Ocak ' 95

ISSN No : 1300 - 3402

O K

u _l
M
O Z UI

z o
Z

n O

KAYNAK ZEL SAYISI

MHENDS l MAKNA
MOB

L K I N A M H i' N O S t, E R l t A S - i, t i *

, A l, H O f-'

Bir mhendislik uygulamas olarak kaynak, bilgileri doru ve anlalr biimde tasarmcdan kaynakya iletilmedike gerek yerini ve nemini kazanamaz.

KAYNAK VE LEHM BALANTILARININ SEMBOLK GSTERM Symbolic lllustrations of Weld Seams

Suat ANGI

12

MAG kaynanda nfuziyet ve kaynak dikiinin geometrisi belli bir aptaki elektrod iin geni bir ayarlama aralnda ve fle eimleriyle belli snrlar iinde kontrol edilebilir.

MAG KAYNAINDA KAYNAK DKNN GEOMETRSN HANG FAKTRLER ETKLER ev : Kadir GENi Which Factors That Effect the Weld Joint Geometry At MAG Welding

19

KARBON VE DK ALAIMLI ELKLERDEN YAPILAN BASINLI KAPLARIN KAYNAK SONRASI ISIL LEM KOULLARI (PWHT) Mustafa GLAN 24 Requirements & Limitations of Post Weld Heat Treatment for Pressure Vessels Construced of Carbon and Low Alloy Steels
Bu almada karbon ve dk alaml eliklerden imal edilen basnl kaplarn sl ilem kollar ve snrlamalar "ASME CODE" a gre vurgulanmtr.

ELK YAPILARIMIZDA KAYNAK KALTES NEDR ? Hayati SOYKAN What is the Weld duality On Steel Constructions in the Country TAHRBATSIZ MUAYENE SONULARININ DEERLENDRLME KRTERLER Selahaddin ANIK, Murat VURAL The Evaluation Criteria for NDT Results
Gnmzde kalitenin oluurulmasnda, tahribatsz muayeneler zel bir neme sahiptir.

30

elik yaplarn kaynakl imalat konusunda, endstrilemi lkelerde hem teknolojik hem de sosyal ynden ok nemli gelimeler olmu, eitli standardlar hazrlanm ve yrde konmutur.

35

OTOMATK KESM TEKNOLOJS Automatic Cutting Technology

Cneyt OKU

40

Dnyada nemi yllar nce anlalm olan "Otomatik Kesim Teknolojisi" Trkiye'de gelimesine devam etmektedir.

UT.U .U1; . '<l

' >. '

,\

"

ELEKTRK ARK KAYNAI DKLERNDEK KMYASAL KOMPOZSYON DEMLER ev : Caner BATIGN Chemical Composition Variations in Shielded Metal Arc Welds
Elektrik ark kayna eliklerin birletirilmesinde en yaygn olarak kullanlan yntemlerden birisidir.

48

Sunu Endstriden Haberler rn Haberleri Komisyondan Haberler Gemiten Bugne Mhendis ve Makina'da Kaynak Atlyeden

2 4 7 9 11 43

Seminer - Kurs Haberleri alma Gvenlii Sorun - Yantlayalm Bilgi Sayfas Sreli Yaynlar ODT-MMO Kaynak Mh. Duy

44 46 56 57 60 63

KAYNAK TEKN OERLlKON

3 64
l. 4*1/1/1

da geerli..TI, MIG, MAG, Tozalt Kayna gibi kaynak yntemleri geliimden paylarn alyorlar. Teknolojideergimizin bu says da ki bu akllara durgunluk veKaynak zel Says olarak ren gelime dne kadar bkyor. yk yatrm yaplarak uygu insanln metalleri ile- lama alam bulabilen elektmeye balamasyla, kaynak ron n, lazer gibi kaynak teknii en basit biimiyle yntemlerinin daha yaygn uygulamaya baland. Eldeki kullanmna olanak tankaynaklar, kaynak teknolo- makta. jisinin bebin yldan daha Teknolojinin bu konuda uzun bir gemie sahip ol- sahip olduu yksek bilgi duunu belgelemektedir. Es- birikimine karn, insana ki Msr'da ve Mezopotam- bal yaps nedeniyle bir ok da hatann yaplageldiide gerek. Blnp batan gemiler, ken kprler, patlayan basnl kaplar, gibi rnek olaylar hep yaadklarmzdan. Tm bunlar, konu ile ilgili sahip olduumuz bilgi ve deneyim ekya'da, vazo ve ss eyalarn- sikliini, ve uygulamadaki da kuyumcu kaynann en hatalarn yaratt sorumlugzel rneklerini grmek luklarn mhendisler taraolasdr. Demirci kayna ise fndan tanan ac sonularortaadan beri yaplagelen n ortaya koymakta. Bu nedenledirki kaynak bir ilem. 1810 ylnda Humphrey Davy'nin elekt- teknolojisi ile ilgili alan rikle oluturulan bir s ile tasarmcsndan kaynakseitli metalleri birletirme- na kadar tm personelin einin mmkn olduunu or- timi, sertifikasyonu, denetitaya koymasndan ancak 100 mi nem kazanmaktadr. Odamz Kaynak Komisyl getikten sonra dnceyonunun hazrlad yeni bir nin endstride yaygnlatrlmas mmkn olabilmi zel say ile karnza kve iki dnya sava srasn- yoruz. Bu saymzda be zdaki uygulamalar, Ark Kay- gn, iki eviri yaz ile birliknann iki metalin birleti- te ayn dosyalar ad altnda rilmesinde kullanlabilece- bulacanz ke yazlarminin, itirazsz olarak herkes zn ilginizi uyandraca gtarafndan kabul edilmesini rn tayoruz. Mays '95 zel saysnda salamtr. liej^ar birlikte olma dilekleDinamik yap insariolnun doasnn bir paras; fimizi siz 'okuyucularmza bunun sonucu ise ilerleme aktarrken ilgi ve katklarve deiim. Teknolojik ve nz beklediimizi belirtmek -bilimsel gelime her alanda istiyoruz. olduu gibi doal olarak Sayglarmzla kaynak teknolojisi alannda

SUNU

kaynak zel
MAKNA MHENDSLER) ODAS AYLK YAYIN ORGAN
Mhendis ve Makina Kaynak zel Says OCAK/JANUARY 199S Ynetim Yrl tett fftee Smer Sokak &6/1--A emirtepe - ANKARA T4: (0310} 231 31 59 Fax; (0-312) 231 31 65 MMO Adma Sahibi Puhlsher Murat NDER Sorumlu YazI leri Mdr Managing Editr O|U2 AHIN zel Say Yayn Kurulu Publishing Eoar Melik AHiN Tsriun ALAAM Katkda Bulunanlar (Kaynak Komisyonu) M&m bers~at~Large zgr AKAM Yeli AYKANAT Caner ATIGlst Mete EFE Kadi GENi Cengiz SBNYEN Adnan Yaplm Ynetmeni M. Yksel KKBN TMMOB

Advertisittg Repre$etativ&
Hatice ELK-ASLAN Komisyon likileri Redactor Yaprak BOYLA Dizgi Type Setting Ali Rza FALCIOLU (MMO) Bask MF Ltd tL Tel {0-312) 425 37 6

lan Sorumlusu

Kaynak problemlerinize kesin zm!

20 Yldr gvenle kullanlan Askaynak rnleri:
stn kaliteli ve geni rn yelpazesi, geni bir datm a ve gl teknik hizmet kadrosu ile nc bir kurulu olan Askaynak, 20 yldr srekli kendini yenileme ve aa ayak uydurma abasn; mterilerine daha iyi ve daha kaliteli hizmet verme felsefesini hi deitirmedi.

Her trl koruyucu bakm ve tamir uygulamalar iin zel gelitirilmi stn

Kobatek teknolojisi:

Proses ve yaygn danmanlk hizmetleri ile Kobatek teknolojisi, tarmdan elektronie kadar 30 deiik sanayi dalnda karlalan her trl koruyucu bakm ve tamir uygulamalar iin zel olarak gelitirilmitir.

Kobatek

Kaynak Teknii Sanayii ve Ticaret A.. Yakackalt, Yan Yol, Mermer Sok. No. 4 Kartal - istanbul, Tel: 377 30 90, Fax: 377 00 00

ENDSTRDEN]

HABERLER
3. Avrupa Kaynak Mhendislii Eitim Program Tamamland ***^^
eitli firma ve kurulularODT Kaynak Teknolojidan katlmclar programa si Eitim ve Aratrma j devam ettiler. Programa kaMerkezi tarafndan Altlmc gnderen firma ve manya-Mnih Kaynak kurulular srasyla unlarEnstits'nn destei ile Vr:; 1 dr. yrtlen Avrupa Kaynak GAMAA.., EGO, Mhendislii Kursu nn MKEK-Hassas Mekanik ncs tamamlanmFab., TAI, Deniz Kuvtr. 580 saatlik bu eitimin vetleri Kom., Savunma sonunda 12.12.1994 tariSanayii Mstearl, hinde ODT Srekli Ei FMC-Nurol Savunma Satim Merkezi'nde dzenlenayi A.., Nurol Makina nen trende 11 katlmcya A.., TGSA, OTOsertifikalar verilmitir. 3. Avrupa Kaynak Mhendislii Eitimi KAR, GR, TEK, Bugne kadar dzenlenen Sertifika treninden grnt TSE, MAKSAN, TPkurslar erevesinde 36 kiSAN, ESDA, Trkiye Gemi Sanayii, CANi eitim programna katld ve bunlardan 33' SA, EGE Endstri, Burelik, Marmara Transprogram baar ile tamamlayarak Avrupa Kaynak port A.., KOSGEB ve Konya Ticaret Odas. Mhendisi unvanna eriti.

Ulusal Kaynak Organizasyonuna Doru *

8 Aralk'ta Ankara'da Makina Mhendisleri Odas Genel Merkezi'nde, Oda Bakan Murat nder'in nderliinde biraraya gelen Oda Genel Sekreteri Ouz ahin, ODT'den Prof. Dr. Alpay Ankara, Dipl. Ing. Friedrich Misckke, Zafer Filiz, SLV Berlin'den Dr. Ing. Dietmar Paulinus, Prof. Bhme ve Kaynak Komisyonu yeleri Cengiz Senyen, Melih ahin, Kadir Geni ve Tarhan Alaam Trkiye'de kurulmas amalanan Ulusal Kaynak Organizasyonu iin gr alveriinde bulundular. Kurulu planlar yaplan ulusal nitelikteki vakfn amac Trkiye'yi ulusal platformlarda temsil edebilecek, Avrupa Kaynak Federasyonu'na (EWF) gzlemci ye olarak katlacak, lke kaynak endstrisine destek olacak tek bir at altnda toplayacak bir cemiyet oluturmaktr. Bu ama dorultusunda alnan ilk karar Trkiye'deki ilgili kurulu ve kiilerin biraraya gelecei ve vakfn kurulmas iin herkesin grn aka ortaya koyabilecei bir toplanty 1995 ylnn Mart ay iinde dzenlemektir. Hepimizin arzulad ve yrekten destekledii bu hedefe ulaabilmek iin katlmn yksek olmas beklenmektedir.

Uluslararas Deniz Korozyon Forumu

1990 ylnda Amsterdam'da baaryla gerekletirilen forumu takiben, Deniz Korozyon Klub ve Nickel Gelitirme Enstits, Avrupa Korozyon Federasyonunda destei ile 1995 ylnda 24-25 Nisan'da Malta'da bu foruma ev sahiplii yapacaktr. Oturumlarn 4 alanda toplanmas beklenmektedir. Bu alanlar; mekanizmalar ve test etme, microbiallynfheneed corrosion and bioforling, denizsuyu sistemleri ve dier denizcilik sistemleri hesaplama. TWI, denizcilikte ve kydan uzak ortamlarda kullanlan malzemelerin performans ve bozulmalaryla ilgili olan, ilgi duyan firmalar kapsayan Deniz Korozyon Klubnn sekreteryasn stlenmitir. Tartmalara katlmak veya forumda bulunmak isteyenler iin bavuru adresi: Nickel Development Institute, Rasemarie Evans ETIC Centree, The Hollovvay, Alverckurel, Birmingham B48 TQB

MHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

ENDSTRDEN

HABERLER
Maliyet Hesabna nem Verenler in

British Standard

Kalite maliyeti hesabna nem verenler iin deerli bir dokman BS 6143-K-alitc-E-konornisi Rehberi-(Gui-des-to tbe-Ecortom-ies-of Quality) ksm 2. Bir ingiliz standartlar enstits, BSI, dokman olan bu yayn kalite ile ekonomi arasndaki banty basite ortaya koyuyor ve formllerle ifade edilmesine yardm ediyor. Bu dokmana gre, baarl iler finansman planlanmas ve kontrol sayesinde gerekleir. Kalite hatalarnn finans terimleriyle ifade edilmesi tavsiye edilmektedir. Bu dokman kalite maliyeti hesaplamas yapmak isteyenler iin ok yararl olacaktr.

