i

KBRS'TA IIK KiTABEVi YAKLDI!

ibrahim Beyazolu - Hakan Karahasan

BiZiM SHA ACABEYi KAYBmiK

Taner alayan

"12 Jbll tosjjye olmadan, s;;sKenan Evrengibi

MERHAMETIN ZAMANI GELMEDi!..

Berat Gnkan

UNUTIUKLARIMIZI HAtRLAMAK iN ...

Kenan Kocatrk

kendi mriin doldurdu. Bu anlamda tojJum, 12 ijl'den kurtulamad ve artk 12 F;ylill'lehesaJXama imkann dayitirdi. Hesaplama, her jl!y1en nce bir intika",nsorunu o/mqyp,yananlann be"ekte,;eniden oluturularak gelecek iin alarm jllerinin alnmas anlamna gelj)or. "
Masis KrkgiL, Berat Gnkan ve Mustafa

. Soylu,

zerinden

29 yl getikten sonra

BELLEKTEKIBOLUK VE 12 EYLL
Masis Krkgil

Alan Badiou'yfa Sylei:

bile hesaplamann henz mmkn olmad 12 Eyll'n yaralarna iaret ediyorlar. .

Hronis Missios'un Romam:

DNEKliCE GiDEN YOLLAR: fRANSIZ MAOIIMi

Eric Hazan

HAPiSHANE EDEBiYAn VE "ivi Ki ERKEN LDN"

Dervi Aydm Akko

Varlklan Varla Ka:

"Bizha/ sololarak, somut koul/ann somut tahlilini yapabilme noktasnda deiliz.. Ben bunun sistemli olarak retilen bir J>o:.isyan olduu iddiasndayn. Bijm asl stnde durmamzgereken mesele, somut kOfullann somut tah/ilinin yaplmasnn geciktirildii bir kltrel ill:gon ortamnn nasl yaratlddr. "
'Post-Entelektel dnem'in balad yolundaki saptamasyla takip ettiimiz Hasan Blent Kahraman, bu syleimizde ve sonrasnn sonular sonularn 'post-entelektel' btn dnyada dnem nasl

FAIZM, DiliNI BEDENIN ACSYLA KURAR

Mustafa . Soylu

VARlK VE HiLIK
Ahmet Bozkurt

Hasan Blent Kahraman'la Sylei:

D GRMEYE IZiN VERMEYEN BiR UYKU

dourabileceini ve bu nasl bir siyasal rejime denk irdeliyor.

gelebileceini

POST-ENTELEKTEL DNEM, FAizAN BiR DNYANIN HABERCiSi

Osman Akmhay - Stefo Benlisoy

W.Ay - C.Baytok - A. Toksz

Dou Alman Arivleri'nden: TKP, Tip ve TBKP'YE

ASLI ERDOCAN'IN UNUTAMADIKLARI

Nazan Maksudyan

DAiR iKi BELGE

Emrah Cilasun

"KonjonJ.ir yanlIf bir fekilde kavramak, bir aamadan sonra insany iddia/ann di:ginlemrye gtri9'Or,ya da hi vaatkr olmcryan bir atmosferde mucadeley: srdrmenin insann bana bir srii bela ap delicesine bir aba harcamay gerektirdiinin farkna varmcrya. Bu insanlarn safiann terk etmeleri, kesinlikle 'kalan mriim mehul biri olarak srdreceim' tavnna benz.er bir fekle biiriumemi, bilakis, 'dorUkart bu deildi', 'imdi baka bir karta Cijncryacam' istikametinde gereklefmifiir." Fransz dntr Alan Badiou. 'New Left
Review' dergisinde yaynlanan bu makalesinde, soldan dnekliin nasl bir maddi zemine oturduunu ve solun gelitii davran anlatyor. belli bal lkelerde ortak kalbna karlk geldiini bir

.Savata Doan Krt ocuklan By:

Emrah Sersbes'in "Erken Kaybedenler"i:

SNRLAR AAN BiR SINEMA DOGUYOR

Mjde Arslan

ERKEKlicIN KITABI
Mge Karahan

Mesele

Say 33, Eyll2009, ISSN:1307-2145 Edftr: Osman Aknhay. Yayn kurulu: FotiBenlisoy,BekirTank, Berat Gnkan,Stefo Benlisc1j Grse/ anlay: Mithatinar. Kapakfot:qycf: ahan Nuholu Grafik I..IjgUlama ve mizanpaj: UurG TamtJrrrrek/am-aoore: Ceren nder tanitim@agorakitapligLcom Fotoi!/af direktr FarukHachafzclu Sahibi: /1gpra Kitapl@Basm YaymTantm Ltd. Son.m/u YaZJ ileri mikil: Osman Aknhay Bask: IdilMatbaaclk, Davutpaa Cad. Eminta Kazm DirolSanayi Sitesi, No: 81/19 TopkapIstanbul, Tel:(O 212) 674 66 78 - 501 98 56 O;fJItim: KadirFrat Yurtii abone creti 60 YTL. rtd abonelik 80 USDya da 60 y Euro'dur. Hesap numara/an: I Bankas: Parmakkap b. 1042-0625577 ya da Garanti Bankas Ortakyb. 1356298941 Dolar iin: I Bankas: Parmakkapb. 1042-0151865, Ero iin: 1042-0151870 YOOethn}li: /1gpraKitaPI~ Basm YaymDctm lid. ti.Osmanl Yokuu, Muhtar KamilSokak, Basmac Han, No: 5/1, TaksimjlSTANBUL Telefon: (O212) 243 96 26-27 Fax:(O212) 243 96 28 e posta: mektup@meseledergLcom Basm yeri ve tarihi: Istanbul, Eyll2009 YERB. SRELI YAYNDR. AYDA BIR YAYlNlANlR

Fransz dnnn ve yuzyln ln nemli figrlerinden birisi olan Jean-Paul Sartre'n Alman igali srasnda 1943' de yaymlanan bayapt Varlk ve Hilik: Fenomenolojik Ontoloji Denemesi (L'etre et le Neant. Essai d'ontologie phenornerologique) uzunca bir zamandan sonra nihayet Trke'de. Bu ge kalnmln bir mazereti olamaz. Sartre'n en temel yaptlarndan birinin Trkede yaymlanyor olmas, her eye ramen, ilerisi iin de sevindirici. Sartre'n evrilmeyi bekleyen dier nemli yaptlarna dn dnyamzn ilgisiz kalmayacan dnmek bir avunma vesilesi olsun. Sartre'n Varlk ve Hilik ile ayn kaderi paylaan Diyalektik Akln Eletirisi'nin, bin sayfaygeen devasa Flaubert incelemesi olan Ailenin
JearPaul Sartre'n, Var/k ve Hilik: Fenomenolojik

2.

~ada

Budalas'nn Trkede yaymlanmas bu ge kalnml affettirecek gelimeler olacaktr. ada dncede "dars"nn zgillln ve tekilliini srarla vurgulayan Sartre'n Varoluuluk felsefesi, lkemizde ve dnyada 195o'lerden 1980'lerin sonuna dek entelektel kimlii etkilemi, onun toplumsal duruunun imgesine bakn dntren bir etkinlie sahip olmutur. Bizde daha ok bir moda dizgesi ierisinde almlanan Sartre'n varoluuluu yanl anlamalarla ve eksik bilgilendirmelerle oluturulmu yararc bir zihne hizmet etmek iin dnlm bir tarihe sahiptir. O yzden temel metinlerin eksiklii, varoluu dncenin pek ok metninin dilimize henz kazandrlm olmamas gibi durumlar dn-

sel yneliimizde varoluu dncenin belirsizliini acmasz bir gerek olarak karmza kartmtr. te yandan 1950'lerden bu yana oluturulan bilgi kirlilii ve entelektel sefaletin hibir ekilde sorgulanmam olmas da dndrcdr. Sartre zerine yksek lisans ve doktora dzeyinde yaplm pek ok felsefe, edebiyat tezinde, kitap ve makalede Sartre'a ilikin en temel bilgilerin bile nasl bir cehalete kurban edildiini grmek kimseyi hayrete drmesin. Bu almalarda Sartre'n Aziz Genet ve Varlk ve Hilik yaptlarndan bir tiyatro oyunu olarak bahsedilmesinden tutun da Roger Verneaux'nun yllar nce Erciyes U niversitesi tarafndan yaymlanan Egzistansializm Uzerine Dersler kitabnn knyesinde ve kapanda yanllkla yer
evrilip, ithakl Yaynlan'nca baslmtr (2009).

