You are on page 1of 60

K. Marx F.

Engels Basn Syleileri

Sol Yaynlar Ankara 2000

Karl Marx - Friedrich Engels Basn Syleileri Sol Yaynlar, Ankara 2000 Interview with Karl Marx, Head of Internationale, by R. Landor, New York World, July 18, 1871, Reprinted: Woodhull & Claflin's Weekly, August 12, 1871 Interview with Karl Marx, by H., Chicago Tribune, January 5, 1879 A Private Letter to British Crown Princess Victoria About Meeting Marx, by Sir Mountstuart Elphinstone Grant Duff, The Times Literary Supplement, July 15, 1949 Karl Marx, by John Swinton, The Sun (New York), September 6, 1880 L'Eclair Interviews Engels, L'Eclair, April 6, 1892, Reprinted: Le Socialiste, April 16, 1892 Le Figaro Interviews Engels, Le Figaro, May 13, 1893, Reprinted: Le Socialiste, May 20, 1893 Daily Chronicle Interviews Engels, The Daily Chronicle, July 1, 1893 ngilizceden eviren: Burcu Gnen

Sol Yaynlar Karanfil Sokak 30/1 Kzlay Ankara Bask: ahin Matbaas Kasm 2000 ISBN 975-7399-83-3

Karl Marx Friedrich Engels Basn Syleileri

Sol Yaynlar Ankara 2000

NDEKLER

5 Dnen Bir D ve Dleyen Bir Dnr Enternasyonalin nderi Karl Marx'la Grme, R. Landor New York World, 18 Temmuz 1871 15 Varolan Tarihsel Aamay Altst Edecek Aralar Karl Marx'la Grme, H.. Chicago Tribune, 5 Ocak 1879 30 Dnyay Tepetaklak Edecek Kii Britanya Veliaht Prenses Victoria'ya Marx'la Grme Hakknda zel Bir Mektup, Sir Mountstuart Elphinstone Grant Duff 34 "Nedir?" Sorusuna Yant Verdi: "Savam" Karl Marx, John Swinton The Sun, 6 Eyll 1880 38 Karklklar, Sava, Uluslararas Diplomasi L'Eclair'in Engels'le Grmesi LEclair. 6 Nisan 1892 46 Almanya'da Darbe Olas l ve Seimlerde Sosyalistlerin ans Le Figaro nun Eng els'le Grmesi Le Figaro. 13 Mays 1893 54 Biz Orta Snf Partilerine Nfuz Etmeye nanmyoruz. Biz Halka Nfuz Ediyoruz Daily Chronicle'n Engels'le Grmesi The Daily Chronicle, I Temmuz 1893

DNEN BR D VE DLEYEN BR DNR* ENTERNASYONALN NDER KARL MARXLA GRME R. LANDOR 1871

EMEN SERMAYEYE KARI AYAKLANMASI ENTERNASYONALN K YZ TOPLUMUN DNM BRLEK DEVLETLERDEKI GELMELER Londra, 3 Temmuz Benden Uluslararas Emekiler Birlii konusunda bir eyler bulup karmam istediniz, ben de bunu yapmaya altm. u anda bu olduka g bir i. Londra sz gtrmez bir biimde Birliin kararghdr, ama ngilizlerin bir korkular var, tpk nl suikastten sonra Kral James'in her eyden barut kokusu almas gibi, her eyden Enternasyonal kokusu alyorlar. Doal olarak, kamuoyunun bu kukuculuu, Birliin bilincini de ykseltti ve eer onu ynlendirenler bir sr saklyorlarsa, usta birer sr saklaycs oldular. Birliin nde gelen yelerinden ikisini ziyaret ettim, biriyle ba baa konutum ve burada size konumamzn zetini sunacam. Bir konuda ikna oldum ki, bu, gerekten iilerin birliidir, ama bu iiler bir baka snfn toplum* Siyah st balklar Sol Yaynlar tarafndan konmutur. 5

sal ve siyasal teorileri tarafndan ynetiliyorlar. Grtm bir adam, Konseyin nde gelen bir yesi, grmemiz srasnda iinin bandayd ve zaman zaman, evredeki birok kk patrondan birinin nazikne olmayan bir tarzda dile getirdii ikyetlerini dinlemek iin benimle konumasn kesiyordu. Bu ayn adamn, topluluk nnde, her tmcesi, kendilerini onun yneticileri olarak tanmlayan snflara kar yneltilmi fkeyle dolu parlak nutuklar attn duymutum. Bu nutuklar, onun gnlk yaamna ksaca bir gz attktan sonra anladm. Kendisini, bir ii hkmetini rgtlemeye yetecek zekya sahip hissediyor olmalyd ve bununla birlikte burada mekanik bir meslein en skc, klfetli ilerine yaamn adamak zorundayd. Gururlu ve duyarlyd ve bununla birlikte, her seferinde, nezaket bakmndan, a v c n n kpeini armasyla ayn dzeyde olan bir homurtuya reveransla, bir komuta tebessmle karlk vermek durumundayd. Emek Sermayeye Kar Bu adam, Enternasyonalin, emein sermayeye kar, reten iinin keyif sren orta-snfa kar i s ya n nn doasnn bir yann grmeme yardmc oldu. Burada zaman geldiinde, etin darbeyi indirecek olan el vard ve planlayan kafaya gelince, sanrm onu da grmem srasnda, Dr. Karl Marx'ta buldum. Dr. Karl Marx, Almanlarn hem yaanan dnyann gzlemlenmesinden hem de kitaplardan edinilen bir bilgi geniliine sahip, bir felsefe doktoru. Terimin sradan anlamnda, hibir zaman bir ii olmadn belirtmeliyim. evresi ve d grn, orta snftan hali vakti yerinde kiilerinki gibi. G6

rme gecesi getirildiim salon, yeterli bir dzeye gelmi ve artk servet yapmaya balam, ileri yolunda giden bir borsac iin dzenlenmi ok konforlu bir mesken gibiydi. Kiisel bir konfordu, sade eyalardan holanan bir adamn dairesiydi ama sahibinin kendine zg zelliklerini yanstmyordu. Bununla birlikte, masann stnde duran bir Ren manzaralar albm, onun milliyeti hakknda bir ipucu veriyordu. Sehpann zerindeki vazoya bomba var m diye ihtiyatla baktm. Petrol kokusu alacak mym diye kokladm, ama aldm koku gllerin kokuuydu. Sessizce koltuuma ilitim ve karamsarca, en kt olasl beklemeye baladm. Komn vgcs eri girdi ve beni itenlikle selamlad ve artk karlkl oturuyoruz. Evet, insan klna girmi devrimle, Uluslararas Birliin gerek kurucusu ve yneten beyniyle, emee sava aan sermayenin yaknda evinin bana yklacan beklemesi gerektiinin yazld arnn yazaryla, tek szckle, Paris Komnnn vgcs ile babaaym. Sokra-tes'in bstn anmsar msnz? Zamann tanrlarna inandn itiraf etmektense lm yeleyen adam aa doru uzanan, kk bir kntyla sona eren alnn oluturduu dzgn profili, burnu biimlendiren ikiye blnm bir S harfi gibi kvrlan ehresi olan adam. Bu bst gznzde canlandrn, sakaln orasna burasna gri dalgalar koyarak siyaha boyaym, orta arlkta irikym bir vcudun zerine yerletirin: Doktor karnzda. Yzn st ksmna bir pee atn: doutan bir kilise adamnn karsndasnz. Asl ehreyi ortaya karn, koyu kahverengi ve btn bileik bireysel glerin en heybetlisiyle ura7

mak durumunda olduunuzu bir seferde anlayacaksnz dnen bir d ve dleyen bir dnr. Dorudan iime koyuldum. Dnya, dedim, Enternasyonal konusunda karanlkta kalm gibi grnyor, ondan nefret ediyor, ama nefret ettii eyin ak olarak ne olduunu syleyemiyor. Karanln iine doru dierlerinden daha derinlemesine baktklarn aklayan bazlar, bir tr Janus* grdklerini belirttiler, yzlerden birinde drst bir iinin tebessm ve dierinde ise lm saan bir komplocunun tehditkr bak. Acaba, teorinin zerinde oturduu gizemli durumu aydnlatabilir miydi? Doktor, ondan ok korktuumuz dncesine gld. "Aydnlatlacak bir gizem yok, sevgili baym", diye balad inceltilmi bir Hans Breitmann lehesiyle,** "belki de, Birliimizin ak bir birlik olduu ve toplant tutanaklarnn onlar okumay dnenler iin yaynland olgusunu srekli gz ard eden alklarn gizemi hari. Tzmz bir peniye satn alabilirsiniz ve brorlere harcanacak bir ilin, hemen hemen bizim kendimiz hakknda bildiimiz kadarn size retecektir. R. Landor: Hemen hemen evet, olabilir; ama aa vurulmayan ok nemli bir ey, benim bilemeyeceim bir ey olmayacak m? Sizinle olduka ak-szl olur ve konuyu dardan gzlenebilecek bir yere koyarsak; size ynelik bu genel sulamann, ynlarn bilisiz kt niyetinden daha fazla bir anlam olmal. Bana anlattklarnzdan sonra bile, hl unu sormak gerekiyor: Uluslararas Birlik nedir? Dr. Marx: Yalnzca onu oluturan bireylere bakmalsnz iiler. * Eski Roma'da kaplar mabudu, ikiyzl bir ilah. ** Hans Breitman Baladlarm yazmak iin, Amerikan gldr yazan Charles Godfrey Lelland (1824-1903) tarafndan kullanlan bir tr ngiliz-Alman lehesi sz konusu ediliyor. 8

R. Landor: Evet, ama askerin, kendisini harekete geiren devlet ynetiminin temsilcisi olmas gerekmez. Baz yelerinizi tanyorum ve onlarn komplocularn hamurundan yorulmadklarna inanabilirim. Ayrca bir milyon kii tarafndan paylalan bir sr, artk sr olmazd. Ama ya bunlar yalnzca bir arszn ve umarm unu eklememi balarsnz, pek de drst olmayan bir kurulun ellerinde aletseler? Dr. Marx: Bunu kantlayacak hibir ey yok. R. Landor: Son Paris ayaklanmas? Dr. Marx: lk olarak, herhangi bir fesat olduuna ann koullarnn meru sonucu olmayan herhangi bir eyin olduuna dair kant istiyorum; ya da bir fesat olduunu kabul edersek, Uluslararas Emekiler Birliinin buna katldnn kantlarn istiyorum. R. Landor: Birliin birok yesinin Komndeki varl. Dr. Marx: O zaman bu, bireyler olarak iteki paylar hi de kk olmadndan masonlarn da fesa-tyd. Aslnda, Papa tm ayaklanmay onlarn hesabna karsayd hi armazdm. Ama baka bir aklamay deneyin. Paris'teki ayaklanma Paris iileri tarafndan gerekletirildi. ilerin en yeteneklileri kanlmaz olarak onun nderleri ve yneticileri oldular, ama iilerin en yeteneklileri Uluslararas Birliin de yesidirler. Gene de Birlik, bu haliyle, onlarn eylemlerinden dolay hibir biimde sorumlu deildir. R. Landor: Dnya buna baka trl bakacak. Londra'dan gizli talimattan ve hatta para balarndan sz ediliyor. Birliin toplantlarnn iddia edilen bu aklnn iletiimdeki her trl gizlilii dlad ileri srlebilir mi? Dr. Marx: Bugne kadar oluturulmu hangi birlik, varln, resm olduu kadar resm olmayan ili9