Guide to the economics of quality

Amerika'daki Endstriyel Radyografi Uygulamalar

Amerika Birleik Devletleri'nde Nkleer Dzenleme Komitesi endstriyel radyografi kurallar iin yeni deiiklik nerilerini yaynlad. Buna gre nerilen kural deiiklikleri unlar iermektedir : Geici alma alanlarnda radyografik kontrol en az iki kalifiye eleman ile yaplacak, operatrlerin sertifikasyon zorunluluu olacak, sabit elemanlarn radyografik kontrol alanlarnda grlebilen ve iitilebilen uyan sistemleri olacak ve resmi olarak tanmlanm radyografi gvenlik grevlisi bulunacak. Geici alma alanlarndaki en az iki kalifiye eleman nerisi tek kiinin gvenli i ortam salamada yeterli olmayaca, izinsiz olarak radyasyon sahasi' na girilere mani olamayaca ve ii etkili olarak yrtemeyeceinden kaynaklanmaktadr, ikinci kii en azndan operatre yardm eder, dokmantasyon iini tamamlar ve acil durumlarda hemen mdahale etmeye hazr olur. Zorunlu sertifikasyon da ASNT tarafndan yrtlen eitim ve belgelendirme programnn benzeri olacak. Sertifikasyon iin bavurular 520 saat bilfiil i tecrbesine sahip, 40 saatlik radyasyon emniyeti eitimini tamamlam ve yazl snav gemi olmaldr.

Hidrostatik Test ncesi Boya lemi Uygun mu?,

South Cherleston'da Union Carbide irketinde yaplan aratrmalara gre basnl boru hatt imalatlar kaynak birletirmek' borularn boyama ilemini hidrostatik testten sonra yapmaldr. Aratrmaclar test kaplarn SA 53 Gr B malzemeden 6" boyunda NPS4 Sch 40 karbon elii boru ve standart boru kepi ve elik dvme fitingden yaptlar. Btn test kaplar ASTM E 1003-84'e gre (Hidrostatik kaak testi iin Standard Metod) yaplan n testi getiler. Klcal delikleri simule edecek .0135" ve .200" apnda boydan boya delikler bom-kep kaynaklarna mekanik olarak ald. Kaplarn her biri deiik boya sistemlerinden biri ile boyand. Bunlar; 1) inorganik inko primer stne vinil son hat, 2) v i n i l primer stne vinil son hat ve 3) epoksi primer sMHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

tne epplesi son hat. Boyalar oda scaklnda 60 saat krlendi. Daha sonra kaplar hidrostatik basn testine aadaki ekilde tabi tutuldular. 1,125 2,000 2,400 lb/in 2 2 lb/in Ib/im de 30 dakika de 10 dakika de 5 dakika

Vinil boya sistemleri 325 ile 1125 lb/in 2 arasnda kaak verdi. Epoksi sistem ise ok hafif szdrmasna 2 ramen 2140 lb/in basnca dayand. Aratrmaclarn deerlendirmesine gre boya kk hatalar izole edebilir, saklayabilir ve hidrostatik testte tesbit edilmesini engelleyebilir. Ama alma artlarnda iletme basnc test basncnn stne ktnda, veya proses akn boyay zdnde sistem devredeyken kaaklar ortaya kabilir.

ENDSTRDEN!

HABERLER
Kaynak Teknii Dernei yelerini Bir Araya Getirdi
Merkezi istanbul'da bulunan Kaynak Teknii Dernei 17 Kasm 1994'de Byk Srmeli Otelinde yelerini bir araya getirdi. 50 civarnda yenin katld gecede birlikte hareket karar alnd. Bakanln Prof. Dr. Selahattin Ank'n yapt dernein amalar arasnda kaynak konusunda eitimler, seminerler, sempozyumlar dzenlemek, yaynlar yapmak, bilimsel aratrmalar gerekletirmek nde gelmektedir.

Tahribatsz Test Kurslar

Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi'nde (NAEM), Uluslararas Standartlar Organizasyonu (ISO) standartlarna uygun olarak tehiz edilen ve uygulamalarn Avrupa Standard (EN 473) kapsamnda yrten endstriyel uygulama blmnde, tahribatsz muayene uygulayclarnn bir vasflandrma ve belgelendirme sistemi iinde eitimini amalayan bir seri kurs dzenlemitir. Kurs dili Trke olacak ve IAEA TEC-DOC-407 eitim klavuzuna gre verilecektir. Kurslarn sonunda yaplacak olan pratik ve teorik snavlarda baarl olanlara Temel Eitim Belgesi verilecektir.

Uluslararas Sergi ve Toplant Organizasyonu

Dnya'nn en byk kaynak organizasyonlarndan biri "Uluslararas Kaynak ve imalat Sergisi ve Yllk Kongre" 2-6 Nisan 1995 tarihleri arasnda Amerika Birleik Devletleri'nin Ohio Eyaletinde Clereland Kentinde LAWS tarafndan gerekletirilecek. Bu byk bulumada, dnyann nde gelen firmalar en son rnlerini sergileyecek, tantm yapacak. Ayrca ilgi duyanlara eitli konularda seminerler dzenlenecek. Bu zaman diliminde ayn organizasyon kapsamnda; 4. AWS Termal Pskrtme Sempozyumu 26. AWS Uluslararas Lehimleme Konferans INALCO '95, 6. Uluslararas Alminyum Kayna Konferans dzenlenecektir.

MHENDiS VEMAKINA - KAYNAK ZEL SAYISI-2

1ABERLER
1994 yl ba itibari ile kesme sistemleri konusunda aratrmalar tamamlam ve Trkiye'deki mterilerine en uygun rnn kalite, yedek para ve servis olarak KOIKE firmasnda olduunu belirleyerek bu firmayla 1994 yl itibari ile bir distribtrlk anlamas yapp Trkiye'de yaygn sat, pazarlama servis faaliyetlerine balanmtr. Oerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A..

KOIKE KESME SSTEMLER

Deiik Kesme Amalar iin retilen Yar Otomatik / Otomatik Kesme Makinalar Hand Auto (Otomatik Gaz Kesme Torcu)

Bu makinalar, elik levhay herhangi bir ekilde kesebilen (dz kesim, al kesim, ekillendirme vs.), ok deiik tipteki (levha, boru, ubuk vs.) malzemeler zerinde alabilen sistemlerdir.

Auto Pile - S

G kayna: A 100 V Arlk : 14 kg. Nozul: 102 (Asetilen) veya 106 (Propan) Bu model, uzaktan kontroll, gaz otomatik boru kesme makinasdr. zellikle geni apl borular iin uygulanr.

mmodeli alamsz elikte kesme maliyetlerini drd. HT 2000 kesme gaz olarak oksijen ve hava kullanmaktadr. Bu sayede kesim temiz kmakta, yksek hzlara eriilmekte ve kesim yzeyi mkemmel olarak kaynaklanabilmektedir. Oksijen kullanmndaki tek dezavantaj olan sarf malzemelerinin ksa mrl olmas ise HT 2000 ile ortadan kalkmtr. HT 2000 sistemi bildiimiz oksijen plazma yntemine gre elektrod mrn 6 misline kadar karmtr. -HT.20.QO.site.rni-X-y .tablali-kesim tezgahlar, punch presler, robot uygulamalar iin gelitirilmitir. Makinann bnyesindekrnikroprosesrakn, ak gibi fonksiyonlar hassas olarak kontrol ederek temiz ve dz bir kesim yzeyi elde eder. HT 2000 sistemi 25 mm'ye kadar metal kesiminde verimli olarak kullanlr.

ZELLKLER : Kesme kalnl: 5 ila 30 mm. Kesme hz :200 ila 700 mm/dak. Kesme yntemi : Makinay parann zerinde gezdirerek Hz kontrol metodu : Transistor kontrol G : A 120 V veya A 220 V. Motor : DC 12 V 7200 R.P.M. hz dzenleyici 1/300 Nozul : 102 (Asetilen) veya 106 (LPG)

HYPERTHERM MEKANZE KESMDE HT 2000 MODEL ENDSTKDE KULLANILMAYA BALANDI :

Auto Pile (Otomatik Gaz Boru Kesme Makinas)

Yllarca allarak gelitirilmi, iilik maksimum miktarda azaltlm, portatif bir boru kesme makinasdr.

ZELLKLER: Kesme kalnl: 5 ila 50 mm. Kesme hz: 100 ila 700 mm/dak. Kesilcbilen efektif boru ap: 150 ila 600 mm 0 Eilimli kesme as: 45 dereceye kadar Motor: lO.OOOr.p.m.

HYPERTHERM Firmas 1968 ylndan beri endstriye yksek kaliteli, teknolojik olarak en gelimi sistemleri sunZELLKLER : maktadr. HYPERTHERM Firmasnn Boru kesme kalnl: 5 ila 50 mm. ana amac kesimin l metreye maliyetiBoru kesme ap: 600 mm 0'nin st ni drmektir, |150ila600mm'de 1- Uzun mrl Oksijen Paralan mmkn) Teknolojisi : Bu teknoloji sayesinde Kesme hz: 100 ila 700 mm/dak. kesme zamanna bal olarak 1200 kere Motor: lO.OOOr.p.m. kesme balangc yaplabilir. Arlk : 15 kg. 2- ift Gaz Sistemi: Kesme gaz olarak Nozul :102 (Asetilen) veya 106 (Propan) oksijen, hava, azot, hidrojen ve koruyuG kayna: A 100 V. cu gaz olarak hava, azot ve karbondiokOerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A.. sit kullanlabilir. Tel: 0-212-599 30 10 Fan : 0-212-540 02 61 3- 200 Amper ve 30 KW G : Bu g sayesinde 25 mm'ye kadar metallerde oksi-propan ve dier metallere gre hzldr. 4- %100 alma Rejimi : 25 mm'ye kadar kesimlerde'devaml alabilir. 5- Akm Kontrol : 40-200 amper aras hassas ve kademesiz ayarlanabilir. 6- Mikroprosesr Kontrol : Bu sayede 2000 amper gcnde ve uzun mrl akm ve gaz ak hassas ayarlanr. sarf malzemesi kullanlan HT 2000 7- Tor eh ve Korumas : Sadece HYPERTHERM'e 1000 HT 2OOO sisteminin, allm oksijen kesimine ait olan bu tekno9OO gre sarf malzemesi karlatrlmas loji sayesinde no8OO zolu paradan izole eder ve srayan l ^^k Uzun mrl, oksijen kesimi teknolojisi metal paralardan nozulu korur. 8- Uzun mr ve Allagelmi oksijen Yksek Kalite : HT sistemi 2000 sisteminde kullanlan sarf 1OO malzemeleri tek tiptir. Uzun mr bO 20 3O 4O 6O

HT 2000 Sisteminin zellikleri

MHENDiS VE M AKI N A - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

URUN

HABERLER
de atomlann bir ekilde hareket ettirilmeleri gerekir. Bu da dardan enerji salanarak mmkndr. Bu enerji frnlarda paralarn bir sre stlmas ile salanabilir. elik paralar iin bu scaklk genellikle 600-70pC civardr. Paralar belli bir scakla kadar stlr, bir sre bu scaklkta bekletilir sonra yavaa soutulur. Bu sl ilem metodu byk paralar iin pahal ve byk tesisler gerektirir, ayrca bu yntem zaman kaybna ve para yzeyinde istenmeyen kalntlarn olumasna sebep olur. Dier bir yntem de yalandrmadrki bu da %100 gerilim giderme iin ok uzun sre gerektirir. Titremelerle gerilim giderme, dk frekansl titreimlerin kullanld bir yntemdir. Yarm kilodan 150 tona kadar paralar montajl halde iken de bu ileme taabi tutulabilirler. Sre parann alma gre deiir. 100000 poundluk para iin bu sre 25 dakikay bulmaktadr. "FORMULA 62" titreimle gerilim giderme cihaznn sl ileme nispeten eitli avantajlar vardr. Kolayca ilem yaplacak yere tanabilir. Ekipman maliyeti ve iletme masraflan dktr, ilem sonras i parasnn yzeyinde bozulma ve renk deiiklii sz konusu deildir. Tek bir cihaz her byklkte para iin uygundur. Stress Relieving Engineering Co. 1725
MonovU Avenue, Bldg. Al Costa Mesa, California 92627, A.B.D.

kts basl olarak da alnabilmektedir. Temel deikenler (kuvvet, moment, elemanlarn boyutlar) bir kere programa girildikten sonra, kaynak konfigrasyonunu deitirmek ve ly tekrar tekrar hesaplamak iin sadece fareyi (mouse) hareket ettirip, klik etmek yeterli olacaktr. Gereksiz Donanm : 80286 veya daha yukars bir PC, Windows 3.1 ve fare (mouse).
ARCHON Engineering Box : 1623, Columbia, M.0.65205, A.B.D. Tel: (314) 474 91 35

ve yksek kaliteli kesimi ayn anda salar.

