Renklendirme: Boya Bask 28-Renklendirmenin amac? Renk nedir?

? Rengi oluturan boyarmaddelerin genel yaps Boya ve bask ile renklendirmede tek ama vardr: Moda rengi veya deseni kumaa kazandrmak. Renk ve renklilik olayn ksaca u ekilde zetlemek mmkndr: Bir cismin renkli grnmesi o cisim zerine den k nlarnn cisim tarafndan absorbe (tutulmasyutulmas) edilmesi veya yanstlmas olay ile ilgili bir durumdur. Yani renkli grnm iin ilk nce o ortamda k nlarnn olmas arttr. Fiziksel olarak k belli dalga boyu ve frekanstaki elektromanyetik dalgalar olarak tanmlanmaktadr. Ancak insan gz tm elekromanyetik dalgalar renk olarak grmeyip, yalnzca dalga boyu 400-800 nm arasnda olanlar grebilmektedir. te grnr blgede yani 400-800 nm dalga boyuna sahip k nlarnn cisimler tarafndan absorbsiyonu ve yansmalarna gre ancak biz o cismi renkli grebiliyoruz. O nedenle beyaz ve siyah renkler aslnda renk olarak kabul edilmezler. Veya iki utaki snr renklerdir denilebilir. nk beyaz bir cisim, zerine den tm k nlarn yanstrken, siyah bir cisim tmn absorbe etmektedir. O halde bu iki snr arasndaki renklilik olay k nlarnn seimli absorbsiyonu sonucu ortaya kmaktadr. Bunu k nlarnn dalga boyu asndan tablo 9 deki gibi bir dzen iinde gstermek mmkndr. Renkli grnmenin, k nlarnn seimli absorbsiyonu sonucu ortaya ktn belirtmitik. Ancak biz yansyan nlarn oluturduu komplementer bileimi renk olarak grrz. rnein, eer grnr sahadaki mavi dalga boyuna denk gelen k nlar cisim tarafndan absorbe edilip mor, yeil, turuncu, krmz karm nlar yanstlm ise biz bu karmn oluturduu bileimi sar renk olarak grrz. 29-Haslk nedir? leme (fabrikasyon) ve kullanm haslklarna rnekler? Haslk deerleri bir tekstil rnn objektif llerle deerlendiren yani kaliteyi belirleyen zelliklerin tmn oluturmaktadr. O nedenle haslklara biraz daha etraflca deinmekte yarar vardr. Genelde haslk: Bir tekstil rn iin gerek retimi gerekse onun kullanm srasnda karlat etkilere dayanma ve direnme gcdr diye tanmlanmaktadr. Bu nedenledir ki, haslklar retim (fabrikasyon) ve kullanm haslklar diye ikiye ayrlmaktadrlar: a) Fabrikasyon haslklar: daha ok o tekstil rnnn retimi srasndaki ilemler iin nemlidir. O nedenle dorudan tketiciyi ilgilendirmeyen haslklardr. rnein: *Termofiksaj hasl *Merserizasyon hasl *Sblimasyon hasl *Karbonizasyon hasl *Dekatr hasl *Piirme hasl *Dink hasl *Peroksit hasl v.b. gibi. b) Kullanm haslklar: Dorudan tketiciyi ilgilendiren haslklardr. Boyut deiimi ile ilgili haslklarn dndaki ounluu boyal ve baskl kumalarn renk haslklar oluturmaktadr. Balca kullanm haslklar: *Ykamada, kuru temizlemede, tlemede boyut deiimleri *Ik hasl *Kuru temizleme hasl *Renk ykama hasl *Normal su haslklar *t hasl *Deniz suyu, klorlu su haslklar *Ter hasl *Tkrk hasl gibi. 30-Haslklarn deerlendirilmesinde kullanlan skalalar?Bu haslklardan yalnzca k hasl 8 basamakl olup her koulda solma davranlar ayn olan zel seilmi mavi boyarmaddelerle