ki yollarna da bavurmakszn srdrmtr? Ama, bir papasal egemenlik ve entrika merkezinin inan ve ahlak buyruklar gibi Londra'dan gizli direktif gnderildiinden sz etmek, Enternasyonalin doasn tmyle yanl kavramak demektir. Bu, Enternasyonal iin merkez bir ynetim biimini ngrrd; oysa gerekte, yerel gce ve bamszla en byk rol veren bir biim tasarlanmtr. Aslnda, Enternasyonal, ii snf iin hi de bir ynetim olarak grlemez. Denetleyici bir gten ziyade, bir birlik badr. R. Landor: Ve, bu birliin amac nedir? Dr. Marx: i snfnn politik iktidar ele geirerek ekonomik zgrlemesi. Bu politik iktidarn, toplumsal amalara ulamak iin kullanlmas. Amalarmzn, ii snf etkinliinin her biimini kapsayacak lde geni olmas gerekir. Onlar yalnzca zel bir nitelie gre saptamak, onlar bir kesimin bir iiler ulusunun gereksinimlerine uyarlamak olurdu. Ama, birkann hedeflerine ilerlemek iin tm iilerden birlemeleri nasl istenebilirdi? Byle bir ey yapmak iin, Birliin, Enternasyonal etiketini yitirmi olmas gerekirdi. Birlik, siyasi hareket biimleri dayatmaz; yalnzca amalarna ilikin bir anlamay gereksinir. O, tm emek dnyasnda yaylan, birbiriyle iliki iindeki dernekler adr. Dnyann her yerinde, sorunun herhangi bir zel grn kentlini ortaya koyar ve oradaki iiler bunu kendilerince ele almak zere harekete geerler. ilerin birara-ya gelileri, Newcastle'da ve Barselona'da, Londra'da ve Berlinde, ayrntsna kadar tamamen zde olamaz. rnein ngiltere'de, ii snfna politik iktidara giden yolu gstermek serbesttir. Barl ajitasyonun daha hzl ve daha kesin etkili olaca yerde ayaklanma lgnlk olurdu. Fransa'da, yzlerce bask ya s a s ve s n f l a r arasndaki lmcl uzlamaz10

kartlk, yle grnyor ki, toplumsal savan iddetle zmn zorunlu klyor. O zmn seenekleri, o lkenin emeki snflarnn iidir. Enternasyonal, bu konuda dayatmada bulunmaya ve kat tler vermeye kalkmaz. Ama her hareketle dayanmasn ve kendi yasalarnn izin verdii lde desteini srdrr. R. Landor: Ve, bu destein nitelii nedir? Dr. Marx: rnek vermek gerekirse, zgrleme hareketinin en yaygn biimlerinden biri grevlerdir. Eskiden, bir lkede grev patlak verdiinde, bu, bir baka lkeden iilerin getirtilmesiyle bozguna ura-tlrd. Enternasyonal buna hemen hemen son verdi. Tasarlanan grev hakknda bilgi alr, o bilgiyi, yeleri arasnda yayar, onlar da savam yerinin, kendileri iin yasak blge olmas gerektiini hemen anlarlar. Bylece patronlar, iileriyle hesaplamak zere yalnz braklr. ou durumda, iilerin bundan baka bir yardma gereksinimi yoktur. Kendi aralarnda topladklar yardm, ya da dorudan ilikide bulunduklar derneklerin destekleri onlara para salar, ama eer zerlerindeki bask ok arlarsa ve bu Birliin onaylad bir grevse, gereksinimleri ortak fondan karlanr. Bu aralarla, Barselona ttn iilerinin bir grevi, nceki gn baarya ulatrld. Ama Birlik, onlar belli koullar altnda desteklemesine karn grevlerden kar salamaz. Maddi adan onlardan kazan salamas olanakl olamaz, ama kolaylkla yitirebilir. Bir szck ile zetleyelim. Emeki snflar servet art iinde yoksulluklarn, lks art iinde sefilliklerini srdrrler. Maddi yoksunluklar, onlar fiziksel bakmdan olduu kadar ahlaki bakmdan da zayflatr. are bulmak iin bakalarna gvenemezler. Kendi bann aresine bakmak onlar iin kanlmaz bir zorunluluk haline gelir. Kendileri 11

ile kapitalistler ve topraksahipleri arasndaki ilikileri yeniden biimlendirmek zorundadrlar ve bu da toplumu dntrmek zorunda olduklar anlamna gelir. Bu, bilinen tm ii rgtlerinin genel amacdr. Toprak ve emek birlikleri, sendika ve dayanma dernekleri, kooperatif retim, bu amaca ynelik aralardan baka bir ey deildirler. Bu rgtler arasnda kusursuz bir dayanmann kurulmas Uluslararas Birliin grevidir. Onun etkisi her yerde duyumsan-maya balyor. spanya'da iki gazete grlerini yayyor, Almanya'da , Avusturya ve Hollanda'da ayn sayda, Belika'da alt ve svire'de alt. Ve imdi Enternasyonalin ne olduunu size anlatm bulunduuma gre, sanrm onun evirdii dolaplar hakknda kendi dncenizi biimlendirecek duruma gelmisi-nizdir. R. Landor: Ya Mazzini, birliinizin bir yesi mi? Dr. Marx: (glerek) Hayr. Onun dnce ufkunun tesine gemi olmasaydk ancak kk bir ilerleme kaydedebilirdik. R. Landor: Beni artyorsunuz. Onun, kesinlikle, en ileri grleri temsil ettiini dnrdm. Dr. Marx: O eski bir orta snf cumhuriyeti dncesinden daha iyi hibir eyi temsil etmez. Biz orta snfn hibir blmn istemiyoruz. O, modern hareketin, Alman profesrler kadar gerisine dmtr ki gene de hl Avrupa'da gelecein kltrl de-mokratizminin havarileri olarak grlmektedirler. Belki de, bir zamanlar, Alman orta snfnn (ngiliz-cedeki anlamnda), kendi geliimini zar zor tamamlad 1848'den nce yleydiler. Ama imdi tamamen gericilik saflarna gemi bulunuyorlar ve proletarya artk onlar tanmyor. R. Landor: Bazlar, rgtnzde pozitivist belirtiler grdklerini dnyorlar. 12

Dr. Marx: Byle bir ey yok. Aramzda pozitivist-ler var, ama aramzda bulunmalar bizim anladmz anlamda bir halk iktidaryla hibir ilgisi olmayan ve yalnzca eskisinin yerine yeni bir hiyerari koymak iin abalayan felsefeleri dolaysyla deil. R. Landon O zaman, yle grnyor ki, yeni uluslararas hareketin nderleri bir birliin yan sra bir felsefe de oluturmak zorundaydlar. Dr. Marx: Kesinlikle. Eer taktiklerimizi diyelim Mill'in ekonomi politiinden tretiyorsak, sermayeye kar savamzda baarl olmay umamayz. O, emek ve sermaye arasndaki ilikinin tek bir trn izmitir. Biz bir baka trn kurulmasnn olanakl olduunu gstermeyi umuyoruz. R. Landor: Ya Birleik Devletler? Dr. Marx: u anda etkinliimizin balca ilgi alan, eski Avrupa toplumlardr. Birok koul imdiye kadar, Birleik Devletler'de emek sorununun her eyi iine alan bir nemlilie ulamasn engelleme eiliminde oldu. Ama bu koullar hzla ortadan kalkyor ve Avrupa'da olduu gibi, sermayeden ayrlm ve topluluun geri kalan kesiminden farkl bir emeki snfn bymesiyle birlikte, emek sorunu hzla ne kyor. R. Landor: yle grnyor ki, bu lkede umut edilen zm, bu her ne ise, devrimin iddet aralarna bavurulmadan elde edilecek. ngiliz krs ve basn yoluyla ajitasyon sistemi, aznlklar ounluklara dnm olana kadar, umut verici bir belirtidir. Dr. Marx: Bu konuda sizin kadar umutlu deilim. ngiliz orta snf, oy verme gcnn tekelinden yararland srece, her zaman kendisini, ounluun kararn kabul etmeye istekli gibi gstermitir. Ama dikkat edin, yaamsal sorunlar olarak dndkleri konularda ounluun oyunu alr almaz, burada yeni 13

bir kle sahipleri savan greceiz. Bu nemli adamla konumamn ana noktalarn anmsayabildiim kadaryla sizlere sundum. Sizi kendi sonularnz oluturmaya brakacam. Komn hareketiyle suortakh olasl zerine ya da buna kar ne sylenirse sylensin, undan emin olabiliriz ki, Uluslararas Emekiler Birliinde, uygar dnyann ortasnda iyi ya da kt iin bir hesaplama gnnn pek yaknda ortaya kmak zorunda olduu bir g bulunuyor. New York World, 18 Temmuz 1871 Yeniden-basm: Woodhull & Claflin's Weekly, 12 Austos 1871

14

VAROLAN TARHSEL AAMAYI ALTST EDECEK ARALAR KARL MARX'LA GRME H. 1878

Londra, 18 Aralk [1878] Londra'nn kuzeybat kesiminde, Haverstock Hill'deki kk bir evde, modern sosyalizmin ke ta Karl Marx yaar. Anayurdu Almanya'dan, 1844'te, devrimci teorileri yaymaktan dolay srlmtr. 1848'de geri dner ama birka ay iinde yeniden srlr. Sonra Paris'e yerleir, ama siyasal teorileri 1849'da bu kentten karlmasna neden olur ve bu yldan sonra karargh Londra olur. Bandan beri, inanlar yznden ba derde girmitir, evinin grnne baklrsa refah iinde olmad aktr. Btn bu yllar boyunca dncelerini, bu dncelere olan salam inancndan kaynaklanan bir itenlikle savunmu ve bu dncelerin propagandasna ne kadar kar karsak kalm bu saygn srgnn zverisine bir lde de olsa sayg duymamazlk edemeyiz. Muhabiriniz ona iki ya da kez urad ve her de15

fasnda Doktoru bir elinde bir kitap, dierinde bir sigarayla ktphanesinde buldu. Yetmiinin zerinde olmal. [Marx altm yandayd.] Vcudu iyi yapl, csseli ve dimdik. Zeki bir adamn kafasna ve eitimli bir Yahudinin ehresine sahip. Sa ve sakal uzun ve metalik gri renkte. Bir ift gr kan glgeledii gzleri parltl siyah. Tanmadklarna ar saknganlk gsteriyor. Yabanc biri genellikle grme izni alabilir; ama ziyaretileri karlayan eski zamanlardan kalma grnl Alman kadna [Helene Demuth], anavatandan gelen hi kimseyi, tantma mektubu getirmedikleri srece, kabul etmeme talimat verilmi. Ama bir kez ktphanesine girdikten sonra ve entelektel geniliinizi ve derinliinizi anlayabilmek iin bir monokln gznn kesine sabit-ledikten sonra, o saknganlk kayboluyor ve dnyadaki, birisinin ilgisini ekebilecek eyler ve insanlar zerine bilgisini gzler nne seriyor. Konumas tek bir koldan ilerlemiyor, tersine, kitaplnn rafla-rndaki ciltler kadar eitlilik gsteriyor. Bir kii hakknda genellikle okuduu kitaplara baklarak karar verilebilir ve size rastgele bir bakn aa vurduklarn sylersem, kendi sonularnz karabilirsiniz: Shakespeare, Dickens, Thackeray, Moliere, Racine, Montaigne, Bacon, Goethe, Voltaire, Paine; ngiliz, Amerikan ve Fransz resm raporlar; Rusa, Almanca, spanyolca, talyanca politik ve felsefi yaptlar, vb, vb... Amerikan Sorunlarna Yaknl Konumam srasnda, Amerika'nn son yirmi yldaki nde gelen sorunlarna yaknl beni ok etkiledi. Bu konudaki bilgisi ve hukukumuzu ve eyalet yasalarmz eletirirkenki artc kesinlii, zihnim16

de, bilgisini i kaynaklardan alm olduu izlenimini uyandrd. Ama, aslnda bu bilgi Amerika ile snrl deil, Avrupa yzeyine yaylm durumda. Asl ilgi alan olan sosyalizm hakknda konuurken, genellikle kendisine yaktrlan melodramatik uulara kaplmyor, ama "insan rknn zgrlemesi" iin topik planlar zerinde, teorilerinin bu yzyl iinde olmazsa en azndan gelecek yzylda gereklemesi konusunda kesin bir inanca iaret eden bir vakar ve itenlikle duruyor. Belki Dr. Karl Marx, Amerika'da, Kapitalin yazar ve Uluslararas Emekiler Birliinin kurucusu ya da en azndan onun en nemli direi olarak daha iyi bilinir. zleyen rportajda, onun, bu Birliin u anki durumuna ilikin neler sylediini greceksiniz. Uluslararas Emekiler Birlii Bununla birlikte, bu arada size, 1871'de, Genel Konseyin kararyla yaynlanan Uluslararas Emekiler Birliinin basl genel tznden, onun amalar ve hedefleri zerine tarafsz bir yargya varabileceiniz birka para vereceim. nszde "ii snfnn kurtuluunun ii snfnn kendi eseri olaca; ii snfnn kurtulu iin savamnn, snfsal ayrcalklar ve tekeller iin bir savam anlamna gelmedii, ama eit hak ve grevler, ve tm snf egemenliinin ortadan kaldrlmas anlamna geldii; emeki insann emek aralarn yani, yaamn kaynaklarn tekelinde bulunduranlara iktisadi boyun emesi-nin, tm biimleriyle kleliin, tm toplumsal sefaletin, zihinsel dknln ve politik bamlln temelinde yatt"; ii snfnn evrensel kurtuluunu "amalayan tm abalarn, bugne dein, her lkede emein eitli blmleri arasndaki dayanma yok17

