(zel)

Tanrmz buyuruyor: ncire, zeytine, Sina dana ve u emin beldeye yemin ederim ki, biz insan en gzel biimde yarattk. ( Tin Sr./ 1,2,3)

KENDMZ NE KADAR TANIYORUZ?

Sleyman GNVER zmir- 2007

NDEKLER KONU SUNU BRNC BLM 1. GR 2. NSANIN EN KK PARASI - HCRE 3. VCUDUMUZUN SKELET 4. DOKUNMA DUYU ORGANI DER 5. GRME DUYU ORGANI GZ a. Gz Tabakalar b. Grme Olaynn Gereklemesi c. Gzn Grevleri d. Gz Demesi 6. TME VE DENGE ORGANIMIZ KULAK a. Kulan Yaps ve Blmleri b. Yksek Sesin Sala Olumsuz Etkisi c. Vcudun Dengesi 7. KOKU ALMA DUYU ORGANI - BURUN 8. TAT DUYU ORGANI DL 9. SOLUNUM SSTEM a. Akcierler b. Ses ve Konumak 10. SNDRM SSTEM a. Diler b. Yemek Borusu c. Mide d. nce Barsaklar e. Karacier f. Pankreas g. Sindirim Sisteminin alma Yntemi 11. KAN VE DOLAIM SSTEM a. Alyuvarlar b. Akyuvarlar SAYFA 6 7 8 10 14 16 17 20 21 22 23 31 31 33 34 36 37 40 40 42 43 43 44 44 45 45 46 46 47 48 49

c. Trombositler 50 d. Kan Gruplar 52 e. Kan Dolam Sistemi 52 f. Bbrekler 54 12. MERKEZ SNR SSTEM - BEYN 55 a. Arka Beyin 56 b. Orta Beyin 56 c. n Beyin 56 d. Beynin alma Sistemi 58 e. Zinde Beyin ve Yalanmann nlenmesi 59 13.SALGI SSTEM 61 a. D Salg Bezleri 61 b. Salg Bezleri 62 (1).Hipofiz Bezinin Salglad Hormonlar 62 (2 ) Tiroit Salgbezi Hormonlar 63 (3). Bbrekst Salgbezi Hormonlar 64 (4) Pankreas Hormonlar 65 KNC BLM 14. NSANIN MANEV YAPISI a. Ruhun Nefis Yn b. Ruhun Zek Yn (1) Akln Sorun zmedeki Etkinlii (2) Geni Dnmenin nemi c. Ruhun Cesaret Yn d. Ruhun rade Yn e. Ruhun Ahlk Yn (1) Edepli (Terbiyeli) Olmak (2) Yardmsever Olmak (3) Adil Olmak (4) Gvenilir Kii Olmak (5) Tutumlu Olmak (6) lfet Sahibi Olmak (7) Gler Yzl Olmak
3

67 68 69 71 75 85 85 85 87 88 88 89 89 90 90

(8) Saygl Olmak 91 ( 9 ) Sznde Durmak 91 (10) Kiiler Hakknda yilik Dnmek 92 (11) Diline Sahip Olmak 92 (12) efkatli Olmak 93 (13) Cinsel stekleri Kontrol Altnda Tutmak93 (14) ffet ve Namuslu Olmak 94 (15) Doru Davranl Olmak 94 f. nsann Bu Dnyadaki Grevleri 94 (1) nsann lhi Grevleri 95 (2) nsann Kendisine Kar Grevleri 98 (3) nsann Ailesine Kar Grevleri 114 (4) nsann Topluma Kar Grevleri 116 (5)nsann Devletine Kar Grevleri 127 15. OKUYUCU LE SYLE 130 + Tavuk Yumurtasnda Civciv Oluumu 133 + Deniz Alasnn yks 136 + Sarlop ncirinde Dllenme Serveni 137 + Trkiyede Cinsiyete Gre Nfus Art 142. 16. EKLER 154 17. BBLYOGRAFYA 156

SUNU
4

Sizi sayg ile selmlyor ve benim dnyama ho geldiniz diyorum. Benim dnyam ok gzel ve de byk bir mekn. Eminim, tandktan sonra siz de seveceksiniz. Konuum olduunuz srece sizi kendi yntemimle kanallar gezisine karmak istiyorum. Benim dnyamdaki kanallar, ne talyann Venedik ve ne de Hollandann Amsterdam su kanallar ile llemeyecek derecede zellik ve gzelliklere sahip. Bu kanallarn sanda solunda birbirinden gzel manzaralar greceksiniz; fevkalde ilgin olaylarla karlaacaksnz. Her yapt ve her olay belleinizde iz brakacak; sizleri dnceden dnceye itip bu gzellikleri yaratan becerikli mimarn kim olduunu merakla renmeye alacaksnz. Bu gezintinizde rehberiniz olarak devaml sizlere yardmc olunacak; hayranlk ve meraknz, verilecek bilgilerle giderilmeye allacaktr. Benim dnyamdaki kanallarn deiik isimleri vardr. Tantmda da bu isimler kullanlacaktr. rnein, kann akt kanala, kan dolam sistemi; nefesin girip kt kanala, solunum sistemi; yiyip itiimiz kanala, sindirim sistemi; duyu organlarnn iletiim kanalna da merkezi sinir sistemi; gibi isimler verilmektedir. Bu zet bilgiden sonra sizleri mutluluk gezisine davet ediyor, gezintinizin baarl ve yararl gemesini diliyorum. Sleyman GNVER lhiyat- Aratrmac Yazar Mays - 2003 TEL.: 0-232-224 32 58 Suleymangunver@ Yahoo. Com.tr Not: Metinlerdeki parantez ii rakamlar bibliyografyadaki kaynak eserlerin sra numarasn gsterir.

BRNC BLM 1. GR

nsann en ok gz ard ettii, nemsemedii, gerekli

grmedii, zahmete girip aratrmad konulardan birisi de kendisini tanmasdr. yi ki, ayna icat edilmi de, boyunu-posunu, yzn ban grebilme olanana sahip olmu. Baz insanlar, i-a ve geimlik elde edebilme uras iinde Ben nasl biriyim? gibi bir soruyu iinden geirebilme frsatn dahi bulamaz. Saatler gnleri, gnler haftalar, haftalar aylar, yllar derken bir mr geer de farknda olmaz. Kr talih bir gn nne kar; ypranm ve grevini eskisi gibi yerine getiremeyen i organlarndan ikyetler ykselir. Kii hastadr; iinde bir sknt, gznde bitkinlik, kalbinde de bedbinlik yaamn mitsizlie dntrmtr. Muayene ve tedaviler sayesinde i organlarnn varlndan haberdar olur. Olmasna olur da, artk i iten gemitir. Her ne kadar iyileme olsa bile, eski salkl yaam geriye gelmez. nk, bilinsiz hareket ve davranlar, nefsin istekleri dorultusunda salksz beslenme ve kt alkanlklar, organlar ksa dnemde ypratmtr. Yaratln kendine zg bir dzeni vardr. Btn yaratklarda olduu gibi insanlar da bu deimez kurala uymak zorundadr. Evet, insanlar da doar, byr, geliir ve sonunda lmle hayata veda eder. Yani geici bir hayat yaar. yleyse, yaamdan zevk almak, yaam en gzel biimde deerlendirmek bizler iin en nemli grev olur. Bu da kendimizi tanmakla balar. Hindistann kaderini deitiren (Gandhi ve Buda gibi) on kiiden biri olarak tantlan ve yine 20.nci yzyln 1000 nemli
6

ismi arasnda gsterilip eserleri Bat dillerine evrilen mistik Oshonun, insann kendisini tanmas konusuna ilikin retilerine gz atalm.Osho diyor ki; <nsan bir buzda gibidir. Yalnzca bir ksm, ok kk bir ksm su stnde grlebilir. Btnn byk ve nemli ksm ise altta gizlidir. Eer grlebilen, insann her ey olduunu zannedersen, byk bir yanlgya dersin. Bylece insann sahip olduu tm esrar gzden karm ve seni Tanrya gtrecek kaplar kapatm olursun. Eer bir insann ismini, hangi aileden geldiini, yapt iidoktor, mhendis, ya da profesr-veya yzn grp resmini tanmakla onu gerekten tandn sanyorsan, byk yanlgdasndr. Bunlar, yalnzca su stnde grnen ksmdr. Gerek insan, bunlarn ok ok uzandadr. Eer insan gerekten tanmak istiyorsan derine inmelisin. Ve derine inmenin tek yolu ise, ncelikle kendi iine inmektir. Kendi iindeki bilinmeyeni bilmeden, baka hi kimseyi tanyamazsn. Karndaki insann esrarn zmek iin tek yol, kendi iindeki bilinmeyenleri zmektir. lhi olanla btnleme, kendini incelemekle olur. Kendi kendini incelemek gerekir; nk bu, Tanrya ulamann tek yoludur. Kendini anmsa ve yalnzca izlemeye devam et . nsanlarla nasl iliki kurduunu izle. Yabanclarla, yaknlarnla, hizmetinle, patronunla kurduun ilikiyi izlemeye devam et. Her ilikinin bir ayna, bir yansma olmasn sala. Agzllne, kskanlklarna, korkularna, endielerine, her eye sahip olma hrsna bak ve kendini izlemeye devam et. Farkl ruh hallerinde; zgnken, mutluyken, kaytszken, ,umutsuz hissederken, umutla dolmuken, arzuluyken, fkeliyken izle. Etrafnda milyonlarca ruh hali var-izlemeye devam et. Her
7

ruh halinin iine bakmak iin bir pencere olmasn sala. Gkkuann btn renklerinden kendini incele. Yalnzken, yalnz deilken izle. Daa k, inzivaya ekil, fabrikaya git, ofise git, nasl deitiini, nerede deitiini izle. Buda diyor ki; Yataa gittiinde izlemeye devam et. Devam edince, uykuya dalarken- nasl uykuya daldn gzlemle, izlemediin hibir ey kalmasn. Kendini anmsaman, kendini incelemen yeterli. zledikten sonra ne yapaym diye sormana gerek yok. Nefretini tamamen gzlemlediinde, izlemede son bulacaktr. nk, fke gzlemle yok olacak, sevgi oalacaktr. iddet yok olacak, dua ve kr oalacaktr. Yani izlemekle yok olan gnah, izlemekle oalan ise erdemdir. yleyse izlemeye devam et ki, gnah olanlar yok olsun. Kendini incelemeye, kendini gzlemlemeye devam ettiinde, ego yok olur. Sen kalrsn; iindeben- olmayan bir boluk olursun. Kendini inceledikten ve kendini geldikten sonra da Tanrya teslim ol.> (17) tanma aamasna

Trke konumamzn onur timsali byk air Yunus Emrenin u dizelerine kulak verelim: - lim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir; Sen kendini bilmezsin y nice okumaktr. - Okumaktan mn ne kii Hakk bilmektir, nk okudun bilmesin ha bir kuru emektir. Dier bir ifadeyle, ilim renmekten maksat nedir? nsann kendini bilmesi, tanmasdr. Sen kendini bilmezsen, bu nasl okumaktr, ilim renmektir. Okumaktan ama da, insann Tanry bilmesidir. Okuduun halde (Allah) bilmiyorsan, ite bu kuru (faydasz) bir emek harcamaktr.

Btn bu gzlem ve sylemleri, Hz. Peygamberimizin hedef gsterdii u hadisiyle btnletirelim: Ben ilmin ehriyim, Ali onun kapsdr. Kim ilim isterse, kapya varsn, gitsin Hz. Peygamberimiz (s.a.) tarafndan ilmin kaps olarak vlen ve tantlan Hz. Ali de, Kendini bilen ve tanyan, Rabbini bilir# zdeyii ile bizleri sonu kutlu bu geree yneltmek istemektedir. Sonu olarak, Yaradanna sevgili kul, lemlerin efendisi Allah Raslne dost olmak isteniyorsa, nce kendimizi tanmamz gerekecektir. 2. NSANIN EN KK PARASI HCRE

Maddenin en kk parasna atom denildii gibi canl

varlklarn en kk parasna da hcre denmektedir. Hcrelerin oalp birlemesi sonucu dokular ve organlar oluur. Bunlar da gelierek insan vcudunu meydana getirir. Amacmz kendimizi tanmak olduuna gre, ie hcreden balamamz daha uygun bir yaklam olacaktr. nk hcre bedenin en kk ve ilk temel tadr. Hcre, plak gzle grlemeyecek kadar kk bir varlktr. Ancak, zel mikroskoplarla bytlerek grlebilmekte ve zerinde aratrma yaplmasna olanak salanmaktadr. Genelde hcrelerin yaps birbirine benzer. Hcrenin dnda bir zar, zarn i blmnde sitoplazma, bunun iinde de zeri zarla kapl ekirdek bulunur. unu belirtelim ki, ekirdek genelde bir adet olarak bulunur; fakat baz organlarn hcrelerinde
#

Celleddin Ebubekir es-Suyt, el-Camius-sar, I, 161, no: 2705. Acln, Kefl-Haf, II, 262, no:2532. 9

bu miktar farkl sayda olmaktadr. rnein, karacierde iki, kemik iliindeki polikaryositler ile kanserli hcrelerde daha fazla ekirdek bulunur. Bir ayrcalk olarak alyuvarlarda ekirdek bulunmaz. Bunun nedeni kan dolam blmnde aklanmtr. Hcrenin d grnm olarak blmlerine deindikten sonra, alma ve oalma sistemini tanmaya alalm. Hcrenin dndaki zar, yar geirgen bir zellie sahip olup hcrenin ihtiyac olan maddelerin (besin, oksijen ve dier kimyasal maddelerin) giri ve klarn dzenler. htiyac olmayan maddelerin giriine ise izin vermez. Bu ok nemli bir grevdir. Hcrenin canl kalabilmesi iin besinlerin yanma sonucu meydana gelen zararl maddelerin de (karbondioksit) dar atlmas nem tar. Zardan sonra gelen ve hcreyi dolduran, adna sitoplazma denen yumurta ak kvamnda bir sv bulunur. Svnn iinde ise, birok organcklar yer alr. Bunlarn grevi: a) Protein imal etmek, b) Besin depo etmek, c) Artklar toplayp dar atmak, d) eitli uyar iin enzim salglamak, olarak belirlenir. Sitoplazmann ortasnda ekirdek yer alr. ekirdein etraf da zarla kapldr. ekirdein iinde bir veya birka ekirdekik, irsi zelikleri tamakla grevli kromozomlar ve sitoplazmada olduu gibi ayrca bir sv bulunur. ekirdek, hcrenin genel ynetim merkezidir. ekirdek ile sitoplazma arasnda devaml bir mesaj akm vardr. yle de denebilir: Hcrede meydana gelen her olay ve ilem, ekirdek tarafndan ynlendirilir ve kontrol edilir. nsan vcudunda trilyonlarca hcre bulunur (16).
10

Bedenimizdeki hcrelerin (alyuvarlar hari) her birinin ekirdeinde 23 ift halinde toplam 46 kromozom bulunur. Bunlarn ikisi cinsiyet kromozomu olarak bilinir. Erkekte biri erkeklie, dieri de diilie zg zellikleri tar. Kromozomlarn grevi, canlya ait irsi zellikleri tamas ve bunu kendisinden sonra gelecek nesillere iletmesi; ayrca hcre ii faaliyetlerin dzenlenmesini salamasdr. Kromozomlarn iinde ift eritli spiral yapda uzun molekller bulunur. Bu molekllere DNA ad verilir. Bunlar, canlnn zelliine gre ifrelenmi deiik zellikleri tar. Bazen, basn-yayn organlarnda yer alan haberlere gre, ocuun kendisinden olup olmadn belirlemek zere DNA testi yapldndan sz edilir. te bizler de DNAnn ne ie yaradn bylece hatrlam oluruz. DNA, ok ince ve ok uzun bir ift iplikikten oluur. DNAy sarmal biimde bklm bir ip merdivenine benzetebiliriz. Bu merdivenin basamaklarn baz ad verilen kimyasal maddeler oluturur. DNAda drt eit (Adenin, Timin, Sitozin, Guanin) baz bulunur. Bu bazlar DNA zerinde belli bir biimde sralanarak geni oluturur. Bir hcrede 35,000 civarnda gen bulunur. Genler, protein retmek iin gerekli bilgileri tar. Her bir gen, tek bir proteinin retilmesinden sorumludur. Genler, hcrenin ihtiya duyduu proteinin retilmesi iin emir verme ve yaptrma zelliine de sahiptir. Emir niteliindeki mesajlar, RNA adl haberciye kopya edilerek ekirdek zarndan geip sitoplazmaya ular. Burada ribozom denilen ve fabrika gibi alan organca iletilerek istenilen miktarda protein retilmesi salanm olur. Bir pln ve program uyarnca retilen proteinlerin, besinlerin sindirilmesinden eitli artk maddelerin ykmna kadar birok kimyasal grevi vardr. rnein, bir protein
11

kanda oksijen tarken, dier bir protein de terimizin tuzluluk orann dzenler. Ayrca vcutta eitli grevleri olan insulin hormonu da protein yapsndadr (25)(32). Hcrenin yaps ve alma sistemine zet olarak deindikten sonra, insan bedenini nasl oluturduu, yani hcre oalmasnn nasl gerekletii konusu zerinde duralm. Erkein spermi ile kadnn yumurtasnn birlemesi sonucu oluan hcreye zigot denir. Bu hcre, tek bana btn organizmay meydana getirecek genetik bilgiye ve gce sahiptir. Vcuttaki tm hcrelere dnebilecek potansiyeli vardr. Dllenmeyle beraber oluan yeni hcre, 4 gn ierisinde blnerek oalr ve dl yatandan rahme ular. Burada rahim duvarna yaparak blnp oalmaya ve bymeye devam eder. Bydke de organlarn modelleri belirmeye balar. 28 gnlk ceninde ba ve kuyruk ksmlar oluur. 50 gnlk olunca da boy 2 cm uzunlua eriirken byk lde i organlar, kalp, mide ve damarlar gelimeye balar. 60-75 gnlk ceninin cinsiyeti belirir. Normal halde 9 aylk bir zaman diliminde bir inemlik et paras, insan biimine dnm bebek olarak dnyaya gelir. Hcre blnmeleri hzl olarak devam ederken bebek, 2 yandan sonra ocukluk dnemine, 11-14 yalar arasnda ergenlik ana, 15-30 yalar arasnda genlik, 30-60 yalar arasnda olgunluk ve 60 yandan itibaren de yallk dnemine girer (20). Burada ilgin olan bir noktaya dikkatinizi ekmek isterim. lk dllenmi hcre, 5. gne kadar her blnmede oluan yeni hcre bir organizma oluturabilecek gce sahip iken, 5. gnden itibaren bu glerini kaybeder. Fakat yeni bir zellik kazanr. Bu hcreler, gerekli ortam salandnda deiik 200 hcre trne dnebilir. Bu bilinli ve plnl deiim sonucu, kas hcreleri
12

kaslar, akcier hcreleri akcieri, kalp hcreleri kalbi, kemik hcreleri de kemik dokusunu meydana getirmekte ve bu andan itibaren ayn ileri yapmaya devam etmeleridir. Elle tutulamayan ve gzle grlemeyecek kadar kk olan hcreyi kim ynlendiriyor? Denebilir ki, hcre ekirdei iindeki kromozomlarn sahip olduu ifreli genler. Peki, genlere organizmay ynlendirecek ifre bilgilerini yerletiren kim? Tabii ki, yoktan var eden, yaratan ekil veren yce Rabbimiz. te kant: Dl yataklarnda size nasl dilerse yle klk veren Odur. Ondan baka hibir Tanr yoktur. (O), mutlak galiptir, yegane hkm ve hikmet sahibidir. (Al-i mran Sr./6). Bu oluumlar karsnda iimizden teslimiyet dolu samimi bir ses ykselir: Rabbimizin bizlere ltfettii hangi nimetini yalanlayabiliriz ki!... 3. VCUDUMUZUN SKELET

Konuya, tasavvuf edebiyatnn nl airi Yunus Emrenin

u dizeleriyle balayalm: Ete kemie brndm, Yunus diye grndm. Evet, ete brnen bedenimizi ayakta tutan kemik btnne iskelet denmektedir. Bilindii gibi bir bina ina edilirken, nce iskeleti atlr, sonra dier blmleri yaplr. Ancak insanda byle deildir. Etle kemik e zamanl geliir ve yaam sresince devam eder. skeletin balca grevleri: a) Dayanak tekil edip dik durmamz salamak, b) Birok organ d darbelere kar korumak, c) Sinir ve kas sistemlerinin irtibatn salamak, d) Vcudun eitli hareketleri yapmasna yardmc olmak, e) Kan ve kan hcrelerinin retimine ev sahiplii yapmaktr.

13

Yetikin ve normal yapda her insanda, irili-ufakl 206 adet kemik bulunur. Bu kemikler, yaptklar grev itibariyle e ayrlr: a) Uzun kemikler, kol ve bacak kemikleri, b) Ksa kemikler, parmak, bilek, omurga ve gs kemikleri, c) Yass kemikler, kafatas ve kaburga kemikleridir. Kemik ynnden bedeni blmde (ba, gs, kol ve bacaklar olarak) ele alp yaratlta zellik arz eden nedenler zerinde duralm: Ba blgesi blgesi, kafatas kemikleri ile yz kemiklerinin birlemesinden olumutur. Kafatas kemikleri, 8 adet yass kemikten yaplmtr. Beyin, beyin soan ve sinir sisteminin ok hassas organ oluu nedeniyle korumadaki nemi, kemikler tas eklinde biimlenmitir. Bundan dolay da adna kafatas denmitir. Yz kemikleri ise, 14 kemikten olumutur. Gvde blgesi

Ba

Gvde blgesinde, gs, kaburga ve omurga kemikleri

bulunur. Gs kemikleri kaburga kemiklerinin ndeki uzantlarnn balants grevini yapar. Ksa kemik biimindedir. Kaburgalarla beraber bir kafes oluturup kalp, akcier, karacier, d kesesi gibi organlar darbelere kar korur. Kaburga kemikleri, yass biimdeki kemik trdr. 12 ift olup srt omurgasna eklidir. Bunlardan sadece 7 ifti nde gs kemiine birer kkrdakla bilemi, 8., 9. ve 10. iftler ise kkrdak ularla birbirine eklenmitir. 11. ve 12. iftler ise ksa yapldr. Neden byle bir yapya gerek grlmtr, diye dnlebilir: Solunum, bizim irademiz dnda geekleip devam eden bir
14

olaydr. Nefes al-veriini otomatik hale dntren ise gs, kaburga kemikleri ile diyaframdr. Nefes alrken bu kemikler geniler, nefes verirken de daralr; yani hareket eder. Eer kemikler yekpare olsayd, bu organizasyon da olmayacakt. Kurulan dzen ne kadar da bilinli deil mi? Yaradan bir kez daha dnp Ona teslim olmamz gerekmez mi!... Omurga kemikleri, vcudun dikliini salayan ve iskeletin temelini tekil eden ksa tip 33 adet kemikten oluur. Omurgalar st ste gelecek ekilde sralanm ve kkrdak yastklarla birbirine eklenmitir. Eklemler omurgaya eilip bklebilme esneklii vermitir. Bu nedenledir ki, sporcular jimnastik oyunlarnda, ters perende atma, ters olarak ayak ve eller zerinde yarm daire eklinde kpr kurma hareketleri yapabilmektedir. Omurga kemiklerinin dier bir grevi de, beyinden (merkezi sinir sisteminden) kan sinirlerin vcuda dalmnda koruma grevi yapmasdr. Omurgalarn ortas delik olup iinden omurilik (sinirler) geer. Kol ve bacaklar blm:

Kol kemikleri, krek ve kprck kemikleriyle gvdeye

balanmtr. Kolda bulunan kemikler, paz, n kol, dirsek ile el kemiklerinden ibarettir. El kemikleri, 27 kemikten oluur. Gnlk yaantmzda bunlarn grev ve hareketlerini yaknen bilmekteyiz. Bacak kemikleri, uyluk, baldr, kaval ve ayak kemiklerinden ibarettir. Kala kemii ile gvdeye tutunur. Ayak kemikleri, 26 para kemikten oluur. Kemik yaps, dta beyaz, sarmtrak sert bir yap; ite sngersi doku veya krmz ilikten oluur. Uzun kemiklerde ilik kanal denilen bir boluk ve sar renkli ilik bulunur.

15

skeletin zerindeki kemiklerin birbirine birletii yere eklem denir. Eklemler, yaptklar ilemlere gre, oynamaz eklemler, yar oynar eklemler ve oynar eklemler olarak grupta toplanr. rnek vermek gerekirse: a.Kafatas eklemleri oynamaz eklem, b..Kkrdak yastklara dayal omurga eklemleri, yar oynak eklem, c.Kol ve bacak eklemleri oynar eklem grubundandr. Bu gruptaki kemiklerin yzeyleri bo ve kemik ularnda kkrdak, aradaki bolukta ise sv keseleri vardr. Bunlar kemiklerin hareket srasnda anmasn nler ve kemik ularnn birbiri zerinde kaymasn salar (16). Grld gibi sistem, en kk ayrntlarna kadar dnlp oluturulmutur. Yryp komamz, eilip kalkmamz, tutup ekmemiz, el ap dilekte bulunmamz gibi birok hareket ve davranlarmz bizlere kolaylatran Yaratana ne kadar kretsek yine de karl denmi olmaz. Kaslar:

Biz hareket etmeyi kaslar yoluyla salarz. nk

organlarn hareketi, ancak kaslar sayesinde gerekleir. Kaslar, grdkleri ilere gre iki grupta toplanr: a) izgili kaslar, iskelet ve deri kaslardr. zellii isteimizle hareket etmi olmasdr. Kalbin kas, izgili kas trnden olmasna ramen bu kavramn dndadr. izgili kaslar, iskelete yapm olarak bulunur. Bunlara halk arasnda et denir. b) Dz kaslar, isteimiz dnda hareket eden kas grubudur. Bu gruba barsak kaslar rnek tekil eder. rademizin dnda sinir sistemine bal olarak yava ve seri olarak hareket eder. Organlar harekete geiren kaslarsa, kaslar da hareket ettiren sinirlerdir. Kaslarn kaslma ve geveme hareketleri
16

sresince bir enerji harcanr. Vcudun ss da artar. Harcanan enerji, kaslarda depo edilen glikozun oksijen tarafndan yaklmas sonucu elde edilir. Kaslarda oluan kimyasal olaylar neticesinde oksijen azaldka kasta laktik asit birikir ve kasn yorulmasna neden olur. Dinlenirken alnan oksijen laktik asitle birleerek enerji elde edilir ve kas hcrelerinde depolanr (16). Burada cereyan eden kompleks kimyevi olaylara dikkat edildiinde yce Rabbimizin koyduu dzenin ne kadar mkemmel olduunu anlamada glk ekilmez. Zaten, Allahn insanlara ltfettii hangi olana gz ard edilebilir ki!... 4. DOKUNMA DUYU ORGANIMIZ DER

nsan vcudunu d etkenlerden koruyan organmz deridir.

Elbise gibi btn bedenimizi sarar ve vcut ssn korur. Bu grevinin yannda d ortamn, scak-souk, sert-yumuak, hafifar, basn gibi zelliklerini alglamamza da yardmc olur. Dier bir ifadeyle deri, dokunma duyu organ olma yeteneine de sahiptir. Btn bedenimizi rten deri, iki tabaka halindedir. D deri genelde l doku hcrelerinden oluur. zerinde kl ve tyler ile el-ayak parmak ularnda trnaklar da barndrr. nsana renk veren hcreler de bu tabakada bulunur. Alt deride, ter bezleri, sinir ular, klcal damarlar ile alt ve st deriyi besleyen ya tabakas bulunur. Ter bezleri, gzenek denilen birer kanalla darya alr. Bedenin hareketlilii srasnda normalin zerindeki scaklklarda ter bezlerinin solumas sonucu terleme olay meydana gelir. D derideki l hcreler, dtan gelip yapan tozlar ile ya ifrazat birleince kir dediimiz ve insan salna zararl kimyevi bir madde oluur. Bunun atlmas, ancak ykanmakla mmkn olabilmektedir. Bu nedenle slm dini,
17

temizlie byk nem vermi, be vakit namaz iin aptes almay, Cuma namaz ncesi, cinsel iliki sonras ve yolculuk dnnde de boy aptesini gerekli grmtr. Yukarda belirtildii gibi derinin en nemli zelliklerinden biri de, dokunma duyusu organ oluudur. Dokunma duyu hcreleri zellikle el, parmak ular ile yzmzde youn olarak bulunur. Dokunma hissi ile d varlklar alglar ve tanrz; tehlikelere kar nlem alrz. Dikkat edilirse bedeni oluturan her organ birden fazla grevlerle sorumlu tutulmutur. Bunlardan biri de el parmaklardr. Hem dokunma duyusuna sahip, hem de kendisine zg parmak izleriyle bakalarndan ayrt edilmektedir. Bu zel durum, hrszlk ve cinayet olaylarnda tank olarak ne kmaktadr (16). ki tabaka halinde vcudumuzu rten derinin salad kolaylk ve faydalar yannda sevgi dolu baklara cazibe oluturan ten ve yz gzellii, parmak ularna nakedilen ayrcal izgiler, bizlere, Allahn her eyi yaratmaya muktedir olduunu gsteren nemli birer tank deil midir?

5.GRME DUYU ORGANIMIZ GZ

Bilindii gibi gz grme duyu organdr. nsann dnyaya

alan penceresidir. Normal bir insanda iki gz vardr ve kafatasnn iindeki gz ukurlarna yerlemitir. Gzn grevi, varlklarn renklerinin, biimlerinin ve hareketlerinin alglamasna yardmc olmaktr. a.Gz Tabakalar

18

Gz yuvars biimde i ie gemi tabaka ile sv ve

yar svlardan oluur. En dtaki tabakaya sert tabaka denir. Gz ak da denen bu tabaka salam ve kaln bir dokuya sahip olup rengi beyazdr. Gzn n tarafna rastlayan blm hafif bir ikinlik yapar ki, bu da n gze girmesini salar. kinci tabakaya damar tabaka denir. Bu tabaka, blmden oluur: Koroid (damarlardan meydana gelmitir), gzn k durumuna gre ayarlanmasn salayan silver cisimler ve iris. rise, gz bebei de denir. Ortas deliktir ve fazla kta klp az kta ise bymek suretiyle n normal lde alglanmasna yardmc olur. Gz bebei (iris)in rengi, rk ve soydan gelen kaltm ile her insanda deiiklik gsterir. nc tabakaya a tabaka (retina) ad verilir. Bu tabaka, sert tabaka ile damar tabakasn delip gelen sinirlerin yaylmas ve sinir hcrelerinden oluur. Ia kar duyarl tabakadr. Bu tabaka ile epeevre evrilen gzn ii, yapkan ve saydam bir svyla doludur. Bu sv, kan dolam ile devaml olarak yenilenerek ilevini srdrr. Gzn arka blmnde ise sar benekler ile grme sinirleri yer almtr. Bu sinirler, beyne ulap grme olaynn gereklemesine yardmc olur. b.Grme Olaynn Gereklemesi kadar gzn doku yaps ve blmlerine zet olarak deinildikten sonra nemli olan grme olaynn nasl gerekletii konusunun incelenmesidir. Cismin grnts k yoluyla saydam tabakaya akseder. nce gz bebeinden, arkasndaki mercekten krlarak geip gz dolduran sv ierisinden yoluna devamla arka ksmdaki odak noktasna ular. Sar benek denen bu blge a hassas hcrelerden oluur. Odak noktasnda ekillenen cismin grnts
19

Buraya

ters ynde oluur. Ancak, grme sinirleri aracl ile beyne ularken gerekli dzeltme yaplarak ters grnm dzeltilerek normal grnt salanm olur. ncelikle belirtelim ki, grme olay, basit olarak ifade edilen bilgilerle snrl deildir. Daha kapsaml ve dokular aras bir ibirlii sonucu oluur. Odak noktasna akseden k enerjisine dayal cismin grnts, grme sinir hcreleri tarafndan elektrik mesajlar haline evrilip beyindeki grme ile ilikili merkezi sinir sistemi blgesine iletilir. Cismin grntsnn burada meydana gelmesi, fevkalde ve insan hayrete dren bir organizasyon sonucudur. Bylece gzn bir defa kapatlp almasnda karmzdaki cismi, aslna uygun ekil ve renkte annda grebiliriz. Gz, ok hassas ve d etkenlere kar zenle korunmas gereken organmzdr. Bu nedenle, dnyaya gelen her normal bebekte gzlerin korunabilmesi ynnden kalar, gz kapa ve kirpikler, devaml nemli kalabilmesi iin de gz ya bezleri yaratlmtr. Hepsinin ayr grev ve etkinlii vardr. Kalar, alndan akan terlerin gze ulamasn engellerken fazla emerek gzn olumsuz ynde etkilenmesini de nler. Kendi irademiz dnda grev yapan gz kapaklar ve zerindeki kirpikler de dardan gze gelecek toz ve darbelere kar gz korur. Gz kapaklarnn alp kapanmasn kolaylatrmak iin gzlerin devaml nemli olmas gerekir. Bu gereksinme de, aln kemiinin iindeki bir ukurda yer alan gz ya bezleri ile gz kapaklar i ksmnda yaratlan ya bezleri tarafndan ykama-yalama eklinde ilev yerine getirilir. imdi bu oluumlara bakldnda gzn, ruhun dnyaya alan bir penceresi, dnya varlklarn hayranlkla seyredebilme olanan veren ve ayn zamanda yaama sresinde ihtiyalarmzn karlanmasna yardmc olan nemli bir organmz olduunu ifade edebiliriz. Dnyada hibir oluum, sebepsiz olarak ortaya kmaz. Mutlaka bir ilki ve yapcs vardr. Gz de, Allahn insana ltfettii bir nimettir. Onun belirledii
20

dzen ierisinde oluup ilevini devam ettirir ve yaamamz kolaylatrr. Nitekim Kuran- Kerimde Yce Rabbimiz: ... Ki, yaratt her eyi gzel yapan, insan yaratmaya da amurdan balayan Odur. Sonra O, bunun soyunu hakir (deersiz) bir sudan oluan ntfeden yapmtr. Sonra onu dzeltip tamamlad. ine ruhundan frd. Sizin iin kulaklar, gzler, gnller yaratt. Ne az kredersiniz. (Secde Sr./7,8,9) buyurarak gzlerin nemini belirtmitir. yleyse, Allahn hangi yarattn grmezlikten gelip yalanlayabiliriz! Genelde maddi varlklarn durumlarna dikkatle bakldnda, sebepsiz veya bo yere deil, hepsinin ayr ayr bir veya birden ok grev ve yaratl amalarnn olduu grlr. rnein, ku derken, bir gaga, iki ayak, iki kanat, gvdesi kendine zg tylerle kapl, havada uan bir hayvan tr aklmza gelir. Birinci zellii uabilmesidir. Ancak btn ku trnde bu zellii gremeyiz. Deve kuunun da iki aya, iki kanad var; gvdesi de tyle kapl. Fakat dier kular gibi yksekten uamaz. O, yerde koar; hzn arttrmak iin de kanatlarndan yararlanr. Allah onu umak iin deil, hzl komak iin yaratmtr. c.Gzn Grevleri

Yaratl itibariyle gzn birinci grevi, dnya varlklarnn renk,

ekil, byklk-kklk durumlarn grerek tanmamz salamaktr. kincisi ise, canl varlklarla ve zellikle dier insanlarla iletiim kurarak duygu ve dnceleri kar tarafa aktarmaktr. Salkl olsa bile normal bir gz, dnya varlklarn tmn grebilme yeteneine sahip deildir. Canl veya cansz baz varlklar gremez. nk gz, k dalga boyu 400 milimikron ile 700 milimikron arasndaki k dalgalarn grebilmektedir. Dier bir ifadeyle krmzdan mora kadar renkleri alglayabilmektedir. Bu nedenle, kzl ve mor te nlar, tedavi amal kullanlan rntgen nlarn gremeyiz. Ayrca atom ve hcreyi de plak gzle gremeyiz (16).