Ontoloji Denemesi Kitab Turhan IIgaz ve Gaye ankaya Eksen tarafndan

iii

alan Roger Reneaux isminin bu almalarda hibir bilgi ve aratrmaya gerek grlmeden olduu gibi kullanlmas sanrm yalnzca bize zg bir durum. Umalm ki, Varlk ve Hilik'in yaymlanmas bu trden hatalarn ve ftursuz cehaletin nne gemek iin bir adm olutursun. Sartre'n zgrlk dncesinin "mutlak" bir deer olarak kodland ilk dnem dnsel konumlannn kayt altna alnd yapt olan Varlk ve Hilik'ten nce yaymlanan ilk kitab fenomenolojik psikolojiye nemli bir katk zellii tayan imgelem'dir (L'Imagination, 1936). Bu yapt ok belirgin bir ekilde Husserl fenomenolojisinin etkilerini tar. Kendi dnce dizgesinin temelini oluturan pek ok kavram bu ilk yaptnda ele alr. Yalnzca bir blm makale olarak yaymlanan La legende de la verite (Gerein Efsanesi, 1921) yaptnda felsefi dncesini masal biiminde aktaran Sartre'n Almanya dn yazd (Psiik Alan) de yaymlanmaz. Ego'nun Aknl'n nceleyen bir almadr bu. Ego'nun Akinl (La

kolojiyi eletirdii ve fenomenolojik psikolojiyi tanmlad yapt ile devam eder. Bu yapt insan heyecanlarnn dnya ile by edimi trnden bir hesaplama olduu ynnde ne kan bir dnce zerinde odaklanr. 1939'da II. Dnya Sava'nn patlak vermesiyle Sartre kendisini askerde bulur. Bu dnemde yaynlanan, zihinsel imgenin zel bir resim olmad dncesinden hareketle yazlan L' imaginaire (imgesel, 1940) adl yapt fizikselolmayan psikolojiye ait konunun i gzlemle incelenebilecei iddiasna temel hazrlar. Bu yapt en genel anlamyla muhayyel olann nesnel dnyadan az ok bamsz, "gerekd" bir dnya olduu grne dayanr. F ransa Hitler tarafndan igal edilir ve Sartre 1940 ylnda Almanlara esir der. Almanya' da bir yl sren bu tutsaklk dnemi yeni bir Sartre' ortaya kartr. Politik ilgilerinde dnm yaayan Sartre artk her trl igale kar direnmenin ve zgrln mcadelesini verecek olan bir kiidir. Asker Jean-Paul Sartre'n 1940 ylba kutla-

malar iin yazd ilk oyunu esir kampndaki askerler tarafndan sahnelenir. Romallar' n igali altndaki ] uda' da bir kyn yksn anlatan Bariona igal ve direni zerine bir masaldr. Bu oyun ocuk yapmama and ve Mesih'i yaatma and ile bakaldr anlayna ilk vgdr. Sartre uzun sre bu oyunun gsterimini, hatta yaynlanmasn "kt bir oyun" olmas gerekesiyle yasaklamtr. Uzun tantma sylevIerine fazlaca yer veren oyun, siyasal anlamndan, derin niyetlerinden, belki de uzlamaclndan dolay birtakm kukular beslemitir. Bariona, Sartre' kahramanln her zaman olanakll, insanlarn zgrlnn yenilmezlii ve eer seer'lerse, her trl koulda zalinlere meydan okuma gc tezinin iki kez, hem kara versiyonu ile hem de byl versiyonu ile sergilenmesidii. Sartre 1941' de sahte bir belge' dzenleterek esir kampndan elini kolunu sallayarak kar. 1941 ayn zamanda "Sosyalizm ve Ozgrlk" topluluunun da kurulu tarihidir. Alman igali altndaki Fransa'da Sinekler (Les mouches) oyununun prmiyeri 1943' de gerekletirilir. Artk Paris' e dnen ve

transcendance de l'ego, 1937) yaptyla birlikte yeni bir psikoloji oluturma yoluna giden Sartre'n bak artk eylerin varlna ve cogito'yu, kendini sorgulamay ama edindii ben zerinde younlar. Ben'in, bilince dahil olan yerleik, baskn bir yapdan daha ziyade bilinle varolduunu drr , nk Ego'nun Aknl, bu anlamda, Sartre iin bir ilk oluturur.
Sartre' n yaymlanan ilk roman olan