9- Su Soutmal Torch 10- Panel : Gaz ak, su scakl, su ak, su seviyesi, transformatr ss gibi nemli etkenler panelden grlr. Karadeniz Kaynak Merkezi A..
Tel: (0212) 220 69 65

TTREMLERLE BRKA DAKKADA GERLM

Metallerdeki k,alc gerilimler eitli se-

GDERME

BLGSAYAR PROGRAMI: KAYNAK LS

beplerden dolay oluabilir. Dkm malzemelerde katlama esnasnda oluan ekme gerilimlerinden, metal ekillendirmede ve kesmede metallerin elastik karekteristiklerinden dolay oluan deformasyonlardan ve kaynakta metallerin genlemesi ve ekmesinden kalc gerilimler oluur. Bazen bu gerilimler yle yksek boyutlardadrki arplmalara ve atlaklara sebep vermemeleri iin giderilmeleri gerekir. Bunun iin WELDS adl bilgisayar program, verilen ykleme durumu ve konfigrasyona gre minimum kaynak lsn hesaplamaktadr. Windows ortamnda alan program 15 deiik standart kaynak konfigrasyonunu iermektedir. Kullanc uygulanan ykle me durumunu ve msaade edilen gerilim deerlerini programa girecektir. Yazcdan program

CNC teknolojisinin zel bir uygulamas olan TEGA 2001 Elektrofzyon Kaynak Makinasmn retimini tamamlamtr. Tega 2001 /..tmyle bi Igisayar. kontrol l bir makinadr. PC ile balantl alabilir, Print-out alnabilir, Bar-cod okuyucu taklabilir, 1000 adet deiik malzemeyle ilgili voltaj, akm, kaynak sresi bilgilerini saklayabilir. 200 adet kaynakla ilgili bilgiyi depolayabilir ve istendiinde yazcdan kt alnarak kaynak kaliteleri grlebilir. 48 V.'a kadar deiik lke ve markalarn fitinglerini kaynak yapabilir. Bylelikle kurulular ve firmalar diledikleri marka elektrofzyon fitingleri satn alabilecekler, tek bir kaynaa bal kalmayacaklardr. Deiik lke standartlarna gre imal edilen fitinglerin kaynam yapabilmesi en byk avantajdr. Tega Makina ve Sanayi Ticaret A.. Tuna Cad. No. 18/A Yeniehir - ANKARA Tel: 432 07 30-431 8890 Fax:4323533

LK YERL, BLGSAYAR KONTROLL ELEKTROFZYON KAYNAK MAKNASI Tega Makna Sanayi ve Ticaret A,.,

HFS ART

MHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

KOMSYONDAN

HABERLER
MAKINA MHENDSLER ODASI KAYNAK KOMSYONU AMACI VE HEDEFLER

alen almakta olan Kaynak Komisyonu, ulusal sanayimizin geliimine, kaynak konusundaki gereksinimlerine, lkemiz kurum, kurulu ve alanlarnn bilimsel ve teknolojik dzeyleri gznnde bulundurularak Trkiye Mhendis ve. Mimarlar. Birlii (TMMOB) Makina Mhendisleri Odas (MMO) bnyesinde 1994 yl balarnda kurulmutur.

ALIMA PROGRAMI
Ksa Vadeli alma Program 1994 ve 1995 ylarainde Oda yayn organ Mhendis ve Makina Dergisinin ekinde her 4 ayda bir Kaynak zel Says karmak. Anket almas: Bu alanda alan her kesimden insana ulaarak onlarn ilgi, alma alanlar ve uzmanlk bn u larm belirlemek, bir adres kt oluturabilmek ve komisyon almalarna yn verebilmek amacyla daha kapsaml bir anket formu hazrlanp Haziran '94 Mhendis ve Makina ekinde ve her zel say iinde datm yaplacak. Derginin ulamad yerlere de imkan dahilinde elden ve posta ile datm yaplacaktr. Eitim almalar : ncelikli olarak ksa sreli 'l ya da 2 gn' Ve fiyat olarak cazip seminer ve kurs programlar dzenlemek. Bu programlar temel kaynak bilgisine ve pratik uygulamalara ynelik olacaktr. Nitelikli ve fiyat olarak da cazip eitim programlar ileride yaplmas planlanan daha kapsaml eitimler iin salam bir zemin oluturacaktr. Danmanlk Hizmetleri : Daha ok Ankara ve civarndaki firmalara kaynak konusunda imkan dahilinde danmanlk hizmeti salanacaktr. Bu hizmet dergi kanalyla duyurulacaktr. Uzun Vadeli alma Program Kaynak zel saylarnn grd ilgiye ve amacna bal olarak oda bnyesinde srekli yaynlanacak bir Kaynak ihtisas Dergisinin karlmasn salamak. Eitim almalar : Avrupa kkenli, Avrupa Kaynak Federasyonu, EWF, tarafndan akredite olmu

AMA
Baska amac bu alanda alan istisnasz herkese (akademisyen, mhendis, teknisyen, operatr, kaynak) ulamak, Trkiye'deki potansiyeli, ilgiyi belirlemek ve yakn gelecekte kurulmas amalanan Ulusal nitelikte bir Kaynak Organizasyonu yaplanmas iin platform oluturmaktr. Bu ama dorultusunda, kaynak alannda alan personelin yeterli bilgi ve beceri seviyesine getirilmesi, Avrupa standartlanna gre vasflandrlmas iin ksa ve uzun vadede eitim, seminer programlarnn dzenlenmesini, kii ve kurulularn bilgi ve tecrbe birikimlerinin paylalmasn, dnyadaki ve lkemizdeki gelimelerin yaygn ekilde duyurulabilmesini, etkin ve etkili bir iletiim ann kurulmasn planlamaktadr. Kaynak konusunda yaplan faaliyetlerin lke btnnde standartlandrlmas, denetim altna alnmas iin dier ilgili kurulular ile ibirliine gidilerek yasa tasars, ynetmelik gibi dzenlemeler ile disipline sokulmas amalanmaktadr. Yurtii ve dnda kaynak konusunda faaliyet gsteren benzer kurumlarla ibirliine ve iletiime girilerek daha yaygn ve ada almalar yapmak planlanmaktadr.

bir organizasyon ile ibirliine girilip sertifikal kaynak teknisyeni, kaynak retmeni ve kaynak eitim programlar dzenlemek. Uzmanlk alanlarna (basnl kaplarn kayna, tamir kaynaklar gibi) ynelik seminerler dzenlemek. Sempozyum ve Kongre Organizasyonu : Kaynak konusu zerine ulusal veya uluslararas sempozyum ve kongre dzenlenmesi ve devaml hale getirilmesi. Danmanlk Hizmetleri : Akredite olmu, uluslararas kabul gren bir kurum ibirlii yaparak nc parti bamsz denetleme hizmetlerini yerine getirmek. Kk, orta ve byk lekli kaynakl imalat sanayiini kapsayacak, kaynakl imalatta karlanmas gereken minimum igc, ekipman, tehizat ve alma alan koullarn belirleyen, Trkiye'de uygulanmas ngrlen bir tasar paketi hazrlanmas ve bunun ilgili otoritelere ulatrlmas, yrrle konmas iin almalar yapmak. Ulusal Kaynak Organizasyonu: Eitim ve alma disiplini fark gzetmeden kaynak konusunda alan ve/veya konuya ilgi duyan herkesin tek at altnda toplanaca uluslararas alanlarda Trkiye'yi temsil edebilecek bir organizasyon yaplanmas iin plan oluturmak ve ilgili krulular harekete geirmek. Not : Komisyonda ve/veya komisyona bal alma gruplarnda grev almak isteyenler iin bavuru adresi aadadr. TMMOB Makina Mhendisleri Odas Genel Merkezi Kaynak Komisyonu Smer Sokak No.36/l-A 06440 Demirtepe/ANKARA Tel : O - 312 - 231 31 59 Fax : O - 312 - 231 31 65

MHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

KOMSYONDAN

HABERLER
KAYNAK KONULU ANKETMZ DEVAM EDYOR
ilk olarak Mhendis ve Makina d) Yant verenlerin grev snflarna Dergisinin ekinde Haziran '94 say- gre dalm M Metal Kesme 6.8% snda ve daha sonra da Eyll "94 zel Saysnda datm yaplan an13 Tahribatsz muayene 3.3% ketimize yantlar gelmeye devam etmektedir. Anket almamz 1995 Metal ileme 6.8% ylnda da devam edecektir. Aralk '94" sonuna kadar komisyonumuza El' Uzay, Havaclk 13:8% ulaan anket formlarnn deerlendirmesi aadaki gibidir. B Otomotiv 6.9%

SONULAR
a) Komisyona ulaan anket formu says : 116 b) Uzman kadroda grev almak ister misiniz ?

3 Makina imalat 5.4% O Gemi Inaa 12.8% Q Boru kayna 2% S Basnl kaplar ve tanklar 9.7% Ynetici, Mdr %19 Evet %57 Hayr %43 Kalite Kontrol %14 Kaynak Mhendisi %10 E3 -iyeri Sahibi, Ortak %9 M Kaynak %8.6 0 (Tasarm Mhendisi %8 M 'imalat Mhendisi %7 D Oier %24.4 e) Teknik ilgi alanlarna gre dalm (1., 2. ve 3. tercihlerine gre) 0 elik konstrksiyon yaplar 9.7% X S Dier 9.5% f) Kaynak Teknik ilgi alanlarna gre dalm (l. ve 2. tercihlerine gre)

c) Yant verenlerin iyeri alma alanlarna gre dalm

B rtl elektrod kayna 27.5% imalat Sanayi 33% Havaclk, uzay 23% niversite, Y. Okul 8% Mhendislik, Proje 5% Otomotiv Sanayi 4% Dier 27% Demir elik 9.7% Alminyum 8.5% Demird metaller 1.4% Seramikler 0.6% Tozalt kayna 13.5% CU Tungsten asal gaz kayna, TI 18% E3 Metal asal gaz kayna, MIG 21.5% Metal aktif gaz kayna, MAG 03J Diren kayna 2.5% [U Plazma kayna 1.5% E3 Lehimleme 1% M Dier 1.5% 13%

MHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

GEMTEN BUGNE

MHENDS VE MAKINA'DA KAYNAK Yayn Hayatna Balad 1950'lerden Bugne Kadar Kaynak Teknolojisi ile lgili Olarak Dergimizde 128 Teknik/ nceleme, Aratrma Yazs Yaynland, Bu Saymzda se Kemiz iin Gemiten 3 Yaz Seerek Sizlere zetledik, lginizi ekecei Dncesiyle
37 yl nce Brksel'deki milletleraras sergi, kaynak tekniinin o yllarda kaydettii ilerlemenin olduka ilgin bir rneini sergilemekteydi. Belikallar tarafndan ina edilen Atomlum sergisinin sembol olmakla kalmam, imalat srasnda uygulanan kaynak tekniide bir ok teknik yayn organna malzeme olmutu. Konu gncelliini kaybetmeden 1959 ylnda da Mhendis ve Makina Dergimizin 27. saysnda; Sn. Selahattin ; tik ve . Sn. Erdal Kunt tarafndan derlenen Belika Fuarndaki Atomium'un nasnda kullanlan Elemanlarn Kayna isimli makale ile okuyucularmza aktarlmtr. Kaynak teknolojisinde tasarmdan bitmi rne kadar olan tm aamalardaki genel kriterlerin ana hatlaryla verildii yazda; 1. Elemanlarn Seilmesi, 2. eliklerin Seilmesi, 3. Elektrotlarn Seilmesi, 4. Elemanlarn Kayna, 5. Kontrol ana balklar altnda Atomium'un inaas incelenmitir. sralayacamz konu balklar altnda detayl olarak incelenmitir ; 1. elik yaplarn atlye ilemleri 2. elik yaplarn antiye ilemleri 3. Malzeme ve kaynak zellikleri 4. Kaynak muayeneleri 5. Levhalarda laminasyon muayeneleri

ekil 1 Kpr platformunun yerde montaj (Mart 1974, Say 206, Sf.87) 28326 m antiye kaynann yapld kpr inaasnda bu metrajn %91 'lk ksm toz alt metodu ile yaplm nemli kaynak dikilerini ieren sz konusu antiye kaynaklar, %11.5 ile %4.4 orannda radyografik muayeneden geirilmitir. Makaleden derlenen istatistik! yaps hakknda biraz daha arpc bilgi vermektedir

O
1970'li yllarn balarnda inaasna balanan zellikekil 1 Atomium'un umumi grn leri ve bykl (Sene.3, Say 27) asndan o yllarda lkemizin en byk, Dnyann ise sayl asma kprlerinden birisi olan Boaz Kprs, (toplam uzunluu 1560 m; orta akl 1074 m ve genilii 33.40 m) imalatnda uygulanan teknikler asndan ilgi ekici olmutur. Sn. Nezihi zden tarafndan derlenen ve Dergimizin 1974 yl 206. saysnda yaynlanan Boazii Kprsnde Tahribatsz Muayene Uygulamalar isimli makalede; kprnn ana blmlerini meydana getiren betonarme kule ayaklar ve ankrajlar, elik kuleler, kablolar, elikten vo 1071 m uzunluktaki asma platform elik kiriler zerine oturan btonarme plaktan oluan yaklam viyadklerden sz edilmi ve kpr inaasnn can damar olarak nitelendirilebilecek elik yaplarn imalat, aada MHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISS 2

o
Kaynak ileminin insan sal zerindeki olas etkileri kaynak tekniinin yaygn olarak kullanlmaya balad 1920 yllarndan gnmze artan oranlarda ilgilenilmeye balayan bir konu olarak dikkat ekmektedir. Hala hazrda birok iyerinde kaynak ilemlerinde verim n planda, fakat iin kalitesi ve insan sal ikinci planda tutulmaktadr. Yayn hayatna balad 1950'li yllardan bu yana srekli ii sal ve i gvenliini srekli gndmde tutan dergimizde 1986 yl 314. sayda yaynlanan, Sn. Mehmet Dallar'n evirdii Kaynak leminin nsan Sal zerindeki Olas Etkileri isimli makalede; konu tarihsel bir sre iinde ele alnmakta, kaynak yntemlerine bal olarak olas etkiler irdelenmekte ve etkilerin azaltlmas, ortadan kaldrlmas ynnde uluslararas standartlarn rehberliinde zm yntemleri tartlaak okuyucu bilgilandirilmekte.