21

Gzn ikinci nemli grevi ise iletiimdir. zellikle insan, deiik baklarla duygu ve dncelerini kar tarafa aktarr. Sevgi ve sempatisini glerek; kzgnlk ve fkesini, kalarn atp dik dik bakarak; zntsn de gz ya aktarak anlatmaya alr. Bu zellikten dolay birok atasz ve deyimler Trkemize girip kltrmz zenginletirirken, konumalarmz da daha anlaml hale getirmitir. rnein, gz kamatrc, gz koymak, gzleri fldr fldr, gz a, gz tok, gz pek, gz stnde, gz tutmak, gz ard etmek, gzden dmek, gzne kestirmek, gznn iine baka baka yalan sylemek, gz gz grmemek gibi. Btn bunlar yaantmzda gze verilen nemi belirtmektedir. Gzle yaplan iletiim, airlerin iirlerinde konu edilmi, sevgililer arasnda bir tr konuma biimi olarak alglanmtr. ki sevgili arasnda bakla yaplan iletiimi air yle dile getirir: Bir bak bir baka, neler neler anlatr; Bir bak sevgilisini, hem gldrr hem alatr. Dier bir air arkadamda duygularn u dizelerinde ifade eder: Gzlerinden seyrediyorum1 Kars, Edirneyi, Adanay, stanbulu, zmiri Ankaray Kar altnda, o esiz pitoreskte Vatanm Trkiyeyi! d. Gz Demesi yalnz sevgi ve fke iletiimi yapmaz. Bunlarla beraber kskanlk ve haset gibi dncelerin iletiimine de arac olur. Bu yn itibariyle haset eden kii toplumda ho karlanmaz. nk zarar bakalarn da etkiler. Bu nedenle, konunun ayrntlaryla incelenmesi nem arz eder. Kskanlk ve haset gibi kt dncelerin kar taraf etkilemesi olay, toplumumuzda nazar dedi veya gz dedi
1

Gz,

Em. Hv. Alb. Mehmet Ali ULUAY. 22

eklinde ifade edilir. Baz evreler nazar olayn, hurafe olarak kabul eder; gerek d bir inan olduunu ileri srerler. Bilinli Mslmanlar ise doruluuna inanrlar ve bundan korunmaya alrlar. Gerekte gz demesi olay var mdr, yok mudur? Bu soruyu, tarihi olaylar ve bilimsel almay rnek vererek yantlamak daha inandrc olacaktr. (1) Hz. Peygamber (S.A.), Mekkeden Medineye g edip slm dinini burada yaymaya alt srada Esed Oullar Kabilesi iinde gz keskin adamlar vard. lerinden biri Raslllah da nazara uratmaya alt. Fakat Allahn korumasyla nazar etkili olamad. Olay, vahyedilen u ayetle Peygamberimize duyuruldu: Hakikat, o kfr edenler (mrikler) zikri (Kuran-) iittikleri zaman az kald seni gzleriyle ykacaklard. Hl da (kin ve hasetlerinden) O, <mutlaka bir mecnundur> diyorlar. (Kalem Sr/51). (2) Mekkeli mrikler ile Medineli Mslmanlar arasnda nc kez yaplan sava Hendek Savadr. Bu sava, slmiyetin Medinede hzl yaylmas zerine geleceklerinden endieye den Yahudi kabileleri temsilcileri Mekkeye gidip elbirlik Mslmanlarla savamak teklifinde bulundular. Bunu frsat bulan Mekkeliler sava iin hazrlklara baladlar. Haber Hz. Peygambere ulanca hemen ashabn toplayp durum muhakemesi yapt. Ortaya konulan neriler deerlendirilip dmann muhtemel saldrlarna kar hendek kazlarak ehrin savunmas teklifi uygun grld. Hz. Peygamber, savalar 10ar kiilik gruplara ayrp her gruba bir blmn kazlma grevini verdi. Alt gnde 5.5 km uzunluunda hendek kazld. Hendein en ve ykseklii, bir atlnn geemeyecei ykseklikte idi. bin kiinin alt bu yerde Selman- Farisi de vard. Kendisi gl kuvvetli bir delikanl idi. Kendisine ayrlan blm herkesten nce bitirince dikkatler zerine ekildi. Kendisini izleyen Kays b. Ebi Sasaann ona hayret dolu gz dedi ve Selman hendein iine ylp kald. Durum Peygamberimize haber verilince, Kays b. Ebi Sasaaya
23

uraynz, bir kapta aptes alsn ve aptes suyu ile Selman ykansn buyurdu. Kaysn aptes suyunu Selmann zerine dktklerinde hemen srayarak ayaa kalkt (12). (3) Hz. Peygamberimiz dneminde Medineli Mslmanlardan Amir bn Rabia, Selh bn Huneyf adndaki adam ykanrken grm ve demi ki: Seni bugnk gibi grmedim. El dememi cariye gibisin. Az sonra Selh bn Huneyfin ba dnp yere dm. Onu Raslullhn yanna getirmiler ve Peygamberimiz: Bu konuda kimin gz dedirdiini iddia ediyorsunuz? demi. Onlar da Amir bn Rabiann dediklerinde, Raslullh (S.A.) buyurur ki: Sizden biriniz kardeini neden ldrsn? Sizden biriniz kardeinde hayretini gerektiren bir ey grrse, ona bereketle dua etsin. Sonra su istemi ve Amire abdest aldrarak abdest suyunu Selhin zerine dktrm. Bylece Selh kendine gelip salna kavumu. (4) Hz. Aliden nakledilen bir hadiste Peygamber Efendimiz yle buyurmutur: Cebrail (a.s.), Ey Muhammed, senin yznde grdm bu znt nedendir? der. (Hz. Peygamber), Hasan ve Hseyine gz dedi. Bunun zerine Cebrail (a.s.) buyurdu ki: Gz demesi dorudur, nk gz haktr. Sen onlar u szlerle Allaha sndrsaydn olmaz myd? Allahm, yce saltanat sahibi, ezeli ltuf sahibi, erefli yz sahibi, kabul edilmi dualarn ve tamamlanm kelimelerin sahibi, (Hasan ve Hseyini) cinlerin nefeslerinden ve insanlarn gzlerinden salkl kl- dedi. Peygamber Efendimiz bu duay okuyunca ocuklar yattklar yerden kalkp oynamaya balarlar. Bunun zerine Raslullh yle buyurur: Siz de kendinizi, elerinizi ve ocuklarnz bu dua ile koruyunuz. nk onun gibi bir dua ile hibir kimse korunmamtr. Peygamberimizden nakledilen dier hadisler de yledir:
24

- Cabir bn Abdullah anlatyor: Raslullh (S.A.) buyurdu ki: Gz haktr. yle ki, kiiyi kabre, deveyi kazana sokar. - bn Abbas anlatyor: Raslullh (S.A.) buyurdu ki: Gz haktr. Eer kaderin nne geen bir ey olsayd, gz kaderin nne geerdi. -Ebu Zerr anlatyor: Raslullh (S.A.) buyurdu ki:Gz Allahn izniyle kiiyi ylesine sarsar ki; kanat gererek yukarya doru karr, sonra oradan yuvarlar.(9) (5). Bir rnek de bilimsel alma sonucundan verelim: TBTAKn 2005 yl liseleraras proje yarmasna 276 proje bavurur. En ok ilgi gren proje ise. Maltepe Cokun Fen Lisesi rencisi Nur KIPAKn laboratuar ortamnda deneye dayal nazar konusundaki almas olur. Nur KIPAK bu almasnda, nazarn fiziksel gerek bir olay olduunu, yapt bilimsel deneylerle ortaya koyar. yle ki; Nazar deecek obje olarak hassaslyla tannan menekeleri 5 adet saksya yerletirir. lk 4 saksnn zerine de birer nazar boncuu takp karlarna da gruplar halinde rencileri oturtur. A grubundaki rencileri, mavi ve yeil gzl, B grubundaki rencileri, koyu renk gzl, C grubundaki rencileri,(renkli-koyu) kark gzl olanlardan seer. D grubundakilerin ise gzleri baldr.Bylece nazarn, parapsikoloji g olarak maddeyi etkilemesi ele alnr. Bu renciler 3 ayr seansta 5er dakika boyunca menekelere baktrlr. Onlar bakarken, seansn her dakikasndaki voltaj deiikliinin, akupunktur ineleriyle balanan elektrotlar araclyla ieklerdeki organik maddeye etkisi llr.Yaplan deneyden ama, etkili bak kem gzler sonucu ieklerin kan
25

dolamn ne lde etkileyip solmasna yol ap amadn tespit etmekti. Uygulama sonucu artc olur: Meneke, en ok mavi ve yeil gzllerin bakndan etkilenir; yani organik madde geiini durduran grup A grubu olur. Koyu renk gzllerin baklar daha az etkili olur . Gz bal ekibin hayal bak ise nazar etkisi yapamaz ve baarsz kalr. Menekeleri korumas beklenen nazar boncuklarnn ise sadece ilk bakta etkili olduu ortaya kar.2 Bilindii gibi insan bedeni biyoenerji retmekte ve bunu beyin belirli frekansl mikro dalgaya evirip sistemin almasnda kullanmaktadr. Kalp atlar, mide kaslarnn hareketi, gzdeki grme olay, kulakla seslerin duyulmas, yediimiz besinlerin tadnn alglanmas gibi etkinlikler, sinir hcreleri ile beyindeki merkezi sinir sistemi arasndaki elektrik iletiimi sonucu olumaktadr. Beyindeki elektrik enerjisi bunlarla da snrl kalmayp evresine elektronlar yayarak kiiler arasnda iletiim kurulmasn salamaktadr. rnein, bir kii sokakta gezinirken birden sevdii veya nefret ettii ahs hayal eder; birka adm sonra da onunla karlar. Sevdii kii ise, imdi seni dnyordum, karma ktn der. Ayn durum telefonla da yaanr. Gnlk hayatmzdaki bu ve benzer olaylar, insann belirli frekansl elektron yayd gereini ortaya koymaktadr. Yine bu balamda, beyindeki dalgalar ynlendirerek baz elektronik cihazlar altrma teknii zerinde bilimsel almalar yapldn syleyebiliriz. Hatta ABD Gney Karolinadaki Duke niversitesi sinir bilimcisi Miguel Nicolelisin, maymunlar zerinde gerekletirdii deneyler sonucunda, dncelere gre hareket eden bir ara gelitirildii, maymunla ayn aparata balanan robot kolun, maymunun kol hareketini e zamanl olarak tekrarlad bildirilmitir. Bu tr gelimeler bilim dnyasnda yeni
2

.nternet araclyla ( Nur KIPAK- nazar) 26

bir vizyon yaratrken, nl fiziki Stephen Hawking gibi yaamlarn yalnzca dnce gcyle srdrebilenlerin, bundan byle dnceleriyle: - yaz dikte edebilecei, - robot hizmetilere emir verebilecei, - tekerlekli sandalyeyi srebilecei, - internette aratrma yapabilecei, - kol ya da bacak protezlerini ynlendirebilecei, ifade edilmektedir (4). Onk. Dr. Halk NURBAK, Huzur Reetesi isimli makalesinde aptes almann yararlarn belirtirken yle demektedir: Hi abartmasz iddia ediyorum ki, bir gn gelecek inanmayanlar da aptes alacaklar. Zaten gusl, bir bakma btn dnyada yaygnlamtr. Abdest veya gusl vastasyla: 1. Vcutta biriken elektronlar atlr ve bunun verdii gerginlik yok edilir. 2. Genel dolamdaki aksaklklar giderilir ve ihtiyarlama hadisesi yavalatlr. 3. Vcuda ait koruma sisteminin temeli olan lenf dolam, en yksek seviyede alr. Statik Elektrik Dengesi: Salkl bir vcudun temel yaps, statik elektrik dengesiyle ok yakndan alkaldr. Havann elektriinden plastik giyim eyalarna ve mobilyalara kadar birok faktr, vcuttaki statik elektrik dengesini bozarak ciddi meselelere yol aar. Otomobilden inince veya bir koltuktan kalknca, adeta canl bir kondansatr gibi fazla elektronlarla dolarsnz. Bu durum sizde sinirlilikten tutun da, yznzn krmasna kadar birok rahatszla yol aar. Bundan kurtulmann aresi ise abdest ve gusldur. Bu yolla fazla elektronlarn atan birok kimsenin bir bebek yz gibi taze ve nurlu bir ehreye sahip olduunu, bugn hibir kimse inkr edemiyor.
27

Gnlk yaammzda orlon karm kazak veya yelei zerimizden karrken oluan elektrik elalesini bizzat grmzdr (14). Buraya kadar yaplan aklama, tarihi ve kiisel rnekler, insanda elektrik enerjisinin bulunduunu, dna elektronlar yayp dncelerini birer sinyalle belirli frekans zerinden etrafna yayd gereini belirlemektedir. Buna gre, gz keskin (elektrik gc daha yksek) olan baz kiiler, bakalarnda grdkleri farkl mal,mlk, giyim-kuam, gzellik veya hayranlk uyandran baka bir ayrcalktan dolay, kendisinde beliren kin, kskanlk, haset ve hayranlk eklindeki olumsuz veya olumlu duygularn kar tarafa baklaryla iletmesi sonucu gz demesi denen olay meydana gelir. Bu kii tandk evreden veya aileden de olabilir. Bunun etkisinden korunabilmek iin de: (1). ahs, ben bu ii yaparsam hi kimsenin nazar bana etkili olmaz dncesiyle hareket edip inancn glendirmesi gerekir. Bu maksatla; (a). Kuran- Kerimin 113. Felk ve 114. Ns sreleri okunmaldr. Bu srelerde Allah, biz kullarna (dmlere fleyen frknn errinden, haset eden kiinin hasedinden, insana vesvese veren cin ve insan eytanlarnn ktlklerinden) Allaha snp Ondan yardm dilememiz tavsiye edilmektedir. (b). Yukarda geen Cebrailin Peygamberimize rettii duay okumak gerekir. Bylece,gl bir inan kar tarafn haset ve hayranlk dolu sinyallerinin etkinliini giderir. (2). Peygamberimiz dneminde, gz demesi olaylarnda, gz deen kiinin aptes suyunun etkilenen kii zerine dklmesi sonucu, iyileme hali grlmektedir. Bilindii gibi elektronlar insan bedeninde, zellikle yz, eller ve ayaklar gibi organlar zerinde younlamaktadr. Vcudun
28

dna kan elektronlar aptes alrken suya karmakta ve nazardan etkilenen kiinin zerine dklmesiyle onun savunma sistemini harekete geirip kar tarafn kt dnceye dayal sinyallerini etkisiz hale getirir. Aynen iek asnda olduu gibi... A svsnda gszletirilmi iek hastal mikrobu bulunmaktadr. Kiiye a yapldnda savunma sistemi harekete geer ve dardan gelecek iek hastal mikroplarna kar vcudu korur. Gz deme olay, genelde tandk evrelerde ve kk yerleim birimlerinde daha etkili olmaktadr. Zaten gz keskin kiinin gcn, kt dncelerine aksedebilmesi iin byle bir ortamn olumas gerekir. Tanmad kiiye kar nasl kskanlk hislerini oaltabilsin. Bugnk koullar ierisinde gz demesinden korunabilmekte en geerli davran, el skmak, dost ve yaknlar iin sarlp yz yze dedirmek olacaktr. nk elektronlar birbirini etkisiz hale getirecektir. zellikle evde misafir kabul ederken, i yerlerinde, sokak ve toplant yerlerinde tandk kiilerle el skmak, hem dostluun glenmesine ve hem de muhtemel gz demesinin nlenmesine yardmc olmas ynnden yararl bir davran biimidir. Ayrca, kendisinde gz deme zellii olduunu bilen kii bu durumunu etkisiz klabilmek iin hayranln Mallah, Allah mbarek etsin; Allah daha ok versin eklinde karsndakine iyi dilekte bulunmaldr. Nitekim, Peygamber Efendimizin bu konudaki tavsiyeleri de yledir: - Bir adam: Ya Raslullh! Bizden biri kardeine veya dostuna rastladnda, nnde eilebilir mi? diye sorunca, Nebi (S.A.V.) Efendimiz: Hayr buyurdu. Elini pebilir mi? deyince yine: Hayr buyurdu. yleyse elini tutup musfaha (el skma) eder mi? deyince, Evet buyurdu. (Hadisi Tirmiz rivayet etmitir.Riyzs-salihin Terc.2.cilt,Diyanet leri Bk.yayn ) - Raslullh (S.A.V.) Efendimiz: ki Mslman birbiriyle karlap da el skrlarsa, ayrlmalarndan evvel gnahlar
29

balanr buyurmutur. (Hadisi Ebu Davut rivayet etmitir. Riyzs-slihin Terc.2.cilt,Diyanet leri Bk.Yayn.). 5. TME VE DENGE DUYU ORGANIMIZ KULAK a.Kulan yaps ve blmleri:

Kulak, iitme ve denge salama duyu organmzdr. nsan

bann sa ve sol taraflarnda olmak zere iki kulak bulunur. Her biri, d kulak, orta kulak ve i kulak olmak zere blmden oluur. D kulak, dta kvrml kepeden (s) eklinde bir delikle kulak zarna kadar uzanan blmdr. Bu delie kulak yolu da denir ve zerinde kllar, kulak kiri bezleri bulunur. D kulan grevi, dtan gelen ses titreimlerini toplayp kulak zarna iletmesidir. Orta kulak, bezelye byklnde bir boluktur. Giri ynnde kulak zar ve bu zarla temas halinde birbirine bitiik adet kemikik ile yutaa alan (steki) borusundan oluur. Bu adet kemikie, benzemelerinden tr eki, rs ve zengi ismi verilmitir. Orta kulan grevi, d kulaktan gelip kulak zarn titretiren ses dalgalarn kemikikler aracl ile i kulaa iletmektir. Dtan gelen gl ses dalgalarnn kulak zarna olumsuz etkisini azaltmak zere yutaktan gelen hava, orta kulakta atmosfer basncna e bir ortam oluturur. Bylece kulak zar fazla ses titreimlerinin yol aaca tahribattan korunmu olur. Atmosfer basncnn azald dalara kldnda kulakta bir uultu veya tkanma gibi bir hal hissederiz. Bir mddet sonra uyum salannca normal duruma geeriz. te bu olay, orta kulaktaki hava basncnn, dardaki basnca eitlenmesi gereini aklamaktadr. Nezle olduumuzda kulaklarda doluluk hissi ve belirli derecede sarlk bu nedenledir.
30

 kulak, bir sv iinde iitme ve denge salama aygtlarndan oluur. Kark yapdaki kemik dolambac ve zar dolambac ses titreimlerini elektrik mesajlarna evirip beyne iletir. Kemik dolambac, dalz, yarm daire kanallar ve salyangoz eklinde isimlendirilen blmden oluur. Kulakla ilgili zet bilgi verdikten sonra iitme olaynn nasl gerekletii konusuna deinelim: Kulak kepesi, dardan gelen ses dalgalarn toplayp kulak zarna iletir. Tpk televizyon anteninin yapt ilev gibi. Ses dalgalar kulak zarn titretirir ve bu titreimler (eki, rs, zengi) kemikikleri aracl ile i kulak svsna ulatrlr. Titreen sv bunu her tarafa dalgalar halinde yayar ve iitme yeri olarak bilinen salyangoz kanalna ulaan bu dalgalar korti organn tayan taban zarnn telciklerinden bir ksmn titretirir. Titreen telcikler iitme hcrelerini yukar-aa oynatr. Duyu sinirlerinin alc ular bu titreimleri elektrik mesaj haline evirip beyindeki iitme merkezine iletir. Bylece iitme olay gereklemi olur (16).

b.Yksek Sesin Sala Olumsuz Etkisi:

Sesler desibel ile llr.Desibel, sesin iddetini len

bir l birimidir. En hafif ses 1 desibeldir. Hafif bir rzgarla hrdayan yapran kard ses ise ortalama 12 desibeldir. Desibel, ksaltma olarak db eklindeki harflerle ifade edilir. Grltnn iitme organlarmz iin ok zararl olduu bilinmektedir. Genellikle erginlik dnemine girite iitmemiz en st seviyede iken yalandka, bu duyumuzun etkinlii azalr. Bu
31

azal hzlandran faktrlerden birisi de, iinde bulunduumuz grltl ortamdr. te bu nedenle gnlk hayatmzda karlaabileceimiz baz seslerin desibel olarak miktarnn bilinmesinde yarar grlmtr: Tam sessizlik Fslt Normal konuma Horlama : 0 db. : 15 db. : 40-60 db. : 85 db. im bime aleti Araba kornas Jet motoru Havai fiek sesi : 90 db. :110 db. :120 db. :140 db.

85 desibelin zerindeki ses iddeti, duyma kaybna yol aabilir. Bulunduunuz ortamda yannzdakiyle konuurken grlt yznden duyurabilmek iin barmak zorunda kalyorsanz, duyduunuz ses 85 db. zerinde , demektir. Byle bir ortamda uzun sre kalmak kulakta duyu kaybna neden olur . zellikle 140 desibelin zerinde ses iddetine maruz kalmak, duyu organnda ani hasar meydana getirebilir (18) te bu nedenle iveren-ii arasnda yaplan toplu szlemelerde grltden kaynaklanan meslek hastal konusuna yer verilmektedir. Kulan yaps ve duyma olaynn nasl gerekletiine yukarda deinildii gibi d kulaktan gelen ses titreimleri,i kulak iitme sinirlerini uyararak beyine gider. Ar ses i kulaktaki sinir ularn ldrr. Ar sese maruz kalma sresi uzadka daha fazla sinir ucu lr. Bu da iitme kaybna yol aar. len sinir ularn tekrar dzeltmek mmkn olmad iin, ar grltnn verecei hasar da kalc bir hal alr. (x)2 Yksek ses, iitme organmza olan zarar yannda ayrca insanda yorgunluk ve sinirlilik gibi bir hal oluturup salkl yaamay olumsuz ynde etkiler. rnein, yaknnzda bir ocuun ince sesli lk atmas, sinirlenip tepkinize yol amas gibi (32).
2

(x) Opr.Dr. Tamer Halilolu,Grlt Kirlilii Sarla Yol Aabilir, 1 Ocak 2006 T. BUGN Gazetesi Melodi eki sf.5 32

Kuran- Kerimde, Semud Kavminin yaptklar ktlklerinden dolay yksek bir sesle azaba uratld, hepsinin diz kerek ldkleri (Hud Sr/67) ifade edilmektedir . c.Vcudun Dengesi dier bir grevi de, bedenin dengesini salamaktr. kulakta, kulak svsyla dolu yarm daire eklinde organ vardr ( yarm daire kanal, hortumcuk ve uvalck). Bunlarn ularnda bolua alan ampuller bulunur. Ampullerin zerinde de denge hcreleri yer alm olup vcut hareketlerine paralel olarak ileri-geri hareket ederler. Bu hareketleri esnasnda kendilerine bal denge sinirlerini de uyarrlar. Bu sinyaller beyine ulanca beyinde hareketleri dengeli bir ekilde yrtr. Denge kurma mekanizmas, dier organlarla ibirlii ierisinde ilevini yapar. Denge organnn antenleri gz, boyun, gs kaslarn ve onlara bal organlar harekete geiren sinir telcikleri ile komplike bir sisteme baldr. Bu nedenle dengenin her bozulmasnda, ban ve gzlerin konumu da deiir. Yaplan aratrmalar denge sisteminin uyarlmas, hem kiiye bir rahatlk verirken hem de ileriye dnk olaylar karsnda daha dayankl olabilme yetenei kazandrr. rnein, her anne-baba alayan yavrusunu kucaklarna alr sallamaya veya havaya atmaya alr. Bebein alamas kesilir; nk bylece denge sistemi uyarlm ve zevk vermitir. Denge sisteminin uyarlmas bebeklerde olduu gibi yallar iin de geerlidir. Onlarn yaptklar spor ve egzersizler, bedenlerinin gevemesi sonucu rahatlk hissetmelerine neden olur.nsandaki denge sistemi, beynin en erken olgunlaan blmlerinden biridir. nsan bu sistem sayesinde yryor, kouyor, yatp kalkyor. eitli akrobatlk hareketleri, aletli ve aletsiz jimnastik oyunlarn yine bu sistemle dengeli olarak yapabiliyor (27).
33

Kulan

20 ila 20,000 frekans arasndaki seslerin kulan blmnde aamadan geip elektrik mesaj olarak beyne ulamas ve iitme olaynn meydana gelmesi, fevkalde bir organizasyon sonucudur. Btn bu oluumlara tank olduktan sonra, Rabbimizin zerimizdeki g ve etkinliini nasl yalanlayabiliriz ki? Btn evren denge zerine kurulmu ve devamll salanmtr. Canllarn hcre, maddenin ise atom olan en kk parasnda dahi denge unsuru grlmektedir. Bu, yaratcnn deimez kanunudur. nsann hareketi, i kulaktaki denge sisteminin uyarlaryla ilerlik kazanr. Sistemdeki beklenmeyen bir arza insan yere drp hareketsiz klar; yaayan l durumuna getirir. Yaamamz kolaylatran btn bunlarn Allahn birer ltfu olduunu kabul etmemede inat edenlerin akl dengelerinden kukulanmak gerekir. nk onlar, insann doa tarafndan yaratlp yaatldn savunurlar. Bu dnceleriyle de onlar, ancak kendilerini ve yandalarn aldatabilirler. 7. KOKU ALMA DUYU ORGANIMIZ BURUN

Burun, bilindii gibi hem solunum faaliyetinde alan ve

hem de koku alma zellii olan duyu organmzdr. Burun kemii ve kkrdaktan oluan burnumuzun alt ksmnda da alan ve zerinde kllar bulunan iki delii vardr. Bu kllarn grevi ise, solunum esnasnda ieri giren havadaki toz ve kirleri tutmaktr. Ayrca deliin i ksm ise smksel zarla kaplanmtr. Burnun iini nemli tutan smks zarn altnda kan damarlar ve koku alma sinir ular bulunur. Koku alma sinirleri
34

daha ok burun boluunun tavan ksmnda toplanmtr. Havaya dalan koku cisimleri, burnun i ksmndaki koku alma sinir ularna arpnca buradan beyne iletilir ve koku alnm olur. Burunla ilgili bu zet bilgiden sonra koku alma duyusunun nasl gerekletii konusuna deinelim: Doay yaratan g, varlklar tanmak, onlarla ilikide bulunmak zere yaratlanlar baz zelliklerle donatmtr. Byklk-kklk, uzunluk-ksalk, insana faydal-faydasz oluu, renkli-renksiz, gzel kokulu-pis kokulu, gibi. Bylece cisimlerden dalan koku zerrecikleri burundaki smksel zara arparak zardaki sv ile birleir. Kimyasal bileik haline dnen sv, koku alma sinir ularn uyarr. Duyu sinirleri aracl ile uyarlar, beyindeki koku alma merkezine iletilir ve koku alnm olur. Baz kokular vardr ki, koklayana rahatlk ve zevk verir, ruhsal yaamn gzelletirir. Sinir ve fkelerini yattrr, yorgunluu giderir. Yiyeceklerine lezzet katar. Bunlar, insann yaamn gzelletirdii kokulardr. Baz kokular da, hoa gitmeyen, koklayan kendinden uzaklatran zellie sahiptir. Dier bir ifadeyle pis kokulardr. Genelde pis kokulu olanlar da insan salna zararl olan cisimlerin kokusudur (16). nsann doada bin bir eit kokular alglayp yaamn gzelletirenleri semesi, pis kokulardan uzaklamas bu duyu organmzla mmkn olmaktadr. Bu gereklere bir daha dnp baktmzda Allahn bizler iin yaratt hangi imkn grmezlikten gelebiliriz? 8. TAT DUYU ORGANIMIZ DL
35

blmde, konumalar ekillendiren, aza giren lokmalar evirip-evirip yutulmasn kolaylatran ve yenen besinlerin tad ile yaammz zevkli hale getiren dilden sz edilecek. Dil denince azda sadece bir et paras olarak grlmemeli. O kadar ok becerisi var ki, btn duygu ve dnceler bununla szcklere dnp bir anlam kazanr. Dil vardr, gzel szlerle sevgi ba oluturur. Dil vardr, kt ve irkin kelimelerle dmanlk kazandrr. Ne demiler? Kl yaras iyileir de, dil yaras iyilemez... Tatl sz ylan deliinden karr... nsann bana ne gelirse, ya elinden ya da dilinden... Btn bunlar konuma kltrmz zenginletiren dil ile ilgili deyimlerden bir kadr. Dil, iindeki kaslar sayesinde esnek bir hareket yeteneine sahiptir. Bu nedenle de sindirim faaliyetinin nemli bir organdr. Dolays ile yenen yemekler dil tarafndan slatlp inenir ve yutulmas salanr. Dilin bu yetenei yannda ayrca bir de tat alma grevi vardr. Besin maddelerinin tatlar ac, tatl, tuzlu ve eki olmak zere balca drt gruba ayrlr. Bu nedenle besinlerin tatlar birbirinden farkldr. Deiik yapdaki besinlerin tadn, ayn zamanda tat duyu organ olan dilimizle alglarz. Dilin zerinde grlen kabarcklarn iinde tat tomurcuklar bulunur. Baz tomurcuklar sinirlerle merkezi sinir sistemine balanmtr. Aza alnan besinler, tat tomurcuklarn uyarr ve zellii beyne iletilir. Beynin komutu ile tkrk bezleri salg salmaya balar ve besinler inenirken slanm, sindirim iin de ilk faaliyet balam olur (16).

Bu

36

Tat alma tomurcuklarnn dier bir zellii de, grme ve koklama suretiyle de alglama yapmalardr. Lokanta ve tatlc dkkanlar vitrinlerinde sergilenen yemekler ve tatllar uzaktan grmek suretiyle tkrk bezlerinin salg salmalar bunun bir kantdr. Bilimsel aratrma sonucu verilerine gre tat duyusu organlar, 20 yana kadar oalp miktar 245 saysna kadar ular. Bu yatan sonra ise azalmaya balar ve 75-85 ya arasnda miktar 88e kadar der. Tat duyu organlarnn azalmas, alglama ilevinin etkinliini de zayflatr. Bu nedenle yal kiiler, yedikleri yemeklerde yeterli miktarda tat alamaynca bu yemein ne tad, ne tuzu var eklinde evresine ktklar grlr. Tat alma tomurcuklar, genelde dil zerinde, ancak yetikin insanlarda dilin ucunda, yanlarnda ve boaza doru dilin kk blmlerinde bulunur. Bu blgeler ise, yemek yerken besinle en ok temas eden yerlerdir. Bebekte ise durum tamamyla deiiktir. Tat tomurcuklar dilin ortasnda olumutur. Neden byle diye bir soru akla gelebilir. Yant, yine u soru ve cevaplarda aranmaldr. Bebek ne ile beslenir? Anne st ile. Anne stn nasl alr? Anne memesini emerek. Annenin memesi dilin neresiyle temas eder? Dilin ortas ile. te bu nedenle bebekte tat alma tomurcuklar nce dilin ortasnda oluur. Emme sresi bitip yemek yemeye balaynca tat alma tomurcuk yerleri de deiir. Bylece dilin ortasndaki tomurcuklar, ilevini kaybedip besinlerin temas halindeki dier blgelerde gelimeye balar (27). Dikkat edilecek dier bir konu da yeni domu bebein anne memesini emmede gsterdii bilinli hareket tarzdr. Bebek anne karnnda iken gbek ba aracl ile,doum sonras ise st emme suretiyle beslenmektedir. Emme ilemi olabilmesi iin dilin meme ucunu saracak ekilde bklmesi ve stn ekilmesi gerekir.

37

Henz meme ile ilk tanan ve hibir eyden haberi olmayan bebei bu ekilde kim eitebildi? Ne dersiniz!... Baka bir ilgin olay da bebein doumundan itibaren beslenmesinde gerekleen olaanst oluumlardr. yle ki; bebek dounca annenin hipofiz bezi, yksek miktarda prolaktin denilen hormon salglamaya balar. Bu hormon kan akyla memelere ulatnda st hcrelerini uyarr. Bu hcreler de kandaki besin maddelerini emer ve bunu st retiminde kullanr. Bu sre zaman ald iin doumdan birka gn sonraya kadar memelerden kolostrum denen ince beyaz sv gelir. St gibi kolostrum da besleyicidir. Ayrca bol miktarda ya ve antikor ierir. Bu zelliinden dolay da ilk defa alacak sindirim sistemi organlarna ilerlik kazandrr. 2-3 gn sonra normal st ak balar. Bebein st emme sklna gre st retimi de artar. Bebek emmeye balaynca, meme balarnn gnderdii hissi uyarlarla hipofiz bezinden oksitosin adnda baka bir hormon salglanr. Bu hormon memelere ulatnda, stn depoland boluklar evreleyen hcreleri kasar ve stn kanallara akmasn salar. Btn bunlar 30-60 saniye gibi ksa bir srede gerekleir. Refleks olay devreye girdiinde, ocuun alamas dahi st akn balatabilir. Yeter ki, anne strese girmemi olsun. ocuk kat gdalarla beslenmeye baladnda da (memeler emilmeyince) st retimi, bir iki hafta ierisinde durur. nsanlarmz ou kez baz eyleri hazr bulduundan bunlar elde etmede kendilerini zora sokacak bir abalar olmaz. Bebek alaynca ver memeyi, emsin st; karn doyunca da alamas kesilsin. emenin suyu nereden ve nasl geliyor? Hi, zerinde dnmeye gerek grlmeyen konu. Nasl olsa bebek anne stn hazr bulmutur. Bylece kayg edilecek bir sorun da kalmamtr. Halbuki Allahn rahmet eli uzanmazsa ne st oluur, ne de dar fkrabilir. Hele stn kalitede besin
38

deeri yksek anne st, yani bebei ocuk yapan harika bir oluum; nasl hazr hale gelebilir? Bylece, vcut kimyas ayrntl olarak incelendiinde daha nice ibret alnacak oluumlarla karlar insan. Bu ilgin olaylar, Allahn g ve kudretinin bizlere yansyan bir gstergesi deil midir? Dorusu Rabbin kullarna bol ve karlksz verdii hangi nimeti yalanlanabilir ve ciddiye alnmaz ki!... 9. SOLUNUM SSTEM

Solunum sistemi denince, az, burun, soluk borusu ve

akcierler anlalr. Bu organlarn koordineli almas sonucu solunum yaplr. a.Akcierler sisteminin en nemli organ akcierlerdir. nsanda sa ve sol olmak zere iki akcier bulunur. Gs kafesi ierisine d etkilerden korunacak ekilde yerlemitir. Akcierlerin yaps, sa akcier , sol akcier iki lobdan oluur. Soluk borusu, akcierlere birletii yerde iki kola ayrlp sa ve sol akcierlerin iine doru ilerler. Bu kollar da kendi aralarnda dalcklara ayrlarak akcierlerin btnlne yaylr. Bunlara bronuklar da denir. Bronuklar da kendi aralarnda daha kk kollara ayrlr ve hava keseciklerini oluturur. Hava keseciklerine tp dilinde alveol ad verilir. Az ve burun yolu ile alnan hava akcier hava keseciklerine dolar. Burada klcal damar aracl ile oksijen szlerek kana karr. Kanda bulunan karbondioksit de hava ile beraber dar atlr. Dier bir ifadeyle akcierler kan temizleyen birer organdr.. Bu konu, kan blmnde ayrca incelenmitir.

Solunum

39

Yaplan aratrmalar, havada azot oran %78, oksijen oran %21, karbondioksit ve soy gazlar oran %1 kadardr. Azot, vcudun ihtiya duyduu proteinlerin yaplmasnda kullanlr. Ancak biz bu azotu havadan deil, kar ve yamurla topraa geip bitki kkleri aracl ile bitkilere, bitkilerden de hayvanlara intikali sonucu et-st iinde protein olarak alrz. Demek ki nefes aldmzda akcierler oksijeni kana verirken, karbondioksit ve dier gazlar dar atar. Oksijenin balca grevi, hcrelerde besinlerin yaklmasn salamaktr. Solunum ilemi irademiz dnda otomatik olarak devam eder. Nefes alp verdiimizde gs kafesinin genileyip kabardn, sonra tekrar normal hale dndn grrz. Gs kafesi ve diyaframn kaslar araclyla esneyip tekrar eski haline dnmesi akcierleri de etkileyerek nefesin belirli aralklarla alp verilmesi salanm olur. Sahi, nefes al-veriini otomatik hale getiren g nedir? Vcutta kirlenen kann akcierlerde temizlenme ilemini eksiksiz olarak yerine getiren kimdir? Bu sorulara yant ararken varacamz makam Allah deil midir? yleyse, Allahn zerimizdeki g ve kudretini nasl yalanlayabiliriz!... Allahn koyduu dzende savurganlk yoktur. Yce Rabbim, her ilem iin bir organ yaratmam, mevcut organlara bir ve birden ok grevler yklemitir. Bylece akcierlerden darya kan kirli hava ile de bizlere baka bir olanak salanmtr. Ses ve konumak... b.Ses ve Konumak

Ses karan organ grtlaktr. Fakat bundan baka damak ve

az boluunda da belirli ses olaylar oluur ki, bunlar
40

konumann esasdr. Yani ses ile konuma ayn ey deildir. Ses grtlakta, konuma ise azda biimlenerek oluur. Yaadmz ortamdaki rneklere gre ses karan aletler iki eittir: Telli aletler ve ddk aletleri. Telli aletlerde ses, tellerin titreiminden, ddklerde ise havann titreiminden oluur. Bu rnei insana uyarladmzda yle bir sonula karlarz: nsann grtla bir dde benzer. Grtlan iki tarafndan ileriye doru knt yapan ses bantlarna akcierlerden kan kirli hava dalgas arpnca bir titreim olur. Ancak sesin oluabilmesi iin yksek basntaki havann, daralan ses bantlarna arpmas gerekir. Ses bantlar ne kadar birbirine yaklam ve gerilmi ise kan ses de o kadar ince olur. Kadnn sesi o derece ince, erkein ise kalndr. Nedeni, kadndaki ses bantlar birbirine daha yakn, erkein ise daha uzun ve geni olmasndandr. Ergenlik yana kadar erkek ocuklar ince sesle konuurlar. Ergenlik yandan sonra erkein grtla cinsiyet hormonlarnn etkisiyle geliir ve ses de kalnlar. Ancak ksrlatrma ameliyat geiren erkeklerde cinsiyet hormonlarnn etkisi ortadan kalknca ses de incelir. Konumalarda kelime ve hece sesleri yutak, burun ve az boluunda anlaml biimlere girer. Grtlak sesinin buradaki grevi, kelime seslerinin uzaa iletilmesi ve uzaktan dinlenmesine arac olmasdr (27). Grld gibi birbirimize duygu ve dncelerimizi aktarrken ara olarak kullandmz ses ve konumalar, birok organn belirli hareketleri sonucu olumaktadr. Bir et parasndan ne harikalar kmaktadr!... Ses vardr, ark olur, trk olur, gazellere brnm iir olur; gnllerde sevince, neeye dnr. Ses vardr, kabadr, irkindir, hakaret ve kfrle yorulup pislik olur; gnlleri ykan zulme dnr. Ses vardr, duygu olur, kelime olur, dilek olur; yaratann katnda yakara dnr. Ses
41

vardr, gnl bandan ykselip sevgi olur,selm olur; Peygamberimiz makamnda muhabbete dnr. Bu oluumlar karsnda Allahn hangi nimetini yalanlayabiliriz ki? 10. SNDRM SSTEM

Sindirim olay, azda balar, kaln barsakta son bulur.