boyanm yani ynl mavi skala kumalar solmada referans skala olarak kullanlmak suretiyle k hasl belirlenmektedir. Ik haslnda 1 en kt, 8 ise en mkemmel haslk deeridir. Mavi skala ve kuma rnekleri belirlenen ynteme gre ayn anda klandrmaya (solmaya) braklp, her koulda standart solma zellii ayn olan mavi skaladaki solmaya uygun solma zellii gsteren rnekler iin o basaman numaras k hasl deeri olarak verilmektedir. Ik hasl dndaki dier haslklarda ise deerlendirmeler 1 den 5 e kadar ve gri skalalar kullanlarak yaplmaktadr. Gri skalalar renk deiimini ve akmay (kirletme) deerlendirmek iin olmak zere iki eittir. Renk haslklarnn rakamsal deerleri ve bunlarn anlamlar ise u ekilde sralanmaktadr. 1-ok dk haslk deeri, 2-Dk, 3-Orta, 4-yi, 5-ok iyi haslk deeri. Haslk deerleri ulusal (TS) ve uluslararas (ISO ) standartlara gre yaplan testler 31-Substantif (direk) boyarmadde ile selloz liflerinin boyanmas Substantif boyarmaddeler suda zlen cinsten ve ounlukla azo grubu boyarmaddelerdir. Herhangi bir madde ve zel ilem gerektirmeden suda zlrler ve liflere kar substantiflikleri (afiniteleri) yani balanma istekleri vardr. *Kolayca ve aracsz olarak liflere balandklar iin bunlarn bir ad da direk boyarmaddedir. *Substantiflik sz konusu olduu iin ektirme yntemine gre boyama yaplr. Yani haspel, jet, overflow, airflow ve niversal boyama aparatlar ile allarak boyamalar yaplmaktadr. Boyama srasnda bu boyarmaddeler ilk nce flotte iinde liflere yanamakta (adsorbsiyon) daha sonra difzyonla liflerin kolay nfuz blgelerine (amorf) girmektedir. Boyama ileminde etkili olan balca balar: *H-kprleri. *Van der Waals (kohezyon) kuvvetleri ve. *Diphol ekim kuvvetleridir. Tekrarlamak gerekirse, nisbeten bol flotte iinde bulunan ve adsorbsiyonla yzeye yanaan boyarmaddeler daha sonra liflerin ierisine, kolay nfuz blgelerine (amorf blgelere) girmekte ve yukarda ad geen zayf balarla liflere balanmaktadr. Zayf balarla balandklar iin ya haslklar dktr. Bir boyarmaddenin substantifliinin yksek alabilmesi iin : *Uzun ve dz bir zincir yapsna sahip olmas, *Uzun bir dizi konjuge ift baa sahip olmas, *Agregat oluturma (biraraya gelme, kmelenme) zelliinin bulunmas gibi zelliklerinin olmas gerekmektedir. Daha nceki temel ilemlerde grdmz ektirme yntemine gre aplikasyonda bilindii gibi belli bir sre sonunda boyarmaddenin ilem zeltisinde (flottede) ve kuma zerindeki miktarlar arasnda aadaki gibi bir dinamik denge olumaktadr. 32-Reaktif boyarmaddelerle boyama Reaktif boyarmaddeler selloz liflerine reaktif gruplar zerinden kovalent bala salam bir ekilde balandklar iin ya haslklar yksek olan boyamalar elde edilmektedir. Bugn iin gerek boyama gerekse baskclkta en ok kullanlan boyarmadde grubudur. Reaktif boyarmaddede reaktif grubu oluturan blmn yapsna gre balca iki eidi bulunmaktadr. Bunlar klortriazin ve vinilsulfon tipi boyarmaddelerdir. Klortriazin tipi reaktif boyarmaddenin yaps aadaki formlde grld gibidir. Reaktif boyarmaddelerle yaplan boyama ilemi nisbeten ksa srede bitmesine karn boyamalarn son ykama ilemleri ok uzun srmektedir. Bu ykamann ok etkili bir ekilde