KAYNAK VE LEHM BALANTILARININ SEMBOLK GSTERM (iso 2553 ULUSLARARASI STANDARTI LE

ANSI/AVVS A 2.4-86 AMERKAN ULUSAL STANDARDININ KARrLATIRlLMASI)
MAKALE
SuatANGI*

Kaynak tekniinde kullanlan standartlar, tekliflerde, siparilerde ve yazmalarda yanl anlamalar nlemeyi ve ortak bir "dil" oluturmay amalar. Kaynak dikileri genellikle, retilecek dikiin ekline benze< yen sembollerle tanmlanr. Bu temel semboller, diki yzeyinin eklini ya da dikisin yapln gsteren ek sembollerle tamamlanr. Kaynak dikiini tam ve doru bir ekilde tanmlayabilmek iin, temel ve ek sembollerin yansra, dikiin llendi rilmesi ve baka ek bilgilerin de (kaynak yntemi, kaynak pozisyonu, dolgu malzemesi tipi, vb.) verilmesi gerekir. The standards being used in welding technology are aimed to prevent any nusunderstanding in purchasing and ordering and toform a common "welform ding language ". The vreld seams are generally illustrated by the symbols which are similar to the weld seams to be produced. These < symbols may be completed by the symbols characterizing the shape of the extemal surface r the shape of the tveld. in order to illustrate the weld seam surface r the shape order to illust wtUL correctly, it is very important to know the measurements of the weld seam and other additional informations (such as welding method, welding position, filler material ete...) as well as the elementary and supplementary symbols.

GiRl

tamamlayc verilerle donatlm temel bir sembol ierir.

ir mhendislik uygulamas olarak kaynak, bilgileri doru ve anlalr biimde tasarmcdan kaynakya iletilmedike gerek ..yerini ve nemini kazanamaz. rnein bir teknik izimin zerinde yazl olan "kesitin tamam kaynaklanacaktr" cmlesi, tasarm sorumluluunu tasarmcdan, balant iin gerekli dayanm hi de bilmek zorunda olmayan kaynakya iletir ki, bu uyulama tehlikeli olduu kadar ok da pahal olabilir. Genellikle retici firmalar ii garanti altna alabilmek dncesiyle gereinden ok daha fazla kaynak dikii kullanma eilimindedirler. Kaynak tekniinde kullanlan eitli standartlar, tekliflerde, siparilerde ve. yazmalarda yanl anlamalar nlemeyi ve ortak bir "dil" oluturmay amalar. Bu yazda ISO 2553 Uluslararas Standart ile ANSI/AVVS A 2.4-86 Amerikan Ulusal Standart'nn ok fazla ayrntya girmeden genel bir karlatrmasn bulacaksnz.

Ttn/ibL" SEMBOLLER, TAMAMLAYICI SEMBOLLER

SEMBOLK GSTERM
Kaynak dikiinin sembolik gsterimi, izimi gereksiz .notlarla, doldurmadan kaynak dikii ile ilgili bilgileri ak bir ekilde vermelidir. Sembolik gsterim; tamamlayc sembolle eitli llerle

Kaynak dikileri, genelde retilecek dikiin ekline benzeyen sembollerle tanmlanr. Bu temel semboller, diki yzeyinin eklini ya da dikiin yapln gsteren ek sembollerle tamamlanr. Temel ve tamamlayc sembolleM rin gsterimi her iki standartta da birbirine ok benzer. Sembollerin ve bunlarn kombinasyonlarnn gsterimlerindeki farkllkC lar standartlardaki ilgili tablolara bakldnda kolayca anlalaca- ekiM ndan burada ayrca belirtmeyi ISO 2553'te ise yzey durugereksiz gryorum. Semboller konusunda her iki standard yal- munu tanmlayan sembollere ek nzca diki yzeyinin gsterilme- olarak iki farkl sembol gryosi bakmndan karlatrmakla ruz. Bunlar dz dikiler iin kullanlan ek talama ilemi semboyetineceim: Dikiin yzeyi ile ilgili sembolle- l (v'ya da V) ve entiksiz i rin (, n, u) kullanmnda ve ke dikii iin kullanlan semdiki yzeyine uygulanan son i- boldr (A). (ekil 2) lemlerin her iki standarttaki gsterimlerinde baz farkllklar vardr. Amerikan standardnda dikiin yzey eklini gsteren semboln zerine, o entiksiz i ke dikii Ek talama ilemi ile yzey ekliilenecek dz V-dikii nin dikie hangi meka- ekil 2

nik metotla kazandrldn aklayc baz harfler konur. (ekil 1). Bu harfler ve tanmladklar -mekanik- yzey-gelitirme-metotlar unlardr: C- Yontma .G- Talama M- Makinada ileme H- ekileme R- Haddeleme U- Tanmlanmam yzey gelitirme -metodu

' Metaluji-Kaynak Mh., ODT Kaynak Teknolojisi Merkezi

12
MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI-2

kar taraf

ok taraf

ok taraf

kar taraf

/- ok izgisi -x

a - Kaynak ok tarafnda ekil 3 : Ke dikili T- birletirmesi b - Kaynak kar tarafta

Kaynak dikiinin birletirme yerindeki konumunu gstermek iin aadaki sembol kullanlr.

ZMDE SEMBOLLERN KONUMLARI

kar taraf /ok taraf

kar taraf ./ok taraf

j

kar taraf /ok taraf

ekil 4 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya gre referans izgisi ile balant arasndaki iliki

/""^

/""*"

____v~
;

IK tarafna yaplm kavnak d kii kar larala yaplm kaynak dikii;

iakil 5 : ISO 2553 e gr<~ samboln referans izgisine gre konumu

a - paralarn birbirine gre simetrisi

Sembolik gsterimde ok izgisinin nemi yok l

F^f-q l
simetri 0Ksan

"Tl

b - ok tarafnn kar tarafa gre simetrisi

Sembolik posterimde kesikli referans izginin nemi yok !

4fx
"t
11.

"L

2. l

simetri ekseni

r, ;

LJL^

C - paralarn birbirine gre simetrisi ok tarafnn kar tarata gre simetrisi

1

Sembolik gsterimde ok izgisinin ve kesikli referans izginin nemi yok !

h_

^ !

> /

2.1

/-*--*-\

l l

eimetri ekseni

Not : Simetrik dikiler dendii zaman ou kez iki eksene gre de simetrik olan dikiler anlalr

Sakil 6 : Simetrik dikiler ve sembolik gsterimleri MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

Sembol de (1) ok izgisi, (2) referans izgidir. Ok izgisi ile balant arasndaki iliki her iki standartta da ayndr. Ok izgisinin gsterdii taraf balantnn yaplaca taraf yani "ok taraf"dr. Balantnn dier taraf ise "kar taraftr. Buna gre birletirmedeki kaynan konumu; ok taraf, ya da kar tarafa terimleriyle belirlenir. (Sekil. 3) Referans izgisi ile balant arasndaki iliki ise standartlarda ok temel bir farkllk ierir. Her eyden nce Amerikan standartnda dikiin konumunu gstermek iin kullanlan yukardaki kaynak sembol tek bir referans izgiye sahiptir. Bu referans izginin st ksm kar tarafa ait bilgiler iin, alt ksm ise ok tarafna ait bilgiler iin kullanlr. (ekil. 4) ISO 2553'te ise dikiin konumunu gstermek iin kullanlan kaynak sembolnde, kesikli ve srekli olmak zere, birbirine paralel iki referans izgi vardr. Kesikli izgi srekli izginin stnde ya da altnda olabilir. Balantnn ok tarafnn, balantnn kar tarafna gre simetrik olduu dikilerde (K, X, ) kesikli izgi kullanlmayabilir. (ekil. 6/ b-cj. Eer kaynak sembol ve sembole ilikin bilgiler srekli referans izgisi tarafndan, yaplacak kaynak dikii ok tarafndan demektir ve kaynak dikiinin st yzeyi balantnn st tarafnda bulunur. Eer kaynak sembol ve sembole ilikin bilgiler kesikli referans izgisi tarafnda ise, yaplacak kaynak dikii kar tarafta demektir ve kaynak dikiinin st yzeyi balantnn kar tarafnda bulunur. (ekil. 5) Simetrik tam dikilerde (V, X ...) ok izgisi ynnn hi bir
13

l\
ekil 7 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya gre kaynak az hazrl yaplacak parann ok izgisiyle gsterimi

a-

b-

Z7N300

c-

anlam yoktur. nk bu dikilerde her iki paraya da kaynak az hazrl yaplr. Yani kaynak aznn yans birletirilecek paralardan birisine alrken, dier yans da dier paraya alr. (ekil. 6/a-c). Kaynak az hazrlnn paralardan yalnzca bir tanesine yapld yarm dikilerde (D, n, K ...) ok izgisinin yn mutlaka diki hazrlnn yaplaca paray gstermelidir. (ekil. 6/b). Bu temel kural her iki standartta da geerli olmakla birlikte, Amerikan standard diki hazrl yaplacak parann gsteriminde krkl ok izgisinin kullanmn zorunlu klar. (ekil. 7). Eer diki hazrlnn hangi paraya yaplaca farketmiyorsa, ok izgisinde krk olmaz. imdiye kadar sylediklerimizi aadaki 5 sembolik izimde zetleyebiliriz (ekil 8).

KAYNAK DKNN LLENDRLMES

dBu diki simetrik kabul edilir ve kesikli referans kullanlmaz.
aK al/

izgi

n*l ~7(e) n*l |je)

d: noktann ap

V: n pay

f-

c: izgi dikii genilii

ekil 9 : ISO 2553'e gre kaynak dikiiyle ilgili baz sembolik gsterimler

Kaynak dikiini tam ve doru bir ekilde tanmlayabilmek iin bir takm llere gerek vardr. Bu ller, diki kalnl, diki uzunluu, kaynak az as, kk ykseklii, kk aral, kesikli ke dikilerinde diki says ve dikiler aras mesafe gibi llerdir. Kaynak sembolne bu llerden bazlar eklenebilir. Diki kalnl ile ilgili temel ller, semboln sol tarafna (sembolden nce) yazlr. Dikiin uzunluuyla ilgili ller semboln sa tarafna (sembolden sonra) yazlr. Sembolden sonra bir verinin eksik olmas, kaynak dikiinin kesiksiz olarak yaplaca anlamna gelir. Eer baka trl belirtilmemise aln dikileri para kesiti boyunca tam olarak kaynaklanm kabul edilir. Bu temel ve ortak bilgilerden sonra, iki standartn karlatrmasna geebiliriz: ISO 2553'e gre aln birletirmelerindeki kaynak diki kalnl, malzeme kalnlndan kk olabilir, fakat byk olamaz.
MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

14

NO

STENLEN KAYNAK

(ISO 2553) SEMBOLK GSTERM Yandan Grn nden Grn

tANSI/AWS A 2.4 - 86) Yandan Grn

SEMBOLK GSTERM nden Grn

"A"

l/
l

W
^

nne konulmaldr. (ekil 9-b) Nfuziyetin derin olduu i ke dikilerinde, nfuziyet derinlii de hesaba katlr. (ekil 9-c) Kesikli ve artmalkesikli i ke dikilerinde kaynak dikiinin .Juzunluu' ve konumu ile - , l Not: Toplam kaynak diki kalnl ilgili aadaki ller malzeme kalnlndan byk olamaz kullanlr: I: kratersiz kaynak dikii uzunluu (e): dikiler aras medsafe n: diki says Bu ller referans izgisinde kaynak sembolnden sonra yer alr. artmal -kesikli i ke dikilerinde Z iareti irkullanlr. n payl kesikli dikilerde, n pay (v) sadece izim zerinde j,u gsterilebilir; n pay referans izgi zerinde gsgterilemez. (ekil 9-d) Nokta ve izgi kaynanda, birbiri zerine binNot : 1/2 uzunluu B parasna aittir dirilen paralar, ara yhzeyleri ya da paralardan biri eritilerek ya da lehimlenerek birletirilir. Nokta kaynanda dikiler aras mesafe (e), diki merkezlerinin birbirine olan uzakldr. Ayn ekilde n pay da (v), para kenarnn ilk dikiin merkezine olan uzakldr. (ekil 9-e-f) ISO 2553'e gre kaynak dikiiyle ilgili dier ller (kk ykseklii, kk aral, az as, ...) ekil 10 : ANS1/AVVS A 2.4-86'ya gre kaynak dikiise sembolik gsterimde ciyle ilgili baz sembolik gsterimler yer almaz. Bu ller kaynan detay izimleKaynak diki kalnl lsne rinde gsterilir ve sembolik gs"s", dikiin kep ve kk ykselti- terimle birlikte kaynak plannda leri dahil edilemez. (ekil 9-a) yer alr. ke diki kalnl iki ekilAmerikan Ulusal Standart de (a, z) verilebilir. Bu nedenle a kaynak dikiinin llendirilmeve z harfleri daima ilgili lnn sinde farkl bir yaklam gelitir-

r\\

CZ3

mitir. Bu yaklam ksmi nfuziyetli aln birletirmelerinde ok belirgindir. Her eyden nce Amerikan standartnda diki kalnl iin kullanlan balca iki l vardr: S: Hazrlanan kaynak az derinlii (E): Tanmlanm kaynak diki kalnl Genel olarak kaynak diki kalnln gsterebilmek iin bu llerden en az birisinin tanmlanmas gerekir, ikisinin birden tanml olmas durumunda bu ller kaynak sembolnn solunda aadaki sra ile yer alr.
S (E)
/\