Sindirimin nasl gerekletii konusuna deinmeden nce sistemin almasna yardmc olan organlarn tannmas yararl olacaktr. a.Diler

Diler srmak, kesmek ve inemek gibi nemli grevi

olan kemiksi, sert yapl organdr. ie mine, fildii (veya di kemii) ve di z katmanlarndan oluur. Ergin bir insanda 32 adet di bulunur. Hepsinin ekil ve grevi ayrdr. nde kesici diler, bunlarn yannda paralama iini gren kpek dileri, bunlar yannda da ineme ilevini yapan az (kk-byk azlar) dileri yer alr. Dilerin tm alt ve st ene kemii zerinde oluan ukurlara yerlemi olup kkrdak doku ile ene kemiine balanmtr. Di z kanal ile klcal damarlarla ilikilidir. Yeni doan bebekte genelde di bulunmaz. Soyaekim nedeniyle bazlarnda 2-3 aylkken, bazlarnda ise 1 yana doru geici diler kar. Daha sonra bunlarn yerini daimi olacak diler alr. Dilerin etraf di etleriyle sarlarak kuvvetli olmalar salanmtr (21). Ne harikulde bir dzen ki, yan yana iki hcre, biri kas dokusunu, dieri kemik dokusunu retiyor. Hem de planl, programl ve de bilinli olarak! ndeki kesici dilerin yerine
42

az dii veya kpek dii kmyor. Hepsi yaptklar greve uygun yerlerde oluuyor. Yce Rabbim her eyi plnl ve en gzel ekilde yaratyor!... b.Yemek borusu inenip hamur haline getirilen besinler, yutkunmak suretiyle 25 cm uzunluundaki yemek borusuna iletilir. Yemek borusundaki kaslma hareketiyle besinler mideye ular. Yenen yemeklerin nefes borusuna kamasn nlemek zere, her yutkunmada kk dil nefes borusu giriini kapatarak yemek borusuna geiine kolaylk salar. Yine, burada da akllca alnm bir nlemle karlayoruz. a. Mide

Azda

Mide, 2.5 litre kapasitede torba eklinde bir organmzdr.

Yenen besinlerin sindirilmesinde etkin rol oynar. Bu nedenle mide duvarn kuatan kaslar enine, boyuna ve halka eklinde kaslma zelliine sahiptir. Yine bu kaslar, besinlerin, hem sindirimini salar ve hem de yemek borusuna geri kamasn nler. d. nce barsak (Onikiparmak barsa) metre uzunluundaki ince barsak, sindirim sisteminin sonuland yerdir.Balangcnn ilk 25 Cm.ni onikiparmak barsa oluturur.Onikiparmak barsana,karacierden gelen safra ile pankreas enzimi dklr.Bylece besinlerin de bu iki sv ile karp paralanmas salanm olur.nce barsan yzeyi enine kvrmlarla kapldr. Bu kvrmlar, buruturulmu kuma andrr. Bunlarn iinde hcreler ve sindirim iini kolaylatran bakteriler bulunur. e. Karacier
43

Alt

Karacier, diyaframn altnda, sa alt kaburga hizasnda

bulunup yaklak 1500 gr arlndadr. Bitiik iki lobdan oluur. 400 civarnda grevi stlenmitir. Bunlardan en nemlileri: (1) ince barsakta emilerek kan yolu ile gelen besinleri, madensel tuzlar ve vitaminleri depo edip gereksinme olan yerlere datmak, (2) Karacier hcreleri tarafndan retilen safrann onikiparmak barsana dklmesini salamak, (Safra, yalarn sindirilmesi ve zehirli artk maddelerin temizlenmesini salayan bir salgdr. Karacierde len alyuvar hcrelerinden retilir.) (3) Kan ekerinin normal seviyede bulunmasna yardmc olmak, (4) Kanszl nleyen B12 vitamini ve akyuvar retimini yapmak, olarak saylabilir. f. Pankreas sol alt tarafnda 15 cm boyunda yapraa benzeyen bir bezdir. Pankreas, asinus ad verilen ve saylar milyonlar aan keseciklerden oluur. Asinuslarn kardklar salglar onikiparmak barsana akp besinlerin sindirilmesine yardmc olur. Ayrca, inslin ve glkagon hormonlar salglayarak kan ekerinin normal bir seviyede tutulmasn salar. g. Sindirim Sisteminin alma Yntemi

Midenin

Aza alnan besinler, diler tarafndan kesilip inenirken

tkrk bezlerinin salglaryla slatlp hamur durumuna getirilir. Yutulup yemek borusundan mideye geer. Yenen besinler midede ylr ve mide z suyu ile karr. Mide z suyu, su, madensel tuzlar, hidroklorik asit ve pepsin adl bir mayadan oluur.
44

Hidroklorik asit, halk arasnda tuz ruhu denen bir asit olup midenin maddesini tekil eden etleri dahi eritecek zellie sahiptir. Asidin mide duvarna zarar vermemesi iin yine mide tarafndan mukus adl baka bir salg salnarak denge kurulmu olur. Mideyi dolduran besinler, kaslarn enine-boyuna hareketi ve mide z suyunun etkisiyle boza kvamna gelir. Ayrca, besindeki proteinler de paralanr. Midedeki ilem bitince, yar sv hale gelen besinler nce onikiparmak barsana, oradan da ince barsaa geer. nce barsan sonuna ulancaya kadar her trl besin, karacier ve pankreastan gelen salglarla kimyevi bir deiime urayarak; (1) Proteinler, amino asitlere, (2) Yalar, ya asitlerine ve gliserine, (3) Niasta ve eker, glikoza ayrlr. Bu ayrmdan sonra besinlerin, ie yarayan veya vcudun ihtiya duyduu maddeler ince barsan eperleri tarafndan emilerek kana karr. Alyuvarlar tarafndan ihtiya duyulan organlara gtrlr. Geri kalan posalar kaln barsaa, oradan da dar atlr (16). Gnlk hayatmzda alp para kazanrz. Bunun bir blm ile yaamamz iin yiyecek besin alrz. Bunu kendi malmz olarak grrz. Halbuki hepsi kendimizin deildir. Yediimiz besinlerin ince barsakta sindirimi sonucu kana karan miktar ancak kendimize aittir. Bu rnek bize kazancmzn hepsinin kendimizin olmad, bunun iinde bakalarnn da ksmetleri ve haklarnn bulunduu gereini hatrlatmyor mu? Dorusu Yce Rabbin buyruu da bu yndedir: Onlarn mallarnda dilenen ve iffetinden dolay dilenemeyenler iin belirli bir hak vardr. (Meari Sur./24-25). 11. KAN VE DOLAIM SSTEM
45

devamlln salayan unsurlardan biri de kandr. Kan, kan hcreleri denen alyuvarlar, akyuvarlar, trombositler ve plazmadan oluur. Scak ve parlak olan kan temizken krmz, kirliyken de koyu krmzdr. Kana krmz rengi veren ise, hemoglobin adnda bir maddedir. Kann grevi, damarlardan akp hcrelerin ihtiyac olan besin ve oksijeni tamak, kirli kan toplayp bbrek ve akcierlerde temizleme ilemine yardmc olmaktr. Kann tannmas, iindeki hcrelerin yaptklar ilerin bilinmesine baldr. Bu nedenle nce hcrelerin tannmas gerekir: a.Alyuvarlar

Yaamn

Kan denince akla ilk gelen alyuvarlardr. nk bir damla

kanda 10 milyona yakn alyuvarn bulunduu ifade edilmitir. Yaptklar grev nedeniyle miktar da oktur. Alyuvarlar, kemik kanalcklar arasnda retilmektedir. retimi belirleyen faktr ise, dokularda kullanlan oksijen miktardr. Dokulara bol oksijen gelirse, dolam sistemine ilve alyuvar girii olmaz. Fakat oksijen oran azalrsa, eritropoetin hormonunun uyars ile hem alyuvarn retimi hzlanr ve hem de dolam sistemine yeni alyuvarlarn girii salanr. Dokulara gelen oksijenin miktarnda neden azalma olur? Bunun nedeni, besinlerin yaklmas (sindirilmesi) srasnda hcrelerde oksijen harcanmas, vcutta meydana gelen kanama, yksek meknlara kma (da ve yayla) veya akcierleri etkileyen herhangi bir hastalk olabilir. Kemik iliinde retilen alyuvarlar, belirli bir sre burada kaldktan sonra ihtiya zerine kan plazmasna geer. Birok grevler yaptktan sonra ykma urar,

46

yani canl zelliini kaybeder. Alyuvarlarn mr, dolam sistemine giriten itibaren 120 gn kadardr. Alyuvar da bir hcre olmasna karn, dier hcrelerden yap itibariyle farkldr. Normal bir hcre zar, protoplazma ve ekirdekten oluur. Alyuvarlarda ise, kemik iliinde oluum safhasnda ekirdek bulunmasna ramen damar dolam sistemine girince ekirdek kaybolmaktadr. Bunun nedeni, yapt grev gereidir. Alyuvarlarn grevi: (1) Barsaklarda yaplan sindirim olay srasnda vcudun ihtiyac olan besinler emilerek kana kartnda bunlar hcrelere tamak, (2) Solunum srasnda akcierlerin hava keseciklerine dolan oksijeni alp hcrelere gtrp besinlerin yaklmasna yardmc olmak, (3) Hcrelerde besinlerin yanmas sonucu oluan karbondioksiti akcierlere tamak ve bylece kirli kann temizlenmesine yardmc olmak, eklinde zetlenebilir. Alyuvarlar tadklar besin ve oksijeni, klcal damarlardan geip hcrelere ulatrrken mevcut ekli de, klcal damar zelliine uyarak uzamakta ve geii mmkn olmaktadr. Oksijeni kullanan, hcrelerin ekirdek blmdr. Alyuvarlarn ekirdekleri olsayd, akcierlerden aldklar oksijeni kendileri kullanp hcreleri oksijensiz brakacaklard. Bu da yaamn sonu demekti. Alyuvarlara tannan bu ayrcalk, zerinde dnmeyi gerektiren bir konu. Dnceler zincirini takip ettiimizde bizi, Allahn her eyi yapmaya yetkili ve etkili olduu gereine ulatrr. Nitekim Rahmann yarattnda bir dzensizlik gremezsin. evir gzn bak, bir bozukluk grebiliyor musun! (Mlk Sur./3) buyruu ile dikkatler bu geree ekilmitir.

47

b.Akyuvarlar

Akyuvarlar, vcudun mikroplara kar savunma grevini

yapan kan hcreleridir. Salkl bir insann 1 mm3 kannda 50008000 adet akyuvar grlr. Ateli hastalk veya yaralanma gibi durumda miktar oalr. Tp dilinde lkosit olarak isimlendirilen akyuvar, ayn zamanda bedende bir rahatszlk olup olmadn belirleyen tan olarak da kullanlmaktadr. Yaplan kan tahlilinde lkosit miktarnn normal seviyenin stnde kmas, bir hastalk belirtisi olarak doktorun tehisine yardmc olur. Akyuvarlarn ncelikli grevi, mikrop veya yabanc bir bakteriye kar bedeni savunmasdr. Vcutta oluan veya dardan giren hastalkl olup enfeksiyon yapan hcrelere kar saldrya geerler. ncelikle onlar evirip kontrol altna almaya alrlar. Kuatma harekt esnasnda dmana kar iki yalanc ayak kararak onu sarar ve yutar. Yaradl itibariyle her akyuvar pek ok bakteriyi yutup etkisini tesirsiz hale getirme yeteneine sahiptir. Ayrca baz tr akyuvarlarda, mikroplar ldrmeye yarayan bakterisit maddeler de bulunur. Bu maddeler mikrobun etrafn kuatarak oalmasn ve baka blgelere yaylmasn nler. Akyuvarlar da kemik iliinde retilip oalr. Baz trleri ise karacier, dalak ve bademciklerde imal edilmektedir. Bunlarn mrleri ise trlere gr deiir. Bazlarnn 2-3 saat, bazlarnn da 1-2 yl yaad tespit edilmitir. Yaplan aratrmaya gre, akyuvarlarn negatif elektrik yk tamalar nedeniyle kan ve dokulardaki genelde pozitif elektrik ykl bakterileri kendilerine ekerek kolayca avladklar ve etkisiz duruma getirdikleri belirlenmitir.

48

Akyuvarlar da birer kan hcresidir. Ancak minnack bir et paras olarak grlmemelidir. lh gcn her birine ltfettii sonsuz rahmet ile harikalar sergilemekte ve kendisine verilen grevleri eksiksiz yerine getirip salkl yaamamza yardmc olmaktalar. c.Trombositler

Kan hcrelerinin bir blm de trombosittir. Baz olaylar

sonucu bedende alan yaralardan kan akn nlemek zere vcudun yapt ilemlerden biri de, nce damarn bzlmesini salamak, akabinde trombositleri harekete geirip yara zerinde tka grevini stlenmeleridir. Trombositlerin 1 mm3 kan iindeki says 200-400 000 arasndadr. Bunlar da kemik iliinde retilir. Normal miktarn altnda bulunmas halinde phtlama olay gerekleemeyeceinden fazla kan kaybna yol aar. Fazla oluu ise damar tkanmasna neden olur. Trombositler damarn zedelendii blgeye hareket edip yara zerinde deierek imeye balar. Birbirlerinin zerine ylarak tka ina etmeye alrlar. Tkacn iyice sertlemesi iin trombin adnda bir salg salarak birbirlerine yapmay gerekletirirler. Ayrca bir damarn kesilmesi veya atlamas halinde, kann damar dna akmaya balamasndan takriben 3-6 dakika sonra yara zerinde phtlama oluur. Bu pht 30-60 dakika sonra bzlmeye balar. Yaplan aratrmalarda phtlama olaynn, kanda bulunan baz maddeler araclyla gerekletii sonucuna varlmtr. unu da belirtmek gerekir ki, kandaki bu etkin maddelerin bir blm de phtlamay nleyecek karaktere sahiptir. Bylece bazlar phtlama yapmaya alrken dier blm buna engel olarak normal dengenin devamn salar.
49

Phtlama olaynda dikkati eken dier bir husus, phtlamann ihtiya kadar yaplmas ve belirli seviyeye ulanca durmasdr. Pht, olumasndan 1-2 gn sonra kendi kendini eriterek yok eder. Bylece vcuda zarar vermeden temizlenmi olur. Eer kanda byle bir zellik olmasayd, phtlama btn damarlara yaylp kan akn durduracak ve yaam sona erecekti. Bunun aksi de, phtlama olmasa idi, yaralanma sonucu kan durdurulamayacak ve lme doru bir gidi olacakt. Btn bu gereklere baknca, byk sanatkrn hibir eyi tesadfe brakmad, en kk ihtimaller bile dikkate alnp yaamn devamll iin dengelerin nasl kurulduu grlr. Dorusu, Allahn bizlere verdii bunca nimet ve ltfettii kolaylklarn hangisini yalanlayabiliriz ki!... d Kan Gruplar dier bir zellii gruplara ayrlm olmasdr. nsanlar derilerinin rengi bakmndan nasl siyah, beyaz, sar, krmz gibi rklara ayrlyorsa, kan gruplar ynnden de farkl gruplarda toplanmtr. Bilindii gibi kan gruplar A, B, 0 ve AB grubu olarak isimlendirilmitir. Ayrca, her grup Rh (er-a) faktrne gre deerlendirilip pozitif (+)veya negatif (-) olarak ifade edilir. rnein A grubu kan tayan bir kiinin kan, A Rh+ veya A Rh- eklinde tanmlanr. Kann , Rh faktr de dikkate alnarak gruplara ayrlm olmasnn ilgin yn, hastalara kan nakli srasnda sorun olarak ortaya kar. nk insan bedeni her kan kabul etmez. Bu nedenle kan gruplarna ait zelliklerin bilinmesi gerekir: (1) Her biri kendi grubuna kan verebilir,
50

Kann

(2) 0 grubu, her gruba kan verebilir,yalnz kendi grubundan kan alr. (3) AB grubu her gruptan kan alabilir. Ancak hibir gruba kan veremez (kendisi hari), (4) A ve B gruplar da birbirine kan veremez. e Kan Dolam Sistemi

nsan vcudundaki kan miktar, kiinin arlnn % 1215i kadardr. Bu kann damarlar araclyla tm bedeni dolamasnda yaamn devamll iin zorunluluk vardr. Yaplan tespitlere gre, kann vcuttaki en nemli grevleri: (1) Hcrelerin ihtiyac olan oksijen, besin ve hormonlar yerlerine ulatrmak, (2) Hcrelerde biriken artklar ve karbondioksiti dar atmak, (3) Vcudu mikroplara kar korumak, (4) Hcrelerdeki yanma olay sonucu aa kan vcut hararetini btn bedene dengeli ve eit ekilde dalmasn salamak, olarak zetlenebilir. Vcudumuzdaki kann tamam her 13 saniyede bir bedende devretmektedir. Damar sistemi iinde kann devaml devretmesine kan dolam denmektedir. Kan dolamna yardmc olan organlar ise damarlar (atar ve toplar damarlar), kalp, akcier ve bbreklerdir. Dolam sisteminin nasl gerekletii konusuna deinerek ilh gcn zerimizdeki etkinliini bir kez daha hayranlkla izleyelim: Dolam sisteminin merkezi kalptir. ki ana blmden oluan kalp, kaln bir kas ktlesiyle rtnmtr. Bu iki blm de ayrca kendi aralarnda iki blme ayrlr. Bunlar: (1) Sa taraftaki blm, sa karnck, sa kulakk,
51

(2) Sol taraftaki blm, sol karnck, sol kulakk, olarak isimlendirilir. imdi dolam sisteminin nasl altn grelim: Toplar damarlarn getirdii kirli kan, kalbin sa kulakna dolar. Buradan da sa karnca intikal eder. Kalbin ritmik hareketi ile sa karncktan akcierlere pompalanr. Burada temizlik ilemi yaplr. Karbondioksit havaya verilirken oksijen de alnarak kan temizlenmi olur. Temiz kan nce kalbin sol kulakna dolar. Buradan da sol karnca geer. Sol karnck bu kan aort atardamarna intikal ettirerek vcuda dalmasn temin eder. Klcal damarlar aracl ile hcrelerde tekrar kirlenen kan toplar damarlar vastasyla kalbe intikal eder. Bylece sistem almasna devam eder. f Bbrekler

Kirli kann temizlenmesinde grev alan organlarmzdan

birisi de bbreklerdir. Kan plazmasnda bulunan btn maddelerin miktar ve bileimlerini sabit bir seviyede tutmak, fazlalklar kandan szerek dar atlmasn salamak gibi nemli grev yapar. Bbreklerden 24 saat sresinde boaltlan idrar miktar, normal artlar altnda 1000-1500 cm3 kadardr. Geceleyin en az, kahvalt ve yemeklerden sonra en ok idrar karlr. drarn reaksiyonu veya asitlik derecesi, yenen gdann cinsine gre deiir. rnein, proteinli gdalar (veya a braklp doku proteinlerinin kullanlmasnda) idrarn reaksiyonu asit, buna karn sebze ile beslenenlerin ise alkalidir. Normal halde idrardaki asit, yani pH 5-7 arasndadr. Vcutta faydasz veya zehirli olan maddeler ile kan plazmasnda eitli nedenlerle miktar artan maddelerin fazlalklar
52

bbrekler yolu ile szlerek dar atlr. Sistemin almasnda ilgin olan yn, her maddenin kandaki oran ayr olmasna ramen, bulunmas gerekli miktarn zerindeki fazlalklarn szlp dar atlmasdr. Dikkat edilirse, bbrekler kendine zg ilevini yaparken szmekte olduu kann deil, kandaki maddelerin fazlalklarn dar atmaktadr. Nasl bir sistem oluturulmu diye dnlebilir. te yant: phe yok ki, biz her eyi bir lyle yarattk. (Kamer Sur./49). Bu maddeler idrar tahlilleri sonucu, hastaln tehisinde tan olarak kullanlmaktadr (5). Konuyu bitirmeden nce kan dolam sistemine tekrar bakldnda, fevkalde bir organizasyonun iledii, en ince ayrntlar dahi gz ard edilmeden gereksinimlerin karland grlr. rnein, kalbimizde karnck-kulakk blmlerini birbirine balayan geit yerine kapakk, konulmutur. Nedeni, kalp atnda kann karnck-kulakk veya kulakkkarnck blmlerine pompalanrken tekrar geriye dn engellensin diye. Hele, bbreklerin zararl ve belirli miktar aan maddeleri szmesinde uygulad yntem, akllara durgunluk verecek stn bir sanatkrn eseri olduu gereini ifade etmez mi? Toplumda insanlar, hem parmak izi ile ve hem de sergiledikleri dncelerle birbirinden farkl yaar. Bazlar ok inatdr. Kr krne inandklarndan bir trl vazgemezler. Bu gruba mensup olduktan sonra ister cahil, ister okumu olsun, huylarndan vazgemezler. Onlara gre her eyin yaratcs, ynlendiricisi doadr. nsan da doann bir eseridir. Yaatan da odur, ldren de odur. lmden sonra baka bir hayat yoktur. Her ey bu dnya iindir. nsan vcudunda olsun, evrende olsun, btn bu harikulde olaylar, sanki bilinci varm gibi tabiata mal etmeye alrlar. Bir trl Allah dncesini akllarndan geirmezler. Doa derler de,
53

Allah diyemezler. nk onlar banazdr, kr inatdr ve ateisttir. artland ve birbirlerine miras braktklar bu dnceden vazgemezler. 12. MERKEZ SNR SSTEM-BEYN erkezi sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluan, sinir hcrelerinin btn etkinliklerini dzenleyip ynlendiren karmak bir sistemdir. 1200-1400 gr arlnda olan insan beyni, i ie tabaka zarla evrilmitir. Bunlarn i blmndeki iki tanesi arasnda, tuz ve glikozca zengin sulu bir zelti olan beyinomurilik svs bulunur. Bu sv, beyindeki drt karnc ve omuriliin merkez kanaln da doldurur. Beyin karncklar ile omurilik kanalnda dolamna devam eder. Dolamn aksamas kiinin saln olumsuz ynde etkiler. nsan beyni blme ayrlr: a.Arka beyin:

Kalp atn ve solunumu ynlendiren, vcudun dengesini

ve koordineli hareketlerini beyincikten oluur. b.Orta beyin: salayan omurilik soan ile

Beyin sapndaki refleksler ile kafa sinirlerinin ekirdekleri

iin nemli bir merkez grevi grr. c.n beyin:

Hayati nemi bulunan dier tm etkinlikleri dzenleyen

bir merkezdir. Bu nedenle n beyin denince, asl beyin anlalr. n beyin:
54

(1) Beyin kabuuna duyu uyarlarn tayan talamusu, (2) organlarn dzenli almasn salayan otonom sinir sistemini, (3) Besin alm ve s dzenlenmesini ynlendiren hipotalamusu, kapsar.. n beyin, iki yarm kreye ayrlr. Burada grev yapan blge ise yarmkrelerin alt tabakasnda sinir liflerinden yapl beyaz renkteki beyin kabuu ile kas denetiminden sorumlu gangliyon ismi verilen dokudur. Beyin kabuunun deiik blgelerinde konuma, bellek, grme, koku, ses gibi duyularn alglanp ilem grmesini salayan merkezler bulunur. Beyinde ilem gren duyu merkezleri, nron ad verilen beyin hcrelerinden oluur. Birka yl nceye kadar bilim evrelerinde oluan genel kanya gre beyin hcreleri yaamn ilk evresinde oluumunu tamamlar ve bundan sonra oalmaz , eklinde idi. Ya ilerledike azalma miktar da artar; rnein 25 yanda iken gnde 30 000 nron lrken 40 yandan sonra bu say 50 000100 000e kar deniliyordu. ABD de yaplan aratrma sonucu bu gre yeni bir yorum getirdi. Evet, hcre lm dorudur. Ancak bilimciler, yaam sresince kaybedilen hcre dzeyinde olmasa da yeni hcre retildiini ortaya kardlar. Bu bulgunun asl mit verici yan da yeni bymenin en ok hipokampusta, bellek pekimesi iin yaamsal nem tayan beyin yapsnda olmasdr. Beynimiz yeni hcreler retebildiine gre, bu hcreler yeni anlar oluturmamza olanak salayacaktr. (23) Kendisine ait besin deposu bulunmadndan her an kan yolu ile besin ve oksijenin beyne ulamas hayati nem tar. Herhangi bir aksama hcrelerin lmne yol aar. Bu nedenle, yaratc gcn belirledii dzen iinde kan dolam her 13

55

saniyede bir kez gereklemektedir. Bu da mevcut hcrelerin greve hazr tutulmasna yardmc olur. Ancak, yala beraber baz nedenlerle beyin hcrelerinin saysal hzl erimesi, beynin erken yalanmasna sebep olur. Beynin yalanmasn hzlandran faktrler ise: +Alkol ve ttn, +Kiinin ruhsal bunalm, stresler, +Sakinletirici ilalar ( uyku ilalar dahil), olarak saylabilir. Beynin yalanmas sonucu, hafza zayflar, dikkat azalr, insan kendisini bir konuya zorlukla verebilir. leri yalarda tanma melekesini de kaybeder. Dier bir deyile, bunama durumuna girer. d.Beynin alma Sistemi

Beyinde, henz tam tespit edilip aklanmam karmak

bir sistem ilev grmektedir. Deniliyor ki, beyinde 10 milyar civarnda sinir hcresi bulunur. Bir uyar alnnca, uyary alan hcre, dier hcreleri de uyarr. Bylece 10 milyar hcrenin tm uyarlr. Fakat her birinin karar bir dieri tarafndan kontrol edilerek tek bir uygula emri eklinde i yapacak organa iletilir. rnein, sa elin iaret parma bklmek isteniyor. Uyar mesaj sinir hcrelerine ulanca, uygulama emri iki ynl olarak parmak kaslarna ulatrlr. Parman i yzeyindeki kaslarn kaslmas, srt yzeyindeki kaslarn da gevemesi eklinde olur. Peki, verilen emir nasl bir denetimden geip olgunlayor? Konuurken sesin, hece ve kelimelere dnmnn hzl olarak dzenlenmesi nasl gerekleiyor? Btn bunlar henz zlmemi konular. Bilinen bir ey varsa o da, sinir hcrelerinin mesaj gndermedeki alma yntemi. Bu konuyu, bilim adam merhum Prof.Dr. Ayhan SONGAR (uzman doktor) Beyefendinin tespitlerinden renelim: Sinir hcreleri elektrik akm ile ykldr. D yzeyleri pozitif (+) ve i yzeyleri negatif (-) kutbu tekil etmek
56

zere bir sinir hcresinde, aa-yukar 60-70 milivolt seviyesinde bir akm yk mevcuttur. (Bir milivolt, 1/1000 volt eder.) Hcre dnda daha fazla sodyum iyonu iinde ise potasyum iyonu bulunur. Sinir hcresi istirahat halinden faaliyet haline geince, mesela bir noktasndan uyarlnca, uyarlan ksmdaki hcre zarnn geirgenlii deiecek, sodyum iyonlar dardan hcre iine doru, potasyum iyonlar da da doru akmaya balayacak ve bu uyarlan nokta negatif elektrik ykl hale gelecektir. mdi, hcre zarnn d, her tarafta pozitif ykl, uyarlma noktas ise negatif ykl olunca, zar dndaki bu iki blge arasnda yeni bir elektrik akm doacak ve bu akm hcrenin aksonu boyunca evreye giderek ya bir sinir hcresini veya kas, salg bezi gibi baka bir i yapan organ uyaracaktr. yapan organ da uygula emri dorultusunda ilem yapacaktr. Uyarlma hali geince bu iyon al-verii tersine dner. Bir pompa faaliyeti ile hcre iine birikmi bulunan sodyum iyonlar dar atlarak potasyum ieri alnr ve hcre zar eski haline gelir. Yani tekrar d pozitif, ii negatif ykl olur. Ruhsal olay ve becerilerimizin ekillenip gerekletii merkezler, beynin deiik blgelerinde yer almtr. Genel olarak beynin faaliyetlerinin etkin olduu merkezler: +dari hareketler, +Zek ile ilgili faaliyetler, +Be duyu, olmak zere ana grupta toplanmtr. Bu merkezlerin uygula emri ile zek, hafza, renme, okuma-yazma, konuma, hayal kurma gibi faaliyetleri yannda vcut organlarn dzenli almas beyin tarafndan ynlendirilip idare edilir (24)

57

nsan insan yapan bu harikulde eseri yaratp biz kullarna veren Yce Allahn g ve kudretini nasl grmezlikten gelebilir; emirlerine duygusuz kalabiliriz !... e.Zinde Beyin ve Yalanmann nlenmesi:

Bellein kalitesini ksmen genler belirler. Ancak, beyin

kondisyonu ve aktivitesini korumak pek ok faktre bal olmakla beraber bunlarn ou da insann kontrol altndadr. Bu faktrleri, yaamn erken evrelerinde alkanlk haline getirip srdrmek suretiyle amaca ulalr. yle ki; + Yksek tansiyonu ve yksek kolesterol nleyecek, ya da kontrol altna alacak giriimde bulunmal. Kalp iin kt olan, beyin iinde kesinlikle ktdr. Hipertansiyon ve yksek kolesterol en ince kan damarlarn hasara uratarak beyne giden besini azaltr. Oysa beyin fonksiyonunu yerine getirmesi buna baldr. Yaplacak i dengeli beslenmek, kalp saln koruyan diyet uygulamaktr. + Dzenli olarak gnde 30-45 dakika ve haftada en az drt gn ak hava egzersizi yaplmaldr. Ak hava egzersizi beyin sal iin nemlidir. Beynin yeni nron ( hcresi) filizlenmesini tetikler. + Gece iyi bir uyku uyunmaldr. yi bir gece uykusu sekiz saat surelidir. Kalitesi yeterince iyi olan bir uyku beynin yeni renimleri pekitirmesine yardmc olur. + Stres kontrol altnda tutulmaldr. Genelde stresli yaam insan hayatnn kanlmaz bir parasdr. Ancak, az karar, ou zarar deyimiyle rtmelidir. Aslnda ll dzeyde bir stres hali insan uyarr ve dikkatin bir noktaya odaklanmasn salar. Ayrca beyne daha ok kan pompalanarak bilinli olma
58

fonksiyonunu glendirir. Stresin fazlas ise, daha ok salglanan kortizon hormonu dzeyini arttrr; bu da bellekte hasar yapar. Bu nedenle zinde beyin iin stresin kontrol altnda tutulmas nem kazanr + Vcut direnci vitaminle desteklenmelidir.Serbest radikaller, vcutta ve beyinde retilip nrotoksik etkiler yapabilen maddelerdir. Bunlarn tahribatn nlemek zere antioksidan etkisi yapan E ve C vitaminlerini belirli lde kullanmak yararl olacaktr. Ayrca, yeterince B vitamini kullanlmal. nk B vitamini eksiklii bellek kaybn tetikler. + Zihinsel aktivitenin srdrlmesi iin yeni eyler renmeli ve bunu alkanlk haline getirmelidir. Yeni beceriler, yeni sporlar, yeni hobiler, dahas ilgiyi eken her eyi bu kapsam iinde deerlendirmelidir. + Tv seyretmek gibi pasif faaliyetlerden kanmal ya da en aza indirilmelidir. nk yaplan aratrmalarda, Tv karsnda daha ok vakit geiren kiilerin fiziksel ve bilisel salklarnda ktye giden gelimelere rastlanmtr. + Psikolojik anlamda hayata ballk srdrlmelidir. Bu, beyin saln optimize etmede (iyiletirmede) en nemli faktrdr. Dier bir ifadeyle yaamdan zevk alnmal, evre ve toplumdan uzak durulmamaldr. Yalnzlk, hem ruhen ve hem de bedenen kiiyi erken yalandrr. Bu nedenle kii ailesiyle, yaknlaryla, dostlaryla beraber olup sohbetlerine katlmal, bilgi al- veriinde bulunmal, kendisinin bakalarna deer verdii gibi onlarnda kendisine olan deerlendirmelerini duyarak onurlanmaldr. Bylece yksek moral gcne ulalm olur. ( 24 ) 13.SALGI SSTEM

59

nsan vcudunun alma sistemini kontrol eden ve yaam

kolaylatran organlardan biri de salg bezleridir.Yapt etkinlie gre, d ve i olmak zere iki ayr gruba ayrlr.Salglar da alana d,kan dolam sistemine karana da i salg bezi denir. a.D Salg Bezleri (Eksokrin):

Ter bezleri,tkrk bezleri,gz,burun,kulak salg bezleri

ile pankreas salg bezleri,karacier salg bezi,prostat salg bezi ,d salg bezleri grubunu oluturur b. Salg Bezleri (Endokrin):

salg bezleri ise, salglar hormonlar halinde kan dolam

sistemine salglanr ve kan aracl ile organlara ulap etkisini gsterir.Deiik bezler eitli hormonlar salglar. Hormonun asl grevi ise kimyasal haber tamaktr. salg bezleri denince aklmza, hipofz bezi, tiroit bezi, bbrek st salg bezi ve pankreas salg bezi gelmelidir.Bunlarn salgladklar hormonlarn neler olduu ve nasl bir etki yaptn zet olarak grelim: (1). Hipofiz bezinin salglad hormonlar: Hipofiz bezinin salglad hormonlar k yerine gre, n,orta,arka hipofiz hormonlar olarak snflandrlr: (a).n hipofiz hormonlar ve etkileri: -Tireotrop hormonu (TSH), tiroit bezinin etkinliini artrr.

60

-Adrenokortikotrop hormonu(ACTH), bbrekst bezi kabuk blgesini uyarp baz hormonlarn salglanmasn salar. -Somatotrop hormonu (STH), bedensel gelime ve bymeyi salar. -Folikol hormonu (FSH),erkekte (bbrekst bezleri ve erbezlerindeki ) cinsel hcreleri etkileyip sperma retimini salar. Kadnda ise, yumurta retimini ve sar cismin olumasn uyarr. -Prolaktin veya dier adyla Luteotrop hormonu (LTH), kadnn memelerindeki st bezlerini ve sar cisimden progesteron salglanmasn uyarr. Doumdan bir veya iki gn sonra prolaktin etkisiyle st salgs balar. Bu hormon kadn ve erkek zerinde deiik etki yapar. Erkeklerde, iktidarszla ve ersuyunda spermalarn azalmasna yol aarken;kadnlarda hem st salglanmasna ve hem de annelik igdsnn gelimesine olumlu ynde katkda bulunur. (b). Orta hipofiz hormonu: -Melanosit uyarc hormonu (MSH), deriye rengini veren melanin pigmeninin olumasn salar. (c) Arka hipofiz hormonlar: -Antidi retik hormonu (ADH), vcutta su kaybn nler ve ayrca klcal damarlarda bzlmeyi salar. -Oktitosin hormonu, aslnda hipotalmustan salglanp hipofizde depo edilen bir hormondur. Grevi, kan ak ile anne memesine ulatnda st reten hcreleri ve st kanallarnn kaslmasn uyararak stn dar fkrmasna; dier taraftan dl yata kaslarnn kaslmasna ve spermalarn dl yatana ulamasna, yardmc olmas eklinde anlalmaldr.

61

( 2). Tiroit salgbezi: Tiroit bezi, boyun ve grtlan nnde, soluk borusunun yannda yer alp sa ve sol olmak zere 20 gr. arlnda iki lobdan oluur. Tiroit bezinde folikl adl ok sayda epitel hcreleri yer alr ve iyot ieren hormonlar retir. Tiroit bezinin ilevi, souk ortamlarda ve ruhsal uyarlarn etkisiyle artar; scaklk ve streslerle ise azalr. Tiroit bezi, titroksin, T3 ( triiyodotiranin), T4 (tetraiyodotironin) ve kalsitonin adndaki hormonlar salglar. Bu hormonlar, deiik metabolizma srelerini etkiler; oksijen tketiminde, s retilmesinde etkili olur. Ayrca dokularn byyp farkllamasn salar. (3). Bbrekst salg bezleri: Bbrekst salg bezleri, yap ve ilevi farkl olan iki blmden oluur. Kabuk blm yani d ksm (korteks) ve i blm (medula) olarak isimlendirilir. (a). D blmn rettii hormonlar,steroit tr hormon olup etkilerine gre; - Mineralo aktifler, - Gliko aktifler, - Cinsel hormonlar, olarak snflandrlr. Bu hormonlar, su ve tuz metabolizmasnn dzenlenmesi ile karbonhidrat, protein ve ya metabolizmasnda, ayrca cinsiyet zelliklerinin belirlenmesinde rol oynar. Cinsiyet hormonlar, androjen ve strojen olarak iki gruptur. Kadn ve erkek olarak her iki cinste retilmesine karn androjen daha ok erkekte, strojen de kadnlarda salglanp eitli gelimeleri salar.