Bulant (La rausee , 1938) byk bir

edebiyat olay olarak karlanr. Romann ilk bal olan Melancholia yayncs tarafndan deitirilir. insann varlk karsndaki trajik durumunu kahraman Roquentin araclyla betimleyen Sartre varolu felsefesinin ilk elden verimlerini sunar. Bulant'nn anti-hmanist Sartre' neredeyse otobiyografik zellikler tayan bu romanda sama dncesinin, varln sar ve dilsizliinden tr insan bir tiksinti ve bulant ile ba baa brakmasyla metafizik bir deneyimin son halkasn oluturur. Sartre'n gereklii bir d, varoluu ise bir yetkinsizlik olarak gren ilk dnem dncesinin kurulmasnda nemli bir yere sahip olan Bulant'nn msveddelerinden yine varolu sorununu kiinin kendi varlnn sorumluluundan kamasnn deiik yzlerini sorgulad Duvar (Le mur,1939) yaymlanr. Bulant'daki kkten yalnzlk ve znellik felsefesinin bir devam olan Duvar Ardre Gide tarafndan bir bayapt olarak deerlendirilir. Sartre'n ykdeki bu baars ayn yl yaymlanan Esquisse d 'une tleorie des emotions (Bir Heyecanlar Kuram Tasla, 1939) ile bilimsel psi-

direnen Sartre'n gerei olan bu oyun ibirliki Vichy Hkmeti'ne kar direnen Fransa halknn zgrlk mcadelesinin bir simgesi haline gelir. Ayn yl Sartre' n ilk dnem dncesini her anlamyla kuatan bayaprt Varlk ve Hilik yaymlanr. Ozgrlk felsefesirir temelini oluturan varlk katmanlarnn fenomenolojik betimlemesinin yapld bu kitapta Sartre "mutlak zgrlk" dncesini Husserl ve Heidegger fenorreroloj isi balamnda ele alr. Heidegger Varlk ve Hilik'i okuduktan sonra Sartre'a 28 Ekim 1945'de bir mektup yazar: "lkkez bamsz bir dnre rastlyorum, benim dncemin temelini oluturan deneyimi btnyle dile getiren bir drrre. Kitabnz benim felsefemi dorudan, aracsz anladnz gsteriyor, imdiye kadar rastlamadm sizin gibisine". Fakat Heidegger genellikle Sartre'n kendisi hakkndaki dncelere de hep itiraz etmitir. Hatta kendisinin bir Varoluu bile olmadn dillendirmitir. Varlk ve Hilik'in alt balnn "Fenomenolojik Ontoloji Denemesi" olmas onun kendisinden nceki felsefi gelenekle hesaplaacann iaretlerini ncesinden haber vermesi asndan anlamldr. Sartre" nceleyen Immanuel Kant ve Edmund Husserl felsefelerinde fenomenin varl olarak kodlanan kendinde varlk (1' etre en so i) temelde Sartre'n yneliminde bilincin oluturduu kendisi iin varlk (1' etr e pour soi) kipine tamamen kart ynyle de benze bir yapya sahiptir. Hemen hemen tm Fransz dn iin geerli olan Descartes'n metodik phesi ve cogito' su Sartre iin de nemli bir kalk noktasn oluturur. Fakat Sartre daha ok Husserl ve Heidegger' in fenomenolojisinin izinde ok daha yeni bir varlk ahlak fikrini gelitirmitir. Bochenski, insan varoluunu aklamay stlenen Sartre'n varoluuluunun "gerekte bir meontoloji, bir yok-varolu-kuram" olduunu dillendirir. Sartre'n tm yapt boyunca gerekletirdii durum tam da varoluun icras olarak hiliin aa kartlmasdr. "Modern dnce varolan onu ortaya koyan bir grnler dizisine ircaa etmekle son derece nemli bir merhale gerekletirmitir," ngrsyle alan Varlk ve Hilik'in sonunda "niin varlk vardr?" sorusunu sormann varl ngerektirdii iin anlamsz olduuna iaret eder Sartre. nk Sartre'n yapt insann dnyada varolmasnn iki temel davrana dayandn gsterir. Sorgulayan ve yadsyan insanda somutlaan bu davranlar olma-ma (non-etre) durumuna kar insanca davran formunu olanakl klar. Sartre iin temel veri dnm-ncesi bilin dedii eydir. Descartes'n cogi-