yaplmas ya haslklar asndan son derece nemli ve gereklidir. nk reaktif boyarmaddelerin en sakncal taraflarndan biri, su ile reaksiyona girmeleridir. Su ile reaksiyona giren boyarmadde, boyama srasnda aynen substantif boyarmadde gibi zayf balarla liflere balanmaktadr. Bu durum boyamann ya haslklarn drmektedir. O nedenle boyama sonundaki ykamalar: *Souk durulama. *Scak durulama. *ki kez kaynar sabunlama. *Scak ve souk durulamalar gibi uzun ilemleri gerektirmektedir. Bu ekildeki bir ykama ilemi ise olduka masrafl, zaman alc ve atk su bakmndan fazla yk getiricidir. 33-Kp ve kkrt boyarmaddeleri ile boyama Kp boyarmaddelerinin dier bir ad da indantren boyalardr. Indantren ad eskiden tekstilde haslklar asndan bir marka etiketi olarak kullanlmtr. O nedenle bu boyarmaddelerin; *Seilmi olanlarnn fabrikasyon ve kullanm haslklar yksektir. *Genelde parlak olmayan, pastal renkler elde edilmektedir. *Pahal boyarmaddelerdir. *Her eit rengi bulunmamaktadr. *Boyarmaddeler suda znmeyen cinstendir. Bu boyarmaddeler suda znmeyen cinsten olduklar iin dzgn boyama ilemleri de kolay deildir. O nedenle ilk nce bu boyarmaddelerin bazik ortamda indirgenerek kpleme ilemi yaplmakta, boyama ilemi bu ekli ile yaplmaktadr. Kpleme ilemi yeterince iyi olmad ve ie ileyen boyamalar yaplamad srece haslklarn tatmin edici dzeyde olmas zorlamaktadr. Kkrt boyarmaddeleri ile yaplan boyamalar Kkrt boyarmaddeleri de kp boyarmaddeleri gibi suda zlmeyen yapdadr. nce indirgenerek liflere afiniteli hale getirilmektedir. ndirgen madde olarak eskiden sodyumslfr (Na2S) kullanlmakta idi. Bu maddenin piyasadaki ad ise zrnktr. Pis kokulu olmas, kkrt iermesi nedeniyle alma koullar ve evre asndan sevimsizdir. Ancak son zamanlarda zrnk kullanlmadan allabilen ve slfit iermeyen yeni tip kkrt boyarmaddeleri (Diresul EV, Hydrosol) gelitirilmitir. Bunlar ekolojik tip boyarmaddeler olarak lanse edilmektedirler. Ar metal iyonu iermemeleri, AOX yk oluturmamalar evre iin iyi taraflardr. Klasik kkrt boyarmaddeleri ile almada katalogda verilen miktarda Na2S, boyarmadde ile birlikte kaynatlarak zlp 10 dakika kadar bekletilmektedir. Ancak biraz nce de belirtildii gibi zrnk yerine artk, genelde indirgen madde olarak glikoz ve hidroslfit kombinasyonu tercih edilmektedir. 34-Pigment boyarmaddeleri ile yaplan boyama Life afinitesi olmayan ve suda znmeyen bir boyarmadde cinsidir. Kumaa binder (balayc) denilen bir yardmc madde vastas ile tutunduu iin boyamada lif cinsi gzetmez. Yani istenilmesi ve uygun olmas durumunda her trl liflerden yaplm tekstil rn bu boyarmaddelerle boyanabilir. Afinite olmad iin emdirme yntemine gre allmaktadr. Bununla ilgili bir boyama reetesi u ekilde olabilir. Reete rnei: 1 - 1,5 g/l Pigment boyarmaddesi 60 70 g/l Binder x g/l Katalizatr (asidik tuz) Bu zelti ile fulardda emdirilen kuma nce kurutulur. Sonra 140-160C de 3-5 dakika kondenzasyon ilemi ile boyarmaddenin liflere fiksaj tamamlanr. Tekstil baskclnda ok kullanlan bu boyarmaddelerin boyamaclkta kullanmlar azdr. Boyama sonunda binder maddesi kumata kald iin tutumu olumsuz ynde (sert) etkilemektedir. O nedenle koyu boyamalar yaplmaz. nk boyama koyuluu arttka daha fazla binder kullanma zorunluluu vardr. Bu ise tutumun iyice sertlemesi demektir. Dier yandan pigment boyarmaddelerinin liflere afinitileri olmad iin kurutma srasnda boyarmadde migrasyona urayarak kuma yzeyinde, liflerin yzeyinde toplanmaktadr. Yzeyde toplanan