62

Androjen hormonlar grubundan testosteron , erkeklerde bymeyi,cinsel igdnn olgunlamasn, erbezlerinde sperma retimini etkiler. Bu gruptan dier hormonlar ise, byme, yz ve kollarn kllanmas, sesin kalnlamas gibi fizyolojik deiiklikler yapar. Kadn vcudunun erginlik dneminden itibaren salglanan strojen ve progesteron hormonlar, kiide kadnlkolgusunu salayan en nemli hormonlardr. strojen hormonu, kadnda kala ve gslerin gelimesini etkiler. Progesteron hormonu ise, gebelik dnemi gelimelerini salar.Bu nedenle, kadn adet grd ilk gnlerde strojen hormonu salgs artarken, yumurtlama dneminden sonra progesteron devreye girer. Bu deiim nedeniyle dr ki,kadnda sknt,gerginlik hali belirir.(3) (b). Bbrekst bezinin Medulla denen blmnde ise iki hormon salglanr: - Adrenalin, - Noradrenalin. Bu hormonlar, kalp dolam sistemi ile kaslar ve dier metabolizma etkinlikleri zerinde rol oynar. Bu hormonlarn retilmesi beyin tarafndan kontrol edilir. Beyinden gelen uyarc sinyal zerine hormon salglanp kan ak ile vcuda yaylr. Hemen kalp at hz oalr ve kan basnc (tansiyon) da ykselir. Ayrca dier vcut fonksiyonlarn da etkiler. Genelde fiziksel ve duygusal stresler bu hormonlarn salglama ilemini balatr.Sistemin alma dzeni ve etkinlii stres hali blmnde ayrntl olarak aklanmtr. (4). Pankreas salg bezi hormonlar: Pankreas, mideden sonraki onikiparmak barsana bir kanalla bal salg bezidir. ki ayr zellik tar:
63

Birincisi, d salg bezi olarak grevi, protein,niasta ve yalarn paralanp sindirilmesinde etkili olan Pankreas zsuyunusalglar. kincisi, i salg bezi olarak nslinhormonu salglayp metabolizmada ykselen kan ekeri orann drmek; dieri, Glukagon hormonu salglayp kan ekerinin fazla dmesi halinde-eker orann ykseltmek suretiyle denge oluturmaktadr (10) .Bu zet bilgiden sonra alma sistemi zerinde duralm: eker ve ekere dnen gdalarn sindirimi srasnda glikoz kana karr ve kan ekeri orann ykseltir.Eer kandaki eker oran normal seviyede tutulamazsa ar yklenmeden dolay kii eker komasna girer. Kanda eker (glikoz) oran ykselince pankreas bezinden inslin hormonu salglanr. nslin kandaki glikozu, karacier,ya dokusu ve kaslara tayarak depo edilmesini salar.Bylece kandaki eker oran da azalm olur.Eer ya dokularnda depo edilen birikimler(ya asitleri) kullanlmazsa kiide imanlama belirtileri balar. Alk veya herhangi bir nedenle kandaki eker oran normalin altna derse, kiide ba dnmesi,halsizlik ve titreme gibi olumsuzluklar ba gsterir.Bu defa yine pankreastan inslinin etkisine tepki olarak Glukagon denilen baka bir hormon salglanr. Bu hormon da karacier, ya dokusu ve kaslarda depo edilmi glikozun zlmesini etkileyip tekrar kan akna girmesine yardmc olur.Bylece kan ekeri tekrar normal seviyeye ykselir3 imdi olup bitenlere ibret gz ile bakldnda, byk meknlar kaplayan, binlerce i grenlerin alt koca fabrikalarn yaptklar ilerin bedenimizde gramla ifade
3

http://veterinary.ankara.edu.tr/ fidanci/Dersleri/Hormonlar/HucreYuzevi.htm 64

edilecek arlktaki kck organlarla yaplmakta olduunu hayret ve hayranlkla grmekteyiz. rademiz ve bilgimiz dnda otomatik olarak alp bizlere hayat veren bu sistemin yneticisine sonsuz kran borcumuz olduu aikrdr.Kimdir bu ynetici? Evet, bildiiniz gibi yaratan, var eden ve varlmz srdrebilmek iin de her trl olana karlksz veren Yce Allahn kendisi!...yleyse, dikkatli baklar kendimize evirip muhteem eseri tanmaya alalm.Bylece sahip olduumuz g ve kudretin esas sahibi Rabbimize ynelerek itenlikle kredip Ona olan kulluk grevimizi yerine getirelim.

KNC

BLM

14. NSANIN MANEV YAPISI

65

denince, gzle grlen ve madde zelliklerini tayan beden ile manevi ynn temsil eden ruh, anlalr. nk vcudumuza canllk zelliini kazandran unsur, ruhtur. Birinci blmde bedenin i ve d organlar, ilgin ynleri ile beraber zet olarak tantlmaya alld. Bu blmde ise, insann manevi ynn oluturan unsur ve bunlarn hayata yansyan etkinliklerinden sz edilecektir. Erkein sperm ile kadnn yumurtasnn dllenip yeni bir hcre oluturduu, bu hcrenin hzl olarak blnerek oald, zaman ierisinde organlarn teekkl ettii ve (istisna dnda) dokuz aylk bir hamilelik dnemi sonunda bebek olarak dnyaya geldiine ilikin bilgiler hcre konusu ilenirken deinilmiti. Burada ise, Hz. Peygamberimizin bir hadisinden sz edilerek konuya deiik adan baklacaktr. Hz. Peygamberimiz buyuyor: < Her birimizin yaratl mayas ana rahminde ntfe olarak 40 gn derlenip toplanr. Sonra aynen yle (40 gn daha) kan phts (leka) olur. Sonra yine yle (bir 40 gn daha) et paras (mudga) halinde kalr. Ondan sonra melek gnderilir, ona ruh flenir ve drt kelimeyi yazar: Rzkn, ecelini, amelini, aki (haydut, ekya) veya said (Tanr katnda sevilen kii) > olacan ( Sahih-i Muslim, Kader:2643). Gerek u ki, insan namzedi olarak oluum, ilk hcreden (zigot) itibaren 120 gn sonra ruhla btnleerek bir deer kazanr. Cisim ile ruh, mahiyetleri itibariyle ayr yaratl olmalarna karn, hayret dolu birleimle btnleerek insan denen canl varl meydana getirir. yle bir kaynama ki, vcudun bir organnda beliren hastalk, ruh yapsn da etkileyerek aclar, arlar, szlar eklinde kendini hissettirir. Veya ruh hali olan fkeler, znt ve skntlar da, sinir sistemi ile kan dolam sistemini olumsuz ynde etkileyerek organlarda hcre lmne ve yorgunluklara yol aabilir. Btn bunlar ruh beden ilikisinin ok ynl olduunu ve birbirleriyle btnletiini gsterir.

nsan

66

Ruhun niteliinin ne olduu konusunda gereki bir bilgiye sahip deiliz. nk, yaratan Yce Rabbimiz Kuran- Kerimde: <(Ey Raslum !) bir de sana ruhtan soruyorlar. Deki; ruh Rabbimin bildii bir itir ve size ilimden az bir ey verilmitir.> (sra Sr/85) buyurarak daha fazla bilgi verilmedii belirtilmitir. Ancak, bizler ruhun hayata yansyan etkinliklerini biliyor ve yayoruz. Ruhun hayata yansyan be etkinlii vardr: a-Nefis, bZek, c-Cesaret, d-rade, e-Ahlk. Bunlarn makul ller dzeyinde kullanlmas, insann iyi bir karakter ve ahsiyete sahip olduunu gsterir. Noksanl ise, kiiyi kltc grnmlere drr. Bu be esas, birbirleriyle ilikisi olan ve birbirlerini tamamlayan etkinliklerdir (1) a.Ruhun Nefis Yn:

Ruhun nefis yn, yaamn devam iin olmazsa olmaz

kuralna gre nem kazanr. Yeme, ime, evlenip ocuk sahibi olma, uyuma, dinlenme, fkelenme, sevilme, alp kazan elde etme, okuyup meslek sahibi olma gibi istekler, nefisle ilgili hususlardr. Nefis istekte bulunur ve ruhun dier gleri tarafndan olgunlatrlp uygulamaya konulur. nk nefis, eytann nerilerine uyarak (hell-haram, yararl-zararl, iyi-kt ayrrm yapmadan ) bazen kiinin ahsiyeti ve beden saln olumsuz ynde etkileyecek istekte de bulunabilir. Bu istekler ruhun dier gleri szgecinden getikten sonra en uygun olan seilir. b.Ruhun Zek Yn: dnya canl varlklarndan farkl klan, kendine zg yaam biimiyle dier yaratklar kontrol altnda tutmada etkinliini gsteren bir melekeden sz edilecektir: nsann zek yaps...
67

nsan,

nce zek denince ne anlalyor,konusuna deindikten sonra, bunun yaam ynlendiren nasl bir yetenek olduu zerinde durulacak. Zek, bilip tanmay, yarglamay, dnp karar vermeyi ve ilkelere gre davranmay, sorunlar zebilmeyi salayan insana zg bir yetenek olarak tanmlanabilir.Zek, insana zg bir yetenek olmas nedeniyle etkinlik derecesi, sz ve davranlarda, sorunlarn doru zmnde, gereki karar vermede, deneyimlerden yararlanp yaamn ynlendirilmesinde kendini gsterir. Bundan dolaydr ki, kiiler hakkndaki deerlendirmede, ok zeki birisi, akl banda adam, gzlerinden zek fkryor, adamn zeki olduu konuyu kavrayndan belli eklinde vglerle ifade edilir. Veya, Brak onu iki koyunu gdemez; adamda kafa yok ki iki kelimeyi bir araya getirip syleye bilsin; u zek zrlsne byle bir grev verilir mi? eklindeki hitaplar kiinin normalin altndaki zek seviyesi iin kullanlr. Zeknn bir geri ve bir de ar derecesi vardr. Bunun geri ve aa derecesi, kiide saf veya budala bir tipi oluturur. Ar derecesi ise kiiyi kibre gtrr. Kendi aklndan baka gr ve dnceleri kabul etmez. Kendi grnn, her eyin stnde olduunu iddia eder. Ne bilim evrelerinin dncelerini, nede bakalarnn tlerini kabul eder. Her ikisi de zararl derecelerdir. Bu iki derecenin ortas, normal zek yapsn belirler. Zek, geni kapsaml bir kavramdr. inde, bilgilerin depo edildii bellek (hafza), dnp karar verildii akl, konuma ve renmeyi etkili klan, hzl alglayp kavrama gibi blmleri kapsar. Blmler aras organizasyon sonucu, zeknn etkinlik durumu ortaya kar. Kii vardr, hafzas gelimi, rendii bilgileri unutmuyor, gemiin nemli olaylarn tarihleriyle beraber aktarabiliyor. Fakat, bir konu hakknda doru karar vermede zorlanyor. imdi bu kiinin ok zeki olarak grlmesi gereki tanm olamaz. nk akl blm ayn performans gsteremiyor.
68

Belleinin gelimi olmasndan, rencilik dneminde renimini baar ile bitirebilir. Fakat, i hayatnda gerek durumu ortaya kar ve beceriksiz kii olarak tannr. Kii vardr, bellei zayftr, bilgileri hatrnda tutamaz. Fakat akl blm gelimitir, sorunlar zmeye alr. Sorunlar zlrken depo grevi yapan hafzadan bilgi istenir. Olmayan ey nasl verilsin. Sonuta zme ulalamaz. Demek ki zek blmlerinin koordineli almas kanlmazdr. Kii vardr, beynin zek ile ilgili merkezin bir noktasnda gelimi yetenek gze arpar. rnein aritmetikte drt ilemi (arpma, blme, toplama, karma) dierlerinden farkl olarak yapabilmekte. Akldan, rakaml sayy yine rakaml baka say ile annda arpp sonucunu syleyebilir. Dier bir ifade ile hesap makinesi ile yar yapar. lk bakta ok zeki kii izlenimini verir. Fakat, dier merkezler gelimemi olmas sonucu; - Hangi ayda bulunuyoruz ? Veya, - Dn akam hangi yemei yediniz ? eklindeki sorulara dahi doru cevap veremez. nsanlar, kimisi zayf-kimisi iman, kimisi ksa-kimisi uzun boylu, kimisi siyah sal-kimsi sar veya kumral sal olduu gibi yaratl gerei olarak zek ynnden de farkl durumdadrlar. Kii vardr, zek gerisidir; kii vardr normal bir zek yapsna sahiptir; kii vardr stn zekldr. Hepsinin toplum iinde bir konumu ve nemli grevleri vardr. Toplumun dzenli ve devaml olarak birliinin korunmas ynnden yaratc g byle takdir buyurmutur. Bu nedenle farkl zek yapsna sahip olanlar, dierlerini ne kmsemeli ve ne de hor grmelidir. Bu gr, kibirden te erefli insan olmann ak bir belirtisidir. (1) Akln Sorun zmedeki Etkinlii:

69

Akln, toplum dzenini olumsuz ynde etkileyen sorunlarn zmnde ne denli yapc olduunu belirtmek zere tarihi bir olaydan sz etmek istiyorum : Olay,Hz. Muhammedin genlik yllarnda geer. Henz slm dini gelmi deil. Mekkede cahiliye dnemi yaanmakta. Peygamberimiz gen yata olmasna ramen ok akll ve drst bir kiilik yapsn sergiler.Bundan dolay da toplum iinde nemli bir saygnlk ve gvenirlie sahipti. Mekkedeki kabile fertleri, anlaamadklar konular ona sorar ve grn alrlard. Kbenin onarm srasnda, Hacer-i Esved tann yeniden yaplan yerine konulmasnda kabileler arasnda atmaya varacak lde anlamazlk kar. nk, her biri o erefin kendilerinde olmasn ister. Byle bir ortamda Peygamberimiz hakem tayin edilir. O da, bir sergi zerine Hacer-i Esved tan koyduktan sonra serginin kenarlarn kabile reislerine (liderlerine) tutturarak yukarya kaldrtr ve kendisi ta alarak yerine yerletirir. Bylece btn kabileler o ereften pay alm ve atma da nlenmi olur. Canllar ierisinde zeks en ok gelienin insan olduu kukusuzdur. nsandan sonra yunus balklar ve maymunlar gelir. zel havuzlarda eitilmi yunus balklarnn gsterileri hayranlkla izlenmektedir. Maymunlarla ilgili bir izlenimimi sizlerle paylamak isterim. Televizyonda maymunlarn yaam biimi ile ilgili bir belgesel film gsteriliyordu. Bir maymun, karnca yuvasnn banda oturmu yuvadan kan karncalar yiyordu. Fazla beklemekten usanm olacak ki, uzun bir sapl ot kopard ve bunu yapraklar ile beraber yuvaya soktu. Geriye ektiinde sap zerine km karncalar toplayp yemeye devam etti. Bylece soruna szm bulmu ve yaam iin alet kullanma yeteneinin varln gstermi oldu. unu da belirtmeliyiz ki, bunlar, insan zeks yannda ok kk kalmaktadr. Bu nedenle, zek ile ilgili aratrmalar devaml insanlar zerinde yaplmtr.

70

nsanlarn zek yapsnn farkl durumunu belirlemek zere zek testleri hazrlanm ve bylece yetenekler llerek kii hakknda zihinsel bilgiler edinilmitir. Kiinin bulunduu sosyal evre ve yaam biimi ynnden test sonular bazen kii hakknda yanltc da olabilmekte. yle de denebilir, gelimi sosyal evrede eitim ve retimle zek zrllerin bir blm normale yakn seviyeye gelecek kadar zeklar gelitirilmektedir. Bu insanlar zerinde yaplacak testler, normal insan durumunu yanstabilir. Fakat bununla beraber yine de zek testleri, i yatrm ve istihdam ynnden kurulularn ba vurduklar en gvenirli kaynaktr. Hazrlanm zek testleri balca u temeller zerine oturtulmutur: (a). Saysal yetenek: Bu testte,kiinin renim durumuna gre basitten zora doru aritmetik sorular zmedeki hz ve verdii yantlarn doruluu belirlenmeye allr. (b). Muhakeme ( zm arama ve karar verme) yetenei: Semeli olup dnp karar vermeyi gerektiren sorular zmede gsterdii hz ve doru yantlar tespit edilir. (c). Szckleri anlama yetenei: Sorulan szcklerin ne anlama geldiini yantlarken hata yapp yapmad, doru yantlarn oran belirlenir. (d). Anmsama yetenei: Gemiteki olaylar hatrlama ve evreyi alglamada gsterdii dikkat aratrlr. rnein, gn nce akam yemeinde hangi yemei yedin. Veya bir alma brosu gsterildikten sonra baka odaya alnp broda hangi eyalar bulunuyor, eklindeki sorularla kiinin anmsama yeteneinin derecesi llr. Sonuta testi ynlendiren uzmanlar tarafndan kiinin zek ya belirlenir (27). rnek olmas ynnden, tarafmdan hazrlanp ilk defa burada yaynlanan birka zek oyunu sorusu bilgilerinize sunulur: + Hangi saynn, 3 katnn den 2,5 noksan, 5 eder?

71

+ Drt kanatl bir pervane var. Aadaki saylar nasl bir yntemle kanat kelerine yerletirelim ki, her kanat saylarn toplam 15 olsun? Saylar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

+ Aadaki kark sral saylar nasl bir yntemle ve bir kez kullanarak ekildeki kareciklere yerletirelim ki, soldan saa ve yukardan aa karecikler iindeki saylarn toplam 34 olsun? Saylar: 1, 16, 9, 8, 10, 15, 2, 7, 14, 11, 6, 3, 12, 5, 4, 13. 34 34 34 34 34

34

34

34

34

+ Zeytin ya retici bir ifti kynn yaknndaki ehirler aras yol kenarnda 2 byk teneke yeni mahsul zeytin yan sata sunar. Yannda lek olarak yeteri kadar 1,5 ve 2,5 litrelik su ieleri mevcut. Mterinin birisi 7 litre ya ister, satc nasl bir yntemle bu ieleri kullanarak tam tamna uygun miktarda istei karlasn? (Not: Sorularda istenen husus, yntemin belirlenmesidir.rnein, ikinci soruda ncelikle ortak bir say bulunmas gerekir. Bu nedenle tm saylar toplayp 9a bler ve kan sayy orta keye yerletirilirse zme gidilmi olur). nsanlarn zek yapsnn farkl olduuna biraz nce deinildi. Yaplan aratrmalara gre kiinin zek durumu, soyaekim, evre ve beslenme gibi faktrlerle ilikili olduu belirlenmitir. Yine bu aratrmalardan, kii zek yapsnn, % 80
72

kadarn soyaekim yolu ile, % 20ni de evre ve beslenme koullarndan ald tespit edilmitir. Bu nedenle eitim ve retimle kiilere, yaamlarn kolaylatracak ekilde beceri kazandrlmaktadr. Okul ve zel kurslarla zihinsel zrller eitilerek kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri salanmaktadr. Ayrca, beyin hcrelerinin oksijen ve glikozla beslenip glendirildii konusuna deinilmiti. zellikle, niasta ve ekerli besinler sindirim srasnda glikoza evrilmekte ve bir blm beyin hcrelerince kullanlmaktadr. Bylece normal bir beslenme, zek yapsn da olumlu ynde etkileyecektir. Zek testi sonucuna gre insanlarn zek yaps; (a)Eitilemeyen zihinsel zrl, (b) Eitilebilir zihinsel zrl, (c) Normal zekl, (d) Sper zekl, olarak gruplandrlr. (31). Zeklar, normal ve sper durumda olanlar, kendilerini dierlerine gre ne stn grmeli, ne de kendilerine bir paye karmaldrlar. Bir kiinin stn zekl olmas, hibir ekilde onu yceltmez. Toplumda ona kar bir ayrcalk tannmaz. nemli olan, zeksn kendisi, ailesi ve toplum yararna faydal ynde kullanabilmesidir. Kimseye faydas olmayan stn zekya neden deer verilsin ki. rnein, yaadmz bugnk ortamda stn zekl kiilerin, genlerin en byk dman saylan uyuturucu maddesinin retim ve alnmasn kolaylatran bir buluu, insanlk adna bir deer tar m? Bunun yerine teknolojide her yeni bulular, hem kendi toplumunda ve hem de dnyaca takdirle karlanr; ayrca onlara sayg deer kiilik kazandrr. (2). Geni Dnmenin nemi:

73

Konuya bir soru ile balayalm: Kartallar neden yksekten uar ? nk, daha geni alan grebilme olanana sahip olup avn yakalama olasln artrd iin.Bunun gibi insanlar da, ne kadar geni dnrse o derece ilerinde baarl olabilme ansn yakalayabilir. Dar adan bakldnda insann nnde drt trl zr bulma panosu belirir. yle ki, birinci panoda: Senin saln bozuk, ileriye dnk hamleler yapmaya uygun deil. kinci panoda: Baarl olmak iin stn bir zek yapsna sahip olmak gerekir, rencilik dneminde zar-zor snf getiini ne abuk unuttun !.nc panoda: Bu byk ve zahmetli ileri yapmaya ya durumun uygun deil ! Drdnc panoda ise: Geriye dnp gemiine bir bak, kt talih hi yakan brakt m, ayn anszlk seni takip edecektir. eklinde yazl. Kii, nce panolarda yazl olanlar dnr, sonra gemii ve u andaki durumu ile karlatrr da kendi kendine yle der: Bu halimle yapacam her ileriye dnk giriimim baarszlkla sonulanacak; en iyisi ben bundan hemen vazgemeliyim Bu yndeki kararna uyar, ileriye dnk adm atamaz. nk, kii belirgin bir zr bulma hastalna yakalanmtr.Kiiye dinamizm kazandrabilmek iin ncelikle hastaln giderilmesi gerekir: (a). Salk bahanesi engelini aabilmek iin takip edilecek yol ve yntem: + Yaamdan zevk almal ve yaama sevincine sahip olunmaldr. Hayatn karartan olumsuzluklara elinden geldiince direnmeli ve kolayca ona teslim olmamaldr. Kendisini yakndan izlediim asker kkenli emekli bir arkadam vard. Vakit namazlarnda camide buluur hal-hatr sorardk. Her defasnda dilinde kr , gzlerinde yaama sevinci belirirdi. Hi hastalktan, ar, szdan dert yanmazd.Halbuki o, devrin en tehlikeli hastal saylan kansere yakalanmt. Hastaln seyri arlanca camiye koltuk denekleri ile gelip gider, tedavi sonucu denek kullanmazd. Bylece uzun sre yaamn srdrd. Kolayca hastala teslim olup yataa
74

dmedi. nk o, daha geni dnerek hayatna yn verirken hastalk bahanesine yenik dmedi. + yileeceim eklindeki kararl dncesini devaml iinde canl tutmaldr. Bu ynde Allaha kar inancn gl tutup hibir ekilde midini kaybetmemelidir. nk moral bozukluu, znt ve sknt getirir. Bu da vcutta baz damarlarn daralmasna yol aar ve hastalk zerine hastala iter. + Saln her aamasnda kii durumunu bir bakas ile karlatrmal, gerek evresine ve gerek hastane birimlerine baktnda kendisinden daha kt durumda olan insanlar grecektir. Onlar da yayor ve hayattan zevk almaya alyorlar. Onlar mutlu oluyor da kendisi neden bedbin olacaktr. Bir rahatszlktan dolay Ankara Glhane Askeri Tp Akademisi Hastanesine gitmitim. Koridorda yrrken yanmdan hasta arabasnda, ak mavi sabahla brnm ehresi glmsemeli gen bir kz geirdiler. Annesi, birka adm arkada elinde plastik bir bacakla kzn takip ediyordu. Gen kzn hi de hayata ksm hali yoktu. +Hantal yaamak insan hayata kstrr. Bu nedenle her ite hareketlilik olmazsa olmaz kouludur.Organlar fazla yormadan yaplacak sportif hareketler,kltr-fizik hareketleri ve en nemlisi yryler insana hem zindelik kazandrr ve hem de yalanmay yavalatr.Ayrca gnlk stresleri de atarak yksek bir moral gce ykselmeye yardmc olur. (b). Zek durumunu bahane gstermek. ocukluumuzdan bugne kadar farkl zek yapsna sahip insanlarla tanm ve kendileri ile iliki kurmuuzdur. zellikle rencilik dneminde bu farkllk bariz olarak ortaya kar. yle
75

ki, baz renciler fen derslerinden baarl olurken, sosyal derslerde ayn baary gsteremezler. Bazlar da, bunun tersini yaarlar. Bir blm de her iki grubu ayn seviyede gtrr. Bylece snflarn takdir ve teekkre hak kazanan rencileri belirlenir. Derslerde alnan not her zaman rencilerin zek yapsn belirleyici faktr saylamaz. Bu konudaki grme gereklik kazandran izlenimlerimi sizinle paylamak isterim: Yl 1947, Artvin Ortaokulu birinci snfna kaydm yaptrdm tarih. Bu tarih benim iin ok nemli ve unutamayacam hatralarla dolu. lk defa elektrik lambas ve beyaz ekmekle bu tarihte tantm. Yine motorlu vastalara bu tarihte binmek frsatn buldum.Ky hayat dnda fazla grgs olmayan kii iin btn bunlar, medeniyet anlayma yenilik getirmiti. Okul iinde, kyde byyen renciler ile ehirdekiler arasnda nemli lde farkllklar vard. Konumadaki az fark, giyim-kuam ve retilen dersleri kavramada ehirliler daha ileri seviyede idiler. Onlar yakalayabilmek iin hayli ura verdik. yllk renim sresini ylda bitirdim, ancak hep btnlemeye kalarak. Artvin il merkezinde domu bir arkadamdan sz etmek istiyorum. Her yl takdirle snfn geer birincilii kimseye kaptrmazd. Ona hep zenmiimdir. O tarihte Artvinde henz lise almad iin her birimiz baka liselere kaydmz yaptrdk. Be yl sonra niversite renimi iin Ankaraya geldiimde o arkadamla tekrar karlatm. Hukuk fakltesine kaydn yaptrdn syledi. Daha sonra rendim ki, baarl olamaynca okumaktan vazgeip ailesine dnm. imdi yaanm bu olaya dikkatinizi ekmek istiyorum. Balangta baarl olan bu renci nasl olur da byle bir sonula karlar? Yant, iki ayr faktrde aranmaldr:
76

+ ocuklarda zek gelimesi 20 yaa kadar devam etmekte. Kimisi erken yata, kimisi de uzun sre ierisinde geliimini tamamlarlar(31). Bu arkadamn zek geliimi kk yalarda hzl balayp dierlerinden farkl olduu iin derslerinde baar salamtr, diyebiliriz. + Veya, niversite renimini gznde bytp dar adan bakp kendini yetersiz grmesinden ileri gelmitir. Yl 1952, Giresun Lisesi ikinci snfta renciyim. renciler iki ayr gruba ayrlm, hepsi de baarl olabilme gayreti iindeler. Ders sonras okul d faaliyetlerini izledim. Grdm ki, en baarl rencinin etrafnda toplanp l ktphanesinde grup almas yapmaktalar. Ertesi gn hepsi bilinli ve konuya hazrlkl olarak geliyorlar; yaplan baskn snavlarda da iyi not almalarn salyorlar. Aralarna katlmak istedim, fakat uyum salayamadm. Sonuta birinci karne notu on zayfla yzm kzartt. Ben de, utancmdan kaydm Rize Lisesine aktarma zorunda kaldm. Giresun Lisesindeki bir karne dnemi rencilik sresinde iki ilgin durumu rendim. Birincisi, baarya ulamak iin not kararak ders alma yntemini. kincisi, takdir alan arkadan bandan geen olay. Olay u: smini hatrlayamadm renci arkada, ortaokul dneminde iki yl st ste snfta kald iin okuldan kayd silinmi. O bu kt talihine ksmemi, byk bir istekle yeniden ie koyularak dardan snavlara katlp ortaokul diplomasn alm ve bu defa ayn gayretle lisede snf birincisi olarak ikinci snfa gemi. lk bakta olmaz gibi grnen bu olay, bu ekli ile gereklemi. Atalarmz ne demiler? Azmin elinden hibir ey kurtulamaz! Yeter ki kii bir ii yapmaya itenlikle karar versin; o zaman sonuca ulamak ans daha da kolaylar.

77

Yedi yllk ortaretim dneminde btnlemeye kalmadan snf geme sevincini hi yaayamadm. Bunda aile ortamndan uzak kalmann olumsuz etkileri olsa gerek. Ortaokuluorta derece ile liseyi iyi derece ile faklteyi ise, yineiyi derece ile bitirdim. Trk Silhl Kuvvetlerinde grevde iken meslee ynelik katldm iki zel kursun baar derecesi de iyi idi. Bu da gsteriyor ki, ortann stnde bir zek yapsna sahibim. Snfta kalmadan renimimi tamamlam olmam, zellikle gayretli ve verimli almaya borluyum. Btn bunlardan kan sonu udur ki, bir ite baarl olabilmek iin kii, zek durumunu bahane etmeden nce kendine gvenip baarabileceine inanmaldr.e balarken byk bir istek ve dnceyle ortaya kmaldr. Baarl insanlarn hepsi de sper zek sahibi olmadklar, ancak geni dnp kendilerine gvenerek hareket ettiklerinden bu sonuca ulamlardr. nemli olan sper zekya sahip olmak deil, kiinin kendine gven iinde baarabileceine inanmas ve zeksn bu ynde kullanabilmesidir.Bu performans gsteren kii, byk baarlara imza atmaya aday insandr. Baarya ulatran geni dnmenin etkinliini belirtirken bamszlk mcadelesi mealesiyle btn dnyaya kendini tantan bir nderimizden sz etmek istiyorum. Yakn tarihimize de damgasn vuran bu kii kimdir? Osmanl mparatorluu, zellikle 18. asrn sonlarnda devlet yapsnda ve lke btnnde grlen olumsuzluklar sonucu gsz kalm, Avrupallarn hasta adam yaktrmasna layk grlmt. mparatorluk hzl bir ke giderken, gelecekte kurulacak yeni Trk Devletinin mimarlar da dnyaya gelmilerdi. Verilen isimler Mslman Trk geleneine uyularak anlaml kelimelerden seilmiti. Kimlerdi bu beklenen yeni Trk Devletinin mimarlar? 1876 ylnda dnyaya gelen Mustafa Fevzi (akmak), 1881 ylnda dnyaya gelen Mustafa Kemal (Atatrk) ve 1884 ylnda dnyaya gelen Mustafa smet (nn), idi. isim ve Mustafa, nce asker sonra devlet adam; bir rastlant m,
78

yoksa mevcut programn bir paras m, zerinde dnlmeye deer bir konu!... Anlald zere Mustafa Kemal Atatrkten bahsetmek istiyorum. Bilindii gibi askeri okullarda okumu 11 Ocak 1905 tarihinde Harp Akademisinden 57. dnem olarak mezun olmu ve Kurmay Yzba rtbesi ile orduda greve balamtr. Zamannda, 1897 ylnda Osmanl-Yunan Harbi, 1912-1913 Balkan Harbi, 1914-1918 I.Dnya Sava, devleti hayli gsz brakm, bunun tesinde Mondros Mtarekesi ile de ordular datlm ve Anadolunun topraklar yer yer igal edilmeye balanmt. Dier komutanlar gibi Mustafa Kemal de stanbula arlr. Bir mddet stanbulda kaldktan sonra yakn arkadalar ve hkmet kademelerindeki grevlilerin nerileri zerine Padiah tarafndan asayii temin etmek zere 9. Ordu Mfettilii grevi ile Anadoluya gnderilir. O tarihte Atatrk Tugeneral rtbesinde bulunuyordu. Bundan sonraki gelimeleri Atatrkten dinleyelim: 1919 senesi Maysnn 19. gn Samsuna ktm. Durum ve genel grn: Osmanl Devletinin iinde bulunduu grup genel harpte yenilmi, millet ve memleketi genel harbe sokanlar kendi hayatlar endiesine derek lkeden kamlar, ordunun elinden silah ve cephanesi alnm, tilf Devletleri atekes hkmlerine uymayarak lkeyi igale balamlard. tilf Devletleri donanmalar stanbulu, Franszlar Adana lini, ngilizler, Urfa, Mara, Ayntap (Gaziantep), talyanlar Antalya ve Konya, yine ngilizler Merzifon ve Samsunu igal etmilerdi. 15 Mays 1919da tilf Devletlerinin izniyle Yunanllar zmire asker karmt. Genel durumu byle zetleyen Atatrk Nutukta szlerine yle devam eder: Efendiler, izin verirseniz size bir soru soraym, bu durum ve koullar karsnda kurtulu iin nasl bir karar verilebilir. Akladm bilgi ve gzlemime gre ayr karar ortaya atlmtr:
79

