
176
152Hz.EbTlib
bazkabilelerdierlerinebirzarargelmemesini temin eder. Bu nedenle Kureyliler bu ticaret yollar zerindeki kabilelerle gzel ilikiler kurmulard. Bu kabileler arasnda Cheyne, Mzeyne, Gatafn, Eca, Sleym, Ben Sad, BenEsedkabileleribulunmaktayd.Bukabile ler arasnda Mekkede aileleri halif olarak ka lanlar bulunmaktayd. Mesela Tifte bulunan Sakflilerden pek ok ileri gelen Kureyin ba tnlararasndayeralmaktayd.Ahnes b.erik Ben Zhrenin halifi ve onlara tabi olan bir kimseolarakkarmzakanrneklerdendir. Kbe sidnetinin 178 ve Mekke emirliinin Kusayn elinde bulunmasnn Huza ve Ben Bekr ulularnn elinde bulunmasndan daha doru olduunu belirten bir nsha yazld ve bu metnin Kusayn elinde kalmasna karar verildi.Bubarartlarnagreharemsnrlar iindehibirtaraftanzulmveeziyetemsaa de edilmeyecek, Huza kabilesinden olan hi bir topluluun hibir ferdi Batn Merrden Mekketarafnagemeyecek,fakatisteyenlerin Mekkeye girmemek zere Mekke dalarnda oturmalarna izin verilecek. Barn bu artlar Hudeybiyeanlamasnakadardevametmive Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, HudeybiyebarndaHuzallarnricaszerine bunlarn ittifak tekliflerini kabul etmi; hatt Mekkeli mriklerle yaplan Hudeybiye bar anlamasnda Huzallarn Mekkeye girmele
Sidne:Kbe'ninkilitlerinimuhafazaetmek.
178
rinedairzelbirmaddekoydurmutu.179 BenBekrbinVailleMlakat: [Hafz Eb Nuaym ve Yahya bin Saidl mev;Kelbi'yedayanarakdiyorlarki,birdefa snda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Beni Bekr bin Vil'e gitti ve onlarla sohbet ederkensavadurumunuznasl diyesordu. Onlardedilerki Biz ne ranla savaacak durumdayz, ne de iran'a kar kimseyi koruyabiliriz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle dedi: Bir gn gelecek, siz onlarn menzillerine ineceksiniz, onlarn kadnlaryla evleneceksi niz ve onlarn evlatlarn esir alacaksnz. Bu grmeden sonra Raslllah sallallh aleyhi ve sellem oradan ayrld ve oraya Eb Leheb geldivehalkaylededi: Bu adam eskiden ok iyi idi, ama imdi akln karmtr. Ben Bekr bin Vil'e men supolanlardadedilerki: Evet, ranllardan bahsedince onun akli dengesinin yerinde olmadna kanaat getir dik.. Bu vak'a gsteriyor ki, o sralarda hibir Arap,Araplarnrangibimuazzambirsaltanat yerle bir edip btn ran'a hkim olacaklarn akllarnn ularna bile getiremiyordu. Byle bireyonlarcasadecedelidivanebirkiisy leyebilirdi. Fakat aradan 1516 sene gemedi
179
aatay, slam ncesi Arap Trhi ve Chiliye a,s.89.
154Hz.EbTlib
k,aynadamlarRaslllahsallallhaleyhive sellemin sylediklerinin harfiyen gerekletii neahitoldular.]180 Bugn hala Raslllah sallallh aleyhi ve selleminmucizesiveikramolan[Diyarbakren eski ismi Asur kaynaklarnda Amid olarak ge mektedir. Diyarbekir ismi ise, Arabistandan g eden bir kableden ortaya kmtr. Ara bistandan gelen Beni Bekr Kablesi Dicle civrna yerletiler. Blgeye Bekrlerin Diyr mnsna gelen Diyr Bekr ismi verildi. Za manla bu isim Diyarbekir olarak sylenmeye baland. 1937 senesinde Bakanlar Kurulu karrylaDiyarbakrolarakdeitirildi.]181 28Serh ve ibrk aalarnn etrafnda evik devekularnnsektiigibi,aslanlarnetrafn dayrmelerine(snyorum). Serh,Uzun,bykaa,otlak,meramana snagelir. [ibrk,birtrdikendirkiyaikenonudeve yer,kuruyuncakanr.Zehirildrcdr. ibrkdenilenbirbitkikuruduuzamanHicazl lar buna dari'derler. Dier Araplar ise ibrk ismini verirler. Bir zehirdir. krime'den rivaye tinde: Yereyapkdikenlibiraatrkibaharn Kureyonaibrkderler,kuruyuppolduu zamandadariderler.
180 181
(Mevdudi,1984),s.580 RehberAnsiklopedisi
Eb Hayyn'n nakillerine gre, dari' ibrktr ki kt bir otlaktr. zerinde yaylan hayvanneyabalar,neet. bnAzzareiHzeli'ninubeytiondandr: "O develer dari' ukurlarnda hapsolun mulardahepsi Kambur, elleri kanam, st veremez ol mutu." EbZeybdeyledemitir: "Seyrab, taze ibrk otlad, nihayet solup da Dari' olunca o semiz ksr develer ondan uzaklat." brik (dari), insann deil hayvann bile yemesi mmkn olmayan dikenli, sert veya yumuak olsa da gayet fena kokulu, zehir zenberek birka trl dikene ve bitkiye denir mi.uhaldeburadabunlardanherhangibiri nin zellii deil, yenilip yutulma ihtimali ol mayan elem verici bir ey olma nitelii kaste dilmiolmaldr.]182 Hz. Eb Tlib, iyi ve kt arazilerde deve kularnn hareketi gibi seken aslanlar gibi ol duklarn hibir olumsuz arttan ylmayacakla rnsyleyerek,boykotadayanacaklarnaiaret ediyor. 29 Snann bundan sonra snaca bir yer varm?Allah'tansaknp(mriklerinyaptk
"Zehirlivedikenlibirbitkidenbakayiyecekleri yoktur"(Gaiye,6)ElmalTefsiri
182
156Hz.EbTlib
larn) yanl bulup (bize) snma salayacak yokmu? Hz. Eb Tlib, Kureyin Himoullar ve Muttaliboullarn yalnz brakmalarna kar eman verenlerin olmayn syleyerek Allah Teldan baka bir kapmz yoktur demekte dir. 30Bize kar olan dmanlara itaat ediliyor. OnlarbizeTrkveKabil(oullarnn)kaplar nnbilekapatlmasnarzuediyorlar. TRKARAPMNASEBETLER [TrklerileAraplarndorudanolmasabile dolayl ilk temaslar slmiyetin ortaya kma sndan nce balamtr. Birbirinden olduka uzaktabulunanbuikimilletarasndakiilkm nasebetler Ssn imparatorluu aracl ile balama imkn bulmutur. Bu nedenle slm ncesi dnemde Trklerin atalar ve ayn za mandaSsnTrkilikilerihakkndarivayetle ri grmemiz mmkndr. Bu da Araplarn Trkleritandklar,haklarndabirbilgiyesahip olduklarfikrinidourur. slmiyettenncekidnemlealakalolarak Tber Tarihinde Trklerle alakal rivayetlere bakacakolursakurivayetlergzmzearpa caktr. Smb.NuhAraplarn,ranllarnveRumla rnbabasdr. HmSudannbabasdr.
YfesiseTrknveTrknamcasnnolu olan Yecc ve Meccn babasnn babas dr.183

