BR EKONOM TETKSNN TRAFLARI

nsz Ekonomi tetikisi olarak bizlerin amac kresel imparatorluk kurmaktr. Bizler, dier lkeleri irketlerimizin, hkmetimizin, bankalarmzn, ksacas benim irketokrasi diye adlandrdm kurumsal yapnn klesi haline getirmek iin uluslararas finans kurulularn kullanan elit bir grubuz. Mafyann yapt iyilikler gibi Ekonomi Tetikileri de grnte baz iyilikler yapar. rnein elektrik santralleri, otoyollar, limanlar, havaalanlar, teknoparklar gibi altyap hizmetleri iin bor temin ederler. Bu borlarn n koulu, btn bu projelerin Amerikan inaat ve mhendislik firmalar tarafndan gerekletirilmesidir. Aslnda parann ou Amerikay hi terk etmez; yalnzca Washingtondaki bankalardan New York, Houston veya San Franciscodaki mhendislik firmalarna transfer edilir. Para hi vakit geirmeden irketokrasi yesi irketlere (kreditrlere) dnd halde borlu lkenin anapara art faizin tamamn demesini isteriz. Eer Ekonomi Tetikisi ok baarl ise bor tutar o kadar byk olur ki birka yl sonra borlu lke demeleri aksatr. Bu olduunda biz de mafya gibi diyetini isteriz. Birlemi Milletlerde Amerikann istei dorultusunda oy verme, askeri s kurma veya petrol gibi deerli kaynaklara el koyma eklinde olabilir bu diyet. Buna ramen borlunun borcu devam eder. Bylece kresel imparatorluumuza bir lke daha eklenmi olur. 2004 itibariyle 3. Dnya lkelerinin bor toplam 2.5 trilyon dolara, yllk faiz demeleri de 3.75 milyar dolara ykselmitir. Bu tutar, tm 3.Dnya lkelerinin salk ve eitim harcamalar toplamndan fazla, aldklar d yardmn da 20 katdr. Yine bu lkelerde nfusun en st yzde biri, lkelerinin mali kaynaklarnn ve gayrmenkullerinin %70 ila %90na sahiptir. Bu ada imparatorluun sinsilii, Romal askerleri, spanyol fatihlerini (konkistador), 18-19 uncu yy Avrupal smrgecilerini fersah fersah geride brakr. Biz Ekonomi Tetikileri kurnazzdr. Bizler tarihten ders aldk. Kl tamayz, zrh-niforma giymeyiz. Ekuador, Nijerya, Endonezya gibi lkelerde yerli retmenler veya esnaf gibi giyiniriz. Washington ve Pariste brokratlara ve bankerlere benzeriz. Proje mahallerini gezer, yoksul kyleri dolarz. Yerel basnda ne kadar hayrl iler yaptmzdan sz ederiz. Yasad bir eye tevessl ettiimiz pek nadirdir. Zira sistem aldatmacaya dayansa da tanm olarak yasaldr. Ancaaak.. Eer biz baarsz olursak, devreye akallar (stihbarat NSA ve CIAelemanlar) girer. akallar hazr ve nazr bekler. Ortaya ktklarnda devlet bakanlar devrilir veya feci kazalarda lrler. Eer Afganistan ve Irakta olduu gibi, bir ekilde akallar da beceremezlerse gen Amerikallar lmeye ve ldrmeye gnderilir. Bu imparatorluun yaratlmasna ben de katkda bulundum ve sululuk duygusu altnda eziliyorum. New Hampshire tarasndan bir ocuk nasl oldu da bu pis ilere bulat?

http://www.ozetkitap.com

BR TETK DOUYOR Her ey ok masumca balad. 1945te orta halli, retmen bir ailenin tek ocuu olarak dodum. Babam dnyann her yanndan gelmi zengin ocuklarnn okuduu Tilton okulunda retmenlik yaptndan ben de 14 yanda Tiltonda burslu okumaya hak kazandm. Orda zengin ocuklarna nispet iftiharla getim, iki okul takmnn kaptanln yaptm ve okul gazetesini kardm. Lise bitince Middlebury niversitesinde burslu okumaya baladm. Oras da Tilton gibi zengin ocuklarnn okuluydu. Orda hayatm etkileyen 2 kiiyle tantm. Birisi gen ve gzel Ann, dieri de ranl bir generalin olu olan Ferhatt. Ferhat beni ikiye, gece hayatna, ailemi dlamaya yneltti. Ders almay braktm. Bursum kesildi. Ben de bir sene gazetecilik yaptktan sonra Boston niversitesi, letme Fakltesine kaydoldum. 1967de, son snftayken Ann ile evlendim. Annin babas Deniz kuvvetlerinde st kademede grevli, ok baarl bir mhendisti. En yakn arkada, Annin Frank Amca dedii kii, lkenin en geni casusluk rgt NSA (Ulusal Gvenlik Ajans) nn tepe yneticilerinden biriydi. Onun tevikiyle NSAda i grmesine gittim. Birka hafta sonra NSAdan kabul edildiime dair haber geldi. Sonradan rendiime gre, Ferhatn babasnn randa ABD istihbaratnda almas bu kabulde etkili olmu. NSAnn i teklifini kabul etmeden nce Bar gnlllerinin bir seminerine katlmam, yine hayatmn ynn deitirdi. nerilen yerlerden biri, yerli halkn btn zelliklerini koruduu Amazon Yamur Ormanlaryd. Frank Amcaya akl dantmda, bu grevi kabul etmemi sylemesi beni artt. Oralar petrol yata. Yerlileri anlayan iyi ajanlara ihtiyacmz olacak diyerek spanyolca ve yerel leheleri renmemi tevik etti. Bylece Ann ve ben Ekuadorda bar gnlllerine katldk. Yerliler gibi yaamaya balayp onlarla akraba gibi olduk. Kymze bir gn MAIN irketinin Genel Mdr yardmcs Einar Greve geldi. MAIN, Dnya Bankasnn Ekuadora ve komu lkelere hidroelektrik santralleri ve dier alt yap projeleri iin milyarlarca dolar bor vermesi doru olur mu diye aratrmalar yrten uluslararas bir danmanlk irketiydi. Einarla Ekuadorda birka gn geirdikten sonra mektuplamaya baladk. Benden Ekuadorun ekonomik durumu ve gelecei hakknda raporlar istedi. Bir yl iinde kendisine 15 rapor gnderdim. Bar gnlls olarak grevim sona erince Einar bana MAINde i teklif etti. Einarn dediine gre MAINin esas ii mhendislikti. Fakat en nemli mterisi olan Dnya Bankasnn hazrlad mhendislik projelerinin boyutunu ve fizibilitesini saptamak zere ekonomistlere ihtiyalar vard. Ekuador, Endonezya, ran, Msr gibi gvenilir istatistikleri bulunmayan yerlerde kiisel gzlem ve deerlendirme gerekiyordu. Bylece 1971de 26 yanda MAINde ekonomist olarak greve baladm. Oysa gerek grevimin tamamen James Bonda benzediini ksa srede fark edecektim.

http://www.ozetkitap.com

GRDN M IKAMAZSIN Arthur D.Little, Stone & Webster, Brown & Root, Halliburton ve Bechtel gibi mhendislik firmalarn herkesin tanmasna ramen MAIN kamuoyunda pek bilinmiyordu. Profesyonel kadromuzun ou mhendis olduu halde i makinalarmz olmad gibi, bir baraka dahi ina etmemitik. nceleri ne yaptmz anlamakta bile zorluk ekiyordum. Tek bildiim, Java adasnn enerji master plann hazrlamak zere 11 kiilik bir heyetle Endonezyaya gideceimdi. Endonezya ve Javann ekonometrik modellerini karmam gerekecei ve bu konuyu hi bilmediim iin kurslara yazldm. Bu srete, istatistiklerin amaca gre maniple edilebileceini kefettim. MAIN, beni eitmesi iin Claudine adnda gzel bir bayan grevlendirdi. Claudine bana, hi kimsenin iim hakknda bilgi vermediini, zira bunu yapmaya bir tek kendisinin yetkili olduunu syleyerek, grevinin beni ekonomi tetikisi olarak yetitirmek olduunu ilave etti. Ne yaptm karm dahil hi kimsenin bilmemesi gerektiini belirttikten sonra, iimin iki ana amac olduunu aklad. ncelikle, hazrlayacam raporlarla MAIN ve dier Amerikan irketlerinin (Bechtel, Halliburton, Stone&Webster gibi) devasa mhendislik ve inaat projeleri iin uluslararas finansman kurulularnn verecei kredilere dayanak salayacaktm. Verilen bor, projeleri gerekletiren Amerikan irketlerine geri dndkten sonra ikinci grevim, muazzam bor altna giren bu lkeleri iflas ettirmekti. Bylece sz konusu lkeler askeri s, BMlerde lehimize oy, petrol ve dier doal ham maddeleri kullanm gibi ihtiyalarmz iin kolay hedef olabilecekti. im, bir lkeye milyarlarca dolar yatrm yaplmasnn etkilerini tahmin etmek olacakt. Gelecek 20-25 ylda ekonomik bymenin ne kadar olacan ve eitli projelerin etkilerini aratran almalar yapacaktm. Projelerin her birinden beklenen ancak aka sylenmeyen zellikler, mteahhit firmalar iin ok karl olmas, lkedeki bir avu varlkl ve etkili aileyi mutlu etmesi, uzun dnemde lkeyi mali ve siyasi bamllk altna sokmas idi. Bor yk ne kadar byk olursa o kadar iyi olacakt. Bu yk lkenin en yoksul vatandalarn sonraki on yllar boyunca salk, eitim gibi temel ihtiyalardan yoksun brakacakm, ne gam. Byk alt yap Projeleri GSMH artna nemli katkda bulunur ancak GSMH mutlak deer olarak aldatcdr. Bir tek kii, rnein bir enerji irketi sahibi bile yararlanacak ekilde GSMH artabilir, halkn ounluu bor yk altnda ezilse bile. Zengin daha da zenginleirken fakir daha da fakirleebilir. Buna ramen istatistiki adan byme gereklemi grnr. Dier ABD vatandalar gibi MAIN alanlarnn ou enerji santralleri, otoyollar,limanlar ina etmekle lkelere iyilik ettiimize inanyordu. Okullarmz ve basnmz btn yaptklarmz iyi niyetle yaptmz retmiti. Yllarca hep u ifadeyi duydum: Amerikan bayran yakyorlar, eliliimizin nnde gsteri yapyorlar, neden lanet olas lkelerini terk edip onlar yoksulluk iinde yuvarlanmaya brakmyoruz?

