Fajlori juridik nga kriminologjia - Document Transcript

1. 2. KRIMINOLOGJIA Fjalor juridik nga kriminologjia Fjalor juridik nga kriminologjia Alkoolisti sht personi i cili konsumon alkool n mnyr ekscesive, varshmria e t cilit nga alkooli sht aq e madhe sa q tregon rregullime t dukshme psikike apo shenja t tilla q tregojn n dmtimin e shndetit fizik dhe psikik t tij, rregullime t marrdhnieve me personat tjer dhe keqsimin e gjendjes s tij sociale dhe ekonomike apo tregon vetm shenja t nj zhvillimi t till. eng/en: alcoholic Alkoolizmi sht dukuri e varshmris nga alkooli, e cila shkakton ndryshime n rrafshin fizik, psikik dhe social t personit t varur nga alkooli. eng/en: alcoholism Anamneza kriminologjike sht analiza n t ciln bhet fjal pr kariern kriminale, recidivizmin, motivet, shprehit, pasionet dhe vetit tjera t personalitetit, t cilat pasqyrojn sjelljen e tij kriminale. eng/en: criminological anamnesis Antropologjia sht drejtim i zhvillimit t kriminologjis, sipas t cilit delikuenca sht rezultat i vetive biologjike t lindura t njeriut, nga t cilat ai nuk mund t heq dor. eng/en: anthropology Biologjia kriminale sht disiplin shkencore e cila studion funksionet biologjike t njeriut, pr aq sa ato marrin pjes n mnyr direkt apo indirekte n shkaqet dhe rezultatet e sjelljeve t ndshkueshme eng/en: criminal biology Bixhozi sht devijim shoqror i cili konsiston n lojn pr para (t holla) apo vlera t tjera n baz t rregullave t caktuara n form t bastit me dshir q dika t fitohet pr asgj apo shum pr pak. eng/en: gambling Bredhja sht mnyr e jets pa vendqndrim e cila karakterizohet me bredhjen (shtitjen) dhe ndryshimin e vazhdueshm t vendbanimit. eng/en: wander Dekriminalizimi sht veprim i cili sjelljes s caktuar t personit, i jep rndsi irelevante penalo juridike. eng/en: decriminalization Deliktet e gjakut nnkuptojn t gjitha format e sulmeve ndaj jets dhe integritetit trupor t njeriut. eng/en: assaults 1 3. Delikuenca sht trsi e sjelljeve t cilat paraqesin devijime nga normat e sjelljes t aprovuara dhe pranuara nga shoqria lidhur me t cilat si sankcion juridik parashihet dnimi (p.sh.veprat penale, kundrvajtjet, deliktet etj.). eng/en: delinquency Delikuenca e t miturve sht delikuenca e cila prfshin t gjitha ato sjellje t t miturve, t cilat (sikurse edhe pr prsona madhor) jan inkrimnuar me ligje penale si vepra penale. eng/en: juvenile delinquency Delikuenca seksuale prfshin sjellje t tilla kriminale me t cilat sulmohet liria seksuale dhe morali seksual i personit. eng/en: sexual delinquency Depenalizimi sht veprim me t cilin n kuptim t ngusht synohet kufizimi i zbatimit t dnimit, ndrsa n kuptim t gjr edhe kufizimi i zbatimit t sankcioneve t tjera penale, pr sjellje t caktuara dhe at si n drejtim t llojit ashtu edhe t mass. eng/en: depenalization Devijimet sistemore konsistojn n cnimin e normave t parapara dhe t pranuara, me qllim q marrdhniet ekzistuese t monopolit t dhuns t mbahen t pandryshuara. eng/en: systemic deviations Droga sht do substanc e cila kur futet n organizm, mund t modifikoj nj apo m shum funkcione t tij. eng/en: drug Etiologjia endogjene sht deg e etiologjis kriminale e cila studion ndikimin e cilsive personale, karakteristikat psikologjike, vijat