Wika

G. Francis RodolIo M. Marcial Jr.

Guro sa Filipino, Hayskul Yunit
Pamantasan ng Ateneo de Zamboanga
Febrero, 2008

Katuturan

Binanggit ni Austero et al (1999) mula kay Gleason na 'ang wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na isinaayos sa paraang
arbitraryo. Ang mga tunog ay hinugisan/binigyan ng mga makabuluhang simbolo (097,) na pinagsama-sama upang makabuo ng mga salita na gamit
sa pagpapahayag.

Dagdag naman nina Mangahis et al (2005) na ang wika ay may mahalagang papel na ginagampanan sa pakikipagtalastasan. Ito ang
midyum na ginagamit sa maayos na paghatid at pagtanggap ng mensahe na susi sa pagkakaunawaan.


Kahalagahan ng Wika

Mahalaga ang wika sapagkat:

1. ito ang midyum sa pakikipagtalastasan o komunikasyon;
2. ginagamit ito upang malinaw at eIektivong maipahayag ang damdamin at kaisipan ng tao;
3. sumasalamin ito sa kultura at panahong kanyang kinabibilangan;
4. at isa itong mabuting kasangkapan sa pagpapalaganap ng kaalaman.


Katangian ng wika

1. Ang wika ay isang masistemang balangkas dahil ito ay binubuo ng mga makabuluhang tunog (Ionema) na kapag pinagsama-sama sa
makabuluhang sikwens ay makalilikha ng mga salita (morIema) na bumabagay sa iba pang mga salita (semantiks) upang makabuo ng mga
pangungusap. Ang pangungusap ay may istraktyur (sintaks) na nagiging basehan sa pagpapakahulugan sa paggamit ng wika.

a. Ponolohiya o Ionoloji pag-aaral ng Ionema o ponema; ang Ionema ay tawag sa makabuluhang yunit ng binibigkas na tunog sa
isang wika. Halimbawa ay ang mga Ionemang /l/, /u/, /m/, /i/, /p/, /a/ at /t/ na kung pagsama-samahin sa makabuluhang ayos ay
mabubuo ang salitang |lumipat|.

b. Morpolohiya o morIoloji pag-aaral ng morIema; ang morIema ay tawag sa pinamakamaliit na makabuluhang yunit ng salita sa
isang wika. Sa Filipino ang tatlong uri ng morIema ay ang salitang-ugat, panlapi at Ionema.

Salitang-ugat tao, laba, saya, bulaklak, singsing, doktor, dentista
Panlapi mag-, -in-, -um-, -an/-han
Fonema a
*tauhan, maglaba, doktora

c. Sintaksis pag-aaral ng sintaks; sintaks ay ang tawag sa Iormasyon ng mga pangungusap sa isang wika. Sa Filipino, maaaring
mauna ang paksa sa panaguri at posible namang pagbaligtaran ito. Samantalang sa Ingles laging nauuna ang paksa.

Hal. Mataas ang puno.
Ang puno ay mataas.
The tree is tall. (hindi maaaring Tall is the tree.` o Tall the tree.`)

d. Semantiks pag-aaral ng relasyon ng salita sa bawat isa sa iisang pangungusap; ang mga salita sa pagbuo ng pangungusap ay
bumabagay sa iba pang salita sa pangungusap upang maging malinaw ang nais ipahayag.

Hal. Inakyat niya ang puno.
Umakyat siya sa puno.

Makikita na nang ginamit ang pandiwang |inakyat| ang panghalip ng aktor sa pangungusap ay |niya| at ang pantukoy sa
paksa ay |ang|. Samantalang sa ikalawang pangungusap ang pandiwa ay napalitan ng |umakyat| kaya nakaapekto ito sa
panghalip ng aktor na dati`y |niya| ngayo`y |siya| na. Imbis na pantukoy na |ang| ay napalitan na ng pang-ukol na |sa|. Nagkaiba
na ang kahulugan ng dalawang pangungusap.

2. Ang wika ay binubuo ng mga tunog. Upang magamit nang mabuti ang wika, kailangang maipagsama-sama ang mga binibigkas na tunog
upang makalikha ng mga salita. (Tingnan ang ponolohiya)

3. Ang wika ay arbitraryo. Lahat ng wika ay napagkakasunduan ng mga gumagamit nito. Alam ng mga Ilokano na kapag sinabing |balay|,
bahay ang tinutukoy nito. Sa Chavacano naman ay |casa| kapag nais tukuyin ang bahay at |bay| naman sa Tausug samantalang |house| sa
Ingles. Kung sakaling hindi naintindihan ng isang tao ang isang salita o pangungusap ng isang wika, nangangahulugan na hindi siya bahagi
ng kasunduang pangkaunawaan. Ngunit kung pag-aaralan at matututunan niya ang wika, nangangahulugang sumasang-ayon siya sa
kasunduan ukol sa naturang wika.