http://www.ozetkitap.com

Bunu syleyenler de genelde eitimli insanlar. Oysa dnya apnda elilik bulundurmamzn amac kendi karlarmza hizmettir ki bunun da 20.yyn ikinci yarsndaki anlam, Amerika Cumhuriyetini Global mparatorlua dntrmek demektir. 18.yy smrgecileri de, kendi topraklarn savunan kzlderililerin eytann hizmetkar olduklarna inanyorlard. Bir gn Claudinee birlikte Javaya gideceimiz kiilerin de benimle ayn ii mi yapacaklarn sordum. Hayr, onlar mhendis dedi. Onlar elektrik santrali, datm hatlar, limanlar ve yollarn planlarn yaparlar. Sen ise onlarn tasarlayaca sistemlerin ve dolaysyla verilecek kredinin boyutlarn hesaplayacaksn. Anahtar kii sensin Bir baka gn Claudine u bilgiyi verdi. Bizler kk, zel bir kulbz. Dnya lkelerinin milyarlarn dolandrmak iin iyi, ok iyi para alrz. inin nemli bir blm, dnya liderlerini Amerikann ticari karlarn kollayan geni bir ebekenin bir paras olmaya ikna etmek olacak. Sonuta bu liderler yle bir bor batana saplanrlar ki Amerikann sadk kleleri olurlar. Bylece siyasi, ekonomik ve askeri gereksinimlerimizi istediimiz zaman istediimiz ekilde karlarlar. Buna karlk kendi halklarna teknoparklar, santraller, havaalanlar getirdikleri iin siyasi konumlar glenir. Bu arada Amerikan mhendislik ve mteahhitlik firmalar da iyice zenginleir. Tarih boyunca imparatorluklar askeri gle veya g tehdidi ile kuruluyordu. Fakat II.dnya savann sona ermesi, Sovyetler Birliinin douu ve nkleer sava korkusu yznden askeri harekat gze alnamayacak kadar riskli hale geldi. 1951 dnm noktas oldu. O tarihte ran, doal kaynaklarn ve halkn istismar ettii iin British Petroleuma (bugnk BP) cephe almt. rann ok sevilen, demokratik biimde seilmi babakan (Time dergisi onu 1951de yln adam semiti) Muhammet Musaddk rann tm petrol varlklarn milliletirdi. Buna fkelenen ngiltere, Amerikadan yardm istedi. Fakat her iki lke de, askeri bir mdahalenin Sovyetler Birliinin tepkisini ekeceinden korkuyordu. O yzden Amerika, Deniz Kuvvetlerini gndermektense CIA ajan Kermit Roosevelti (Theodoreun torunu) gnderdi. Kermit para veya tehditle yanda toplad. Onlarla sokak isyanlar ve iddet gsterileri dzenledi. yle ki Musaddk istenmeyen adam gibi grnd. Sonunda Musaddk indirildi ve yaamnn geri kalann ev hapsinde geirdi. Amerikan yanls Rza ah mutlak diktatr haline geldi. Kermit Roosevelt yeni bir meslek balatmt ve imdi ben onun saflarna giriyordum. Rooseveltin oyunu Ortadounun tarihini deitirmek yannda imparatorluk kurmann en eski yntemlerini de demode klmt. Kore ve Vietnam yenilgileri de buna katkda bulundu. Sonuta anlald ki Amerika kresel imparatorluk hayalini gerekletirmek istiyorsa her yerde Rooseveltin ran ynetimini uygulayacaktr. Nkleer savaa girmeden Sovyetler Birliini yenmenin tek yolu buydu.

http://www.ozetkitap.com

Ancak bir sorun vard: Kermit Roosevelt bir CIA ajanyd. Yakalansayd sonular tatsz olacakt. lk kez yabanc bir hkmeti Amerika alaa ediyordu ve gerisi de gelecekti. Fakat bu operasyonlarn dorudan Washingtonu iaret etmemesi gerekiyordu. Ne mutlu ki 1960larda bir baka devrim daha gerekleti. Uluslararas irketler ile Dnya Bankas ve IMF gibi ok uluslu kurulular g kazand. Dnya Bankas ve IMFyi Amerika ile Avrupadaki emperyalist kardelerimiz finanse ediyordu. Hkmetler, irketler ve uluslararas kurulular arasnda simbiyotik bir iliki domutu. Ben ie baladmda sorun oktan zlmt. Amerikan istihbarat tekilatlar (NSA dahil) potansiyel Ekonomi Tetikiklerini tehis edecek ve bunlar irketler tarafndan istihdam edilecek, hkmetten bir kuru para almayacaklard. Bylece, kirli ileri ortaya karsa hkmet deil, hrsl irketler sulanacakt. stelik marka, serbest ticaret, bilgi hrriyeti gibi yasal klflarla bu irket ve kurulular meclis aratrmalarndan ve kamuoyu basksndan korunacaklard. ENDONEZYA: BR EKONOM TETKSNE DERSLER lk grevim Endonezyada olacakt. Endonezya yzyllarca eitli lkelerin egemenlik savalarna sahne olmu, nihayet 1949 da Sukarnonun liderliinde Hollandadan bamszln kazanmt. Fakat 17500 adadan ve saysz dil, kltr, rktan oluan lkede birlii salamak kolay olmamt. Kanl i savalar takiben general Suharto 1968 de bir darbeyle bakan oldu. Amerika Vietnamdaki baarszlnn domino etkisi yapmasndan ve komnizmin dier lkelere yaylmasndan korkuyordu. Anahtar lke Endonezya idi. MAINin elektrifikasyon projesi, Amerikann Gneydou Asyadaki egemenliini garantileme master plannn bir parasyd. Amerikan d politikas Suhartonun ran ah gibi davranaca savna dayanyordu. Endonezyada elde edecek kazanmlarn tm slam dnyasnda, bilhassa patlamaya hazr bekleyen Ortadouda yanklar olacakt. Bu da yetmezmi gibi Endonezyada petrol vard. Rezervlerin miktarn kimse bilmiyordu fakat parlak grnyordu. Endonezyaya varnca, iki kiilik heyetimizin bakan yle dedi: Evet, burada bulunmamzn sebebi, dnyann en youn nfusuna sahip adas Javann elektrifikasyon master plann hazrlamak. Fakat bu buzdann grnen ksm. Esas amacmz, Endonezyay komnizmin kskalarndan kurtarmak ve kuzey komular Vietnam, Kamboya, Laosun izinden gitmesini nlemek. Entegre bir elektrik sisteminin kurulmas, kapitalizm ve demokrasinin hakimiyetini garantileyecektir. Master plan hazrlarken, Endonezyadaki petrole ihtiyacmz olduunu dikkate alp, limanlarn, boru hatlarnn, inaat irketlerinin bolca elektrik almasn salayn. Eksik ynde hata yapmaktansa, fazla ynde hata yapmamz daha iyidir. Master Plan tamamlandktan sonra plan dahilindeki blgeleri gezmeye ktm. Tercmanm beni Bandungda bir kukla (karagz) gsterisine gtrd. Dalang denen