boyarmaddeler nedeniyle boyamann srtme haslklarnda dme olabilmektedir. 35- Yn boyayan asit boyarmaddeleri ile yaplan boyamalarAsit boyarmaddeleri, substantif (direk) boyarmaddeler ile yap olarak benzer boyarmaddelerdir. O nedenle dzgn boyama ilemi yapmak kolaydr. Boyama banyosuna asit verildiinde ynn yaps aada grld gibi pozitif ykle yklenir. Asidik ortamda oluan pozitif ykl yn liflerine, eksi ykl asit boyarmaddeleri yukarda grld ekilde elektrostatik ekim kuvvetleri ile kolayca balanmaktadr. Balangta flotteye konulan tuz (Na2SO4), selloz liflerindeki uygulamann tersine boyarmaddenin liflere hzl ve dzgnsz bir ekilde balanmasn nlemek iindir. Yani hzl balanmay frenlemek iindir. Asit boyarmaddelerinin kuvvetli asidik ortamda (pH = 1,8 - 3), orta asidik ortamda (pH = 3,5 - 5,5) ve zayf asidik ortamda (pH = 5,5 - 6,5) boyayan cinsleri bulunmaktadr. Asit boyarmaddeleri ile zayf asidik ortamda dzgn boyamak zordur ama bunlarn da ya haslklar yksektir. O nedenle sonradan dinklenecek kumalar bu boyarmaddelerle boyanrlar. Genelde asit boyarmaddeleri liflere zayf balarla tutunduklar iin daha sonraki ykama annda kumatan kolayca koparlar. Dolaysyla ya haslklar dktr. Ik haslklar ise genelde yksektir. 1:1 ve 1:2 metalkompleks boyarmaddeleri ile boyama Bu boyarmaddeler genelde retimleri srasnda metal iyonlar ile kompleks oluturmu durumdadr. Liflere hem elektrostatik ekim kuvvetleri hem de metal iyonlar zerinden balanabildikleri iin genelde ya haslklar yksek boyamalar elde edilmektedir. Ancak bunlarla dzgn boyama yapmann zorluklar vardr. 1:1 metalkompleks boyarmaddelerde bir boyarmadde molekl bir metal atomu ile kompleks yapmtr. 1:1 metalkompleks boyarmaddeleri ile boyama yapmak nispeten daha kolaydr. Haslklar iyidir. Ancak ok kuvvetli asidik ortamda boyama yapld iin yn biraz sertlemektedir. O nedenle boyama srasnda egaliz maddeleri kullanlmaktadr. 1:2 metal kompleks boyarmaddelerinde bir metal iyonu iki tane boyarmadde molekl ile kompleks oluturmu durumdadr. Suda znrl az olduu iin bunlarla dzgn boyama yapmak daha zordur. Ancak ya haslklar son derecede C aras kritik boyama scakliyidir. Bu boyarmaddelerle boyamada 70-85 olduu iin stma yava yaplmaktadr. Bu boyarmaddelerde suda znrl salayan gruplar, metilsulfon (-SO2-CH3) veya sulfonamid (-SO2- NH2) gruplardr. Bunlarla bir alma reetesi u ekilde olabilir: 36-Poliester (PES) ve asetat liflerinin boyanmasPoliester ve asetat liflerinin boyanmasnda daha ok dispersiyon boyarmaddeleri kullanlmaktadr. Bu boyarmaddeler genelde kk molekl yapsna sahiptirler. Sk bir paketlenme yapsna sahip olan bu liflerin, zellikle poliester liflerinin iine girmeleri ancak bu ekilde mmkndr. Bu boyarmaddeler suda zlmez ancak ok ince dispers ekilde dalmaktadrlar. Dispersiyon boyarmaddesinin liflerin iine girmesi zordur. Ancak girdikten sonra tekrar kmalar da zor olduu iin genelde ya haslklar olduka yksektir. Gnmzde poliester liflerinin retimi hzla artarken bu lifler iin kullanlan dispersiyon boyarmaddelerinin miktar ve nemi de buna parerel olarak artmaktadr. ok yakn bir zamanda (2005) poliester ve pamuk lif retimlerinin eitlenecei ngrlmektedir.Poliester liflerinin dispersiyon boyarmaddeleri ile boyanmasnda balca iki yntem vardr: Birincisi: Normal kaynama scaklnda Carrier (tayc) denilen lifleri iirip, geveten klororganik C ve altndaki scaklktabileikleri kullanarak almaktr. Bu koullarda 100 boyama yapmak mmkndr. Ancak yine evre dostu tekstil retimi ile ilgili yaplan