to ergo sum' da kendisiyle balad ey dnm-ncesi bilin deil ana dnen bilintir. Bu "dnen bilin" kendi'yi bir nesne olarak oluturan edimi anlatr. Bylece Descartes bir bilin nesnesi olarak kendinde kapsarrn "ben" den dsal nesnelerin ve baka kiilerin varolularnn aklanm bir nesrmne gei yapma gibi bir sorun karsnda kalr. Eer dnen bilincin arkasna dnm-ncesi bilince gidersek bu sorun domaz. Dnm-ncesi bilin nesnesini kendisini ayor olarak, ona doru uzand bir eyolarak konunluyor olnas anlamnda "akn"dr. Sartre Varlk ve Hilik' de, tm bilincin Husserl'in gsterdii gibi, bir eyin bilinci olduunu syler. Bu demektir ki akn bir nesnenin ilkesi olmayar hibir bilin yoktur, ya da, eer yelenirse, bilincin hibir "ierii" yoktur. O yzden Sartre, Husserl'in "varoluun parantezlennesi fenomenolojiye zseldir" yolundaki grn yadsnada Heidegger' i izler. Sartre, varlk dncesini temel varlk katman dolaymnda oluturur:

kendinde varlk (l'etre en soi), kendisi iin varlk (l'etre pour soi) ve bakas iin varlk (J'etre-pour-autrui). JeanPaul Sartre, dnyay kendinde varlk olarak tannlar. Varln varolma kiplerinden biri olarak belirledii bu kendinde varlk yoktan vared ilrnernitir, yaratlnamtr. Daha en bandan ncesiz ve sonrasz bir yoktan yaratl nottosunu reddeden Sartre'n bu dncesinin temel ekseni Parmenides'In varlk algsna dayanmaktadr. Sartre iin, varlk fenomeninin doru dnlnesinin nndeki pein hkmlt yaratclk anlay varl her zaman edilgen bir ekilde lekelemitir . Yoktan yaratl dncesi hibir ekilde varln nevcudiyetine aklk getiremez. Varln tanrsal znellik ierisindeki tasarn onun da zneler aras bir yapda kalnasn salayacaktr. Varln kendi varlndan bahsedilemeyeceini dnen Sartre asndan varlk tanrnn karsnda kendi varln kurabildii mddete yaratl dncesinin son derece nemsiz olduu dncesine yaslanr. Varln tanr karsnda varolmas bile onun kendi kendisine