http://www.ozetkitap.com

kuklac 100n stndeki kuklay farkl seslerle seslendiriyordu. mr boyu unutamayacam gsteride kuklalardan biri Richard Nixondu. Nixon klkl kuklann arkasnda Orta Dou ve Uzak Dou haritas vard. lkeler, haritadaki kendi yerlerinde engellerde aslyd. Yerde de, stnde $ iaretleri bulunan bir kova vard. Nixon haritaya yaklat, Vietnam engelinden karp azna soktu. Ayy, ac, ok kt, bundan istemiyoruz deyip kovaya att. Yzn tekrar haritaya dnd. Sonraki lke seimleri beni aknlk iinde brakt: Zira Gney Dou Asyann domino lkelerini deil, hep Orta Dou lkelerini seiyordu: Filistin, Kuveyt, Suudi Arabistan, Irak, Suriye ve ran, arkadan Pakistan ve Afganistan. Her seferinde Nixon lkeyi kovaya atmadan nce slamiyete kfrler ediyordu: Mslman kpekler, Muhammedin canavarlar, Mslman eytanlar gibi. En sonunda da haritadaki engelinden Endonezyay kaldrarak Bunu da Dnya Bankasna verelim. Bakalm bize bundan nasl para kazandrabilir dedi. Gsteriden ktktan sonra tercmanmla aramda u konuma geti. Dalang, Nixona Vietnam dnda niye yalnzca Mslman lkeleri kovasna attrd ? nk plan byle. Vietnam ilk admdan baka bir ey deildi. Tpk Naziler iin Hollandann olduu gibi. Gerek hedef Mslman dnyas. Amerikann anti-islam olduuna inanamam yle mi? Ne zamandan beri? Kendi tarihilerinizden birini, Arnold Toynbee adl ngilizi oku da gr. Ta ellilerde, gerek savan komnistlerle kapitalistler arasnda deil , Hristiyanlarla Mslmanlar arasnda olacan sylemiti. Civilization on Trial ve The World and The West adl kitaplarna bir bak yi de Mslmanlar ile Hristiyanlar arasnda niye dmanlk olsun ki? nk Bat, zellikle de lideri Amerika, dnyay hakimiyeti altna almak, tarihin en byk imparatorluunu kurmak istiyor. Neredeyse baaracak. u anda nndeki tek engel Sovyetler Birlii. Fakat Sovyetleri kalc bir engel olarak grmyor. Dinleri yok, inanlar yok, ideolojilerinin ii bo. Tarih boyunca iman her eyin nnde gelmitir. Biz Mslmanlarda da iman var, hatta sizden fazla. O yzden bekliyoruz ve gleniyoruz. Sonra bir ylan gibi saldracaz. Ne korkun! Bunu deitirmek iin ne yapabiliriz? Bu kadar agzl olmaktan vazgein. Ve de bencil. Byk evlerinizden, ssl maazalarnzdan baka gerekler de var dnyada. nsanlar alktan lrken siz arabalarnzn benzinini dnyorsunuz. Bizimki gibi lkeler yoksulluk iinde boulurken imdat lklarmz duymuyorsunuz. Size bunlar sylemeye alanlara kulaklarnz tkyorsunuz. Onlar sizin iin ya radikal ya komnist . Bu tutumunuzu brakmazsanz sonunuz hi iyi olmayacak.

http://www.ozetkitap.com

Karagz oynatc Dalanga birka gn sonra yolda kimlii bilinmeyen biri arpt ve ld. Gen Endonezyallarla yaptm konumalar gzlerimin almasn salad. Bencil bir d politikann gelecek kuaklara yaramayacan fark ettim. Gnlme unlar yazdm. Yoksul lkelere d yardm klf altnda verdiimiz borlar bugnn ocuklarnn ve onlarn torunlarnn rehine olmasna yol ayor. irketlerimizin, onlarn kaynaklarn talan etmesine izin vermek ve bize olan borlarn deyebilmek iin eitim, salk gibi hizmetlerden feragat etmek zorunda kalacaklar. Amerika Vietnam gibi smrge savalarnda harcad btn paray dnyadan al kaldrmaya, eitim ve temel salk hizmetlerine herkesin ulaabilmesine, ormanlarn , sulak alanlarn korunmasna harcasayd dnya nasl bir dnya olurdu acaba? PANAMA Panama havaalanna 1972nin bir Nisan akam ayak bastm. Yol boyunca grdm bilboardlar bakan Omar Torrijosun resimleri sslyordu. MAINin devasa Kalknma Master Plannn son grmelerini yapmakla grevlendirilmitim. Plan, bu iki milyonluk minicik fakat son derece stratejik lkeye enerji, ulam ve tarm sektrlerinde Dnya Bankas, Amerikan Kalknma Bankas ve USAIDin milyarlarca dolar yatrm yapmasna zemin hazrlayacakt. Panama vaktiyle, Columbiann bir parasyken, Svey kanaln aan Fransz mhendis Ferdinand de Lesseps burada da kanal ama giriiminde bulunmutu. De Lesseps baarl olamad fakat Theodore Rooseveltin Panamaya gz dikmesine yol at. 1903de Amerika bir sava gemisi gndererek ksta igal etti ve Panamay bamsz devlet olarak ilan etti. Kukla bir hkmet kurarak ilk kanal anlamasn imzalad. Anlama, yapm planlanan kanaln iki yakasnn Amerikan blgesi olmasn ngryor, Amerikan mdahalesini meru klyor ve bu szde bamsz lkenin tam kontroln veriyordu. Yarm yzyl boyunca Panama, Washingtonla gl balar iinde bulunan varlkl ailelerce ynetildi. Bunlar, Amerikan karlarn korumay grev edinmi sac diktatrlerdi. Halkn korkun yoksulluk iinde, byk plantasyon ve irketlerin klesi halinde yaamas umurlarnda deildi. Son diktatr Arias Omar Torrijos bir darbeyle indirip devlet bakan oldu. Torrijos dneminde Panama, tarihinde ilk kez Washington veya baka bir yerin kuklas olmad. Moskova veya Beijingin tahriklerine kaplmad. Torrijos sosyal reforma ve yoksullara yardma inanyordu fakat komnizme de karyd. Panama kanaln ve evresini tamamen Amerikaya ait olmaktan kurtarp Panama devletine iadesi iin Torrijos bakan Jimmy Carter ile mzakerelere balad. Carter mantkl ve duyarl bir insand fakat Washingtondaki muhafazakarlar ve dinciler yaygaray kopard. Nasl olur da bu milli savunma kalemizi, Amerikan dehasnn

http://www.ozetkitap.com

semboln, Amerikann ticari karlarnn dm noktasn elden karmaya kalkardk? Bakan Carter btn itirazlara kulak tkayarak 1977de Kanal ve Kanal Blgesini Panamaya devreden anlamay imzalad. Uzun ve eziyetli bir ikna srecinden sonra Kongrenin anlamay onaylamasn salad. Bunun zerine muhafazakarlar intikam almay ahdetti. Bakan Carterdan sonra gelen Reagan hkmeti kanal geri almak iin epeyce ura verdi. Fakat Torrijos kar koydu. Bunun zerine 31 Temmuz 1981de bir uak kazasnda hayatn kaybetti. Bir kez daha Latin Amerika basn CIA suikast balklar att. 52 yandaki Torrijosun lm CIAnin suikastlar dizinine bir yenisini eklemiti. Torrijos yaasayd, Orta ve Gney Amerika lkelerinde gittike artan iddeti nlemenin aresini bulacakt. Petrol irketlerinin Amazon havzasn mahvetmesine izin vermeyecek, Washingtonun terrist ve uyuturucu sava dedii, ama aslnda aresiz insanlarn evlerini ve ailelerini koruma giriimlerini hafifletecek zmler retecekti. En nemlisi, Gney Amerikada, Afrikada ve Asyadaki liderlere rnek olacakt. Tabi ki CIA, NSA VE ETler buna izin vermeyecekti. Torrijosun halefi Manuel Noriega balangta selefinin izinden gidiyor izlenimi verdi fakat Torrijos adalet ve eitlik timsali iken, Noriega ksa srede yolsuzluk ve kanunsuz ilere bulat. Dahas Amerikann tropik sava eitim ss School of Americas n sre uzatmna izin vermedi. Bunun zerine 20.12.1989da Amerika Panamaya, II.Dnya Savandan bu yana bir lkeye yaplan en byk hava saldrsn dzenledi. Bu, sivil halka yaplan haksz bir saldryd. Oysa Panama ve Panamallar ne Amerika ne de baka bir lke iin tehdit tekil ediyordu. Noriega ilinin Pinochetsi , Nikaraguann Somosas gibi katliam yapmam, insan haklarn inememiti. Tek yapt Kanal Antlamasna uyulmasn istemek ve yeni bir Kanal iin Japonlarla grmekti. Amerikan askerlerinin bu iki milyonluk ehirde byk-ocuk saysz insan ldrmesine ve ehrin byk blmn yakmasna Washingtonun gsterebildii tek gereke, Noriegann uyuturucu kaakl idi. Bu ehrin dnyann en deerli arazilerinden birinin stnde olduundan kimse sz etmiyordu tabi. Noriega Amerikaya getirilip, kendi lkesindeki eylemleriyle Amerikan yasalarn ihlal ettii gibi rnei grlmemi bir iddia ile yargland ve 40 yla mahkum edildi. Saldr , Amerikann imparatorluk kurmann eski usullerine dndn, Reagan gibi Bushun da amaca ulamak iin muazzam g kullanmakta tereddt etmeyeceini dnyaya gsteriyordu. Hedef, Torrijos mirasn kukla bir hkmete devretmek kadar, Irak gibi baka lkeleri de sindirmekti. Bush hkmetinin yapt terrizmden farksz, gayri meru bir eylemdi. Amerikan Ordusu bu bombardmandan sonra 3 gn boyunca basn, Kzlha ve dier gzlemcileri ehre sokmad. Bu arada askerler lleri yakp gmdler. Su delillerinin yok edilmesi ve katliamn boyutlar konusunda sorulan sorular hep cevapsz kald. Dnya bu olay iddetle knad halde basna uygulanan sansr yznden pek az