almalarda bu tr klorlu bileiklerin (carrier) kullanlmas yasaklanm durumdadr. kincisi: evre ve insan sal bakmndan tercih edilen boyama ekli yksek scaklklarda basnl (HT) boyama yntemidir. Bu koullarda bir boyama reetesi ve boyama erisi ekil 76 da verilmektedir. C cvarnda yaplan bir poliester boyama normalde 4-5 saat gibiCarrierle 100 C ye ktktan sonra 30-45 dakika gibiuzun bir sre alrken, HT boyamada 125 ksa bir srede boyama bitmektedir. HT boyamann avantajlar: *Daha iyi ie ileyen bir boyama etkisi *Carrier artklarnn uzaklatrlma ilemi yoktur. *Daha iyi bir kullanm ve fabrikasyon haslklar. *Daha iyi boyama verimi. *evre dostu bir alma ekli olmasdr. HT koullarndaki almada, bir yerde boyarmadde yksek scaklk etkisi ile zoraki olarak liflerin iine girebilmektedir. Dispersiyon boyarmaddeleri ile boyama yapldktan sonra haslklarn yksek olmas iin yine mutlaka bir indirgen (redktif) ykama yaplmas zorunludur. Poliakrilnitril (PAC) liflerinin boyanmas Saf akrilnitril polimeri eklinde boyanmas zor olan bu yap modifiye edilerek buna karboksil (-COOH) veya sulfonasidi (-SO3H) gruplarnn eklenmesi halinde bazik boyarmaddelerle ok daha kolay ve has bir ekilde boyanabilmektedir. Boyarmadde nce liflere adsorbe olmakta, daha sonra zlerek liflere kimyasal bala C civarndabalanmaktadr. Bu liflerin bazik boyarmaddelerle boyanmasnda 75-80 kritik bir boyama scakl bulunmaktadr. Bu scaklk devresinde boyarmadde lifler tarafndan ok hzl bir ekilde alnmaktadr. Dzgn boyama yapabilmek iin kritik boyama scakl civarnda flottenin temperatr art hzn yava bir ekilde yapmak ve ayrca boyarmaddenin liflere hzl balanmasn engelleyen (retarder) yardmc maddeleri kullanlr. Kullanlan retarder miktarlar boyama koyuluuna gre deimektedir. Boyama Retarder Boyama koyuluu arttka koyuluu (%) miktar(%) kullanlan retarder miktar azalmaktadr. 1 2---- 3 4 2 - 4---- 2,5-1,5 4 - 6---- 1,5-0,5 C arasndaekil 78 de verilen grafik ve reete ile boyama yaplr. 80-100 C ye yava birscaklk art yava yaplr. Boyama bitiminde yine flotte 70 ekilde soutulur. Bazik boyarmaddeler ile boyanan akrilik liflerde hem ok canl ve parlak renkler hem de olduka haslklar yksek olan bir boyama sz konusudur. Yine poliakrilnitril lifleri sentetik lif grubundan olduklar iin dispersiyon boyarmaddeleri ile de boyanmalar sz konusudur. rnein bu liflerde ak ton boyamalar dispersiyon boyarmaddesi ile yaplmaktadr. 37-Basknn tanm? Bask iin gerekli olanlar? Bask eitleri? Tekstil baskcl renklendirmenin ikinci bir ana daldr. Baskclk ok zet olarak blgesel renklendirme demektir. Boyama dnda bask yntemi ile bir kuman renklendirilmesi, daha ok rengi bir arada grerek bunun ekiciliini tercih eden insanlara ayr bir seenek sunmaktr. O nedenle dz boyal bir kumaa gre, baskl kumata tam bir renk cmb oluturmak mmkndr. Ancak bask yntemleri ile yaplan renklendirmeler transfer basknn dnda daha ok uratrc, maliyetli ve andrma basklar gz nne alnacak olursa daha ok evre problemi yaratan bir renklendirme yntemidir. Basma ileminde ama blgesel renklendirme olduu iin baslan boyann basld yerde kalmas mutlaka gerekli ve de arttr.