4. Ang wika ay may kakanyahan. Lahat ng wika ay may sariling set ng palatunugan, leksikon at istrukturang panggramatika. May katangian
ang isang wika na komon sa ibang wika samantalang may katangian namang natatangi sa bawat wika.

Halimbawa
Wikang Swahili atanipena (magugustuhan niya ako)
Wikang Filipino Opo, po
Wikang Subanon gmangga (mangga)
Wikang Ingles girl/girls (batang babae/mga batang babae)
Wikang Tausug tibua (hampasin mo), pugaa (pigain mo)
Wikang French Francois (pangngalan /Iransh-wa/)

Mapapansin sa wikang Swahili (isang wika sa Kanlurang AIrika) isang salita lamang ngunit katumbas na ng isang buong pangungusap na
yunik sa wikang ito. Sa Filipino lamang matatagpuan ang mga salitang 454 at 54 bilang paggalang. Sa Subanon naman, mayroong di
pangkaraniwang ayos ng mga Ionema gaya ng di-kompatibol na dalawang magkasunod na katinig sa iisang pantig na wala sa karamihang
wika. Sa Ingles naman, isang Ionema lamang ang idinagdag ngunit nagdudulot ng makabuluhang pagbabago. Sa Tausug naman ang
pagkabit ng Ionemang /a/ ay nagdudulot na ng paggawa sa kilos na saad ng salitang-ugat. Sa French naman, mayroon silang natatanging
sistema sa pagbigkas ng mga tunog pangwika.

5. Ang wika ay buhay o dinamiko. Patuloy na nagbabago at yumayaman ang wika. Nagbabagu-bago ang kahulugan ng isang salita na
dumaragdag naman sa leksikon ng wika.
Halimbawa: BOMBA
Kahulugan
a. Pampasabog
b. Igipan ng tubig mula sa lupa
c. Kagamitan sa palalagay ng hangin
d. Bansag sa malalaswa at mapanghalay na larawan at pelikula
e. Sikreto o baho ng mga kilalang tao

6. Lahat ng wika ay nanghihiram. Humihiram ang wika ng Ionema at morIema mula sa ibang wika kaya`t ito`y patuloy na umuunlad. Gaya sa
Chavacano, binibigkas na ang ka` na hiniram sa Visaya bilang kapalit ng tu` at bo`. Ang Filipino ay madalas manghiram gaya ng
paghiram sa mga salitang |jip, jus at edukasyon| na mula sa Ingles na |juice|, |jip| at Kastilang |educacion|.

7. Ang wika at kultura ay magkabuhol at hindi maaaring paghiwalayin. Maraming salita na hindi maisalin sapagkat wala silang katumbas sa
ibang wika. Dahil sa ganitong pagkakataon, napipilitang humiram ng salita mula sa isang wika sapagkat hindi komon ang salita sa kultura
ng wikang patutunguhan. Halimbawa, walang katumbas ang /malong/ sa Tagalog sapagkat hindi bahagi ng kultura ng mga Tagalog ang
salitang ito. Ang /lamaw/ naman ng Cebuano ay hindi rin matutumbasan sapagkat iba ang paraan ng paghahanda ng buko ng mga Cebuano
sa iba pang komunidad sa bansa.

8. Ang wika ay bahagi ng karamihang anyo/uri ng komunikasyon. Sa komunikasyon ng mga pipi, hindi wika ang kanilang ginagamit kundi
mga kilos. Hindi wika ang kanilang midyum sapagkat hindi nito taglay ang katangian ng isang ganap na wika.

9. Nasusulat ang wika. Bawat tunog ay sinasagisag ng mga titik o letra ng alIabeto. Ang tunog na 'bi ay sinasagisag ng titik na b`. Ang
simbolong m` ay sumasagisag sa tunog na 'em.