http://www.ozetkitap.com

Amerikalnn haberi oldu. Amerika sahip olduu gc iren bir biimde ktye kullanarak kstah Amerikal politikaclarn ve onlarn Panamal yardaklarnn amalarna hizmet etmiti. Nitekim Torrijos dneminden nce Amerikan hkmetinin kuklas olan oligari tekrar iktidara getirildi ve Amerika kanaln kontroln yeniden ele geirdi. GUATAMALA Guatamala ve Orta Amerikann hakimi, 1800lerde kurulan United Fruit Company (UFC) idi. 1950lerde demokratik bir srele Jacob Arbenz Guatamalann bakan seildi. O srada Guatamala topraklarnn %70i, nfusun %3nn elindeydi. Arbenz halk alktan kurtarmay vaad etti ve kapsaml bir toprak reformu balatt. Guatamalann en byk ve en baskc toprak sahibi United Fruit Company bu nlemlere kar kt. Btn Orta Amerikada bunun rnek tekil etmesinden korkuyorlard. United Fruit Company Amerikada muazzam bir kampanya balatt. Ama Amerika halkn ve Kongreyi Arbenzin Rus komplosunun bir paras olduuna ve Guatamalann Sovyet uydusu olduuna ikna etmekti. 1954te CIA darbe dzenledi. Amerikan pilotlar Guatamala Cityi bombaladlar. Demokratik yntemle seilmi olan Arbenz alaa edilip yerine zalim sac diktatr Castillo Arnas getirildi. Yeni hkmet her eyini United Fruit Companyye borluydu. Derhal Arbenzin reformlarn geri ekip yabanclardan alnan her trl vergiyi kaldrd. Binlerce kiiyi tutuklatt. United Fruit Company, CIA ve albay diktatr arasndaki ibirliinin meyvesi, yzyln geri kalan boyunca Guatamalay kasp kavuran ve halen de devam etmekte olan iddet ve terrizm oldu. SUUD ARABSTANLA LKLER YUMAI 1970lerin ba, uluslararas ekonomide nemli deiikliklerin yaand bir dnem oldu. 1960larda bir grup lke, byk petrol irketlerine kar OPEC petrol kartelini kurmutu. 7 kz karde olarak bilinen byk petrol irketlerinin kastl olarak ham petrol fiyatlarn dk tuttuklarnn, bylece retici lkelere dk bedel derken kendilerinin yksek karlar elde ettiklerinin farkndaydlar. retici lkelerin birliktelii 1973te petrol ambargosuyla sonuland. Amerikadaki benzin istasyonlarnda byk kuyruklar olutu. Byk Buhrana yakn ekonomik kargaa yaand. Tm dnyada byme yavalad, isizlik artt, sabit kur sistemi kt. 18 Mart 1974te ambargo sona erdiinde ham petrol fiyatlarnn varili 1.39 $ dan 8.32 $ a kmt. Siyasiler aldklar dersi hi unutmayacaklard. Bu birka ayn yaratt travma irketokrasiyi glendirip byk irketler, uluslar aras bankalar ve hkmetten oluan sacayan yklmaz hale getirdi. Tutum ve politikalar deiti. Wall Street ve Washington byle bir ambargoya bir daha frsat vermemeye yemin etti. Petrol kaynaklarmz korumak hep nceliimiz olmutu ama 1973 ten sonra bu saplant haline geldi.

http://www.ozetkitap.com

10

Ambargo, dnya siyasetinde Suudi Arabistann konumunu ykseltip bizim ekonomimiz iin stratejik nemini fark etmemize yol at. Dahas, Amerikan irketokrasi liderlerini Petrodolarlar tekrar Amerikaya nasl dndrebiliriz? arayna itti. Ambargo biter bitmez Washington Suudi Arabistanla grmelere balad. Petrodolarlar ve bir daha ambargo olmamas karlnda onlara teknik yardm, askeri techizat/eitim ve modern tesisler nerdi. Mzakereler JECOR (Amerika- Suudi Arabistan Ortak Ekonomik Komisyonu) adl srad bir organizasyonun kurulmasyla sonuland. JECOR, geleneksel d yardm programlarnn tam tersini yapacakt: Suudi Arabistann Suudi paras ile inas iin Amerikan firmalarn grevlendirmek. Amerikann gelimekte olan bir lkeyle yapt, karlkl bamlla dayal en kapsaml anlamayd. MAINin eleman olarak grevim, muazzam paralarn nerelere harcanabileceini gsteren senaryolar yazmakt. Ksacas, Amerikan mhendislik ve inaat firmalarnn milyarlarca dolar kazanabilmesi iin yaratclm kullanacaktm. Bir taraftan Suudi ekonomisi bizimkine baml hale gelirken bir taraftan da lke Amerikann sadk dostu olacakt. Yaptm planlara gre lde dev rafineriler, petrokimya kompleksleri, teknoparklar, elektrik santralleri ykselecek, lke boydan boya elektrik hatlar, otoyollar, boru hatlar, iletiim alar, ulam sistemleri, bunlar altrmak iin gelecek yabanc iiler iin konutlar, alveri merkezleri, hastaneler, deniz suyu artma tesisleri ile donatlacakt. Hepsi son teknolojiye dayal olduu iin yllar boyu bakm ve teknik servis gerekecekti. Bylece MAIN, Bechtel, Brown&Root , Halliburton, Stone&Webster ve dier Amerika firmalar yllarca para kazanmaya devam edecekti. Suudi Arabistann dmanlarndan korunmak iin savunma sanayimiz de en pahal ara gereci satarak ve bakmn yaparak nemalanacakt. Suudi Arabistan bundan byle hibir ekilde ambargo konmasna mahal vermeyecek, Amerika da bunun karlnda her ahval ve erait altnda Suudi Arabistana ve yneticilerine siyasi ve askeri destek salayacakt. Tuhaf olan uydu ki tutucu Vahabi ilkelerine dayanan bir kralln btn geleceini bir grup yabanc (onlarn gznde kafir) belirleyecekti. Ayrca umudumuz, ran ve Irak gibi petrol zengini lkelerin de Suudi Arabistan rnek alp ayn giriimleri yapmasyd. Bence yaptmzn bin yl nceki Hal Seferlerinden pek bir fark yoktu. Avrupal Katolikler, amalarnn Mslmanlar cehenneme gitmekten kurtarmak olduunu iddia ediyorlard; bizse Suuidleri adalatrmak olduunu. Gerekte ise hem Hallarn, hem irketokrasinin amac imparatorluklarn geniletmekti. Teklifimizi Henry Kissinger bakanlnda bir heyet Suudilere gtrd. Tm paket krallka onayland. MAINe de ilk ve en karl ihalelerden biri verildi. Bunu dier ihaleler izledi ve tarmdan enerjiye, eitimden iletiime Suudi ekonomisinin her sektrnde modernizasyona gidildi.

http://www.ozetkitap.com

11

Bu anlama uluslararas hukukun da seyrini deitirdi. Ugandann, yz binlerce kiinin kanna giren zalim diktatr di Amin srgne gnderildiinde Suudi Arabistan ona kucak at. 80 yanda lnceye kadar lks ve debdebe iinde yaad. Amerika bu ie bozulsa bile anlamaya halel getirmemek iin sesini karmad. Daha da kts, Suudi Arabistann uluslararas terre parasal destek vermesine gz yumdu. Hatta Usame Bin Ladinin Afganistanda Ruslara kar verdii sava tevik etti. 1980lerde Riyad ve Washington Mcahitlere toplam 3.5 milyar dolar aktardlar. US News & World Report, 2003 sonlarnda The Saudi Connection adl aratrmada unlar yazyordu. Kantlar tartmaszd, Amerikann kadim dostu ve dnyann en byk petrol reticisi Suudi Arabistan, terrist finansmannn da merkezi olmutu. 1980lerde yaanan ran devrimi ve Afgan Sava oklarndan sonra Suudi Arabistann yar resmi yardm kurulular, hzla byyen cihad hareketinin anapara kayna oldu. Para, 20 kadar lkede paramiliter eitim kamplar iletmede, silah satn almada ve yeni ye toplamakta kullanld. Suudilerin hesapsz paralar baz Amerikan yetkililerin olay grmezden gelmesini salad. Suudilerle i yapan eski bykelilere, CIA istasyon eflerine, hatta kabine mensuplarna ihale, hibe, cret eklinde milyarlarca dolar dendi. Kraliyet ailesi yalnz El Kaideyi deil, dier terrist gruplar da destekliyordu. Ekim 2003 tarihli Vanity Fair dergisi de Suudileri Kurtarmak adl raporunda Bush ailesi, Suud hanedan ve Bin Ladin ailesi arasndaki 20 yl akndr sregelen yakn ilikiyi gzler nne seriyordu. George H.W. Bush 71-73 aras Birlemi Milletlerde byk elilik, 1976-77 de CIA bakanl yapmt. Yani tam da Suudi Arabistan ile ilikilerin alevlendii dnemde. 11 Eylln hemen akabinde Bin Ladin ailesi de dahil, varlkl Suudiler zel uaklara bindirilip Amerikadan gnderildiler. Uulara neden izin verildi, yolcular neden hi sorgulanmad bilinmez. Acaba Bush ailesinin ilikilerinden mi? RANIN EHNAHI 1975-78 yllar arasnda sk sk ran ziyaret ettim. ran da zengin petrol yataklarna sahipti ve Suudi Arabistan gibi onun da byk projeleri gerekletirmek iin borlanmaya ihtiyac yoktu. Ancak lkenin tarihi siyasi kargaayla yklyd. O yzden olaya farkl yaklatk. ah ilericilik sembol haline getirmek iin Washington ve i dnyas el ele verdi. OPECin kurulmasyla ah etkin bir dnya lideri olmutu. Ayn zamanda Mslman Orta Dounun en gl ordusunu kurmutu.