Bu bask tekniklerinden herhangi birine gre bir bask ileminin gerekleebilmesi iin ncelikle u koullarn yerine getirilmi olmas gerekmektedir: *Bir yerde desen, bask silindiri veya ablonlarn, hazrlanm olmas. *Ayn zamanda ham kuman baskya hazrlk ilemlerinin (n terbiye, zemin boyama gibi) yaplarak baskya hazr hale getirilmi olmas. *Ve yine uygun bir bask patnn ayr bir yerde, bask mutfanda hazrlanarak bask makinasna gelmi olmas gerekmektedir. Kuma, desen silindiri veya ablonlar ile bask pat, bask makinasnda birleerek bask ilemi gerekletirilir. Bask ile birlikte hemen kurutma, daha sonra fiksaj, bask sonu ykama ilemleri ve bitim ilemleri ile kuma baslm, hazr hale getirilmi olur. imdi bu bask tekniklerini ksaca daha yakndan tanmaya alalm. a) Direk baskRenksiz kuma - Bask + kurutma - Fiksaj - Ykama - Bitim ilemi Grld gibi direk baskda, beyaz veya hafif zemini boyal kuma zerine dorudan bask ilemi yaplmaktadr. O nedenle bu bask eidinin ad direk baskdr. En ok kullanlan bask eklidir. b) Andrma baskAndrma bask, mutlaka daha nceden anabilme zellii olan bir boyarmadde ile boyanm olan bir kuma zerine yaplmaktadr. ki ekilde yaplabilir. Kuma zerindeki zemin rengi, bask yaplan yerlerde tam andrlarak beyaz bir zemin elde edilirse beyaz andrma, veya baslan yerlerde yine eski boyarmadde (zemin) bozuturulur ve onun yerine yeni boyarmadde ile baka bir renk oluturulursa buna renkli andrma denilmektedir. c) Rezerve baskBu tr bir bask eidinde kuma nce iinde boyarmadde bulunmayan bask pat ile baslr ve kurutulur. Bu ekliyle kumaa sonradan boyama yaplr. Bask patnn bulunduu yerlerde boyama srasnda renk olumaz ve bask yaplan yerler beyaz kalr. Buna beyaz rezerve denir. Veya rezerve pat ile birlikte bir baka boyarmadde baslr. Daha sonraki boyamada, nceden bask yaplm olan bu ksmlar beyaz deil baka renk olur. Buna da renkli rezerve denir. 38-Dz ablon bask ekilleriablon bask tekniklerinde rulo basknn tersine bask hazrlk sresi ksadr. Ancak retim hz dz ablon baskda olduka dktr. Otomatik dz ablon bask makinasnda bu hz 7-15 m/dakika arasndadr. Yine bu bask teknii esas olarak el ablon baskclnn makinalatrlm bir eklidir. El ve yar otomatik dz ablon bask teknii Aslnda ablon baskcl el baskcl ile balamtr. Daha sonra yar otomatik ve otomatik alan makinalar gelitirilmitir. Bu alma tekniinde hazrlk sresinin ksa olmas nedeniyle ok renkli basklara, sk desen (varyasyon) deiimlerine uygundur. Renk says kstlamas olmad gibi byk yzeyli desenleri basmak ok daha kolaydr. Yine bu bask tekniinde rulo baskda olduu gibi renk ezilmesi olmad iin renkler canl ve parlaktr. Dz ablon bask tekniinde elek veya gaze bezi denilen zel dokunmu ve gzenek byklkleri farkl olabilen bezler erevelere gerdirilerek ablonlar oluturulmaktadr. Bu bezlerin kapal ve ak ksmlar baslacak desene gre oluturularak ak olan yerlerden kumaa pat ve boyarmadde basks yaplmaktadr. Dz ablon bask iin normal bir bask masas hazrlanarak el baskcl eklinde veya bu masa zerinde yar otomatik alacak bir sistemle bask yapmak mmkndr. Bu tr bir alma iin de yine dzgn bir bask masas, onun zerinde lastik veya muamba bir yzey ve bu yzeye srlm bir yaptrc ile baslacak olan kuma buraya yaptrp o ekilde allmaktadr. Otomatik dz ablon bask teknii el baskclnn makinalam olan eklidir. Kuma