Douda Trklerle siyasi mnasebetlerde bulu nan Ssn mparatorluu184, batda da Araplar ile temas ierisindeydi. III. asrn ikinci yarsnda tarih sahnesine km olan Hre Arap Devleti185, denile
Taber,Trh,I,124 Sasani Devleti, Sasani mparatorluu veya Sasaniler drdnc ran Hanedanl ve ikinci Fars mparatorluunun addr (226 651). Sasani hane danl sonArakl kral Artabanus IV' yenmesinin ardndanArdashirItarafindankurulmu,sonSasani hkmdar ahinah (Krallar krali) Yazdegerd III'n (632651),erkenHalifelik'leyaniilkslamDevletiile girdii 14 senelik mcadeleyi kaybetmesiye sona ermitir. 185 Lahmler (Hire Krall ) : III. asrn ortalarnda, Iraktaki Hire ehri ve evresinde kurulmutur. GassanlergibiMaribseddininyklmasndansonra kuzeyegenAraplaramensuptular. Ancak, Gassanlerin aksine BizansSasan mca delesinde Sasanlerin tarafn tutmulardr. Hristi yanln Nastur mezhebine mensuptular. Devlet adnbakentHireehrindenalmt.Bilineneneski hkmdarlar Amr b. Ad (268288)dir. Numan b. Aver zamannda Sasan veliaht Behram Grun ikameti iin en nemli mimar yaplar olan Havernakinaedilmitir. SasanhkmdarKubatzamanndaKindelilerin igaline urayan Hire Devleti, Anuirevann h kmdarl devrinde yeniden bamszlklarn ka zanmlardr. En mehur hkmdarlar Mnzir b. Maussema(563586)dr.Hirekrall,Hz.EbBekr zamanndaHalidb.Velidtarafndanortadankald
184 183
158Hz.EbTlib bilirki,dahabalangtanitibarenbuglkomsu sununyksekhkimiyetinitanmakzorundakalm tr.SsnmparatorluguaraclilebalayanTrk Arap mnasebetlerinin yanklarn Chiliye Devri Arap iirinde bulmak mmkndr. Hassan b. Hanzale, Nbiga ezZbyn, Evs b. Hacer, elAs elEkber,Sammhb.Zirr,Amallasb.Akilb.Ullafe ve Hallaf b. el Ahmer gibi irlerin Trklerden, daha ziyade asker ynlerini, kahramanlklarn belirtir ekilde bahsetmeleri ilk temasn asker ynden olduunu gstermektedir. Az olmakla be raberbizekadargelenbeyitlerden,Arapirlerinin, Trklerin kahramanlndan korku ile kark hay ranlklabahsettikleridikkatiekmektedir.YalnzBu dnemikonuedinenTrklerlealakaliirleriTaber Tarihidndakikaynaklardabulmakmmkndr.
TaberninTarihindegeenbirrivayetegre Hz.RaslllahsallallhaleyhivesellemTrk lerdenuekildebahsetmektedir: Muhammed b. Mslim, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yle dediini syledi: taat etme/savunma/hafza on ksma ayrl mtr. Bunun dokuzu Trklerde, biri dier in sanlardadr. Cimrilik ona ayrlr, dokuzu Farslarda, biri dierinsanlardadr. Cmertlik ona ayrlr, dokuzu Sudanllarda, biridierinsanlardadr. ehvet ona ayrlr, dokuzu Hindlilerde, biri
rlmtr(633).GerekHirelilervegerekseGassanler Arapa konumulardr. Nabigat elZbyan ve Tarafe gibi cahiliye devri Arap airlerini himaye etmilerdir.
dierinsanlardadr. Hay,onaayrlr,dokuzukadnlarda,biridi erinsanlardadr. Hasetonaayrlr,dokuzuAraplarda,biridi erinsanlardadr. Kibir, ona ayrlr, dokuzu Rumlarda, biri di erinsanlardadr.186 Bu rivayetten anlalaca gibi Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem o gnn dnyasnda yaayan rklardan ve milletlerden haberdard. Tabii ki o dnemin g dengeleri iindebulunanTrklerdenhaberdarolmamas sz konusu olamayaca gibi Trklerle alakal Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemeisnat edilen birok hadis mevcuttur. Hatta bunlarn pekousahihHadiskaynaklarndabulunmak tadr. Buhadislerdenenmehurolanuhadistir: Habeliler size dokunmadka siz de onlara dokunmaynz. Trkler size ilimedike siz de onlarailimeyiniz.187 Hadis ve Arap iirinden baka kaynaklarda bulunan baz rivyetler, Araplarn Trkleri tandihtimalinikuvvetlendirmektedir. slm ncesi dnemde Ssnler vastasyla birbirlerindenhaberdarolanTrklerileArapla rn birbirlerini ne kadar tandklar ve aralarn dakiilikiiletanklnboyutununnederece
186 187
Taber,Trh,II,487 Eb Dvud, Melhim, 8; Nesa, Cihd, 42; Beyhak,SnenlKbr, IX, 176; Tabern, X, 181; XIX,375
160Hz.EbTlib
de olduunu kestirmenin olduka g olduu bazaratrmaclartarafndandilegetirilmitir. slmn douundan sonra ise, Hz. Raslllah sallallhaleyhivesellemeisnadedilenbtn haber ve rivyetlere ramen, Chiliye dne minde var olan ve zellikle de gebe Trk leriniteleyenzelliklerinnekarldanla yn Trkler ile mcadelenin balamasna kadar devam ettii grlmektedir ki, bu d nemeaitolanbtnrivyetvehaberlerder lendikleri dnemin kltrel yapsn aksettir mekten te her hangi bir anlam tamamak tadr. Eski Arap iirlerinden, mevzu hadisler denve haberlerdenanlaldnagreAraplar Trkleri kahraman fakat acmasz ve slm dininin gelecei asndan tehlikeli gryor lard. Onlara gre Trkler bir gn Araplarn elindeniktidaralacakancakkfirolduklariin Allah Telnn gazabna urayp mahvolacak lard. Bu hadis ve szler insanlar Trklerden korkutmak ve uzaklatrmak amacyla sylen mitir. Nitekim Cahz daha sonra Trklerin slmn yardmcs, kalabalk ordusu ve halife lerin en yakn adamlar olduklarn syleyerek Trklerehakszlkedildiiniitirafetmitir.]188 Hz.EbTlib,bubeyitteTrklerdenyardm istediklerini buna dahi mani olduklarna iaret etmektedir. Bugne kadar kapal kalan bir bilgiyedeulambulunuyoruz.
188
(DADAN,2006),s.1419
31Allah'nevineyeminolsunkiiinizsknt ya girmedike Mekke'yi terk edip ayrlacaz diyebounamitlendiniz. 32Allah'n evine yemin olsun ki Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)'le olursak yenile ceimizi dnmekte yanldnz. Henz biz onunurundamzrakveokkullanmadk. Allah Telnn raslne zafer verecei bil gisine sahib olduklarn ancak cihad emrinin verilmediineiaretediliyor. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem n bvvettin ilk balay ile Mekkede kald 13 yl boyunca, hem kendisi, hem de inananlar Mekke mrikleri tarafndan byk bask ve ikencealtndaydlar.ylekibazmslmanlar bu ikencelere dayanamayp Raslllah sallallhaleyhivesellemdenizinalarakMek keden Habeistana hicret ediyorlar. Mek kede kalanlar ise defalarca Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden kendilerini sa vunmakiinMriklerekarlkvermekiinizin istiyorlard. Fakat Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mekkede kaldklar mddete mslmanlarabuiznivermemiti.lahivahyin nazilolmayabaladgnden14ylsonrasna kadar ne ilahi vahiyde ne de Raslllah sallallhaleyhiveselleminhadislerindecihat tan bahs edilmiyor; ne savunma amal ne de saldramalbirsavaszkonusuolmamt. Hicretin ikinci ylna kadar Mekkede kalan mslmanlar hep ikence gryor, Medi
162Hz.EbTlib
nedeki mslmanlarn ticaret kervanlar yamalanyor,slaminilerlemesiniengellemek iinheryoldeneniyordu.Hicretinikinciylnda byle bir ortamda ilk defa cihad ayeti nazil oluyor, ayetin nazil olduu zamann neminin yansraieriidahadanemlidir. pheyokkiAllah,inananlardanmrik lerin errini defedecek; phe yok ki Allah, hainlikte ileri giden nankrlerin hibirini sev mez. Kendileriyle savaa giriilenlere, zulme uradklarndandolaysavamayaizinverildi ve phe yok Allahn onlara yardm etmeye gcyeterelbette.Okiilerdironlarkiancak rabbimizAllahtrdediklerindendolayhaksz olarakyurtlarndankarldlarveeerAllah, insanlarn bir ksmn bir ksmyla defetme seydi,ilerindeAllahismininokanldma nastrlardayklrd,havralarda,kiliselerde, mescidler de ve Allah, kendisine yardm ede ne mutlaka tardm eder, phe yok ki Allah kuvvetlidir,gldr.189 33Biz ocuklarmz ve hanmlarmzdan vaz geip onun etrafnda yere serilmedike onu teslimederiz(zannetmeyin). Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ilk Mslmanlarilebiatakdiyaparken,onlaraher hlkrdaitaatetmeyiartkomaktayd. bde t'bn'sSmit radiyallhu anh bu biatlerdenbahsederkenderdiki:
189
Hac,3841
"Biz, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, kolaylkta olsun, zorlukta olsun; gnlnmzn houna giden eylerde, hou na gitmeyen eylerde olsun... taat etmek zerebiatettik." Bu beyit, Hz. Eb Tlibin imanna iaret olarakRaslllahsallallhaleyhivesellemile biatlemelerinin olduunu haber vermektedir. Bubiatlemeninvarlnboykotakaraldklar tavrdangrmemizmmkndr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mek ke'nin Akabe mevkiinde, 621622 yllarnda Medinelimslmanlarlaarasndaikidefayap lan biatlemelerinin hret bulmas hicrete temelolmasveslamdevletinintemelioluu dur. RaslllahsallallhaleyhivesellemMedi nelilerle hicret ettii takdirde kendisini canla rn,mallarn,ocuklarnvekadnlarnkoru duklar gibi koruyacaklarna, rahat gnlerde deskntlanlardadaonaitaatedeceklerine, bolluktadadarlktadagereklimalyardmlar yapacaklarna, iyilii emredip ktle engel olacaklarna, hi kimseden ekinmeden hak zerebulunacaklarnayeminedipbiatetmeye davetetmiti. 34Demir (zrhlar ve silahlar) iindeki bir ka vim, su kaplarnn altndan su develerinin kalktgibisizeayaklanmadka, Hz.EbTlib,buradatekrarTrklereiaret ediyor olabilir. nk Trklerin etin hayat
164Hz.EbTlib
mcadelesinde,dnyayayaylpegemenolma snda ve baarlarnn temelinde en nemli unsurdemirolmutur.Otarihitibarilebilinen birolayhatrlatlyorolabilir. 35Biromzu dkzalim birineyapldgibi, bu kin sahibi de, ald darbeden dolay, pis (kannn)zerine,kapandgrlmedike, Hz. Eb Tlib, istihra 190 yaparak zlmn ban ekenlerden Eb Cehile iaret ederek sonunun ne olacana iaret ediyor. Bedirde lenlerarasndaEbCehilbudurumadm t. Afr radiyallhu anha ilk evliliini NeccaroullarndanHrisbniRfaileyapm t.Buevliliktenocuudnyayageldi.Onla ra; Muz, Muavviz ve Avf isimleri verildi. Her birolunubirerimanfedisiolarakyetitirdi. Afr Hatun ecaat ve cesaret sahibi kahra manbirhanmd.Glvekuvvetliydi.Hayatn elem ve kederine, tahammllyd. Aclara kar sabrlyd. Allah ve Rasl yolunda sebat eder, dnyev sknt ve ilelere aldrmazd. Bedir harbi olunca oullarnn hepsini savaa gndermiti. Onlarn gsterdii mn heye candansonderecemutlulukduymutu.Sava ta sergiledikleri kahramanlklara ok sevinmi
190
stihrac: Bir eyin iinden bir ey karmak. Bir mny istidll etmek. Meydana ve harice kar mak. Bz emareleri beliren eylerden ileriye it olacakeylerikarmak.stidlletmek.(Bak:Tahric)
ti.Hattaikiolununehadetinesevindiikadar dierolununehidolamadnazlmt. Bedir gn Eb Cehil kahramanlk iirleri syleyerek mrik ordusu iinde dolap du rurdu. Anam beni bugn iin dourdu diyerek vnrd.Askerinebuszlerlecesaretvermek isterdi. Kendi kabilesi Beni Mahzum genleri etra fn sarm yanna kimseleri yaklatrmazd. Bylebirortamdabensamasolumabaktm, Ensar'l iki gen arasnda kaldm grdm. Onlardanbiribanadoruyaklatve: Eyamca!SenEbCehil'itanrmsn!di yesordu.Bende: Evet! Tanrm ey kardeimin olu. Eb Cehil'i ne yapacaksn? dedim. Gen delikanl bana: Haber aldm ki o, Raslullah sallallahu aleyhivesellemefendimizesvermi!?Varl m kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, onu bir grecek olursam, ikimizden eceli gelenlmedike,ahsmondanayrlmayacak tr. Allah'a ahd ettim. Onu grdm gibi zerine saldracam. Ya onu ldreceim veyahudbuuurdaleceimdedi. Gencinkahramancasylediibuszlereve ondaki imn heyecana hayret ettim. br gendedierigibiahdetmiti. ok gemeden, Eb Cehil'i askerin ierisin de teye beriye telala giderken grdm. Genlerehitaben: Gryor musunuz? te, sorduunuz adam!dedim.
166Hz.EbTlib
Genler hemen kllarn syrdlar. Sratle hareket edip ikisi birden frlayarak o tarafa doru yneldiler. ifte ahin gibi szlp Eb Cehil'edorukomayabaladlar.Anbirhare ketle seirtip onun zerine hcum ettiler. Hamlestnehamleyaptlar. BuikigenmeerAfrHtun'unoluMuz ileMuavvizadndaikifedkardelerimi. Afr Htun'un bu kahraman oullar ok genolmalarnaramenkkremiaslanlargibi Allah ve Raslnn dman bulunan Eb Ce hil'inzerineullandlar.Budindmanneye uradn bilemedi. Kl darbeleriyle derin yaralarald.BusradaEnsardanMuazbniAmr bni Cemuh adnda bir baka yiit Eb Cehil'i gzetirmi. O da koup geldi ve birlikte cann cehennemegnderdiler. Muaz ve Muavviz radiyallhu anhm kar deler Eb Cehil'in iini bitirdikten sonra yine kahramancaarpmayadevamettiler. Eb Cehil in olu krime, Muazn arkasn dan koluna bir kl darbesi indirmi, Muazn kolu vcudundan ayrlarak sarkm, kanlar fkrm o da kolunu vcdundan bsbtn vcudundanayraraksavaadevametmiti. Bedir'in bu ifte arslanlar, nihayet arzula dklarehitlikmertebesinekavutular. Savan bitiminde Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Eb Cehil in akbetini ren mek iin Hz. Abdullah b. Mesud radiyallhu anhgndermiti.Abdullah,EbCehililler arasndacanverirkenbulduveona: Bir milletin kendi evladn ldrmesi e
reflibireymidir?demi,sonradacanveren Eb Cehil in kafasn Raslllah sallallh aleyhivesellemegtrmt. 36Allah'ayeminolsunki,eerbenimgrd m hal devam ederse, hi phesiz kllar mzrnekinsanlarnkanlarnakaracak. 37Yakc yldz gibi olan ulalabilir bir efen dinin, gvenilirliin kardei, hakikatin hima yecisiolanaslanneliyle(bunuyapacaz.) Raslllah sallallh aleyhi ve sellem cahiliyyede dahi emin ve gvenilir idi. Kurtbnin naklettiine gre; bir gece Eb CehlveVeldb.MugreKbeyitavafederler kenRaslllahsallallhaleyhivesellemhak knda konumaya baladlar. Eb Cehl, yemin ederek,benonundoruszlolduunubiliyo rum,dedi.Veld,(ararak),onundoruoldu una nasl kanaat getirdiini sordu. Eb Cehl ylededi: Ey Abduems'in babas, biz genliinde onasadkveemindiyorduk,akltamamlanp kemaleerinceonayalancvehainmidiyece iz? Yemin olsun ki ben onun doru syledi inibiliyorum.BununzerineVelid; Peki, onu tasdik etmeni ve ona iman et meniengelleyennedir?deyince,sylededi; Kureykzlarbenimhakkmdabirekmek paras uruna Eb Tlib'in yetiminin pein den gittiimden mi sz etsin? Lat ve Uzza'ya yemin olsun ki, ebediyyen ona uymayaca
168Hz.EbTlib
m.Bununzerine; Kulana ve kalbine mhr vurduu..191 yetinaziloldu.192 YakcYldzgibiileHz.Hz.EbTlibinbu ferasetiBedir'degereklemitir. 38Aylarca,gnlerce,ylboyu,,bizekar(Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem) hep byle olmutur. Gelenin ardndan bir hac mevsimidahagelir.
Hz.EbTlib,herzorluunsonundabirko laylk vardr. Hac mevsimi Araplarda haram aylarda193 olmasndan dolay emniyetli gnler gelecekdemektir. Hz.Alikerremallhvechebuyuruyorki; Senin bana bir bel ve musibet geldi indesabret.nkKuranKerimdenirah sresinde srlerin ikisi bir, ysrler iki ol makla; bir darla iki kolaylk takdir ettiini
Heva ve hevesini tanr edinen, bilgisi olduu haldeAllah'nartt,kulanvekalbinimhr ledii, gzn perdeledii kimseyi grdn m? Onu Allah'tan baka kim doru yola eritirebilir? Eyinsanlar!Anlamazmsnz?(Casiye,23) 192 Kurtb, elCmiu li Ahkm'ilKur'n, trc.Besir Eryarsoy,stanbul1997,XVI,28 193 Haram aylar (Tevbe, 3637) Muharrem, Recep, Zilkade ve Zilhicce aylardr. Sava ve yamayla geinenbazkabilelerbuaylardaatekesilanettik leri iin Araplarn huzur, emniyette olduklar za manlardr.
191
dnerektesellibul. Allah Tel, Kurn Kermde yle bu yurmutur: Demek hakikaten glkle bera ber kolaylk var. Muhakkak glkle beraber kolaylkvar,(nirhSresi,5) Ayetlerde iki defa zikredilen elsr = g lk Arap dil ve edebiyatna gre marifedir. kisi de ayndr. Ayn glk demektir. Ysren =kolaylklarise,nekredir.Bakabakakolaylk demektir. O halde Cenb Hak, bir gle mukabilikikolaylkihsanetmitir.umealdeki hadste buna iaret ediyor: Bir glk, iki ko layla asla galebe etmez. Hazreti Ali kerremallh veche bel ve musibetle karla rsan, sklma, zlme, diyor. nk bir skn tyakarlkikiferahlkvardr.Bazlardabirinci ayette geen kolaylktan maksat dnyadaki fetihler ve sairedir. kincisindeki ise, hiret sevabvemakamdr,demiler.194 39Ey babas olmayan kii! Korunmas gere kenleri gzeten, irkin konumayan ve iini bakasnabrakmayanbirefendiyibirkavmin terketmesinaslolur?
Hz. Eb Tlibin babas Abdulmuttalib Hakka yrrken Yetim Muhammed (sallallh aleyhi ve sellemin) himayesini ona vasiyet etmi idi. Bu nedenle Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Eb Tlibin Yeti miderlerdi.
194
(Hz.Ali,1981),s.201
170Hz.EbTlib
Hz.EbTlib,Raslllahsallallhaleyhive sellemegzelvasflarnsayarakonakarhak szlkyapamayacan,yapanlarndurumuhak kndaiseyanlyaptklarnbeyanediyor.
40okazbeyaz(lider)vardronungibi.Onun yz suyu hrmetine buluttan su istenir. O yetimlerin elinden tutar, dullarn ise s nadr. [Hz.EbTlib,Raslllahsallallhaleyhi ve sellem Efendimize nbvvet gelmeden on besenencektlkbelsndandolaybirrabi nebilersultanEfendimizhazretlerinegelipbu vebirkabeytiokumutu.Raslllahsallallh aleyhi ve sellem Efendimiz hazretleri hemen minbere kp ellerini kaldrarak dua buyur dular. O anda semda bulutlar birbirlerine girdi, imekler akt ve iddetli bir yamur yapvadilerisukaplad;A'rbyamurunid detinden korkmuolmal ki,birtakmarkada larnyannaalarakEfendimizinhuzurunavarp yamurun okluundan ikyetle feryat ede rek: "Aman Y Raslallh! Yamurun kesil mesinebirrebul;yoksahepimizdeboula caz"dedi.ArabninbuhliEfendimizhazret lerinin houna gittiinden, mbarek dileri grnrcesinetebessmederek, "EbTlib'inzikrihayrolsun!Eerimdi sa olsayd, hakkmda syledii kasidenin isabetini grp sevinirdi" buyurdular ve Haz retiAlikerremallhvechenin:
"YReslellhzannederimki.Veebyazza yestesklgammbivechihsiml'lyetm ismetn lilermil beytini murad buyurdu nuz"demesineevet,evetcevabnverdiler.]195 41Him ailesinden helak olacaklar ona s nr. Onlar onun yannda nimet ve iyilikler iindedirler. RaslllahsallallhaleyhivesellemKurey mriklerinin kendisini dinlemediklerini, yalan laypdurduklarn,slmiyetekarokyavave isteksiz davrandklarn ve srt evirdiklerini g rnce: "Ey Allah! unlara da, Yusuf aleyhisselmn zamanndaki yedi (ktlk) yl gibi, yedi (ktlk azab) verip bana yardm et!" diyerek. Kurey mriklerialeyhindeduaetti. Bununzerine,yamurlarkesildi.Yerkupku ruoldu,kurudu! Kureymrikleriniylebirkuraklkvektlk yakaladki,hereyikktenkazd,silipsprd! Biroklaralktanldler! Yiyecek birey bulamaynca, alktan dolay, lhayvanlarnetlerini,kokmuleleri,derileri, kemikleri,kpekleri,kanladeveynndenyap lan"lhz"196denileneyiyediler. Onlardanherhangibiri,gkyznebaksa,a lktan dolay, ortal duman kaplam gibi g rrd!
195 196
(EybSabriPaa),s.713 Ilhz:Bykkene
172Hz.EbTlib
Mekke'dekuraklkvektlksondereceyibu lunca, Eb Sfyan Sahr b. Harb, Raslllah sallallhaleyhiveselleminyannageldi: "Ey Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)! Sen kendinin rahmet olmak zere gnderildiinisylyor,Allah'aitaati,akrabay grpgzetmeyibizeemredipduruyorsun! Kavmin ise, kuraklk ve ktlktan lp git mektedirler! Onlardan bu felketin kaldrlmas iin. Al lah'abirduaediver! Eer sen dua edersen, Allah da u belay zerimizden kaldracak olursa, Allah'a iman edeceiz!"diyeandierekszverdi. Bunun zerine, Raslllah sallallh aleyhi vesellemAllahTel'yaduaetti. Yamursularylasulandlar. YceAllahonlarnzerindenkuraklkvekt lk azabn kaldrnca, onlar eski irklerine dn dler. Allah Tel, bu hususta indirdii ayetlerde ylebuyurdu: "Hayr! Onlar (ldkten sonra dirilmekten) pheiindedirler.(Bununla)elenirler. O halde, semann apaikr bir duman geti receigngzle! (ylebirdumanki)insanlar,saracaktro! ('Bu,'diyecekler)'pekyamanbirazab! EyRabbimiz!Bizdenbuazabapkaldr! nkbizartkimanedeceiz!'diyecekler. Onlara, dnmek, ibret almak nerede? KendilerinegerekleriapakanlatanbirResl geldide,ondanyzevirdiler.
Ona:'Birretilmitir!'Birmecnundur!'de diler. Bizoazabbirazaacak,kaldracaz! Fakatsizyinekfredneceksiniz! Amma, o byk satvetle skvereceimiz gn, her halde, Biz onlardan intikam alaca z!"197
42mrmeyeminediyorum!Esidvegurubu bize olan kinlerini devam ettirdiler. Yiyecek olanlarabiziparalyverdiler.
Bu Esid 198, Mekke'nin fethinden sonra RaslllahsallallhaleyhiveselleminMekke valisiyapt'Attb'nbabasdr.Hz.EbTlib, onlarnsiyasvekaramalkzmalarnakl yor. 43Yakn akraba olmann (manevi ahsiyeti) bizim iin Esidin ve Halid'in cezasn kt bir ekilde,ertelenmeksizin,hemenversin. Fakat onlarn bu kinlerine ramen Raslllahsallallhaleyhivesellem,Attabb. Esid'i hicretin 8. ylnda Mekke ynetimi ve Mslmanlara hacc eda ettirmek zere emir tayin edecekti.199 Raslllah sallallh aleyhi
Duhan,916 bnHiam,Sre,I,301. 199 Halka ilk defa hac yaptran kimse Attab b. Esid olup bu hac Mekke'ninfetihyl olan hicretin seki zincisenesindevukubulmutur.OylAttabb.Esd,
198 197
174Hz.EbTlib
ve sellem, fethi mteakip Mekke halkna ses lenmekistiyordu;karttmnadiler: Herkes Kabenin nne, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem sizinle konumak istiyor.DiyenidaederekRaslllahsallallh aleyhiveselleminbuisteinihalkaduyurdular. Endiseli biimde herkes topland; henz s lmla merref olmam binlerce Mekkeli mrikin yannda mslman askerler de hazr bulunuyordu.lenamazvaktiidi.Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mezzini Bilali Habeye ezan okumasn emretti. Bilali Ha be radiyallh anh hemen Kbenin damna ktokumayabaslad: ... Lailahe illallah (Allahtan baka ilah yoktur). Orada hazr bulunanlar arasnda byk bir kabile reisi olan Attb b. Esid de bulunuyordu. Attb, hemen yan banda du ranarkadannkulanaunufsldyordu: Allahakrkibabam(Esid)ld,yoksa (...buna) katlanamazd! Raslllah sallallh aleyhi ve sellem le namazn kldrd, sonra
Araplarn cahiliyye devrindeki uygulamalarna gre Mslmanlarahacyaptrmlardr.Dierbirkayna a gre, peygamberin gnderdii ilk hac emiri Hz. Ebbekir radiyallh anhdr. Bir baka rivayette, Mslmanlara ilk olarak hicretin sekizinci ylnda hac yaptran kimse Attb b. Esd'dir. Sonra doku zuncu ylda Hz. Eb Bekir hac yaptrd. Raslllah sallallhaleyhiveselleminhacciseonuncuylda drvekendisiylebirlikte20.000kiivakfedebulun mutur. (Bkz. Kettni, Hz. Peygamber'in Ynetimi, (trc:Ahmetzel),stanbul2003,s.I,206207)
Mekkelilerednerek,sordu: Bendenneyapmambekliyorsunuz.On lar ise hi de hak etmedikleri bir merhameti isteyecek sz bulamayarak, utantan balar nedmvaziyetteucevabverdiler: Sensoylubirbabannolu,asilbirkimse sin.Sendenhayrumarz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, ken disinden bekleneni yapt. Mekkelilerin utanc karsndaonlarasunusyledi: Bugn hibir eyden sorguya ekilmeye ceksiniz.Gidiniz,hepinizhrsnz.Aznce, Mekkelileri eletirmeyen, ama yce Yaratcy tebciledenezanabilekatlanamayanbuinsan lar; Allaha skr ki babam ld, yoksa (...buna) katlanamazd diye arkadann ku lana fsldayan ve bir ate kpne dnen Attb hemen srad, kendisini Raslllah sallallh aleyhi ve selleme takdim ettikten sonraOnaunlarsyledi: Ya Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem); ben, bir byk Attabm. imdi ehadet ediyorum ki, Allahtan baka hibir ilhyokturveyineehadetediyorumki,Mu hammed (sallallh aleyhi ve sellem) Allahn elisidir! Sadece Attab b. Esid deildi o gn mslman olan; gnbegn tm Mekke ehri slamkabuletti.Ancakyenimslmanolmu olan Attaba kars Raslllah sallallh aleyhi veselleminmukabelesiilginoldu.Biranbile tereddt etmeyen Raslllah sallallh aleyhi vesellemAttabasunusyledi:
176Hz.EbTlib
SeniMekkevalisitayinediyorum.Byle ce Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, he men az nce dman olan bir kiiyi vali tayin etmi, sonra da ehrin fethi iin gelmi olan Medineli askerlerden bir tekini bile brakmak szn, ehirden ekilmi ve Medineye geri dnmtr.200
Yce ahlaka sahip olan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin merhametini aa karan u hadiseyideburadazikredelim.
Mekkefethedildiktensonraesirlerarasnda bulunanKureylilerinhatibiolanSheylb.Amr da vard. Kendisinin st duda da yarkt. Hz. merradiyallhanh: "Y Raslallah! u Sheyl b. Amr, Kureylilerinhatibidir.Brakbeni,onunikin dilerini ekeyim de, dili dar sarksn! Artk hibir zaman hibir yerde senin aleyhinde hutbe irad edemesin" dedi. Raslllah sallallhaleyhivesellem; "Brak onu! Ben, onun uzuvlarna, byle birey yaparak bir zarar vermem. Eer bunu yaparsam, nebi olmama ramen, Allah da bunubanayapar.Belkioseninyermeyecein, vecein bir makamda da bulunur, sen onu versin! Belki bir gn o seni sevindirir de!" buyurdu. Sheyl b. Amr radiyallh anh, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin haber verdii o vlmeyelykkonumasnda,zamangelince yapmtr.
bkz. HAMDULLAH, slm Peygamberi, c.I, 268 269.
200
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Hakka yrd zaman baz Arap kabileleri temsilcilerinin Medine'ye gelerek zekt ver meyeceklerini akladklar ve bunda direndik leri; Yer yer irtidad hareketlerinin grld, Mekke'nin alkaland, Mekkelilerden bazla rnn azlarnn suyunun akmaya balad, Mekkehalknndaazkalsnirtidadediverecek leri duyumu zerine; Mekke'nin gen valisi Attbb.Esd'indekorkupgizlendiibirsrada idi ki, Sheyl b. Amr radiyallh anh halka bir hutbeiradetti. Kbenin yannda kalkp irad ettii hutbe sinde: "Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) kimin ilah idiyse, Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bizi terketmi bulunmakta dr. AllahTelise,Diridirvehilmez! EyKureycemaat! Sizler, Mslman olanlarn en sonuncusu olmu bulunduunuzhalde,irtidadedenlerin enncsolmuolmaynz! Vallahi,beniyibiliyorumki;budin,gne le ayn douu ve bat devam ettike, de vamedecektir! u kendinizden olan kii, sakn sizi aldat masn! Muhakkak ki, benim bu i hakkndaki bil diklerimiodabiliyor. Fakat, kendisinin Himoullarna olan kskanlgsn,kalbinikaplamtr!
178Hz.EbTlib
Ey insanlar! Ben Kureylilerin mal bak mndanenvarlklolanym. Siz emrinizi byk tanynz! Ona zektla rnzdeyiniz! Eerslmiyetiisonunakadardevamet mezse,bensizindemiolduunuzzektlar nzsizegerivermeyitekefflediyorum!"dedi vealad. Sheylb.Amrradiyallhanhhutbesinibi tirdiizamanhalkyatt.ValiAttbb.Esdde ortayakt.Kureylilerinslmiyettesebatlar, Sheyl b. Amr'n bu konumasyla salanm oldu.Allahondanrazolsun! Hz.merradiyallhanh,Sheylb.Amr'n bu konumasn iittii zaman, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin vaktiyle onun hakkndakiihbarnhatrlamve: "Senin Reslullah olduuna bir kez daha ehadet ederim!" demekten kendini alama mtr.201 44Osmanbizekolkanatgermedi,Kunfzde. Lakinoikisiokabilelerinemrinidinlediler.
BuOsman,Talhab.Ubeydullah'nkardeidir.202
45beyy'e ve Abdiyes'larnn oluna itaat ettiler de, bizim lehimizde sz syleyen hi kimseninsznekulakvermediler.
201 202
(KKSAL),3/382385. bnHiam,Sre.I,301.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve slmiyeteDmanOlanMrikUlular slmiyet Mekke'de yaylmaya balaynca, mriklerin ulu kiileri kzdlar. Raslllah sallallhaleyhivesellemekar,kskanlave azgnlabaladlar. Aadaisimlerisralananmriklerdenbazlar, kskanlk ve dmanlklarn aka, bazlar da kapalvesinsibirbiimdesrdrdler: 1EbCehilAmrb.Hiam, 2EbLehebb.Abdulmuttalib, 3Esvedb.AbdiYaus, 4bnGaytalaHarisb.Gays, 5Velidb.Mugire, 6meyyeb.Halef, 7beyyb.Halef, 8EbKaysb.Fke, 9sb.Vil, 10Nadrb.Haris, 11Mnebbihb.Haccac, 12Zheyrb.Ebimeyye, 13Sibb.Ebisib, 14Esvedb.Abdulesed, 15sb.Sad, 16Eb'lBahtersb.Him, 17Ukbeb.EbiMuayt, 18bn'lAsda', 19Hakemb.Ebi'ls, 20Adiyyb.Hamra', 21Esvedb.Muttalib. 22EbSfyanb.Haris,
180Hz.EbTlib
23Hanzaleb.EbiSfyan, 24Muaviyeb.Mugre, 25Esedb.Abduluzz, 26EbZem'aZem'ab.Esved, 27Sayfiyb.Sib, 28Amrb.s, 29Nbeyhb.Haccac, 30neysb.Miyer, 31Tuaymeb.Adiyy, 32Rkneb.AbdiYezid 33Mlikb.Tulatla. 34Hbeyrab.EbiVehb, 35Mutimb.Adiyy. Bunlardan, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Dmanlklarn Ar Derecede Srdrenler 1EbCehilAmrb.Him, 2EbLehebb.Abdulmuttalib, 3Ukbeb.EbiMuaytidi. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme DmanlktaFazlaleriGitmeyenler 1Utbeb.Rebia, 2eybeb.Rebia, 3 Eb Sfyan b. Harb olup, bunlar Raslllah sallallh aleyhi ve selleme dman olmakla birlikte, teki mrikler kadar dmanlkta ileri gitmezlerdi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemedmanolanbumrikulularndanEb Sfyanb.Haris,EbSfyanb.Harb,Amrb.s, veHakemb.Ebi'ls'tanbaka,hibirisiMsl
manolmamtr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemle Alay EdenMriklerdenBalcalar 1Esvedb.Muttalib, 2Esvedb.AbdiYaus, 3Velidb.Mugre, 4sb.Vil, 5Harisb.Tulatla(Gaytala)idi. Bunamukabil: 1Mut'imb.Adiyy, 2Eb'lBahtersb.Hiam,Raslllahsallallh aleyhivesellemiveashabnenazzenmrik lerdendi.203 BEYYBNHALEFELCMAH Mekke dneminde, gerekse Medine dne mindeResulullahaveslmakarsreklitavr alan mriklerindendi. beyy Bedir Savanda bulunmu, esir dm ve fidye karl ser best braklmt. Bu savata kardei meyye demriklersafndasavatveldrld. beyy, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme olan dmanln Mekke dneminde de her frsatta sergilemiti. rnein ldkten sonradirilmeyiinkredenbeyy,rmbir kemik alp elinde ufaladktan sonra Raslllah sallallhaleyhivesellemeynelerek;
203
(KKSAL),I/290.
182Hz.EbTlib
Allahn bu rm kemikleri tekrar di rilteceine mi inanyorsun?dedi. Raslllah sallallhaleyhivesellem, Evet,senidiriltecekveCehennemesoka cakdiye cevap verdi. Bunun zerine Ysin Sresinin77ve78.yetlerinziloldu. RaslllahsallallhaleyhivesellemMedi neyehicreti srasnasndmaarayakadar gelen mriklerin arasnda da yine beyy bu lunuyordu. Hatt maara giriindeki rmcek aveyuvayapangvercinlerigstererekma araya bakmak isteyen Kureylilere yle de miti: Nasl girelim? Burada bir a gryorum ki, Muhammed domadan bu a yaplm gibidir. Bu iki gvercin ite orada duruyor. Adamolsaoradadururlarm? Kaynaklarda beyyle ilgili aktarlan en nemli olay, beyyin bizzat Raslllah sallallh aleyhi ve sellem tarafndan Uhud Savandaldrlmesidir. Bedir Harbinden nceydi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem harp sahasnda do larken BurasEbCehilinburasUtbeninbu rasmeyyeninburalardafilnnvefilnn ldrlecekleriyerlerdir.beyybinHalefide benkendielimleldreceimbuyurmutu. Bedirde haber verdii gibi Eb Cehil Utbe ve meyye bin Halef mcahidler tara fndan gsterilen ayn yerlerde ldrlmler di. Geriye beyy bin Halef kalmt. Bu adam Kureyin ileri gelenlerinden biri idi. Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme her karlama sndaylederdi: EyMuhammed!Biratmvar.Hergnona on alt lek dar yedirip besliyorum. Birgn gelironunsrtndasenildrrm. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ise bu azgn ve akn adama cevab sadece u oluyordu: Belkiinaallahbensenildrrm. te beyy bin Halef Bedirde mcahidler tarafndan can Cehenneme yollanan kardei meyyenin intikamn almak ve Raslllah sallallhaleyhiveselleminvcudunuortadan kaldrmak zere yemin ederek Uhuda kp gelmiti. Hz.Reslullahnibedoruktsraday d. beyyin gelmekte olduu grld. Mek kedegnde onaltokkadarilebeslediiat nn zerindeydi. ntikam dolu baklarla Raslllahsallallhaleyhivesellemeyakla yordu. Bunu fark eden Sahabler nne kp hesabn grmek istediler. Ancak Hz. Reslullah: Brakngelsindiyerekmcahidlerinkar kmasna mni oldu. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme olduka yaklaan bu azgn mrikinazndan Ey Muhammed sen kurtulursan ben kurtulmayaym laflar dklyordu. BuszleriduyanRaslllahsallallhaleyhive sellembirandacelllendi.Elindekimzrayla heybet ve hayet verici admlarla hasmnn zerineyrd.beyybirandaaknadn
184Hz.EbTlib
d. Hz. Reslullahn heybet ve hayet verici tavrkarsndaduramaypgerikamayaba lad. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem pe inibrakmyorvearkasndan Nereye kayorsun ey yalanc diye ses leniyordu. Bu kala beyy kendini kurtaramad. Raslllahsallallhaleyhiveselleminfrlatt mzrakmiferlezrharasndakiksmasaplan d ve beyy sr brmesi gibi brerek atndanyereyuvarland. Mrikleryaralhaldeonualpgtrdler. Yarasndankanakmyordu.Arsnaszsnazor dayanyordu.Zamanzamanarkadalarna Vallahi Muhammed beni ldrd di yordu. Arkadalarbusznciddiyealmyorlarve yarasnn nemsiz olduunu ifade ederek te selli etmeye alyorlard. Ne var ki beyy kurtulamayacan anlamt. Arkadalarna ylededi: O bana (Mekkede) Seni ldreceim demiti. Vallahi o benim zerime tkrse yinebenildrr. beyybinHalefbirgnbileyaamadan Susadm susadm! lklar arasnda lp gitti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin istikbalden haber vermi olduu bir mucizesidebylecetahakkuketmioldu. 46Sbey' ve Nevfel'den de ktlk bulduk. Hepsi bizden yz evirip kat, bize ho dav ranmad.
Bu Nevfel, Hz. Hatice radiyallh anha an nemizin kardeidir. bn Hiam'n bildirdiine greKurey'ineytanlarndanbiriymi.Hz.Eb BekrileTalhab.Ubeydullah'nbiripebalayp ikence etmi. Sonunda Hz. Ali tarafndan Be dir'deldrlm.204 47 Eer bunlar (harp meydannda) yere yk lrlarsaveyaAllahbuikisinekarbizeimkn verirse,deenbirinasllerse,bunlarayle sa' leceiz (bize yaptklar ikenceyi onlara yapacaz). 48VeuEbAmr...Bizikoyuncularnvede vecilerin arasna defetmek istiyor. Bizi kzd racakbiriyapmadanduramyor. Eb Amr olarak bahsedilen As b. Vil b. Him b. Sad b. Selhem b. Amr b. Kusay b. Ka'bb.Leyydir.Amrb.Asnbabasdr. [Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin, s lmdevrindeHz.Hatice'denikincierkekocuu doup, kendisine Abdullah ismi verilmiti. Hz. Abdullah,TayyibveTahirdiyedeanlrd O da vefat ettikten sonra, Kurey mrikle rindensb.Vil,Raslllahsallallhaleyhive sellemiin: "Braknzonu!O,ebter,neslidevametme yecek bir adamdr! lnce, anlmaz olur! Siz de,artkondanrahatakavuursunuz!"dedi.
204
bnHiam,Sre,I,301.
186Hz.EbTlib
Bunun zerine, Allah Tel, Kevser sresini indirdi.]205 49Akamlad ve sabahlad her yerde bi zim dedikodumuzu yapyor. Yap bakalm ey EbAmr,tuzakdakur. 50Bir de bize gelip Billahi aldatrsam diye yemin ediyor. Evet! Biz onu aka, arada perdeolmadangrebiliyoruz. Hz.EbTlib,Billahialdatrsamsziles b.Vilegemitekiolaylarnhatrlatarakyanl yaptnbelirtiyor. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yir mi yalarnda iken amcalaryla birlikte katld son Ficar kavgasndan dnldkten sonra, Ha ram aylardan Zilkade aynda idi ki, Yemenli Zbeyd kabilesinden bir adamn satmak zere Mekke'yegetirdiibirykmetanKureyera fndansb. Vilsatnalm,parasndemeye yanamamt. s b. Vil adamn metan kendisine geri vermesiisteinedeyanamaynca,adamcaz: Abduddar,Manzum,Cuman,SehmveAdiyy b. Ka'b oullar gibi, Mekke'nin nfuzlu aileleri nin ileri gelenlerine bavurup s b. Vil 'deki alacan dettirmeleri iin kendisine yardm etmelerini istemiti. Fakat bunlar adamcaza yardmc olacaklar yerde, s b. Vil'i kayrm lar,adamcazdaazarlamlard. inktyegittiinigrenvearesizlikiinde
205
(KKSAL),1/126129.
kalan adam gnein domak zere olduu ve KureyilerigelenlerinindeKbeninevresinde kme kme oturduklar bir srada, Eb Kubeys danakarak "Ey Fihr hanedan!" diye bara bara oku duu iirinde, urad zulm ve hakszl ak laypyardmdileindebulununca;oradahemen kalkptemaslarabalamaksuretiyleilkharekete geenvebuyoldadahabakalarndaharekete geiren zt, Peygamberimiz (a.s.)n amcas Zbeyrb.Abdulmuttaliboldu. Kureykabilelerinden: Himb.AbdiMenaf, Muttalibb.AbdiMenaf, Zhreb.Kilab, Teymb.Mrre, Haris b. Fihroullar, Dar'nNedve'de top landlar. Durumu aralarnda konutular, ne ekilde hareketedileceiniszbirliiylebelirlediler. Buhusustaantlamaya,birbirlerinidavetet tiler. Yall dolaysyla Abdullah b. Cd'an'n evindetoplandlar. Abdullah b. Cd'an, yemek yaptrp onlara yedirdi. "Mekkelilerden ve Mekkeliler dnda, Mekke'ye girecek olan sair insanlardan, Mek ke'de zulme ve hakszla uram bir kimse brakmamak; mazlumun hakk geri alnncaya kadar zalime kar mazlumla birlikte hareket etmek"zereahitletilerveakitletiler. Denizlerinbirklparasnslatacakkadarsu
188Hz.EbTlib
yu bulunduka, Hira ve Sebr da yerlerinde durduu ve zerlerinde da tekeleri yayld mddete,ahitveakitlerinebal kalacaklarna anditiler. Gemizamanlarda,Crhmkabilesinden: Fadlb.Fadle, Fadlb.Veda, Fadlb.Haris,veyaFudaylb.Hrisisimlerin de,eraftankiininbirarayagelip: Zalime kar mazluma yardm etmek; zayfn hakkn glden, yabancnn hakkn yerliden almak; adaleti aralarnda hkim klmak zere, antlamlard. Kureyliler,ekilvemahiyetiitibarylaeskisi nepekbenzeyenbuyeniteebbsede; "Fadl adl kiilerin and" anlamna gelen "Hlf'lfudl"adnverdiler. Hlf'lfudl'n ilk ii; s b. Vil'e giderek Zbeyd'ninmalnsb.Vil'denekipalmakve Zbeydyeteslimetmekoldu.]206 51Bize olan kini ona, Ahebeyn dalar ara sndakiyksekarazilerinhepsinivedatepe lerindekikkleridaretti. Ahebeyn (Mekkei Mkerreme'yi evrele yen iki da Eb Kubeys ki, bu da Kusay za manna kadar Kureyin ikamet ettii dadr veKuaykandalardr. 52Eb'lVelid'e, tuzak kurmak amacyla ayr
206
(KKSAL),1/100104.
lp aleyhimize almak suretiyle, bize ne za rarverdiinisor. Cahiliyye dneminde Mekkedeki sosyal s nflarn olumasnda, asabiyet, ekonomik kri terleri nem arzetmekteydi. rnek verecek olursakKurnKerimin bildirmesiyle Velidin babasnn Himilere kar olan tutumundan anlarz. u Kuran, iki ehirden (MekkeTaif) bir yceadamaindirilseydiya!207 Ayettekastedilenikikii,mfessirleregre Mekkede Velid b. Mugire, Taif de Urve es Sekafidi.Bunlarhemzengin,hemdetoplum salstatasndanilerigelenkiilerdi.208 [slmtarihindeRaslllahsallallhaleyhi vesellemenbvvetgelmedenncekidnem cahiliye adyla anlmaktadr. Ancak Kuran Kerim hem de hadislerde Araplarn slmdan nceki inan, tutum ve davranlarn, slm devirdekinden ayrt etmek iin kullanlmtr. slmn, cahiliye dneminde geerli olan baz kavramlarndan kendi inan ve amalarna uygun olanlar aldn grmekteyiz. slm in sanln ve toplumun yararna bulduu husus laronaylayarakmuhafazaetmitir.irkebula p yozlaarak tahrif edilmi olanlarla, sonra
Zuhruf,31. Heyet(Alizekbakanlnda),KuranKerimve Trke Aklamal Meli, M...F., Medine, 1992, s.490.