I- dikilerinde kaynak az hazrl olmad iin sadece kaynak diki kalnl ls (E) kullanlr. Ksmi nfuziyetli dikiler ile simetrik olmayan tam nfuziyetli dikiler de bazen yalnzca (E) ls ile tanmlanr. (ekil 10-a-b) V, J, U kaynak dikilerinde semboln solunda bazen parantez iindeki l yoktur. Kaynak dikiinin kalnl, sadece kaynak az derinlii "S" ile tanmlanmtr. Bu durumda (E) ls baka bir yerde belirtilir. Yarm ve simetrik dikilerde (, V, X, V ..) S ve (E) lleri tammlanmamsa, para kesitinin tamam kaynaklanacak demektir. (ekil 10-c) Kaynak az eklinin tanmlanmad durumlarda, az hazrl istee braklm demektir. Bu durumda referans izginin stnde herhangi bir kaynak sembol kullanlmaz. Eer byle bir diki, para kesitinin tamamnn kaynaklanaca tam nfuziyet gerektiren bir dikise, bu durum referans izgi atalna yazlacak "CJP" harfleriyle belirtilir. (ekil 10-d) Kaynak az hazrlnn istee

16

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL S A YISI - 2

bal olduu ksmi nfuziyetli dikilerde ise, kaynak diki kalnl (E), referans izgi stnde tanmlanmak zorundadr. (ekil 10e-f) Eer i ke dikilerinde diki kenar uzunluklar farkl ise, kaynak diki kalnlna ilikin bu iki uzunluk parantez iinde ama arpm eklinde yazlr. (ekil 10-g) Kesikli ke dikilerinde dikiler aras mesafe, ISO 2553'ten farkl olarak dikilerin merkezlerinden llen mesafedir. Bu l kaynak sembolnn sa tarafna, diki uzunluunu gsteren lden sonra araya "-" iareti konularak yazlr. artmak kesikli ke dikilerinin gsterimi de ek bir iaret yerine ift tarafl ke dikii sembolnn " ^>" alt ya da st ksmnn biraz kaydrlmas yoluyla " ^~~~^, r>^ " ifade edilir. (ekil 10-h) Kesikli ke dikilerinde genellikle para kesikli olarak boydan boya kaynaklanaca iin, Amerikan standart diki saysn nemsiz kabul eder. Nokta kaynaklarnda ise diki

A-A

k-

.V

25'

ekil 10-devam : ANS1/AVVS A 2.4-86'ya gre kaynak dikiiyle ilgili baz sembolik gsterimler
. 3. Iflem

2. llem t. ilem

tarafna yazlr. Az as ise kaynak sembolnn dna yazlr. Kk ykseklii ls de eer gerekiyorsa, kaynak sembolnn bu ykseltiyi gsteren izgisinin hemen yanna yazlr. (ekil 10-k)

KAYNAK LEMYLE LGL EK BLGLERN VERL

~
ekil 11

says semboln zerine parantez iinde yazlr. n pay ls ayn ekilde para kenarndan ilk dikiin merkezine olan uzaklktr. (ekil 10-i) Amerikan standard ISO

25 3 un aksme' kok aralf ' kok Ykseklii ve az as gibi olulerin sembolle birlikte kullamlmasna izin verir. Kk aral ls kaynak sembolnn iine ve referans izgisinin sadece bir

Kaynak sembolnde referans izginin sonundaki atal, kaynakla ilgili zel bilgilerin yannda, ilemin hangi kaynak ya da kesme yntemiyle yaplacan gstermek iin kullanlr. Kaynak dikii iin gerekli tamamlayc bilgiler de atala yazlabilir. Kaynak dikiinin sadece ekli ve boyutu tanmlandnda, bu kayna yapabilmek iin gerekli bilgi snrldr. Bu durumda, kaynat yntemi, dolgu metalinin t i p i
17

MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAK ZEL SAYISI - 2

verilebilir.

A1
ekil 13 : Referans bilgi
Itl/tSU 5817-O/ 150 flS47-PA/ ISO 2500 51 2 HR 22

SONU
Kaynak dikilerinin sembolik gsterimi hangi standart olursa olsun, yaplacak dikiin daha - kolay ve eksiksiz anlalmas iindir. Her standartn hazrlanmasnda doaldr ki, ayn sonuca ulaacak farkl yaklamlar gelitirilebilir ve kulanlabilir. ISO 2553 Standart! AlmanDIN Standart'n temel alarak hazrlanmtr. Halen hazrlanmakta olan Avrupa-EN Standart da, DN normlarn temel olacandan, bu yazda yapmaya altm ksa karlatrma ayn zamanda Avrupa-EN ve Amerikan Ulusal Standart'nn karlatrlmas olarak da dnlebilir.

ekil 12

kumlama, kk oyulmas ya da baka ilemler ve uygun veriler bilinmek zorundadr. atal da hi bir bilgi kullanlmayacaksa referans izginin atal da iptal edilir. Amerikan standartmda ataldaki bu tr verileri gsteren iaret ve semboller genellikle kullanc tarafndan atala yerletirilir. rnein ekil 10-i'deki RSW (Resistance Spot Welding) harfleri kaynak dikiinin diren nokta kaynayla yaplacan gsterir. ekil"lO'-'j'deki atal'bilgisi ise, kaynak dikiinin diren izgi kaynayla (RSEW-Resistance Seam Welding) yaplacan syler. ekil 10-g'deki atal ise bize, farkl kenar llerine sahip i ke dikiinde B paras tarafndaki uzunluu gsteren bilgiyi aktarmak iin kullanlmtr. ekil 10-d'de ataldaki CJP harfleri ise, para kesitinin tamamnn paraya istenilen kaynak az hazrl yaplarak kaynaklanmas anlamna gelir. Bu rnekler oaltlabilir. Son olarak, Amerikan standart yaplacak kaynak ileminin srasn belli etmek iin, birden ok referans izgisi kullanabilir.
18

Byle bir gsterimde ilk ilem ok izgisinin ucuna en yakn referans izgi zerinde tanmlanr. Ayrca kaynak ilemi iin verilecek ek bilgi, ayr bir referans izgi atalnda da verilebilir. (ekil. 11) ISO 2553 ise, ataln iine hangi tamamlayc bilginin, hangi srayla yazlacan dzenlemitir. ataln iindeki bilgiler birbirinden eik izgilerle ayrlr. Bu bilgilerin ataln iindeki yazl sras yledir : Kaynak yntemi tantma numaras (ISO 4063'e gre) Deerlendirme grubu (ISO 5817 ve ISO 10042'ye gre) Kaynak 6947'ye gre) pozisyonu (ISO

Kaynak dolgu malzemesi (ISO 544, ISO 2560, ISO 358l'e gre) (ekil. 12) Bilgilerin atalda deil da ayr bir yerde verilmesi istenildiinde atala referans bir bilgi girilir ve atal kapatlr. (ekil. 13) Referans bilgi ile ilgili aklamalar rnein izimin yazm alannda
MHENDiS VE MAKINA-KAYNAK ZEL SAYISI-2

M A KAYNAINDA KAYNAK DKNN GEOMETRSN HANG FAKTRLER ETKLER

MAKALE
(TEKNK)
eviren : Kadir GEN* Nfuziyet derinlii sz konusu.olduunda, MAG kaynanda etkisi olduka yksek olmasna ramen arkn gc ou durumda gzard edilmitir. Yksek ark gc blgesinde aln kayna yaparken kaynak dikiinin iinde hi aralk veya boluk brakmadan hatasz bir kaynak elde edilebilir. Dairesel kaynaklarda, Uflecin eiminin etkisi n deneyler yaplarak bulunmaldr. Bu nem ke kaynaklan, hem dolgu ve hem de kapak pasolar iin geerlidir. MAG kaynanda nfuziyet ve kaynak dikiinin geometrisi belli bir aptaki elektrod iin geni bir ayarlama aralnda ve fle eimleriyle belli snrlar iinde kontrol edilebilir. Bu makaledeki nfuziyetle ilgili mzakereler gerek metalografik kesitlere dayanarak yaplmaktadr, ilgili kaynak parametreleri kesindir ve uygulayc kendi sonularn karlatrabilir, tekrarlayabilir, hesaplamalar yapabilir veya kendi

sonularn kontrol edebilir.

When the subject is the depth ofthes region penetration, in the gas metal arc velding the arc intensity is disregarded in most cases even it has very ligh affect. in butt welding ligh intensity are region it is possible to have a sound weld without any discontinuity. in cirumferential welding position the effect ofthe torch slope must be determined by pretesting. This is velid also for fitlet welds, filler and cover passes. in gas metal-are vvelding (MA G), the penetration and the geometry ofthe weldseam can be controlled befveen determined linits for specific electrode diameter by means ofthe torch slope in a wide adjustmont range. in this article, the discussions on the penetration are based on the real metalographic examinations. Related weld parameters are exact and users can compare with their results, repeat, calculate r control their results. durumda hatalara yol aar, nk sabit tel hznda koruyucu gazn bileimi (ekil, l ve Tablo 2), kontak memesinin paraya olan Tel Srme Hz uzakl (ekil. 7), lme cihaznn kalitesi, kaynak kablosunun ekrarlanabilir lm deerle- kalnl ve uzunluu akm idderinde tel srme hz ok t j n j nemli lde etkiler. Bu nenemli bir yer alr ve basit denle akm iddeti yaklak bir bir ekilde rnein bir kronomet- jeer Oaa^ kabu\ edilmelidir. reyle llebilir. Bu bilgi, hesab

TEKRARLANABLR LM DEERLER

Gerilim Ayn durum gerilim iin de sz konusudur, nk btn akm reteleri gerekli cihazlarla donatlmamtr. Akm retecinin zerindeki aletler hasar grm olabilir, aletlerin kaliteleri ok nadiren ayn seviyededir, kontak memesi mesafesi, koruyucu gaz-

yapan kii iin telin Tab|o 1 . Koruyucu Gaz Bileimi, Akm iddeti, Tel Hz ve Yma Arasndaki ilikiler Koruyucu erime hzn, veya dier Gaz bir deyile dolgu malzemesi yma hzn hesapKoruyucu gaz Gerilim (V) Yma oran (kg/saat) Tel hz (m/dak.) Akm iddeti (A) larken nemli bir temel oluturur.

$=1.2 10.16

k=18mm

Akm iddeti

%18C02 + %82Ar

294 282

32
34 35

54.2

Ekseriya literatrde akm iddeti verilir ve buna denk gelen tel hz bir diyagramdan okunur. Ancak, bu yntem ou

C02

11.24

294

150 A 19V

220 A 23 V
'2 = 5 . 2 m/m

300 A 30 V
' = 9,5 m/mn

= 2.8 m/m

ekil 2 : Ark gcnn nfuziyete etkisi (koruyucu gaz: %18 C2 + %82 Ar, Tel elektrod ap: 1.2 mm, kaynak hz (Vw) * 32.5 mm/dak; kontak memesi mesafesi (k) = 18 mm; kaynak pozisyonu: oluk pozisyonu; flecin eimi: 10* -saplama konumu) ekil 1 : Koruyucu gaz bileimine bal olarak nfuziyet profilleri " Metalrji j Kaynak Mh., ODT Meslek Yksek Okulu, eviri : Burkhard Haas<V Ursachen fr diet Formanderung de Nahtqueschnittes beim MAG-Schweifien W LINDE A.G. Werkshruppe Technische Gase. MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI -2 19

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60 cm/m.n 70

82 Ar/18 C02

ekil 3 : ift Y-kaynanda birleme hatalarnn nlenmesi (koruyucu gaz: %18 CO2 -f %82 Ar) a) Arkn gcnn dk olmas nedeniyle kkte birleme hatas b) Aralk brakmadan yksek ark gcyle hatasz kk kayna. Kar taraf oyarak karlkl her iki pasonun birbirine iyi bindirme yapmas sala-

ekil 4 : Kaynak hzna bal olarak nfuziyet derinlii (tel elektrod ap: 1.2 mm, tel hz (Vz)= 9.5 m/dak, kontak memesi mesafesi (k)= 18 mm, flecin eimi: ntr; kaynak pozisyonu: oluk pozisyonu)

fark yaratr, iyi bir kaynak dikii kalitesi elde edebilmek iin akm iddetiyle gerilimin birbirine orantl olmas gerekir.