luundan dolay baarszla uram olduu" ne srlyor ve "hl birbirleriyle balantsz olan hareketlerin hemen birlemesi" arsnda bulunuyor. Uluslararas Emekiler Birliinin "grevler olmadan haklarn olmayaca ve haklar olmadan da grevlerin olmayaca"n kabul ettiini syleyerek devam ediyor bylece her ye bir ii yaplyor. Birlik, Londra'da, ayn hedefi, yani "ii snfnn korunmas, ilerlemesi ve tamamen zgrlemesi"ni amalayan "farkl lkelerin ii dernekleri arasndaki iletiim ve ibirliinin bir merkezini oluturmak iin" kuruldu. "Uluslararas Birliin her yesi," deniyor daha ileride, "evini bir lkeden dierine tadnda, birlemi iilerin kardee desteini grecektir". Birlik ylda bir toplanan bir genel kongreden ve "bir lkedeki iinin, tm dier lkelerdeki snf hareketlerinden srekli olarak haberdar olabilecei, Birliin deiik ulusal ve yerel gruplar arasnda bir uluslararas acente" oluturan bir genel konseyden oluuyor. Bu konsey, Enternasyonale yeni seksiyonlarn ve ubelerin bavurularn kabul ediyor ve karara balyor, seksiyonlar arasnda ortaya kan ayrlklar konusunda karar veriyor ve gerekte, bir Amerikan deyimiyle, "makineyi iletiyor". Genel konseyin harcamalar, ye bana bir peni olan yllk aidattan karlanyor. eitli lkelerdeki federal konsey ya da komitelere ve yerel seksiyonlara gelince: Federal konseyler, genel konseye en ge ayda bir rapor ve her ayda bir kendilerine ait kollarn ynetim ve mali durumu zerine bir rapor gndermekle ykmller. Basnda, Enternasyonale kar bir saldr olduunda, en yakn ube ya da komitenin, bu yaynn bir kopyasn hemen genel konseye gndermesi gerekiyor. i snf iinde kadn kollarnn kurulmas neriliyor. 18

Genel konsey u kiilerden oluuyor: R. Apple-garth, M. T. Boon, Frederick Bradnick, G. H. Buttery, E. Delahaye, Eugene Dupont, William Hales, G. Harris, Hurliman, Jules Johannard, Harriet Law, Frederick Lessner, Lochner, Charles Longuet, C. Martin, Zevy Maurice, Henry Mayo, George Milner, Charles Murray, Pfander, John Pach, Ruhl Sadler, Cowell Stepney, Alfred Taylor, W. Townshend, E. Vaillant, John Weston. eitli lkelerin irtibat sekreterleri: Leo Frankel, Avusturya ve Macaristan iin; A. Herman, Belika; T. Mottershead, Danimarka; A. Serrail-ler, Fransa; Karl Marx, Almanya ve Rusya; Charles Rochat, Hollanda; J. P. McDonell, rlanda; Friedrich Engels, talya ve spanya; Walery Wroblewski, Polonya; Hermann Jung, svire; J. G. Eccarius, Birleik Devletler; Le Moussu, Birleik Devletler'in Fransz kollar iin. Gnll Dzeltme Dr. Marx' ziyaretimde, J. C. Bancroft Davis'in 1877 resm raporundan, sosyalizmin grdm en ak ve en zl sergilenmesi olarak sz ettim. Marx, bunun 1875, Maysnda Gotha'daki, Mays 1875'teki sosyalist birlik kongresi raporundan alndn belirtti. evirinin yanl olduunu syledi ve seve seve dzelteceini ekledi. Dikte ettii gibi aktaryorum: Birincisi: Yerel ve genel tm seimlerde, yirmi ya zerindeki tm erkeklere genel, dorudan ve gizli oy hakk. kincisi: Halk tarafndan dorudan yasama. Sava ve barn dorudan halkn oyuyla yaplmas. ncs: Genel askerlik ykmll. Dzenli ordunun kaldrlmas. Drdncs: Basna ve toplanmaya ilikin tm 19

zel yasalarn kaldrlmas. Beincisi: Yasal ilemlerde harcn kaldrlmas. Yasal ilemlerin halk tarafndan dzenlenmesi. Altncs: Devlet tarafndan eitim genel, zorunlu ve parasz. Bilim ve din zgrl. Yedincisi: Tm dolayl vergilerin kaldrlmas. Devlet ve belediye harcamalarnn, dorudan artano-ranl vergiden karlanmas. Sekizincisi: ilere birlik kurma zgrl. Dokuzuncusu: iler iin yasal ignnn belirlenmesi. Kadnlarn almasnn snrlanmas ve ocuklarn almasnn kaldrlmas. Onuncusu: Emekilerin yaamnn ve salnn korunmas iin salk yasalar, ve ii meskenlerinin ve yerlerinin kendileri tarafndan seilen kiilerce denetiminin dzenlenmesi. Onbirincisi: Mahkm emeiyle ilgili uygun dzenlemeler. Bay Bancroft Davis'in raporunda, hepsinden daha nemli olan bir onikinci madde bulunuyor: "Demokratik ynlendirme altnda snai birliklere devlet yardm ve kredi." Doktora bunu neden kardn sordum, yantlad: "1875'te, Gotha'da birlik gerekletii zaman, sos-yal-demokratlar arasnda bir blnme vard. Bir kanat Lassalle yandalaryd, dierleri genel olarak Enternasyonal'in programn kabul edenlerdi ve Eisenach partisi olarak adlandrlyorlard. Onikinci madde tasanda yer almyordu, ama lasalclara verilen bir dn olarak genel girie kondu. Sonradan bundan hi sz edilmedi. Bay Davis, onun hibir belli nemi olmayan bir uzlama olarak programa alndn sylemez, ama onu ciddi bir biimde programn belli bal i l k e l e r i n d e n biri olarak koyar."

20

Emein zgrlemesi "Ama" dedim, "sosyalistler genellikle, emek aralarnn toplumun ortak mlkiyetine dnmne hareketin doruu olarak bakarlar." "Evet; biz bunun hareketin sonucu olacan sylyoruz, ama bu bir zaman, eitim ve daha yksek bir toplumsal durumun kurulmas sorunudur." "Bu tasar" dedim, "yalnzca Almanya'ya ve baka bir ya da iki lkeye uygulanr." "Eer" diye yantlad "sonularnz yalnzca buradan karyorsanz, partinin etkinlii hakknda hibir ey bilmiyorsunuz demektir. Bu maddelerden birounun Almanya dnda hibir nemi yoktur. spanya, Rusya, ngiltere ve Amerika'nn kendi zgl farkllklarna uygun tasarlar var. Bunlarn tek benzerlikleri ulalacak olan hedeftir." "Yani emein stnl mdr?" "Yani emein zgrlemesidir". "Avrupal sosyalistler, Amerika'daki hareketi ciddi bir hareket olarak gryorlar m?" "Evet: bu, lkenin gelimesinin doal sonucudur. Hareketin yabanclar tarafndan gelitirildii syleniyor. Elli yl nce, ngiltere'de emek hareketleri rahatsz etmeye baladnda ayn ey sylenmiti; sosyalizmden sz edilmesinden uzun zaman nceydi. Amerika'da, ancak 1857'den beri, emek hareketi gze arpar hale geldi. Sonra sendikalar filizlenmeye balad; sonra farkl sanayilerdeki iilerin birletii sendika meclisleri kuruldu; ve daha sonra ulusal emek birlikleri geldi. Bu kronolojik ilerlemeyi dnrseniz, bu lkede sosyalizmin yabanclarn yardm olmadan ortaya ktn, ve buna ancak sermayenin younlamasnn ve ii ile iveren arasndaki deien ilikilerin neden olduunu grrsnz." 21

"Sosyalizm imdiye kadar ne yapt?" "ki ey" diye yantlad. "Sosyalistler sermaye ile emek arasndaki genel evrensel savam bir szckle kozmopolit nitelii gsterdiler, ve sonu olarak, kapitalistler emei kiralamada daha kozmopolit hale geldike ve sadece Amerika'da deil, ngiltere, Fransa ve Almanya'da da yerli emein karsna yabanc emei kardka daha kanlmaz hale gelen, farkl lkelerin iileri arasnda bir anlay birliini oluturmaya alt. Uluslararas ilikiler, farkl lkenin iileri arasnda birden ortaya karak, sosyalizmin yalnzca yerel deil uluslararas bir sorun da olduunu, iilerin uluslararas eylemiyle zlmesi gerektiini gzler nne serdi. Emeki snflar hareketin sonularnn ne olacan bilmeden, kendiliinden hareket ederler. Sosyalistler herhangi bir hareket icat etmezler, ama yalnzca, iilere onun niteliinin ve amalarnn ne olacan anlatrlar." "Ki bu da varolan toplumsal sistemin yklmas-dr" diye szn kestim. "Bir yanda, iverenlerin ellerindeki bu toprak ve sermaye sistemi ve te yanda, iilerin ellerindeki satacaklar tek meta olan emek-gc; biz yalnzca, bunun yklp gidecek ve daha yksek bir toplumsal duruma yer aacak bir tarihsel aama olduunu savlyo-ruz. Her yerde toplumun bir blnmesini gryoruz. ki snf arasndaki uzlamaz kartlk, modern lkelerin snai kaynaklarnn gelimesiyle atba gidiyor. Sosyalist bak asndan, varolan tarihsel aamay altst edecek aralar hali hazrda vardr. Sendikalar zerinden, birok lkede siyasal rgtlenmeler kuruldu. Amerika'da bir bamsz ii partisi gereksinimi kendini gsterdi. Artk politikaclara gvenemezler. kar evreleri ve klikleri yasa koyucular emirleri alma almlardr, ve politika bir ticaret haline getiril22

mitir. Ama Amerika bu konuda tek deil, yalnzca Amerikan halk Avrupallardan daha kararl. eyler su yzne daha abuk kyor. Orada okyanusun bu tarafnda olduundan daha az samimiyetsizlik ve riyakrlk var." Bamsz Siyasal Parti Ona, Almanya'da sosyalist partinin hzla bymesinin nedenini sordum, yle yantlad: "Varolan sosyalist parti en son gelendir. Onlarn, Fransa'da ve ngiltere'de ilerleme katetmi olan, topyac bir emas yoktu. Alman zihni kuramsallatrmaya teki halklardan daha dkndr. nceki deneyimlerden Almanlar pratik bir sonu kardlar. Bu modern kapitalist sistem, biliyorsunuz, teki devletlerle karlatrldnda Almanya'da olduka yenidir. Fransa'da ve ngiltere'de neredeyse modas gemi sorunlar, burada gndeme getirildi, ve bu devletlerin yol verdii politik etkiler, Almanya'nn emeki snflar sosyalist teorilerle donand zaman yaam buldu. Bylece, neredeyse modern snai gelimenin balangcnda, bamsz bir siyasal parti kurmu oldular. Alman parlamentosuna kendi temsilcilerini gnderdiler. Hkmetin politikasna muhalefet edecek hibir parti yoktu, ve bu onlara kald. Partinin izini srmek uzun bir zaman alr; ama unu syleyebilirim: eer Alman orta snflar, Amerika ve ngiltere orta snflarndan farkl olarak, en byk korkaklar olmasaydlar, hkmete kar tm siyasal alma onlar tarafndan yrtlm olacakt." Ona Enternasyonal saflarndaki lasalclarn saysal gc konusunda bir soru sordum. "Lassalle'n partisi" diye yantlad, "bulunmuyor. Tabi baz inananlar var saflarmzda, ama saylar 23