208
207
190Hz.EbTlib
dan uydurulup, tevhit dinlerinde ortak olan prensiplereaykrolanlarisereddetmitir. Hz.EbTlibbeyittedegeldiigibianlayl insanlarn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemitanmamasnsitemederekbeyanedi yor.Veldb.MureelMahzm(h.95h1/m. 530622) ilk defa cahiliye dneminde hrszn elinin kesilmesine hkmetmitir. Daha sonra Kur'an "erkek hrsz ve bayan hrszn ikisinin deellerinikesiniz"ayetiylebunuemretmekte dir. Veldin ayn zamanda arab kendine ha ram klan ilk kii olduu da nakledilmektedir. lkdefaikiieneceldevurandaodur.Kurn KerimAraplararasndacariolanbuuygulama y kabul etmitir. Hz. brahim aleyhisselmn snnetindedeyasakolmasnedeniylecahiliye devrinde de Hanf dinine mensup kimselerin iki imedikleri, hrszn elinin kesilmesinin de Hz. brahim aleyhisselmn eriatndan kald belirtilmektedir. Faili mehul cinayetlerde ce zavemalisorumluyutespitamacylacinayetin ilendii blge insanlarndan elli kiinin veya maktuln yaknlarnn ben ldrmedim ve ldrenidebilmiyorumdiyerekAllahayemin etmesi anlamna gelen kasameye hkmeden ilk kiinin Veld b. Muire olduu nakledilir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bunu slmdadevamettirmitir.bnAbbstannak ledildiine gre ise slm'da ilk kasame Ben Himinkasamesidir.]209
209
(ORHAN,2008),s.8793
53 (Ey EblVelid), sen aramzda grne uyulan ve merhamet gren bir kiiydin. Sen bunubilmiyordeilsin. Velidin babas da deerli kiilerdendi. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme kar anlaylolmasdnlmektedir. 54 Ey Utbe! Gizli dmanlk eden birinin bi zim hakkmzda sylediklerini dinleme. Hi ekemeyen,okyalanc,nefretedenvebelal birinin... 55Eersenonlarhiengellemezveszdin lemezseniz korkarm ki sen de biz de znt vericibirolaylakarlaacaz. Utbeb.RebiaRaslllahsallallhaleyhive selleme dmanlkta fazla ileri gitmeyenler arasnda olsada kskanl 210 yznden mriklersafndayerald.
meyye b. Ebi'sSalti'sSakaf de, bir gn Eb Sfyan'a: "Ben, en son gelecek olan rasln sfatn, kitablarda yazl buldum ve sanrm ki, o bizim lke mizdeba'solunacaktr. Sonra, bana u da zahir oldu ki; o, Abdimenafoullariindenkacaktr. Bakyorum: Onlarn iinde de, gelecek peygam berinahlkilemuttasf,Utbeb.Rebia'danbakabir kimsebulamyorum! Fakatonada,krkyangemibulunduuhalde, vahyolunduuyok!"demiti.(KKSAL),1/291296.
210
192Hz.EbTlib
56EbSfyanbendenyzeviripgeipgitti. Sanki byk Yemen krallarndan bir kral gi biydi. 57Nasihatedertarzda,okefkatliolduunu bize haber veriyor. Bir yandan ise girift pis ilerinigizlemeyealyor. 58Necd'e ve orann souk sularna kayor, hem de Sizden gafil deilim iddiasnda bu lunuyor. MekkedeHz.Raslllahsallallhaleyhive sellemin arsna kar klma sebepleri ara sndaenazdinveiktisadkayglarkadarsiyas kayglarn da rol oynad bir gerektir. slm ncesi dnemde asrlar boyu devam eden genelde Kurey kabileleri arasndaki siyas gruplamalar, zelde de Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabilesi Himoullarna kar eitli nedenlerle duyulan rekabet veya dmanlk hisleri, Mekke kabilelerinin slm karsnda msbet veya menf tavr belirleme lerindenemliroloynamtr.211 Putperest Araplarn slama kar kmala rnda syleyebileceimiz dier nemli sebep, atalarna olan ballklardr. Asabiyet, kabilesi hakszlk yapsa da, kii hakszla uram olsa da,birkiininkabilesiadnakabilenindman larna kar mcadele etmesidir. Bu tanmdan
Kapar, M. Ali, Hz. Muhammedin Mriklerle Mnasebeti,stanbul1987,s.113119.Ayrcabk. Algl, Hseyin, slm Tarihi, IIV, stanbul 1986, I, 9293
211
yola karak ve Araplarn toplum yapsndan hareketle,asabiyetduygusunun,ortakmenfa at, aidiyet, grup ve deer bilinci tayan bir anlayla gl bir dayanma meydana getir diinivesonuta Bizim en ktmz bakalarnn en iyisin den daha iyidir yargsn sylemeye kadar vardrrlar. te bu asabiyet anlay Araplar ylesinesarmtki,Raslllahsallallhaleyhi ve sellem slama davete baladnda, Mek keninndegelenliderlerindenEbCehilyle sylemekteydi: Biz (Mahzumoullar kabilesi) ve Abdmenafoullar an ve eref konusunda birbirimizle yartk durduk. Onlar yemek yedirdiler,bizdeyedirdik.Onlareitligrev ler stlendiler, biz de stlendik. Onlar verdi, iyilik etti, biz de verdik, iyilik ettik. Develer zerinde karlkl diz kp yar atlar gibi yartkdurduk.imdionlargktenkendisine vahiy gelen bir raslmz var dediler. Biz buna nasl yetiebiliriz? Vallahi biz ona asla inanmayzveonutasdiketmeyiz.212 Cahiliye Araplarnda Kurey kabilesinin iki byk koluolanmeyyeoullar(Emeviler)ve Himoullar(Himiler)arasndatedenberi sregelenbirrekabetvard.Burekabetylesi ne byk boyutlara varmt ki, Eb Cehilin szlerinde aka grld gibi, hayatn b
Muhammedibnshak.Sretbnshak.(Tahkik veTalik:MuhammedHamidullah).Konya,1981.s. 170.
212
194Hz.EbTlib
tn alanlarna aksetmi bulunuyordu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Himilerdenolmas,iteburekabetinsonucu, Emevilerin iddetle kar kmalarna neden olmutur.213 Raslllahsallallhaleyhiveselleminteb liilegrevlendirilmesincesindeKureyiin deenglkabile,Mahzumoullaridi.Mek ke ynetiminde onlara denk olabilecek tek kabile ise, Eb Sfyann soyu olan meyyeoullaryd. Bu iki kabile ticar alanda temayz etmiler, hem iktisad hem de asker alanda dier Kureylilere stnlk salam lard. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabilesiisebilhassaHz.Abdulmuttalibinvefa tndan sonra gzle grlr bir ekilde zayfla mt.Onunlmndensonrayerinidoldurabi lecekveaileyeeskinfuzunukazandrabilecek bir halef yoktu. Ne tccar olmas nedeniyle panayrlarda dolamakla megul olan Hz. Ab bas,nefakirliklebouanHz.EbTlib,nede Eb Leheb, babalarnn yerini doldurabilecek nitelikteydiler. Asker stnl Mahzumlu lara ticar ve iktisad gc de meyyeoulla rna kaptran Himoullar, geimlerini hac mevsimindemahallticaretlesalamayaal yorlard. Onlar, Sikye ve Rifde hizmetlerini yrt mekle din alana arlk vermiler, dnyev
213
Bkz.: Saram, brahim. EmevHim ilikileri, (slam ncesinden Abbslere Kadar). Ankara, 1997.
madd sahada stnl rakiplerine terk et mekzorundakalmlardr. Hz. Eb Tlib, bu beyitte Eb Sfyann madd zenginliin verdii gururuna iaret et mektedir. 59Biliyorum bize ktlk yapldn bilme yenyok.Hakldaolsan,hakszdaolsansenin hakkndandmangelsin. EbSfyanSahrb.HarbHz.EbTlibileko nuurken "EyEbTlib!Biliyorsunki,senbizdensin! 214 gibiszlerlesiyasetyapmaktayd.Budurumu Hz.EbTlibaakarmaktadr. 60Hep birlikte zerimize gelin bakalm. Rz grlar bol yamurlu olmu fark etmez, sizin saldrnzbizebirdir. 61Ey Mut'm. mdada ardn gn de, o bykveciddiskntlilerdedesenihiyal nzbrakmadm. 62Aralksz konuan kiilerden oluan, m cadeleci ve iddetli hasmlarn sana geldii gndede. 63Ey Mut'm. Bu insanlar bir planda seni kullandlar. (Kusura bakma, seni hakemim yapamam). Ben ne zaman iimi bakasna brakmsamkurtulamammdr.
214
(KKSAL),2/119122.
196Hz.EbTlib
Hz. Eb Tlib, Mutim diye seslendii Mutim b. Adiyyden bakas deildi. Boykotta tamolarakyardmetmediiiingemiihatr lataraksitemlebahsediyordu.Ancakbuszle rin bereketi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Taif dnnde eman bulmas iin belki byk etkisi olacakt. Hz. Eb Tlibin Hakka yrmesinden sonra Raslllah sallallhaleyhivesellemeilikilerininbereke tiylehimayesinidevamettirmekteydi. [Taifte umduklar destei bulamayan Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve Zeyd b. Hrise byk bir zntyle yeniden Mek keye dnmek istediler. Ancak Raslllah sallallh aleyhi ve sellem amcas ve kabile bakan olan Eb Leheb tarafndan tard edil mi, cemiyet d braklmt. Bu durumda Raslllahsallallhaleyhivesellemterkettii Mekkeyeyeniden,kiminhimyesindegirecei ile ilgili sorunu zmek durumundayd. Bu nedenledevakitgeirmedenkendilerinikoru yacak bir himaye bulmak zorundayd. Dzenli birdevletsistemininolmad,kabilecilikanla yna uygun bir yaplamann kemikletii Arap toplumu iin gvenlik asndan emn almak,kendisinikoruyacakvekefletinistle necek bir hmi bulmak hayt bir nem ta maktayd. RaslllahsallallhaleyhivesellemMek keye yneldi, ehre iyice yaklatnda deti olduuzereNrdanakarakHramaara sna girdi. O srada yannda bulunan Zeyd, Mekkeye nasl girebileceklerini Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme sordu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ise Allah Telnn mutlakabudurumdanbirkyolunasbede ceinedirsalaminancnZeydlepaylat. Raslllahsallallhaleyhivesellemehre girerken yeni bir sorunla karslamamak iin Mekkenin ileri gelenlerinden bz kimselere haber gnderdi. lk muhatab Ahnes b. erk idi, fakat kendisi anlamal bir kimse olarak bylebiremnvermehakknashipolmad n dile getirdi. Ardndan Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ikinci adres olarak Kureyli Sheylb.Amrdnd.Ancakmitvroldu u bu kimse de Amiroullarnn asl Kaboullarnaemnveremeyeceinisyleye rekozamaniinhenzbylebirdurumahazr olmadn belirtti. Hz. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) bu kez Mutim b. Adiyyle grt.Raslllahsallallhaleyhivesellemi yakndantanyanveahitolduututumlardan haberdr olan Mutim hemen ocuklarn top lad ve onlara cilen silahlarn kuanmalarn veKbeninrknleriarasnagiderekkendisini beklemeleri tlimatn verdi. Bylece aranan himye bulunmu oldu. Mutim b. Adiyy, de vesininzerindeKbeyegelerekKureyhalk na Raslllah sallallh aleyhi ve selleme emnverdiinibtnMekkeyelnetti.Artk Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ilien; kendisine kars bir tutum sergilemi olacakt. Bylece gvenlii salanan Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve Zeyd b. Hrise Mekkeye girerek doruca Kbeye yneldiler.
198Hz.EbTlib
Kbeyi selamlayarak yedi kez tavf eden iki mmin insan, burada iki rekt namaz kldlar ve evlerine gitmek zere oradan ayrldlar. BtnbuhdiselerolurkenMutimb.Adiyyve oullarRaslllahsallallhaleyhivesellemin yanndahazrbulundular. EbCehil,Mutimb.Adiyyindeyeeninin dinini benimseyip benimsemediini renmek iin Mutim b. Adiyye dncelerini aktard. Eb Cehil, Mutim tarafndan sadece emn verildiini renince nisbeten rahatlad ve seninemnverdiinebizdeilimeyiz!diye rekmemnuniyetinisergiledi.Mutimveoulla rRaslllahsallallhaleyhivesellemeevine girenekadarrefkatettiler,ayrcatmMekke halkna Muhammed sallallh aleyhi ve selleme emn verdiklerini duyurarak Ona zararverilmesininnnegemiolmayama ladlar. Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem Mutim b. Adiyyin kendisine ve slam dinine yapt bu yardm hi unutmayacak, zaman zaman onu minnetle anacak, Kureylileredehatrlatacaktr.215 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve mslmanlar Bedir sava neticesinde mrik lerekarsilkzaferlerinikazanmlard.Buekil de artk siyasi olarak gl bir varla sahip olduklarngstermioldular. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem sava sonrasndaesirlerehitabenbirkonumayapt. EerMutmb.Adiyyuandasaolsayd,
215
Buhri,VI,KitbulHumus,15.bab,2923.
u kokmu adamlar iin benimle konuup, onlar balamam isteseydi, muhakkak ben Mutimin hatr iin fidye istemeden onlar serbest brakrdm. dedi. Bu szleri phesiz oradabulunanlariittilervesktettiler.n k Bedirde mslmanlara kar savaanlar arasnda Sakifliler de vard. Mutim ise, Taif ziyaretindeTaifliakrabalarnnsahipkmad rasle hmi olmak gibi nemli bir karar ver miti.stelikbukarrngetirdiisorumlulukla r da her trl tehlikeyi gze alarak kabul et miti. Bylece Raslllah sallallh aleyhi ve sellem onlarn bu licenapla smayan dav ranlarn onlara hatrlatyordu. Zira Sakifliler Taif ziyareti esnasnda sergiledikleri hatalarn mslmanlara kars savaarak devam ettirmi oluyorlard.216]217 64AllahbizimiinAbdiemsveNevfel(oul larnn) cezasn en kt bir ekilde geciktir medenacilolarakhemenversin. Abdiems ve Nevfel Abdimenafn oullar dr. Him ile karde olup yardm etmeleri gerekirken yardm etmeyilerinden, Hz. Eb Tlib,zntsndilegetirmektedir. HZ.ABDLMTTALBBNHM: [Him ticari yolculuklaryla ilgili Suriye'ye
Buhri,VI,KitbulHumus,16.bb,46.hadis, 2924. 217 (UMURBEK,2008),s.4143
216
200Hz.EbTlib
giderken ekseriye Medine'de kalrd. Medine' dekiHazreckabilesininbirkadnyladahance evlenmiti. Bu kadndan iki ocuk dodu; biri Hayye(kz)vedieriEbSayf(erkek).tebu yolculuklardanbirisrasndaHimyineMedi ne'de idi. Orada yine Hazrec kabilesine bal Beni Neccr ailesinin gen ve gzel kz Selm bintiAmrubinZeyd'i,pazaryerindeyksekbir yere oturup kendisi iin satlacak ve alnacak mallara iaret ederken grd. Him bu kzn gerek byleyici gzellii, gerekse asaleti ve zeksna hayran kald ve onunla evlenmek istedi. Ama, bu kzn evlenmek iin bir art vard, o da u: Kendisi evlendikten sonra ta mamyla zgr olacakt ve kocasnn huy ve alkanlklarn beenmedii takdirde ondan ayrlacakt. Him bu art, kabul etti. Dn Medine'de yapld ve ayn ehirde bu kzdan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin dedesi Hz. Abdlmuttalib yaklak M. S. 495'de dn yaya geldi. Him bu ticari yolculuktan sa dnemediveGazze'yevardndahastalanarak ld. Bylece Abdlmuttalib genlik ana kadar Medine'de annesinin yannda kald. Him lmeden nce kardei Muttalib'in K be'nin mtevellisi olacan ve haclara yemek vermevesu iirmehizmetiyapacan vasiyet etmiti. Ayrca, MtTlib'i kendi ailesinin ve emlkinin vekili de tyin etmiti. Bu tarihten itibarenHimveMtTlibaileleribirbirlerine ayrlmayacak ekilde yaklatlar. Buna kar, aralarnda meyye ailesinin de bulunduu AbdiemsileNevfelaileleribirbirleriyleittifa
ka girdiler ve sonuna kadar byle kaldlar. Raslllahsallallhaleyhiveselleminnbv vet dneminde dier Kureyli kabilelerin Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve bir avu mslmanlara kar sosyal boykot uygu lamaya baladklar zaman en ok eziyeti Ben Him ile Beni MtTlib ekmilerdi. Beni NevfelileBeniAbdiemsisemuhtelifkampta idiler. Asladeybeolanvekendimeziyetleriy znden eybetl Hamd olarak tannan Abdlmuttalib Medine'de ocukluk an ya arkenbirdefasndaHassanbinSbit'inbabas olan Sabit bin Mnzir Mekke'ye gitti Ve daha ncedeniyiarkadaolduuMtTlibilegr t. Grme srasnda MtTlib'e, Sen yee ninigrrsenoksevineceksin.Zirakendisiok yakkl ve etkileyici bir gentir dedi. Bunun zerine MtTlib'te, yeenini grme arzusu uyand. Mekke'den Medine'ye gitti ve Abdlmuttalib'i deveye bindirip eve getirdi. Kureyliler gen bir olan MtTlib ile grn ce,BuAbdlmuttalib(MtTlib'inklesi)dr dediler.MtTlibadamlarakzd,olann,kar deinin olu olduunu, adnn eybe oldu unuvebuitibarlaAbdlmuttalibdiyea rlmamasn istedi. Ne var ki, AblmtTlib ismi o kadar yaygnlat ki, asl ad unutulmu oldu.BundanksabirsresonraMtTlibtica ri yolculuu srasnda Yemen'e gitti ve orada ld. lmnden sonra. Hz. Abdlmuttalib halefiolduvehaclarahacmevsimindeyemek verme ve su iirme grevine devam etti. bn
202Hz.EbTlib
Sa'd,Abdlmuttalib'iyletarifediyor: AbdlmuttalibKureylilerinenyakkls, encsselisi,engl,enciddisienkibar,en cmertiydi ve erkeklerin btn ayp ve kt lklerinden uzakt. bni Hm kendisi hak kndaunlaryazyor: Abdlmuttalib kendi halk arasnda yle sine yksek mevkiye ve erefe ykseldi ki atalarndan kimse onun yerine eriemedi. Halk onu seviyor ve takdir ediyordu. bn Kesr'inyazdklariseunlardr: Abdlmuttalib de her sene Ramazan aynda Hra maarasna gidip ibadet eder ve ay boyunca fakir fukaraya yemek ve iecek datrd. Taber, bn Kesir ve Belzur'nin beyan et tiklerine gre Abdlmuttalib'in amcas Nevfel, Him'in brakt mirasdan bir blmn gaspetmiti.AbdlmuttalibbuyzdenNevfel'i Kurey kabilesinin bykleri nezdinde ikyet etmiti.Fakatbykleramcaileyeenarasn daki davaya karmaktan kandlar. Bunun zerine Abdlmuttalib derdini annesinin akra balarna anlatt ve Medine'den Beni Adiyy bin Neccr' yardmna ard. Bu arya uyan Abdlmuttalib'in days Eb Said bin Ades 80 kiiyle Mekke'ye geldi ve zor kullanarak Nevfel'i yeeninin hakkn geri vermeye mec bur etti. Bundan sonra Nevfeloullar da Ben Him'ekserekAbdemsoullarilebirleti ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin n bvvetine kadar Beni Him'in muhalifleriyle beraber kald. Abdlmuttalib, Beni Nevfel'in
muhalif kampa gittiini grdkten sonra Hza'a'nn ileri gelenleri ile temasa geti ve onlarlabirdostlukveibirliianlamasyapld. BuanlamaK'be'dehazrlandveimzalandve taraflar buna bal kalmak iin and itiler. bn Sa'dileBelzur'ninifadesibundanbirazdei iktir. Bu yazarlara gre anlama Ben Hza'a'nnisteizerinehazrlanmtvebuna Beni Abdlmuttalib ve Ben Him aileleri ka tlmt.BenAbdiemsileBeniNevfelisebu anlamann kapsamna girmediler. Ayn yazar lara gre anlama Darn Nedve'de hazrland veKbe'yeasld.Abdlmuttalibbuanlamaya evlatlarndan girdikleri taahhde sadk kalma larnistemiti.Buanlamannetkisindendola ydr ki, Hudeybiye Anlamas uyarnca eitli Arap kabilelerinin istedikleri tarafa katlmakta serbest olduklar belirlenince Beni Huzaa Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin safn seti.]218 65zerindeadaletitamgsterecekbiribresi olan ve arpa kadar amayan hakkaniyet te razisiyle(tartsndaversin). 66Bizi Halefoullaryla ve Gaytalelilerin yeri nekoyanbirkavminakllariyiceadileti. bn Gaytala Haris b. Gays, meyye b. Ha lefin akrabalar Raslllah sallallh aleyhi ve selleme dmanlklarnda ileri giden mrik