Kaynak Hz Mekanize kaynakta srasnda kaynak hz da kolaylkla lleARKIN Gc VE ekil 5 : Ke kaynaklarnda flecin eibilen ve tekrarlanabilen bir paraKAYNAK Hz minin nfuziyete etkisi (%18 C2 + %82 Ar, tel elektrod ap= 1.2 mm, tel hm metredir. Tel hznn ve kaynak Nfuziyet derinliinin incelen(Vz)= 9.8 m/dak, kaynak hz (Vw) = 39 hznn birbirine oran doru ve cm/dak; kontak memesi mesafesi (k) s eldeki kaynakl ie uygun olmal- mesinde arkn gc (=akm iddeti * gerilim) ok nemli bir et18 mm, a- ls= 5mm, plaka kalnl^ dr. 20 mm, kaynak pozisyonu = yatay poziskiye sahip olmasna ramen, yon) a) saplama (15*) b) ntr c) srkleKORUYUCU GAZ BLEMNN ou durumda gz ard edilmime (15) konumu tir. ekil. 2'de farkl ark gc KAYNAK DKNN blgesinin nfuziyete etkisi gsGEOMETRSNE terilmektedir. Ksa ark blgesinde (soldaki resim), rnein ince plaETKiSi kalarn, kk pasolarn ve zor poekil, l'de 9.5 zisyonlarn kayna yaplr. Orta mm/dak.lk bir blgede (ortadaki resim) genelliktel hznda ve 35 le yukardan aa kaynak yapcm/dak.lk kay- lr. Yksek ark gc, yani sprey nak hznda, gaz veya uzun ark (sadaki resim) ge bileiminin nfu- nellikle oluk ve yatay pozisyonziyet derinliine larda kullanlr. Arkn gcnn nemli bir etkisi muhtemel hatalar ve nfuziyet olmad grl- derinliine olan etkisine dikkat yor. Ko-ruyucu edilmelidir, rnein ekil. 3'te a) flecin eimi: saplama konumu gazdaki C2 olduu gibi kaln bir plakada b) flecin eimi: srkleme konumu oran arttka ift-Y-kaynak az kayna yaplacaksa. Soldaki resimde braklan ekil 6 : ekme atlaklarnn nlenmesi iin flecin eimine jana vuvarlakla- kk aral nedeniyle ilk pasonun bal olarak kaynak dikiinin kesiti .--, dk ark gcyle kaynaklanmalar ve deiik kablo kesisyiv oy %60'n zerinde s gerekiyordu, ancak s girdisiuzunluklar nemli bir diren ve ise saf CO2 ile hemen hemen nin dk olmas nedeniyle birbuna bal olarak nemli gerilim ayn etkiyi yaratr. Ancak sabit tel leme hatalar meydana gel-

hznda ve deiik gaz bileimlerinde llen akm iddeti ve voltaj deerleri arasndaki farklar, buna bal olarak meydana gelen nfuziyet profilleri ve ana malzemenin erime oran dikkate deerdir.

20

MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

* = 10 mm

* = 20 mm

Ntuziyet Derinlii e=5.7 300 A Akm 30 V Gerilim Tel Hz <Kaynak Hz < Koruyucu Gaz < flecin Eimi <-

e=5.7
288 A 31 V
1R Ar * 1? Cf\ ntr

e=4.3
270 A 32 V

ekil 7 : Kontak memesi mesafesinin nfuziyet derinliine etkisi Nfuziyet derinlii

ekil 9 : Dairesel kaynaklarda flecin eiminin kaynak dikii ve nfuziyet profiline etkisi (%84 Ar + %13 CO2 -f %3 O2) tel elektrod ap = 1.2 mm; 27 V; 270 A) a) aadan yukan 45 b) oluk pozisyorgj c) yukardan aa 45

Schnitt

250 A/ 31 V

293 A/ 23 V

a)

Ke Kaynaklan

252 A/ 31 V

293 A / 2 9 V

b) Kr Pasolar Vj (m/dak.): D
w

ekil 10 : Yukardan aa pozisyonda ke dikilerinin kaynanda birleme hatalar

9.5

belli snrlar iinde nfuziyetin kontrol mmkndr. ekil. 4'te, KAYNAK UFLECNN 40 cm/dak. kaynak hznda nfuV EMNN VE KONTAK ziyet derinliinin maksimum ola-ls 4.5 MEMES MESAFESNN ETKS duu grlyor. Kaynak hz 70 Oluk pozisyonu, fle ntr konumda, k= 19 mr ekil 8 : Sabit kaynak hznda ve yma cm/dak. ya doru arttka, s girfleci saplama konumundan hznda tel elektrod apnn nfuziyete disinin azalmas nedeniyle nfusrkleme konumuna doru deolan etkisi (%18 CO / %82 Ar) ziyet derinliinde azalma gryoitirdike (ekil. 5) artan bir nmistir. Yksek ark gc blgesin- ruz. ok yava kaynak yaplrsa - fuziyet elde ediyoruz. Ancak eburada 15 cm/dak. - MAG kayde aralk brakmadan hatasz bir kilde de grld gibi, en kaynak dikii elde edilir (sadaki nann karakteristik zellii olan sadaki resimde resim). Kaynak hzyani srkleme konn etkisine ekseriya numunda d bkeyMag Kaynann Karakteristik zellii retim sresini mmlik daha fazladr. kn olduu kadar k- Olan Derin Nfuziyet, Kaynak Banyosunun Eer retilen paralar saltma asndan baArkn nnde Akmaya Balamas dinamik yk altnda klmtr. Ancak alacaksa, dbkeyNedeniyle Azalr. Kaynak Az kaynak hz tel hzna bal olarak d- Kenarlarnda Birleme Hatalar ve Kaynak lie zellikle dikkat edilmelidir. Ke dinlmeli ve istenildii Banyosunun An Isnmas Nedeniyle kilerinde nfuziyetin gibi seilemez. Her Gzenek Olumas Gibi Tatsz ve Pahal derin olmas halinde iki parametrenin birbelli koullarda DN birine uygun olarak Sonulara Yol Aabilir. 18880 Blm l'e seilmesi halinde
13.3

derin nfuziyet, kaynak banyosunun arkn nnde akmaya balamas nedeniyle azalr. Kaynak az kenarlarnda birleme hatalar ve kaynak banyosunun ar snmas nedeniyle gzenek olumas gibi tatsz ve pahal sonulara yol aabilir.

5 kg/saat 40 cm/dak

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

21

si, ekil. 7'de g- kontrol kolaylar. Tel kalnl rld gibi, n- arttka tel srme daha kolaylafuziyet derinli- t iin, tel srme problemleri inde de azalr. Normalde tel kalnlatka deiikliklere fiyat da der. Tel elektrod apneden olur. Me- nn nfuziyet derinliine olan etsafenin deime- kiinin bilinmesi gerekir. ekil, si, yani serbest 8'de sadaki resimde 1.2 mm'lik tel uzunluunun elektrod ayn yma orannda uzamas ve ksal- hem ke kaynanda hem de mas sonucu di- kr pasoda daha elverili bir nekil 11 : Dairesel kaynaklarda flecin eiminin dolgu pasola- rcncln deime- fuziyet salamaktadr. 26-32 cm/dak.
rnn yzey profiline etkisi (%82 Ar + %18 C2; tel ap 1.2 mm; 29-30 V; 285-295 A; Tel hz = 8.9 m/dak.; kaynak hz =
sl

ekil. 12 Dairesel kaynaklarda ^flecm eiminin kapak paAr solarn profiline etkisi (%82 Ar j. A 1Q r:r- tl alalstrj-kH ap + %18 CCh; tel elektrod r*on = 1.2 mm; 30 V; 295 A; Tel hz= 9 m/dak.; kaynak hz = 2632 cm/dak. 0*tlarn r\r*-flnA A/c (/.QO

iddeti de azalr veya artar ve nfuziyet derinlii de buna bal olarak deiir. Bu etki, elle kaynak yaparken kaynaknn hareketi nedeniyle hesaba katlmaldr, yani tolerans aral daraltlmaldr. Tam otomatik
kaynakt
J f

. . yle

aklm

DARESEL KAYNAKLARDA ETKENLER

Dairesel kaynaklarda flecin konumunun etkisi n deneylerle tespit edilmelidir, Ke Kayna ekil. 9'da gsterilen dairesel ke dikilerinde, farkl fle konumunun nfuziyete ve kaynak dikiinin dbkeyliine olan
gsterilmitir, a konumunO ^

kaynak
/

etkisi

hazrl ve tole- da nfuziyet daha derindir. Kayranslar belli bir nak banyosunun aadan yukar nfuziyete ula- pozisyonda katlamas nedeniyle gre a-ls azaltlabilir. Bu sa- l acak ekilde ayarlanabilir. ekil, kaynak dikii daha dbkeydir, yede telden, gazdan ve zamandan /'de dikkat edilmesi gereken Bu, belli bir a lsnde daha tasarruf edilebilir. nokta, sabit tel hznda akm ve fazla kaynak metali hacmi gereekme gerilmelerinde kaynak gerilim deerleridir, kiyor demektir, b konumunda dikiinin kesiti belirleyici bir rol nfuziyet biraz azalmtr, ancak oynar. ekil. 6'da hala yeterlidir. Malikaln bir plakada ilk i " yet asndan bu dz ^ " pasonun kayna gEn yi Sonular, Eer Kaynak Banyosu diki dbkeylik gsrlmektedir. ekme termedii iin idealDardan Kayaklanan Borularda Saat gerilimlerini tayaa lserden Kaynaklanan Borularda ise Saat 6 dir. Sadecegerektirdii bilmek iin gerekli nn Konumunda Katlarsa Elde Ediliyor. olan kesit veya b/t kadar kaynak metali oran sadece fleci iermektedir, c pozisHer ki Pozisyon da Oluk srkleme konuyonu yukardan aa Pozisyonuna Denk Gelmektedir. munda tutarak elde _ _ _ _ _ . _ _ _ _ _ _ _ _ 45* eimle kaynaa edilebilir (sa alttaki denk gelmektedir. Bu resim). ster saplama, ister srkkonumda retilen dikilerin tipik TEL ELEKTRODUN API zellii i bkey ve nfuziyetin leme konumunda olsun flecin eimi ntr konumdan 15'den Ekonomik nedenlerden dolay az olmasdr. zellikle 90 yukafazla olmamaldr, aksi takdirde kaynak iini bir tek tel apyla ndan aa pozisyonda, bir pasoyetersiz gaz korumas nedeniyle bitirmeye alr. Bu sayede sk nn kalnl ve kaynak paramethatalar meydana gelebilir. Kontak sk tel deitirme ii ve kark- releri snrl olmaldr, aksi memesi mesafesinin deitirilme- lklar nlenmi olur ve stok takdirde ekil. 10'da grld
MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

22

MAG
18V.C02 B2V. Ar Ti VIII b s

ubuk elektrod
Fe Ti VIII b (160V.)

El - s'. 1,2 f; : 9.5 /*v : 0 * : 17

rnm m/min cm/min mm

ekil 14 : MAG ve elle ark kaynanda nfuziyetlerin karlatrlmas (a= 5mm) ekil 13 : flecin eimini ayarlama aparata

gibi yetersiz nfuziyet meydana ise fle ok aada kald iin gelebilir. kapak pasonun ortas ieri kmtr. ekil. 9, 11 ve 12, fleDolgu Pasosu Kayna cin konumunun nfuziyet ve kaynak dikii profiline etkilerini Bir kaynak aznn iinde kay- gstermektedir. En iyi sonular, nak yaparken, birinci derecede eer kaynak banyosu dardan nemli olan pasonun kesitidir. ekil. 11'in en solundaki resimde kaynaklanan borularda saat 12, fle neredeyse yatayla 90* a ierden kaynaklanan borularda yapmaktadr. Kaynak banyosu bo- ise saat 6 konumunda katlarsa runun aa doru inen tarafnda elde ediliyor. Her iki pozisyon da katlamaktadr. Ar dbkey oluk pozisyonuna denk gelmektepasoda derin kenar entikleri ve dir. Her ekilde de gsterilen solda bir birleme hatas grl- ntr fle konumun haricinde mektedir. Bir sonraki pasoda bu baz durumlarda saplama ve shatalar eriterek gidermek mm- rkleme konumlar avantajl olakn deildir. Ortadaki resimde bilir. ekil. 13'te flecin konukaynak banyosu hemen hemen munu ayarlamada kullanlan bir saat 12 pozisyonunda, yani yatay dzenek grlmektedir. Bu dzepozisyonda katlamaktadr. Sa- nein en nemli zellii bir kez daki resimde ise, kaynak banyo- ayarlanan nokta (tel elektrodun sunun borunun trmanan ksmn- ucunun ve i parasnn dedii da katlamas sonucu meydana nokta), fle hareket ederken yer gelen bir ibkey diki gryo- deitirmez. Bu sayede zahmetli ruz. ve zaman kaybettiren yer deitirme ilemleri gerekmez. Kapak Paso Kayna Benzer etkiler ekil. 12'de kapak pasonun profilinde de grlmektedir. Soldaki resimdeki kaynak dar ve ar dbkeydir. Ortadaki resimde genelde istenen form mevcuttur. Sadaki resimde

bal olarak sapmalar olduunu gstermektedir. Bu nedenle, kaynan elle yapld durumda tekrarlanabilen tek parametre olarak tel hz kalmaktadr. Ayrca tel hz, ekonomik hesaplamalarda yma orann bulmak iin kullanlan en nemli faktrdr. MAG kaynanda nfuziyet ve kaynak profili, bir elektrod iin geni bir ayarlama aralnda ve fleci gerekli eimde ayarlayarak belli snrlar iinde deitirilebilir. Dier proseslerle elde edilen nfuziyet ve kaynak dikii profilleriyle karlatrma yapmak anlamay daha kolaylatrlabilir, ekil. 14. Nfuziyet profili bir kaynak prosesi iin tek kalite kriteri olarak deerlendirilmemelidir. Kaynak srasnda meydana gelen birok hatalar sadece bir prosese zg olarak grlmezler. Bu hatalar yanl uygulamann, hatalarn sebeplerini ve parametrelerin etkilerini tam olarak bilmemenin sonulardr. Elde edilebilecek SONU nfuziyet profilleri sadece gerek kesitlerle incelenebilir ve deerPratik uygulamalardan gelen lendirilebilirler. Nfuziyete etkitecrbeler, gerilim ve akm deer- yen faktrler kaynak eitiminin lerin -iadece bilgi mahiyetinde bir paras olmak zorundadr. olduunu ve retim koullarna

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

23

'*

KARBON VE DK ALAIMLI ELKLERDEN111 YAPILAN BASINLI KAPLARIN KAYNAK SONRASI ISIL LEM KOULLARI (PWHT)[2]
MAKALE (TEKNiK)
Mustafa GLAN* Bu almada karbon ve dk alaml eliklerden imal edilen basnl kaplarn sl ilem koullan ve snrlamalar "ASME CODE" 'a [3] gre vurgulanmtr. in this study the requirements and limitations of Postweld Heat Treatmentfar pressure vessels constructed of carbon and low alloy steels has been stressed in accordance with "ASME CODE". GR

u yazda, GAMA ENDSTR A..'nin 4 dalda sahip olduu "ASME STAMP"'lerinden biri olan basnl kaplarn kaynak sonras sl ilem koullan ASME CODE SECTION VIII, DIVISION I'e gre zetle ifade edilmeye allmtr. "ASME CODE" genellikle yoruma dayal bir standart olduundan, burada ok ak bir ekilde anlalamayan veya bu konuda daha fazla bilgi sahibi olmak istediiniz durumlarda "ASME CODE"'un yukarda belirtilen blmne bavurmanz dileriz.