hareketi duraksamal da olsa sreklidir. Makinann uzunluu baslabilecek renk saysna gredir. Genelde bask renk says 6-12 arasnda deimekle birlikte renk saysnn daha fazla arttrlmas da mmkndr. retim hz genelde 7-15 m/daika gibi dk bir hzdr. Bu hz rakleleme says, rakleleme hz ve zellikle raport (rapor) boyuna baldr. Otomatik dz ablon bask makinesnda baslacak olan kuma makinann giriinde, ayn zamanda kuman tanma hareketini de salayan blanket zerine yaptrlr. Blanketin durmas annda ablonlar kuma zerine iner. Bu srada rakleleme ilemi yaplr ve boyarmaddeyi ieren pat, ablonun ak gzeneklerinden kumaa aktarlr. Hemen ablonlar yukar kalkar ve kuma blanketle birlikte bir raport boyu ilerler. Bask ilemi bu ekilde duraksamal olarak 39-Silindirik (rotasyon) bask makinas Rotasyon bask teknii, dz ablon basknn kesintisiz (duraksamasz) alabilmesi iin gelitirilmi olan ileri bir aamasdr. Dz ablon baskda hazrlk sresinin ksal ve byk desenlerin baslmasna uygunluu gibi avantajlar bulunmasna karn iki nemli sakncas vardr. Birincisi zg ynnde palaska tr sonsuz desenlerin baslmas zordur. nk durup kalkmal bir almas vardr. kincisi ise yine duraksamal alma nedeniyle ablonun kuma zerinde durmas ve bu srada raklenin ekilmesi ilemi retim hzn drmektedir. te bu sakncalarn giderilebilmesi iin daha nce dz olan ablon, rotasyon bask tekniinde silindirik hale getirilmitir. Bu gelime sayesinde kesintisiz (kontin) bask ilemi mmkn olmu ve retim hz ok artmtr. Ayrca rotasyon baskda boya ezilmesi ve kirlenme olmad iin daha canl, parlak renkler elde edilmektedir. Rotasyon baskda belki kstlayc bir faktr raport boyunun snrl olmasdr. Yine de 64 cm ve daha byk raportlarn baslmas mmkndr. Baslacak olan kuma bir doktan dzgn bir ekilde kenar ac ve klavuzlarla ortalanarak sonsuz blanket zerine yaptrlmaktadr. Girite blanketin zerine otomatik olarak yaptrc madde srlmektedir. Bu ekilde sonsuz band zerinde hareket eden kuma zerine silindirik ablonlardan renk saysna gre raportlanarak bask ilemi yaplmaktadr. Sonunda baslan kuma kurutucuya giderken blanket geri dnnde zerine su pskrtlerek fralarla temizlenip suyu alttan syrlmakta ve scak hava flenerek kurutulmaktadr. Genelde 12-16 renk bask yaplabilmekte, 140, 185, 240, 280, 320 cm enlerde allabilmektedir. 40- bask pat ve kvamlatrclar, kvamlatrclarn zellikleriBask pat bir bask ileminin en nemli unsurlarndan biridir. Bask pat denildiinde genelde iinde boyarmadde, kvamlatrc madde, kimyasal yardmc maddeler bulunan kvaml bir karm anlalmaktadr. O nedenle bask patnn en nemli ve asl maddelerinden biri kvamlatrcdr. Bir bask pat byk oranda (yaklak % 60) kvamlatrcdan olumaktadr. Bu maddeler ok dk konsantrasyonlarda bile kvaml (viskoz) zeltiler oluturabilen doal ve sentetik makromolekl maddelerdir. Pat iinde bulunan kvamlatrc maddeler esas olarak, kuman kapilar emme kuvvetlerine kar koyarak boyarmaddenin kuma yzeyinde yaylmasn engellemekte ve onu baskdan, kuruyuncaya kadar istenilen yerde tutmaktadr. Kvamlatrc maddelerin bu grevlerini yapabilmeleri iin baz zelliklere sahip olmalar gerekmektedir. rnein: *Kvamlatrc maddelerin kapilar emme etkileri kumankinden byk olmaldr ki baskda keskin konturlar elde edilebilsin. *Kvamlatrclarn koruyucu kolloid zellii olmal ancak s ve nem etkisinde bu zellik kaybedilmelidir ki boyarmadde daha sonraki fiksaj admnda fiksaj maddeleri ile reaksiyona girebilsin.