218
(Mevdudi,1984),5859
204Hz.EbTlib
lerdir. Haris b. Tulatla (Gaytala)219 ise Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile alay etmede haddini amasndan dolay adileti denilmek tedir. yilikleride yok, ktlkte ise ar giden bu insanlarn durumu gerekten nifak alameti tayaninsanlarntehlikesiniaakarmakta dr. yleki akrabay birbirine dman etmek onlariinkolayilerdendi. Eb Cehilin pravakatrlnde anlattmz gibi, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin amcas Hz. Eb Tlib'in vefatndan sonra, gn lerce evinden dar kmad. Hep evinde otur du. Pek az dar kt. Dar kt zaman da, Kurey mrikleri, Hz. Eb Tlib'in salnda yapmak isteyip de yapamadklar hakaret ve ikenceleri,istedikleriniyapmayabaladlar. 67Biz ilk skntlar bertaraf eden z be z Kusay ailesinden ve Him (oullarnn) st tabakasndanz. Huzallarn son bakan Huleyl, kz Hubbeyismailaleyhisselmnsoyundangelen Kinne kabilesinin kk bir kolu olan Kurey kabilesinden Kusay b. Kilb ile evlendirmisti. Kusayn asl adnn Zeyd olduu, annesi Fatma, kk yata babasn kaybeden Zeydi Tebk veya Yermk taraflarna gtrdg iin uzak olmak anlamna gelen Kusay adn aldrivayetedilmektedir.
219
(KKSAL),1/290.
Kusay,haclarazorlukkaranHuzakabile si ile yapt mcadeleyi kazanarak Kbeye bakmayveMekkeyiidareetmeyielinealm t. bn Hiam, Kusayn, ynetimi Huzlerden devralmabiimininbirdarbeyiandrdnileri srmektedir.220 Kusay on airet reisinin topland, Mek kenin nemli kararlarnn alnd, bir eit parlamento olan DarunNedveyi M.440 ylnda Mekkede kurmu ve kapsn Kbeye doru atrmtr. Kusayn doumunun M.400 olduu tahmin edilmekte olup lm ise M.480 yldr.221 Mekkede kendisine herkesin ciddi manada itaat ettii ilk kii Kusaydr. Kusay, yabanclarn ellerine baz imtiyaz ve vazifelerbrakmolmasnaramenkendikabi lesizerindebykbirotoriteyesahipti. 68Onlarn Sikye havuzu bize aitti. Biz onla rnzirveleriydik,omuzlarnnzerindeydik.
Bu beyitten, Eb Tlib ocukken devaml dedesi Him'in omzunda gezdii, haclara takdim edilen kuru zm ve hurma erbetin denistediikadaritiianlalmaktadr. 69Onlar kin ve dmanlk nedir, bilmediler. Kanaktmadlar.Enktkabilelerhari,kim seyekardurmadlar.
bnHiam,Sre,c.I,s.130. The Encyclopaedia of slam (New Edition), Kureymaddesi,Leiden,1979,c.V,s.434435;bn Hiam,Sre,c.I,s.130vd.
221 220
206Hz.EbTlib
70Hintli deli cariyenin oullaryla Kays b.kl'in klecii Cumahoullarndan bakas na(kardurmadlar). Hz. Eb Tlib, bu beyitte meyye b. Halefe iaret ediyor. meyye b. Halef, Cumahoul larndandr. Onlarn gemilerinde asalet olma yndanbahsederek,Himoullarbuasaletsiz kiilerekardurdulardenilmektedir. 71SehmveMahzum(slalesi)toplanpnere de bir belal veya baya biri varsa bize sal drmasiinkkrttlar. Hz. Eb Tlib, burada Eb Cehil ve avanesineveentrikalarnaiaretediyor. EbCehil,570ylndaMekkededodu. Nfuzlu ve servet sahibi bir aileye mensup olduundan, elindeki imknlar mazlumlar ezmedearaolarakkullananbiriolaraktann d. slamiyetin douu ile birlikte, Raslllah sallallhaleyhiveselleminenazldmanla rndan biri olarak nam sald. Kibir, gurur, kav miyetilik gibi kt zellikleri Raslllah sallallh aleyhi ve selleme tabi olmaya engel tekil etti. Ak bir ekilde, kendi kabilesine mensup olmayan birinin nbvvetini kabul etmeyeceinibildirdi. EbCehil,risaletinaltncylndaadamlary la birlikte, Safa Tepesi civarnda bulunan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yanna giderektrlhakaretlerdebulunup,arszler sarfederekrencideetti.zerinetoprakvepis
eyler att. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ikence yapp olay yerinden ayrlan EbCehilveadamlarnnyaptklarnduyanve henzMslmanolmayan,Efendimizinamcas Hz. Hamza aleyhisselm yaplanlara ok sinir lendi. Eb Cehil ve arkadalarnn yanna gitti. Omzunda bulunan yay Eb Cehilin kafasna vurup yard. Mslman olduunu, gc yeti yorsa bundan sonra karsna kmasn syle di.EbCehilhibireyyapmadgibiadamla rnadakarmamalarnsyledi. Hacmevsiminde,Raslllahsallallhaley hivesellemileyaplacak muhtemelgrme leriengellemekisteyenEbCehil,adamlaryla birlikte Mekkenin giri ve k noktalarn kontrol altna ald. Raslllah sallallh aleyhi vesellemiinsanlarngzndekkdrmek iin her trl yola bavurdu. Kbede namaz klan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zerine deve lei attrd. Hicretten birka yl evvelmensububulunduuBeniMahzumkabi lesininbanagetirildiktensonra,dmanln dahadaarttrd. 72Ley b. Galib (oullar) iinde dk sevi yeli bazlar vard. (Gya) ecaatli bir lider ahinonlarbizesrd. Sen,ilkin,enyaknhsmlarninzaret!"222 Yani, "kfrleri yznden zerlerine azap ine bileceini hatrlatarak onlar korkut, uyar!"
222
uar,214
208Hz.EbTlib
mealli yet nazil olduu zaman; Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Kureylilere seslenmek iin bir gn Safa tepeciine kadar gitti.Orada,yksekebirtanzerinekt. ehadetparmaklarnkulaklarnatkad.Yk seksesle: "Y Sabhh! Ey Kurey cemaat!" diyerek bard. "Kimbuseslenen?"diyesordular. "Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem).Safatepesindensesleniyor!"dediler. Kurey kabileleri iinde Raslllah sallallh aleyhi ve selleme akraba olmayan bir kabile bulunmadndan, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde kabile kabile btn Kureylilere seslenmiti. itenler,gelipRaslllahsallallhaleyhive selleminkarsndatoplandlar. Gelemeyenler de, toplantnn sebebini an lamakiin,yerlerineadamgnderdiler. YannagelenKureylilerRaslllahsallallh aleyhiveselleme; "Y Muhammed! Ne haber var?" diye sor dular. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Benimle sizin haliniz, dman grnce ai lesini haberdar etmek iin komaya balayan vedmannkendisindennceailesineyetiip zararvermesindenkorkarak'YSabhh!diye baranbiradamnhalinebenzer. Ne dersiniz? Ben, size u dan eteinden veya u vadiden, sizi yamalamak isteyen bir takm atllarn kvereceini yahut akama,
sabaha, dman basknna urayacanz ha ber verirsem, beni tasdik eder, dorular ms nz?"diyesordu. "Evet!Senitasdikeder,dorularz!nk,biz senibtntecrbelerimizdedoruszlbulduk! Sen, bizim katmzda herhangi bir sula su lanm bir kii deilsin! Hakkndaki tecrbeleri mizde, sende hibir yalana rastlam deiliz!" dediler. Bunun zerine, Raslllah sallallh aleyhi vesellem; "yle ise, ben sizi iddetli bir azap nnde inzara,korkutupuyarmayamemurum; EyAbdulmuttaliboullar! EyAbdimenafoullar! EyZhreoullar! Eyfilanoullar! Eyfilanoullar! diyerek birer birer Kurey kabilesinin btn ailelerineseslenip: "Yce Allah; en yakn hsmlarm azab ile korkutmambanaemretti.Sizler'Lilaheillal lah=Allah'tan baka hibir ilah yoktur deme dike; ben size ne dnyada bir yarar, ne de hirettebirnasipsalayabilirim"buyurdu. Raslllahsallallhaleyhivesellemeatmak iinelinebirtaalanEbLeheb; "Yuhsana!Sen,bugn,gelipde,bizibunun iinmitopladn?!"diyerekbard. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hitap veuyarsnayledevambuyurdu: "Ey Kurey cemaat! Kendinizi Cehennem ateindenkurtarnz!
210Hz.EbTlib
Ey Ka'b b. Ley oullar! Kendinizi Cehen nemateindenkurtarnz! EyMrreb.Ka'boullar!KendiniziCehen nemateindenkurtarnz! EyAbduemsoullar!KendiniziCehennem ateindenkurtarnz! Ey Abdimenafoullar! Kendinizi Cehennem ateindenkurtarnz! Ey Himoullar! Kendinizi Cehennem ate indenkurtarnz! Ey Abdulmuttaliboullar! Kendinizi Cehen nemateindenkurtarnz! EyKureycemaati!KendiniziAllah'tansatn alnz! Ben, sizi Allah'n azabndan kurtarabilecek hibireyemalikdeilim! Ey Abdimenafoullar! Kendinizi Allah'tan satnalnz! Ben, sizi Allah'n azabndan kurtarabilecek hibireyemalikdeilim! Ey Abdulmuttaliboullar! Kendinizi Allah' tansatnalnz! Ben, sizi Allah'n azabndan kurtarabilecek hibireyemalikdeilim. EyAbbasb.Abdulmuttalib!Ben,seniAllah 'n azabndan kurtarabilecek hibir eye malik deilim! EyZbeyrb.Avvam'nannesi!Reslullah'n halasSafiyye! Ey Muhammed'in kz Ftma! Kendinizi Al lah'tansatnalnz! Siz,benimmalmdan,dilediinizibendenis teyiniz!
FakatbensiziAllah'nazabndankurtarabi lecekhibireyemalikdeilim. ukadarki,sizlerinbirhsmlnzvar! Ben, hsmlk suyu ile sulayacam!" buyur du. Bundansonra,Raslllahsallallhaleyhive sellem, "EyFihrhanedan!"diyerekseslendi. EbLeheb: "te,Fihroullar,yanndalar!"dedi. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Ey Galib hanedan!" diyerek seslenince, Muharib b. Fihroullaryla Haris b. Fihroullar, dnpgerigittiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Ey Ley b. Galib hanedan!" diyerek sesle nince, Teym'lErdem b. Galiboullar, dnp gerigittiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Ey Ka'b hanedan!" diyerek seslenince, mir b. Ley oullaryla Avf b. Ley oullar, dnpgerigittiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "EyMrreb.Ka'bhanedan!"diyereksesle nince,Adiyyb.Ka'boullarileHusaysb.Ka'b'n ikioluolanSehmveCumahoullardnpgeri gittiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Ey Kilab hanedan!" diyerek seslenince, Teymb.MrreoullarylaMahzumb.Yakazab. Mrreoullar,dnpgerigittiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Ey Kusayy hanedan!" diyerek seslendii
212Hz.EbTlib
zaman,Zhreoullar,dnpgerigittiler. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "EyAbdimenafoullar!"diyerekseslenince, Abduddaroullar ve onlarla beraber Esed b. Abduluzzb.Kusayyoullar,dnpgerigittiler. EbLeheb: "te,Abdimenafoullar!"dedi. Raslllahsallallhaleyhivesellem; "Ey Him hanedan!" diyerek seslenince, Abdemsoullaryla Nevfeloullar, dnp gerigittiler. Orada,yalnzAbdulmuttaliboullarkald. EbLeheb: "te, Himoullar toplanm bulunuyor lar!?"dedi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem;, onla ra: "Ben, sizi 'L ilahe illallhu vahdeh l erke leh=Allah'tan baka hibir ilah yoktur! O, birdir! O'nun orta yoktur!' diyerek aha detgetirmeyedavetediyorum! Bende,O'nunkuluvereslym! Bunu bylece kabul ve ikrar ettiiniz tak dirde,sizinCennetegireceinizekefilolurum! Siz, Kyamet gn iyi amellerinizle gelmez dednyayboyunlarnzayklenmiolduunuz halde gelirseniz, ben sizden yz eviririm (y znzebakmam)! Ozamansizbana: YMuhammed!dersiniz. Benise,ylederim: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem "yle derim" buyururken, yzn onlardan baka
tarafaevirdi. Siz,bana: YMuhammed!dersiniz.Benise,sizey lederim. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem "yle derim" buyururken, yzn onlardan baka tarafaevirdi.]"223 73Kin sahipleri, ben mi onlar m hangimizin kazanacan,birkagecezarfndakiminste kacangrecekler. 74Karlkl inme vakti geldiinde onlardan veya benden hangimiz klncyla karlayacak (grecekler). 75Ben mi, onlar m, harpten usanan ve sz syleyene ufuklarda teekkr edecek olan kimolacak? 76Nfeyl'in grubu akl ineyenlerin en erlileridir. Hazrlklveayakkabs olanbirin dendahatehlikeliyalnayakllardr. 77Ey Abdmenaf (oullar)! Siz kavminizin enhayrllarsnz.yleyseherkaraniinize kartrmaynz. Abdmenaf, btn hac organizasyonunu uhdesinde toplayan ve bu ibadeti suistimallerden kurtaran Kusayy'n olu, Him'inbabasdr.
223
(KKSAL),1/264270.
214Hz.EbTlib
[Her eye ramen Kurey kendi kavmi ara snda Raslllah sallallh aleyhi ve selleme yardmc olanlara kar baz konularda ambar go uygulamaya karar verip bunu hayata gei rince bu durum karssnda Abdmenafoullar ikigrubaayrlmtr.EbLehebhari,Himve Muttaliboullar Hz. Eb Tlibden yana olup onunla birlikte bde muhasaraya katlmay gze alrken, Abdems ve Nevfeloullar Kureyten yana olmu ve amcazadeleri olan HimveMuttaliboullarnakarcephealm lardr.]224 78Eer Allah iinizi dzeltmezse korkarm, Vail'in kt olaylarnda olduu gibi, siz de ayndurumadeceksiniz.
BekrbinVail,Adnanlerinbykbirkabile sidir. ok sayda mehur kollar vardr. Yeker b. Bekrb.Vail,BenUkabeb.Saabb.Alib.Bekr b.VailveBenHanife,BenIcle,bnLuceynb. Saab bunlardandr. Blgeleri ise, Yemameden Bahreyne;oradanSeyfiKazmeye;oradanda Irak taraflarna Ubulle ve Fuheyde kadar uza nr. ounlukla Bekr kabilesi, Temim kabilesi dier kabileler ile snr blgelerine saldrlarda bulunmutur.225 Vail,basitolaylardabasitbirhadiseyzn denpekokkanaktmtr.
224 225
(ENYAYLA,Ocak2008),s.66 (ACAR,2007),s.8485
79mrmeyeminolsun,okadarzayflatld nz ve aciz dtnz ki sonunda yanllkla eklemikranbirhareketyaptnz. 80Siz eskiden bir mlek iin odun toplar idiniz.Sizimdibirokmlekvetencereiin oduntopluyorsunuz. [Boykot olaynn farkl sonular da olmu tur. Her ne kadar Kureyin hemen hepsi bu boykota imza koymusa da ilerinde Himilerin bana gelenlerden dolay zlen kiilerdevard.BundanbakaKureytenbaz larnn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi tasdike meylettikleri hatt bir ksmnn slm kabul ettikleri sylenmektedir. Nitekim ilk bata gnll olarak boykota katlanlar, artk boykotun dourduu sonulara tahamml edemez hale gelmilerdi. Aslnda bu kiiler boykotun balangta bir tehdit nitelii tad n sanyorlard. Ama boykot kararlarnn uy guladngrnce bunuilerinesindirememi ve bu sebeple baz mrikler boykota maruz kalanlara gizlice yardm gndermiler, bunu grp bu Ebi Tlib de mahsur kalanlara ak rabaolanlardabunugrmezliktengelmilerdi. Dolaysyla boykot sonucunda buna tepki gs terenbazmriklerRaslllahsallallhaley hi ve selleme ve slma scak bakmaya bala m,onlardanbazlarslmtercihetmitirki, bunun temelinde mriklerin boykota maruz kalan akrabalar olan Himilere yaplanlara dayanamayp tepki gstermeleri gerei yat
216Hz.EbTlib
maktadr. Haliyle yukarda akladmz kabilevi duygular baz insanlarn slm kabul etmelerinesebepolmutur. Boykotun en nemli sonularndan biri de HlfulFudul cemiyetinin dalmasdr. Yani Mekke Site devletinin paralanmasdr. Zaten boykot anlamasn kayda geirenlerin oun luunun Ahlf grubundan Abdddar oullarna mensup olmalar dikkat ekicidir. Ahlf kabilelerinin yan sra boykota Mutayyebn ve Hlful Fudul topluluu nunyelerideitiraketmitir.Dolaysylaboy kot, Hlful Fudul cemiyetinin bozulmasna da yol amtr. Hz. Eb Tlibin kasidesinde ken dilerine kargeldikleriiinsitem ettiikimse lerarasndaHilfiindekikabilelerinmensuplar ounluutekiletmektedir.BunlareskiAhlf kabileleriyle ibirlii yaptklar iin Hz. Eb Tlib tarafndan knanmlardr. Boykotun en nemli sonularndan bir dieri de, Raslllah sallallhaleyhiveselleminkendisineakraba lk bakmndan ayn yaknlkta olmasna ra men Muttaliboullarn Zilkurbya dhil edip Abdems ve Nevfeloullarn buna dhil etmemesimeselesidir. Zilkurb;KurnKermdeganimetinbete birinindatlacakimselerolup,konuileilgili ayetsyledir: Biliniz ki ganimet aldnz eylerin bete biri Allaha, Resule, Zilkurbya, yetimlere, yoksullaraveyolcularaaittir.226
226
Enfal,41
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ko nu ile ilgili uygulamas 629 ylnda Hayberin fethiyle birlikte elde edilen ganimetlerin tak simi srasnda kendini gstermitir. Cbeyr b. Mutimin rivayetine gre olay syle cereyan etmistir: Ele geirilen ganimetler datlrken Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Muttaliboullarna bu ganimetten pay verip, Nevfeloullarna pay vermeyince, Hz. Osman ve Cbeyr radiyallhu anhm, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme giderek bunun sebebinisormular,Odaukarlvermitir: Muttaliboullar cahiliye devrinde de s lmdan sonra da bizi yalnz brakmadlar. buyurmu ve parmaklarn birletirerek, Him ve Muttaliboullar ayn eydir. demistir.227 Grld gibi bu boykotun en nemli so nularndan biri olan Hlful Fudul cemiyetinin dalmas ve Muttaliboullarnn boykotlu yllarda Raslllah sallallh aleyhi ve selleme yaknlk ve yardmlarndan dolay onun tara fndanZilkurbyadhiledilmiolmalardr.]228 81Byklerine isyan etmeleri, yardmsz b rakmalar ve bizi snaklara terk etmeleri Abdmenafoullarnaafiyetolsun!
227 228
Zebd,IX,223224. (ENYAYLA,Ocak2008),s.9495
218Hz.EbTlib
[Boykotunennemlinclerivefikirbaba larEbCehilileEbSfyndr.Mlumkiiler bunu baz ekonomik beklentilerinden dolay yapmlardr. Btn zalimce bask ve uygula malardan Eb Cehil, Eb Sfyan ve onlarn taraftarlarnnamac; Himleri a ve susuz brakp onlara bask uygulayarak,onlarnKureyierisindekisekin konumlar ve ticaretlerini kendi tasarruflarna almakt. Nitekim mrik nderler amalarna ulamlar ve boykot yllarnda Himoul larnn Mekke ticaretinden ekilmesiyle m riklerin ileri gelenleri servetlerine servet kat mlardr. Yukardaki ekonomik kayglardan dolay Mekkeli mrikler Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin davetini reddetmilerdir. Nitekim onlarn slm dinni kabullenmeleri kurmu olduklar karc dzenlerinin bitip tkenmesianlamnagelmekteydi.AyrcaMek keli mrik nderler Mekkedeki ekonomik pastadandahafazlapayalabilmekiinMekke pazarndasekinbiryeresahipolanHimleri bu pazardan karp atmak niyetinde idiler. Grld gibi Mekkeli mrikleri Him ve Muttaliboullarna kar boykot uygulamaya itensebeplerinbanda,teksebepolmamakla birlikte, Mekkeli liderlerin ekonomik karlar gelmektedir.Bundanbakasosyalvepsikolojik sebeplerdeszkonusudur.]229 82Yaptklarnzn sevindirdii baz insanlar