Birincisi, ngiltere egemenliini istemek, kincisi, Amerika mandasn istemek, ncs, mahalli kurtulu areleri, idi. Yani Osmanl memleketlerinin taksim olunaca varsaym ile kendi balarn kurtarmaya almakt. Efendiler, ben bu kararlarn hibirinde isabet grmedim. nk, bu kararlarn dayand btn deliller ve mantklar rkt, esassz idi. Gerek durumda, iinde bulunduumuz tarihte, Osmanl Devletinin temelleri km, mr tamamlanmtr. Osmanl lkesi tamamen paralanmtr. Ortada bir avu Trkn barnd bir ata yurdu kalmt. O halde ciddi ve hakiki karar ne olabilirdi? Efendiler, bu durum karsnda bir tek karar vard. O da ulusal egemenlie dayal kaytsz artsz bamsz yeni bir Trk Devleti kurmak. Atatrk, cebinde paras, zerinde niformas bulunmad halde sradan bir Trk vatanda olarak yola koyulup Erzurum ve Sivas kongrelerinde bu dncelerini benimsetti ve Ankarada Trkiye Byk Millet Meclisinin almasn salad. Yeniden oluturulan ordularla dmanlar lke topraklarndan karld.te bu da, bir toplumu baarya ulatran geni dnmenin somut rnei... Atatrk, Nisan 1920de yle diyordu: Hayatta baar, mutlaka urata baar ile mmkndr. Bu da maddi ve manevi gce dayanr bir durumdur. Ocak 1923te de yle diyordu: Hibir eye muhta deiliz, yalnz tek bir eye ok ihtiyacmz vardr; alkan olmak. Aralarnda Mustafa Kemalin de bulunduu Harp Okulu mezunlarndan Harp Akademisine aday gsterilen rencilere ilikin not belirleme listesi Ek-1dedir. Bu liste incelendiinde
80

grlecektir ki, not deerlendirmesine gre Mustafa Kemal altnc srada yer almtr. Ancak, Mustafa Kemalin komutanlk dnemlerinde gsterdii performans ve isabetli kararlar, komuta katlarnda kendisinin i bilir, i becerir kiiliini n plana karmtr. Bunun sonucu olarak da, lkenin kurtarlmas sz konusu olunca Mustafa Kemal seilerek Anadoluda grevlendirilmitir (6). Bu rnek de bize gsteriyor ki, rencilik dnemlerinde alnan not ve takdirler, kiinin zek durumunu net olarak belirlememektedir. Snavlarda baarl olmak, daha ok bilgi bankas ilevini yapan bellek ile ilgili bir durumdur. Geni dnme ise akln ilevleri arasndadr. Akl, iyi ve kt ynlerini dnr, kendinin olanak ve yetenekleri ile karlatrp olmas veya olmamas ynnde karar verir. Eer yaplmas istenen i, olanak ve yeteneinin zerinde olmasna ramen yaplm ise, buna ancak macera denir. Osmanl Devleti byle talihsizliklerle ok karlamtr. rnein, I.Dnya Sava dneminde, douda Ruslarla yaplan savata, Bakomutan Vekili Enver Paann, Sarkam dolaylarndaki Rus birliklerini kuatma harekt ile etkisiz hale getirme dncesine ilikin 15 Aralk 1914 tarihinde verdii taarruz emri sonucu, k artlarna uygun yeterli ara, gere ve k tehizat bulunmayan 118 000 kiilik Trk birlikleri, yksek ve yolsuz Allahuekber Dalarn aarken henz dmanla temas kurulmadan nemli bir blmn donma ve hastalk nedeniyle, geri kalan dier blmn de Ruslarla muharebe esnasnda olmak zere toplam 60 000 yetimi asker evldn zayiat (ehit) vermiti(33). Bu nedenle, baarl sonuca ulaabilmek iin geni dnp alternatifler iyi deerlendirilmelidir. (c) Ya durumunu bahane gstermek: nsann ileriye dnk giriimleri ya durumu engeline taklmamaldr. Zek geliimini tamamlayan her kii, kendine gven duymal ve ben bu ii baarabilirim eklindeki inancn
81

sarsmadan almasna devam etmelidir. Gemi tarihlerde kadnlara milletvekili seme ve seilme hakknn sonradan tannmas, genlerin oy kullanma yalarnn belirlenmesi, hatta seilme yann deitirilmesi, sz konusu gvensizlikten kaynaklanan uygulamalardr. Demokratik lkelerde seme ve seilme hakknn daha gen yalara ekildii grlmektedir. nk genler daha ok sorunlarla urap stesinden gelmesi ynnde potansiyel bir enerjiye sahiptir. Yallk da bir mazeret olmamaldr. niversite renimi srasnda yal bir hocamdan bahsetmek istiyorum. slm Hukuku dersi retim yesi olan hocam hayli yal kiiydi. Fakat renme azminden hibir ey kaybetmemiti. O dnemde ranl olup fakltemizde doktora almas yapan bir asistan vard. Hocamz bunu frsat bularak kendisinden Farsa renmeye giriti. Gnlerce ondan zel ders ald. Bir yl sonra da ya haddinden emekliye ayrld. Bu rnek de bizlere, ya durumu mazeretinin geerli bir nesne olmadn belirlemektedir. (d) Kt talih bahanesi: nsanlarda alkanlk haline gelmi ve baarszlklarn rtmeye altklar bir zr bulma hastal vardr. Kt talih, ansszlk, hi arkam brakmad... Tutunmaya altm dal, elimde kald eklindeki dert yanmalar, kar taraf iin hi de inandrc olmaz. nk, akll ve deneyimli insanlar doada hibir eyin sebepsiz olarak meydana kmadn bilirler. Her olay kesinlikle bir nedene dayanr. rnein, bir tepenin eteinde, gerekli zemin aratrmas yaplmadan bina kurmaya kalkarsan, ya toprak kaymasna veya kn dmesine maruz kalr. Dere yatana yakn bir yerde barnma tesisleri kurarsan, bir gn sele kaplr. Bu kt talih deil, geni dnmeden verilen kararn sonucu olur. Bazlar da ilerindeki baarszln, dini inancna fatura etmeye alr. Ne yapalm, imdiye kadar biriktirdiim sermaye
82

ile i kurmaya altm, fakat nasibim yok ya, iler yrmedi, gnlk kazanc bile karamadm; bu iten vazgemeliyim... eklindeki szlerle kendini avutmak ve hakl grmek ister. Gerekte inancmzda nasip-ksmet dncesi vardr. Her eyi yaratan Allah, kullarnn gelirlerini,ne kadar elde edebileceklerini, yani ksmetlerini de ezelde belirlemi ve zaman gelince de kiiye nasip etmektedir. Ancak burada, da sebep-sonu yasalar geerli grlmektedir. yle ki, insan bir ii yapmaya koyulmadan nce her trl ayrntlar ile geni olarak dnp karar verdikten sonra sonucu Allaha havale etmek gerekir. slamdaki tevekkl anlay budur. Yoksa sen tut, gerekli aratrma yapmadan ie atl; sonra da olumsuzluklar kt talihe bala! Sakat bir dnce. Allah, alana rzkn verir. Belki az olur, belki ok olur. Sonuta elini bo evirmez. Bazlar diyebilir ki, Her eyi kurallarna uygun yaptm. Ancak, yine de zengin olamadm. Tabii ki bunda da bir sebep var. Allah, zenginlik ve fakirlik hayat standartlar ile kullarn dener; yani imtihan eder. Byle bir snav geiren kii, ite o zaman Ben elimden geleni ve grevim olan her eyi yaptm, buna ramen iimde baarl olamadm. Nasibim bu kadarm, diyebilmelidir. Rzk veren Allah bunu btn kullarna eit olarak datmam, bazsna ok, bazsna da az takdir etmitir. Netice kretmek-sabretmek snavdr. Nitekim Allah Tel: Ve eer Allah, rzk kullar iin yayacak olsa elbette yerde haddi tecavz ederlerdi. Fakat dilediini bir miktar ile indiriyor. phe yok ki O, kullarndan haberdardr. Grcdr. (uara Sur./27). Grld gibi Allahn belirledii dzende de, sebep-sonu kural etkinlik kazanmtr. Kazancn herkese ihtiyacnn zerinde verilmesi, toplumun sosyal yapsn olumsuz ynde etkileyecektir. Dengenin salanabilmesi iin belirli ller getirilmitir Sonu olarak diyebiliriz ki, kiinin asli grevi, geni dnp akln olumlu ynde kullanmas ve nne kacak engelleri amada sabrla hareket etmesi, olmaldr.
83

b. Ruhun cesaret

Ruhun cesaret yn, kiinin cesaret, yiitlik ve atlganlk

karakterini oluturur. Kii, kendisine ve dolays ile lkesine yararl bir i yapmak ister. Bunun iyi ve kt ynlerini, getirecei kazan ve zarar, gelecek kuaklara ne gibi yarar salayaca konusunu dnr ve yaplmasna karar verir. Ancak, az da olsa baz przlerin bulunduundan da haberdardr. Bunlarn almas gerekir. te bu aamada kii ald karar bir trl uygulamaya koyamaz. radesinde zayflk hisseder. Ruhun cesaret yn kiiye gven telkin eder ve kii zgr iradesi ile karar uygulamaya balar. Ruhun cesaret ynnn ileri aamas, yiitlik ve atlganlk; aa derecesi ise ekingenlik ve korkaklk karakteri oluturur. Ruhun cesaret yn olmazsa, hibir byk atlma balanamaz; savalarda kahramanlk derecesine ykselme olmazd. Veya ekingenlik ve korkaklk derecesi olmazsa, ou zaman nefis akln nne geerek yaplabilmesi mmkn olmayan ileri yapmaya kalkr ve kiiyi zor durumlara sokabilirdi. b. Ruhun rade Yn:

rade gc, verilen kararn uygulama yeteneidir. Bir konu

hakknda gerekli bilgiler toplanr; bunun iyi veya kt ynleri ile ortaya konan seenekler zerinde dnlr ve en uygunu seildikten sonra uygulama karar verilir. Verilen bu kararn uygulanmas kiinin iradesine baldr. Gl irade, uygulamann devamll ynnde etkinliini gsterir. Zayf irade ise, kiiyi uygulamay nlemeye alr. Dolays ile irade gc kiiyi, hem vicdan ynde ve hem de toplumun kurallarna kar sorumlu tutar. d..Ruhun Ahlk Yn:

84

yn, kiinin toplum iinde uymak zorunda bulunduu tre ve kurallara kar davranlarn belirler. Toplumu ynlendiren tre ve kurallar, retim ve eitimin zaman iinde gelimesine gre biim alr. Bu nedenle, gemi dnemlerde ahlki olarak grlen bir davran, gnmzde bu zelliini kaybetmi olabilir. rnein Osmanl mparatorluu dneminde padiahn eteini pmek, devlet bakanna kar bir sayg davran olarak yorumlanrd. Fakat gnmzde zelliini kaybetmi ve terkedilmi bir kural olarak grlmektedir. Ancak ilhi kaynakl olan ahlki davranlar byle deil, devamllk arz eder ve zamana gre deimez. Ahlki davranlar, iyi, gzel, topluma yararl ynleri kapsad zaman Gzel ahlk; ktlk ve irkinlikleri yanstt zaman irkin ahlk veya ahlkszlk olarak ifade edilir. Gerek aile ve gerek toplumun devamll, bunlar oluturan kiilerin ahlk yaplar ile yakndan ilgilidir. nanl kii iin, evreni ve bunun iinde de insan yaratan gcn Allah olduu kuku gtrmez bir gerektir. Yce Rabbim < Ben insan en gzel biimde yarattm> (Tin sur/3) demektedir. En gzel biimden maksat, maddi ve manevi ynnn mkemmel olduu eklinde anlalmaldr. Yani beden ruh ile desteklenmi ve dier canllardan ayrcal bir konuma getirilmitir. Zek yaps ile kendini ynetecek bir gce sahip klnmtr. Btn bunlara karn, insanlk onuruna uygun ahsiyetli bir toplum oluturabilmesi ynnde, yaam biimini ekillendiren ilhi kitaplar ve bunlar uygulamada rnek davranlar sergileyen eliler (Peygamberler) gnderilmitir. Bylece Allahn emir ve yasaklar ile Peygamberlerin rnek davranlar, kiilerin ahlklarnn gzellemesine kaynak olmu, toplumlarn yaam tarzlarnn devamllna ivme kazandrmtr. Bu nedenle, deiiklie uram olsa da, her toplumun ahlk kurallar ierisinde azda olsa ilhi kaynakl olanlara da rastlanr.

Ahlk

85

slm toplumunun dier topluluklar karsnda en belirgin zellii slm ahlk ile bezenmi Mslman kiilerden olumu olmasdr. Mslmanlk, ahlk kurallarna byk bir nem vermi ve kiilerin bu deerlerle eitilmesine zen gsterilmitir (1). Ahlk, huy kelimesinin ouludur. Huy, her kiinin yaamnda davranlarna yansyan bir histir. Toplum yaamnda karlalan huylar, gzel ve irkin olarak iki trdedir. Bunlar o toplumun ahlk anlay ve deerlerini yanstr. Bu nedenle slm ahlk tantlrken, gzel ve irkin huylarn neler olduunun bilinmesinde yarar grlm ve nem arz eden baz rnekler bilginize sunulmutur: (1). Edepli (terbiye) Sahibi Olmak: Terbiye, toplum yaamna uygun den ve incelik arz eden bir davran biimidir.Kt sz sylemekten kanmak, utanmak; kendisine sylenen kt sz karsnda terbiyesi ile ll cevap vermek, bu gzel huyun varln belirler. Edep insan iin en byk ereftir. Bu erefe ulaan kiiler, genelde toplum tarafndan takdirle dllendirilir ve sayg grr. Edebin irkin yn, edepsizlik, terbiyesizlik ve kabalktr. Byle bir huyu sergileyen kii veya kiiler, ho karlanmaz ve knandklar gibi bir su unsuru oluursa yasal yollardan cezalandrma yoluna gidilir. (2).Yardmsever Olmak: Yardmsever olmak, iyilik yapmak, maddi ve manevi yardmlamada bulunmak, dilenen ve iffetinden dolay ihtiyacn isteyemeyenlere hayr yardmnda bulunmak,fkelerini yutmak gibi gzel davranlar sergilemek demektir.Bu davranlar ise, Allahn muttaki kullarnn (gerek mminlerin) zellikleridir. Nitekim, bir yet- i kerimede :< Allah muhsin olanlar (yardm yapanlar) sever.>(Al-i mran Sr./134) buyurmutur.
86

(3).Adil Olmak: Adil olmak, doru olmak, vergisini tam ve zamannda demek yanllklardan kanmak, herkese eit mesafede davranmak, herkesin hak ve hukukuna sayg gsterip ayrcalk yapmamak, ilikilerinde insafl hareket etmek, eklinde anlalr. Bu huya sahip kii, faziletli ve erefli bir konuma ular. Toplumda gvenirlik yaps ile sayg grr. Bu huyun kart ise, hyanetliktir, toplumun haklarna tecavzdr, hakk inkrdr. rnein, bir ihtiyac gidermek zere sra oluturup bekleyen insanlarn haklarn hie sayarak yalandolan-kabalk gsterisi ile ne gemek isteyen kii nasl adil davranm olabilir? Adil olan kii, alacak ve borlarn mevcut kurallara uygun olarak yrten gereksiz tutum iinde kar taraf zora sokmayan bir grnme sahip olmaldr. Byk dnp kararlarn ona gre vermelidir. Adil olmak, slmn kural ve Mslmann ak bir zelliidir. Allahn slm toplumuna verdii bir sorumluluktur. Rabbim buyuruyor: <Ey Mslmanlar, bylece sizi sekin ve erefli bir mmet kldk ki btn insanlar zerine adalet rnei ve hak ahitleri olasnz> (Bakara Sr./143) Bu sorumluluu iyi kullanmak gerekir. Herkes tarafndan bilinmelidir ki, millet olarak huzur ve refah iinde yaayabilmek iin gl bir devlet yapsna sahip olmak gerekir. Gl devlet demek, siyasi otorite yannda kalknm bir lke demektir. Bu da ekonominin st seviyede, yani gl olmas ile bu performansa kavuulabilir. Peki, ekonomiyi bu seviyeye nasl karacaz? nce vatanda vergisini tam ve gnl holuu ile deyecek, bu paralarla devlet hem alanlarnn cretini karlayacak ve hem de yatrm yaplmasna zemin hazrlayacak. Sonunda ihracat artacak, herkese i-a olana doacak ve lkeye huzur gelecektir. Bu nedenle, vergisini zamannda demek, hem bir vatandalk grevi hem de ahlkn
87

adil olmak prensibidir. Bakas vergisini desin, sen de bunun olanaklarndan faydalan, bunun neresi adil olmakla badar? (1) Gvenilen Kii Olmak: Gvenilen kii olmak, yani gven duyulan emin saylan bir kiilik yanstan huy demektir. Drstlk, doruluk, i bilir ve becerikli olma, adil davranma gibi toplumu yakndan ilgilendiren konularda halkn gvenini kazanmak byk bir baardr. Ynetim kadrolar ynnden ekonomik ve toplumsal hayatn normal ller dzeyinde devamll, halkn gvenine baldr. Gven olunca, istikrar olur; ekonomide canlanma,toplumsal hayatta da sknet doar. Gvensizlik ise, aldatma, grevi ktye kullanma, adam kayrma, vurgunculuk ve eitli hakszlklarn yaylmasna zemin hazrlar. Bu nedenle toplumda itimat sahibi olmak, kii ve kiileri yceltir. (5). Tutumlu Olmak: Tutumlu olmak, orta bir yol tutup, harcamalarnda gereinden ne fazla ve ne de noksan sarfiyattan kanmaktr.Yaamnda, olanaklarna gre tutumlu hareket etmek kiiyi rahatlatr; nefsinin kt isteklerine kar bir nlem tekil eder. ktisatl olmann ars, savurganlk; aa derecesi ise cimriliktir. Her iki yn de kiiyi zora sokan ve hayatn karartan davranlar olarak ortaya kar. Rabbim buyuruyor:< Allahn bol nimetinde cimrilik edenler sakn kendileri iin hayrl sanmasnlar; bilakis bu onlar iin erdir. Cimrilik ettikleri ey kyamet gn boyunlarna dolanacaktr.> (Al-i mran Sr./180) (6). lfet ( Uyumlu ) Sahibi Olmak: Gzel huylardan biri de lfettir. Yani, insanlar arasnda sevgi ve saygya dayal iyi ilikiler kurmak, onlarla dosta yaamak ve bu ilikilere glge drecek her trl davrantan
88

kanmak eklinde anlalmaldr. nsan yaradl gerei olarak toplum halinde yaamak zorundadr. Kendisinin huzurlu ve toplum dzeninin salkl olabilmesi ynnden kiilerin uyum iinde gzel ilikilerini devam ettirmeleri gerekir. Aksi halde, kavgac, fkeli, saldrgan, dmanca ve krc davranl kiiler, toplumu yaanmaz duruma getirir. Byle bir toplum, ahlk ynnden km saylr. (7).Gler Yzl, Temiz Grnml ve Hogrl Olmak: nsanlarla ilikilerinde gler yzl hareket etmek, kar tarafa gven verir. Varsa kzgnlk, hiddet ve fkenin kii psikolojisinden atlp bunun yerine samimiyetin domasna neden olur. Hogrl davranmak da kiiler arasnda sevgi ve dostluun balamasna zemin hazrlar. Bu gzel huyun kart, atk ehreli durutur. Byle yapya sahip kiiler, kuku ile karlanr ve gven vermez. Yapmas muhtemel kt ve irkin davranlarna kar herkesi nlem almaya zorlar. Sevgi, samimiyet, sayg gibi yaklamlarn yerini uzaklama ve kendini koruma drts alr. Toplum iinde karlkl ilikilerde uyulmas gereken kurala ilikin Rabbimizin buyruu yledir: < Sevgi, sayg, selm ifade eden bir sz ile size ilgi ve sayg gsterildiinde siz de, ondan daha iyisi ile ilgi ve sayg gsterin veya aynen karlk verin. phesiz ki, Allah, her eyin hesabn gerektii gibi grendir.> (Nisa Sr/86) (8). Saygl Olmak (Byklere Sayg,Kklere Sevgi le Yaklamak): Byle bir davran kendisine huy edinmi kiiler, herkes tarafndan sevilir, takdir ve anlayla karlanr. Ayrca bu davranlar, Mslman toplumun belli zelliidir. zellikle byk ehirlerde, otobs tren ve vapur gibi toplu tam aralarnda yallara, fiziksel zrlere, hastalara, hamile veya
89

ocuklu kadnlara oturulacak yer verilmesi, bu davrann gzel bir rneini yanstr. Yine bu balamda, ocuklarla gzel ilikiler kurmak, onlarn sorunlarn ciddiye alarak zme ulatrmak, uygunsuz hareketleri grlnce azarlamadan eitici olarak tte bulunmak, tarafnzdan sevildiini alglamasna yardmc olmak gibi samimi davranlar, takdire deer yaklamlar olacaktr. (9). Sznde Durmak: nsanlarla ilikilerinde verilen sze bal kalmak demektir. Kiinin ahsiyet oluumunda nemli yeri vardr. Kiiyi, gvenilir klar ve verdii sz senet olarak kabul edilir. Bu karakterdeki insanlarn okluu, toplum yaamn ve kiilerin ilerini kolaylatrr. Bunun kart ise, yalan, aldatma, yanltma gibi sz ve davranlardr. Bu da insanlarn normal yaam ve davran biimlerini zora sokar. ve almalarn olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle slm dini ahde vefa olarak nitelendirdii sznde durma kuraln nemle tavsiye etmitir. (10). Kiiler Hakknda yilik Dnmek: Yani, belirgin bir ktlk grmedike insanlar hakknda iyilik dnmek ve gzel ilikiler kurmaya almaktr. Kii hakknda devaml olumlu ynleri ne karlmaldr. Byle bir tutum ve davran dostluk ve samimiyetin gelimesine de yol aar. Eskiler buna Hsn zan derlerdi. Birde bunun kart olan suizan vardr ki, bu da kt dnmek, demektir. Byle bir huy, kt dnmekle snrl kalmaz; kiinin sz ve davranlar ile ahsiyetini kltc giriimleri de gzler nne serer. Gybet, ekemezlik, kovuculuk gibi slm dininin gnah sayd sz ve davranlar, kt dnmenin irkin rnekleridir. nk, kiiler arasnda dostluk yerine dmanl n plna karr. znt ve krgnlklara yol aar. Dolays ile toplumun huzur dolu dzenini olumsuz ynde etkiler.

90

(11). Diline Sahip Olmak: Hayvanlar koklaarak, insanlar da konuarak bir birleriyle iliki kurarlar. Bilgi, sevgi, fke gibi her trl duygularn iletiimi syleilerle gerekleir. Bu nedenle syleilerde, kar taraf gereksiz olarak zecek, yoracak veya ilikileri kesme noktasna getirecek sz ve hitaplardan kanmak, gzel, doru ve gerek olan sylemek gerekir. Konumalarda, seilen kelimeler kadar slup da nemlidir. Yava ve alak sesle konumak kar taraf olumlu ynde etkiler; neri veya dncelerin kabulne zemin hazrlar. Bir de bunun kart vardr. Szn nereye varacan, kar taraf ne denli zeceini, insanlar birbirine dreceini, dnmeden ok ve gereksiz olarak konumaktr.Byle bir davran kendine huy edinen insanlar, kar tarafn konumasna da frsat tanmadan hemen sze balar ve kar tarafn konumasn keser.Dikkat edilirse byle kiilerin konutuklar szler, hata ve yalan zerinde younlar ve terbiye d anlatma dnr. Ne demiler atalarmz: ok konuan, ok hata yapar! (12). efkatli (Esirgeyici) Olmak: efkat, acyp esirgemek, merhamet duymak anlamnda kullanlr. efkat, ruhsal bir histir. Bakalarn olumsuz ynde etkileyen bir olay veya aresizlie sokacak davranlar karsnda, beliren bir acma- merhamet duygusudur. Vicdani bir sorumluluk sergiler. efkat yle bir duygudur ki, yalnz aile fertleri iin deil, btn yaratklar kapsar. zellikle, adalet ve eitliin olmad bir toplumda zulm ve iddet altnda ezilen insanlarn durumu, doal afetlerde yardma muhta insanlarn halleri, krsal alanda yiyecek arayan savunmasz bir hayvann yrtc hayvan tarafndan yakalanp paralanmas, bir ok insana acma hissi verir. efkatli olmay kendine huy edinen insanlar da, bu olumsuzluklara yardm

91

yaparak yanlarnda olmaya ve aclarn paylamaya alr. Ve bylece merhamet duygular, onlarn kiiliklerini yceltir. (13). Cinsel stekleri Kontrol Altnda Tutmak: nsan, neslinin oalp devam etmesi ynnden cinsel zellikte yaratlmtr. Erkeklerin kadnlara, kadnlarn da erkeklere kar cinsel meyilleri vardr. Bu dorultuda, ak denilen sevgi ba oluur; sonunda da evlilikle aile dzeni kurulur. nsanlarn duygu ve dnceleri farkl olduu gibi karakterleri de deiiktir. Farkl karakterdeki insanlarn, evlenerek hayatlarn birletirmeleri ve ayn at altnda birlikte yaamlarn srdrmeleri pek de kolay olmasa gerek. Fakat, insana ltfedilen cinsel istekle beraber ekici grnm, etkileyici sz ve davranlar, nce beeni kazanr; sonra sevgiden aka dnr. Bylece kadn erkek yaknlamas evlilikle sonulanr. Cinsel istekler slm dininin belirledii yntemle tatmine ulamas, ahlk kurallar ile rtmesine de neden olur. Hatta normal koulla evlilik, Hz. Peygamberimiz tarafndan da tavsiye edilip zendirilmitir. Evlilik dndaki ilikiler ise, haram klnm ve byk gnahlardan saylmtr. Konuyu zetlersek, cinsel istekleri tatmin etmek zere, evlilik hayat normal; evlilik (nikh) d ilikiler ise zina sayld iin anormal yaam tarz olarak grlr. Cinsel isteklerini, zgr irade ve terbiyesi ile kontrol altnda tutup fuhu ve zinaya yaklamayan kii, sabrl olmas ynnden Allah katnda sevap, toplum iinde de eref kazanr (14). ffet Ve Namuslu Olmak: ffet ve namus, nefsin, kural d ar isteklerini normal seviyede tutup kiiyi saygn duruma getiren gzel bir huydur. ffet ve namuslu olarak nitelendirilen kii, terbiye d sz ve davranlardan uzak, sz-sohbeti edepli, kendi ve ailesinin
92

onuruna leke srdrmeyen, ehvet duygularn aa karmayan, yz kzartc sulardan uzak durma gibi bir karakter sergiler. Bunun kart ise, iffetsizliktir. Bu da irkin szl, kaba davranl, nefsini akln nne karp bakalarnn rzna ve kiiliine saldrda bulunan kii anlalr .(15). Doru Davranl Olmak: likilerinde insanlar aldatan bir davranta, iki yzllktr. Eskiler bunu mnafklk olarak nitelemilerdi. slm toplumunun istedii dzeyde eitilmemi baz insanlar, maddi karlar veya kiiliinin beeni kazanmas amacyla sahte bir grnmle kar taraf aldatma abasna girerler. Kalbinde olmad halde eitli vg ve takdir hisleri dolu szcklerle onlar kar ynnde kendine ekmeye alr. Yaamn slm ahlkna endekslemi kii ise, insanlarla olan ilikisinde, samimi, drst, doru, dili kalbine, sz zne uygun hareket eder . a. nsann Bu Dnyadaki Grevleri:

Yce Rabbimiz buyuruyor:< Ben cinleri ve insanlar,

ancak bana kulluk (ibadet) etsinler diye yarattm.> (Zariyat Sr/56). Yaratan Allah, yaam kolaylatrmak zere insan ruh ve beden olarak en gzel ekilde biimlendirmi, onu, el, ayak, duyu organlar, zek- akl, irade gc gibi unsurlarla donatm; ilhi kitaplar ve Peygamberler gnderip doru yolu gstermi; toprak, su,ate ve havay emrine vererek kullanlr hale getirmitir. Dier bir ifadeyle yaamn alt yaps hazrlanm olarak insann hizmetine verilmi, bundan sonra da kendisinden kulluk grevi istenmitir. Bu gerekler karsnda insann, bu dnyada babo yaamas iin deil, belirli bir ama iin yaratld ve bu ynde kendisine baz sorumluluklar verildii, anlalr. nsana ltfedilen
93

bu olanaklar karsnda, kendisine ne gibi grevler yklendii; sorumluluklarn yerine getirilmemesi halinde geleceini ne ekilde etkileyecei hususu dnmeye deer bir konu. Konuyu bu adan deerlendirmemiz kendimizi tanmamza da yardmc olacaktr. (1). nsann lhi Grevleri: (a). Allaha taat Etmek: nanl kii iin, btn evreni ve zerinde bulunan canl ve cansz varlklar yoktan var eden gcn Allah olduu kuku gtrmeyen bir gerektir. Ergin yaa ulam akl yerinde her insann da bunu kabul etmesi gerekir. nk, gerek kendi beden yapmzda, gerekse evremizde o kadar ilgin olaylar devam etmekte ki, her birinde Yce Rabbin g ve kuvvetinin yansmalarn gryor ve izliyoruz. Bunlar yalanlamak veya nemsememekle kendimizi inkr etmek gibi elikili bir tutuma girmi oluruz. Allahn ltfettii zerimizdeki nimetleri karsnda, bizlerin de Ona, sonsuz kretmek gibi bir kulluk grevimiz olmas gerekir. Kulluk grevi demek, Allaha yaplan ibadetler demektir. Her eyden nce, Allahn varln kabul eden insan, Onu hem sevmeli ve hem de Ondan korkmaldr. Sevmeli; nk, var eden, byten, maddi ve manevi yapsn en gzel biimde donatan, yaama sevinci veren, akl ile dnya varlklarna hkmetme olanan tanyan Odur. Ondan korkmal; nk, insan nesli yaamnn her annda bir snav geirmekte, eitli olaylarla denenmektedir. Bu srete istemeyerek de olsa su saylan davranlar olabilir. Yani, gnah saylan bir su ilemitir. Ahrette ise btn bunlarn hesab sorulacak; eer Rabbimiz affetmezse Cehennemde cezas ekilecektir. Ayrca, verdii bunca nimet ve olanaklar elimizden alrsa, halimiz nice olacaktr, diye dnmek gerekir.te bu nedenle, Allahtan ayn zamanda da korkmalyz.

94

Allaha kar olan sevgi, sadece sylemekten ibaret kalmamal, yaadmz srece davranlarmza da yanstp onun verdii hazz hissetmeliyiz. Allah sevmek demek, Onun emir ve yasaklarna byk bir istekle uymak, demektir. Bir kii, yapt ibadetin yannda evresindekilere, Ben Allahm ok seviyorum derse ve de, Allaha kar olmas gereken tm ibadetleri yapmyor ve byk gnah saylan bir ii bilinli olarak iliyorsa, o zaman bu sylemin samimiyetinden kuku duyulur. Gerek sevgi, Onun emir ve yasaklarna koulsuz uymakla mmkn olur. Bu lnn dnda sarf edilen szlerin hibir deeri ve inandrcl olabilir mi? Bylece kii, ancak kendi kendini aldatm olur. Allaha kar olan sevgi, kiinin ailesine, yani anne- baba, e ve ocuklarna olan sevgi ile ayn seviyede tutulamaz. Allah sevgisi, koul gtrmez stn bir sevgidir. Fakat aile sevgisi byle deildir. Kii, eini ve ocuklarn ok sever. Bu demek deildir ki, onlarn istekleri reddedilmeden kabul edilip gerei yerine getirilir. Kiiye ailesi tarafndan getirilen neriler, nce deerlendirilip zaman, zemin ve mevcut olanaklara gre evet veya hayr eklinde cevap verilir. Normal olan da budur. Ancak, Allahn emir ve yasaklar, kiinin istekleri dorultusunda deitirilemez. Nitekim Yce Rabbim buyuruyor:< Allah ve Raslu bir ie hkmettikten sonra, inanm erkek ve kadna o ii, kendi isteklerine gre seme hakk yoktur. Her kim Allah ve Raslune kar gelirse, apak bir sapkla dm olur.> (Ahzab Sr/36).Gerek sevginin belirlenmesi ynnde Hz. Peygamberimizin retisine kulak verelim: Hz. Enes, Raslllahn yle buyurduunu anlatyor: < haslet vardr .Bunlar kimde varsa imann tadn duyar. Allah ve Rasln, bu ikisi dnda kalan her eyden ve herkesten ok sevmek, bir kulu srf Allah rzas iin sevmek...> (Buhar, man: 9,14) (Mslim man 67) Kii, Ben Allahm ok seviyorum, ne zaman zorda kalrsam Onun yardm elini zerimde bulurum. diyerek Allaha olan sevgisini bakalaryla paylamak ister. ok gzel bir yaklam ve huzura alan bir pencere. Baka zaman bu kiiyi rnein maddi
95

karn galebe ald bir davrann iinde grrsn. Tasarrufunu deerlendirmek zere faize yatrm. Bir de, faizden gelecek paray kesinlikle ev iin harcamam, Allah korusun ! eklinde kendini savunmak gereini duyar. Halbuki, Allahn buyruu yle:< Ey iman edenler! Allahtan korkun ve faiz hesabndan arta kalan brakn (almayn) gerek mminler iseniz.>(Bakara Sr/278). < Yok, eer bu faizi terk etmezseniz bilin ki, Allah ve Peygamberine kar savaa girmisiniz. Eer faiz almaktan tvbe ederseniz, ana para sizindir ve bylece ne hakszlk etmi, ne de hakszla uram olursunuz.>(Bakara Sr/279). imdi bu iki yaklam deerlendirelim: O kiinin itenlik arz eden szleri, Allahn emirleri ile ne derece uyum salyor. Nerede hata yaplyor.Bu szler, gerek sevgiyi yanstabilir mi? Faiz almak suretiyle Allah ve Rasluna kar sava aan kiinin ,Allah seviyorum szlerinde samimi olabilir mi? Elbette, hayr!... (b). Hz. Peygambere (s.a) taat Etmek: lhi grevimizden dieri, Hz. Peygamberimize itaat edip Mslmanlar iin rnek oluturan slm yaay biimi ve bu konularda eitici szlerine uygun hareket etmektir. Dier bir deile, Hz.Peygamber(s.a)in snnet ve hadislerine bal kalmak; Onu (Allah dnda) her eyden ok sevmek, demektir. Bilindii gibi, slm dininin Mslmanlara ulatrlp yaylmas,retilip eitilmesi grevi Hz. Peygamberimiz (s.a.) tarafndan yrtlmtr.Allah katndan gelen slmn esasn belirleyen Kuran yetleri, Cebrail aracl ile Peygamberimize tebli edilmi, O da nce kendi hayatnda, sonra da slm toplumunda uygulamaya koyarak eitim- retim sistemiyle yaygnlatrmtr.Bylece Hz. Peygamberimizin ahlk kutsal bir nitelik kazanm, dier insanlardan farkl olarak kiilii fazilet rtsne brnerek yceltilmitir.Nitekim Kuranda Rabbimiz buyuruyor:<Allaha ve Peygamberine itaat edin ki, rahmete erdirilesiniz!>(Al-i mran Sr/132). Demek ki,
96

Hz.Peygamberimizin emir ve yasaklad hususlara uymamz, Allahn deimez bir emridir. Her Cuma gn mam hutbeye balamadan nce Mezzin tarafndan bir yet okunur. Anlam bilinmedii iin allm bir gelenek olarak alglanr ve zerinde dnlmez. Halbuki Rabbimiz bize bununla hayat dsturu olacak bir mesaj veriyor. Rabbimiz buyuruyor:< Allah ve melekler, Peygambere salt etti. Ey iman edenler siz de salt edin ki kurtulua eresiniz.> (Ahzap Sr/56) Peygambere salt demek, Onun iyiliinin,faziletinin yceltilmesi demektir. Namaz iinde okunan ( Allahumme/salliAllahumme/barik ) dualar da bu emir dorultusunda olan gzel dileklerdir. (2). nsann Kendisine Kar Olan Grevleri: nsann yaratl gerekesinin ne olduunu, Yce Rabbimin buyruundan renelim:< Ben, cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etsinler diye yarattm.> (Zariyat Sr/56). Kulluk demek, Allah iin ibadet, Ona yaklamak, demektir.Bu aklamann bizlere verdii mesaj, insann bu dnyadaki asl grevinin Allaha ibadet etmek olduudur. Yine bu balamda, yaratann tanmak, ltfettii nimet ve olanaklar iin Ona kretmek, yaamn devamnda ihtiya duyulan g ve kuvvetin Allah tarafndan verildiinin bilinci ile hareket edip itaat ve saygnlk iinde Ona ibadet etmek, demektir. nsann, kulluk grevini yerine getirip devamlln salayabilmesi iin her eyden nce beden salnn yerinde olmas, nefse hkimiyet ve ahlk kurallarna uyulmas gerekir. (a). Saln Korunmas: Dinimiz beden salna byk nem vermi, baz ibadet uygulamas ile de bu nemi pekitirmitir. Dikkat edilirse birok
97

hastalk, temizlik konusuna yeterli lde zen gsterilmemesi sonucu ortaya kar. Hastalk, zararl mikroplarn vcuda girmesiyle balar ve yeterli nlem alnmazsa geliip yaylr.Bu nedenle dr ki, namaz iin alnan aptes ve gusl aptesti zorunlu hale getirilmi ve bylece mminlerin bedenen temizlenmesini salarken ayn zamanda da hastalk mikroplarna kar bir nlem oluturma abasna girilmi olur. slm dini, her Cuma namazndan nce, yolculuk dnnde, hastalktan iyileince ve bir skntl durum geirince gusl aptesti almay nemle tavsiye etmi ve gerekli grmtr. Eer, Cuma gn gusl aptesti almada bir saknca doarsa, hi olmazsa ban ykanmasn tlemitir. Konuya bu kadar nem verilmesinin nedeni ise; Ter, ya, l deri hcreleri ve tozlanma ile oluan kirlerin deri gzeneklerini kapatmas sonucu sal olumsuz ynde etkilemesi, Zararl mikroplarn bedende oalmas ve eitli yollarla i organlara ulama olaslnn bulunmas, Su ile yaplan temizliin beden ve vcut organlarnda oluan elektronlarn atlmasna yardmc olmas ve bylece, salkl yaamaya zemin hazrlamas, olarak gsterilebilir. zerinde titizlikle durulmas gereken dier bir temizlik konusu da, az temizliidir. Yediimiz besinler, iilen st, merubat tr iecekler, di aralarnda kalntlar brakarak bakterilerin olumasna yol aar. Zaman ierisinde pis bir koku salglanr ve di rmelerine neden olur. Bakarsn gencecik yataki insanlar kendilerini dii koltuunda bulmutur. bu kadarla da kalmaz; di rnde oluan mikroplar kana karp eitli hastalklarn ortaya kmasna zemin hazrlar. Her gn periyodik olarak di ve az temizleme grevini yapmayanlar, Allahn en byk ve nemli ltfu olan dilerini bir ihmal yznden bylece kaybetmi olurlar.