az. Lassalle genel ilkelerimizi nceden grd. 1848 gericiliinden sonra harekete getiinde, snai iletmelerdeki iilerin kooperatifini savunarak hareketi canlandrmada daha baarl olacam hayal etti. Bu onlar harekete geirecekti. Buna yalnzca hareketin gerek hedefinin bir arac olarak bakt. Ondan bu konuda mektuplar aldm. "Siz buna onun kocakar ilac m diyorsunuz?" "Kesinlikle. Bismarck' ard, ona ne tasarladn anlatt, ve Bismarck o zaman Lassalle'n giriimini her olanakl yolla yreklendirdi." "Amac neydi?" "1848 olaylarn kkrtan orta snflara kar emeki snflar bir set olarak kullanmay umuyordu." "Doktor, sizin sosyalizmin ba olduunuz ve u anda sregelen birliklerin, devrimlerin, vb. iplerini buradaki evinizden elinizde tuttuunuz sylendi. Bu konuda ne diyeceksiniz?" Yal adam glmsedi: "Bunu biliyorum. Bu ok sama, gene de gln bir yan var. Hoedel'e suikast giriiminden iki ay nce, Bismarck kendi Kuzey Alman Gazetesinde, Cizvit hareketinin nderi Peder Beck'le birlik iinde olduumdan, ve sosyalist hareketi, onun elinden bir ey gelmeyecek bir konumda tuttuumuzdan yaknd." "Ama, sizin Londra'daki Uluslararas Birliiniz hareketi ynetiyor?" "Uluslararas Birlik ilerini tamamlamtr ve artk yoktur. Vard ve hareketi ynetti; ama son yllarn sosyalist geliimi yle byk oldu ki onun varl artk gereksiz hale geldi. eitli lkelerde gazeteler kuruldu. Bunlar birbirleriyle deiildi. Farkl lkelerdeki partilerin birbirleriyle tek balants budur. Uluslararas Birlik, ilk elde, iileri bir araya getirmek ve 24

deiik milliyetler arasnda etkin rgtlenmenin uygunluunu gstermek iin yaratld. Farkl lkelerdeki tek tek partilerin karlar hibir benzerlik gstermez. Londra'da oturan bu enternasyonalist liderler hayaleti, salt bir uydurmadr. Enternasyonalist rgtlenme ilk tamamlandnda dardaki ubelere dayatmada bulunduumuz dorudur. New York'taki baz ubeleri dlamak zorunda kaldk, bunlarn arasnda Madam Woodhull'in dikkat ektii ube de vard. Bu 1871'deydi. Hareketi ktye kullanmak isteyen isim vermeyeceim birka Amerikal politikac var. Onlar Amerikan sosyalistleri tarafndan iyi biliniyorlar." Din Ortadan Kalkacak "Sizin ve yandalarnzn, dine kar kztrc demeler verdiiniz dnlyor. Herhalde tm sistemin kknden dallarna ykldn grmek istersiniz." "unu biliyoruz ki" diye yantlad bir an duraksa-dktan sonra, "dine kar iddet aralar anlamszdr; ama kanmz udur ki: sosyalizm gelitike din ortadan kalkacak. Onun yok oluu, eitimin bir rol oynayaca toplumsal gelime ile salanmaldr." "Bostonlu vaiz Joseph Cook onu tanyorsunuz?" "Ondan sz ettiler, sosyalizm konusunda ok kt bilgilendirilmi birisi." "Yakn zamanlarda konu zerine bir konumasnda yle dedi: 'Karl Marx'n Birleik Devletler'de, ve Byk Britanya'da ve belki Fransa'da emek reformunun kanl bir devrim olmakszn gerekleeceini, ama Almanya, Rusya, talya ve Avusturya'da kan dklmesi gerektiini syledii ileri srlyor.'" 25

"Hibir sosyalistin" dedi Doktor glmseyerek, "Rusya'da, Almanya'da, Avusturya'da ve eer talyanlar imdi izledikleri politikay srdrrlerse belki talya'da kanl bir devrim olacan ngrmeye gereksinimi yoktur. Fransz Devriminde olanlar bu lkelerde yinelenebilir. Bu her siyaset rencisinin grebildii bir ey. Ama bu devrimler ounluk tarafndan yaplacaktr. Hibir devrim bir parti tarafndan yaplamaz, ama bir ulus tarafndan yaplr. "Ad geen vaiz beyefendi" dedim "sizin 1871 'de Paris Komnclerine yazdnz syledii bir mektuptan alnt yapt. yle: 'Henz en fazla 3.000.000 kiiyiz. Yirmi ylda 50.000.000, belki 100.000.000 olacaz. O zaman dnya bizim olacak, nk iren sermayeye kar ayaklanan yalnzca Paris, Lyon, Marseilles deil, ama Berlin, Mnih, Dresden, Londra, Liverpool, Manchester, Brksel, St. Petersburg, New York ksaca tm dnya olacak. Tarihte ei benzeri grlmemi bu yeni ayaklanma karsnda, gemi korkun bir kbus gibi yok olacak; ayn anda yz ayr noktada alevlenen bu halk yangn onun belleini bile yok edecek!' imdi, Doktor, sanrm bu alntnn size ait olduunu kabul ediyorsunuz?" "Asla, bir szcn bile ben yazmadm. Hibir zaman byle melodramatik samalklar yazmam. Neyi yazdm konusunda ok dikkatliyimdir. Bu, o sralarda Le Figaro'ya benim imzamla konuldu. Ortalkta uuan buna benzer yzlerce mektup vard. London Times'a yazdm ve bunlarn sahte imza olduunu bildirdim; ama benim adma sylenen ve yazlan her eyi tekzip edecek olsaydm, yirmi tane sekretere gereksinimim olurdu." "Ama Paris Komnclerinden sempatiyle szeden yazlar yazdnz?" "Onlar hakknda bayazlarda yazlanlar gzn26

ne alrsanz, kukusuz yle yazdm; ama ngiliz gazetelerinde yaynlanan Paris kaynakl haberler, yaz-ilerinde yaplan gaflar rtmek iin olduka yeterlidir. Komn, yalnzca altm kadar insan ldrd; Marshal MacMahon ve onun kana susam ordusu 60.000'in zerinde insan ldrd. Hibir hareket Komn kadar iftiraya uramamtr." "Peki, o zaman, sosyalizmin ilkelerini yerine getirmek iin, ona inananlar suikast ve kan dkmeyi savunuyorlar m ?" "Hibir byk hareket", diye yant verdi Kari, "imdiye kadar, kan dkme olmadan ie balamamtr. Amerika'nn bamszl kan dklerek kazanld, Napoleon Fransa'y kanl bir sre sonunda ele geirdi, ve ayn aralarla devrildi. talya, ngiltere, Almanya ve tm dier lkeler bunun kantn verir, ve suikasta gelince" diye srdrd konumasn, "eklemeye gerek yok ki, yeni bir ey deildir. Orsini, Napoleon'u ldrmeye kalkt; krallar herkesten daha fazla ldrdler; Cizvitler ldrd; Cromwell zamannda Pritenler ldrd. Tm bu olaylar sosyalizmin doumundan nce oldu. Ancak, imdi bir krallk ya da devlet mensubuna kar yaplan her suikast giriimi sosyalizme ykleniyor. Sosyalistler, gnmzde Alman mparatorunun lmne ok zleceklerdir. O, olduu yerde ok yararldr; ve Bismarck olaylar u noktalara srklemekle herhangi bir devlet adamndan daha ok amaca hizmet etmitir." Bismarck Hayal Krklna Urad Dr. Marx'a Bismarck hakknda ne dndn sordum. yle yantlad: "Napoleon dene kadar bir deha 27

olarak grld; sonra ona aptal dendi. Bismarck onun izinden gidecektir. O, birleme bahanesi altnda bir despotizm kurmakla balad. Bu gidiin sonu bellidir. Son hamle ancak giriilen bir devlet darbesi taklididir; ama baarszla urayacaktr. Fransa sosyalistleri gibi Almanya sosyalistleri de, 1870 savan, sadece hanedan sava olduu iin protesto ettiler. Alman halkna, eer savunma sava gibi gzken bu savan bir fetih savana dnmesine izin verirlerse, asker despotizmin kurulmasyla ve retici ynlarn acmaszca bastrlmasyla cezalandrlacaklarn nceden haber veren manifestolar yaynladlar. Fransa'yla onurlu bir bar iin toplantlar dzenleyen ve manifestolar yaynlayan Almanya'daki Sos-yal-Demokrat parti, Prusya hkmeti tarafndan hemen kovuturmaya urad ve nderlerinin ou tutukland. Bununla birlikte Alman Reichstag'ndaki temsilcileri, Fransz topraklarnn zorla ilhakn protesto etmeye tek balarna ve ok gayretli bir biimde cesaret ettiler. Ancak, Bismarck politikasn zor yoluyla srdrd ve insanlar Bismarck'n dehasndan sz ettiler. Sava yapld, ve artk fetih yapamadnda orijinal fikirler bulmas istendi ve aka baarszla urad. Halk ona inancn yitirmeye balad. Poplerlii zayflad. Onun paraya gereksinimi var ve bu, devletin de paraya gereksinimi olduu anlamna geliyor. Yalandan bir anayasa altnda, asker planlar ve birlik planlar iin, halk artk daha fazla ver-gilendiremeyecei noktaya kadar vergilendirdi, ve imdi bunu bir anayasa bile olmadan yapmaya alyor. Diledii gibi para toplamak amacyla, sosyalizm hayaletini canlandrd, ve kendi gcnde bir ayaklanma yaratmak iin elinden gelen her eyi yapt." "Berlin 'den srekli haberler alyor musunuz?" 28

"Evet, dostlarm beni srekli haberdar ediyorlar. Berlin tamamen sakin bir durumda, ve Bismarck hayal krklna uram bulunuyor. Aralarnda milletvekilleri Hasselman, Fritsche ve Rackow'un, Bau-man'n ve Frei Presse'ten [zgr Basn] Adler'in de bulunduu nde gelen krk sekiz kiiyi srgne gndermitir. Bu adamlar, Berlin iilerini sakin tuttular. Bismarck bunu biliyordu. Bu kentte alk snrnda 75.000 iinin olduunu da biliyordu. Bu nderler gittiinde, dzensiz kalabaln ayaklanacandan emindi, ve bu bir katliam karnaval iin balang iareti olacakt. O zaman tm Alman mparatorluunda btn vidalar sktrlacakt; onun kk kan ve balyoz teorisi geni kabul grecekti, ve istenildii kadar vergi toplanabilecekti. imdiye kadar hibir ayaklanma ortaya kmad, ve bugn o akna dnm bir durumdadr ve tm devlet adamlarnn alay konusudur." Chicago Tribune, 5 Ocak 1879

29

DNYAYI TEPETAKLAK EDECEK K BRTANYA VELAHTI PRENSES VCTORA'YA MARX'LA GRME HAKKINDA ZEL BR MEKTUP SIR MOUNTSTUART ELPHINSTONE GRANT DUFF 1879

Britanya kraliesinin byk kz ve Prusya veliaht prensinin (gelecekteki Alman imparatoru Friedrich I**'nin) ei Victoria Adelaide Mary Louisa, Britanyal politikac Duffa, hakknda ok ey duyduu Dr. Marx'a olan ilgisini belirtti. Duff, Marx ile 31 Ocak 1879'da Devonshire Kulbnde bir grme ayarlad. Hemen ertesi gn prensese mektup yazd. Duff, bu mektubun bir blmn anlarnda (Notes from a Diary, 1873-1881) yaynlad, ama alcya ilikin tm referanslar kartt. Mektup tam metin olarak ilk kez The Times Literary Supplement, 15 Temmuz 1949'da yaynland: A. Rothstein, "A Meeting with Karl Marx".