10. May level o antas ang wika.

Antas ng wika
A. Iormal at di-Iormal di-Iormal na wika ang wikang ginagamit ng tao sa ka-edad samantalang Iormal naman ang wikang gingamit ng tao sa
nakatataas o nakatatanda
B. lingua Iranca wikang ginagamit ng karamihan sa isang bansa; sa Pilipinas ang Filipino ang lingua Iranca ng mga tao
C. lalawiganin mga wikang ginagamit ng mga tao sa lalawigan gaya ng Chavacano, Tausug, Cebuano, Ilonggo, Visaya at iba pa. Hindi
talamak ang paggamit sa isang bansa ng mga wikang lalawiganin ngunit nagsasadya ito ng implikasyon ng kultura ng isang lalawigan
D. kolokyal - ito ay ang pakikibagay ng wika sa taong gumagamit nito. Kadalasan napaiikli ang mga salita ngunit napagkakasunduan ang
pagpapaikli nito. Halimbawa: /tena/ para sa 'tara na', /pre/ para sa 'pare'
E. balbal o pangkalye wikang ginagamit ng tao na halos likha-likha lamang at may kanya-kanyang kahulugan gaya ng wika ng mga tambay
at bakla halimbawa ang mga salitang eklavush`, erpat at ermat` at cheverloo`.
F. edukado/malalim wikang ginagamit sa panitikan, sa mga paaralan at pamantasan, sa gobyerno, sa korte at iba pang venyung proIesyunal

Teorya ng pinagmulan ng wika

v Teorya sa Tore ng Babel Ang teoryang ito ay nahalaw mula sa Banal na Kasulatan. Ayon sa pagsasalaysay, noong umpisa`y iisa ang
wika ng tao na biyaya ng Diyos. Dahil sa nagkakaunawaan ang lahat, napag-isipang magtayo ng isang tore upang hindi na magkawatak-
watak at nang mahigitan ang Panginoon. Nang nabatid ito ng Panginoon, bumaba Siya sa lupa at sinira ang tore. Nang nawasak na ang tore,
nagkawatak-watak na ang tao dahil iba-iba na ang wikang kanilang binibigkas kaya nagkanya-kanya na sila at kumalat sa mundo.
v Teoryang Bow-wow Sinasabi sa teoryang ito na nagkaroon ng wika ang tao dahil noong umpisa`y ginagaya nila ang tunog na nililikha ng
mga hayop gaya ng tahol ng aso, tilaok ng manok at huni ng ibon.
v Teoryang Ding-dong Maliban sa tunog ng hayop, ginagaya naman daw ng tao ang tunog ng kalikasan at paligid gaya ng pagtunog ng
kampana, patak ng ulan at langitngit ng kawayan.
v Teoryang Pooh-pooh Ang tao ay nakalilikha ng tunog sanhi ng bugso ng damdamin. Gamit ang bibig, napabubulalas ang mga tunog ng
pagdaing na dala ng takot, lungkot, galit, saya at paglalaan ng lakas.
v Teoryang Yo-he-ho Isinasaad dito na nagsimula ang wika sa indayog ng himig-awitin ng mga taong sama-samang nagtatrabaho.
v Teoryang Yum-yum Sinasabi sa teoryang ito na ang wika ay nagmula sa pagkumpas ng maestro ng musika at sa bawat kumpas ay
nagagawa niyang lumikha ng tunog mula sa kanyang labi.

Ang dialekto ay ang lokal na wika na ginagamit sa isang lugar, probinsya o rehiyon. Ito ang maituturing na pangunahing wika na sinusundan lamang
ng pambansang wika. ang mga halimbawa ng dialektong Pilipino: salitang tagalog, bisaya, ilonggo, ilokano, bikolano atbp.

ang sosyolek ay bahagi ng pananalita na tumutukoy sa mga taong pasosyal kung magsalita. samantalang ang idyolek ay bahagi ng pananalita na
gumagamit ng mga idyoma.

88902

(1) A group of interdependent items that interact reguIarIy to perform a task.
(2) An established or organized procedure; a method.
(3) A computer system refers to the hardware and software components that run a computer or computers.
(4) An 31ormato3 system is a system that collects and stores data.
(5) On Macintoshes, $ystem is short for $ystem 1e, an essential program thatruns whenever you start up a Macintosh. The System
provides information to all other applications that run on a Macintosh. The System and Finderprograms together make up the Mac OS.
(6) $ystem often simply refers to the operating system.

A sysLem ls a collecLlon of elemenLs or componenLs LhaL are organlzed for a common purpose 1he word
someLlmes descrlbes Lhe organlzaLlon or plan lLself (and ls slmllar ln meanlng Lo as ln l have my own
llLLle sysLem) and someLlmes descrlbes Lhe parLs ln Lhe sysLem (as ln compuLer sysLem)
A compuLer sysLem conslsLs of hardware componenLs LhaL have been carefully chosen so LhaL Lhey work well
LogeLher and sofLware componenLs or programs LhaL run ln Lhe compuLer