98

Az temizliinin bir de manevi yn vardr. zellikle Allaha yaptklar ibadetleri ile yaknlamak isteyenler, pis kokulu azla Allah kelmn telffuz etmeleri bir mmine yakk dmez. Aptessiz iken, Allah kelm olan Kuran eline bile alamayan kii, nasl olur da kokan az ile onu okuyabilir. Bu bir saygszlk olmaz m? Akl banda olan her Mslman az temizliine nem vermeli ve bu balamda: - Yemek ve ieceklerden sonra azn alkalamal, - Sabah ve akam yemeklerinden sonra mutlaka diler fralanmal, - Dardan eve dnnce el-yz ykanmal ve az alkalanmaldr. slm dininde temizlie verilen nemi belirtmek zere Hz. Peygamberimizin bu konudaki uygulamalarndan bazlar bilgilerinize sunulur: - urey b. Hni anlatyor: Bir gn Hz. ieye : Nebi (s.a.) evine girdii zaman ilk evvel ne yapard ? diye sordum: - Her eyden evvel misvak kullanrd dedi.(Mslim,Tahare:253) (Misvak, bugnk di fras ve macunu yerine kullanlan kendine zg kokulu bir aa parasdr.) - Semura b. Cndeb anlatyor: Raslullah (s.a.):< Kim Cuma gn abdest alrsa ne l; kim ykanrsa, ykanmak daha faziletlidir.> buyurdular.(Selmet Yollar, 1.Cilt,Sf:140) - Ebu Hureyre anlatyor:Raslullah (s.a.) :< Hi phe yok ki, biriniz abdestini bozduu vakit abdest almadka Allah onun namazn kabul etmez.> (Selmet Yollar 1.Clt.,Sf:50) - Ebu Mlik el- Eari anlatyor: Raslullah (s.a.) buyurdu:< Temizlik imann yarsdr...> (Mslim, Tahre:223) - bnu Abbas anlatyor: Raslullah (s.a.) iki mezar yanna urad ve yle buyurdu:< Dikkat edin. Bunlar muhakkak azap olunuyorlar. Hem de byk bir eyden dolay azap olunuyorlar. Onlardan biri kovuculuk yapard; dieri ise, sidiinden ekinmez, saknmazd>.
99

bnu Abbas anlatyor:< Peygamber (s.a.) geceleyin kalkt. Hacetini def etti. Sonra yzn ve ellerini ykad. Sonra da uyudu.> (Mslim ,Hayz:304) Saln korunmasnda, vcut temizlii ile beraber, giyilen giysiler, oturulan konutlar ve kullanlan eyalarn da temiz tutulmas nem kazanr. Saln korunmasnda dier bir etken, dengeli beslenmedir. Dengeli beslenmek, kiinin yapsna gre uzmanlar tarafndan gnlk olarak belirlenen tr ve llere uygun yemek diyeti uygulamasdr Bylece, bedenin beslenmesinde ne lde protein, ya ve karbonhidrata ihtiya duyulduu; bu miktarlara uygun hangi tr yemek ve meyvelerin yenecei, yine uzmanlar tarafndan nerilmelidir. Salkl yaam iin Hz. Peygamberimiz, sofradan yar tok kalkmay tavsiye etmitir. Tabii ki, bunda da bizler iin birok yarar olduu kukusuzdur. Nefse uyup ok yemek, sindirim organlarn yorar ve baz hastalklara kap aar. Dnyann enerji kaynan gne, vcudumuzun ise eker (glikoz) ve eker ieren yiyecekler oluturur. Bu kanlmaz ihtiyatan dolay da onsuz hayat dnlemez. Ancak, halk arasnda sylenen Her eyin az karar, ou zarar! kuralna uyularak eker tketimindeki lye zen gsterilmelidir. Aksi halde, ar ve gereksiz kullanm, baz organlar ypratrken erken yalanmay da beraberinde getirir. eker denince aklmza, eker ve eker ieren btn gdalar gelmelidir. nk bunlar sindirim srasnda ekere dnrler. rnein, beyaz undan yaplan hamur ileri ve ekmek, beyaz makarna, beyaz pirin, patates, msr, bal, pekmez, helva, zm, dut ve incir bu kategoriden saylr. eker ve ekere dnen yiyecekler sindirim sresince kan ekerini ykseltir. Bunun normal seviyede kalabilmesi iin de
100

inslin salglanr. nslin eker komasn nleyici bir hormondur. Eer, gereksiz ve ar lde ekerli yiyecekler yenmi ise daha ok inslin salglanmasna neden olur. Bu da glikozun hcre (zellikle karacier, kaslar ve ya) ierisine girmesini kolaylatrr. Bunun sonucunda yalarn yaklmasn snrlayarak organlarda birikimini hzlandrr ve kiinin imanlamasna yol aar. Ar eker tketimi ayrca, damar sertlii yapp kalp krizine zemin hazrlarken, beyin damarlarndaki tahribat da ani fellerin olumasna neden olur. Dier bir zarar ise kiide eker hastaln balatr. Bu nedenle beslenmede ar ekerli yiyeceklerden kanlmal, zellikle kepekli ve lifli gdalar tercih edilmelidir. nk, bu zellikteki gdalarn sindirim sresi uzaynca glikozun kana geii de yavalar ve bylece ani eker ykselmesi nlenmi olur. slm dini, akla uygun, mantkla elimeyen dorular dinidir. Getirdii kurallar, insan yarar ile rten ve salkl yaama g katan niteliktedir. Bu balamda, insanlar yakndan ilgilendiren yiyecek ve iecekler, hell-haram deerlendirilmesine tabi tutulmutur. Gereki olarak bakldnda neyin haram, neyin hell olduu konusu bizlerin deerlendirmesi dnda olup ilhi bir nitelik tar.Dier bir ifadeyle hell ve haram, Allah ve Rasl tarafndan belirlendii iin deimez bir zellik kazanr. Allah ve Rasl her hangi bir yiyecek veya iecek iin haramdr hkmn vermi ise, mutlaka onda insan salna zararl unsurlar mevcuttur. rnein, slm dininde alkoll ikilerin iilmesi haram saylmtr. Dier taraftan siroz ve kanser gibi bir ok hastaln sebepleri arasnda alkoll ikilerde yer almtr. Ayrca alkoll ikiler az bir zaman da olsa, kiilerin iradelerini devre d brakarak akln karar verme etkinliini zayflatmaktadr. Dikkat edilirse, trafik kazalarnda alkoll srclerin ilk sralarda yer ald, kavga ve adam ldrme gibi su saylan olaylarn daha ok sarho kiilerce ilendii bilinen bir gerektir. Bu nedenle, insan saln olumsuz ynde etkileyen ve dinimizce de haram saylan

101

yiyecek ve ieceklerden uzak durulmas salkl yaamay seven her kii iin bir grev kabul edilmelidir. Saln korunmas ve yalanmann geciktirilmesinde kiiye den dier bir grev, organlar altrp bedeni gl klmaktr. Bunun en uygun ekli, ya durumu ve fiziki yap ynnden kendisini yormayacak dzeyde sportif faaliyetlere katlmas veya yryler yapmasdr. zellikle ev hanmlar ve emeklilik yana gelmi kiiler, yalanmay geciktirmek iin haftada en az gn kendini yormayacak ekilde yryler yapmaldr. Bu uygulama sonucu kiilerde stres azalr ve bedende aktivite artar. Peki, stres nedir ve nasl ortaya kar? Hayat boyu yaantmz olumsuz ynde etkileyip skntlara sokan etkenlerden biri de stres halidir. Stres derken, her trl olumsuz etkilere kar vcudun gsterdii tepki, olarak anlalmaldr. Bu etkiler, dtan gelen, insanlarla ilikiler, evre koullar (scak, souk, yamur, kar, yangn, sel baskn, deprem gibi), hastalk ve cerrahi operasyon eklinde veya iten gelen (bir yaam biimini hayal edip heyecan duymak) tarznda olabilir. yleyse stres, hayali veya dtan gelip organizmay fizyoloji ve metabolizma alannda skntya sokan her olumsuz etkiye kar vcudun savunmada gsterdii tepki halidir. Stres halinin ortaya k: Bir stres halinde, buna tepki olarak vcudun savunma sistemi almaya balar. yle ki, bir tehlike annda beyin hipofiz bezine sinyal gnderir. Hipofiz bezi de bbrek st bezini uyarr. Bu bezin medula denen i ksmnda adrenalin ve noradrenalin hormonlar salglanmaya balar. Bu hormonlar kan akyla btn organlara yaylr ve etkisi;

102

- Dolam sisteminin, deri, bbrek ve sindirim kanalna ait damarlarn daralmas; kas, kalp ve beyni besleyen damarlarn ise genilemesi, - Sindirim sistemi kanal kaslarnn gevemesi, bzc kaslarn da kaslmas, - Merkezi sinir sisteminin tahribi sonucu bunalt ve huzursuzluk belirtilerinin ba gstermesi, - Daha iyi grmek iin gz bebeklerinin bymesi, - Saldrgan grnmek iin yz kaslarnn gerilip kllarn diklemesi, - Kanda kullanlacak oksijen miktarn artrmak iin nefes alp vermelerin hzlanmas, - Sindirim ve idrar yollar ileminde tutukluluk halinin belirmesi, - reme sistemi zerideki basknn cinsel isteksizlie yol amas, eklinde grlr. Acil durumda, kaslarn daha ok kana ihtiyac olacaktr. Bu nedenle, kalp daha hzl atar ve aniden tansiyon ykselir. Dier taraftan kan, mide ve ciltten uzaklar ve kaslara akr. Bu aamada kan dolam sistemine daha fazla ya pompalanr; nk ya, hzla devreye giren bir enerji kaynadr. Kandaki ekerin younluu artarken olas yaralanmaya kar phtlamay gerekletirecek kimyasal bileikler retilir. Bylece vcut, savunmasn tamamlam ve dvme veya kama olgusuna hazr hale gelmitir. Stres hali, etkisine gre iki eittir. Birisi ksa srelidir; pek farknda olunmadan gelip geer. Kii zerindeki etkisi de nemsenmeyecek derecede azdr. Dieri ise, hem ar hem de uzun srelidir. Kiiyi skntya sokup huzursuz eder ve ayni zamanda da organlar ypratr. Stres halinin uzun srmesi durumunda adrenalin yerine daha fazla kortizol hormonu salglanr ve bu da; -Vcutta su tutulup dem hastal yapmas, -Baklk sistemini zayf drp hastalklara yakalanma riskinin artmas, -eker hastalnn ba gstermesi,
103

-Hafza kayb ve unutkanln hastalk haline gelmesi gibi, olas rahatszlklara yol aar. Peki, stres halinden k kolaylatrmak iin ne gibi yntemler uygulanmal: Stres halinde k iin en iyi yntem, kiinin kendisini iyi hissetmesidir. Her eyden nce, stresin organizmaya verdii zarar ve kalc bozukluklar gz nne getirip salkl yaam ortamna ynelmelidir. Fakat nasl bir yntemle? Herkesin kendine zg bir k yolu olabilir. Ancak, konu genel olarak ele alndnda, geveme (meditasyon), egzersiz ve hobilerin kiiler iin en uygun rahatlatc teknikler olduu grlecektir. rnein, geveme tekniini uygularken; - Rahat bir pozisyonda (oturarak veya yatarak) gzleri kapatp dnceleri vcut organlarnn her biri zerinde ayr ayr younlatrmal ve bu blgelerden skntnn ktn hayal olarak hissetmeli, - Vcudun kaslarn (5e kadar sayarak) skp gevetmeli, - Kii kendisini rahatlatc bir ortamda bulunduunu hissederek rahat nefes alp vermeli. Rahat nefes almak, geveme iin gereklidir. Ancak farkl nefes almak metotlar vardr. Kimisi gslerini geniletip kasarak gs nefesi alrken, bazlar cierlerini doldurmak iin omuzlarn kaldrarak omuz nefesi, dier bir blm de diyaframla (karnla) nefes alp verirler. Doru seim diyafram kullanlarak nefes almaktr. Diyaframla nefes alp verirken rahatlanp geveyebilmek iin; - Burunla nefes alp azdan vermek (hava hem szlm ve hem de ltlm olur), - Nefes alrken birer saniye ara ile drde kadar saymal, karn 2-3 cm genilemeli, bir saniye bekledikten sonra yine drde kadar sayarak nefesi yava yava vermelidir,

104

- Bylece yava nefes alp verme ilemini 5-10 defa tekrar edip skntlarn da nefesle beraber darya atldn hissetmelidir. Stresle baa kmak iin dier bir yntem de fiziksel hareketlerdir. Beden sal dikkate alnarak uygun bir metot gelitirilmelidir. Sportif faaliyetler, kltr- fizik hareketleri, uygun bir meknda ll gezinti ve yryler hem bedeni zindeletirir, hem de stresin atlmasna yardmc olur. Stresten kurtulmada uygulanmas gereken baka bir yntem de, kiinin kendine zg hobilerle uramasdr. Dier bir ifadeyle neden holanp haz duyuyorsa kendisini o yne ynlendirmelidir. Bu balamda, dostlaryla sohbet etmek, mzik dinlemek, inancnn gereklerini yerine getirmek, holand kokuyu koklamak gibi uygulamalar akla gelebilir.(13) Ayrca, stres halini yattrc, gerginlii giderici, uykuya daldrc etkisinden dolay bitkisel ay nerilmektedir. zellikle,Kedi otu, Oul otu, erbeti otu ve Lavanta bu zellie sahip bitkilerdir. Oul otu ve lavanta, ho kokular sayesinde kii zerinde rahatlatc etki yapar(8). Stres halinden k kolaylatran yntemlerden bir dieri de Hz. Peygamberimizin tavsiyesi olacaktr: - Ebu Vail (R), Raslullah (S.A.V.)n yle sylediini naklediyor: fke eytandandr, eytan da ateten yaratlmtr., ate ise su ile sndrlmektedir; yleyse biriniz fkelenince hemen kalkp abdest alsn. (Ebu Davud, Edeb:4784) - Ebu Zerr el-Gfri (R) anlatyor: Raslullah (S.A.V.) bize buyurmutu ki: Biriniz ayakta iken fkelenirse hemen otursun. fkesi geerse ne l, gemezse yatsn. (Ebu Davud, Edep:4782) Stres halindeki vcut organlarnda kan ak ile ilgili tbbi bilgiler yukarda aklanmt. Kalp-damar ilikisindeki

105

dzensizliin giderilmesi ynnden Peygamberimizin buyruunun uygulanmas isabetli olacaktr. Stresten uzak durabilmek: Kii ou kez stresi kendi davet eder. Bile bile kendini stres ortamna iter. Korku ve heyecan duymay yaants iin deiiklik olarak grr. Oysaki, stresin ar yk organizmay ypratr, olas hastalklara kar vcut direncini azaltr. Bu nedenle kii; - Kendi ruhsal yaps zelliini dikkate alarak korku ve iddet ieren olaylardan uzak kalmal, - Toplumun kurallarna saygl olmal ve insanlarla ilikisinde kar taraf zecek sz ve davranlardan kanmal; nk onlarn tepkisi kendisini de strese sokabilir. - Heyecan verici olaylarn dnda kalmal. rnein korku ve iddet ieren bir filmi saatlerce izlemek kiiyi stres ortamna iter. Veya uzak dou lkelerine zg sumo greini seyretmek gibi. - Bugnn iini yarna brakmamak kuralna uyulmal. Gerek aile ortamnda, gerek i evresinde grev kabul ettii iini zamannda ve beenilecek ekilde tamamlamak. Aksi halde olumsuz tepkilerle karlar ve strese girer. u ataszn kendisine rehber edinmeli: Ne koyarsan tabana, o gelir kana... Hayali ve dtan gelen olaylar karsnda vcudun gsterdii fiziksel tepkilerle ilgili bilgi edindikten sonra vcudumuzun salkl tutulmas ynnde bize uzanan Yce Yaratann merhamet dolu ltfunu takdir etmemek ne derece insanlkla badar. Halbuki, nankrlk gz kr, gerekleri teslimiyet ise insan Allaha sevgili kul yapar. Bylece, kendini tanyan gerekte Rabbini de tanm olur.

106

Stresten uzak durmann dier bir yntemi de, zihin beden ilikilerini dzene sokup gelitirmektir. Ama nasl? Bu konuda yaanm bir ykden sz edilecek ve farkl yaam tarz anlatlacaktr: Alman yazar Theodore Illion, Tibet ve halk ile ilikili olduka garip ve hayrete dren eyleri duyar. Anlatlan bu mucizevi baarlar ve gizemli srlar yerinde grp sylenenlere inanmak amacyla 1930larn ortasnda tek bana Tibet yolculuuna kar. Kendisinden ncekiler gibi Illion da klk deitirerek gizlice yolculuk yapar. nk, Tibetlilerin yabanclara kar pek hogrl davranmadklar bilinmektedir. Yolculuk sresince byk zorluk ve tehlikelerle karlar. Ama sonunda Illion amacna ular. Yerekimi yasalarna meydan okurcasna arazi zerinde srayarak giden Lamalara tank olur. Illion, asl yann doksan olduunu sylemesine karn otuz yandaym gibi grnen bir mnzevi ( toplumdan uzak maarada yaayan) bir adamla tanr ve onunla yakn iliki kurar. Be gn kadar onunla birlikte kalr ve yaantsn inceler. Bir gn yaplan alma srasnda Illion mnzevinin bedenine sarlr ve hayret iinde kalr. nk mnzevinin bedenini on dokuz yandaki bir gencin bedeni gibi esnek ve kvrak bulur. Sorduu soru zerine adam Illiona, nadiren bir eyler yediini ve zamannn ounu oru tutarak geirdiini, syler. Illion da ona, O zaman bu kadar gen grnmenizin nedeni bu mu?diye sorar. Mnzevi ona Hayr diye yant verir. Beni gen tutan ey, korku- endie-ve huzursuzluk zehirlerinden uzak durmamdr. Mnzevi ayrca, uzun yaamann anahtarlarndan birinin de geveme sanat olduunu aklar. Adam Illiona bu gevemenin,
107

lks bir koltukta oturmann verdii rahatllk deil,-korku endie ve huzursuzluk-duymayan bir zihnin getirecei ruhsal geveme hali olduunu syler. Bu ruhsal geveme olmad takdirde ,- korkuendie ve huzursuzluun oluturduu dnce ve davranlar seni hem bedensel ve hem de zihinsel olarak katlatrp sertletirir. Bir yaam boyu byle katlap sertlemek ise, hem bedeni, hem de zihnini yalandrr; sonunda da yaamn bitirir. Mnzevi szlerine yle devam eder: En nemlisi, eer gen kalmak istersen kendini gen hissetmelisin. Eer kalbin yal ise , eer kendini yal hissediyor ve yal adam gibi hareket ediyorsan , beslenmene ne kadar dikkat edersen et, ne kadar alma yaparsan yap fiziksel yalanma- dan kaamazsn. Genlie kavuman iin iradenle isel bir aba gstermelisin. (11) Demek ki, kiiyi strese sokan korku- endie- ve huzursuzluk- gibi duygu ve dnceleri zihinden skp atmak gerekiyor. Ama nasl ! Budistler ruhsal gevemeyle; Mslmanlar da, sevap kazanmak amacyla sabredip Allaha snmakla (tevekklle) gerekleeceine inanmaktadr. Deniz seviyesinden 3500 metre ykseklikte, yllk scaklk ortalamas (2) derece olan ve etraf dalarla evreli Tibet, yaam koullarnn zorluu ve dnya lkeleriyle her trl ilikisi alt dzeyde bir yerleim blgesi. Kendisine zg deiik yaam biimi ve kltre sahip bir lke. Byle bir corafi ve sosyal ortamda yetimi mnzevinin, Batnn popler insanna akl retir gibi tte bulunmas olduka ilgin ve artc bir davran. Batnn, bilim, tp, teknoloji gibi yaam kolaylatran olanaklarndan nasibini alamam bu insanlar, nasl oluyor da tbb sonulara uygun gr bildirmekteler? Byk bir olaslkla, gemi zaman dilimi ierisinde kendilerine gnderilen Bilge kii tarafndan eitilip retilmi olmalardr. Nasl bir bilge kii? te yant:

108

lemlerin Rabbi, Bir ksm peygamberleri sana daha nce anlattk; bir ksmn ise anlatmadk. Ve Allah Musa ile gerekten konutu.( Nisa Sr/164) buyurmutur. Buna gre yeryznde insanlarn bulunduu yerlere her zaman ilhi mesajlar ulatrmak ve yaamsal dzeni gelitirmek zere ok sayda peygamberlerin gnderildii, sz konusu bilge kiinin de bu zincirin bir halkas olduu dnlmektedir. (b). Nefsi Kontrol Altnda Tutmak: Sehl ibnu sad (R.A) anlatyor: Raslullah buyurdular ki: <Kim bana eneleri ile bacaklar arasndaki eyler hususunda garanti verirse, ben de ona Cennet hususunda garanti veririm>(Buhari, Rika: 23; Tirmizi, Zhd: 61) Nefsimiz bizleri devaml ileriye iter ve istekte bulunur. Ancak bu isteklerin hepsi kendi yararmza olduu anlamna gelmez. Yaadmz ortamda toplumun kendine zg birok tre ve kurallar vardr. Bu dsturlara btn toplum fertlerince uyulmas zorunludur. Fakat nefis ou zaman kiiyi, kural tanmaz davranlara zorlar. Bunun sonucunda disiplinsizlik denen olaylar toplum dzenini sarsar. Hak ve hukuk tannmaz hale gelir. Gvenin yerini kargaa alr. zgrlk ve demokrasi anlay zedelenir. Hapishaneler ve polis karakollar ise oalr. Dikkat edilirse su ileyen kiilerin byk ounluunu, yeteri dzeyde eitim ve retimden uzak kalm olanlarn oluturduu grlr. rnein, 1977 ylnda cezaevlerine giren kii says 36271 dr. Bunun 281 kii teknik elamanlar, 351 kii sevk ve idare memurlar olutururken, 19321 kii ifti,ormanc, balk mesleklerinde olanlar, 2604 kii kalifiye olmayan iiler, geri kalan miktar ise ulatrma, imalt sanayi ve hizmetle ilgili meslek sahipleri oluturmutur.(T.C.statistik yll,1981). Bu nedenle, kiilere kar sevgi ve saygya dayal ilikilerin kurulmas, hakhukuk anlaynn yaygnlamas, doru olma ve drstln etkin
109

klnmas ynnden atlmas gereken ilk adm, retim- eitim olmaldr. Bilgili, kltrl ve eitilmi kiilerden oluacak toplumda su ileme olaylar da azalacaktr.nk, retim ve eitim potasnda olgunlaan kiiler, nefislerinin isteklerini akl ve iradeleriyle denetimden geirip yararl olann uygulamaya koyarken, zararl olanlar devre d brakrlar.Dikkat edilirse yz kzartc sular ileyen kiilerin tamamna yaknn, cahil olan insanlar oluturur.te bu nedenledir ki, toplumda haka bir dzenin kurulup devam edebilmesi ancak, fertlerin eitilip olgunlamasna baldr.Bu konuda Hz. Peygamberimizin buyruu da yledir:< lim talebi (istei) her Mslmana farzdr...> (bn Mce, Mukaddime 1.S.98-99). Yce Rabbimiz de:<... Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?> buyurarak bilim sahibi kiilerin stnlne dikkatleri ekmitir. Ayrca, Allahn Hz. Peygamberimize ilk emri de Oku olduuna gre, haka dzende cehaletin yerini, eitim ve retimin pekitirdii kltrl insanlar almaldr. Konuyu zetlersek, nefse hkimiyet ancak, ilim potasnda olgunlamakla gerekleir. lim renmek herkes iin hem dini ve hem de kiisel bir grev olduu bilinci ile hayata yn verilmelidir. (c). Ahlk Kurallarna Uyulmas: Her lkenin kendine zg ahlki kurallar ve yaama yansyan uygulamalar vardr. Bu kurallarn bir blm dini inan ve lke yasalarndan kaynaklanp zaman srecinde rf ve adetlere dnr. Bylece bireyin yaamnda da toplumun deer ls olur. Bu nedenle lkeler arasnda ahlk kural ve yaantsnda farkllk gze arpar. Kii vardr drsttr, adildir, bakalarnn hak ve hukukuna saygldr. Ailesine ve devletine baldr. nsanlar sever ve onlarla ilikisini hogr ortamnda srdrr. Kul hakkna byk titizlik gsterir; el emei ve aln teriyle kazancn deerlendirir. Dier bir anlatmla stn ahlk performansn sergiler. Ancak bu kii,
110

bireysel tercihinde herhangi bir dini inanca bal deildir. Peki, hal byle iken bu denli olumlu insan olmasn neye borludur? Malmlk sahibi oluuna m? Hayr! Arkada ortamna m? Hayr! Sahibi bulunduu makama m? Hayr! Eitim ve retime mi? Evet, elbette eitim ve retime! retim kurumlarnda rendiklerini aile ve toplum ortamnda uygulayarak kendini eitme olanan bulmutur. Toplumun rf ve adetlerini kendine yaam dsturu olarak kabullenip uygulamtr. 1979 ylnda grev nedeniyle Kuzey Kbrs Trk blgesine bulundum. Halkn davran biimine hayran kaldm. ok drst ahlk anlaylar ve birbirlerine sarslmaz gvenleri vard. Issz blgelerde dahi arzalan arabasn bir endieye kaplmadan yolun kenarna park edip brakanlara tank oldum. Bir yerde unutulan eyaya hrsz elinin demediini yaayarak grdm. Alverilerde aldatma denilen sorunla karlamadm. Gzledim, izledim; halkn bu denli eitilmesinde din faktr pek de etkili deildi. Peki, bu gzel davranlara nasl sahip olmulard? Anladm ki, uzun yllar ngilterenin himayesinde kalmalar, onlarn ngiliz terbiyesine gre eitilmi bir topluluk haline dntrmt. Gnl ister ki, Trkiyede ayn gven ortam olusun. Ahlk kurallar kitaplarda yazld gibi kalmasn; toplum iinde yaygnlap uygulansn. O zaman herkes cann maln gven iinde hissedecek ve huzur ortamnda bulunmann mutluluunu yaayacaktr. Toplumun ynlendirilmesi bakmndan en gzel ahlkn, slm ahlk olduunu sylersek, hi de abartmam oluruz. nk, onun kurallar ilhi kaynakldr. Gcn Tanr kitab ve Hz. Peygamberin(s) snnetinden almaktadr. Konuya yle yaklaalm: Dnyann evrendeki konumunu (mevsimler ile gece ve gndzn tekrarlanmasn) kim dzenliyor dense, yant ne olur? Allah! imdiye dek dnyamzda hibir dzensizlik grld m? Hayr!
111

nsana canllk (ruh) veren kimdir dense, yant ne olur? Allah! Fiziki yap ve metabolizma hakknda grnz nedir?- Her ey mkemmel! Bunun gibi sorular oaltlabilir. Ancak sonu Tanrda birleir. te btn bunlar gerek olarak karmzda durmakta. Peki, toplumda haka dzenin egemen olmas, bireylerin huzur iinde bir yaam geirmeleri, insan ilikilerinin hogr ortamnda srdrlmesi, dahas insana yakr davranlarn sergilenmesi konusunda neden Allah ve Raslnn belirledii ahlk kurallarna uyulmuyor? Yant, inan zafiyeti ve her eyi hafife alma duyarszl!... Halbuki, her nimetin bir de klfeti (sorumluluu) vardr. Allah insan en gzel biimde yaratt; onu yeteri kadar beceri ve olanaklarla da donatt. Toplumda haka dzenin egemen olabilmesi iin yol haritas olarak eline bir de mukaddes kitap verdi. rnek alnmas ynnden Hz. Peygamberle(s) de destekledi. Btn bu olanaklar sonras da Mslmanlar gelecekleri konusunda sorumlu tuttu. Belirledii ahlk kurallaryla onlar denemek istedi. nk tm insanlar babo braklmam, yaam snavyla davranlar snrlandrlmtr. nsan olgun yapan en nemli etken, phesiz ki gzel ahlktr. Dnlecek olursa inan ve ibadetlerin bir amacda kiiyi, gzel ahlkla bezeyip toplumda erefli seviyeye ykseltmektir. Bylece geleceini de kazanl hale getirir. Kant m isteniyor? te yant: Allah Rasl buyuruyor; Bir mmin , gzel ahlkyla, gece ibadet eden, gndz oru tutan kimselerin derecelerine eriir. Gerekten bol kazan deil mi? Allah Raslne sorarlar: nsanlarn Cennete girmelerine en ok sebep olan nelerdir? Buyurdular ki, Allahtan korkmak ve gzel ahlkl olmak. Yine sorarlar: nsanlarn Cehenneme

112

girmelerine en ok sebep olan nelerdir? Buyurdular ki; nsann az ve avret yeridir.(15) Sonu olarak belirtelim ki,insanda kiilik olumas, ahlk kurallarna uyulmakla kendini gsterir. Toplum tarafndan kabul grm sz ve davranlar kendine huy edinerek ahlkn gzelletiren kiiler, her zaman takdirle karlanr ve herkes tarafndan sevilir. (3). nsann Ailesine Kar Grevleri: Aile denince, kanunlarmzda da belirlendii gibi karkoca, ocuklar ile byk annebaba, anlalr. Eski deyimle usul ve furu, aileyi oluturur. Aile, toplumun kk paras olarak devlet dzeninde yer alr. Ailenin devam iin hem dini ve hem de milli kurallar konmu ve aile bireylerine eitli grevler yklenmitir. Bu grevler yle de zetlenebilir: (a). Koca ve kadnn birbirlerine kar olan sorumluluklar, (b). Koca ve kadnn ocuklarna kar olan sorumluluklar, (c). ocuklarn aile byklerine kar grevleri. Yce Rabbim buyuruyor:< Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana- babanza da iyi davranmanz kesin bir ekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa, kendilerine Of ! bile deme; onlar azarlama; ikisine de gzel sz syle.> ( sra Sr/ 23). < Ey iman edenler ! Elerinizden ve ocuklarnzdan size dman olanlar da vardr. Onlardan saknn. Ama affeder, kusurlarn balarna kakmaz, kusurlarn rterseniz, bilin ki, Allah ok balayan, ok esirgeyendir.> (Tegabn Sr/14) Aile dzeninin devam iin her eyden nce aile bireyleri arasnda sevgi ve saygya dayal hogr bulunmaldr. Byklere itaat ve sayg esas olmal; kkler sevilip kusurlar hogr ierisinde affedilmelidir. yette de belirtildii gibi dmanca
113

hareketler karsnda, dzelme eilimi yoksa onlardan uzak durulmaldr. Aileyi ilgilendiren konularda, tek bana hareket etmeyip aile fertlerinin grleri de alnp ortak bir karar oluturulmaldr. Eler arasndaki ilikiler, sevgi ve saygya dayal, zor kullanarak deil, ikna yolu ile fikir birliine varlm bir tutum iinde devam etmelidir. Kavga, grlt, hakaret, alay etme ve kmseme gibi irkin ahlk d davranlar iine girmemeye karlkl zen gsterilmeli. Dnya tatls olarak sevilen, aile balarn glendiren ocuklar, doumdan itibaren itina ile bytlmeli ve onlara daha mutlu yarnlar braklmaldr. Bu ama dorultusunda ocuklarn aile ve topluma yararl, salkl, kltrl, ahlkl, inanl yetitirilmeleri iin anne ve babaya birok grevler der. rnein; (a). Doumu kolaylatran nlemler alnmal, (b). Bebein temizliine zen gsterilip darbelerden korunmal, (c). Salkl beslenme rejimi uygulanmal ve sevgi ile bytlmeli, (d). Az ve beden temizlii alkanlk haline getirilmeli, (e). Ahlk ve terbiyesinin gzellemesine zen gsterilmeli, (f). retim ve eitimine nem verilmeli, ayrca dini bilgiler retilmeli, (g). Vatan, millet, devlet gibi milli duygulara bal, yasalara saygl olmasna allmal. Bu grevler oaltlabilir. Burada nemli bir hususa dikkatlerin ekilmesi gerekir: ocuk sahibi olmak, onunla elenip, oynayp hoa vakit geirmek, demek deildir. ocuun dnyaya gelmesine arac olunurken, bebeklikten evlenecei yaa gelinceye kadar yukarda belirtilen grevleri yerine getirip getiremeyecei hususu dnlmelidir. Eer bu koullara sahip deilse, ailesine, topluma ve devlete yk olacak fazla ocuk edinmeye hi kimsenin hakk yoktur. rnein,
114

geim sknts eken, kazanc ile ancak 3 kiilik aileyi geindirebilecek bir geliri olan aile, nfusunu 5e karmasnn, cehalet dnda geerli bir nedeni olamaz. ocuk, a ister, elbise ister, elenmek ister, okumak ister; btn bunlar sonuta paraya dayanr. Bu yatrmlar zamannda yaplmazsa ocuk, hastalkl, eitimsiz, kltrsz ve de dengeli beslenemedii iin belki de zek zrl bir konuma debilir.Sonunda hem ailesine ve hem de topluma yk olur. (4). nsann Topluma Kar Grevi: nsan, yaratl gerei olarak toplum halinde yaamn srdrmek zorundadr. Dier canllara bakldnda, doann fiziki ve corafi etkilerine kar kendini koruyabilmesi ynnden eitli imkn ve kabiliyetlerle donatld halde, insan bu dnyaya plak ve yardma muhta halde gelir. rnein, kediye trnak ve krk grnmdeki tyl derisi, aslana pene ve yrtclk yetenei, geyie koma ve soua dayanma gc gibi olanaklar verilmitir. nsann ise zeks dnda bunlara kar bir stnl yoktur. nsan da bu noksanln toplum halinde yaamakla tamamlar. Toplum iinde herkesin deiik grev ve ileri vardr. Kurulan dzenle hem kendisi ve hem de toplumun dier fertleri iin alr. Frnc ekmek yapar, hem kendisi beslenir ve hem de bakalarnn ihtiyacn karlar. Terzi hem kendi ve hem de bakalarnn giysilerini diker. Yani, toplumda bir iblm vardr. Bu sayede toplumun btn bireyleri karlkl ihtiyalarn karlayp noksanlklarn tamamlarlar. Mademki, insan, yaamn toplum iinde srdrmek zorundadr; yleyse, hayatn huzur ortamnda geirebilmesi iin onun koullarna da uymas gerekecektir. Bunun ilk ilkesi de, insanlarla bark olup karlkl iyi ilikiler kurmasdr. Gnl ister ki,ksa bir mr sresince sknt, kavga, grlt, kayg, stres ve fkeden te, bar ve huzur ortamnda salkl bir yaam geirebilelim. Ancak, kendimiz istesek dahi evremizden ayn
115

yaklam her zaman grmemiz olaan deildir. nk, insanlar yaratl gerei farkl karakter ve dnce yapsna sahiptirler. Bu farkllk yaam tarzlarna yansynca devaml olumsuzluklarla karlar insan. Bunun sonucu olarak da gerginlik, tartma, kavga ve g kullanma ortamna srkleniriz. Disiplinin yerini kargaa, mutluluun yerini ise huzursuzluk alr. Bu da ister istemez skntl yaama yol aar. Peki, huzur dolu mutlu bir yaam ortamn nasl oluturabiliriz? Yant, kendimiz kadar evremizdeki insanlar tanyp onlara uyum salamakla. nk, yaantmzn her aamasnda onlarla karlkl iliki halindeyiz. Dnp gemie baktmzda ilk insan toplumundan bugne dek sre gelen i blm gereklerine uyulup hogr ortamnda hayata yn verilirken birlii ayakta tutacak ortak gr ve hareket tarznn belirlenmesine alldn grrz. Byle bir yaklam tarz ise, tek tarafl deil; karlkl anlay belirler ki, bu da bizleri mutlu yaam ortamna gtrr. Bu nedenle, ncelikle insanlarn kiiliini belirleyen karakter zelliklerini tanmakla konuya yaklamamz gerekecektir. Psikolog ve eitimciler insan karakterlerini drt ayr gruba ayrp zelliklerini belirlemeye alrlar. nsan ilikileri konusunda danmanlk yapp eitim seminerleri dzenleyen, yazd kiisel geliim kitaplaryla kendisini uzman olarak kantlayan Ouz Saygn da bu farkl karakterleri renklerle zdeletirerek tantmn kolaylatrmtr. yle ki; -Birinci gruba sar karakterli olan, -kinci gruba, mavi karakterli olan, -nc gruba krmz karakterli olan, -Drdnc gruba yeil karakterli olan insanlar yerletirip zelliklerini davran biimine gre belirlemitir. Buna gre; (a).Sar karakterli olanlar, ok hareketli, heyecanl, konukan, giriken, elenceli ve esprili bir davran biimi sergilerler. Her zaman hazr cevap olup parlak fikirler ileri
116

srerler. nsanlarla abuk kaynap iyi ilikiler kurabilirler. Kar taraf ikna edici bir beceriye sahiptirler. Olduka da merakldrlar; her olay ve oluumun sonucunu renmeye alrlar. Bulunduklar ortama mutluluk yayp moral kayna olurlar. Sanki insanlar gldrmek iin yaratlm izlenimini verirler. Kendilerini fark ettirmek iin de aba harcarlar. Bu nedenle de hep kendilerinin konumasn isterler. Buna karn unutkanlk ve dikkatsizlik gibi olumsuz yanlar da vardr. Tertip ve dzensiz olup giyim-kuam, alma ortamna nem vermezler. Krp dkerler; grenler onlar sakarsanrlar. (b). Mavi karakterli insanlar, derli toplu, dikkatli, tedbirli olma yannda olduka hassas yapda kiilerdir. Olumsuz bir eletiri veya kt szn etkisinde kalp btn gn zlrler. Bylece dierlerine karn daha kolay depresyona girerler.Strese tepkileri ise,ie kapanp zel ileriyle ilgilenmek eklinde olur.Her zaman kurallara uyup plan ve program erevesinde hareket ederler.Hatta al-veri saatlerini dahi nceden planlayp uygularlar. Ciddi ve arbaldrlar; verilen sze de sadk kalrlar. nsanlarla mesafeli durup ilikilerini srdrrler. Konuurken fazla el kol iareti yapmaz ve ses tonunu da ykseltmezler. Duygularn aka ortaya koymazlar; olas heyecan ve duygular da lldr. Sessizlii ve yalnzl severler. Fakat skntlardan kurtulmak iin de bakasnn yardmna ihtiya duyarlar. Her eyin kusursuz ve mkemmel olmasn isterler. Bu arada detaylara da ar derecede nem verirler. Dahas, etrafndaki insanlarn da bu ekilde davranmalarn isterler.Bu tutumlaryla kar tarafla srtmeye girme olasl vardr.Bu da onlarn olumsuz ynn oluturur.