KAYNAK SONRASI ISIL LEM KOULLARI

a) Tablo, l ve Tablo. 2'de aksi belirtilmedii takdirde btn kaynakl basnl kaplara veya basnl kap ksmlarna uygulanacak PWHT scakl, daha sonra inceleyeceimiz tablolarda belirtilen deerlerden kk olmamaldr. Yine bu tablolarda karlaacamz nominal kalnlk deerleri iin ASME BOILER AND PRESSURE VESSEL CODE, SECTION VIII. DIVISION I'de belirtilen nominal kalnlk deerleri baz alnacaktr. Tablolarda greceimiz gibi ASME CODE'unun sl ilem konusunda bizlere salad baz serbestlikler veya istisnalar eklinde adlandrabileceimiz baz maddeleri vardr. Hangi malzemeye sl ilem uygulayp uygulama-

yacamza veya hangi artlarda lan (holding time) Tablo. I'de uygulayacamza bu tablolarda verilen deerlerin stnde tutulabelirtilen zorunlu ve istisnai bilir. Ara PVVHTn Tablo- l'deki maddelerin altnda saptamaya artlara uymas zorunlu deildir, alacaz. PWHT Tablo. I'de belirtilen sTablo. l veya Tablo. 2'de veri- caklkta srekli olmas gerekmez; len ististai durumlara aadaki bu, her PWHT dngsndeki zahallerde msaade edilmez: mann bir toplam eklinde olabii) PWHT, ASME CODE'a gre lir. Bu ifadeyi bir rnekle aklabir servis ihtiyac olduunda, yalm: ii) Elektron n kayna yn2" schSO lsnde, SA 106 temi ile 1/8" (3.175 mm)'den kaln Grade B kalitesindeki bir boruyu ferritik malzemelerin kaynanda, sl ileme tabi tutacamz kabul iii) Srtnme kaynak ynte- edelim. ASME CODE SECTION miyle her kalnlktaki P-No. 4, VIII, DIVISION I'den bu malzeP-No.5 ve P-No. 10 malzemelerin menin P-No. l Gr. No. l malzekaynanda. me snfna ait olduunu saptarz. Ferritik malzemelere austenit- Yukarda ad verilen CODE'a gre leme sl ilemi aadaki durum- burada verilen Tablo. I'den Norlarda uygulanr: mal Tutma Scakln (Normal i) l 1/2" (38.1 mm)'den kaln birScaklk C leimlerdeki electroslag kaynaklara, ii) l 1/2" (38.1 t mmj'den kaln btn tek pasolu electrogas kaynaklara. Tablo. l 'deki malzemeler P-No malzeme gruplandrmasna uygun Saat / Zaman olarak listelenmitir. Burada : b) Tablo- I'de zorunlu haller di- 1. Istma hz (Heating rate) nda, tutma scak- 2. Tutma scakl (Holding temparature) hklar (holding 593 C temperature) ve/ 3. Soutma hz (Cooling rate) veya tutma zaman- 4. Tutma zaman (Holding time) = 20 dakika

[1] Dk Alaml elikler: Dk alaml elikler ASME SECTION VIII, DIVISION I'de listelenmitir. [2| PVVHT (Postweld Heat Treatment - Kaynak sonras sl ilem) : Kaynaktan sonra gelen herhangi bir sl ilem. [3] ASME (The American Society Of Mechanical Engineers) : Amerikan Makina Mhendisleri Odas.

" Makina/Kaynak Mh., GAMA A..

24
MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

Holding temparature) 1100F (593 C) ve tutma zaman (Holding temparature) 20 dakika olarak buluruz. (Tabloda minimum 15 dakika) Elektrik kesintisi, sl ilem cihaznda herhangi bir arza veya T/C'da bir kopukluk olmadn kabul edersek sl ilem grafii aadaki gibi olur: Olaya bir de u ekilde bakalm: Yukardaki grafie gre stma ilemini (1) tamamladmz ve 593 C'de 8 dakika tutma zamanndayken elektriin kesildiini dnelim. Elektrik gelene kadar malzeme soumu olabilir. Bu durumda malzeme tekrar 593 C'ye kadar stlr ve elektriin kesildii yerden tutma zamanna devam edilir, yani 12 dakika daha bu sabit scaklkta malzemeye s verilir ve toplam 20 dakika sonunda soutmaya geilir. c) P-No. grubu farkl, iki basnl ksm kaynak ile birletirildiinde; PWHT, ya Tablo, l'deki yada ASME CODE SECTION VIII DIVISION I'de belirtilen uygulanabilir notlarla yaplacaktr. Tablolar incelediimizde, bu farkl iki malzemenin hangisinin sl ilem scakl yksekse, kaynakl birleime bu scaklk verilecektir. Basnsz ksmlarn basnl ksmlarla kaynanda, basnl ksmn scakl kontrol edecektir. d) PVVHT'nin ileyii, ASME CODE SECTION VIII DIVISION I'de verilen prosedrlerden birine gre aadaki koullara uygun olarak yaplacaktr. Kab veya kabn bir blm frna yerletirildiinde, frnn scakl 800F (427 C)' gemeyecektir. 800F (427 C)'nin stnde,stma hz gvde (shell) veya bomba (head) plakasnn maksimum kalnlnn in olarak 400F/saat (205 C/saat)'a blnmesiyle elde edilecek deerinden kk olacak, fakat hi bir ekilde 400F/saat (205C/saat)'dan byk olmayacaktr. Istma sresi bo-

yunca kabn her tarafnda scak- Grup No. l, 2, 3 ve P-No 3 Grup lktaki deiim uzunluun her 15 No. l, 2 ve 3 malzemelerine ve ft. (4572 mm.) aralnda 250F bu malzemelerin birletirilmesin(121 C)'dan byk olmayacaktr. de kullanlm kaynak metalleri Kab veya kabn bir blm ne, PWHT Tablo, l'deki ayrcaTablo. l veya Tablo. 2'de verilen lklar veya ASME CODE'a gre zaman periyoduna gre belirtilen bir servis ihtiyac olmas dnda scaklkta veya bu scakln ze- ASME CODE'a gre bir servis rinde sl ileme tabi tutulabilir, ihtiyac olarak gerekli olmamas Tutma sresi boyunca stlan ka- artyla son hidrostatik testten bin her tarafnda en dk scak- nce son PVVHT'dan sonra yaphk arasndaki fark Tablo. I'de labilir. Kaynakl tamirler; aadaha geni tutulan aralk dnda daki (l)'den (6)'ya kadar olan ko150F (66 C)'den byk olmaya- ullar salamaldr. aktr. imalat tamir haberini nce Istma ve tutma periyotlar kullancya veya bal bulunduu (heating and holding periods) es- kurulua bildirecek ve imalat bu nasnda kabn yzeyinin ar yerlerden onay alnana kadar tapaslanmasna yer vermemek iin mire balamayacaktr. Bu gibi tafrn atmosferi kontrol edilmeli- mirler rapora kaydedilecektir, dir. P-No l Grup No l, 2 ve 3 800F (427 C)'n stnde; so- malzemelerinin toplam tamir deutma, gvde veya bombe plaka- rinlii l 1/2" (38.1 mm)'i P-No3 snn maksimum kalnlnn in GruP No- l, 2, ve 3 malzemeleriolarak 500F/saat (260 C/saat)'e nin ise 5/8" U 6 mm)i gemeyeblnmesiyle elde edilecek dee- cektir- Bir kaynak tamirinin toprinden kk olacak bir hzda lam derinlii, tamir verilen yerde, kapal bir frnda veya soutma bir kaynan her iki tarafnda yaodasnda yaplacak, fakat hi bir Pllan tamirlerin derinliklerin topekilde,500F/saat (260 C/saat)'dan lam olarak alnacaktr.
byk olmayacaktr. Kab 800F Tablo 2 Karbon ve Dk Alaml eliklerin Alternatif Kaynak (427 Cj'den iti- Sonras Isl ilem Koullar baren durgun (Sadece Tablo. I'de izin verildiinde kullanlr.)

havada soutulabilir. Normal Tutma Azaltlm Scaklkta Minimum e) Aadaki Scaklndaki Azalma Tutma Zaman (Saat/tn); Kalnlk (f)'de msaade edilen maddeler 50 2 dnda buraya 100 4 kadar belirtilen 150 10 (Not 1) koullara uygun 200 20 (Not 1) olarak PVVHT' yaplan kab veya kabn bllerinin herhangi bir bileimdeki kay Kk: hata giderildikten sonra nakta yaplan tahribatsz muayene ya manyetik parack ya da sv sonunda (rnein radyografi) kabul penetrant muayene metodlarmdan edilemeyecek bir hatayla karla- birisini kullanarak, [MT (manyeldnda (rnein atlak) bu tik parack testi) iin Ek 6. PT kaynan alp tamir edilmesi (sv penetrant testi) iin Ek 8] gerekir ve tamirler yapldktan muayene edilecektir, sonra takrar PWHT uygulanr. Kaynak az alm kaynakl f) Kaynak tamirleri; P-No l . balantlarn [4] VVPS'nin [5] va-

[4] Az kayna (Groove Weld) : Birletirilecek iki para arasnda azda yaplan bir kaynaktr. Bykl ise alan aznn derinlii + kk penetrasyonudur. Standart eitlerinden birka rnei ise Tek-V az kayna, Tek-U az kayna, ift-U az kayna, Tek ve ift-Y az kayna, ift-V az kayna. [5| WPS (VVelding procedure specfcaton) : Kaynak prosedr spesifikasyonu. MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

25

Tablo, l KARBON VE DK ALAIMLI ELKLER N ISIL LEMLER

MALZEME SABT TUTULAN NORMAL SICAKLIK Minimum F (C) NOMNAL KALINLIK N NORMAL SICAKLIKTA GERLMES GEREKEN MNMUM SRE NOTLAR

P No.

Grup No.

0 < t <2 ine

1 saat/ine en az 15 dak. Uygulanmaz 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 1 5 dak. 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 15 dak. 1 saat/ine en az 15 dak.

2<t<5inc 2 saat + 2 inc'in zerindeki her ine iin 15 dak. Uygulanmaz 2 saat + 2 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 1 saat/ine

t > 5 ine
2 saat + 2 inc'in zerindeki her ine iin 15 dak. Uygulanmaz 2 saat + 2 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. 5 saat + 5 inc'in zerindeki herine iin 15 dak. (1).(2),(3)

1,2,3 4

1100

(593)

Uygulanmaz

3 4 S
9A 9B

1,2,3

1100

(683)

(1),(4),(5),(6)

1,2 1,2

1100

(593)

(9), (10), (11)

1250

(677)

1 saat/ine

(7), (8)
(12), (13), (14) (12), (15), (16), (17)

1 1 1 1 1 1

1100

(593)

1 saat/ine

1100

(593)

1 saat/ine

10A 10B 10C 10F

1100

(593)

1 saat/ine

(1), (18), (19), (20)

1100

(593)

1 saat/ine

(21)

1100

(538)

1 saat/ine

(1),(22),(23)

1100

(593)