229
(ENYAYLA,Ocak2008),s.3334
olabilir. (Ama biliniz ki) siz, samas sakncal olangebedevelerisaacaksnz.
[Boykot olay buna maruz kalanlar eko nomik adan olduka ypratm, ellerinde ve avularnda olan da alp gtrmtr. Bata Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve Hz. Hatice radiyallhu anha olmak zere Hz. Eb Bekir radiyallhu anh ve pek ok kii bu boy kotla birlikte ekonomik adan skntl durum laradmlerdir.Boykot,HimveMuttalib oullarn fakirletirirken, zellikle Abdems ve Mahzumoullarn glendirmi olmaldr. Mesela Eb Sfyan Bedir gazvesi ncesinde bin develik bir kervanla sefere kabilecek ka darserveteulaabilmiti.buEbTlibsakin lerinin geinebilmeleri iin boykotlu yllarda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Hz. Eb Tlib ve Hz. Hatice radiyallhu anha btn servetleriniharcamlardr.Tabiylboyunca muhasarayamaruzkalanlarbuzamanzarfnda ticaretyaparakvarolanbirikimleriniartrama dklar iin ellerindeki biriktirdiklerini de bu artlaraltndatketmilerdir.]230 Bedir savanda gebe develerin durumu aakmtr. 83Kusay(oullarna)bizimiimizinyaygnla acan bildir. Onlara, bizden sonra herkesin birbirineyardmetmeyeceinimjdele.
230
220Hz.EbTlib
Hz.EbTlib,Raslllahsallallhaleyhive sellemin baaracan skntlara ramen o gndengrebiliyordu. 84Byk bir felaket geceleyin Kusay (oulla rnn) kapsn alarsa, onlar bizi beklerken, (bizonlargibi)delikleresokulmayz. 85Onlarevlerininiindedayaamaruzkalsa lard,biz(onlargibiyapmaz)ocuklukadnla rnnyanndaherkesernekolurduk. 86EerLey'denolmaKabkabilesibiraraya gelse, bir gn bir ekilde kesinlikle onlar da tacaz. [Hz.Haticeradiyallhanhaannemizinan netarafndansoyuannesiFtmabintZideb. elEsammb.Revhab.Hacerb.Abdb.Masb. mirb.Leyb.Glibb.Fihrdir.KureyinBen mirb.Leykolundandr.]231 87EerKab(oullar)pekokKab(oullarn dan) olusa bir gn mutlak bilinmeyenlerin iindeolacaktr. 88Ey Esedoullar. Konuan birinin dili hakk sylemedii zaman, asla bu rahatszla gz yummayn. EsedoullarHz.Haticeradiyallhanhann
231
(SABUNCU,2008),s.6
kabilesi idi. Hz. Eb Tlib, bu yaknla iaret ediyor.[Onlarda da bir ekilde boykotun ihlali noktasndadazelliklebuikikabileyeakraba lkbakmndanyaknolanbazkimselerHim veMuttaliboullarnn ektikleriskntlarkar ssnda harekete gemi ve onlara gizlice yar dm gndermilerdir. Bu vicdan sahibi kiiler den birisi Hz. Hatice radiyallh anhann am cazadesi Hakm b. Hizam dieri de Hiam b. Amridi.NitekimbirdefasndaHkimb.Hizm b. Hveylidin bir miktar buday halas Hz. Hatice radiyallh anhya gnderme giriimine ahitolanEbCehil,Hakmiuyararakbunubir dahayapmamasnsylemiaksitakdirdeken disini Mekkelilere ifa etmekle tehdit ederek Hakm b. Hizma engel olmak istemitir. Ha km b. Hizm ise Eb Cehile aldrmam ve aralarnda bir tartma kmtr. Bu esnada oradan gemekte olan Him b. EblBahter de Eb Cehile kars km ve Hakm b. Hizma engel olmamasn sylemitir. Bu du ruma sinirlenen Eb Cehil, Ebl Bahternin zerine ullanm ve aralarnda kavga km tr. Bu kavga esnasnda Ebl Bahter, eline geirdii bir devenin ene kemii ile Eb Ce hilinkafasnyarmveonuiyicehrpalamtr. Mrikler kendilerini kk drecek bu du rumdan mslmanlarn haberdar olmamas iinolaygizlitutmuvekimseyeduyurmam lardr.]232
232
222Hz.EbTlib
89mrmeyeminlesylyorum.Bizarkada vekzkardeimizinolusaydmzinsanlaraz veougurursuzmu. Hz.EbTlib,Kureyinbirbirleriileolanak rabalklarndan dolay destek verilmeyiinden sitemlebahsediyor. 90Ancak Kilb b. Mrre'den 35 yiit, bizi yardmszbrakmasaygszlnadmediler. [Hz.Haticeradiyallhanhaannemizinba badan soyu Huveylid b. Esed b. Abdiluzz b. Kusay b. Kilb b. Mrre b. Kb b. Ley b. Glibb.Fihrb.Mlikb.enNadrb.Kinnedir. Hz. Hatice radiyallh anha, KureyinBen Esed kolundan olup babasnn soyu Kusay b. Kilbta, annesinin soyu ise Ley b. Glibde Raslllahsallallhaleyhiveselleminsoyuile birleir. Bylece Hz. Hatice hem anne hem de babatarafndanHz.Raslllahsallallhaleyhi vesellemakrabaolmaktadr.]233 91Zheyr (b. Ebi meyye), iplerinden skl mkeskinbirklgibiduranve(soyu)yalan lanmayan,kavmimizinneiyibiryeenidir. [Nbvvetin onuncu ylnda idi ki, Kurey mriklerinin Him ve Muttaliboullar aley hindeki yazl antlamalarn bozup yrrlkten kaldrmak iin, Kureylilerden birka kii, hare
233
(SABUNCU,2008),s.4
ketegeti.Onlarniinde,buhususta,Hiamb. Amrinabasndandahagzelabalkimseyok tu. Hiam b. Amr; Nadle b. Hiam b. Abdimenafn ana bir kardeinin olu olduu iin, Himoullarndan saylrd. Kendisi, kavmi arasndaerefliveitibarlidi. Hiamb.Amr,Zheyrb.Ebimeyye'ninya nnavard. Zheyr b. Ebi meyye'nin annesi tike Ha tun,Abdulmuttalib'inkzidi. Hiamb.Amr,Zheyr'e: "Ey Zheyr! Daylarnn bir ey almaktan, satmaktan, evlenmekten, evlendirmekten, mahrum edildiklerini; darlk ve yokluk iinde kvrandklarn bilip durduun halde, istediini yemeye, imeye, giyinip kuanmaya, istediin kadnlaevlenmeyeseningnlnnaslrazolu yor?Nasliinesiniyor? Allah'a yemin ederim ki; [Eb Cehil] Eb'l HakemAmrb.Hiam'nsenidaylarnaleyhin de antlamaya davet ettii gibi, sen de onu kendi daylar aleyhinde byle bir antlamaya davet etmi olsaydn, senin davetine hibir zamanicabetetmez,yanamazd"dedi. Zheyrb.Ebimeyye: "Allah senin iyiliini versin ey Hiam! Ben birtekadamm.Tekbamaneyapabilirim?! Vallahi,yanmdabakabirkiidahaolsayd, muhakkak o antlama sahifesini bozmaya kal kar,bozuncayakadarurardm!"dedi. Hiamb.Amr: "Bensanaikincibiradambuldum!"dedi.
224Hz.EbTlib
Zheyrb.Ebimeyye: "Kimimio?"diyesordu. Hiamb.Amr: "Benim!"dedi. Zheyrb.Ebimeyye: "Senbizencbiradamdahaara!"dedi. Hiamb.Amr,kalkpMut'imb.Adiyy'egitti. Ona: "Ey Mut'im! Kureylilere uyarak Abdimenafoullarndan iki batn ailenin gz nnnndeyokedilmelerinegnlnnaslraz oluyor? Nasl iine siniyor?! Vallahi, onlar bundan kurtarmaya imkn bulabilseydim, ii nizden onlara ilk koacak olan, beni bulur dun."dedi. Mut'imb.Adiyy: "Allah senin iyiliini versin! Ben bir tek adamn!Tekbamaneyapabilirim?"dedi. Hiamb.Amr: "Bensanaikincibiradambuldum!"dedi. Mut'imb.Adiyy: "Kimimio?"diyesordu. Hiamb.Amr: "Benim!"dedi. Mut'imb.Adiyy: "Bizencbiradamdahaara,bul!"dedi. Hiamb.Amr: "Buldumbile!"dedi. Mut'imb.Adiyy: "Kimimio?"diyesordu. Hiamb.Amr: "Zheyrb.Ebimeyye'dir"dedi. Mut'imb.Adiyy:
"Sen bize drdnc bir adam daha ara, bul!"dedi. Hiam b. Amr, kalkp Eb'lBahter b. Hiam'nyannagitti.Onunlakonutu. Ona da, Mut'im b. Adiyy'e sylediklerine benzerszlersyledi. Eb'lBahter: "Bizebuhusustayardmedecek,bugrte kimselervarm?"diyesordu. Hiamb.Amr: "Evet!Vardr"dedi. Eb'lBahter "Kimimionlar?"diyesordu. Hiamb.Amr: "Zheyr b. Ebi meyye, Mutim b. Adiyy'dir.Bendeyanndaym!"dedi. Eb'lBahter: "Sen bize beinci bir adam daha ara, bul!" dedi. Hiam b. Amr, kalkp Zem'a b. Esved'e gitti. Onunla konutu. Kendisinin onlarla olan akra balnvehaklarnand. Zem'ab.Esved: "Beni davet ettiin bu i zerinde duran kimselervarm?"diyesordu.Hiamb.Amr: "Evet!Vardr"dedi. Zem'aya,onlarnisimlerinibirerbirersayd. Mekke'nin yukarsndaki Hacun mevkiinin balangcnda,geceleyintoplanmayahazrland lar. Oradatoplanp,yapacaklariikonutular. Sahifezerindedurup,onubozuncayakadar uramayaahdveakdettiler.
226Hz.EbTlib
Zheyrb.Ebimeyyeise: "Sizden,ieilkbalayanveilkkonuankim sebenolaym!"dedi. Ertesign,sabahleyin,Kureymriklerinin toplantyerinegittiler. Zheyr b. Ebi meyye; zerine ar ve ky metli bir elbise giyinmi olduu halde Kbeyi yedi kere tavaf ettikten sonra, halkn yanna geldive: "Ey Mekkeliler! Bizler istediimiz gibi yiyip ielim, giyinip kuanalm da, Him ve Muttaliboullar alveriten mahrum edilerek helakolsunlar,yakrm?! Vallahi, akrabalk balarn kesen u zalim sahife yrtlncaya kadar, oturmayacam!" dedi. O srada, Mescidi Haram'n bir kesinde oturanEbCehil: "Sen yalan sylyorsun! Vallahi, o sahife yrtlamaz!"dedi. Zem'ab.Esved: "Vallahi, asl sen yalan sylyorsun! Zaten, biz o yazyayazld zamanraz deildik!" dedi. Eb'lBahter: "Zem'adorusylyor!Bizondayazley lerinekabul,nedeikrarettik!"dedi. Mut'imb.Adiyy: "Her ikiniz de doru sylyorsunuz. Bunun aksini syleyen yalan syler! Biz bu sahifeden ve onun iinde yazl olanlardan uzaklar, Al lah'asnrz!"dedi. Hiamb.Amrda,Mut'imb.Adiyy'inszleri
neyaknszlersyledi. EbCehil: "Herhalde,bu,buradanbakabiryerdege celeyin konuulmu, zerinde karara varlm biriolsagerek!?"dedi. Osrada,Hz.EbTlibde,MescidiHaram'n birkesindeoturuyordu. Mut'im b. Adiyy kalkp, Kbenin iinde asl sahifeyi yrtmak iin yanna vard zaman; "Bismik'allahmme" szleri dndaki btn yazlanaakurdu(gvesi)yemibirhaldebul du. Bunun zerine, Adiyy b. Kays, Zem'a b. Esved,Eb'lBahterveZheyrb.meyyesilah lanarak Him ve Muttaliboullarnn yanlarna gittiler,onlar'b'danevlerinedndrdler. Kureymriklerininelleriyanlarnadt! Himoullarnn Raslllah sallallh aleyhi vesellemisonunakadarkoruyacaklarna,kendi lerineteslimetmeyeceklerinekanaatgetirdiler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile cemaat,'b'dankarak,halkarasnakartlar. Hz.EbTlib;sahifeyiveiindekiniiptaledip 'b'dan kmalarn salayanlar, syledii yirmialtbeyitlikbiriirlevd.]234 92MutayyiplerdenveHimsoyundangelen ogenlerparlaklkverenustalarnellerindeki beyazkllargibidir. 15 numaral beyitteki aklamada konu
234
(KKSAL),2/112117.
228Hz.EbTlib
hakkndabilgivardr. 93Onlara bir fiske vurulsa, genlerini sanki kk et paralar zerindeki yrtc aslanlar gibigrrsn. 94mrmeyeminlesylyorum.Ahmedive kardelerinidevamlsevenherinsangibivecd iindesevdim. 95kramkar ve yalpa yapmayan erkekler, cmertveiyihasletleriolanbabalar,onlaren iyiolmalariinyetitirmitir. Cmertlik Kureyte Himoullarndadr. yleki,Hz.EbTlib,yemekyedirdiindeba kasyemekyediremezdi.235 96Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) raslnyardmndasrarlym.Onuniinmz raklarlaveatlarlasavaacam. Hz.EbTlib,Raslllahsallallhaleyhive sellemin rasl olduuna bu beyitle zhar ve ihar ediyor. Bir insann kendi sznden daha iyibirdelilolurmu? 97 (Raslllah sallallh aleyhi ve sellem) Canl ve cmert ekme burunlu efendilerden biridir. O ereflerin ounda faziletli bir soya
235
Kettn,Hz.PeygamberinYnetimi,(trc:Ahmet zel)stanbul,2003,c.2,s.461
dayanmaktadr. 98Haladnyada,laykolanlariinbirgzellik mevcuttur. Problemlerin (gidericisi) Rabbin grevlendirdiikiiiinbirssvardr.
Bu beyitte Hz. Eb Tlib, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin risaletini kabul etmekte ve "Mcadelenin iinde tatl bir g zellikvardr"diyerekonutesellietmektedir. 99Fazilet yarnda, gerek bir hkim kyas lama yapsa, insanlar iinde beklentide bulu nulanhangikii,onunbenzeriolabilir? Kurey bir rasln geleceini biliyordu. Hz. Eb Tlib, bu gelen kiinin ancak Raslllah sallallhaleyhiveselleminolabileceiniiaret ediyor. 100(Raslllah sallallh aleyhi ve sellem) Yumuak huyludur, olgundur, adaletlidir, isabetsiz deildir. O yle bir lah'n dostudur ki,Oondangafildeildir. 101Kullarnsahibi(AllahTel)onuyardmy la destekledi ve yle bir din ortaya koydu ki onungerekliikaybolmayacaktr.
Hz. Eb Tlib burada slam dininin hak ol duunuikraretmektedir.
230Hz.EbTlib
102Vallahi eitli mahfillerde byklerimize kteylersyletecekbiriyapmamolacak olsam, Araplarda,kadnlarndilinedmek,yalla rngenleretabiolmasozamanlaraypkar lanyordu. Bu ve benzeri durumlar nedeniyle sekinler snfnda ok eyin aka ifade edi lememe sorunu yannda tehlikeli durumlar aa kyordu. Hz. Eb Tlib, imann akca izhar etmesiyle, etmemesi arasndaki fayda zararilikisikyaslannca,imannsaklamaso dnem iinde daha gerekli olmutur. mann saklad halde yinede Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ve mslmanlara yaplacak eziyetlerinbirounuengelleyememitir.Ak lamasn yaptmz Kasidei byye bile yllkboykotunbitimindesylenmitir.Hz.Eb Tlib, bu boykotun bitiminden ksa bir zaman sonrahastalandveHakkayrd. Raslllahsallallhaleyhivesellemsrekli Hz.EbTlibe; "Ey amca! Sen o kelimei tevhidi syle ki, Kyamet gnnde, sana onunla efaat etmek helalleir"buyurdu. Hz.EbTlib; "Vallahi,eykardeiminolu!Bendensonra, sana ve senin atannoullarna svlmesi ve Kureylerin bunu benim lmden korkarak sylediimi sanmalar korkusu olmasayd, se ningznaydnetmekiin,sylerdim!"dedi. (Burada, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemediyorduki;
EycanmdankymetliMuhammedim,geen yllar iinde yaptklarm hep bir yalann arka sndanyapmm?Desinler. yi ve ahlakl kiiler bir yalann arkasndan takiyyeyaparakmhizmetetti,desinler. Sen imanma ahitsin. Fakat bu insanlar ba na ahit olsunlar istiyorsun. Senin amcan sana yardmederkensadecesenisevmekdeil,cany la, malyla hizmet etmekte hibir korku engel olamad.AllahTel,sanayaptmilerdebir liine ve seni rasl olduuna ahit ve iman ettiimi biliyor. Eer insanlardan bir beklentim olacak olsa idi, bunu seni sevindirmek iin ya pardm.Ancakbilki;benimbugnimanmak lamam senin iin sevin olur. Fakat onun am cas gerekirse takiyye yapp yalan syledi derler. Bunun zararnn getirdii eyler daha byk olur. Amcas inanmam dediklerinin za raryalnzbanadokunacak. zlmeMuhammedim! Senhereyinendorusuvegzelisin.Atala rnda yalanclk zere bir leke yoktur. Ben sana imanettim.nsanlaraaklayncamutluolacak sn, fakat ben sonucunun yle olmadn gr yorum. zlmeAllahTelbizimleberaberdir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem eriat zere memur olduu iin insanlara bu durumu aklayamamtr. nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mminlerin vasflarn aklar kenyalanhikabuletmemitir. Safvan bnu Sleym radiyallh anh anlat yor:
232Hz.EbTlib
EyAllahnResl!Dedik,mminkorkak olurmu? Evet!buyurdular. Pekiyicimriolurmu?dedik,yine: Evet!buyurdular.Bizyine: Pekiyi yalanc olur mu? diye sorduk. Bu sefer: Hayr!Aslabuyurdular.236 Eer Hz. Eb Tlib, son deminde imann in sanlara aklasayd, Raslllah sallallh aleyhi vesellemiEbTlibinYetimidiyealayeden lerYalancnnYetimiderlerdi.nkmrik ler iin eziyet ve alay edilecek her ey bir ser mayedir.HamiyetliveyceahlaklHz.EbTlib, son deminde de Raslllah sallallh aleyhi ve selleme kendini kurban etti. Ayn dedeleri s mail aleyhisselm gibi kurban olmak onlara kolaygeliyordu. Raslllahsallallhaleyhivesellemin: "Vallahi, ben de, Yce Allah tarafndan men olununcaya kadar, senin iin muhakkak istifarda bulunmaya, yarlganman dilemeye devam edeceim" kelam ise yeni olgunlaan sahabeninusulenikazedilmesidir.Dahance de bahsettiimiz gibi Eb Huzeyfe b. Utbe radiyallhuanhgibidnenlervard.Bedirde Babalarmz, oullarmz, kardelerimizi ldreceizdeAbbasmbrakacaz.Allaha yeminederimkionarastlarsamklcmetine daldracam demitir. Bu szler kendine ulancaRaslllahsallallhaleyhivesellem,
236
MuvattaKelam,19
Hz.merradiyallhuanhednerek Ey Hafsn babas! Reslullahn amcasnn yzne vurulur mu? diyerek zntsn dile getirmitir. O zaman Hz. Abbas radiyallh anh imannaklayamamt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve akrabas, canlarn, mallarn, feda ederek slmdininiyaydlar.Bunedenlebudurumla ranlamakbazinsanlariinzorolmaktadr.
103Her zaman, her halde, ciddi sylyorum, akaetmiyorum,kesinlikleonatabiolurduk.
Bu iki beyitten anlald zere Hz. Eb Tlib, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hak rasl olduunu bildii halde yeenine ittiba etmemi gibi grnm, hak yolda ol duklarn dnd Kusayy, Abdmenaf, Him ve Abdlmuttalib gibi kadim Hanif dini zere kalm olarak gstererek, Raslllah sallallhaleyhivesellemisonzamanndadahi thmet altnda kalacan bile bile korumaya almtr. Hz. Eb Tlib, her zaman olduu gibi ahsi kemalat iin almam, grd maslahata binaen feraatta bulunmutur. 237 midi Eb Lehebin de Raslllah sallallh aleyhi ve selleme yardmn salamakt. lk zamanlar bu destei bulan Raslllah sallallh aleyhi ve sellem fitneciler yznden amcasnn himaye
237
Bkz:Mevlanaibl,AsrSaadet,Tercme:mer Rza(Dorul),stanbul,1920,I,271.
234Hz.EbTlib
sinikaybetmitir. 104Fakat biz byk efendilerimize kar iyi bir nesiliz. Biz g yarnda dier kavimleri onlarsayesindegetik. 105Onlar da biliyorlar ki bizim ocuumuz, yanmzda yalanlanan biri deil. Bo szlere debaklmamal. 106Onlarn topluluu dalana ve her bir azgn ve cahil, bizden ac bir darbe alana de inonlarlamcadeleedeceiz. 107Ahmetartkiimizdeylekkletikiona saldracakgllerinsaldrsboakar. 108 Sanki onu atlarn zerinde gryorum. Onlarhertrlbatlasapmtopluluunze rinesryordu. 109Onun nnde kendimi kambur ettim ve onu korudum. Gs kemiklerimle siper ya parakonumdafaaettim. Hz.EbTlib,kamburettimdemesindeki mana ben noksanl kendime aldm. T ki Raslllah sallallh aleyhi ve selleme leke srmekisteyenlermuratlarnakavuamasnlar. Benim ahsmdaki noksanlk ile korunacaksa ben Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ko ruyacam, demektir. Aslnda bu ileriyi gr mektenbakabireydeildi.Budurumuaa