1 ubat 1879 Madam, Ekselanslar, son kez sizi grme erefine erdiimde, Karl Marx hakknda meraklarn dile getirmiler ve benim onu tanyp tanmadm sormulard. Bundan dolay ilk frsatta onunla tanmaya karar verdim; bu frsat ancak dn onunla bulutuum le yemeinde gerekleti ve saat kadar yannda kaldm. Hl koyu renkte olan byyla tuhaf bir kartlk oluturan gri sa ve sakalyla, ksa, olduka kk bir adam. Yz biraz yuvarlak, aln biimli ve dolgun 30

gzleri olduka sert bakl ama tm ifadesi, asla beiklerindeki bebekleri yeme alkanl olan bir beye sanrm polisin onunla ilgili gr bu ait olamayacak kadar latif. Konumas, onu eski Slav dili ve teki almalara ynlendiren Karlatrmal Dilbilgisi ile ok ilgili, iyi eitimli, hatta ok okumu bir adamnki gibiydi ve sk sk gndermede bulunduu Hesekiel'in prens Bismarck'n yaamndan [G. Hesekiel, Das Buch von Grafen Bismarck, Biefeld ve Leipzig, 1869], Eski Ahit olarak Dr. Busch'un kitabyla kartlklar kurarak sz ederken olduu gibi birok holuk ve bir para ince mizahla eitlendirilmiti. ok olumlu ve biraz alaycyd herhangi bir taknlk gstermiyordu, ilginti ve sk sk, dndm gibi, gemiten ve bugnden sz ederken ok doru dnceleri gz nne seriyordu; ama gelecee dndnde mulk ve yetersizdi. Rusya'da byk ve uzakta olmayan bir k bekliyor, ve geerli nedenleri de var; bu kn yukardan reformlarla balayacan, eski rk yapnn buna dayanamayacan ve tmden ykma srkleneceini dnyor. Bunun yerine neyin geecei konusunda, anlalan Rusya'nn uzun bir zaman iin Avrupa'da herhangi bir etkisinin olamayaca dnda ak bir fikri yoktu. Sonra, hareketin Almanya'ya yaylarak, orada varolan asker sisteme kar bir ayaklanma biimini alacan dnyor. "Ama ordunun komutanlarna kar ayaklanmasn nasl beklersiniz?" soruma yle yant verdi: "Almanya'da imdi ordu ile ulusun neredeyse zde olduunu unutuyorsunuz. Hakknda birok ey duyduunuz bu sosyalistler bakalar gibi eitimli askerlerdir. Yalnzca silhaltnda bulunan orduyu dnme31

melisiniz. htiyatlar da dnmelisiniz ve silahaltnda bulunan orduda bile oka honutsuzluk var. Kat disiplininin bu kadar ok intihara yol at baka hibir ordu yoktur. Kendini vurmakla subayn vurmak arasndaki mesafe uzun deildir, ve bu trden bir rnek bir kez gerekleti mi arkas gelir." Ama, dedim, Avrupa'nn yneticilerinin kendi aralarnda, silahlanmada, halkn zerindeki yk byk lde hafifletecek bir indirim iin anlamaya vardklarn varsayarsak, bir gn ortaya kmasn beklediiniz Devrim ne olacak? "Bunu yapamazlar," diye yantlad. "Her trl korku ve kskanlk bunu olanaksz klacaktr. Bilimdeki ilerleme, Ykm Sanatn gelitirmek iin kullanldka, bu yk giderek daha da artacak, ve her yl pahal sava makinelerine daha ok harcama yaplacakt. Bu bir ksrdngdr bundan ka yoktur." Ama, dedim, sizde, gerekten byk bir sefalet olmadka, ciddi bir halk ayaklanmas imdiye kadar hi olmad. "Son be ylda Almanya'nn iinden getii bunalmn ne kadar korkun olduu konusunda hibir fikriniz yok" diye yantlad. Devriminizin gerekletiini ve sizin cumhuriyeti hkmet biimine sahip olduunuzu varsaysak bile, sizin ve arkadalarnzn zel fikirlerinin gereklemesi iin hl ok uzun bir yol olacak, dedim. "Kukusuz," diye yantlad, "ama tm byk hareketler ar ilerler. Sizin 1688 Devriminizin olduu gibi, daha iyi eylere doru bir adm olacaktr yolun yalnzca kk bir ksm." Yukardakiler, Ekselanslarna, Avrupa'nn yakn gelecei hakknda onun zihninden geen dncelerin doas zerine uygun bir fikir verecektir. Bunlar tehlikeli olmak iin ok dsel eyler s i l a h l a n m a y a lgnca harcama yaplmas durumunun 32

aka ve kukusuz tehlikeli olmas dnda. Bununla birlikte eer gelecek on yl iinde Avrupa'nn yneticileri, bir devrim giriiminin uyars olmadan bu belann stesinden gelecek aralar bulmu olmazlarsa, kendi adma en azndan bu kta zerinde insanln gelecei konusunda umutsuzlua kaplacam. Konuma srasnda Karl Marx, Ekselanslarndan ve Veliaht prensten birka kez ve her seferinde gereken saygyla sz etti. Hibir biimde saygyla szet-medii nde gelen kiiler konusunda bile sertlik ve yrtcln izi yoktu pek ok keskin ve ykc eletiri vard, ama Marat tonunda hibir ey yoktu. Enternasyonal ile balantlandrlm korkun eylerden, herhangi bir saygn insann sz edecei biimde sz etti. Szn ettii bir ey, devrimci bir isme sahip olan mltecilerin tehir edilmesinin tehlikelerini gsterdi. Sefil Nobiling'in, ngiltere'deyken onu grmek iin gelmeye niyetlendiini renmi. "Eer gelseydi," dedi, "Dresden statistik Brosunun bir memuru olduunu belirten bir kart yollam olaca iin onu kabul edecektim ve istatistikle uratm iin onunla konumak benim iin ilgin olacakt Eer beni grmeye gelmi olsayd," diye ekledi, "ne ho bir durum olacakt!" Sonu olarak, Marx hakkndaki izlenimim, onun dnce olarak kart kutupta olduunu gz nnde tutarak, hi de olumsuz deildi ve memnuniyetle onunla yeniden buluurum. Dnyay tepe taklak edecek kii, istese de istemese de o olmayacak.

33

"NEDR?" SORUSUNA YANIT VERD: "SAVAIM." KARL MARX JOHN SWINTON 1880

Gnmzn en dikkate deer kiilerinden biri, gemi krk yln devrimci siyasetinde gizine eriilmez ama gl bir rol oynayan Karl Marx'tr. Gsteri ve n hrs olmayan, hayatn farfarasn umursamayan ve g iddiasnda olmayan, telasz ve dur durak bilmeyen bir adam, ileriye dnk tasarlarla, mantksal yntemlerle, ve pratik amalarla dolu gl, engin, yce bir zihin adam. Uluslar sarsan ve tahtlar deviren ve imdi tal balan ve resm sahtekrlar tehdit eden ve dehete dren depremlerin, arkasnda Joseph Mazzini'nin kendisi dahil, Avru-pa'daki dier herkesten daha fazla o vard, hl da o var. Berlinli renci, hegelciliin eletiricisi, dergi editr ve New York Tribune'un kdemli muhabiri olarak niteliklerini gsterdi; bir zamanlar korku salan Enternasyonalin kurucusu ve ba ve Kapitalin yazar. Avrupa lkelerinin yarsndan srgn edilmi, he34

men hemen hepsinde yasaklanm, ve otuz yldr Londra'da mlteci olarak bulunuyor. Ben Londra'dayken, o, Londrallarn sk gittii nl sahil yeri Ramsgate'teydi ve orda onu iki kuaktan ailesiyle birlikte kald yazlk evde buldum. Beni kapda karlayan azize yzl, ho sesli, tatl dilli, zarif kadn anlalan evin hanm ve Karl Marx'n karsyd. Ve bu, uzun gri sa ynyla, 60'ndaki, iri kafal, cmert ehreli, nazik ve mfik adam, Karl Marx myd? Diyalogu, alayc dokunularyla, mizah prltla-ryla ve oyun oynamay seven neesiyle, bana Sokra-tes'i anmsatt o kadar zgr, o kadar kapsayc, o kadar yaratc, o kadar sivri, o kadar iten. Avrupa'nn eitli lkelerinin siyasal glerinden ve halk hareketlerinden sz etti Rusya ruhunun derin alkantlar, Alman zihninin devinimleri, Fransa'nn eylemi, ngiltere'nin devinimsizlii. Rusya'dan umutla, Almanya'dan filozofa, Fransa'dan neeyle, ngiltere'den kasvetle ngiliz Parlamentosundaki Liberallerin zamanlarn harcadklar "atomistik reformlara" hor gryle gndermede bulunarak sz etti. Avrupa'y lke lke ele alarak, grnr ve yzeyin altndaki zelliklere, gelimelere ve kiiliklere iaret ederek, ynelimin mutlaka gerekleecek olan hedefe doru olduunu gsterdi. O konuurken sk sk ardm. ok az grlen ve hakknda ok az iitilen bu adamn derin zamanlara dalm olduu ve Neva'dan Seine'e, Urallar'dan Pireneler'e yeni bir oluun yolunu hazrlamak iin almakta olduu belliydi. Ve imdi, onun yapt arzu edilen birok deiimin gerekletirildii, birok kahramanca savamn grld, ve Fransz Cumhuriyetinin doruuna ulatrld gemite olduundan daha az ie yarar deildir. O konutuka, sormu olduum "Neden imdi hibir ey yapmyorsunuz?" sorusu, bilisiz bi35

rinin sorusu gibi grnyordu ve dorudan yant veremeyecei bir soruydu. Birok rnn tohum tarlas olan byk yapt Kapital'in, Almanca orijinalinden Rusa ve Franszcaya evrildii halde neden ngiliz-ceye evrilmediini sorduumda, bunu anlatamazm gibi grnd, ama ngilizce eviri iin kendisine New York'tan bir teklif gelmi olduunu syledi. Bu kitabn henz tamamlanm olmadn, blmlk bir almann bir blm olduunu, iki blmn henz yaynlanmadn, tm lemenin "Toprak", "Sermaye", "Kredi" olduunu ve son blmnn byk lde, kredinin artc bir geliim gsterdii Birleik Devletler'e dayanarak tanmlandn syledi. Bay Marx, Amerikan eyleminin bir gzlemcisidir, ve onun Amerikan yaamnn dzenleyici ve oluturucu glerinden bazlar zerine szleri ok anlamldr. Sras gelmiken, Kapital'e bavurmak konusunda, onu okumay isteyebilecek herhangi birinin, Almanca orijinalinden birok ynden daha stn olan Franszca evirisini bulmasn tavsiye ettiini syledi. Bay Marx, konumasnda, Fransz Henri Rochefort'a gndermelerde bulundu, ve imdi lm olan frtnal Bakunin, parlak Lassalle ve tekilerden sz ederken, onun dehasnn, baka koullarda tarihin akn deitirebilecek adamlar nasl zapt ettiini grebildim. Bay Marx konuurken, gn bir ngiliz yaz akamna doru soluyor ve Marx deniz kysna gitmeyi ve ky boyunca yrmeyi neriyor, orada zellikle oyun oynayan ocuklardan oluan binlerce insan gryoruz. Kumlarn zerinde aile topluluunu buluyoruz beni karlayan kars, ocuklaryla birlikte iki kz ve biri Londra King's College'da profesr olan, ve dierinin de bir yazn adam olduuna inandm iki damad. Ho bir topluluktu hepsi on kii ocuklaryla mutlu olan iki gen ein babalan ve o36

cuklarn, elie yakr doasnn neesi ve huzuru ile dolu bykanneleri. Karl Marx bykbaba olma sanatn Victor Hugo'dan daha az anlyor deil; ama Hugo'dan daha talihli, Marx'n evli ocuklar onun yallna nee katyorlar. Akam karanl kerken, o ve damad, Amerikal konuklaryla bir saat geirmek iin ailelerinden ayrlyorlar. Konuma dnya zerine, insan zerine, zaman zerine, dnceler zerineydi. Demiryolu treni kimseyi beklemiyor ve gece inmek zere. an ve alarn uultulu ve sisli dncesi sonunda, gnn konumas ve akamn manzarasnn sonunda, sonal olu yasasna deinen, yant iin bu bilgeye bavuracam bir soru belirdi zihnimde. Dilin derinlerine inerek ve anlamn ykseklerine karak, bir sessizlik annda, devrimci ve felsefeciye son sorumu sordum: "Nedir?" Ve, karsndaki kkreyen denize ve sahildeki durmak bilmeyen kalabala bakarken bir an iin zihni altst olmu gibi grnd. Ar ve ciddi bir tonda sorduum "Nedir?" sorusuna yant verdi: "Savam!" lkin, hznn yanksn duyduumu sandm, ama belki de bu, yaamn yasasyd. The Sun, no 6, 6 Eyll 1880

37

KARIIKLIKLAR, SAVA, ULUSLARARASI DPLOMASI LE CLAIR'N ENGELS'LE GRMES 1892

Bir rportaj dman olan bay Engels, bizim iin bir ayrcalk yapacak kadar nazikti ve izlenimlerini renmemize izin verdi. "Yakn zamanda Paris'te anaristlerle balantlan-drlan ar iddet olaylar konusunda ne dnyorsunuz?" diye sorduk. "Ben bunlarda, yalnzca iinde bir rol oynadklar partilerin namusuna leke srmeye almalar iin para denen ajan provokatrlerin parman gryorum. Hkmet, bu galeyan olaylarndan her trl kar salyor, nk bunlar eanl olarak hem genelde burjuvazinin karlarna hem de zelde belli politik gruplarn entrikalarna hizmet ediyorlar. Aslnda niyet, halkta panik yaratmak, terr rgtlemek ve bir kar tepkiye yol amak. "Ayn sre, geenlerde 'Berlin olaylar' srasnda 38