e personalitetit n paraqitjen e sjelljes kriminogjene. eng/en: endogenous etiology Etiologjia kriminale sht disiplin shkencore e cila studion shkaktart e prgjithshm t kriminalitetit si dukuri shoqrore masovike dhe individuale, shkaktart e veant dhe t drejtprdrejt, kushtet dhe shkaset e paraqitjes s sjelljes kriminale. eng/en: criminal etiology Faktort kriminogjen n kuptimin m t gjr t fjals paraqesin t gjith faktort t cilt ndikojn n paraqitjen, formsimin dhe realizimin prfundimtar t sjelljeve t ndshkueshme si dukuri shoqrore dhe individuale. eng/en: criminogen factors 2 4. Familja e degraduar sht familja e cila dallohet (karakterizohet) me marrdhnie t dobta familjare ndrmjet prindrve, prindrve dhe fmijve, me ekzistimin e konflikteve t prhershme, grindjeve, dhuns psikike dhe fizike ndrmjet antarve t familjes. eng/en: degraded family Fenomenologjia sht disiplin shkencore e cila studion vllimin e kriminalitetit, format e paraqitjes s sjelljeve kriminale, strukturn dhe ndryshimet strukturale t kriminalitetit dhe dinamikn e kriminalitetit. eng/en: phenomenology Flegmatik quhet personi i cili kryesisht sht optimist, i cili nuk i tregon ndjenjat e tij n (me) sjellje, sepse ato jan kryesisht t intensitetit t dobt dhe ngadal ndryshojn. eng/en: phlegmatic Fobia nnkupton frikn e paarsyeshme te personi, q mund t jet e intensitetit t lart deri n prmasa t paniks. eng/en: phobia Frustrimi sht situata n t ciln gjendet personi, gjat t cils pr shkaqe natyrore, shoqrore apo psikologjike nuk sht n gjendje q t realizoj dshirat e veta. eng/en: frustration Gerontofilia sht devijim seksual i cili manifestohet n form t dshirs s shtuar pr marrdhnie seksuale me persona t moshuar. eng/en: gerontophilia Histerit jan manifestimet m drastike t psikoneurozs, gjat t cilave personi pr

shkak t rregullimeve psikike prjeton trauma t vrteta fizike, siq jan t marrurit (shtangimi), vrbrimi, shurdhrimi, sulmet astmatike, t ngulfaturit etj. eng/en: hysterics I mituri sipas normave penalo juridike n fuqi, i mitur sht personi i cili nuk sht m i ri se 14 vjet e as m i vjetr se 18 vjet. eng/en: juvenile Incesti sht kryerja e marrdhnieve seksuale ndrmjet personave t afrt n gjini t gjakut, q paraqet sjellje t ndshkueshme. eng/en: incest 3 5. Intelegjenca sht aftsi intelektuale apo aftsi e lart psikike e t gjeturis prmes t menduarit n situata t reja apo aftsi e zgjedhjes s problemeve prmes t t menduarit. eng/en: intelligence Koleriku sht personi me disponim kryesisht pesimist, q ka jet emotive mjaft dinamike, ndjenjat e t cilit ndryshohen shpejt e shpejt, por edhe pse t llojllojshme jan mjaft t forta dhe i shfaq ato furishm e jo rrall edhe n mnyr eksplozive. eng/en: choleric Korrupsioni sht realizimi (me ndihmn e mitosje s npunsit t caktuar) i ndonj t drejt apo interesi pr t cilin personi apo grupi i caktuar nuk ka baz ligjore ose realizimi i t drejtave dhe interesave pr t cilat ka baz ligjore, por n mnyrn e cila krijon pozit t privilegjuar n raport me t drejtat dhe interesat e t tjerve q kan baza t njejta ligjore pr realizimin e tyre. eng/en: corruption (criminology) Kriminaliteti ekonomik nnkupton t gjitha sjelljet kriminale me t cilat drejtprdrejt apo indirekt sulmohet