daki bahsedilecek hadiseler daha iyi akla yacaktr. [Hz. Ali kerremallh veche bni Abbs radiyallh anhaya am valisi olmasn teklif etti. bni Abbs ise Muaviyeyi hemen grev den almamasnn halife iin daha iyi olaca grn yineledi. bni Abbsn, bu grte sraretmesinin,ileridefitnevribirgelimenin olacanihtimaldhilindegrmesiydi. yet Muaviye grevden azledilmezse muhtemelen halifeye biat edecekti. Bylece halife de ileriki zamanlarda Muaviye ile ilgili istedii tasarrufu yapabilecekti. Yani halife istersedahasonrakitarihlerdeemirlerineitaat etmedii takdirde Muaviyeyi grevden azle debilirdi. Hz.Ali kerremallh veche bu teklife kar karaksunusyledi: Hayr! Ey Abdullah! Senin bu sylediin aslaolmayacaktr. Hz. Ali kerremallh veche hilfetinin iler leyenzamanlarndailerinistediiminvalze re gitmediini grnce birok konuda bn Abbs hakl bulduunu itiraf etmekten e kinmemitir. Hz. Ali kerremallh veche, bni Abbsiin O sanki gayb perdesini aralayan biriydi demitir.238]239 Bakabirhadisedeuekildedir.
Mekk,SemtunNucm,II,557;Zeheb,etefsru velMfessirn,I,69. 239 (BLGEN,2007),s.4849
238
236Hz.EbTlib
[Yezid b. Muaviye halife seildikten sonra Hz. Hseyin aleyhisselm, Mekkeye geldikten sonra oradaki mslmanlarn byk tevecc hyle karlat. Halk, sabahakam geliyor ve Hz. Hseyin aleyhisselmn etrafnda toplan yordu. Daha sonraki srete Hseyin b. Ali aleyhisselmn Kfelilerin arsna olumlu cevap vererek oraya gitme niyetini anlayan bni Abbs radiyallhu anh, gnlerce onu Kfeyegitmemesiiiniknaetmeyealmt. Etkili olur dncesi ile babas Hz.Ali kerremallh vecheyi zor durumda brakan Kfelilerin nceki davranlarn hatrlatarak unusylemiti: Kfeliler baban ve kardeini aldattklar gibisenidealdatrlar.Saknorayagitme,zira onlarhilekrinsanlardr.Gideceksenbilebari kadnlar ve ocuklar gtrme. Btn bu konumalarna ramen Abdullah b. Abbs radiyallhu anh, Hz. Hseyini Kfeye gitme mesikonusundaiknaedememiti.bniAbbs radiyallhu anh, Kfelilerin gl durumda olan Yezide ve onun Kfe valisine kar koya mayacaklarntahminediyordu. bni Abbs radiyallhu anhn Hz. Hseyini Kfeyegitmektensrarlamenetmeyealma snn temelinde; meyye ogullarndan iktidar dakiYezidiveKfevalisiUbeydullahb.Ziyd ok iyi tanm olmasdr. Dolaysyla bni Abbs, Hz. Hseyin aleyhisselmn Kfelilerin szde desteine gvenmesine pek anlam ve rememiti. bni Abbs, Hseyin aleyhisselmn kyama kalkmas karsnda
ynetimin kendisine nasl bir tepki vereceini ok iyi tahmin edebiliyordu. Zira bni Abbs radiyallhu anh Muaviyeden itibaren belki dahancesindenmeyyeogullarnnkiiliini, yneticilie olan ar isteklerini ve bu uurda neler yapp edeceklerini ok iyi biliyordu. 61/681 ylnda henz Mekkede bulunan Hz. Hseyin aleyhisselm yaknlarndan birok insanlabirlikteKfeyegitmeyekararvermiti. Amr b. Abdurrahman b. Haris, Hz. Hseyin aleyhisselmagelerekunusyledi: Duyduuma gre Iraka gidiyormusun. Ben ahsen halifenin valisi, memurlar ve hazinelerininbulundugubirsehregitmeniok sakncal buluyorum. Bugn insanlar paraya tapar hale gelmilerdir. Sana yardm iin sz verenlerin seni ldrmesinden endie ede rim. Hz. Hseyin aleyhisselm, Amr b. Abdurrahman b. Harise sadece teekkr et mekle yetindi. Daha sonra bni Abbs radiyallhu anh, Hseyin aleyhisselmn yan nagelerekunlarsyledi: Halk senin Iraka gideceini sylyor. Al lah Tel akna tam olarak ne yapmak iste diini bana aka syler misin? dedi. Hz. Hseyinaleyhisselm ubirikigniindeorayagitmekiinha zrlkyapyorumdedi.bniAbbsradiyallhu anhszlerineuekildedevametti: AllahTel sanabylebireyiyaptrma sn!Banasylermisin?Senbalarndakivaliyi ldrm, memleketlerine sahip olmu ve
238Hz.EbTlib
dman kovmu bir millete mi gidiyorsun? Eerbylebireyyapmadklarnainanyorsan o zaman git. Yok, yet sana destek vermeyi vaat edip beraber savamak iin agryorlar sa, seni aldatmalarndan, verdikleri szden cayp bir felakete sebep olmalarndan endie ediyorum. Onlar (Kfeliler) biraz zorda kalr larsa sana kar kp, yalnz brakabilirler. Hattasanakarayaklanarakaklagelebilecek en kt ii bile yapmalarndan korkmakta ym. Hz.Hseyinaleyhisselmdaucevabverdi: Hele bir dneyim bakalm ne olacak? Ertesi gn tekrar Hseyin aleyhisselmn ya nna gelen bni Abbs radiyallhu anh unlar syledi: Amcamn olu, kendimi sabretmeye zor luyorum, ama bir trl sabredemiyorum! Eerdndnyaparsan,seninbanabir felaket gelmesinden endie ediyorum. Irak llar dnek insanlardr. Onlara sakn gvene rekkendilerineyaklama.Buradakal.Zirasen Hicazllarnefendisisin.EerIrakllaryazdkla rmektuplarlasenigerektenistiyorlarsa,sen de onlara yaz ki: Onlar nce memleketlerin deki valilerini ve dmanlarn karsnlar, daha sonra oraya gidersin. yet srarla bir yeregitmekistiyorsan,Yemenegitmendaha uygundur. Orada farkl topluluklar var. Ye men ok geni bir yerdir. Ayrca o blgede babann taraftar ve onu ok seven insanlar var. ayet oraya gidersen, bir tarafa ekilir, mektuplaryazarvebunlarhalkagnderirsin.
Eliler ve teblicilerini etrafa yayarsn. O za manbelkioradaistediinortamdaolutura bilirsin. Hz. Hseyin aleyhisselm, bir trl bni Abbs radiyallhu anhn bu szlerini kabule yaklamyordu. bni Abbs radiyallhu anh szlerinesyledevametti: yet gitmekten vazgemiyorsan, bari kadn ve ocuklarn gtrme. Senin onlarn gzleri nnde acmaszca sehit edilmenden korkuyorum. bni Abbs radiyallhu anhn bu uyarc szleri ve btn abalar Hz. Hseyin aleyhisselmahitesiretmemiti. Ksaca, bni Abbs yeeni Hseyin aleyhisselma yapt tavsiyelerde, ok ynl bir bak asyla iin ehemmiyetine binaen uygulanabilir bir plan izmiti. Bununla da kalmam yeenine deiik somut alternatif teklifler yaparak, uzun zamandr planlad iktidarakarskmaisindeokdikkatliolmasn nermiti. bni Abbs radiyallhu anhn, H seyin aleyhisselma yapt nerilerde srf ya kn akrabalktan dolay duygusallk gsterme yerine, ayaklar yere basan ve olumlu sonu almaihtimaliolabilecekteklifleryapmt.Zira Hseyin aleyhisselmn mevcut iktidara kar yapmay dnd kar hareket, varaca sonucagrebirokyndentarihinseyrinietki leyebilecekbirgiriimdi.]240
(BLGEN,2007),s.8889
240
240Hz.EbTlib
Buanlattmzhadiselerilerigrlolma nn ne kadar gerekli olduudur. Hz. Eb Tlib, ileri gr ve siyasetiyle Raslllah sallallh aleyhivesellemiinkendinifedaediinidaha iyianlamoluyoruz. Allah Tel kullarnn zayflklarn baz kul larna daha belirgin ve aikr klar. Davasnda hakl olmak kiiye kuvvet verirken, siyaseti ve idare sanatna vakf olmakla da, olacak olay larda daha az zararla zafere kavuma strateji sinesahipklar.Yenigelmiraslnengelleri ni kaldrmakta en uygun hareketleri bilmek, dnmek ve uygulamak Hz. Eb Tlibe ve rilmi en byk zelliktir. Onun zerinde ola bilecekithamlargslemek,baarnnbedeli olmuolsada,gelecekyllardayenibulunacak bilgivebelgelerilesenelercesrenithamlarn daha iyi farkna varlacaktr. nk teknoloji ilerleyerek ok eyin srrn aa karmakta dr. Bu ise bilgilerin tazelenmesini yannda getirmektedir. Bilindii zere milletler tarihi genellikleglolanlartarafndanyazldiin gerek tarih ok zaman hafzalardan kaytlar dan silinmeye allmtr. Bu ise itimi ve siyas hayatn bir getirisidir. Onun iin olaylar da nakiller ele alnrken tarih felsefesini ve tenkidiniyapmakbazeylerinvuzuhunasebep olur. Bu da insanlar iin mutluluk ve kemal seviyedeyeterlilikdemektir. Binenaleyh,siyasetindinveahlakileolan ilikisindekiinceayargrmekherinsanamah sus bir durum olmad kesindir. [Siyaset ala nnda siyasi temsil grevine talip olanlarn
verdikleriszleritutmamalar,kiiselmenfaat leri dorultusunda hareket etmeleri, kamu imknlarn haksz ve hukuksuz yollarla bir tarafa aktarmaya almalar, hatta bu tr amalar gerekletirmek iin gayri meru evrelerle i tutmalar ahlk ve etik tar tmalarn gndeme getirmitir. Bu nedenle siyasetin insan erdemli bir varlk dzeyine ykseltmek amac gden ahlk anlayyla yl dznn pek bark olduunu sylemek zor ol maktadr. Bireydzeyindeonaylanmayanpekokey lemvedavrannsiyaset alanndammkn olarakgrlmesivehattasiyasetingereiola rak kabul edilip onaylanmas imkn dhilinde dir. nk siyasetin doas vazife kavram zerinedeilmenfaatkavramzerineotur tulmaktadr. Ancak bu siyasetin ahlk d bir alan olduu anlamna gelmemelidir. nk insan davranlar, hangi alana ynelik olursa olsun, temelde ahlk ve deer baml davra nlardr.Ahlkoudefabamldeilbam sz bir deikendir. Ne var ki siyaset alannda bubamllnderecesigevemektevetoplum tarafndandabudurummakulvekabuledile bilir olarak grlmektedir. Kiinin kendisi iin yaptbirdavrantaahlkilkelerdensapmas kabul grmezken bunun kamu yarar ve menfaati sz konusu olduu durumda ele tirinindozuazalmaktadr. Aslnda insan davranlarnn belli davran kalplarna,kurallaraveeylembiimlerinegre olumakta olduu belirtilmelidir. Davran ve
242Hz.EbTlib
eylemleri ynlendiren ana temel siyasetin merkezindeki menfaat mi, yoksa ahlkn merkezindeyeralanvazifemidir? Oysaki insan davranlarnn drstlk temelinde gereklemesi ahlkn eylem sahip lerine vazife olarak ykledii bir ilkedir. An cak bu vazife erevesi siyasette baar nn salanmasnda yeterli olamamaktadr. Buna karlk siyasetin merkezinde yer alan menfaatingereklemesiiin verdikleri sz hie saym ve insanlarn beyinlerini kurnazca uyutmasn bilmi olan larbaarlolmulardr. Verdii sz hie saymak ve insanlarn beyinlerinikurnazcauyutmakahlkilkelerine ve drstle gre asla tasvip edilebilecek davranlar deildir. Davran sahiplerinden byle davranmalar ne talep edilmekte ne de beklenmektedir. Ancak siyasette menfaatin ve baarnn elde edilmesini salayan hesaba, menfaate,disiplineveakladayanannemlibir davrantr.Ahlkdavranisemenfaatekar olup hesaba, disipline ve akla dayal olmakla birilgisiyoktur.]241 Sonuta siyasetin doas vazife kavram zerine deil menfaat kavram zerine oturmakta olduu dnlse de, siyasetin ahlakiliieylemininsonucuiindegizlidir. Bir tmn paralar gibi gerek ve yalann beraberolduusiyasetikiyzlmadalyongibi
DURSUN, Davut, Siyaset Ve Ahlk: Gereklikle dealinBadamazlSorunu,s.1724
241
dir. Onun hangi yz grlmesi istenirse o tarafnn daha parlaktr. Tarih boyunca siyaset daha ok aldatlmann ve aldatmann temsilcisi olmaktan kurtulamam ve arklar arasnda birok temiz insan eritmitir. Ancak bu ekilde dahi olsa bu siyaset sayesinde b yk iler zuhur etmitir. Bu nedenle siyaset vazgeilmez olduu kadar temiz siyaset arzu lananolmutur. [AyalakirEfendidediki; SYASETVELYETTENYKSEKTR. Bunun manas: Velyet; Allah Telnn ce mal tecellisi olduu iin; hep iyi eyler d nr,iyieyleryapar.Siyasetise,AllahTelnn hem cemal, hem celal tecellisi olduundan, Allah Telnn zuhur ve taayyn itibar ile birbirine zt sfatlarna ne kadar yaklarsa o kadarmuvaffakolur. Hzmerradiyallhanhbuyururki; ALLAH TELYA YEMN EDERM K, AL LAH TELNIN HKMET KUVVETYLE MEN ETT EY, KURANI KERMN AYETYLE MENETTNDENZYADEDR.]242 Bu nedenle siyaset irkinlemi duruma dnm grnse de, yle olmadn d nmemiz gerekmektedir. Siyasetin hakika tinde olaylar rastgele olmaz. Hep bir plann ahesteahesteuygulanmasdr.Maddhedefle riolaninsanlarntemizinsanlarzerindeuygu
ERGN,O.Nuri;BalkesirliAbdlazzMecdiTolun Hayatveahsiyeti,stanbul.1942,s.154
242
244Hz.EbTlib
ladklar sinsi planlar genellikle bozulmaz gibi olurken,AllahTelbirekildeolaylarnyn n srekli deitirmektedir. Bunu anlayan arif kiilerinbizsiyasetekarmayzdediklerimana da budur.243 nk lem ve insanlar sahipsiz deildir. Onlar (kendi akllarnca) gya Allah' ve mminleri aldatrlar. Hlbuki onlar ancak kendilerinialdatrlarvebununfarkndadeil lerdir.244 Hilekrlkyaptlar,AllahTeldahileleri ne karlkta bulundu ve Allah Tel hile ya panlarnenhayrlsdr.245 110 Hi phe yok ki Allah dnyada da m cadelegnndedeonuniiniyceltipyksel tecektir. AllahTelbuyurduki; Yinedeki:Hakgeldi;batlyklpgitti.Za tenbatlyklmayamahkmdur.
Gavsl zam hramczde smail Hakk Toprak Sivas buyurdu ki;Siyaseti olmayan bir cemiyet, kmeye mahkmdur. Herkesin bir siyaseti vardr. Bizimsiyasetimiz,siyasetekarmamaktrBudaayr birsiyasettir 244 Bakara,9 245 limran,54
243
SONU Hz.EbTlibinbukasidesiyleonunslma girdiivegerekmanadaRaslllahsallallh aleyhivesellemeitaatveyardmettiinianl yoruz. Yine bu kaside onun hakkndaki yersiz ithamlaraokiyibircevapolacakanaatinde yiz. Ayrca [bu kaside, Mekke'nin o zamanki sosyal dokusunu anlatmas asndan nemli dir. Kasidenin giri blmnde Mekkelilerin hacibadetinebirdnhavasiindekutsibir neveyle baktklar anlatlyor. Bu kasideden Kureylilerinsadeceputperestolmadn,eski Mekke byklerinin ortak aklnn esas alnd n gryoruz. Ayrca Mekke'de zel bir em niyetbirimininolmadn,hrszveapulcula rn bir evi bastnda komular tarafndan kurtarldn reniyoruz. Eer komu kt biriyse,duymazlktangeldiinianlyoruz.Buve benzerimcadelelerbukasidedeanlatlmtr. Sadecebukasidedeil,odnemdeyazld rivayetedilenbtniirler,ozamankiArap toplumunun anlalabilmesini salayan en nemlikaynaklardr.Hz.mer,: iir, (bu) kavmin ilmidir. Onlarn bundan
246Hz.EbTlib
dahadoruilmiyokturdiyerekiirinnemini ifade etmitir 246. Taha Hseyin'in Fi'i'ri'l Chili adl eserinde dile getirdii, Chiliyye devri iirlerinin umumen uydurma olduu, Emeviler dneminde bunlar siyaset, mezhep ve kabilecilik gibi kayglarla uydurulmu oldu u37grnekatlmyoruz.Bizceaksinekesin delil bulunmadka Hz. Eb Tlib'e ve dier Chiliyye airlerine nispet edilen beyitlerin tamam, onlara aitmi gibi deerlendirilmeli, bazkuruntularaitibaredilmemelidir.Aksitak dirde edebi deeri olan eserler gerei gibi yorumlanmaz. Sonuta bu slam tarihi iin bir ykmolur,diyebiliriz.]247 EyAllahTelm! Bilemediimizden dolay yaptmz hata lardanafdilenipRaslllahsallallhaleyhive selleminefaatinesnyoruz. Eyinananlar! Yeminolsunki,iinizdensize,skntyau ramanz kendisine ar gelen, size dkn, inananlara efkatli ve merhametli bir rasl gelmitir.248
Philip K. Hitti, Siyasi ve Kltrel slam Tarihi, eviren: Salih Tu, stanbul, 1981, I, 143; Rza Sa va, slamdan nce Hicaz Blgesindeki Araplarda Tarih, D.E.. lahiyat Fakltesi Dergisi, VII, zmir, 1992,s:265 247 (YAVUZ,2009) 248 Tevbe,128
246
EyAllahTelm! Kiidostunundinizerinedir.Sizdenbiri nizkimledostlukedeceineiyibaksn.249 Kiisevdiiileberaberdir.250 RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEMN AMCASI HZ. EB TLB ALEYHSSELMIN MANLA GTTNE AHT OLARAKBZLERYAZMANIDLYORUZ. MN AllahTelbuyurduki; Bylece sizi insanlara ahit ve rnek ol manz iin tam ortada bulunan bir mmet kldk. Rasl de size ahit ve rnektir. Senin yneldiin yn, rasle uyanlar, cayacaklar dan ayrt etmek iin kble yaptk. Dorusu Allah'nyola koyduukimselerdenbakasna bu ar bir eydir. Allah ibadetlerinizi boa karacak deildir. Dorusu Allah insanlara efkatgsterir,merhameteder.251 Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu mevzuda sukut durmas grd bir lzum dandr.Bizimisebunaahitolmamzisehaki katinaakmasiindir. Rabbimiz! ndirdiine inandk, rasln ardnca gittik; bizi ahit olanlarla beraber yaz.252
249 250
EbDvud,Edeb,19 Buhar,Edeb,97 251 Bakara,143 252 limran,53
HerdemdesrlmezbudevrnRaslullh HerdemdekurulmazbudvnRaslullh Herddeyeyzamazhergzoyzekamaz HermerhaledengemezkervnRaslullh Binyllkmrdemezbirlahzasnann HercnanasbolmazihsnRaslullh Deryymarifdendrraldilirifden PrhikmetisrifdenderknRaslullh ErknGarbullhburhnGarbullh HernGarbullhhepnRaslullh Kullukgelennagevherdolaknna EredilcnnadermnRaslullh Heremreitatdahervechiletatda MeydnsadakatdamerdnRaslullh Hulsnedevletdirbinlutfuinyetdir OlmaknesadetdirkurbnRaslullh S.OsmanHulsAte kaddesellhsrrahulazz
NDEKLER HZ.EBTALB..................................................9 HZ.FATIMAB.ESED.......................................14 EHL BEYTN NEM VE DEERN ORTAYA KOYANBAZIRVAYETLER:..............................39 HZ.EBTLBGERE.................................43 HZ.EBTLBNHAKKINDAK......................57 THAMLARDANBAZILARI...............................57 RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEMNMERHAMET.................................67 ASHABINRASLLLAHSALLALLHALEYHVE SELLEMESEVGVESAYGISI............................77 EBCEHL'NPROVAKATRL.................82 ZYURDUNDANHCRET...............................90 HZ.EBTLBNKASDEIBYYES.........93 KASDEI'BYYETERCEMES......................101 VEAIKLAMASI...........................................101 ARAPLARDAPUTPERESTLK........................104 1PutKavram..............................................104 2.AraplarArasndaPutperestliinDouu .104 . 3.AraplarnTaptPutlar............................108 a.Kabe'dekiPutlar:HbelveDierleri.......108
252Hz.EbTlib
2. Kbe Dndaki Putlar ve Tapnaklar (Tautlar).....................................................110 (1)Tautlar..................................................111 (2)Putlar......................................................111 TANRINANCI ..............................................115 . MEKKE/BEKKE............................................125 CHLYYEDEVRNDEKBEDEBADET.......131 METAFTABRAYET:MAKAMIBRAHM.....136 BenBekrbinVailleMlakat: ....................153 . TRKARAPMNASEBETLER....................156 HZ.ABDLMTTALBBNHM:...............199 SONU.........................................................245 NDEKLER.................................................251 KAYNAKA...................................................253