Almanya'da iletildi. [Burada da polis parma ararsak doru yapm olacaz. Birinci gn bizim insanlarmzdan bazlar, bu szde sosyalist gsterilerin iinde bulundular, ama arkadalarmz hata yaptklarn anladlar, gsterinin asl niteliini abuk fark etti-ler ve derhal ekildiler. "Tannm sosyalistlere ait birok dkknn yamalanmas bunun kantdr. Kargaa karp gzaltna alnanlarn durumasnda, nderlerin, birka yoksul zavallnn aln, onlar 'Kahrolsun Yahudiler!' diye bartarak smrmeye alan Yahudi kartlar olduu aa kt. "talya'da Cipriani ve teki anaristlere kar alan davann tutanaklarnda ayn ey ortaya kt. Orada da, ajan provokatrlerin eylemleri ak durumada tehir edilmitir. "Ama bu her zaman ie yaramaz. Paris'te polisin oyununu oynamak isteyen bir ya da iki alak var, ama polisin kendisi dnda hi kimse, onlarn sosyalist partiye bal olduklarn iddia edemeyecektir." Rus Diplomasisi "Tm bu i karklklarn, Hkmetleri, Kta Av-rupasn savaa gtrecek bir araya yneltmesinden korkmuyor musunuz? mparatorunuz William' aln, rnein..." "Hayr. mparator William'n uzun bir yaam srmesi dileimdir, Alman sosyalistlerinin daha byk iyilii iin." dedi bay Engels glerek. "aka bir yana, yakn gelecekte bir sava olacana inanmyorum." "Rusya ile Fransa arasndaki ittifak, sizde bu konuda bir kayg yaratmad m?" "Pek deil. Geen yl, belki, saldrya gemek iin ok kk bir istek vard. Krontadt'taki gsteriler, 39

imparatorluk Rusyas'nn cumhuriyet Fransas'na kar yapt gzle grlr klar, kuku uyandrm olabilir. Birliklerin snra ylmas da tehlike habercisi gibi grnmt. Ama bugn iler olduka farkl. "Aslnda, Rusya savaa gitmek ister ama bunu yapamaz. u anda dier her eyden daha korkun bir dmanla arpmas gerekiyor: alk. "Bu felaket, iklimsel ya da baka trl olumsuzluklarn yol at geici bir ktln deil; Rus toplumunun yeni rgtlenmesinin sonucudur. "Alaylarn karda tamamen telef olduu Krm Savandan beri, durum epeyce deiti. Bu sava Rus tarihinde byk bir bunalmn balangcn iaret eder. Yenilgi tamamlandnda, Rusya'nn gszl tm Avrupa'ya gsterildiinde, ar Nikola imparatorluunun ackl durumunu anladktan sonra umutsuzluk iinde kendisini zehirlemekte tereddt etmedi. Bu yzden, tahta kan II. Aleksandr, lkesinin iinde bulunduu korkun duruma bir zm bulmak zorundayd." Rusya'da Aln Nedenleri "arn, topran soylular ve kyller arasnda bir kez daha yeniden-bltrlmesinin zr olarak serf-leri zgrletirme yolunu tutmas ayn zamana denk gelir. Gller, nehirler ve ormanlar gibi en iyi topraklar da soylulara verilmiti. Kyllere yalnzca dk verimli topraklar verildi, ve bu datm, 49 yldan uzun bir dnem boyunca yllk taksitlerle denecek bir tutar karlnda, elverisiz koullarda yapld! Sonu ne oldu? "Kyller devlete deyecekleri taksitleri karla-yamadlar ve borlanmak zorunda kaldlar: ellerinde40

ki ne ondurur ne ldrrd. Kulaklar (tefeciler) etesi, yava yava borcabatan ve sonunda kurtulma umutlarn tmden yitiren bu toprak ileyicilerine penelerini geirdiler. Tefeciler artk bor vermeye yanamadklarnda, kyller para salamak iin hasatlarn satmaya zorlandlar, ve yalnzca geimlerini srdrmek iin gereksindikleri buday deil ama yaamsal nemi olan tohumluk budaylarn da sattlar, bu yzden gelecek hasatlar tehlikeye girdi. "Bu koullarda, bu ilk dk hasadn tamamen ortaya km bir alk sonucunu douraca kesindi. Bu alk ise, Rusya'da tarmsal retime son darbeyi vurmutur. Gerekte, kyl, artk hayvanlarn besleyemez durumdadr, onlar kesmeye ya da tmn satmaya zorlanmtr. imdi, iftlik hayvanlar olmadan, topra ilemek ya da gbrelemek olanakl deildir. Sonu olarak, tarmsal retim gelecek birok yl iin kesintiye urayacak. "Sertlerin zgrlemesi, Rusya'daki iktisadi devrimin yalnzca bir yzyd; dier yz, arac bir snf olarak hizmet etmesi amalanan bir sanayi burjuvazisinin yapay olarak yaratlmasdr. Sreci hzlandrmak iin, Rus sanayisini olaanst bir tarzda koruyan ve gelitiren koruyucu bir sistem kuruldu; ama bu sanayi ihracat yapamad iin bir i pazara gereksinimi vard. imdi Rus kyls her eyi evler, aletler, giysiler, vb. kendisi yapmaya alk olduundan pek bir ey satn almaz; daha yakn zamanlara kadar aatan, demirden ve deriden rnler retip pazarda satyordu. Ama, ormanlarn soylulara verilmesiyle, kyl aatan yoksun kalnca, krsal sanayi kn eiine geldi. Onu tmden bitirmek iin imalat sanayisi ortaya kt, ve kyller onu kullanmaya zorlandlar. Tam da bu sanayinin zafere ulamak zere olduu anda, ona lmcl bir darbe vura41

cak olan alk bagsterdi: kyller, artk onun rettii hibir eyi alamaz hale geldiler, birinin k dierininkini getirdi." Ekonomik ve Asker Durum "yleyse, sizin grnze gre, Rusya'daki ekonomik durum onu savaa girmekten alkoyacak?" "Evet. Vauban ve Boisguillebert'in onyedinci yzyldaki Fransz kyls tasvirlerinin, bugn ot yiyecek duruma drlen Rus kylsne uyarlanabileceini sylediim zaman abartmyorum. Fransa'da feodal rejimden burjuva rejime gei ancak ayaklanmalarla baarya ulat; Rusya'da ise ar bunalmn sreenlemesi tehlikesi kendini gsterdi. Tm bu nedenlerle, Ruslar u anda savamaktansa beslenebilmek kaygsndadrlar." "Rusya'nn son borlanmas..." "Ben de oraya geliyordum. Bu byk bir tersliktir. ntikamdan sz etmeye daha yatkn olan Fransz burjuvazisi, yurtseverliini kesenin azn ana noktasna kadar gtrmedi. ar hkmeti yirmi milyon sterlin istedi, tm elde edebildii oniki milyon oldu..." "Onun bu baarszlnda, Rus hkmeti tarafndan kovuturmaya urayan inan-arkadalarnn cn almak isteyen Rothschilds'in pay olduu sylendi." "Bu onlar ok aptal yerine koymak olurdu ve bu sulamaya kar onlar savunabilmek iin Roths-childs'e yeteri kadar saldrmtm. Bankaclar olarak Rothschildler yalnzca kendi karlaryla, olanakl en byk komisyonu ske ske almaktan ve olanakl olduunca ok enayiyi smrmekten ibaret olan karl a r y la ilgilenirler. Hepsi bu." 42

"zetlersek, Rusya'nn gcne inanmyorsunuz." "Rusya, savunmada gl olmasna karn, ne deniz ne de kara saldrsnda gl deildir. Size, onun tehlikeli ve pahal risklere girmesine izin vermeyen ekonomik durumu gsterdim. Asker rgtlenmesine bakarsak, Rusya'nn bu adan da bir tehlikeyi gs-lemeyeceini grrz. "Sava halinde, snra halen silahaltnda bulundurduundan daha fazla asker koyamaz. Binlerce ve binlerce yedek askeri olabilir ama yalnzca kt stnde, onlara emir verecek yedek subaylar yok. Nereden bulacak? Hangi kaynaktan? "Almanya'da bizim gereksindiimizden yzde elli daha fazla yedek subay var. Bu bakmdan, Fransa da greli olarak daha alt bir konumda deil midir?" diye soruyor bize. Gl Bir Fransa "Hi de deil" diye yantlyoruz. "Fransa'da gereksindiimizden daha fazla subaya sahip deiliz; ama subaylar ve avular azami derecede gl durumdalar." "En kk bir zntye kaplmadm," diyor bay Engels. "Alman ordusunu tm Avrupa'y ele geirme-ye yetecek gte grmek istemem. Hedefimize ulamak dorultusunda, Avrupa ii snfnn kurtuluu iin, ayn avantajlar kullanan Almanya'nn yansra, kendi yazgsnn efendisi olan gl bir Fransa'ya da gerek olabilir. Yurttanz Saint-Simon, Avrupa'da bar iin bir ilksel koul olarak Fransa, ngiltere ve Almanya arasnda bir ittifakn zorunluluunu ilan eden ilk kiiydi. Bu, gerek 'l ttifak'tr." "Sonu olarak, size Rusya'daki durum hakknda daha ok kara bir tablo izdiinizi syleyelim." 43

"Pek deil. Bakn, bir anekdot duymak ister misiniz? Biliyorsunuz, alk eken Rus kyllerine yardm iin, rn fazlas olan Kafkaslardan onlara buday gnderilmesine karar verildi. Bu ynde emirler verildi; byk miktarlarda buday topland ve nakil iin vagonlar gnderildi. Ve olan uydu; o kadar ok sayda bo vagon bir araya geldi ki tkanklk oldu: budaylar vagonlarn yanndayd ve vagonlar hareket edemiyordu. Bunu renen ar iddetli fkeye kapld ve olay yerine bir general gnderdi; bu asker bir sr grlt kopard, her eyin yolunda gittiini duyuruyordu ve yalnzca birka treni gndermeyi baarabildi: budayn byk blm olduu yerde rd! Bir seferberlik durumunda ne olacan siz dnn. Rusya'nn henz yeterince demiryolu yok, ve subaylar onlar nasl kullanacaklarn bile bilmiyorlar." Alsace-Lorrainne Sorunu "Bir soru daha: Tm anlamazlklarn nedeni olan Alsace-Lorrainne konusunda ne diyorsunuz? Hem Fransa ve hem Almanya iin kabul edilebilir bar bir zme inanyor musunuz ?" "Yaklak on yl iinde, Alman sosyalist partisinin iktidarda olacan umuyorum. lk ii Alsace-Lorraine halkn kendi siyasi gelecekleri konusunda karar verecekleri bir duruma getirmek olacaktr. Bunun sonucunda, sorun tek bir Fransz askeri kartrlmadan zlecektir. Buna karlk, Almanya ve Fransa arasnda bir sava ancak sosyalistlerin iktidara gelmesini nleme arac olacaktr. Ve eer Fransa ve Rusya ittifak iinde Almanya'ya saldrrlarsa, Almanya, burjuvaziden daha da ok Alman sosyalistler i n i n karna olan, ulusal varln lmne savuna44

aktr. Sosyalistler, o zaman, son adamlarna kadar savaacak ve Fransa'nn 1793'te kulland devrimci aralara bavurmakta tereddt etmeyeceklerdir." L'Eclair, 6 Nisan 1892 Yeniden-basm: Le Socialiste, n 82, 16 Haziran 1892

45

ALMANYA'DA DARBE OLASILII VE SEMLERDE SOSYALSTLERN ANSI LE FGARO'NUN ENGELS'LE GRMES 1893

Ziyaretimin amacn renen Engels bana unu anlatt: "Almanya, tarihinin en ciddi aamalarndan birine giriyor, ama hemen ekleyeyim ki biz sosyalistlerin bu durumdan korkacak hibir eyleri yok; tam tersine, biz bundan baz byk kazanlar salayacaz. Asker krediler her eyden ok bizim abalarmz sayesinde reddedildi. Parlamentodaki eitli partilerin bizi grmezden gelmesi olanakl deildi ve en tehlikeli dman olduumuzu ok iyi bilen hkmet iin bu daha da olanakszd. Hkmetin yeni asker krediler aramak iin harekete getii Almanya'da renildiinde halk fkelendi, ve Merkezin ve Radikallerin oylar kamuoyu basksndan kukusuz etkilendi. "Gryorsunuz," diye ekledi Engels, szlerini zellikle vurgulayarak "Almanya'da halk 'Yeterince askerimiz var; buna bir son verilmeli!' dedi." " Ya yeni Reichstag, bay Engels?" 46