http://www.ozetkitap.com

12

MAIN Hazar Denizindeki turizm blgesinden Hrmz boazndaki askeri tesislere kadar lkenin her yerini kapsayan projeler yapyordu. Orda da iimiz, blgesel kalknma potansiyellerini tahmin edip ona gre elektrik retim ve datm sistemlerini tasarlamakt. Yzeyde ran, Hristiyan-Mslman ibirliinin rnek bir modeli gibi grnyordu. Ancak ksa sre sonra fark ettim ki sakin grnn altnda derin bir fke yatyor. randaki tercmanm beni adn vermek istemediim ve ksaca Doc diyeceim bir felsefe doktoruyla tantrd. Doc bana unlar syledi: Kendine ahlarn ah lakabn veren bu adam gerek bir eytandr; Hitlerden de beter davranyor. stelik hkmetinizin tam bilgisi ve desteiyle. ah sizin Orta Doudaki tek gerek mttefikiniz. Tabi ki srailiniz de var ama srail sizin iin destek deil, kstek. Petrol yok. Politikaclarnz srf Amerikadaki Yahudi oylarn ve seim kampanyalarna Yahudi parasn almak iin sraile arka kmak zorunda. Sizin iin ah daha nemli. Oysa ahn fazla vadesi kalmad. Herkes ondan nefret ediyor. ahn kapitalizminden yararlanan baz zenginler hari, halkn arasnda muazzam bir dini hareket var. Aklnz varsa, irketiniz bizim lkemizden uzak durur. Sizi uyaryoruz: burada ok para kazanacanz zannediyorsanz yanlyorsunuz. ah gidecek ve siz de paranz alamayacaksnz. stelik ahn k yalnzca bir balang, Mslman dnyasnn gidiatnn bir gstergesi olacak. fkemizi ok uzun sre bask altnda tuttuk, yaknda patlamak zere. Bu konumadan ok ksa bir sre sonra Ayetullah Humeyni ve Mollalarn nderliinde isyan, gsteri ve bombalamalar balad. ah 1979 da Msra kat. MAIN, Docun dedii gibi, randa milyarlarca dolar kaybetti. Gerek lke olarak gerekse irket olarak btn balantlarmza, ofislerimize, istihbaratmza ramen olacaklar tahmin edememitik. KOLOMBYA: GNEY AMERKANIN KLT TAI Kolombiya, Gney Amerikann btn lkelerini Panama kstana, dolaysyla Orta ve Gney Amerikaya balayan lkedir. Olaanst doal gzellikleri, ok deerli yazar, filozof ve sanatlar, demokratik bir hkmeti vardr. 20.yy.n sonlarnda Kolombiyaya sattmz en nemli hizmetler, mhendislik ve inaat uzmanlyd. Kolombiya altm yerlerin tipik bir rneiydi. lke korkun bor yk altna girerek elektrik hatlar, otoyollar, telekomnikasyon hatlarna yatrm yapacak, borcunu ve faizini petrol ve gaz yataklarnn geliri ile deyecekti. Grevim, kredi ihtiyacn mmkn olduunca iirmekti. Ancak orada da her ey yolunda gitmiyordu. Grtm kiiler yle sylyordu:

http://www.ozetkitap.com

13

Baraj kurmay dndnz rman kysnda yaayan kzlderililer ve iftiler sizden nefret ediyor. Kentlerde yaayan ve dorudan etkilenmeyen insanlar bile inaat antiyenize saldran gerillalara sempati duyuyor. Hkmetiniz bunlar komnist, terrist, uyuturucu kaaks olarak tanmlyor ama gerekte onlar, irketinizin harap ettii topraklarda yaayan aileler. Her gn sa kalma abas veren bizler, rmaklarmzn zerine baraj kurulmasn nlemek iin yemin ettik. Topraklarmz sular altnda kalacana lelim daha iyi. Doru, gerillalarmzn bazlar Rusya ve inde eitiliyor ama ne yapsnlar ki? Modern silahlar ve nasl savalacan renmek zorundalar. Bazen de silah almak iin uyuturucu satmak. Dnya Bankas kendimize savunmamz iin yardm etmiyor. Tam tersine, bu durumu zorluyor. Kolombiyada geirdiim sre, eski Amerikan Cumhuriyeti ile yeni kresel imparatorluk arasndaki fark anlamam salad. Cumhuriyetimiz materyalist deil, ahlaki ve felsefi deerler, eitlik ve adalet kavramlar zerine kurulmutu. Zayf koruyan, II. Dnya savanda olduu gibi gerektiinde ilkelerini savunmak iin harekete geen bir varlkt. Oysa bugnk kresel imparatorluk cumhuriyetin tam tersiydi. Ben-merkezci, haris, materyalistti; merkantilizme dayanan bir sistemdi. Kendinden nceki imparatorluklar gibi, kollarn yalnzca kaynaklar toplamak, grd her eyi kapmak ve doymaz kursan doldurmak iin ayordu. Yneticilerinin daha fazla g ve varlk kazanmas iin gerekli grd her yolu deniyordu. Ben Amerikan Cumhuriyetinin sadk bir vatandaydm fakat bu yeni, st rtl emperyalizm ile yapmaya altmz ey, Vietnamda orduyla baarmaya altmz eyin parasal edeeriydi. Askeri mdahalenin her zaman ie yaramadn gren ekonomistler daha iyi bir planla ortaya kmlar, d yardm kurulular ve ykleniciler bu plan yrtmekte becerikli hale getirmilerdi. Sistem tkr tkr iliyordu: lkeler ounlukla ihtiya duymadklar byk yatrmlar iin Dnya Bankas, IFC gibi kurulularca ar bor yk altna sokuluyor, bu yatrmlar byk Amerikan yklenicileri tarafndan gerekletiriliyor, lke borlarn demekte zorlannca IMF ve ETler devreye giriyor, onlar baarl olmazlarsa ellerinde sopalaryla akallar(CIA), en nihayetinde de silahlaryla askerler geliyordu. ster ayakkab yapsn ister inaat, nde gelen btn uluslararas irketlerin kendi ETleri vard. Takm elbiseler giymi, saygn grnl bu kiiler New York, Tokyo veya Londradaki merkezlerinden kp yolsuzlua meyilli politikaclar/brokratlar lkelerini irketokrasinin boyunduruuna sokmaya ikna etmek iin bir ktadan tekine dolayorlard. eitli lkelerde retim yapan Amerikan irketlerinin alanlar, o halklara i vererek iyilik ettiklerini sanyorlard; gerekte ise onlar ortaa feodal dzenini hatrlatan bir tr klelie daha fazla gmyorlard. stelik bu modern serf ve kleler daha beter durumda olanlara bakp hallerine krediyorlard. Btn bu olaylar ve kendi zalim rolm zerinde uzun uzun dncelere daldm. imi iyi yapaym derken byk resmi grememi, davranlarmn gerek sonularn fark edememitim. Gzmn nne bir askerin grnts geliyordu: Asker balangta saftr. Bakalarn ldrmenin ahlaki boyutunu sorgulayabilir fakat esas abas kendi

http://www.ozetkitap.com

14

korkusunu bastrmak ve hayatta kalmaya odaklanmaktr. lk dmann ldrdkten sonra hissettiklerinin altnda ezilir. len kiinin ailesini merak edip pimanlk duyabilir. Fakat zaman getike ve daha fazla savap daha ok insan ldrdke katlar. Artk profesyonel bir askere dnmtr. Ben de profesyonel bir askere dnmtm. Bunu itiraf etmek, sularn ilenme ve imparatorluk kurulma srelerini anlamam salad. Neden ailesine dkn ranllarn ahn zalim gizli polisi olduunu, mazbut Almanlarn nasl Hitlerin emirlerine uyduunu, nasl olup da iyi Amerikal kadn ve erkeklerin Panama ehrini bombalayabildiklerini artk anlayabiliyordum. 10 yl boyunca ben, Afrika ormanlarndan insanlar yakalayp, bekleyen gemilere tkan kle tacirlerinden farksz davranmtm. Bana denen yksek cret, sigorta, hisse gibi cazip olanaklar beni de sistemin bir klesi yapmt. Sistemde ne kadar uzun sre kalrsam, ayrlmam o kadar uzun srecekti. 1 Nisan 1980de Ynetim Kurulu Bakannn odasna girip istifam verdim.