117

Her trl tehlikeye kar nceden dnp tedbir alrlar. Her zaman kurallar kendileri koyar ve bu kurallara hem kendilerinin , hem de dierlerinin uymalarn isterler. Her iin en ince ayrntsna kadar noksansz olmasna alrlar. Her eyi detayna kadar aratrmak isterler. Ancak, onlarn merak daha ok ciddi konulara yneliktir. Her eyin en kazanl, en kaliteli, en uygun ynlerine bakarlar. (c).Krmz karakterli kiilerin en belirgin zellii, kendilerini stn grp liderlik psikolojisi iinde olmalardr. Her ortamda ne kp ynetici veya ynlendirici davran iinde olurlar. Hep dik durmaya alp bakalarnn yardm ve yol gstermelerine ihtiya duymazlar. Kendilerini hatadan te hep hakl grme eilimini sergilerler. Bu nedenle de eletirilerden hi holanmazlar. Kiiliklerini hep n plana karp hibir szn altnda da kalmazlar. Kendilerine setikleri hedeflere ulamak zere ylmadan kararl admlarla ilerlerler. becerir- i bitirir yetenekleriyle sonuca ulamadan kararlarndan vazgemezler. Kararlar da hep kendileri vermek isterler. Bakalarnn karar ve nerilerini ise pek fazla nemsemezler. Hep Ben varm diyerek ynetilmeden de holanmazlar. Kendilerine gvenleri olduka yksektir. Bu nedenle de en kark, en zor ve problemli ileri hi ekinmeden stlenip sonuca ulatrmak gayreti iinde olurlar. (d). Yeil karakterli kiiler, orta yollu tiplerdir. Anlay ve davranlarnda arlklardan kanr orta yolu bulmaya alrlar. taatkr olup ok sabrldrlar. Barl yanlaryla herkesle iyi ilikiler iinde geinmeye alrlar. Buna ramen iten ie de inatdrlar. Yz ifadeleri anlam ykl olup ses tonlar da dktr. Dndrc espri anlayna sahiptirler. Buna karn daha ok kar taraf dinlemekten holanrlar. Hayatn olumsuz ynlerinden pek fazla tedirgin olmazlar; yani rahat hareket ederler. nsanlara
118

yaklam her zaman yapc olur; onlar eletirmez ve krc hareket etmezler. Herkesi olduu gibi kabul ederler. Bu yaklamndan dolay da dman deil, dost edinip herkes tarafndan sevilirler. Olaylara kar souk kanl olup hi tela ve aceleci tutum iinde olmazlar. Bakalar ile atmaktan da ekinirler. Olas atmay nlemek iin kendi dndklerini deil, kar tarafn istedii eyi sylemekten de ekinmezler. Bu karakterdeki kiilerin en belirgin zellii bar olmalardr. Her yerde bunu salamaya alrlar. Hallerinden hep memnun olurlar; yani kadercidirler. Fazla enerji harcamay deil, dinlenmeyi daha ok severler. Toplum iinde arabulucu rolne soyunup kimseyi de krmak istemezler.( 22). Her ne kadar karakter zellikleri drt grup olarak snflandrlm ise de, bir karakterdeki insann dier karakter zelliini tamyor anlamna gelmez. Her insanda, dier karakter zelliindeki davran biimi de grlebilir. Yani baskn olan karakteri sar ise, az da olsa dier yeil, mavi veya krmz karakterlere ilikin zellikleri de yanstr. Bunun byle oluu, insanlar arasnda uyum ve yaknlamann olumasna yardmc olur. Bu genel bilgileri edindikten sonra akla syle bir soru gelebilir:Ben, acaba hangi karakter zelliini tamaktaym ? Kendini tanmak isteyen kii, davrannn daha ok hangi karakter grubu ile rttne bakmaldr. Bylece baskn olan karakterini belirlemi olur. Peki, kiinin kendi ve yakn evresindeki insanlarn karakter zelliklerini tanmasnn yaantsna ne gibi olumlu katks olabilir? Karakter, psikolojik bir etken olup doutan gelen bir zelliktir. Toplumun deer llerine gre iyi ynleri olduu gibi kt taraflar da vardr. Ancak, eitimle, grg ve deneyimlerle olumsuz ynler kontrol altna alnp evreye uyum salanabilir. Yani, insan ilikilerinde hogr anlay n plana karlr.
119

rnein, kii vardr ok konuur; konumasn srdrebilmek iin de konudan konuya atlar. Kar tarafn konuya ilikin dncelerini sylemesine de frsat tanmaz. Veya iki de bir konumasn keser. Halbuki, bu davran ile muhatabn sabrn tarp fkelenmesine yol aacaktr. Eer kar taraf, insan ilikilerinde eitilmi ve deneyimli deilse iliki kavga ortamna srklenir. Karakter zelliklerini tanmada deneyimli olan kii ise, adamn huyunun byle olduunu ve bunun da kolay deimeyeceini bilir ve onu hogr ortamnda anlayla karlar.Bylece, iyi ilikisini srdrrken kendisini de olas stresten uzak tutmu olur. Toplumda stresten uzak huzur ortamnn salanmasnda uyulmas gerekli kurallara ilikin Yce Rabbin ilhi buyruuna kulak verelim:( Cennete girmeye hak kazanan) o takva sahibi kiiler, bollukta da darlkta da Allah iin harcayp yedirirler; kzdklar zaman fkelerini yutarlar, insanlar da kusurlarndan dolay af ederler; Allah iyilik yapanlar sever.(Al-i mran Sr/134). Demek ki, insan ilikilerinde hogr ortamnn olumasna katkda bulunmak, hem Allahn bizlerden bekledii bir eylem, hem de erdemli olabilme grevi olmakta. Her ne kadar drt farkl karakter belirtilmekte ise de, buna karn yine de, insanlar birbirine yaklatran ortak yanlar da vardr. Bunlarn karlkl ilikilerde korunup kullanlmasna zen gsterilmelidir. Peki, ortak olan yanlar nelerdir? Birincisi, her kiide nemli olma-beenilme tutkusu vardr. Bu, insanolunun doasnda mevcut olup btn kiisel ilikilerinde n plana kan bir duygudur.. Giyim-kuam, moda, sa ve sakal dzeltilmesi, bayanlarn makyaj gibi gereksinmeleri bu tutkunun da yansyan grnmdr. rnein, bayanlar byk harcama yapp modaya uygun kyafet edinirler; sa yaptrrlar. Kimin iin? Bakalar grp beensinler diye, deil mi? Erkekler byk brakp sa tra olurlar; kimin iin ? Aynaya bakmadan

120

yzn gremediine gre, tabii ki bakalarn gzne ho grnp beenilerini kazanabilmek iin... nemli olma- beenilme tutkusu, kk yata balayp yaam sresince devam eden bir duygudur. Karlkl konuma ve davranlarda hep kendini hissettirir. Yetmi ya zerinde baz kadnlarn sokaa ktklarnda taklarn takm, makyajn yapm olarak grlmesinin nedeni baka ne olabilir? Her kii, kendisinin bakalar tarafndan beenilsin, deer verilsin, sayg ve sevgi beslensin diye devaml bir beklenti iinde olur. Bebek ile annebaba, renci- retmen, memur- mir, ii- iveren ilikilerinde bu duygunun yaama yansyan abalar grlr. Bebek, glmsemenin ekillendirdii yz mimik hareketleriyle anne- babann sevgisini ekmeye alr. Onlardan kendisine deer verilip sevilmesini bekler. stediine kavuunca da fkrdayarak duyduu sevincin mutluluunu el ve ayaklarn sallayarak yaar. renci dersine iyi hazrlanr ve retmenine sunar.Tek bekledii ey takdir edilip iyi not almaktr. Yani, beenilmek... Memur grevini istenilen dzeyde yrtr; mirinden ilk beklentisi teekkr edilmektir. Dier bir ifadeyle beenilmek... ini kusursuz bitiren ii iin de ayn gereke geerlidir.Demek ki, beenilme tutkusu, dier ynden kiiyi, toplum iindeki her ura alannda baarya gtren itici g olur.Bylece toplumu da uygarla tar. Sahi, insanlarn genlerine beenilme- nemli olma tutkusunu yerletirip nesilden nesile devam ettiren kimdir? itir gibi oluyorum; diyeceksiniz ki, yaratan, ekil veren, yaatan ve yaam gzelletiren lemlerin Rabbidir. Evet, doru bir yant! yleyse Onu her eyimizden daha ok
121

sevelim; sevdiimizi de ilhi buyruklarn yerine getirerek kantlayalm. Dier bir ifadeyle, Ona yakr bir davran iinde olalm. nk, yaadmz srece Onun merhamet ve yardmna her an muhtacz. Yine, insanlarn ortak yanlarnda ikincisi de,onuruna sahip kma duygusudur. Genelde her insan onurunu korur; onun incinmesini veya leke srlmesine asla izin vermez. Onuru iin a kalmay, dvlmeyi, hapse girmeyi ve hatta lmeyi dahi gze alabilir. Btn istedii tek ey yeter ki onuru incinmesin... Bakarsn insanlar bir hi yznden tartmaya girip kavga ederler. Ayrntlar incelendiinde onurun saldrya urad nedeni ortaya kar. Eer bir kii onuruna deer vermiyorsa toplum tarafndan knanr ve erefsizlikle itham edilir. Kendisine iyi gzle de baklmaz. Genelde her insann onuru kendisi iin yce ve deerlidir. Bakalar tarafndan aalanmasn hogr ile karlamaz. Tepki gsterip korumaya alr. Yani kii iin onur, krmz izgi niteliindedir. izgiyi aan, kendisine yneltilecek sert tepkilere de hazr olmaldr. Bu nenenle, toplumda her kii stresten te huzur iinde yaamak istiyorsa, kesinlikle bakalarnn onurunu incitecek sz ve davranlardan kanmaya zen gstermelidir. Kii onurunu korurken toplumun rf ve adetlerine de sk skya baldr. Nefsini eitip olgunlatramam insanlar fkelendii kiilere hakaret olsun diye hayvan isimleriyle zdeletirirler. Kullandklar deyimler atasz gibi halkn sylemlerine girmitir. rnein, kz gibi ne bakyorsun !, Koyun gibi adamsn; nereye gderlerse oraya gidersin!,yle davranyorsun ki, aydan farkn yok! gibi hitaplar kar tarafn onurunu inciten szlerdir. Ancak, vmek anlamnda kullanlan baka deyimler de vardr. Kii bunlar duyunca onuru okanr ve moral bulur. rnein, bir kii karsndakini vmek anlamnda
122

Koum, benim!, Aslanm, yiidim benim!, Ne kadar uslu, kuzu gibi insan! eklinde hitap eder. O kii de, birer hayvanla zdeletirildiine zlmez; vld iin hatta gurur duyar. imdi bu yaklamn zerinde durup ayrntlarna gz atalm: nsana yarar ynnden karlatrma yaplrsa, kzn igcnden, etinden ve derisinden istifade edilir. Dahas uysal bir hayvan olup saldrs yoktur. Aslann ise, hayvanat bahesinde ocuklarn elence oda olmas dnda hibir yarar yoktur. stelik, hain, yrtc ve evresine korku salan bir hayvan olarak tannr. Hal byle iken, kii aslana benzemekten holanr da kze benzetilmekten alnr. Neden byle? nk bu tr sylemler, toplumun deer llerine gre alglanrken aslan gibi, glkuvvetli, kabaday grnmde oluu vurgulanmak istenir. nsanlarn karakter farkll ile hassas olduklar ortak yanlarna deindikten sonra toplumda huzur ortamnn olumasna ne gibi katklar olabilir konusu zerinde duralm: Genelde biroklarmzn bildii bir deyim vardr: Herkes evinin nn temiz tutarsa, btn sokaklar temiz olur.Evet ok yerinde bir sz. Bu deyimi insan ilikileri iin niin kullanmayalm! Toplumda huzur ortamnn olumas, varsa gerginliklerin gevemesi ynnden bireylere den ncelikli bir grev vardr. Nedir bu grev? Dman kazanmak iin deil, dost edinmek iin aba harcamak. Bunun yolu da insanlar arasnda iyi ilikiler kurmaktr. yleyse, kar taraf fkelendirecek, tepkisine yol aacak sz ve davranlardan kanmak ilkemiz olmaldr.Bu kural yerine getiren kiiler karlkl dost kazanrken kendi huzur ortamlarn da oluturmu olurlar. nsanlarla iyi iliki kurmaya alrken uygulanacak yol ve yntemin de neler olduunun bilinmesi gerekir. yle dnelim: Yeni tantmz bir kii ile ilikileri gelitirip dost edinmek istiyoruz; ancak, nasl? Tabii ki ortak olan yanlar kullanarak.Yani herkeste var olan beenilme- nemli olma tutkusundan yararlanarak. Peki, nasl gerekletirilecek?
123

ncelikle kar tarafa konumas ve kendini tantmas iin tevik edilip frsat tannmaldr. Kii, tarafnzdan beenilip deer verildiini hissettii anda size daha ok gvenip yaknlaacaktr. kinci aamada ne yaplmaldr? Onurunu krc sz ve davranlardan kanp gerektii anda dncelerini onaylayp takdir etmektir. Bu yntemin dier bir ad da vg dr. Kar taraf hakknda edinilen bilgiler dorultusunda kiinin pozitif deerlerini vmek, onurunun okanmasna neden olur. Tanma ile balayan yaknlama da bylece dostluk havasna brnr. yleyse, insanlarla iyi ilikiler kurulmasnda aadaki yol ve yntemin uygulanmas yararl olacaktr: -Bakalaryla itenlikle ilgilenin; sorular sorarak kendini tantmasna, dncelerini rahatlkla sylemesine frsat tanyn. Szn iki de bir kesmeyin; iyi bir dinleyici olun... -Karlkl konumalarda glmseyin, dncelerini paylayor grnmn verin. Bu davran kar tarafa benimsenip sevildiiniz izlenimi verecektir. -Kii iin en nemli ve kulaa ho gelen sz kendi ismidir. yleyse, kar tarafa kendi ismi ile hitap ederek onunla itenlikle ilgilendiinizi, kendisine deer verdiinizi hissettirin. O zaman daha da kolaylar yaknlama. -Karnzdaki kiinin ilgilendii konulardan sz edin. Size kar yaklam daha da iyileecektir. lgi duymad konu hakknda sizin sylemleriniz onu skntya sokacaktr. rnein, siz baklava yemekten holanrsnz. Balk avlamaya gittiinizde yannzda ne grrsnz? Her halde baklava gtrmezsiniz! Senin deil, onun holand eyleri, yani solucan ve benzeri yemleri deil mi? yleyse dost kazanmak iin kiilere de, senin ilgi duyduun eyi deil, onlarn holandklarn verin ki iletiim glenebilsin. O zaman onlar kendilerini size daha yakn hissedeceklerdir. -Bir tartmadan en iyi sonucu almann tek yolu, bu tartmadan kanmaktr. Eer tartmaya girilirse, benlik duygusu
124

n plana kar. Onur meselesi gndeme gelir. Karlkl inatlama ve gerginlik ortam doar. Bu da gerein ortaya kmas yerine, kiilerin birbirine krgn ve souk bakmasna neden olur. -Bakalarn grlerine sayg duyun ve asla! <Yanlyorsunuz, uydurma haber sylyorsunuz>, demeyin. Onurunu incitmeden yumuak bir slpla gerei dolayl yollardan anlatmaya, hatalar dzeltmeye aln.Bunu yaparken de tartma ortamndan kann. -Eer hatal iseniz, bunu hemen itenlikle kabul edin. Kusurunuzu inadna ve gereksiz olarak savunmayn. nk herkes hata yapabilir; nemli olan yanltan dnebilmektir. Bu da insanlk erdemidir. Bunu yaptnz srece kar tarafn gvenini kazanrsnz. -Olumsuz ilikilerde hemen kayg ve fkeye kaplmayn. fkenizi yenmeye, hogrl olmaya aln. fkenize yenik dp srtme ortamna srklenmeyin. fke ile kalkan, zararla oturur! ataszn unutmayn. Greceksiniz, kar taraf zaman iinde anlayn deitirip sizden zr dileyecektir. -Kar tarafn hatalarn yzne vurmayn. nk onuru incinir ve size kar bak as deiir. Zorlada dncelerinizi kabul ettirmeye almayn. Fazla srar tartmaya yol aabilir. -nsanlarn sizden holanmasnn bir yolu da, drst ve itenlikle takdir edip vmenizdir. Farkl ve baarl davran, olumlu dncesi grldnde,Dncenize ben de katlyorum, kutlarm sizi! eklindeki yaklamnz sayg ve sevgi ba oluturur. Onun gnln kazanmanza neden olur. -Onur, sayg ve sevgiye dayal duygusallk olduuna gre, kiinin nem verdii deerlerin korunmasna zen gsteriniz. rnein, kii, aile bireyleri, dost ve akrabalarna sevgi ba ile yaklar. Onlara sayg duyar. Bunlarn bakalar tarafndan eletirilmesi, aalanmas, hakaret edilmesi gibi yaplacak her davran, kiinin fkelenip sert tepkisine neden olur. nk, sayg duyup sevdiklerini korumay onursal grev kabul etmektedir. te bu nedenle, insanlar arasnda iyi iliki ve dostluk kurmak istiyorsanz, kar tarafn deer verdii, sayg duyup sevdii, kii,
125

kurulu ve nesneleri kltc davranlardan kann; aksi halde kendinize dost deil dman kazanm olursunuz.(2). (5). nsann Devletine Kar Grevi: Toplumun organizasyonu, devlet dzenini oluturur. Devlet dzenini etkili ve yetkili hale getiren faktr ise, eitilmi, kltrl, becerikli ve yasalara saygl bireylerin okluudur. Bu balamda her kiinin devletine kar olan grevleri; (a). Devletin yasalarna saygl olmak ve gereklerine uymak, (b). Devleti ynetenlere itaat etmek ve toplumda bozgunculuk karmamak, (c). Devletin gl ve devamll iin vergisini demek, (d). Vatan ve milletin gvenliinin salanmas ynnden askerlik hizmetini yapmak, (e).Millet vekili ve mahalli idareci seiminde oyunu bilinli olarak kullanmak, gibi konular kapsar. Vatandalk grevi olarak da nitelendirilen bu hususlar, ayn zamanda Allah ve Raslunun da buyruklar ile yceltilerek kiiye sevap kazandrma olana da tanmtr. Yani, vatandalk grevini zgr iradesi ile ve bilinli olarak yerine getiren kii, hem grevini yapm ve hem de Allah katnda sevap kazanm olur. Nitekim, Yce Rabbim buyuruyor:< Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Peygambere ve sizden olan idarecilere de itaat edin. Sonra bir ey hakknda ekitiniz mi, hemen onu Allaha ve Rasluna arz ediniz; eer Allaha ve hret gnne inanyorsanz... Bu mracaat, hem hayrl, hem de netice bakmndan daha gzeldir.> (Nisa Sr/59).< Ey mminler,hounuza gitmedii halde, din dmanlar ile savamak zerinize farz klnd.>(Bakara Sr/216). Bizans mparatorluu, Medinede parlayan slm gneini gelecei iin tehlikeli grr ve baz Hristiyan Arap kabilelerini
126

kkrtarak Mslmanlara kar bir saldr hazrlklarna balar. Durumdan haberdar olan Hz.Peygamber(s.a.), dman kendi topraklarnda karlamak amacyla am ynne bir sefer dzenlemek ister. Fakat, yeterli ne binek hayvan, ne de silh ve tehizat var. Bu maksatla halk yardma arr. Herkes gc lsnde bata bulunur. Kadnlar bilezik ve dier ziynet eyalarn verirler. Hz. mer, her ne zaman yardm yapsa Hz.Ebu Bekrin yardmnn zerine kamaz ve bu duruma zlr. Bu ary tarihi bir frsat sayarak malnn yarsn satar ve tutar olan 400 dirhem gm paray Hz. Peygamberimize getirip verir. Peygamberimiz(s.a.):< Ya mer, geriye ne braktn> diye sorar. Hz. mer de: Sana getirdiimin yarsn der. Hz. Ebu Bekir de servetinin hepsini satp getirir. Hz. Peygamberimiz (s.a.):< Ey Ebu Bekir ! Ev halkna ne braktn.> diye sorar. Hz.Ebu Bekir: Onlara Allah ve Raslunu braktm! diye cevap verir. Bu olay izleyen Hz.mer ok duygulanp alayarak: Vallahi, Ey Ebu Bekir! Babam, anam sana fed olsun! Hayr yolunda hibir yar yapmadk ki sen, onda beni gemi olmayasn. Hz. Ebu Bekirde 400 dirhem gm getirmiti. Yaplan balarla sava hazrl yaplr ve 630 (M.) yl Eyll aynda sefere klr. Tebuk blgesine gelinir; fakat dmanla karlama olmaz. Tarihte Tebuk Gazvesi olarak geen bu olay silhl atma olmadan son bulur (30). Hz. Peygamberimizin dneminden bir kesit olarak sunulan bu tarihi bilgi, vatandalk grevinin hem dini ve hem de milli bir konu olduunu belirlemesi asndan nem arz eden bir rnektir. O dnemi, bugnk devlet yapsyla kyaslamak aklc bir yaklam olmaz. O tarihte devlet hazinesi, ba, savalarda ele geirilen ganimet (Dmann mal varl), ynetim altnda bulunan ve Mslman olmayanlardan alnan cizye (yaam vergisi) gibi gelirlerden oluurdu. Zekt geliri ise, sosyal ierikli olmas nedeniyle devlet hizmetinde deil, muhta durumda kalan ihtiya sahiplerine datlrd. Bugnk modern devlet yapsnda durum
127

ekil deitirerek hazinenin gelir kaynan, vatandaa sunulan hizmet karl alnan gelir ve kurumlar vergileri oluturur. Bu nedenle vatandan dedii vergi ise, bir vatandalk grevi olarak alglanmaldr.

14. OKUYUCU LE SYLE: kadarki blmlerde insann maddi ve manevi varl tek tek incelenerek kendimizi tanmaya ynelik bilgiler sunulmaya alld. Kitabn yazar, ne tp dalnda uzmanlam, ne de kimya, psikoloj ve tarm sahalarnda aratrmalar olan kiidir. Sadece, merakl, istekli ve giriimci olma dnda farkl yan da yoktur.Btn amac, bilim evrelerinin gayretleri ile ortaya konan bilimsel verileri deerlendirip yaantmzn her annda yaratan Rabbimizin kudret elinin zerimizde olduuna dikkatleri ekerek; Allah sevgisini yaygnlatrmak ve bunun gstergesi saylan emir ve yasaklarna uyulmas konusunda zgr iradenin ynlendirilmesine yardmc olmaktr. Kendimizi incelerken grdk ki, doumdan lme uzanan hayat izgisi zerinde ve yaantmzn her ann kapsayacak bir nitelikte olaanst olaylar tekrarlanp durmakta. Her ey, belirlenen organizasyon iinde cereyan ederken bizler, yaamn oyalayc cazibesine taklp olup bitenlerden habersiz hayatmz devam ettirmekteyiz. Ancak, ltfedilen olanaklar elimizden alnd zaman iin farkna varr, yreimizde oluan acsn dindirmeye alrz. ou kez i iten gemitir; giden bir daha geri dnmez. O zaman, yardm elinin kendimize uzanmas istei ile Allahn varlna snrz. Gnlk uralar ylesine benliimizi sarar ve akl bask altnda tutar ki, ondan bakasn dnme frsat brakmaz. uur
128

Buraya

altnda yerleir ve sabahtan gece uyuma anna kadar iini, eini, ocuunu, geim yollarn, kiiler arasndaki ilikilerini, alverilerini dnmekten, brak ilhi grevleri, kendisini yaratp yaatan Allah bile hatrna getiremez. Byle bir yaam tarz yaratl gerekesine ters dmekle beraber, ayn zamanda insan hak ve kadir bilmez nankr durumla da rttrr. Yani ahlki derecesi dk nemsiz bir kiilik grnme iter. Halbuki, Rabbimiz buyuruyor:< O saduyular o kimselerdir ki, ayakta iken, otururken ve yatarken Allah anarlar da, gklerin ve yerin yaratl hakknda iyice dnrler ve yle derler: Ey Rabbimiz! Sen bunlar bouna yaratmadn, (bouna yaratmaktan seni) tenzih ederiz. Artk bizi Cehennem ateinden koru >. (Al-i mran Sr/191). te olgun kiinin davran biimi. iyle- ayla urarken, gnlk basklardan te dnmeye zaman ayrr. Rabbinin elinin kendi zerinde olduunu gz ard etmez ve Onu anna uygun sfatlarla dnp yceltirken stn moral gcne de sahip olur. Moral gc derken bir de, bu gce ulamada yol ve yntem belirleyen Hz. Peygamberimizin retilerine kulak verelim: Hz. Peygamberimiz (s.a.) buyuruyor:< Mminin iine hayret ederim. nk onun her ii hayrdr. Bu hal mminden baka hibir kimse iin byle deildir. ayet ona sevin verici bir ey isabet ederse kreder. Bu da kendi lehine bir hayr olur. Eer ona zarar ve ziyan verecek bir hal isabet ederse sabreder, bu da onun lehine bir hayr olur.> (Mslim, Zhd Ver-rekaik:64). Byle bir dnce yapsna sahip olan kii, yaamn olumsuz ynde etkileyen olaylar karsnda kendini geici ve gereksiz zntlere kaptrmayp hem bedenen ypranmay nler, hem de stn moral gcne ular. Nasl m dersiniz? nceki blmlerde iaret edildii gibi, znt ve skntlar (stres) kanda Adrenalin denen hormonun salglanmasna neden olur. Bu da baz damarlar daraltr ve kalbin ritmik hareketlerini artrr. Bylece bedende dengesizlikler oluur. Ayrca, beyinde de olaan dnda fazla beyin hcrelerinin lmne yol alr. Sonuta erken yalanma pozisyonuna girilir. Byle bir zararl sonutan kanmak, stn moral gcne sahip olmakla mmkn olur. Demek ki, sabretmeyi
129

huy edinen kii, her yn ile kazanl kacak ve kendisini olas olumsuzluklardan da kurtaracaktr. Canl varlklarn yaratl hakknda eitli grler ortaya atlm, zerinde tartmalar yaplm, ancak gr birlii salanamamtr. Kimi kesim, Allah tarafndan yoktan var edildii inancn tarken, kar taraf da doann eseri olduunu kabul eder. nc taraf ise ne Allah ve ne de doay tanr. Onlar iin bu kavramlarn tannmasnn nemi de yoktur. Her eyi var edip oluturann doa olduuna inanan insanlar, nedense doa kelimesinin kapsad anlam zerinde pek fazla dnmezler. Doa kelimesine szlklerde, canl ve cansz maddelerden oluan varln tm Veya yaratl ve yap zelliklerinin tm olarak anlam verilmitir. Dikkat edilirse, yoktan var eden g, denmemi ve yaratc gcn yerine doa konmamtr. Evet, doada mevsim ve corafi kuaklara gre farkl oluumlar olmakta, bitkiler, iekler, bcekler ve bakteriler oluup canl olarak yaamakta ve belirli zaman sonra yok olmaktalar. Bu oluumda doann grevi, sadece arac olmaktr. Esasen bunlar plnlayp zaman ve meknn uygun olduu ortamda hayatiyete geirilmesi doa st bir g tarafndan icra edilmektedir. Doann yaratc g olduuna inananlar, eer yukarda aklanan anlamla hem fikir olduklar takdirde inanlarna sayg duyulur. nk, her ne kadar adna Allah demeseler de doa st bir gcn varln kabul etmeleri, zamanla onlar Allah inancna gtrebilir. Hayr, her eyi yaratan doadr, diye sabit grl olarak hareket edilirse, o zaman hrsn krkledii anlamsz bir inatlama kmazna girilmi olur. te bu nedenle, insan ve toplum iin akln ve bunun doru ynde kullanlmasnn nemi ok byktr. nsan vcudunu oluturan organlarn alma sistemi incelenirken hayret dolu fevkalde organizasyonun iledii ilgin olaylar zerinde duruldu. Dikkat edilirse bu organizasyon, akllca
130

yaplm bir pln dorultusunda iledii sonucuna varlr. rnein, bbreklerin nemli grevi, kanda oluan fazla ve zararl maddeleri szp kann temizlenmesine yardmc olmaktr. lemin ilgin olan yn, kan oluturan maddelerin kandaki oranlar birbirinden farkl olup belirli bu orann zerinde biriken fazlalklar ile zehirli maddeleri szp dar atlmasdr. Ayrca bunlar, kiinin iradesi dnda cereyan eden ve ok akllca yaplm bir plnn ileyi tarzdr. Dier bir rnek, a iken nmze getirilen yemek itahmz aar ve azda tkrk salg bezleri de almaya balar. Aza alnp dilerle inenen lokmalar, tkrkle slanp boazdan kolayca mideye ulamas salanr. Tkrk salg bezlerinin bu denli almas ile bizlere neyin mesaj verilmek isteniyor? Her ey, yaratc gcn pln ve program erevesinde yrtld gereini, deil mi? Allaha inanp Ona kul olabilmek iin ille de gkten mucize inmesini beklemek, gereki bir yaklam tarz olamaz. Evet, Allah dnya gz ile gremiyoruz; ancak, g ve kudretinin yansd olaylar hem gryor ve hem de yayoruz. Bu, sadece insan vcuduna zg bir zellik deil, evremiz ve doada da buna benzer pek ok ibret alnacak ilgin olaylar cereyan etmekte. Her nereye baklrsa baklsn orada mutlaka yaratann g ve etkinliini belirleyen iaretlerle karlalr. rnein; Tavuk Yumurtasnda Civciv Oluumu: enelde herkes sabah kahvaltsnda halanm yumurta yemekten zevk alr. Hem beyaz, hem de sars ile gz doyurup az tad verir. Tavuk tarafndan retilmesinin asl amac, neslin devamlln salamakla beraber insanlarn beslenmesine de yardmc olmaktr. Yumurtadan kp dnya ile tanan civcivler,
131

hem gzel ve hem de sevimlidir. zellikle ocuklarn cazibe odaklardr onlar. Cik, cik diye tleri kulaa ho gelip sevgi ve merhametle insanlar zerlerine ekerler .Ekseriyetle civcivler hakkndaki izlenimler de bu kadarla snrl kalr. Hangi yumurtadan civciv kar, hangi ortamda ve ka gnde oluur, bu sre iinde ne yer ne ier gibi sorulara, uzman kiiler dnda doru yant ta verilemez. Civciv, dllenmi yumurtada oluur. Ancak, civciv oluabilmesi iin yumurtann, 27C zerinde ve 37.7Cyi gemeyecek bir scaklk ile %85- 87 orannda nem ortamnda bulunmas gerekir. Nedeni? 27Cnin altndaki scaklk ortamnda embriyon hcrelerinde blnp oalma ilemi durur. 37.7Cnin zerindeki scaklkta ise hcre lmleri grlr. Civciv oluum sresi, kanatl hayvanlarda deiiktir. Tavuk yumurtasnda 21 gn, hindi, kaz ve rdek trnde 28 gn, bldrcnda 17 gn olarak saptanmtr. Normal koullar olutuunda dllenmi hcrede blnp hzl oalma balar. + kinci gnde beyin,gz ve kulaklar oluur. + Altnc gnde, gaga ve trnaklar ekillenir. + On nc gnde, tyler tamamen belirir. +On yedinci gnde, civciv k hazrlklarna balar. + On sekizinci gnde, yumurta sarsnn geri kalan ksm karna ekilmeye balar. + On dokuzuncu gnde, gaga zerinde yumurta dii denen sert bir knt oluur. + Yirminci gnde gaga ile yumurta kabuu delinmeye balar. + Yirmi birinci gnde de civciv yumurtadan kar. Civciv bu yolculuk ve yumurtadan k srasnda hayli yorgun ve akn haldedir. evreyle yeni tanan bu kk yaratk, deiik ortamda, ne yiyecek, ne iecek ve nasl beslenecekeklinde bir
132

sorunla kar karyadr. Her eyi bir dzen ierisinde pln ve programla belirli kurallara balayan yce yaratc, rahmet elini uzatp 21 gnlk yolculua kan civcivin karnna 2 gnlk yol azn koymay da plnlamtr. Evet, 18inci gnden itibaren karna ekilen yumurta sars civcivin yeni dnyasna uyum salama sresinde beslenecei depo olmaktadr. Sahi! Bazlarnn yaratc g olarak kabul ettikleri doa, akllca byle bir giriimde buluna bilir mi? Hele, sert yapdaki yumurta kabuunu krp k delii alabilmesi iin 19uncu gnden itibaren gaga ucunda sert yumurta diinin olumasna ne denmeli!... Hani atalarmz: Allah dana gre tipisini yaratr! eklindeki deyimi boa sylememiler, deneyimleri ile bizlere kazandrmlardr. Yumurtann yaps, dta kaln bir kabuk, kabuun iine yapk zar, yumurta aknn zerindeki ikinci zar, yumurta ak, yumurta sars ve embriyodan oluur. Kabuk ve zarlar zerinde gzenekler bulunur.Buradan havann (oksijen) yumurta iine girmesine olanak salanr.Zarlarn grevi, zararl madde ve bakterilerin yumurta iine szp hastalk yapmalarn nlemektir. Demek ki, oksijen iin ge, zararl bakterilere dur, diyecek bir zellikte yaratlmtr 4 Tavuk yumurtlad zaman yumurtann scakl 41C kadardr. evre scakl daha dk olmas nedeniyle ksa srede sour. Sourken de yumurta kabuu i blmnde bzlmeler olur. Bu srada kabuk zerindeki 10.000e yakn gzeneklerden (porlar) ieri hava girer ve yumurtann u ksmnda iki zar arasnda hava kesesi oluur. Bu hava kesesi civcivin 20nci gnden itibaren solunum yapmasna olanak salar. Bu ilgin olaylara ibret gz ile bakldnda, Rabbimizin ycelii ve ltfettii bunca
4

T.C.Tarm ve Ky leri Bakanl Tavukuluk Aratrma Ens. Tavukuluk Aratrma Dergisi Say:1-8) 133

olanaklar karsnda secdeye kapanp Ona kretmek, Onu yceltmek gerekmez mi? Deniz Alasnn yks: - izi baka bir rnekle tantrmak isterim.Deniz Alas adn hi duydunuz mu? Deniz Anasn tabii biliyorsunuz, ancak soru Deniz Alas. Bu da bir balk tr, fakat baka bir balk... Yani, davran ynnden farkl bir yaratk. Karadenizin gizemli bal da diyebilirsiniz. Karadeniz blgesinde yaayp neslini devam ettirdii iin adna; Karadeniz alabal, Deniz Alas, Karadeniz som bal gibi deiik isimler verilmitir. Tantmna yle balayalm: reme dneminde, batda Tuna nehrinden itibaren Dou Karadeniz blgesindeki nehirlere kadar mevcut tm nehir ve rmaklara girerek remeye uygun meknlar seerler. zellikle, Karadenizin Trkiye sahilleri dik yamalar dalarla evrili. Nehirleri ise debisi yksek hzl akan bir konumda. Denizden itibaren gittike ykselir. te bu olumsuz doa koullarna karn Deniz Alas remede zoru seen bir canl. reme dnemi Kasm ay. Ancak, tatl akarsulara girme ilemi Nisan aynda balar. Erkek ve dii balklar ayn anda akarsuya girer ve remeye uygun yer seimi yaparlar. Genelde ykseklii 500-1500 m aras blgelerde akarsuyun yava akt, zemini kumlu, akll ve de souk olan yerleri tercih ederler. Uygun reme ortamnda dii balk kuyruk darbeleri ile hazrlad yuvaya yumurtalarn, erkek balk da bu yumurtalarn zerine spermlerini brakr. Bu ilem sonucu bitkin den balklar kendilerini akarsuya brakr ve denize ularlar.