"Size sylediim gibi, bundan sonraki Reichstag, kredileri onaylamaya eskisinden daha da az eilimli olacak. Bununla birlikte, nlerinde be yllk yasama dnemi bulunan, yeni seilmi milletvekillerinin, kendilerini kk bir bask ile bir uzlamaya zorlayabilecek hkmetle mzakerede bulunduklarn grmemiz olaslna gzlerimi kapamyorum. Reich-stag'n kredileri reddetmesi gibi benzer bir durum yinelendiinde, ikinci bir feshetme yoluna gitmek kanlmaz olacak, ki bu da kanmca hkmetin nerilerini kabul etmeye daha ok kar kan bir Reich-stag'n seilmesi sonucunu verecektir. O zaman eliki kritik bir aamaya gelecektir, ve iktidarn parlamentonun mu yoksa imparatorun mu elinde olacan saptama sorunu olacaktr. 1864'te Avusturya ile savala sona erdirilen, Bismarck ile Prusya Yasama Meclisi arasndaki elikinin bir yinelenmesi olacaktr." Friedrich Engels'in bu yant, beni Avrupa basnnda u anda tartlmakta olan iki olaslk hakkndaki deerlendirmesini sormaya yneltti: bir i hkmet darbesi ve bir d yanltmaca. "Bugn bir hkmet darbesi, artk daha nce olduu kadar kolay deildir." diye yantlad. "1864'te Bis-marck'n Prusya Yasama Meclisiyle atmas srasnda, Prusya merkez bir devletti, oysa bugn Alman mparatorluu federal bir devlettir. Merkez hkmet bugn bir hkmet darbesine giriirken ok byk bir risk alm olacaktr. Bunu baarya ulatracandan emin olmak iin bu farkl federal hkmetlerin tmnn onayn almas gerekecektir. Bunlardan biri hkmet darbesini onaylamazsa, imparatorlua kar ykmllklerinden kurtulacak, ve bu, federal devletin paralanmas anlamna gelecektir. Hepsi bu deil! Federal anayasa, kk devletlerin Prusya'nn 47

egemenliine kar tek gvencesidir; bunu kendileri ihlal ettiklerinde, kendilerini merkez iktidarn insafna elleri kollar bal teslim etmi olacaklardr. Bav-yera bu lde teslim olacak gibi grnyor mu? Hayr, ve bu konuda ihtiyatl davranarak size unu syleyeceim: "Almanya'da bir hkmet darbesini baarya ulatrmak iin, imparatorun yanna ya halk ekmesi ki u anda ekmi deil ya da tm federe hkmetleri kendi yanna ekmesi ve asla tmn birden ekemeyecektir gerekecektir." Engels'in son ifadesi beni ikna edemediinden, bir i hkmet darbesi olasl konusunda srar ettim. "Yukardan devrim diyeceim eyin gelecek iin bir tehdit olduunu sylemiyorum. Bebel ve birka arkadamz, imdiden, genel oy hakkna kar bir darbe giriimini nceden grdklerini sylediler." "O durumda, iddete iddetle mi karlk verirsiniz?" "Hkmet tarafndan bizi yakalamak iin kurulan tuzaa decek kadar lgn olmayacaz, nk Alman hkmetinin bizi ezmek iin bir ayaklanmadan daha ok isteyecei bir ey yoktur. Hepimiz kendi glerimizin, ve byle bir oyunu byk bir keyifle gze alacak olan hkmetin glerinin imdiki durumunu ok iyi biliyoruz. stelik, William II, genel oy hakkn tamamen kaldrmaya cesaret eder mi? Sanmyorum. Belki, oy kullanma yan ykseltir ve bize gzden geirilmi ve dzeltilmi oy kullanma hakkn ihsan eder," (ve Engels bu szleri sylerken glmeye balad) "Belika'nn bandan gemekte olduu gibi." "Muhalif milletvekillerinin toplu olarak tutuklanmasndan korkmuyor musunuz?" 'Almanya'da hi kimse byle bir olayn olanakl olduunu dnmyor. Byle bariz bir anayasa ihla48

lini onaylamay asla kabul etmeyecek, rnein Bav-yera gibi, federe hkmetler var. u olguyu gzden karmayn ki, kk devletler iin, imparatorluk anayasas ve Reichstag, Prusya Hkmeti tarafndan sourulmalarn nleyecek olan tek silahlardr." D yanltmaca varsaymna geliyoruz. Engels karamsar olmaktan uzak. "Kukusuz" dedi "bir sava kabilir. Ama yzlmnn genilii nedeniyle topraklar fethedilemez olan Rusya dnda, bugn kim sava kkrtma sorumluluunu stlenmeye cesaret edecektir? Hem de imdi!.. u anda Rusya, eer yurtdndan para almazsa, bir sava drt hafta srdremeyecek bir durumdadr." Burada Engels bir an iin durdu, hafif kzgnlk ieren bir tonda devam etti. "Fransz Hkmetini gerekten anlamyorum. Rusya'nn Fransa'ya ihtiyac var, Fransa'nn Rusya'ya deil. Rusya perian haldedir, lkesi bitap dmtr. Fransz hkmeti durumu olduu gibi grseydi, Rusya'dan istedii her eyi, para ve etkin asker yardm dnda her eyi alabilirdi. Fransa olmasayd Rusya yaltlm olacakt, tamamen yaltlm. Ve bana Ruslarn asker yeteneinden sz etmeyin! Trk savan anmsayn. Romanyallar olmasayd, Ruslar Plevne nnde eli kolu bal kalacaklard. Hayr, bunu ne kadar ok dnrsem, savaa da o kadar az inanyorum. Neler getirecei bugn ok belirsiz. Ordular tm tahminleri boa karabilecek tamamen yeni koullar iindeler. Menzili bir topun menziline yaklaan ve mermileri duyulmam vuru gcne sahip olan, dakikada on fiek ate eden yivli silahlar var! Melinitler* ve robrit** glleler, vb. var! Tm * Pikrik asitten yaplan patlayc. ** Benzinden ve amonyum nitrattan yaplan patlayc. 49

bu korkun ykm silahlar hibir zaman sava zamannda snanmad. Dolaysyla, silahlanmadaki bu devrimin, birliklerin taktikleri ve morali zerine etkisinin ne olaca konusunda hibir ey bilmiyoruz. "William II, savaa girmek isteseydi kendi genelkurmaynn direniiyle kar karya gelecekti; savan ok byk risklerini grmesi salanacakt. Napoleon III zamannda blgesel savalar yapmak olanaklyd; bugn sava genel olacaktr, ve Avrupa, ngiltere'nin insafna kalacaktr; nk ngiltere, istedii zaman, savaa giren taraflardan istediini alktan ldrebilir. Ne Almanya ne de Fransa, snrlar iinde yeteri kadar buday retiyor; onu ithal etmek zorundadrlar. Erzaklarn zellikle Rusya'dan tedarik ederler. Rusya ile savata Almanya tek bir hektolitre alamayacaktr. te yandan, Fransa'ya kar kampanyaya girien Orta Avrupa bu lkeye Rus buday arzn kesecektir. Bu yzden Fransa yalnzca deniz yollarn ak brakacaktr. Ama deniz, sava zamannda, hibir zaman olmad kadar ngiltere'nin elinde olacaktr. eitli okyanus tesi servisleri ileten irketlere verilen crete karlk, ngiltere kendi denetimi altnda yaplan gemileri emrinde tutar; sava bir kez ilan edildiinde, ngiltere, gl donanmasndan ayr olarak, savaa katlan taraflardan kar olduklarna erzak ulatrlmasn nleme talimat verilmi elli altm kadar kruvazre sahip olacaktr. Tarafsz kalsa bile, en yksek sz sahibi gene o olacak. Savaan taraflar arpmaktan yorgun dtklerinde, ngiltere bu elverili anda bar koullarn dikte etmek iin ortaya kacaktr. Her durumda, William II tarafndan kkrtlacak bir sava olasl konusunda kay-glanmamalsnz. Alman mparatoru eski ateliliinden ok ey yitirdi..." Bay Engelse, nemli bir sorun zerine sorulacak 50

bir sorum kald: gelecek seimlerde Alman sosyalistlerinin anslar. "una ikna oldum ki" diye yantlad soruyu, " 1890'dakinden 700.000 ve bir milyon arasnda daha ok oy alacaz. Bylece, toplam iki-buuk milyon olmazsa, iki milyon ikiyzellibin oy toplayacaz. Ama kazanlan sandalye says bu sayya tekabl etmeyecektir... Son Reichstag'da sandalyeler orantl olarak paylalm olsayd, bir-buuk milyon oy aldmz seimlerden sonra otuzalt yerine seksen milletvekilimiz olacakt. mparatorluun kuruluundan, seim blgelerinin saptanndan bu yana, nfus dalm bizim aleyhimize deiti. Seim blgeleri 100.000 nfusa bir milletvekili kuralna gre oluturulmutu. Hl yalnzca alt milletvekili olan Berlin, imdi bir-buuk milyonun zerinde nfusa sahip. imdilerde Berlin'in dzenli olarak onalt milletvekili karmas gerekir. Bir dier rnek: Nfusu imdi 250.000 olan Kln'n hl bir milletvekili var." "Sosyalist partinin tm seim blgelerinde adaylar olacak m?" "Evet, 400 seim blgesinin tmnde adaylarmz olacak. Glerimizi bir arada grmek bizim iin nemlidir." "Ve Alman sosyalistleri olarak sonal amacnz nedir?" Bay Engels bir sre bana bakyor ve sonra yle diyor: "Bizim sonal amacmz yoktur. nsanla kesin yasalar dayatma niyetinde deiliz. Gelecein toplumunun ayrntl rgtlenmesi yerine nyarglar m? Bizim aramzda bunun izini bulamazsnz. retim aralarn toplumun ellerine verdiimizde tatmin olacaz, ve gnmzn monarist ve federalist hkmetleriyle bunun tmden olanaksz olduunun tamamen farkndayz." 51

Alman sosyalistlerinin teorilerini pratie geirecekleri durumda olacaklar zamann hl ok uzak grndn belirttim. "Dndnz kadar uzak deil" diye yantlad Engels. "Bana gre, partimiz hkmeti kurmaya arldnda zaman yaklam olacaktr. Yzyln sonuna doru, bu durumun ortaya ktn grmeniz olasdr. "Aslnda, parlamenter savammzn balangcndan bu yana destekleyicilerimizin saysn aln. Her seimde dzenli bir art vardr. Kiisel olarak u kandaym ki, eer son Reichstag tm yasama dnemini tamamlasayd, yani seimler 1895'ten nce yaplmasayd, -buuk milyon oy toplam olacaktk. imdi Almanya'da on milyon semen ve ortalama yedi milyon oy veren var. Yedi milyon arasndan -buuk milyon semenle, Alman imparatorluu imdiki biimini srdremez. Ve ... ok nemli olan u olguyu unutmaynz: semenlerimizin says bize ordudaki destekilerimizin saysn gsteriyor. imdiden on milyon semen iinden bir-buuk milyon ile birlikte, bu yaklak olarak nfusun bizim yanmzdaki yedide-biridir, ve bylece alt askerden birine gvenebiliriz. -buuk milyon oyumuz olduunda bu ok uzak deil ordunun yarsna sahip olacaz." Ordudaki sosyalist birliklerin devrim srasnda ilkelerine ballklarna duyduum kukuyu ifade ettiimde, bay Engels szc szcne u aklamay yapyor: "ounlukta olduumuz gn, Fransz ordusunun halkn zerine ate etmediinde igdsel olarak yapt ey, bizim lkemizde olduka bilinli olarak yinelenecektir. Evet, korkuya kaplm burjuvazi ne derse desin, biz halkn ounluunun desteini arkamza aldmz an hesaplama yetisine sahibiz; d52

ncelerimiz her yerde, iiler arasnda olduu kadar retmenler, doktorlar, avukatlar vb. arasnda da ilerleme kaydediyor. ktidar yarn kullanmaya balamamz gerekseydi, mhendislere, kimyagerlere, tarm bilimcilere gereksinimimiz olacakt. Benim inancma gre, imdiden bunlarn birounu arkamzda bulacaz. Be ya da on yl iinde, gereksindiimizden daha fazlasna sahip olacaz." Ve onun bu ar derecede iyimser szleriyle, bay Engels'ten ayrldm. Le Figaro, 13 Mays 1893 Yeniden-basm: Le Socialiste, n 140, 20 Mays 1893