1981DEN BUGNE Ayrldktan sonra, bir sre eitli irketlere danmanlk yaptm. Daha sonra enerji alannda evre dostu yeni teknolojileri tasarmdan uygulamaya geirmek amacyla IPS irketini kurdum. O srada enerji sektr nemli bir yeniden yaplanmaya gitmiti. Deregulasyon balam, kurallar bir gecede deimiti. Enerjinin Vahi Bats diye adlandrlan sre hrsl insanlara byk frsatlar sunuyordu. Enerji alannda olup bitenler, tm dnyay etkileyen bir eilimin gstergesiydi. Sosyal refah, evre ve yaam kalitesine ilikin dier deerler yerlerini kazan hrsna brakt. zel sektr olaanst nem kazand. Balangta, kapitalizmin en doru sistem olduu ve komnizmi nleyecei gerekesiyle zel sektrn nemli olduu savunuluyordu. Sonralar byle bir savunmaya da gerek duyulmad. Her eyin kamu yerine varlkl yatrmclarn elinde olmas doal grld. Dnya Bankas gibi uluslararas rgtler bu fikre smsk sarlp, su ve kanalizasyon sistemleri, iletiim ebekeleri, elektrik iletmeleri gibi o gne kadar kamu tarafndan iletilen tesislerin deregulasyonunu ve zelletirilmesini destekledi. Sonuta Ekonomi Tetikisi kavram genileyerek daha byk bir gruba yayld. Seilmi, az sayda bizlerin gnderildii grevlere her sektrden ok sayda yneticiler gnderildi. Bu yneticiler btn gezegeni dolaarak en ucuz i gcn, en kolay ulalabilir kaynaklar ve en byk pazarlar aratrdlar. Yaklamlar cretkard. Kendilerinden nceki Ekonomi Tetikileri, yani benim Endonezya, Panama ve Kolombiyada yaptm gibi onlar da tutumlarn hakl gsterecek klflar buldular. lkelere zel sektrn kendilerini bortan kurtaracan ve zenginletireceini vaad ettiler. Okullar, yollar yapp telefon, TV, salk hizmetleri hibe ettiler. Fakat bir sre

http://www.ozetkitap.com

15

sonra bir baka yerde daha ucuz i gc veya daha kolay ulalabilir kaynaklar bulduklarnda ayrlp oraya gittiler. Bunun sonular geride kalan toplum iin ykc oluyormu, umursamadlar. EKUADOR Ekuadorun Amazon havzasnda petrol karlmas 1960larn sonunda balad. Yneticiler, petrol gelirlerine gvenerek lkeyi muazzam bor yk altna soktular. Otoyollar, teknoparklar, hidroelektrik santralleri, elektrik iletim sistemleri lkenin her tarafna yayld. Uluslararas mhendislik ve inaat irketleri bir kez daha vurgunu vurmular, yerli bir avu aile de bu vurgundan nasiplerini epeyce almlard. Ekuadora ilk ziyaretimi izleyen yllarda bu minicik lke, tam anlamyla irketokrasi kurban olmutu. Bizler her zamanki yntemlerimizle lkeyi neredeyse iflas ettirmeyi baarmtk. Sonuta 30 yl iinde lkenin resmi yoksulluk oran %50den %70e, gizliak isizlik oran %15den %70e, kamu borcu 240 milyon dolardan 16 milyar dolara karken en fakirlere ayrlan kamu kaynaklar %20den %6ya inmiti. (Bugn Ekuador ulusal btesinin %50sini bor demelerine tahsis etmek zorundadr.) Siyasi yolsuzluk ve irketokrasi ibirliinin iinden syrlp kan yldz Jaime Roldos oldu. 30lu yalarda avukat ve profesr olan Roldos, yoksul haklarna ve siyasilerin lke kaynaklarnn verimli biimde kullanlmasndan sorumlu olduuna inanyordu. Statkoya kar kmaktan korkmayan ender bir politikacyd. rnein Amerikan misyoner grubu SILi (Summer Enstitute of Linguistics) petrol irketlerinin ajan olmakla suluyordu. SIL, pek ok lkeye olduu gibi Ekuadora da grnte yerel dilleri aratrmak zere gelmiti. Bilhassa Amazon havzasndaki Hourani kabilesiyle ilgileniyorlard. Petrol aratrmalarnn yrtld ilk yllarda hareket tarzlar uydu: Sismograflar irket merkezine bir yerde petrol bulunma ihtimali olduunu bildirdiklerinde SIL derhal devreye giriyor ve yerli halk oradan ayrlp bedava yemek, barnak, giysi, ila ve dini eitim bulabilecekleri misyonerlik kamplarnda yaamaya ikna ediyorlard. Tek art, tapularn petrol irketlerinin stne geirmeleriydi. kna iin gayri ahlaki, gayri kanuni her trl yntemi kullanyorlard. SIL misyonerleri Amerikada televizyona kp vahi leri eitmek ve medeniletirmek iin halktan SILe ve Petrol irketlerine para topluyordu. Rockefellar Vakf byk katkda bulundu. Jaime Roldos, Rockefellern da iin iinde olmas , SILin yerli halkn topraklarn almak iin bir paravan olduunu gsteriyor diyordu. Roldosun Hidrokarbon Politikasna gre madem ki Ekuadorun en nemli kayna petrold, o halde bu kaynan kullanm nfusun en yksek ksmna en fazla yarar salayacak ekilde gerekletirilmeliydi. 1979daki Bakanlk konumasnda unlar sylemiti: Ulusumuzun enerji kaynaklarn korumak iin etkin nlemler almalyz. Devlet, ihracat eitlendirmek ve ekonomik bamszl srdrmek zorundadr. Karar verirken daima ulusal menfaatlerimizi ve egemenlik haklarmz gz nnde bulunduracaz. Bir petrol irketi riske girmedii, aratrma yrtmedii ve imtiyaz

http://www.ozetkitap.com

16

ald yerlerden retim yapmad taktirde devlet vermi olduu imtiyaz geri alacaktr. Kasm 1980de Carter seimi kaybedince Reagan Bakan oldu. En byk hedefi dnya bar olan ve Amerikann petrole bamlln azaltmaya alan bir bakann yerini, Amerikann askeri gce dayanarak dnya piramidinin tepesinde oturmaya ve dnyann neresinde olursa olsun petrol alanlarn kontrol etmeye hakk olduuna inanan biri almt. Roldos seim vaadlerini tutup petrol irketlerine sava at. Hidrokarbon yasa tasarsn meclise sevk etti. Bu yasa devrimci, hatta radikal bir yasayd. Gerekleseydi etkileri Ekuador ve Gney Amerikay ap dnyaya yaylacakt. Petrol irketleri beklenen tepkiyi verdiler. Roldosu karalamak ve hkmetten drmek iin ellerinden geleni yaptlar ama Roldos onlara pabu brakmad gibi SILi de lkeden kovdu. Btn yabanc irketlere, Ekuador halknn yararlanaca planlar yapmadklar taktirde lkeyi terk etmek zorunda braklacaklarn bildirdi. 24.5.1981 de Jaime Roldosun bindii helikopter havada patlad. Btn Latin Amerika medyas olay CIA Suikast diye duyurdu. Grg tanklarnn ifadelerine gre hayatna kastedileceini anlayan Roldos eitli nlemler almt. Biri yanltc dieri gerek iki helikopteri vard. Olay gn gvenlik subaylarndan biri onu son anda yanltc helikoptere binmesi iin ikna etmiti. Yerine geen Osvaldo Hurtado hem SILi geri kabul etti, hem de petrol irketlerine olaanst haklar tand. Bylece Amerikann istedii ekilde eski dzene dnlm oldu. MC NAMARA irket-hkmet ilikilerinin tipik bir rnei Robert Mc Namaradr. Mc Namara 1949 da planlama ve mali analiz mdr olarak ie balad Fordda 1960da aile dndan ilk genel mdr oldu. Hemen arkasndan Kennedy onu Savunma Bakanlna tayin etti. Savunduu Agresif Liderlik hem hkmet yetkililerinin, hem de irket yneticilerinin dsturu oldu. Savunma Bakanlndan ayrldktan sonra stlendii Dnya Bankas Bakanl savunma/sanayi ibirliinin bir sembolyd. Birbiri ardndan byk bir irkette, kabinede ve dnyann en gl bankasnda tepe yneticilii grevi yapmas kuvvetler ayrl ilkesinin ihlali deilse neydi? Mc Namarann yapt en byk ktlk Dnya Bankasn grlmemi boyutta bir kresel imparatorluk ajans haline getirmekti. irketokrasi ile ilikileri kendinden sonra gelenlere de rnek oldu. rnein George Schultz Nixonun maliye bakan, Bechtelin genel mdr, Reagann savunma bakan oldu. Caspar Weinberger Bechtelin Genel Mdr Yardmcs, Reagann Savunma Bakanyd. CIA direktr olan Richard Helmsi Nixon randa Bykeli tayin etti. George H.W. Bush (baba) Zapata Petrol ti.nin kurucusu olarak balad, BM bykelilii yapt, sonra da CIA direktr oldu.