134

Yuvaya braklan yumurtalar dllenerek 40-80 gnlk kuluka dnemini geirirler. Kulukadan kan canllar 2.5 cm boya ulancaya kadar yuvada kalrlar.Bu sre ierisinde midelerinin altndaki besin deposundan beslenirler. Yavru balklar 2 veya 3 yl akarsuda kaldktan sonra denize g etmeye balarlar. Denizde bol besin ortamnda beslenip kilolarn arttrrlar. Gelien balklarn kilolar genelde 24 kg ve boylar da 100 cm uzunlua ular.Bunlarda remek iin tekrar akarsulara dnerler. Hem tuzlu sularda ve hem de tatl sularda yaayan bu ilgin baln yks de byle (7). Tantlmasndaki ama, iki ayrntya dikkatin ekilmesidir: Birincisi, byk meknlar kaplayan denizde yumurtalar brakabilecek yer yok mu da, 500 m ykseklere kma zahmetine katlanyor? kincisi, kuluka dnemi sonras 2.5 cm boya ulancaya kadar yuvada kalan yavru balklar, midelerinin altna depo edilmi besinlerle besleniyorlar. Bu nasl bir organizasyon sonucu ve bizler iin ne anlama geliyor? te yant:< Btn kainat kudret elinde bulunduran Allah yceler ycesidir. O her eyi yapmaya kadirdir. (Mlk Sr/1). Sarlop ncirinde Dllenme Serveni: - ir rnek de bitkiler toplumundan verelim: Kuran- Kerimin Tin Suresinde Allahn zerine ant edip mbarek kld ad gzel, kendisi tatl, insanlara ifa, dertlilere deva olan incirden sz etmek istiyorum. nsanlk tarihi ile edeer olup asrlarca lkemizin gelir kayna ve ihracatn oluturan bir rnden... lkemizin birok yresinde incir retilir. Ancak, hem sofralk ve hem kurutmalk olarak stn kaliteli incir, yalnz Ege Blgesi Byk ve Kk Menderes Nehir havzalarnda yetitirilir. Bu zelliinden dolay da dnya pazarlarnda beeni kazanan ve her zaman aranan bir meyve olmutur. Sarlop incir olarak isimlendirilen bu meyve, biyolojik yap ve oluumunda geirdii devreler ynnden dier incir eitlerinden ayr bir zellik tar.
135

Sarlop incirin bu kalite stnln kefeden G.P.Rixford adnda Amerikal bir gazeteci 1880 ylnda rneklerini Kaliforniyaya gtrr. 1886 ylnda da erkek ve dii incir aalarndan alnan bol miktarda elikler tekrar gtrlr. Fakat istenilen kalite ve verim alnamaz. nk, eliklerle beraber ilek gtrmeyi nemsememilerdir lek nedir? Biroklarmzn belki de ilk karlat ve anlamn henz bilmedii bir kelime... Fakat o, yre halk arasnda incir sinei, akademisyenlerce arck diye isimlendirilen kk bir kanatl bcektir. Erkekler kanatsz, diiler ise kanatldr. Erkeklerin grevi dii sinekleri dllemek, dii sineklerin grevi ise dii incirde dllenmeyi gerekletirmektir. Nedeni, nk dllenme olmaynca dii incirde olgunlama ve tatlanma gereklemez. Dier meyve trlerinde dllenme, rzgar, ar ve kanatl bcekler aracl ile gerekleirken Sarlop ve Bursa Siyah incirinde ancak kendine zg ilekleme yntemi ile mmkn olabilmektedir. lekleme nedir ve nasl yapld konusunu ilemeden nce bu incirin zelliklerini tanmaya alalm (19). ncir aac, erkek ve dii olmak zere iki eittir. kisi de ylda kez meyve verir. Meyveler de ekil ynnden birbirine benzer. Ancak, erkek meyveler tatsz olup yenmez. Yediimiz incirler ise dii incir aac meyvesidir. Erkek incir meyvesi dalndan koparlp uzunlamasna kesiti alnrsa, ucunda etraf tyl bir delik (ostiol), yaknnda erkek iek bunun kar tarafnda dii iek ineleri (gal iekleri), bunlar evreleyen et ve kabuk ksmndan olutuu grlr. Neslin devamll iin hepsinin ayr grevi ve zellii vardr. Erkek incir aacnn birbirini takip edercesine ylda kez verdii meyveler; 1. lek (15 Mart Nisann ilk haftasnda oluur) 2. Ebe (Haziran Temmuz aylarnda oluur)
136

3. Boa (Eyll aynda oluup k mahsuldr) olarak isimlendirilir. Dii aalar da bu zamanlamaya paralel olarak; 1. Yellop yel inciri 2. yilop ana mahsul 3. Sonlop k inciri meyvelerini gelitirir.Bu zet bilgiden sonra ilekleme konusuna deinelim: Sarlop incirinde dllenmeyi gerekletiren ilek sinei, dier adyla arck, k, erkek incirin nc rn boa mahsulnde geirir. Erkek incir aacnn srgnlerinde 15 Marttan itibaren Nisan aynn ilk haftasna kadar adna ilek denen birinci tr meyve oluur. Buna e zamanl olarak dii incir aacnda da yellop isimli birinci tr meyve geliir. Boa mahsulnden kan dii sineklerin bir blm yumurtalarn brakmak amacyla yellop incire girerler. Fakat boa mahsulnde iek tozu (polen) bulunmad iin tozlanma yapamazlar ve incirler de olgunlamadan yere dklr. Sineklerin dier bir blm ise erkek incirin adna ilek denilen birinci tr meyvesine girip gal iekleri zerine yumurtalarn brakrlar. Zaman iinde yumurtalarda nce larvalar oluur, sonra sinee dnr. Yumurtadan ilk nce erkek cinsiyetli sinekler kar. Bunlarn miktar yumurta saysna gre daha azdr. Grevleri ise neslin devamlln salamaktr. yle ki, erkek sinekler dier yumurta kabuklarn delerek ieriye girer ve dii sinekleri dllerler. Bylece grevi sona eren sinekler kanatsz olduklar iin uamaz ve lrler. Bu ilem sonunda dii sinekler yumurtadan km ve gelimilerdir. Kendi yumurtalarn brakacak yeni mekan aramak amacyla ilek meyvesinin azndan (delik) kp uuurlar. Bunlarn bir blm, erkek incirdeki ikinci rn ebe meyvesinin iine girip dii organ (gal iekleri) zerine yumurtalarn brakr
137

ve lrler. Sineklerin dier blm ise dii incir iyilop rnnn iine girip yumurtalarn brakacak yer ararlar. Fakat dii incir buna uygun deildir. Ancak, sineklerin erkek incirden karken zerine bulanan iek tozlarn (polenleri) incirin dii organna bulatrarak olgunlap tatlanmasna neden olurlar. te bu ileme, meyvecilik bilim dalnda ilekleme ad verilir. ncir yetitiricileri mevsimine gre erkek incir aacndan topladklar ilek meyvelerini dii incir dallarna asmak suretiyle ilemi kolaylatrp verimi artrrlar.
Ebe rnnde oluan arcklar da, yumurtalarn brakacak yeni mekn aramaya karlar. Bunlarn bir ksm, erkek incirin nc rn olan boa rnne girip gal iekleri zerine yumurtalarn brakp lrler. Dier bir blm dii incirin sonlop meyvesine uuur. Ancak meyvenin hazr olmad veya yeterli polen getiremedikleri nedeniyle dllenme tam olarak gereklemez. Bunun sonucu olarak da az miktarda olgunlaan meyveler reticiler tarafndan tketilir.

lkbaharda doann yeerip bitki ve meyve aalarnn renk renk iek amasyla beraber ar ve kanatl dier bceklerin iek z besin alabilmek iin iekten iee uutuklarn grrz. ieklerin salgladklar koku ve sergiledikleri deiik renklerle kanatl bcekleri kendilerine ekerler. stisna dndaki btn iekler bu yntemle dllenme yapp meyve ve ekirdeklerini olutururlar. nk, genelde erkek ve dii organlar ayn bitki zerinde bulunur. iek z suyunu almak iin zerinde gezinen bcekler dllenmeyi gerekletirmi olurlar. Bazen dllenme rzgar vastas ile de olmaktadr. Hal byle iken, Sarlop ve Bursa Siyah incirlerinde dllenme ilemi farkl olarak geeklemektedir. Her eyden nce erkek ve dii organlar darda deil rnn iindedir. rnn az ksm yani delik tyl ve alp-kapanr bir zellie sahiptir. Dier bceklerin giriine uygun deildir. Girse dahi, dllenme yapacak imkn yoktur. nk dllenmede gerekli olan polenler erkek incirin meyvesinde bulunmaktadr. Bunu da ancak o meyvede oluan dii sinekler tayp dii incire getirmektedirler (19)
138

Neticede erkek incir meyveleri, polen retimi ve ilek sineklerinin dllenip oalmasna ev sahiplii yaparken, dii incir rn de sofralk ve kurutmalk olarak insann, yani bizlerin beslenmesine katkda bulunur. Bizler de lezzet duyarak bu gzelim meyveyi tketirken hangi aamalardan geip ne gibi yntemlerle olutuunu hi dnmeyiz. imdi bu ilgin olaylara baknca, her halde doann koyduu kural byle diyerek konuyu hafife alp geitirmek gereki bir yaklam olmasa gerek. Verilen mesaj, ibret dolu baklarn sistemin almasna evrilmesini salamaktr. Kendine zg zelliklerle her bir organ, kendine verilen zel grevi tamamlamak zere ilem yapmakta. Sistemin almasn ve devamlln salayan g ise Yce Rabbim den bakas da deil. yle ise, Allahn biz kullarna karlksz verdii bu ve dier saysz nimetlere karn kendisini nasl yalanlayabiliriz veya yceliini gz ard edebiliriz!... Dnyadaki yaantmz hayvan ve bitkilerle paylarz. nk yaratc g byle plnlayp ynlendirmitir. Genelde ounluu, insan yaamnn nemli ve vazgeilmeyen aralardr. Hayvanlar toplumuna gz attmzda, kimisinin karada ve kimisinin de denizde yaadn grrz. Kimisi iki ayak zerinde yrrken, kimisi de drt ve daha fazla ayak zerinde yrr. Kimisi yzerek, kimisi srnerek ve kimisi de kanat rpp uarak hedeflerine ular. Kimisi evcildir, kimisi de yabanidir. Kimisi otla beslenirken, kimisi de etle beslenir. Kimisi dourarak, kimisi de yumurta ile neslini devam ettirir. nsanlar da belirlenmi yntemlerle bunlardan yararlanr. Bitkiler de belirli zelliklerde trlere ayrlmtr. Dolayl ve dolaysz olarak insanlar bunlardan yararlanr. Grnm, tohum ve meyve ynnden birbirlerinden farkldr. Kimisi meyveli, kimisi de meyvesizdir. Meyvelerin ekli ve tad da deiiktir. Kimisi
139

tohumla, kimisi de alamayla oalr. Ancak, tohum veya ekirdein, trn devamll ynnden oluup gelimesi iin dii organlarn dllenmesi gerekir. Bu ilemin gereklemesinde ise, rzgar, bcek ve arlara arac olmak grevi der. evremizde tekrarlanp duran bu oluumlara dikkatle bakldnda her canl trnn kendilerine zg farkl durumlarnn olduu grlr. Neden, bir fabrikada retilen rnler gibi birbirinin ayn deil de, farkl zelliklere sahipler? zerinde dnlmeye deer bir konu! Trkiyede Cinsiyete Gre Nfus Art ve Denge Olumas: aka bir rnek de yaadmz toplumsal ortamdan bilgilerinize sunmak isterim. Trkiyede cinsiyete gre nfus art ve dengelerin olumas... Bilindii gibi Birinci Dnya Sava sonras Osmanl mparatorluu fiilen tarihe karm ve Anadolu topraklar zerinde yeni bir Trk Devleti kurulmutu. 1927 ylnda ilk ve resmi yaplan nfus saymnda da toplam nfus 13 648 270 olarak tespit edilmi; bunun 6 563 879u erkek ve 7 084 391ini de kadn nfus oluturmutu. Kadn miktar, erkekten 520 512 kadar fazla idi. 1945 ylnda yaplan 4. nfus saymnda ise toplam nfus 18 790 174 kadardr. Bunun 9 446 580i erkek, 9 343 594 kadn nfus oluturmutur. Grld gibi 18 yl sonra kadn-erkek miktar arasndaki fark erkek lehine (102 986 artla) dengelenmitir. Cumhuriyet Dneminden itibaren 2000 ylna kadar yaplan nfus saymlarnda toplam nfus miktarlar ile bunun cinsiyet ve ya gruplarna gre dalmn belirleyen istatistik bilgiler Ek-2 izelgede zet olarak gsterilmitir. Bu verilerin incelenmesinde, u gerekler gze arpacaktr (28):
140

0-4 ya grubu: Toplam nfus Erkek nfus Kadn nfus Fark

1970 5 255 136 2 661 100 2 594 036 67,064 (E. fazla)

1975 5 403 292 2 757 051 2 646 241 110,810 (E.fazla)

1970 ve 1975 yllar nfus saymnda; 40-44 ya grubu: Toplam nfus 1 821 018 Erkek nfus 921 299 Kadn nfus 899 719 Fark 21 580 (E.fazla) 55-59 ya grubu: Toplam nfus Erkek nfus Kadn nfus Fark 60-64 ya grubu: Toplam nfus Erkek nfus Kadn nfus Fark 937,460 496,977 440,483 56,494 (E.fazla) 1 006 179 476 373 529 806 53 433 (K.fazla)

2 155 216 1 091 959 1 063 257 28 712 (E.fazla) 779,042 387,621 391,421 3,800 (K.fazla) 1 066 458 515 928 550 530 34 602 (K.fazla)

1985 ve 1990 yllar nfus saymnda: 1985 0-4 ya grubu: Toplam nfus 6,077,201 Erkek nfus 3,112,524 Kadn nfus 2,964,677 Fark 147,847 (E.fazla)
141

1990 5,954,744 3,052,255 2,902,489 149,766 (E.fazla)

45-49 ya grubu: Toplam nfus Erkek nfus Kadn nfus Fark 55-59 ya grubu: Toplam nfus Erkek nfus Kadn nfus Fark

2,008,609 991,442 1,017,167 25,725 (K.fazla)

2,201,159 1,111,113 1,090,046 21,067 (E.fazla)

1,649,069 1,940,521 824,436 993,402 824,633 947,119 197 (K.fazla) 46,283 (E.fazla)

65 ve yukar ya grubu: Toplam nfus 2,125,908 Erkek nfus 955,042 Kadn nfus 1,170,866 Fark 215,824 (K.fazla)

2,417,363 1,091,142 1,326,221 235,079 (K.fazla)

Dikkat edilirse, genelde 0-4 ya grubunda erkek nfus kzdan fazladr. Ancak, yllar itibariyle ya gruplarnda erkek nfus azalp 50-54 ya gruplarnda eitlik salanmakta ve 60 ya grubundan yukar kadn miktar fazlalamaktadr. Ekonomik koullar, kadnlar da (ev hizmetleri dnda) almak zorunda brakmtr. Bu defa ocuk bytme byk sorun olarak ailenin karsna kmtr. Ancak, zellikle emekli yana gelmi bykannelerin efkat ellerini torunlarna uzatp gen iftlerin evlilik balarnn devamllna katkda bulunmalar, az da olsa soruna zm getirmektedir. Konuya bu adan bakldnda yal kadn miktarnn fazlal nedenini, bu yorumda aranmas isabetli olacaktr. Tp aratrma elemanlar ise, kadnn erkekten fazla yaama durumunu, kadnlk hormonu ile melatoni hormonu

142

salglamasndan ileri geldiini belirtirler. Bu da amaca ulamada bir sebep olarak kabul edilmelidir. Bu gerek bilgilerden sonra ortaya kan tabloyu bir kez daha geni dnp akl szgecinden geirelim ve kendimizi sorgulayalm. Bu nasl organizasyon ve planlama ki, nfus art 13 milyon ksrden 67 milyon ksre karken az bir farkla kadnerkek aras eitlik kurulabilmi ve dengeler korunabilmitir. Bugnk tp ilmi hibir kimseye anne karnnda oluacak bebein cinsiyetini etkileyecek bir deiiklik yapma olana vermemitir. Yani anne karnnda bebein cinsiyetinin kz veya erkek olarak belirlenmesinde ne anne ve babas, ne de ( Tp bebek uygulamas dnda) tbbi mdahaleler etkili olabilmektedir. Hal byle iken, peki, az bir farkla da olsa, eitlik dengesi nasl kurulabilmitir? rnein ayn yl doan bebeklerin 1/3 erkek 2/3 kz olabilirdi veya bunun tersi de gerekleebilirdi. Fakat cinsiyet ynnden birbirine yakn miktarlarda dengelenmitir. Sonra her nfus saymnda bu durum koruna gelmitir. Sorunun yant, gereklere teslimiyette aranmaldr. te gerek: Bu oluum, tamamen bireylerin istekleri dnda bir g tarafndan ynlendirilmektedir. O g, her eyi belirli dzen iinde yaratp devam ettiren Yce Allahtan bakas da deildir. Nitekim Yce Rabbim buyuruyor: < Dl yataklarnda size nasl dilerse yle klk veren Odur. Ondan baka hibir Tanr yoktur. O, mutlak galiptir, yegane hkm ve hikmet sahibidir.> (Al-i mran Sur./6) yle ise, Rabbimizin zerimizdeki kudret elini nasl kmseyebilir ve Ona kar duygusuz kalabiliriz!... Yine bu tablo, slmiyette erkeklerin sava, hastalk,. ksrlk, kimsesizlik gibi olaanst zaman ve koullarda drt kadna kadar nikh akdiyle evlenmelerine izin verilmesi konusuna ilikin baz kesimlerin yaptklar eletirilerin ne kadar gerek d olduunu gzler nne sermektedir. nk, Trkiyede Cumhuriyet dneminden bugne dek gen nfusun ounluunu erkekler oluturmutur. Bylece, kadn nfus fazla olmadna
143

gre genelde ok eli evlilik nasl gerekleecektir? Demek ki, yaratp yaatan G, normal koullarda ok evlilie olanak tanmamaktadr. Zaten T.C. kanunlar da tek evlilii zorunlu hale getirmitir.

Btn bu ilgin olaylarla Ulu Allah temsili olarak: Ey

insanlar! man edip Allah tanmanz ynnde bunca ibret alnacak olaylar yarattm; gzleriniz grd halde kalpleriniz krelmi, hissetmiyor. Halbuki size akl verdim, salk verdim, geimlik olanaklar verdim, irade gc ile de donattm. Hl, bu gerekleri anlayp kalpleriniz rpermeyecek mi? dercesine bizleri uyarp doru yolu sememizi, haka dzenin egemen olduu toplum iinde insanca yaamamz istiyor. Nasl bir doru yol! nsan hem dnyada ve hem de hrette mutlu edecek bir yol... Bu yolun yolcusu olan kii, hak tanr, ilim tanr, sevgi tanr; gnlnde de Allaha kul, Hz. Peygambere de mmet olabilme akn tar. Grd yardm ve olanaklardan dolay da ltfedeni, teekkr duygularyla yceltir. Bu balamda, btn evreni kudret elinde tutan yaratc Rabbini hem seven, hem de Onun gnderdii kitabna, Peygamberinin rnek davranna (snnetine) kesin kes uyarak iman kmil amel salih (olgun iman gzel davranl) bir grnm sergiler. Kii, doru yolun yolcusu olunca her eyden nce Yaratanna yakr kul olur. badetleriyle onun ann yceltir. Haka dzen iinde yaayabilmesi ynnden peygamberi araclyla gnderdii ilhi kitabndaki emir ve yasaklarna uyar ve Allahn ipine sk skya sarlr. Kiinin ahlk, terbiyesi, edebi gzelleir. inden iyilik doar; dncesi, dorular zincirinin halkasn oluturur. Kin, nefret, kibir, gybet gibi alaltc yaklamlardan uzaklar. Herkesin hakkna, hukukuna, kiiliine, malna, mlkne sayg gsterir. Hogrl olmak karakterini belirler. Sevdiini Allah iin sever, sevmediini de yine Allah iin sevmez. Yapt btn iyilik ve yardmlar, kendinin itibarn ykseltmek iin deil, Allahn honutluunu kazanmak niyetiyle
144

yapar. nsanlar arasndaki ilikilerini samimiyet ve dostluk dzeyinde devam ettirir. imdi byk blm, bu gzel stn nitelikleri kendilerine huy edinmi kiilerden oluan bir toplum dnn. nsanlar birbirine kstek deil, destek olmakta. Birinin derdi, hepsinin sorunu olmu. Sayg ve sevgi n planda. Brakn insanlar, yerdeki karncalar bile incitmekten saknmaktalar. Byle bir ortamda yaayan insanlar mutlu olmazlar m? nanlarnn gereklerini zgr iradeleriyle yaarlarsa hrette de mutlu olmazlar m? Elbette evet! yleyse neden bu doru yolu seemiyoruz? nk eitimimiz noksan; henz tam olgunluk dzeyine kamamz. Yaptmz ibadetler taklit ve alkanlktan teye geemiyor. badetler insan edepli, anlayl, hogrl, yardmsever klar. Peki, toplumda bunun gerek yansmasn grebiliyor muyuz? Kendisini ibadete dkn, doru yolun yolcusu, samimi bir Mslman olarak grrsn. Hele bir menfaatine dokun, gr bakalm gerek yzn. Ne hogr kalr, ne de merhamet. te bundan dolaydr ki, biroklarmz slm yaarken henz taklit ve alkanlk dzeyini ap olgunlua ulaamamtr. Durum byle olunca cehaletin, geri kalmln, eitimsizliin faturas slmiyete karlr. Salkl ve drst bir toplum iin eitim ok nemlidir. Kk yatan itibaren gerek ailede ve gerek okullarda ocuklara iyi ile kty, haram ile hell olan, takdir edilen hareketlerle su saylan davranlar retip ktlklerden saknmas ynnde eitilmelidir. Eitmek demek, ocuun davranlarn takip ve kontrol altnda tutarak hatas grldnde onu dzeltmek olmaldr. Her eyden nce eitimcinin kendisi hata ilemeyerek ocua rnek olacaktr. Gerek ocuk olsun gerek byk, hata dzeltirken etkisi kalc olmal, kar taraf krc ve aalayc davranlardan kanlmaldr. Aksi halde, atalarmzn deyimiyle Ka yaparken gz karmak zdeyiiyle rten tutum olur ki, istenen ama bu deildir. Dzeltmelerin, insan onurunu zedelemeden uygun ve
145

yakk bir slpla yaplmasna zen gsterilmelidir. Konuya ilgisi nedeniyle gazetede okuduum makalenin bir blmn bilgilerinize sunmak isterim: Konu bal Sabunsuz tra olur mu?4 Amerika Birleik Devletleri bakanlarndan Calvin Coolidge bir sabah alma ofisine girmeden nce sekreterlerinden birine: - Bu sabah ne kadar gzel giyinmisin... Biliyor musun?... Sen ok gzel ve ekici bir kadnsn. dedi. Sonra da hemen ekledi: - Hemen havaya girme... Bunu, kendini iyi hissetmeni salamak iin syledim... Hem, bundan sonra noktalama iaretlerine biraz daha dikkat et. Bu, herkesin bilmesi ve hayatna uygulamas gereken rnek eitim yntemi olmaldr. Unutulmasn ki, herkes; - az veya ok vg ve okayc szlerden holanr. Hata yapan bir alan dorudan eletirmek, kiide stres yapar ve i gcn de olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle eletiri yaparken kar tarafn onurunu da dnp nce vg ve okayc birka szden sonra eletiriler yaplmaldr. O zaman eitici veya mir, gerek olarak kiiliinin bykln, ancak bylece ortaya koymu olur. nk, sabunsuz tra can actr. Hani atalarmz ne demiler: aa ya iken eilir yani kuru aac emeye kalkarsan krlr. Bunun gibi toplumun bireyleri de ocuk yata doru olanlar yaayarak renirse, hayat boyunca eitilmi kii olarak kalr. Burada nemli bir hususa deinmek istiyorum: Kii vardr, yksek okul bitirmitir. Genel kltr bilgileri yannda meslei ile ilgili sahada da bilgi sahibidir. Kimliini tanyan kendisine gven duyar. Fakat yeterli eitim alamadndan, yeri gelince yalan sz syleyebilir; kiileri aldatma oyunlar sergiler. Devletin maln hortumlar, rvet alr. ftira yapabilir, haksz kazan salar. Btn bunlar yaparken de normal
4

Memduh BAYRAKTAROLU, Sabunsuz tra olur mu? Dnden Bugne Tercman, 18 Ocak 2004 Pazar s:14. 146

bir davran gibi kendisini hakl grr. te bu nedenle ocuklara retimle beraber eitim de verilmelidir, diyoruz. yaklarken tekrar baa dnerek, Hz. Peygamber (s.a.) tarafndan ilmin kaps olarak tantlan Hz. Alinin, zamanmza kadar tekrarlanp gelen u zdeyiine deinelim: Kendini bilen (tanyan), Rabbini de bilir! Yzeysel yaklamla deil, geree ynelik bir aratrc olarak maddi ve manevi yapmzda her an cereyan eden baz ilgin olaylarn belirli zelliklerini gzden geirelim: Yaamn devamll iin en nemli gereksinim ne olabilir? Mal-mlk, servet edinmek mi? Hayr! Giyim- kuam m? Hayr! Mekn ve makam sahibi olmak m? Hayr! Beslenmek mi? Evet, elbette beslenmek! Yemeden imeden yaamak hi sz konusu olabilir mi? Olmadna gre, dzen ierisinde beslenirken de tat almaya ihtiya duyarz. Eer azda tat alma tomurcuklar olumasayd, yediimiz gdalarn, itiimiz svlarn tatlarn anlamayacak ve bylece neyin yararl, hangisinin zararl olduunun seimini de nasl yapamayacaktk? Azda ineyip yutulan besinler nereye gider? Evet, bildiiniz gibi mideye, deil mi? O, sadece 2,5 litrelik bir torba olarak grlmesin; bymte klm bir kimya fabrikas gibi hizmet retir. imdi bir kez daha dnelim; eer, doku hcrelerince mide zsuyu retilmeseydi yediimiz besinler nasl paralanp boza durumuna gelecekti? Bu organizasyon ierisinde,tuz ruhuzelliindeki hidroklorik asidin etkisine bir tepki olarak yine mide eperi hcrelerince adna mukus denilen sv salglanmasayd mide kaslarnn eriyip yok olmas nasl nlenecekti?

Sona

147

Karacier hcrelerince salglanan safra ile pankreas zsuyu onikiparmak barsana dklp besinleri kimyasal deiiklie uratmasayd sindirim nasl gerekleecekti? Bilindii gibi sindirim sresince besinler incebarsak hcrelerince emilip kana karr. Ancak, eer alyuvarlar olmasayd, bunlar nasl doku hcrelerine tanp yaklabilecekti? Sonra akcierler oksijeni alp karbon dioksiti dar atmasayd, kirli kan nasl temizlenecekti? Vcut kimyasn oluturan i ve d salg bezleri olmasayd, salkl yaamdan sz edilebilir miydi? rnein en basiti yemek yerken azda oluan tkrk besinleri slatp kolayca yutmamza yardmc olmaktadr. Aksi halde yutarken her defasnda aza su almak zorunluluu doacakt. Yediimiz besinler sindirilip kana karnca kan ekeri belirli orann zerine kar. Bunun daha fazla ykselmesi kiiyi eker komasna sokar.Bu olumsuzluu gidermek zere pankreas tarafndan salglanan nslin hormonu devreye girer.Kandaki glikozu (ekeri),karacier ve kaslara tayp azaltr.Ancak,vcuttaki kan ekeri belirli orann altna derse,bu defa kiide ba dnmesi,halsizlik ve titreme gibi rahatszlklar oluur.Bu olumsuzluu gidermek zere,yine pankreastan adna Glukagondenen baka bir hormon salglanr.Bu da inslinin yapt etkinin tersini yapar. Yani, karacier ve kaslarda depolanm glikozun zlp kan dolam sistemine sokulmasna yardmc olur. imdi gereki olarak dnelim: Pankreas bu hormonlar salglamasayd denge nasl kurulup yaam devam edecekti? Vcudun en kk paras olan hcre, zar, sitoplazma ve ekirdekten oluur. Her ekirdekte de 46 adet kromozom bulunur. Bunlarn zerinde de hayatmz canl tutup ynlendirecek eitli bilgilerle ykl genler yer alr. Genelde ocuklarn aile bireylerine hem fizyonomi ve hem de karakter ynnden benzemelerinin nedenini bu gereklerde aramak gerekir.Sahi, genlere bu ifreli bilgileri kim yerletirmekte !...

148

Yeni doan bebein evre ile ilk tanmas alamakla balar. Bebek neden alar? -Ackt iin mi? Hayr! -Susad iin mi? Hayr! -Onuru zedelendii iin mi? Yine hayr! -Peki, ne? -Yeni domu bebein alamas gerekir. Niin? -nk,ilk defa solunum sistemi almaya balayacaktr.Nefes alp vermesi organlarn otomatik hale gelmesine yardmc olacaktr.Dier ynden de sistemin altnn bir habercisidir alamak.Bu nedenle yeni domu bebein alamas gerekte sevindirici bir olaydr. Bebek anne karnnda sv dolu bir torba iinde bulunur. Gbek ba ile beslenir. Kulak, burun ve az gibi organlar ak olmasna karn mideye su kamaz. Neden? nk, sistemin almas fiziki kurallara balanmtr. Peki, bunu ynlendiren kimdir? Ateisler,- yine kendilerini aldatarak- doa diyecekler. Gerekleri gren, doru szl, inan sahibi kiiler ise, yaratan, var eden,ekil verip yaatan Yce Rahmandiye yantlayacaklar. te, nereden baklrsa baklsn gerek kendi bedenimizde, gerek evremizde cereyan eden her olayn, tesadf tesi harikulde bir organizasyon sonucu olutuuna hayret ve hayranlkla tank olmaktayz. Bu organizasyonu ynlendirip sistemin almasna g katan kudreti ararken kendimizi, lemlerin Rabbi Yce Allahn hayatmza yansyan tecellisinde buluruz. nk her eserin bir yapmcs, sanatkr vardr. te bu nedenle Hz. Ali, Kendini tanyan, Rabbini bilir zdeyiiyle bizlere Allaha giden yolu gstermek istemitir. O yolun balang tantm panosunda ise, Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk (ibadet) etsinler diye yarattm.(Zariyat Sr./56) lhi duyuru yazldr. yleyse her insan o panoyu iyi okuyup yaamnn anlamn bir kez daha dnmelidir.
149

Bu balamda, kendimizi ne lde tanyabilirsek, o derecede hamt edip yakarta bulunarak Allaha gnlden ynelmi oluruz. Ne mutlu bu gerei grebilen ve kendisini Allah yolunda bulabilen kiilere!...

EK-1 (28)

150

151

152

EK-2 izelge 1. Saym yllar ve cinsiyete gre nfus (DE 1981, 1998, 2003 statistik Yll) SAYIM TOPLAM ERKEK KADIN FAZLALIK YILI NFUS 1927 13,648,270 6,563,879 7,084,391 520,512 K 1945 18,790,174 9,446,580 9,343,594 102,986 E 1955 24,064,763 12,233,421 11,831,342 402,079 E 1965 31,391,421 15,996,964 15,394,457 602,507 E 1975 40,347,719 20,744,730 19,602,989 1,141,741 E 1985 50,664,458 25,671,975 24,992,483 679,492 E 1990 56,473,035 28,607,047 27,865,988 741,059 E 2000 67,803,927 34,346,735 33,457,192 889,543 E izelge 2. Nfusun ya gruplarna gre dalm (DE 1981, 1998, 2003 statistik Yll)
Ya grubu 0-4 1970 1975 1985 3,112,524 2,964,677 6,077,201 2,744,581 2,662,883 5,407,464 1,723,904 1,650,502 3,374,406 991,442 1,017,167 2,008,609 824,436 824,633 1,649,069 955,042 1,170,866 2,125,908 1990 3,052,255 2,902,489 5,954,744 3,165,061 3,051,408 6,216,469 2,096,899 1,989,410 4,086,309 1,111,113 1,090,046 2,201,159 993,402 947,119 1,940,521 1,091,142 1,326,221 2,417,363 2000 3,396,690 3,188,132 6,584,822 3,691,218 3,518,257 7,209,475 2,552,370 2,457,285 5,009,655 1,710,757 1,658,012 3,368,769 1,016,254 1,042,168 2,058,422 1,749,563 2,109,386 3,858,949 E 2,661,100 2,757,051 K 2,594,036 2,646,241 T 5,255,136 5,403,292 E 1,924,259 2,307,425 K 1,770,241 2,155,116 T 3,694,500 4,462,541 E 1,018,964 1,089,359 K 1,165,395 1,096,359 T 2,184,359 2,185,718 E 644,629 900,948 K 564,005 824,045 T 1,208,634 1,724,993 E 496,977 387,621 K 440,433 391,421 T 937,460 779,042 E 707,807 839,645 K 857,889 974,253 T 1,565,696 1,813,898 E: Erkek, K: Kadn, T: Toplam

15-19

30-34

45-49

55-59

65+

153

BBLYOGRAFYA 1. AKSEKL A. Hamdi, slm Dini, Diyanet leri Reislii yaynlar No:31/16 Ankara- 1957 2. CARNEGE Dale ( Terc. Glseren ensoy),ten ve Yaamdan Zevk Almann Yollar. Epsilon Yaymclk Hizmetleri Tic. Ltd.ti. stanbul 3. DOWLING Bruun, Dr. Ruth, Vcudumuzun Atlas (1.Cilt),Milliyet Gazetesi Kltr Yayn,Nisan-1992 4. Dn Cihaz alsn,03-06-2002 Hrriyet Bilim (nternet aracl) 5. EMROLU Dr. Nevzat, Kan ve Dolam, Yeni Asya Yaynlar stanbul-1982 6. Evrensel Ynyle Atatrk, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bk.l ATATRK Yaynlar Seri No:11 Gnkur.Basmevi-1981 7. GEMC Yusuf, Deniz Alas, TBTAK Bilim ve Teknik Dergisi Say:403, Nisan 2001, Sf:58 8. NAZLIKULU, Dr. Hseyin, Hayat Kefet, Anti- Aging Yaam Klavuzu, 2004 Alfa Basm Yaym Datm Ltd.ti. 9. BN KESR, (terc.) Dr. Bekir KARLIA, Hadislerle Kuran- Kerim Tefsiri, Cilt.14, Sf:8067-8073, ar Yaynlar, stanbul-1989 10 te nsan, (Resimli Vcut ve Salk Ansiklopedisi), Milliyet Gazetesi Kltr Yayn,1985/stanbul. 11. KELDER Peter, Tibetin Genlik Pnar ( kinci Kitap),ev: Esra ZGEN, Dharma Yayinlar,Austos 2003/ stanbul. 12. KKSAL, Asm Mustafa, slm Tarihi, Clt.12,sf:212, amil Yaynlar 13. MAYO KLNK Aile Salk Ansiklopedisi, Hrriyet Yay. A.. 1991. 14 NURBAK, Onk.Dr Halk,Huzur Reetesi, Geree Doru:4, Zafer lim Aratrma Dergisi Haziran 1986 eki. 15. Riyazus-salihin Tercmesi, cilt:2, Hadis No. 629-631, Diyanet leri Bkl. yayn 16. NUTKU, Do. Dr. Mustafa (ve drt arkada), nsan Vcudu, Yeni Asya Yaynlar, lim Teknik Sersi:3 stanbul- 1979 17.OSHO, Yoga- Zamann, Meknn ve Arzunun tesinde, (ngilizceden Terc.P.Yaprak Krolu- Kbra Bahar), Omega Yaynlar, stanbul 2005 18. Z, Prof.Dr.Mehmet C.,Vcudunuzu Ne Kadar yi Tanyorsunuz? Testi zn SZ KULLANIM KILAVUZU. Koridor Yaynclk, stanbul2005 19. NCEL, Hseyin. ncir Yetitiriciliinde lek ve lekleme. Tarm Bakanl Ziraat leri Gn. Md. Yaynlar A-133, stanbul- 1969 20. ZYAZICI, Do Dr Alpaslan, Hcreden nsana, Yeni Asya Yaynlar, lim ve Teknik Serisi:2 stanbul- 1979 21. Renkli Dnya, Haftalk Sosyal Bilgiler- Fen ve Tabiat Bilgileri Dergisi, Arkn Kitabevi, (18 Kasm 1968den ) Say:2,5,8,9,15,20,25 154

22. SAYGIN Ouz,nsan likilerinde 4x4lk letiim.Hayat Yaynlar: 204,st./2005 Hayat Yaynclk letiim, Eitim Hizmetleri ve Tic.Ltd.ti. 23. SUSAN Glbert, P.NELSON Dr. Aaron, Belleinizi Nasl Glendirebilirsiniz ( Optimum Bellee Ulama yollar) ev.: Saadet zkal Acbadem Salk Grubu ve Optimist Yaynlar, Kasm 2005,stanbul 24 SONGAR, Prof Dr Ayhan, Beynimiz ve Sinirlerimiz, Yeni Asya Yaynlar,lim ve Teknik Serisi:4, stanbul-1979 25 ENEL, Do Dr Ferda, Yeni Ufuklara, Genler ve DNA, TBTAK Bilim ve Teknik Dergisi, ubat 2002 says eki 26 T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstits Genel Mdrl,1981, 1998, 2003 statistik Yll, Ankara 27 TERZOLU, Prof. Dr. Meliha, Fizyoloji Ders Kitab, st. niv.Tp Fak. Yaynlar No:54 28..S.Knn Atasna, 100nc Doum Yl Armaan. 29.NA, Fizik Yk.Mh. Takn, evre Kirlilii,Yeni Asya Yaynlar, lim ve Teknik Serisi:20, stanbul- 1983 30YCEL rfan (Din l. Yk. Krl. yesi), Peygamberimizin Hayat, Diyanet leri Bk.l Yaynlar-1982 31 YKSEL Trkn (mtercim), ocuk Sal, Tercman Gazetecilik Matbaaclk A.. stanbul-1982 32 ZLL Asl, Kk Hcreler, Dllenme, Kromozom, DNA, Genler, TBTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Mart 2001 says eki. 33 Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekt, Cilt:2, Birinci Kitap. Gnkur. Bk.l Yayn, Gnkur. Basmevi Ankaral993

155

BYOGRAF

Sleyman GNVER lhiyat - Yazar 22 Eyll 1935 doumlu olarak Artvin ili- Ardanu ilesi- Bereket ky nfusuna kaytldr. lkretimini 1945 ylnda doduu kyde, ortaokul retimini 1950 ylnda Artvin il merkezinde, lise retimini 1955de Rize Lisesinde tamamlad. Ayn yl A..lhiyat Fakltesine askeri renci statsnde kaydn yaptrd. 1959 ylnda mezun olduktan sonra TSKnn deiik birimlerinde personel, moral ve sosyal hizmetlere ynelik grev yapt. 30 yllk fiili alma hayatn tamamlad Makale ve aratrma yazlar Trk Silahl Kuv., Kara Kuv.., 1989 ylnda r.Kd.Albay rtbesinde iken kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrld. Zafer ve Fidan dergilerinde yaynland. 2002 ylnda Siz Hangi Kulvarda Kouyorsunuz?, 2003 ylnda Kendimizi Ne Kadar Tanyoruz?, 2005 ylnda ise, Yaam Yolunun Snav Basamaklar isimli kitaplarn zel olarak bastrp tandk evre ve okumak isteyenlere cretsiz datt. Elinizdeki bu kitap ise, yaplan ilvelerle daha da gelitirilip siz okurlarn hizmetine sunuldu.

156

Tm ura ve gayretlerindeki asl ama, halka hizmetin Hakka hizmet olaca varsaym ile Tanrya yaklaabilmenin huzurunu yaamaktr.

157