eknomia, marrdhniet ekonomike, pastaj proceset dhe aktivitetet ekonomike. eng/en: economic criminality Kriminaliteti i dhuns prfshin ato aktivitete kriminale e t cilat me mjete t shtrngimit fizik dhe psikik, respektivisht prdorimin e dhuns apo kanosjes se dhuna do t prdoret, cenohet apo rrezikohet integriteti personalitetit. eng/en: violent crime Kriminaliteti i "jaks s bardh" sht form e kriminalitetit profesional, i cili prfshin krimet e kryera nga personat me status t lart shoqror dhe prestigj t theksuar n kuadr t veprimtaris q e kryejn. eng/en: white-collar crime Kriminaliteti i organizuar paraqet grupin e strukturuar t personave, t cilt prmes aktiviteteve t kundrligjshme, posarisht korrupcionit dhe dhuns, synon t realizoj prfitim t kundrligjshm pasuror. eng/en: organized crime Kriminaliteti kompjuterik nnkupton t gjitha sjelljet delikuente n t cilat aparatet pr prpunimin elektronik t t dhnave shrbejn si mjet pr realizimin e veprimeve ndshkuese apo si cak i drejtprdrejt i veprimit ndshkues. eng/en: computer criminality 4 6. Kriminaliteti profesional sht kryerja e veprave penale, zakonisht atyre kundr pasuris, n form t profesionit t prhershm, q shrben si burim i prhershm apo i prkohshm i fitimit t t ardhurave bazike apo sekondare. eng/en: professional criminality Kriminelt e rastit jan kriminelt t cilt i kryejn vepra penale nn ndikimin e faktorve t jashtm. eng/en: casual criminals Kriminogjeneza quhet procesi n t cilin veprojn faktort kriminogjen si shkaktar t sjelleve t ndshkueshme. eng/en: criminogenesis Kriminologjia klinike sht drejtim i kriminologjis, i cili konsiston (sastoji) n trajtimin multidisciplinar t rastit individual me ndihmn e principeve dhe metodave t shkencs s kriminologjis dhe t kriminolgjive t specializuara. eng/en: clinical criminology Kushtet e sjelljes kriminale jan aktivitetet dhe ndikimet t cilat mundsojn dhe lehtsojn paraqitjen e sjelljes kriminale apo ndrmarrjen e akcioneve kriminale. eng/en: criminal behaviour conditions "Larja e parave" konsiderohet shndrrimi i parave "t pista" apo interesave t tjera pasurore t prfituara me veprime kriminale apo veprime t tjera t kundrligjshme, n para "t pastrta", respektivisht n para t cilat mund t prdoren dhe shfrytzohen si t hyra legale n transakcionet bankare dhe transakcionet tjera monetare. eng/en: money laundering Lypja sht dukuri negative shoqrore e cila konsiston n lypjen e t hollave dhe t mirave t tjera materiale nga t tjert, pa ofruar kurfar kundrshprblimi pr t fituarn. eng/en: begging Mashtrimi kompjuterik prfshin manipulimin me kompjuter n mnyr mekanike apo mnyr programore elektronike me qllim t prfitimit t kundrligjshm pasuror pr vete apo tjetrin apo shkaktim t demit personit tjetr. eng/en: computer fraud Melankoliku sht personi me disponim kryesisht pesimist, i cili ka ndjenja t forta por q i ndryshon ngadal, dhe i cili rrall i shfaq ato prmes sjelljeve apo pamjeve t jashtme, e kur e bn at ather prshtypja e jashtme sht shum m e dobt nga ajo q ndodh n brendin e tij. eng/en: melancholic 5 7. Motivi i veprs penale sht shtytja e brendshme, nxitja, shkasi, arsyeja q vepron n karakterin, epshin, ndjenjat, vizionet pikpamjet e shoqris dhe bots, n tr personalitetin. eng/en: motive of criminal act Narkomania sht gjendje e varshmris psikike dhe fizike apo dhe njres dhe varshmris tjetr nga drogat, e cila paraqitet te personi i cili periodikisht apo prher konsumon drogn. eng/en: dependency "Numri i errt" sht numri i veprave penale, kundrvajtjeve, delikteve ekonomike dhe shkeljeve disciplinore t kryera, e t cilat nuk jan zbuluar fare apo nuk iu jan paraqitur organeve proceduese. eng/en: dark number Organizata kriminale sht bashkim (shoqat) i m s paku tre personave, antart e t cilit jan bashkuar pr kryerjen e veprave penale. eng/en: criminal organization "Parat e pista" jan parat apo interesat e tjera pasurore t prfituara me veprime kriminale apo veprime t tjera kundrligjore. eng/en: dirty money Patologjia seksuale prfshin devijimet dhe rregullimet e

ndryshme seksuale n lidhje me jetn seksuale t cilat paraqitn t personat e caktuar. eng/en: sexual pathology Pedofilia sht devijim seksual, i cili manifestohet n kryerjen e marrdhnieve seksuale me fmij, m qllim t knaqjes s instinkteve seksuale. eng/en: pedophilia Politika kriminale sht veprimtari praktike, e cila konsiston n organizimin racional dhe t planifikuar t aktiviteteve shoqrore t drejtuara kah luftimi i kriminalitetit me masa preventive dhe represive. eng/en: criminal policy Prevencioni i kriminalitetit paraqet t gjitha masat t cilat ndrmerren pr tu tejkaluar, penguar, paraprakisht pr ti ikur kriminalitetit apo paraprakisht mbrojtur shoqria nga kriminaliteti. eng/en: crime prevention 6 8. Prostitucioni sht dukuri negative shoqrore e cila konsiston n ofrimin dhe kryerjn e marrdhnieve seksuale apo shrbimeve t tjera seksuale nga personat e gjinis femrore apo t gjinis mashkullore pr mimin e caktuar i cili mund t shprehet n t holla apo n t mir tjetr materiale dhe n at mnyr fitimi i arritur paraqet mnyrn e vetme apo dominuese pr fitimin e mjeteve prmbushjen e nevojave jetsore. eng/en: prostitution Psikologjia kriminale sht disciplin shkencore e cila studion personalitetin e kryesit t sjelljes s ndshkueshm (dhe viktims), me qllim q t kuptohet sjellja e tij dhe q t parashihet kryerja e tij si dhe ndikimi n ndryshimin e tij. eng/en: criminal psychology Psikoneurozat jan forma t lehta t rregullimit psikik, t cilat zakonisht manifestohen si rezultat i lndimeve t thella dhe prmanente psikike. eng/en: psycho neurosis Psikopatologjia kriminale sht disciplin shkencore e cila studion sjelljet e ndshkueshme, q jan n lidhje me rregullimet mentale (psikike) t personalitetit. eng/en: criminal psychopathology Psikozat jan smundje t rnda psikike q mund t shkaktohen nga traumat organike apo psikike. eng/en: psychosis Recidivizmi sht dukuri individuale e prseritjes s sjelljes delikuente edhe pas dnimit t mparshm apo ekzekutimit (zbatimit) t ndonj sankcioni tjetr penal. eng/en: recidivism Reketi sht form e kriminalitetit t organizuar i cili konsiston n pagimin e "tatimit" pr organizatn kriminale apo personin fizik, pas shtrngimit n form t "mbrojtjes" nga organizatat tjera kriminale. eng/en: extortion Represioni ndaj kriminalitetit paraqet t gjitha masat q ndrmirren pr ndaluar, shtrnguar respektivisht shtypur apo luftuar kriminaliteti. eng/en: crime repression Sadizmi sht devijim seksual