KAYNAKA AKIN Ali HZ. Eb Tlib ve Tarihte Gizli Kalm Gerekler" [Kitap]. stanbul: Sakaleyn, Austos2007. BARLAKHasanArapKabilecilikAnlaynnHz. Osman Dnemi Siyasi Gelimelerine Etkisi [Kitap].Samsun:OndokuzMaysniversitesi Sosyal Bilimler Enstits slam Tarihi Ve Sanatlar Anabilim Dal 187359 Yksek Lisans Tezi,2006. BLGENMehmetAbdullahibniAbbasnSiyasi Hayat [Kitap]. SVAS: Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slam Tarihi ve Sanatlar Anabilim Dal/slam Tarihi BilimDal211277YksekLisansTezi,2007. DADAN Ali Taber Tarihindeki Trklerle lgili Rivyetlerin Tespiti Ve Degerlendirilmesi (Hz. Peygamber Dneminden Emevlerin Sonuna Kadar) Ali [Kitap]. Konya: Seluk . Sosyal Bilimler Enst.slm Tarihi Ve Sanatlar Ana Bilim Dal slm Tarihi Bilim Dal 189288 YksekLisansTezi,2006. DUMAN Fatih slamiyet ncesi Arap Folklorunun Kurandaki Yeri [Kitap]. Kahramanmaras : St mam niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilimdal186113YksekLisansTezi,2006. DURAL Osman Nuri Muviye Bin Eb Sfyana Yneltilen Eletiriler [Kitap]. Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slm
254Hz.EbTlib
Tarihi Ve Sanatlar Ana Bilim Dal slm Tarihi BilimDal217368YksekLisansTezi,2007. ERETN Ahmet Rivyetler Ve Farkl Yorumlar Inda Rahip Bahra Olay [Kitap]. Konya : Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slm Tarihi Ve Sanatlar Ana Bilim Dal slm Tarihi Bilim Dal 218795Yksek Lisans Tezi , 2008. Eyb Sabri Paa sadeletiren: Osman ERDEM Mir't Mekke (Kabe Mekke Tarihi) [Kitap]. stanbul:Fatih. GOUHAR Masoud Kurn Kerimde Stratejik Planlama [Kitap]. Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tefsir AnaBilimDal235713DoktoraTezi,2008. Hz. Ali trc: Mstakmzde Sleyman Saadeddin Efendi Divn [Kitap]. stanbul: Ana,1981. KAML Fahri slam Fkhnda Namaz badeti (Anlam, nemi, Tarihesi, Fert Ve Toplum zerindeki Etkileri) [Kitap]. Bursa: Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Ensits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal slam Hukuku BilimDal187508YksekLisansTezi,2006. KARA Kerim Vkt Niyzi Msr, [Kitap Blm]. Ankara: Marmara niversitesi SosyalBilimlerEnstitslahiyatAnaBilimDal TasavvufBilimDalY.LSANS,1997. KKSAL M. Asm slam Tarihi [Kitap]. stanbul:KksalYaynlar.
Mevdudi trc: Naim ASRAR Tarih Boyunca Tevhid Mcadelesi ve Hz.Peygamber [Kitap]. Ankara:Pnar,1984. ORHAN Zeynep Evil Tr Rivayetlerin Hadis lmine Katks [Kitap]. Bursa: Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Ensits Temel slm Bilimleri Anabilim Dal Hadis Bilim Dal 231212YksekLisansTezi,2008. REN Ar Hz. Peygambere Yaplan Saygszlklar Ve lgili Hadislerin Deerlendirilmesi [Kitap]. [s.l.]: Sleyman Demirelniversitesi,SosyalBilimlerEnstits, Temel slm Bilimleri Anabilim Dal 207360 YksekLisansTezi,Haziran2007. SABUNCU mer Hz. Peygamberin lk Hanm Hz. Haticenin Hayat Ve Kiilii [Kitap]. anlurfa : Harran niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slm Tarihi Ve Sanatlar Anabilim Dal slm Tarihi Bilim Dal 230799Yksek LisansTezi,2008. SeyyidEyybbinSddkMenkbihrYri Gzn[Kitap].stanbul:Hakikat,1998. ehristani Muhammed Abdulkerim,trc.: Mustafa Z ElMilel venNihal, [Kitap]. stanbul:EnsarNeriyat,.,2005. ENYAYLA Gencal Msriklerin Hz. Peygamber Ve Mslmanlar Boykota Tabi Tutmalar [Kitap]. Sivas : Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi 221257,Ocak2008.
256Hz.EbTlib
UMURBEK Hatice Cahiliye ve Hz. Peygamber Dnemlerinde Taif [Kitap]. Sakarya: Sakarya niversitesi, Sosyal Bilimler Enistits, 228684yksekLisansTezi,2008. YAVUZ Ltfullah Ebu Tlib b. Abdilmuttalib'in Kaside biyyesi zerine [Dergi]. zmir: DokuzEyllniversitesilahiyatFakltesiArap Dili ve Belagat, 2009. 1: Cilt Dini Bilimler AkademikAratrmaDergisi,IX,. YEL emseddin Hz. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) [Kitap]. stanbul: [s.n.], 2007.
258Hz.EbTlib

İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı ALTUNTAŞ HZ. EBU TALİB

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı ALTUNTAŞ HZ. EBU TALİB

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HZ Z.

Kas sidei 'biyye si

hramc zde HacsmailHakk ALTUN NTA

BR RKLTRH HZMETDR R PARALESA ATILMAZ

Ehli Kitap'tan olan Zbeyr (Zreyr),Temmam (Semm)veDreys(Deris)adlarndakikimseler.

bn Sad, etTabakt, III/232; bn Kayyim el Cevziyye,ZdlMed,III/4142

Heysem,Mecmau'zzevid,c.9,s.256257 Kurucan, Ahmet Mercan, Zhd, Aerei Mbeere,IkYay.stanbul2005,206,207

Abekt'lEnvrfBmmeti'lEthr,Tahran,1401h., s.21vd;Semav,189vd. 58 bnHanbel,MsnedEhli'lBeyt,7. 59 Hkim,Mstedrek,III/311 60 Hkim,Mstedrek,III/137;Heytem,II/544. 61 Tirmizi,Menkb,21. 62 Frzbd,Fedil'lHamse,II/67;Leknev,169. 63 Frzbd,Fedil'lHamse,II/69vd;bnHanbel, MsnedEhli'lBeyt,ll.

Eb Dvud, Cenaiz 70, (3214); Nes, Tahret 128,(1,110),Ceniz84,(4,79). 85 Buhr,Menakbu'lEnsar40,Edeb115,Rikak51; Mslim,man357,(209)

bnHiam,Sre,II,271. bnSad,Tabakat,IV,10,31. 95 rfanAycan,EblBahter,D..A,stanbul1994, X,296.

Belzr,Ensb,IV,52 Vkid,Megz,II,607,617 104 (BLGEN,2007),s.3435

Ahmedb.Hanbel,IV,278. Bu sze inanmayanlarn ardndan zlerek nerdeysekendinimahvedeceksin!Kehf,6

(REN,Haziran2007),s.79 ura,23 117 (Ahzab,57)

Bkz. el Buhr 1/65; Tecrid Tercemesi, 1/161 (HadisNo:177)ve2/377(HadisNo:314)ve10/45, (HadisNo:1544)

bn shak, bn Hiam, c. 1, s. 234235, Zeheb, Trhu'lslm,s.147.

(Mevdudi,1984),s.529 Bkz: bn Mace, Menasik 103; Tirmiz, Menakb 68;Darim,Siyer66.

Ltfullah YAVUZ Dokuz Eyll niversitesi lahi yatFakltesiArapDiliveBelagatretimEleman. DiniBilimlerAkademikAratrmaDergisi,IX,2009 say,1

CBR, Muhammed bid, Arap Aklnn Oluu mu,trc.brahimAkbaba,zYaynlar,stanbul,1999 ,s.79.

Rahmn (olan Allah,

sonra tam bu mekna geldiinde

aatay, Neet, slm ncesi Arap Tarihi ve Cahiliyea,Ankara1971,s.8485 175 aatay,s.86;

aatay, slam ncesi Arap Trhi ve Chiliye a,s.89.

YfesiseTrknveTrknamcasnnolu olan Yecc ve Meccn babasnn babas dr.183

Hz.EbTlib,Raslllahsallallhaleyhive sellemegzelvasflarnsayarakonakarhak szlkyapamayacan,yapanlarndurumuhak kndaiseyanlyaptklarnbeyanediyor.

42mrmeyeminediyorum!Esidvegurubu bize olan kinlerini devam ettirdiler. Yiyecek olanlarabiziparalyverdiler.

Zuhruf,31. Heyet(Alizekbakanlnda),KuranKerimve Trke Aklamal Meli, M...F., Medine, 1992, s.490.

olabilir. (Ama biliniz ki) siz, samas sakncal olangebedevelerisaacaksnz.

dayanmaktadr. 98Haladnyada,laykolanlariinbirgzellik mevcuttur. Problemlerin (gidericisi) Rabbin grevlendirdiikiiiinbirssvardr.

Hz. Eb Tlib burada slam dininin hak ol duunuikraretmektedir.

103Her zaman, her halde, ciddi sylyorum, akaetmiyorum,kesinlikleonatabiolurduk.

EbDvud,Edeb,19 Buhar,Edeb,97 251 Bakara,143 252 limran,53

You might also like