dayandrd oluun tanrsal yaratla ait en kk bir iz tamamasma dayanmaktadr. Varlk yaratlm olsa bile, kendinde varlk' yaratlla aklamaz. nk varln bu yaratln tesinde veya dnda (par de1a) kazanmaktadr. Bu da varln yaratlmadn sylemekle ayn eydir. Fakat bundan varln kendi kendisini yarattn da karmamak gerekir. Byle bir durum varln kendisinden nce olmasn gerektirecektir. Sartre'a gre bilin kendi kendisinin nedenidir. Oysa varlk kendi kendisinin bir nedeni olamaz Varlk ierisindeki tm farkllamann bilince bal olduu bir uzarnda hilie nsel olan ve kesinlikle onunla zdeletirilemeyen kendinde varlk her ne kadar dnlen dnya ancak bilin iin grnr klnsa da burada farkl bir mtekabiliyet ilikisi devreye girer. Kendinde varlk kipinin oluumunda bilin nesneyi yaratmaz. Nesnenin konumu daha ok yadsnamamasnda kendisini ortaya koyar. Dolaysyla nesne de ne ise odur. Fakat nesnenin bu konumu hibir zaman onun arasal mahiyetini zayflatmaz. Zira bilin ile ilikisi ierisinde u deil bir tr ey olarak vardr. Kendinde varlk, ne olanakl olandan karlabilecek bir sonu, ne de zorunlu olan' a (necesseire) balanabilecek bir yapya sahip deildir. Kendinde varlk'n hibir ekilde hibir eyden karlarnamas durumu Sartre' olumsallk (eontingent) dncesine gtrecektir. Kendinde varlk'n, daha ok bilin ve dneeye bal bir kip olan olanaa dayandrlamamas onun daha ok kendisi iin'in nfuz alanna girmesiyle ilgilidir. Ayn ekilde zorunluluk da varolanlardan daha ziyade ideal nermeleri ilgilendirdii iin kendinde varlk' a dahil edilebilecek durumlar deildir. Dolaysyla Sartre, bu noktadan hareket ederek kendinde varlk' n olumsal (eontingent) bir varlk olduunu belirtir. Bu da her anlamyla kendinde varlk olarak dnyaya ykledii en temel zelliin sama olduu sonucunu ortaya karr. nk kendinde varlk' a yklenen tm anlam kodlar olarak aklanan nedensizlik bunun en temel gsterenlerinden birini oluturur. Kendinde varlk'n hibir ekilde ne baka bir varlkla, ne de olanakl ve zorunlu olan tarafndan ortaya konmam olmas onun mutlakln gsterir. Bu mutlakl ise fazladan (de trop) olarak dillendirir. Kendinde varlk' n olumsalolmas zorunlu varla gnderme ile aklanabilecek bir durum oluturmad gibi bir "d grn" de deildir. Varln yalnzca varolmas, olumsalln da saltn kendisi olarak btnyle fazladan olmas, varln trevsel ya da indirgenebilir olmadnn da ak kantdr.

Sartre iin mutlak bir bilin olan kendisi iin varlk' n ortaya kmas ayn zamanda dnyann varln da ortaya karacaktr. Kendinde varlk'n tam zdd olan kendisi iin varlk' anlamak iin Sartre'n fenomenolojik yneliminde bilincin ne trden bir yer kapladna ve ilevlerine eilrnek gerekecektir. Sartre'a gre, bilmekte olan varlk olarak bilin bilinmekte olan varla geri dndrlemez. nk daha en bandan bilincin bir varlk olarak tanmlanamayaca gerekliini ortaya koymutur Sartre. Yalnzca kendisi iin dnyaya gre akn bir zellie sahiptir, o kendisi sayesinde eylerin mevcut olduu bir hiliktir. Alglanan eyin btn karlatrmalardan ve btn ina'lardan nce, bilin karsnda bilince ait olmakszn hazr olan varlk olmas aka bu durumu betimlemektedir. Keza bilincin, bilin halindeki varl onun kendi kendisine bir grn olarak, kendisiyle mesafeli varolmasdr (exister) ve varln varlnda tad bu hi uzaklndaki mesafe (distanee nulle) bu hiliin en temel belirleyeni olmaktadr. Bilincin varln bnyesi iinde kendinden baka bir varl gerektirmesi sebebiyle, kendi varlnn meselesi olan bir varlk haline geldiini dnen Sartre iin kendisi iin kendinde kendi varlnn eksiklii olan varlktr. nsan hiliin dnyaya gelmesini salayan varlk olarak gren Sartre iin onda, kendi z varlnda, varlnn hilii sorusu vardr. Sartre'n hilik sorusunun Heidegger'in varlk sorusundan (seinfrage) ayrld nokta tam da burasdr. Sartre bu hilik sorusunu, "hiliin dnyaya getirilmesini salayan varlk kendi z hilii olmaldr" eklinde cevaplandrr. Varln kendisiyle doluluu ilkesinden hareket eden Sartre'n varoluuluunda varln bilincini de yine varlk oluturur. nk bilin, dnyadaki bir ey deildir, o hibir eydir. Bilincin kendinde var olma biimi btnyle kendisi iin var olmaktr. Bilin, donuk olan bir eyler dnyasyla kar karya gelen ar bir kendiliindenliktir. Dolaysyla, gerekten de nesneler cansz olduklar srece bilincin etkisinden kaarlar. Nesnelerin donuk olmalar onlar korur. Bilincin dndaki bir dnyann nesnel varoluu, bilincin ynelimselliinin bir sonucudur. Bilin, her zaman bir eyin bilincidir. Bu aknln bilincin kurucu yaps olduu, bilincin kendisi olamayan bir varlk tarafndan desteklenerek oluturulduu anlamn ierir. Sonradan gelen varln temel zellii olarak hilik, kendisini gerektiren varlkla bakmla bir ilikiye sahiptir. Varln dnda tamamlayc bir unsur olarak ortaya kan