i cili manifestohet me knaqjen e instinktit seksuale, gjat t cils partnerit i shkaktohen dhembje dhe vuajtje t mdha fizike. eng/en: sadism 7 9. Sangviniku sht personi optimist, ndjenjat e t cilit jan mjaft t forta dhe shpejt ndryshojn, poashtu ato i shfaq ato n mnyr t vrullshme. eng/en: sanguine Satirjaza sht rregullim seksual q shfaqet te personat e gjinis mashkullore, i cili konsiston n nevojn e rritur kuantitative pr knaqjen e instinkteve seksuale. eng/en: satyriasis Shkaset e sjelljes kriminale jan ndikimet e theksuara (akcile) t jashtme n lidhje me situatn e kryerjes s aktivitetit kriminal, t cilat ndikojn n marrjen e vendimit konkret pr kryerjen e aktivitetit kriminal. eng/en: causes of criminal behaviour Sjellja asociale sht veprim me t cilin nuk cenohet norma juridike, por vetm norma morale e ndonj bashksie apo madje as ajo, por q qartas sht sjellje e cila shmanget nga sjellja e shumics dhe pr at arsye sht e dukshme dhe e vlersuar negativisht. eng/en: antisocial behaviour Sociologjia kriminale sht disciplin shkencore e cila mirret me studimin e sjelljeve t ndshkueshme dhe sjelljeve t tjera asociale q kan lidhje m t, si dukuri q paraqiten si rezultat i konditave shoqrore t jets. eng/en: criminal sociology Statistika e kriminalitetit sht trsi e fakteve mbi kriminalitetin, e cila shrben si burim i t dhnave mbi kriminalitetin. eng/en: crime statistics Temperamenti sht trsia e vetive t posame psikike (kryesisht biologjike) te nj personi, q jan t lidhura pikspari me prjetimet emotive t tij. eng/en: temperament Varshmria fizike sht gjendje e prshtatjes n mjete t varshmris e cila prcjellt me vshtirsi t theksuara, mirpo nse merren mjetet e varshmris ather ndrpritet nj gjendje e till. eng/en: physical dependency Varshmria psikike sht gjendje n t ciln mjeti i varshmris shkaton ndjenjn e knaqsis dhe nevojs psikike pr marrjen e prkohshme apo t prhershme t atyre mjeteve, ashtuq t shkaktohet knaqsia dhe menjanohet jokomoditeti. eng/en: psychological dependency Varshmria psikike nga droga paraqet dshirn dhe nevojn e personave t caktuar pr efekte t tilla t drogs, t cilat menjanojn jokomoditetin emocional, zvoglojn ngarkesn psikike dhe sjellin knaqsi. eng/en: psychological dependency upon drug 8 10. Veprimi ndshkues sht sjellje e kundrligjshme (veprim apo mosveprim) pr t ciln sipas dispozitave n fuqi t shtetit prkats mund t shqiptohet sankcioni gjegjs (penal etj.). eng/en: punishment action Viktima latente sht personi i cili posedon cilsi t caktuara t cilat e bjn q t jet i eksponuar krimit. eng/en: vulnerable victim Viktimat e kriminalitetit jan t gjith personat t cilve iu cnohen t drejtat pr jet, shndet, integritet dhe siguri, qoft si individ apo kolektivitet, pa marr parasysh faktin se psimi sht shkaktuar me veprimin apo mosveprimin e personit fizik apo juridik, t parapar shprehimisht me dispozitat normative apo me konceptin universal t t drejtave t njeriut eng/en: victims (of crime) Viktimologjia sht disiplin

shkencore e cila studion problemet kriminologjike q jan t lidhura me viktimn e sjelljes ndshkuese, dhe me at mundsohet zbulimi apo ndriimi m i mir i shkaqeve t situats deliktore dhe t ngjarjes. eng/en: victimology scr/sh: viktimologija 9