53

BIZ, ORTA SINIF PARTLERNE NFUZ ETMEYE NANMIYORUZ. BZ HALKA NFUZ EDYORUZ DAILY CHRONICLED ENGELS'LE GRMES 1893

Herr Engels'i Regent's Park Road'daki evinde zafer sarhou olarak buldum, kukusuz Alman Reichstag' seimlerinin sonucu nedeniyle. "10 sandalye kazandk" dedi sorularma yant olarak. "Birinci turda 24 sandalye aldk, ve ikinci tura kalan 85 adaymzdan 20'si seildi. 16 sandalye kazandk ve 6 kaybettik, bize net kazan olarak 10 sandalye kald. Berlin'de 6 sandalyeden 5'i bizim." "Toplam oyunuz nedir?" "Bunu seim sonularnn aklanaca Reichstag toplanmadan bilemeyiz, siz 2.000.000'un zerinde bir ey olarak yazabilirsiniz. 1890'da, 1.427.000 oy aldk. Ve bunun tamamen sosyalist oylar olduunu anlmamalsnz. Bir tr radikal-cumhuriyeti parti olan Volkspartei'nin [Halk Partisi'nin] dnda tm p a r t i l e r bize kar birlemiti. 391 adaymz vard ve 54

herhangi bir baka partiyle seim ittifak yapmay reddettik. Bunu yapmak isteseydik, 20 ya da 30 daha fazla sandalye sahibi olabilirdik, ama biz kararllkla herhangi bir uzlamaya kar olduk, ve konumumuzu glendiren neden de budur. Adamlarmzdan hibiri kendi parti programmz dnda herhangi bir balaycl kabul etmi ya da herhangi bir partiyi destekleme yemini etmi deildir." "Ama 2.000.000 oyunuz kesinlikle daha fazla sandalye getirmeliydi?" "Bu, sandalye bltrlmesindeki kusurdan ileri geliyor. Reichstag ilk kez oluturulduunda, her 100.000 nfusa bir ye ile eit seim blgelerine sahip olmamz gerekiyordu, ama balangtaki eitsizlikler ve nfus art ve kaymas, her seim blgesindeki semen saysn ok eitsiz bir duruma getirdi. Bundan en ar zarar gren biziz. Berlin'de Lieb-knecht'in durumunu ele aln. 500.000 nfusun olduu bir seim blgesinde 51.000 oy ald." "Yitirdiiniz 6 sandalyeye ne dersiniz?" "Her biri iin farkl koullar var. Bremen her zaman 1890'daki bir raslant olarak grnmt. Lu-beck'te, yakn zamanda Bebel'den duydum, alanlarn birou baka yere gitmi, ve eer seim kn yaplm olsayd sandalye sahibi olacaktk. O zaman, yeniden, anmsamalsnz ki, ticari bunalm, bizi, sizi etkilediinden daha ok etkiler, ve biz her iverenin keskin dmanlna kar savamak zorunda kaldk. Her ne kadar oylama gizliyse de, karlar olanlar onun gizliliini geersiz klacak aralar buldular. Biz, sizin ngiltere'de yaptnz gibi bir kd iaretleyerek deil ama her semenin kendisiyle birlikte getirdii oy pusulasn kullanarak oy veriyoruz. Ticari bunalm, ve bunun yan sra 1892 kolera salgn, birok emekiyi, kendilerini bir yllk oy hakkndan 55

yoksun brakacak olan devlet yardmn kabul etmeye zorlad. "Ama, utkularmzdan ok yenilgilerimizden gurur duyuyorum," diye devam etti Herr Engels. Dres-den'de (krsal blge) tm dier partilerin desteini alan adayn ald oydan 100 oy gerideydik ve toplam 32.000 oy saysna ulatk. Ottenseen'de adaymz, ayn biimde desteklenen bir yenin 500 oy gerisinde kaldk ve 27.000 oy aldk. Stuttgart'ta adaymz 13.315 oy toplad ve seilen yeden yalnzca 128 oy geride kald. Lubeck'te 19.000 oy aldk, yalnzca 154 oyla kardk. Ve, daha nce de dediim gibi, bunlarn hepsi, tm dier partilerin birlemesine kar toplanan sosyalist oylardr." "imdi, bana politik programnzn ne olduunu anlatr msnz?" "Programmz, ngiltere'deki Sosyal-Demokrat Federasyonun programyla neredeyse ayndr, her ne kadar politikamz ok farkl olsa da." "Fabian Derneine daha yakn, sanyorum?" "Hayr, kesinlikle deil" diye yantlad Herr, tam bir kararllkla. "Fabian Dernei, benim iin Liberal Partinin bir kolundan baka bir ey deildir. O partinin salad aralar dnda hibir toplumsal kurtulu aramyor. Biz mevcut tm politik partilere karyz ve onlarn hepsiyle savaacaz. ngiliz Sosyal-Demokrat Federasyonu, yalnzca kk bir mezhep topluluu gibidir ve yle davranr. O, dlayc bir topluluktur. i snf hareketinin genel olarak nderliinin nasl ele geirileceini ve onun sosyalizme nasl ynlendirileceini anlamamtr. Marksizmi bir Ortodokslua evirmitir. Bu yzden, tersane grevinde John Burns'n kzl bayra amasnda srar etti, oysa bu davran tm hareketi ykma uratacak ve tersane iilerini kazanmak yerine onlar kapitalistle56

rin kucaklarna atacakt. Biz bunu yapmayz. Gene de, bizim programmz salt sosyalist programdr. lk maddemiz tm retim aralarnn ve aletlerinin top-lumsallatrlmasdr. Bugn de herhangi bir hkmetin bize verebilecei herhangi bir eyi kabul ederiz, ama yalnzca, teekkr karlnda deil, alacamzdan dmek zere. Her zaman Bteye, ve Orduya para verilmesine kar oy kullandk. kinci oylamada adaymzn olmad seim blgelerinde, destekleyicilerimize, yalnzca, Ordu Yasasna, vergi artrmna, genel haklarn snrlanmasna kar oy kullanmaya sz veren adaylara oy vermeleri sylendi." "Ve, seimlerin Alman politikas zerindeki etkisi ne olacaktr?" "Ordu Yasas srecektir. Muhalefetin tam k sz konusudur. Aslnda, imdi, tek gerek ve sk Muhalefet biziz. Ulusal Liberaller, Muhafazakarlara katldlar. Freisinnige partisi ikiye ayrld ve seimler onu neredeyse yok etti. Katolikler ve kk mezhepler baka bir zlmeyi gze alamazlar, ve bundan nce glerini tketeceklerdir." "imdi, Avrupa politikasna gelirsek, seimin onun zerindeki etkisinin ne olacan dnyorsunuz?" "Ordu Yasas oylandnda, ak ki Fransa ve Rusya ayn dorultuda bir ey yapacaktr. Fransa tm erkek nfusunu, hatta fiziksel zrl olanlarn bile ordusuna katmtr, ama hi kukusuz ordusunu bir sava makinesi olarak yetkinletirecektir. Rusya subay bulmakta glkle karlaacaktr. Avusturya ve Almanya kukusuz birbirlerine yalanacaklardr." "O zaman Avrupa bar iin olduka irkin bir manzara bulunuyor?" "Kukusuz, herhangi kk bir ey bir elikiyi keskinletirebilir, ama bu lkelerin egemenlerinin sava iin hevesli olduklarn sanmyorum. abuk57

ateleyen silahlarn tam isabeti ve menzili, ve dumansz barutun bulunmas, sava alannda yle bir devrimi ifade eder ki, bu yeni koullar altndaki bir muharebe iin zel taktiklerin ne olacan kimse nceden kestiremez. Sonu belirsiz bir i olacaktr. Ve gelecekte birbirleriyle kar karya gelen ordular, nceki tm savalar bir sonrakiyle karlatrldnda ancak ocuk oyunu gibi gsterecek kadar byk olacaklardr." "Ve, Sosyal-Demokrat Partinin Avrupa'daki etkisinin ne olacan dnyorsunuz?" "Bar iin, kukusuz. Biz her zaman Alsace-Lorraine'in ilhakna kar ktk, ve Sedan'dan sonra Marx ve ben, Alman halknn Fransz Cumhuriyetiyle hibir ekimesi bulunmadna iaret eden, ve onurlu bir bar talep eden, ve de tam olarak ne olmu ise ona ilhakn Fransa'y Rusya'nn kucana atacana ve Avrupa bar iin srekli bir tehdit oluturacana iaret eden Enternasyonalin bir arsn kaleme almtk. Partimiz Reichstag'da her zaman Alsace-Lorraine'lilere gelecekteki yazglarn Fransa'ya yeniden katlp katlmayacaklarn, Almanya'da kalp kalmayacaklarn, svire'ye katlp katlmayacaklarn ya da bamsz olacaklarn belirlemeleri iin frsat verilmesini talep etti." "yleyse sizin iin bir 'Avrupa Birleik Devletleri' uzak bir gelecekte deil." "Kesinlikle. Her ey bu dorultuda gidiyor. Dncelerimiz tm Avrupa lkelerinde yaylyor. te" (kaln bir cildi uzatarak) "Romanya iin yeni dergimiz. Benzer bir tane de Bulgaristan iin var. Dnya iileri birlemeyi abuk reniyorlar." "Almanya'da sosyalizmin gelimesini tanmlayacak herhangi bir rakam verebilir misiniz?" Bunun zerine, Herr Engels, imdiki Reichstag 58

iin yaplm btn seimlerde, her bir partinin ald oylar gsteren ayrntl bir ema kard. "1877'de" dedi, "500.000 oy topladk; 1881'de Sosyalistler Yasasnn katlna karn, ancak 300.000; 1884'te 550.000 ve 1890'da 1.427.000. Bu kez 2.000.000'un zerinde oy topladk." "Bu olaanst bymeyi neye balyorsunuz?" "Esas olarak iktisadi nedenlere. Almanya'da 1860'tan beri, beraberinde getirdii tm belalaryla, 1760'tan 1810'a kadar sizin ngiltere'nizde olan kadar byk bir sanayi devrimimiz oldu. malatlarnz bunu ok iyi bilir. Sonra, gene, imdiki ticari bunalm, yeni bir sanayi lkesi olan bizim lkemizi, eski bir sanayisi olan sizin lkenizden daha ok etkiledi. Bunun sonucu iilerin zerindeki basklardr. Tm snflarn demek istiyorum. Kk esnaf byk maaza tarafndan ezildi, tezghtar, zanaat, emeki, kentte ve krda, mevcut kapitalist sistemin skntsn duymaya balyorlar. Ve biz onlarn nne bilimsel bir zm koyuyoruz, ve hepsi kendileri iin okuyup dnebildiklerinden, yaknda saflarmza katlrlar. rgtmz kusursuzdur hasmlarmzn hayranl ve znts. Sizin rlanda iin bask yasalarnza ok benzeyen Bismarck'n Sosyalistler Yasas sayesinde kusursuz bir hale getirildi. Sonra, gene, eitim ve disiplinimiz paha biilmezdir. Hamburg'un 240.000 semeninin tmne seim arlarmz ve brorlerimizi eyrek saatte ulatrdk. Gerekten, geen yl kent ynetimi, kolerayla ba etme yollarn anlatan brorlerin datm konusunda kendilerine yardmc olmamz iin bize bavurdu." "yleyse herkesin merak ettii, iktidarda bir Sosyalist Hkmeti yaknda greceinizi umuyorsunuz." "Neden olmasn? Eer partimiz normal byme orann srdrrse, 1900 ve 1910 yllar arasnda bir 59

ounluk salayacaz. Ve bunu gerekletirdiimizde, undan emin olabilirsiniz ki, ne dncelerimizde ne de bu dnceleri uygulayacak olan kadrolarmzda bir yetersizlik olacak. Sizin halknz, sanrm, o zaman, Liberal Partinin iine nfuz etmeye almakla salarn aartan bay Sidney Webb'in iinde bulunduu bir hkmete sahip olacaktr. Biz, orta snf partilerine nfuz etmeye inanmyoruz. Biz halka nfuz ediyoruz." The Daily Chronicle, 1 Temmuz 1893

60

You might also like