hiliin ayn zamanda bilincin varln dillendiren varolma olarak aslnda bir hilik olan varln kendi kendisi olduunu da unutmamak gerekiyor. Kendisi iin varlk'n hiliinin ortaya kt en zgl alanlardan biri de zgrlk ile belirlenir. Mutlak olarak bo ve saydam olduu iin hibir ierie sahip deildir. Kendinde varlk'ta bir boluk olarak beliren kendisi iin varlk hem kendine hem de d dnyaya ak olarak vardr. Maddi var lktaki boluunan tr tm temel balantlarn ve baml.lklarn etkisi dnda durduu iin mutlak olarak zgrdr. Bu zgrl ise kendisi iin varlk' n ayn zamanda bir ilik olmas ortaya kartmaktadr. Insann kendi zgrlnn farkna varmas ise sknt (angoisse) ile olur. Sknt varlk bilinci olarak zgrln habercisidir. Sknt araclyla zgrlk kerdiri ve kendi sorununu aa kartr. Ozgrln kendine zg ve dolaysz bilinci olarak sknt kendinin (soi-meme) dneeli bir anlay olarak insan varlnn sreen ve ayrlmaz bir yaps olarak vardr. Psikanalizin bask altna alarak elde ettii bilinsizlikte sknt' nn mevcudiyetini anlamak imkanszdar. Kt niyet' i bu noktada devreye sokan Sartre' a gre sknt'nn irkar ayn zamanda zgrln de inkardr. Hilik, zgrlk ve sknt arasnda iten bir balant vardr. Bunlar insan varlnn birbirlerine skca balanm, ayrt edici zellikleridirler. Hilik, zgrlk ve sknt kt riyet'Ir (rnauvase Ioi) koullarn hazrlar. Ozgrlkten faydalanarak zgrl ortadan kaldrmay amalayan bir kendini aldatma olan kt niyet'in temelinde kiinin dorular kendisinden saklamas yatmaktadr. O yzden kt niyet hibir ekilde dardan gelen bir ey deildir. Btn yapt boyunca insan olgusall ile ilgilenen Sartre'n dnsel konumlanna egemen olan en temel unsurlardan birisi olarak zgrlk ahlak dncesi tamamen kendisi iin varlk zerinde younlamtr. nk kendinde varlk belirleniminden kaan kendisi iin varlk mutlak zgrdr. Sartre iin bilinli varln yapsna ait olan zgrlk insann doasnn bir zellii deildir, byle grlemez. Sartre'n zgrlk allak dolaymnda sarf ettii tm gayret insann tamamen zgr olduu noktasnda sonulanr. Dolaysyla bir tanr olmay amalayan insann tm edimi zgr seiminin bir sonucudur. Olduu ey ise kendisine baldr. zgrlk dediimiz eyi insan olgusa1lnn varlndan ayrdetmenin olanaksz olduunu syleyen Sartre iin temelde insan tanr- olmaya atlan (pro[etter) varlktr. Eer insan tanr varl