http://www.ozetkitap.com

17

Bata Reagan olmak zere bu ve benzeri kiilerin hedefi: idi. VENEZELLA Venezellay yllardr izliyordum. Petrol bulunmasyla, yoksulluktan zenginlie gemi lkelerin klasik bir rneiydi. Ayn zamanda petrol zenginliinin yaratt karmaann, dar gelirli/zengin arasndaki gelir uurumunun ve irketokrasi istismarnn bir rneiydi. Venezella petrol dnya ekonomisi iin hayati nem tar. Dnyann en byk 4. petrol reticisidir. Petroleus de Venezella adl kamu irketi 40.000 alan ve 50 milyar $ yllk satlaryla lke ihracatnn %80ini gerekletirir. 1998 seimlerinde devlet bakanlna seilen Hugo Chavez meclisi lavedip mahkemeleri ve dier kurumlar denetimi altna ald. Amerikay Utanmaz emperyalizm ile sulayp kresellemeyi yerden yere vurdu. Yabanc petrol irketlerinden alnan royaltyleri iki katna kard. irketokrasinin kresel imparatorlua doru yryn engelleyen bu lidere kar Washington tepkisiz kalamazd. Aralk 2002ye gelindiinde hem Venezelladaki hem de Iraktaki durum kriz noktasna gelmiti. Irakta Ekonomik Tetikilerin ve akallarn su altndan yrtt abalar Saddama boyun edirmeyi baaramamt. Biz de nihai zm olan igale hazrlanyorduk. Venezellada ise Bush hkmeti Kermit Rooseveltin ran oyununu sahneye koyuyordu. 30.000 petrol iisi aylar sren greve balad. Yz binler sokaklara dkld. Musaddktan 50 yl sonra tarih kendini tekrar ediyordu ve ana sebep yine petrold. Sonunda Chavez iktidardan drld. 14 Nisan 2002 tarihli New York Times olaylara tarihi bir bak as getiriyordu. Amerika, Souk Sava srasnda ve ertesinde kendi ekonomik ve politik karlarn korumak iin Orta ve Gney Amerikada otoriter rejimleri desteklemitir. Kck Guatemalada CIA 1954te bir darbe dzenleyerek demokratik biimde seilmi hkmeti indirmi ve ardndan gelen sac hkmetleri 40 yl boyunca kk solcu isyanc gruplara kar desteklemitir. Olaylarda yaklak 200.000 sivil hayatn kaybetmitir. dnyay ve btn kaynaklarn kendi denetimi altna alm bir Amerika Amerikann tm emirlerine boyun een bir dnya, Amerikann belirledii kurallar cebreden bir ordu ve Amerikann kresel imparatorluunu destekleyen bir uluslararas ticaret ve bankaclk sistemi

http://www.ozetkitap.com

18

ilide CIA destekli darbe General Pinochetyi 1973ten 1990a kadar iktidarda tutmutur. Peruda mevcut hkmet, iktidardan indirilen eski diktatr Fujimori ve zalim casus efi Montesinosa CIAin 10 yl boyunca verdii destei aratrmaktadr. Amerika 1989da Panamay igal ederek narko-diktatr Noriegay tutuklamtr. Oysa Noriega 20 yldr Amerikan istihbaratnn deer verilen bir muhbiriydi. 1980lerde Nikaragual solculara muhalif gruplarn rana silah satarak desteklenmesi Reagan hkmeti yetkililerinin yarglanmasna yol amtr. Oysa olaylar asl yneten Otto Reich hi yarglanmad gibi daha sonra Venezellaya bykeli olarak atanmtr. Bush hkmeti Chaveze yaplan darbeyi tam kutlarken elence yarda kald. Chavez darbeye kar koyup 72 saat iinde iktidar yeniden ele geirdi zira Musaddkn aksine, askeriyeyi kendi tarafnda tutmay baarmt. Ortalk durulunca grevcileri iten att, darbeye karan subaylar ve Washington akallaryla ibirlii yapan muhalifleri hapse attrd veya lkeden kovdu. Bush hkmeti yetkilileri Chavezi indirmek iin yerel askeri ve sivil yetkililerle ibirlii yaptklarn itiraf ettiler. Bu baarsz darbe giriimi Bushun epeyce ban artt. Bush hkmeti kesinlikle bunun altnda kalmazd fakat tam o srada krizin daha ileri gitmesini nleyerek Venezellay ve Chavezi kurtaran baka bir durum oldu: Irakn igali. Amerika Afganistan, Irak ve Venezellay ayn anda karsna alacak askeri ve siyasi gten yoksundu. Dolaysyla ncelii Iraka verdi. IRAK Reagan ve Bush hkmetleri Irak da Suudi Arabistana benzetmeye kararlydlar. Saddamn da Suudilerin yolundan gideceinden emindiler. yle ya, Suudiler dnyann en ileri teknolojilerinden yararlanyorlar, uluslararas hukukta zel muamele gryorlard. Washingtondaki can dostlar, terrist fanatik gruplarn finanse edilmesine, kaaklarn korunmasna gz yumuyordu. Hatta Afganistan savanda Suudi Arabistann Usame Bin Ladine destek vermesini Amerika zellikle talep etmiti. 1980lerde Badatta Ekonomi Tetikilerinin saysnn haddi hesab yoktu. Saddamn yaknda greceine ve Washingtonla Suudiler gibi bir anlamaya varacana inanyorduk. Bulunduu blgeye rnek lke olacakt. Saddamn patalojik bir diktatr, elleri kitlelerin kanna bulam bir cani, Hitlerin bir kopyas oluunun pek nemi yoktu. Amerika bu tr pek ok kiiyi ho grm, hatta kollamt. Irakn kesintisiz petrol tedarikine ve petrodolarlarna karlk Amerika da kendi mhendislik irketlerine alt yap kurdurtacak, ller vahalaacakt. Onlara tank ve sava uaklar satmaya, kimyasal fabrikalar ve nkleer santrallar kurmaya (pek ok lkede yaptmz gibi) hazrdk; bu teknolojilerin ilerde silah retiminde de kullanlabilecei umurumuzda deildi.

http://www.ozetkitap.com

19

Irak, yaygn kanaatin aksine, petrolden ibaret deildi; su ve jeopolitik nemi de haizdi. Dicle ve Frat nehirleri Iraktan getii iin Irak kimin hakimiyetinde ise Orta Dounun anahtarnn onda olaca bilinen bir gerekti. Ancak 1980lerin sonuna gelindiinde Saddamn Ekonomik Tetiki senaryosunu uygulama niyeti olmad anlalmt. Bu durum, baba Bush hkmeti iin byk bir hayal krkl, utan kayna ve zaaf gstergesiydi. Bush bir are ararken Saddam 1990da Kuveyte saldrmakla Bushu kmazdan kurtard. Bush Saddam uluslararas hukuku ihlalle sulayp Iraka askeri harekat balatt. Oysa daha bir yl nce kendisi Panamay tek tarafl ve illegal biimde igal etmiti. Krfez Sava bittiinde Bushun Amerikan halk gznde poplaritesi %90a kmt fakat Saddam gibi gerek bir despot hala yerinde duruyordu. 11 Eyll olaynda Ekuadorda, yerli kabilelerin arasndaydm. Daha sonra ikiz kulelerin brakt boluu (ground zero) ziyarete gittiimde unu dndm. lkem intikam almaya kalkacakt fakat irketlerimizden, ordumuzdan, politikalarmzdan ve kresel imparatorluk kurma abalarmzdan nefret edenler bizden bsbtn nefret edecekti. 2003te Amerika Iraka girmekle on yl iinde Irak ikinci kez igal etmi oldu. Ekonomi Tetikileri ve akallar baarsz olmular, sra orduya gelmiti. Gen erkekler ve kadnlar l kumlarnda lmeye gnderiliyorlard. Bazlar soruyordu : Bush btn imkanlarmzla El Kaideyi Afganistanda kovalamaktansa neden Iraka saldryordu? Buna cevap acaba bu petrolc aile asndan petrol kaynaklarn kontrol etmek ve inaat ilerinden kazan salamak, terristlerle savamaktan daha nemli olabilir miydi? Amerikann Irak igalinin ne gibi sonular olabilir? Bunlardan biri, OPECin tekrar arln ortaya koymasdr. Amerika Irak kontrol altna alnca dier petrol zengini lkeler petrol retimini ksmak ve/veya fiyatn ykseltmekten ekinmeyebilirler. Bu da irketokrasinin, hatta tarihin ilk kresel imparatorluunun kendi kendini yok etmesi anlamna gelebilir.. Bir dier olas sonu da, dolarn dnyadaki konumuyla ilgilidir. Son tahlilde kresel imparatorluk byk lde, dolarn dnyann standart paras olmasna ve Amerikan darphanesinin bu dolarlar basma hakkna sahip olmasna dayanmaktadr. Bylece az gelimi fakat sras geldiinde iimize yarayacak lkelere geri deyemeyeceklerini bile bile bor veririz. Aslnda demeleri hi iimize gelmez zira sz konusu bor, lkeye dediimizi yaptrma imkan verir bize. Normalde, denmeyen borlarn ok artmas kaynaklarmzn kurumas anlamna gelir. Ama biz normal koullarda yaamyoruz. Amerikan parasnn altn karl yoktur. Dolar ayakta tutan tek olgu tm dnyann Amerikan ekonomisine duyduu gvendir. Para basma yetkisi bize muazzam g verir. Bylelikle hem bor vermekte, hem borlanmakta bir saknca grmeyiz. Nitekim 2003 sonunda Amerikann d borcu 7 trilyon dolara (kii ba 24.000$) ulamtr. Dnya dolar standart para birimi olarak kabul ettii srece ar dzeydeki bor irketokrasi iin bir engel tekil etmez. Fakat baka bir para birimi dolarn yerini alrsa veya Japonya, in gibi alacakl lkeler