*Kvamlatrc madde boyarmadde ile istenmeyen yan reaksiyonlara girmemelidir. rnein reaktif boyarmadde selloz ve niasta trevi kvamlatrclarla reaksiyona girmektedir. *Kvamlatrc maddenin viskozitesi bask ilemi srasnda veya normal depolama srasnda deimemelidir. *Ucuz, hazrlanmas kolay ve bask sonu ykamada kolayca kumatan uzaklatrlabilmelidir. *Atk suda biyolojik paralanabilir olmal ve haslklara olumsuz etkileri olmamaldr. *Mmkn oluduu kadar kuru maddece fakir olmal, yksek boyama verimi salamaldr 41-Reaktif boyarmaddelerle bask Bilindii gibi bu boyarmadde sellozun-OH grubu, ynn -NH2 ve Poliamid lifleri ile kimyasal ba yaparak liflere balanmaktadr. Parlak renkleri ve ya haslklarnn yksek olmas, her eidinin bulunabilmesi ve boyama glnn olmamas nemli tercih nedenlerini oluturmaktadr. Kullanlan alkali (baz) miktar boyarmadde tipine gre deimektedir. Kvamlatrc pat maddesi olarak niasta ve selloz trevleri -OH grubu ierdikleri iin bu boyarmaddelerle kullanlamaz. Pat maddesi kvamlatrcs olarak daha ok alginat kullanlmaktadr. Reaktif bask direk veya iki fazl olarak yaplabilmektedir. Direk bask iin reete rnei 1 - 80 g Reaktif BM 50- 150 g re 5 - 25 g Soda veya dier bir alkali 5 - 10 g Bask rezerve maddesi 500 g Alginat (kvamlatrc) 439 235 g Su Pigment boyarmaddeleri ile bask Boyama blmnde de deinildii gibi pigment boyarmaddelerle boyama veya bask ilemi; suda zlmeyen, elyafa afinitesi olmayan renkli pigmentlerin binder denilen balayc, polimerleebilen maddelerle liflere balanmas esasna dayanmaktadr. Pigment boyarmaddelerinin boyamada ok fazla bir nemleri yokken baskda byk neme sahiptirler. Elde edilen haslklar boyama koyuluu, binder cinsine baldr. Pigment baskclnn ok yaplmas baz avantajlar nedeniyle olmaktadr. rnein: *alma ynteminin kolayl ve gvenilirlii. *ou durumlarda artykama ilemlerine gerek olmamas. *Yksek k haslklarna sahip olmas. *Suda znmemesi, dolaysyla ya haslklarnn iyi olmas. *Asit, alkali dayankllnn iyi olmas. *Deniz suyu ve ter haslklarnn iyi olmas. *Kuru temizleme dayankllnn iyi olmasdr. Pigment baskda kvam pat olarak genelde emlsiyon patlar yani yada-su veya suda-ya emlsiyonlar kullanlmaktadr. Ancak emlsiyon patlarnn evre ile ilgili sakncalar nedeniyle bunlarn yerine son zamanlarda gittike daha fazla oranda sentetik kvamlatrclar kullanlmaktadr. Pigment baskda kullanlan binder miktar, kullanlan boyarmadde miktarna baldr. Katalizatr olarak ise genelde fosfat, nitrat, klorr, slfat gibi amonyum tuzlar kullanlmaktadr. Pigment bask reete rnei: 10 - 80 g Pigment boyarmaddesi 80 -250 g Pigment binderi 900-650 g Emlsiyon pat 10 - 20 g Katalizatr 1000 g Bu reeteye gre bask yaplr ve kurutulur. C da 4-5 dakika kuru s ile fiksajKurutma sonrasnda kuman 140-160 salanr. Eer pat maddesi fazla bir sertlik oluturmam ise

veya sert olmasnda bir saknca yok ise ykamaya gerek yoktur. Art ykamalar olmad iin pigment baskcl genelde pratik ve ucuz bir bask eklidir. Ancak pigment baskclnn da kendine gre baz sakncalar bulunmaktadr. Sleyman oban