~ARTR~e;~
VARLK VE
Fenomenolojik

CJEAN - PAUL.
Ontoloji Denemesi

nenolojisinde tekbencilik'le (solipsisne) sorularmas doalolarak 'bakasnn ben'ini de gndeme getirmitir. Sartre'n Husserl'in mutlak ben' inin kapall zerinde younlaan eletirisi de bu noktada balar. Bakas'nn varl karsnda ekineeli bir tutun taknan Sartre iin 'ben' ve 'bakas' arasndaki ba hilik oluturur. Bu hilik, ben ile bakas arasndaki her ilikide bir kartlk oluturur. nk bu hilik uzaklktan kaynaklanan ayr bilinlerin yalnzl arasnda herhangi bir ban nevcut olmayndan kaynaklanr: Eer bakas, benim olmadm 'ben' ise, tad kendidir. Bu sebepten benim varlmdan ayr ve benim drrdadr . D dnyay ancak ben bilebilirin, 'bakalar' bizi tam olarak tanyamazlar. Benim iin, bakas, "nesneler arasnda bir nesne olarak yer aldn, eriilmesi olanaksz deneyinlerle bal bir dizgedir". DolaysylaSartre iin, tensiliyete izin verneyen bakas ile yalnzca karrlalabilir . Bakasnn varln bize aklayan dolaysz ve phe gtrmez bir deneyinin imkann sorgulanak Sartre' Descartes'n kartezyen akl ile hesaplamaya gtrr. nk cogito bize zorunlu olarak olumsal (contingence) bir olay sunar (exposition). O yzden bakasnn deneyimi kendisine baklrn olmann verdii bir utantr. Kendisi iin'in varlndan ayrlamayan bakasnn varln aklarken Sartre btn ilgisini insan bilincinin yalnz oluuna ve zgrlne vermitir. nk dnyann durumu hep baka bir yalnzl hissettirdii oranda insana 'ben' olduunun iaretlerini sunar. Utanna ise bilincin dorudan bir biimi olarak bir i yaarts, bir deneyim (erlebnisse) olarak vardr. Kendinden ve olduu eyden utanna durumu yalnz ve gizil olarak kiinin kendisinden ekinnesi deildir. Daha ok yabanc bir bak kapsar bu durum: Bakasnn nndeki kendimden utanyorum, bakas gibi grndm benden utanyorum, kendimin bakas gibi bana grndn yeniden biliyorum. Utanna bylece bakasnn somut mevcudiyetini, hazr oluunu bak olarak aklar. O nedenle bakalarnn varl belirleyici bir fenomen olarak bak ile kendisini aa vurur. Bakasn bir nesne ve benin bilmediin bir eyolarak kuran Sartre tamamen benin dmda nesnel bir varlk olan bakas ile insann normal ilikiler ve balantlar kuramayacan, kurma giriimlerinin hepsinin bo olduunu zellikle belirtir. Zaten kendisi iin varlk'n bakas iin varlk'la olan ilkisi de bu anlamda bir trajediyi oluturur. Bu trajedi ise zneler aras bir ilikinin olanakszlndan kaynaklanr.

Ht.tx

Turhan IIgaz ve Gaye ankaya Eksen evirisiyle

i t ha k i

hakknda pre-ontolojik bir anlaya sahipse, bunu ona baleden ne esiz tabiat manzaralar, ne de toplumun zoru olmutur. Fakat aknln deeri ve yce gayesi olan Tanr, insann ondan hareketle kendi varln 0::taya koyduu daimi snr tekil eder. Insan olnak Tanr olmaya ynelmektir diyen Sartre, "insan temelde Tanr olma isteidir szleriyle de varoluun z nceledii yapya bir adn daha yaklam olmaktadr. Varlk ve Hilik' in bakas iin varlk'a ayrlm sayfalarnda Sartre ncelikli olarak bakas'nn varolma durumunu bir problem ierisinde ele alr. Husserl, Hegel, Heidegger sarmalnda ilerleyerek bak (Le regard) dncesine oturttuu ynelimlerle baka olan zne-bakas ve nesne-bakas diye ikiye ayrr. Bakas'n ele ald dnce

dizgesinde Sartre kendisi iin varlk kapsannda insann zgr olma zorunluIuu adna 'ben'in akn alanla olan tm ilikilerini ortadan kaldrnak ister. Kant' estetiin nounen ngrs Sartre'n dlad zr varolutan nce gelmesi-durumuru kapsad iin buradaki belirlenme hali de insann bu z araclyla kendisini nutlak 'ben' e, bir Tanr fikrine balanmasn kanlmaz hale getirecektir. Bu ise Sartre'n karsnda olduu bir durumdur. nk insan bu ekilde zgr olanaz. Onun iin Sartre hem bu mutlak 'ben' konusunda Kant' hem de akn ben dolaynndaki karnlarndan tr Husserl'i eletirir. 'Bakarrn varl probleninde bylesi bir tutumun egemen olmas tekbencilie gtrr (l'ecueil du solipsisme), Empirik ben' i nceleyerek akn ben' e geri gitme (reduction) dncesinin Husserl feno-