http://www.ozetkitap.com

20

verdikleri borcun denmesini isterlerse o zaman her ey tepetaklak gider ve Amerika kendini kmazda bulur. Bu durum artk bir hipotez olmaktan kmtr. 1 Ocak 2002de dnya finans piyasasna admn atan euro, her geen ay prestijini ve gcn arttrmaktadr. OPEC lkeleri Amerikann Irak igaline kzar da standart para birimi olarak dolarn yerine euroyu geirme karar alrlarsa, imparatorluun temelleri adamakll sarslacaktr. 18 Nisan 2003 tarihli New York Timesda yle bir haber vard: Bush hkmeti Irakn yaplandrlmasnda ilk ihaleyi Bechtele verdi. lkenin yeniden ekillendirilmesinde Dnya Bankas ve IMF devreye girecek. yi de Irak harabe haline getiren neydi? Kendi askerlerimiz deil mi? Haberi okurken unu dnmeden edemedim: Eer Saddam da Suudiler gibi Amerikann eline oynasayd hala bata olacakt. Fzeleri, kimyasal fabrikalar olacak, stelik onlar biz kurup modernizasyon ve bakmn bizim adamlarmz stleneceklerdi. te size Suudi pazarndan bile daha tatl i. Haber, Irakn yaplandrlmasnda rol oynayacak Halliburton, KBR gibi dier Amerikan irketlerini sralyor ve bu irketlerin yneticilerinin yllardr Amerikan hkmeti ile i ie ilikilerini anlatyordu ama unu sylemiyordu: Irakn 2003te balad grnen hikayesi gerekte utan dolu eski bir hikayenin devamdr. mparatorluk kadar eski olan bu hikaye hem bykl hem de yntemi itibariyle dehet verici boyutlara ulamtr. Dev mhendislik ve inaat firmalar, hkmetteki nfuzlarn kullanarak, aslnda bize benzemeyi hi istemeyen halklar kendimize benzetmek iin bir kez daha milyarlarca dolar ceplerine indirmektedirler. irketokrasiye dayanan modern imparatorluk aresiz halklar istismar etmekte, tarihin en zalim, en bencil talann gerekletirmektedir. yle ki bu tutum, eninde sonunda bize zarar verecektir. SON SZ 1840larda Amerikallarn ounda Manifest Destiny ad verilen yaygn bir inan vard: Kuzey Amerikann fethi ilahi bir tecelliydi. Kzlderililerin, ormanlarn ve bizonlarn yok edilmesini, batakllarn kurutulup doal kaynaklarn istismarn tanr buyurmutu, insanlar deil. Bu inan, Bakan Monroe tarafndan bir doktrin olarak dile getirildi ve kendi adn ald. Monroe doktrinine gre Amerikann tm yarkrede zel haklar vard ve buna, Orta ve Gney Amerikada Amerikan politikalarna kar kan herhangi bir lkeyi igal hakk da dahildi. eitli dnemlerde bakanlar bu doktrini gereke gstererek Dominik Cumhuriyeti, Venezella ve Panamaya mdahale ettiler, II.Dnya Savann sonuna kadar Pan-Amerikanc faaliyetlerini srdrdler. 20.yyn ikinci yarsnda Amerika komnist tehdidini kullanarak bu doktrini tm dnyay kapsayacak ekilde geniletti. ada uluslararas finans sistemi II. Dnya Sava sonlarnda Bretton Woods, New Hampshirede birok lke liderinin katld bir toplantda ortaya kmt. Dnya Bankas ve IMF, yklm bir Avrupay yeniden ina etmek iin kurulmu ve bunda da epeyce baarl olmulard. Sistem hzla genileyerek btn Amerikan dostlarnca

http://www.ozetkitap.com

21

benimsendi ve baskya kar bir are olarak grld. Bizi komnizmin hain penesinden koruyacakt. Oysa 1980lerin sonunda Sovyetler Birlii ve komnizmin k ile anlald ki asl ama komnizmden caydrmak deildi; ama, kkleri kapitalizmden beslenen kresel imparatorluu dizginlerinden kurtarmakt. Dnya Devleti Forumundan Jim Garrisonun dedii gibi: Ekonomik kreselleme ve serbest piyasa kapitalizmi asndan bakldnda, Dnyann bir btn olarak birlemesi, gerek bir imparatorluk olumas demektir. Dnyann hibir lkesi kresellemenin cazibesine kar koyamamtr. Pek az, Dnya Bankas, IMF, Dnya Ticaret rgt gibi ekonomik kresellemenin yntemlerini ve kurallarn belirleyen, boyun eenleri dllendirip ihlal edenleri cezalandran finans rgtlerinden kendini koruyabilmektedir. Dnya nfusunun en varlkl lkelerde yaayan bete biri ile en yoksul lkelerde yaayan bete biri arasndaki gelir oran 1960da 30a 1 iken, 1995te 95e 1e ykselmitir. Oysa Dnya Bankas, IMF, USAID ve szde uluslararas yardmla ilgilenen dier bankalara, irketlere, hkmetlere sorarsanz hepsi grevlerini eksiksiz yerine getiriyor ve ilerleme kaydediliyor. Yllar boyu kendimizi hep una inandrdk: Ekonomik byme tmyle insanlk iin yararldr. Byme arttka yararlar da artar. yleyse ekonomik byme ateini krkleyen kiiler yceltilmeli ve dllendirilmelidir, yaamn kysndakilerin istismar pahasna da olsa. Bu inanla her trl korsanl ho grdk. Her yerde masum insanlarn rzna getik, talan ettik, katlettik. Tahmin (forecasting), ekonometri ve istatistik gibi istendii tarafa ekilebilir szde bilimler sayesinde, bir ehri nce bombalayp sonra yeniden ina etmeyi ekonomide muazzam byme addettik. Gerek hikaye u ki, hepimiz bir yalan yaamaktayz. Srdmz cila, yzeyin altndaki lmcl kanserleri saklyor. Dnyann en gl ve zengin lkesi korkun oranlarda intihar, uyuturucu kullanm, boanma, tecavz ve cinayet sahnesi. Kanser gibi bu oranlar her yl daha da ykseliyor. Halkmz komnizmi olduu gibi terrizmi de eytani bir g olarak gryor, kendilerinin ve kendinden nce gelenlerin kararlarna dier insanlarn verdii doal tepki olduunu anlamyorlar. Tm dnyay kapitalizme geirmenin grevleri olduuna ve bunu gelecek nesillere borlu olduklarna inanyorlar. Ayn zamanda En iyinin hayatta kalmas ilkesine sk sk sarlyorlar: Madem ki mukavva bir barakada deil de imtiyazl bir snfta domular, yleyse bu miraslarn gelecek kuaklara da tayacaklardr. Medyamz da irketokrasinin bir parasdr. Gazetelerimizin, dergilerimizin, yaynevlerinin, TV kanallarnn ounluunun sahibi dev uluslararas irketlerdir. Btn iletiim kanallarmza hkmeden yneticiler, grevlerinin miras aldklar sistemi srdrmek, glendirmek ve geniletmek olduuna inanmakta ve bunu kstaha uygulamaktadrlar.

http://www.ozetkitap.com

22

Son tahlilde mesele yalnzca ABD de deildir. Kresel imparatorluk ad gibi kresel olmu, her trl snrlar amtr. Daha nce Amerikan irketleri olarak bilinen irketler gerek ve hukuksal anlamda uluslararas olmutur. ok saydaki lkede i yaptklarndan hangi kurallara ve ynetmeliklere gre faaliyet gstereceklerini kendileri seerler. Kresellemeyi tevik eden ticaret anlamalar ve rgtlenmeler bu durumu daha da kolaylatrmaktadr. Demokrasi, sosyalizm ve kapitalizm szckleri anlamlarn yitirmektedir. irketokrasi, dnya ekonomisi ve siyaseti zerinde en etkili faktr haline gelmitir. Kurduumuz sistem rndan kmtr. malat irketlerimiz az gelimi lkelerde iileri insanlk d koullarda neredeyse boaz tokluuna altrmakta, petrol irketlerimiz zehirleri denizlere ve akarsulara boaltarak insanlar, hayvanlar ve bitkileri bilinli olarak katletmekte, ila sanayi AIDS virs tayan milyonlarca Afrikaly yaam kurtarc ilalardan yoksun brakmaktadr. Kendi Amerikamzda bile on iki milyon aile, bir sonraki n yiyeceinden emin deildi. Enerji sektrmz bir Enron, muhasebe sektrmz bir Andersen yaratmtr. Amerika Irak savan srdrmek iin 87 milyar $ harcarken, Birlemi Milletler bu parann yarsndan azna gezegenimizde yaayan herkese temiz su, yeterli gda, salk hizmeti ve temel eitim salanabileceini hesaplamtr. Bir de oturmu, terristlerin neden bize saldrdn merak ediyoruz. Tarih bize kantlamaktadr ki eer bu durumu deitirecek bir ey yapmazsak dnyann ilk gerek kresel imparatorluunun hazin bir biimde sona ermesi kanlmazdr. mparatorluklar asla kalc olamazlar. Her biri berbat bir ekilde silinip gitmilerdir. Daha fazla hakimiyet kuraym derken pek ok kltr yok etmiler, sonunda kendileri yok olmutur. Hi bir lke veya lkeler grubu dierlerini istismar ederek uzun vadeli yaayamaz. Amazon yerlileri Shuarlarn bana 1990da syledii gibi dnya, hayal ettiiniz gibidir. evreyi kirleten sanayiler, tkanm yollar ve ar kalabalk kentler kabusundan kurtulup yerkreye saygy, srdrebilirlik ve eitlik ilkelerini, toplumsal sorumluluk bilincini ieren yeni hayallere yelken aabiliriz. Kendimizi ve paradigmay deitirmek kendi elimizdedir.

http://www.ozetkitap.com

23