1 saat/ine

(24)

sflandrlmas iin ASME CODE nak atlan tesbit etmek iin SECT. IX'daki koullarn yamsra minimum 48 saat srede evre scaklna ulatktan sonra yapaadaki artlar uygulanr. lacaktr. Eer kullanlan yntem manyetik parack metodu ise, NOTLAR: sadece alternatif akm yoke tipi 1) Kaynak sonras daha dk kabul edilir. Ayrca kaynakl tasl ilem scaklklar sadece P-No mirlerin kaynaktaki derinlii 3/8" I Grup No l ve 2 malzemeleri (9.5 mm) daha bykse radyogra fisi gereklidir. iin msaade edilmitir. Basnl kab kaynaklar tamir Kaynak metali, dk hidroedildikten sonra hidrostatik teste jenli (Bazik 9 elektrodlar kullanarak elle ark kayna yntemiyle tabi tutulmaldr. doldurulacaktr. Bir pasoda atlan kaynak dolgusunun genilii NOTLAR: elektrod apnn 4 kat olacaktr. 1) Eer tabloda belirtilen s P-No l Grup No l, 2 ve 3 caklk deerlerinde pratik olarak malzemelerinin tamir blgesi kaynak esnasnda minimum 200F kaynak s :nras sl ilem yapmak (94 C) scaklkta n stma yap- mmkn deil ise, o zaman Tablo. 2'de belirtilen daha dk lacak ve bu scaklkta tutulacakscaklkta ancak daha uzun sreli tr. bir sl ilem uygulanr. P-No 3 Grup No l, 2 ve 3 2) Not 3'te belirtilen istisnalar malzemelerinin tamir blgesi haricinde, u durumlarda sl ikaynak ilemi esnasnda minilem uygulamak zorunludur; mum 350F (177 C) scaklkta n l 1/2" (38.1 mm) zerindeki stma yaplacak ve bu scaklkta malzemelere. tutulacaktr. Pasolar aras scaklk l 1/4" ile l 1/2" (31.75 ile maksimum 450F (232 C) olacak- 38.1 mm) arasnda nominal katr. lnla sahip malzemelere kaynak Kaynan ilk pasosu maksi- srasnda en az 200F (94 Cj'lk bir mum 1/8" (3.25 mm) apnda n tav yaplmamsa bu kalnlkelektrodlar kullanarak tamamla- lar arasndaki malzemelere de sl nacaktr. Bu pasonun kalnlnn ilem uygulanmaldr. yars bir sonraki pasonun dolgusundan nce talanarak alnacak3) Isl ilem aada belirtilen tr. Sonraki kaynak pasolar mak- durumlar iin zorunlu deildir; simum 5/32" (4 m m ) apnda S/2" (12.7 mm)'den ince aln elektrod ile yaplacaktr. Son kay- kaynaklar ve 1/2" (12.7 mm)'den nak dolgusu (kapak paso) ana ince ke kaynaklarnda eer malzemeye demeden tamiri ya- kaynak srasnda minimum 200F plan yzeyin stndeki bir d- (94 Cj'lk bir n Lav uygulanm zeyde yaplacaktr. Btn kaynak ve 2" (50.8 mm)'den kk i apa ilemi t a m a m l a n d k t a n sonra ta- sahip rozu! balantlar iin k u l mir blgesi 400F- 300F |204 - l a n l m ise b a l a n t l a r bombe v: 260C) s c a k l k t a m i n i m u m 4 saat gvdenin k a l n l n n r t t r m a r m ujresinc: t u t u l a c a k t r T a m i r bl- ise, gesi kaynaa balamadan nce 1/2" (12.7 nm)'den kk <',0(TC scaklkta olacak ve kaynak a l n k a y n a k l a n veya 1/2" (12.7 rosnc.e bu s c a k l k t a t u t u l a c a k - ;nm)'<h:;i ince ke k a y n a k l a r n d a I1 't. basn altnda almayan bir par Tamiri u i n r i i o n kaynak evre a basn a l t n d a alan, k a l n l rakhiin.\ l<,silki: s soma, I ' - N o ' I I ' ' \.( l .?:"> n n n j ' y p'.ccn b i r l i u p No J malzemeler d^fda, p a i a / , 1 k a y n a k l a n y o r - ; ! ve L>;, .:.;',ir,; 1 .: kuUatiao ' . - h t i n usu lak srsuui.i n i n i m i i ,'.UOH j'J i h'. !anLr.:k ! - i r , ' r ' i %. ! hx:'. k C j ' l ' k M' ->n uiv Liygi.il r M s a , ; T>- .t m n ' k n .i-u.nl' 'k k a v "> i . ! n, i ' l t u H al:;.a>! paraya
'J2LI

kanatklarn kaynatlmasnda ve basnl alan parann kalnl 1 1/4" (31.75 mm)'yi getiinde minimum 200F (94 C)'lk bir n tav uygulandnda, Korozyona dayankl kaynak metali kaplama uygulandnda veya korozyana dayankl balant kaynaklanmasnda basnl parann kalnl l 1/4" (31.75 mm)'i getiinde ilk paso uygulanrken minimum 200F (94 Cj'lk bir n tav uygulanrsa, 4) Isl ilem P-No 3 Grup No 3 malzemelerinde her kalnlk iin uygulama zorunluluu tamaktadr. 5) Not -(6)'da belirtilen istisnalar haricinde, u artlar altnda sl ilem yapmak zorunludur, 5/8" (15.87 mmj'den byk nominal kalnla sahip P-No 3 Grup No l ve P-No 3 Grup No 2 -malzemeleri. Bu malzemeler iin eer kaynak sonras sl ilem koullar belirtilen WPQ (VVelding procedure qualification) retim kaynana eit veya daha kaln malzemelere yaplm ise s l ilem uygulanmaldr. 6) Aada belirtilen artlar iin kaynak sonras sl ilem basnl paralara yaplan kaynakl balantlar iin zorunlu deildir; Maximum karbon ierii %0.25'den fazla olmayan basnl paralara yaplan kaynakl balantlar veya 1/2" (12.7 n m ' l i k aln veya ke kaynaklan srasnda minimum 200F (94 C)'!k b i r n tav uygulanarak basnsz paralara yaplan kaynakl b a l a n t larda, Nominal et kaimin; 1 / 2 " (12.7 mm) veya daha az ol.in t p veya borularn evresel k a y n a u y Bulamalarn da, m a l z >,nenm maksimum karinin scrm . %0.25'den az ise,
Minimum 200F (94 C] l k b i r on tav u y g u l a n a n k a n a u ! h r n b i s i i l paf.'tLii-t k , ! V ' i a . . J , ; ba.-.n.! p.i';in;- .n.k ;.UV..M '.' .'.Hri i . i ; ; ; .'oO.'AS'.!' ^ ,

27

metali kaplama uygulamasnda veya korozyona dayankl kaplamann maksimum karbon ierii %0.25'i gemeyen basnl paralara ilk paso srasnda minimum 200F (94 Cj'hk bir n tav ile kaynatlmasnda, 7) Not (8)'de belirtilen istisnalar hari, aadaki artlarda kaynak sonras sl ilem zorunludur, 5/8" (15.87 mm) nominal kalnlktan daha kaln SA 202 Gr. A ve Gr. M metalleri. Bu malzemeler iin eer kaynak sonras sl ilem koullar belirtilen kaynak prosedr vasflandrmas retim kaynana eit veya daha kaln malzemelere yaplm ise yukarda belirtilen malzemelere sl ilem zorunludur, Btn dier P-No 4 Grup No l ve 2 malzemeleri (8) Kaynak sonras sl ilem aada belirtilen durumlarda zorunlu deildir,a. P-No 4 malzemeli boru veya tplerin evresel aln kaynaklar iin u artlarn tamam salanrsa: Maksimum nominal d ap 4" (101.6 mm), ii) Maksimum nominal et kalnl 5/8" (15.87 mm), iii) Maksimum karbon ierii %0.15'den az, iv) Minimum 250F (121 Cj'lk n tav b. P-No 4 malzemeli boru veya tplerin yukarda belirtilen (8) a-i, ii, iii artlarna uyuyor ve basnsz paralara u artlar dahilinde ke kaynaklar yapldnda : Maksimum ke kaynak ykseklii 1/2" (12.7 mm), ii) Maksimum 250F (121 Cj'lk bir n tav uygulanmsa. c. P-No 4 boru veya tplerin (8) a-i, ii, iii artlarn yerine getirerek yaplan kanatk kaynaklarnda en az 250F (121 CJ'lk bir n tav uygulandnda. 9) Not (lO)'da belirtilen istisnalar harcisinde, sl ilem btn
28

durumlarda uygulanmaldr. 10) Isl ilem u artlar iin zorunlu deildir: Boru veya tplerin evresel ve aln kaynaklar aadaki artlarn hepsi salanarak yaplm ise,i) Maksimum krom ierii %3, ii) Maksimum nominal d ap 4" (101.6 mm), iii) Maksimum nominal et kalnl 5/8" (15.87 mm), iv) Maksimum karbon ierii %0.15, v) Minimum 300F (150 Cj'lk n tav

nominal kalnlklar. 5/8" (15.87 mm) nominal kalnla kadar olan malzemeler iin eer kaynak sonras sl ilem koullar (a)'da belirtilen kaynak prosedr vasflandrmas retim kaynana eit veya daha kaln malzemelere yapm ise kaynak sonras sl ilem uygulanmaldr. 14) Kaynak sonras sl ilem u artlar iin uygulanmaldr: Boru veya tplerin evresel kaynaklar iin aada belirtilen artlarn tamam salanyor ise; i)

i)

i)

Maksimum nominal d ap 4" (101.6 mmj'den az, ii) Maksimum et kalnl 1/2" Boru veya tpler yukardaki (12.7 mm)'den az, (10) a-i, ii, iii, iv artlarn sal- iii) Maksimum karbon ierii yorsa ve basnsz paralara u %0.15'ten az, artlar dahilinde ke kaynaklar iv) Minimum n tav 250F (121 yapldnda: C). i) Maksimum ke kayna Boru veya tplere yukarda ykseklii 1/2" (12.7 mm), belirtilen (14) a-i, ii, iii artlarna ii) Minimum 300F (150 Cj'lk uygun ekilde ke kayna ile n tav uygulandnda. c. Boru veya tpler yukarda aksamlar aadakileri salayacak belirtilen (10) a-i, ii, iii, iv artlar ekilde kaynatlm ise : altnda yaplan kanatk kaynaklarnda en az 300F (150 Cj'lk n i) Maksimum ke kayna tav uygulandnda. ykseklii 1/2" (12.7 mm) veya daha az, 11) P-No 5 Grup No l malze- ii) Malzeme en az 250F (121 meleri iin sl ilem pratik olarak C)'lk bir n tav grmse. uygulanamadnda, 1200F (650 Daha dk n tav scaklkC)'da 2" (50.8 mmj'e kadar olan, lar salam bir kaynak yapanominal kalnlklar iin 4 saat bilmeyi kesinlikle salamas veya 4 saat/in den byk olan art ile uygulanabilir. Bu dukadar ki srede, 2" (50.8)'den kaln rum u artlar salamal anparalar iin tabloda belirtilen scak bu artlarla snrlandrlrenin 4 kat srede bekletilerek mamaldr : uygulanabilir. a. Ke kayna ykseklii l/ 12) Eer bu tabloda belirtilen 2" (12.7 mm) veya daha az olmascaklkta sl ilem uygulamak ldr, pratik olarak mmkn deilse, o b. Ke kaynann sreklilik zaman sl ilem daha dk sboyu 4" (101.6 mm)'nin zerinde caklkta (min. 1000 F-538 *C) anolmamaldr, cak tablo ITde belirtilenlere uygun c. ASME SECTION K'a gre olarak daha uzun sreli uygulanyaplan WPQ iin hazrlanan test maldr. plakas kalnl kaynatlacak olan 13) Not (14)'de belirtilen istis- kalnlktan az olmamaldr. . Basnsz bir parann banalar haricinde, sl ilem u dusnl bir paraya 1/2" (12.7 rumlarda uygulanmaldr. 5/8" (15.87 mm)'den fazla mm)'den ince aln kayna veya
MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

kaynak ykseklii 1/2" (12.7 mm)'den az ke kayna ile birletirilmesinde minimum 200F (94 C)'lk bir n tav uygulandnda, d. Minimum 200F (94 CJ'lk bir n tav ile kanatklarn basnl paralara olan kaynanda, e. Korozyona dayankl kaynak metali kaplama kaynanda ilk paso srasnda minimum 200F (94 Cj'lk bir n tav uygulandnda. 15) Isl ilemde malzeme 1175F (635 C)'den fazla bir scaklkta tutulmamaldr. 16) Not (17)'de belirtilen istisnalar hari aada belirtilen durumlarda sl ilemin uygulanmas zorunludur: Nominal kalnl 5/8" (15.87 mm)'den fazla olan malzemeler, 5/8" (15.87 mm) nominal kalnla kadar olan malzemeler iin kaynak sonras sl ilem koullan (a)'da belirtilen WPQ retim kaynana eit veya daha kaln malzemelere yaplm ise sl ilem uygulanmaldr. 17) Isl ilem aadaki artlar iin zorunlu deildir: Basnl paralarn basnsz paralara 1/2" (12.7 mm)'den ince aln veya ke kayna ile kaynatlmas srasnda minimum 200F (94 C)'lk bir n tav uygulanmas durumunda, En az 200F (94 Cj'lk bir n tav yaplarak kanatklarn basnl paralara kaynatlmasnda, Korozyona dayankl kaynak metali kaplamas kaynanda, ilk paso ncesinde en az 200F (94 Cj'lk bir n tav uygulandnda. 18) Vanadyum ierii %0.15'e kadar olan malzemelerin minimum scaklkta veya daha dk scaklkta daha uzun sre ile sl ileme tabi tutulmas srasnda malzemenin krlganlnn artabilme zellii nemli gz nnde

bulundurulmaldr. 19) Not (20)'de belirtilen istisnalar haricinde, aada belirtilen durumlarda sl ilem zorunludur: SA 487 Snf 10 malzemelerinin btn kalnlklar iin, 5/8" (15.87 mm) nominal kalnln zerindeki P-No 10A malzemeleri, 5/8" (15.87 mm) nominal kalnla kadar olan malzemeler iin, eer kaynak sonras sl ilem koullar (a)'da belirtilen WPQ retim kaynana eit veya daha kaln malzemelere yaplm ise sl ilem uygulanmaldr.

20) Kaynak sonras sl ilem aada belirtilen durumlar iin zorunlu deildir: Maksimum karbon ierii %0.25'den az olan basnl paralara veya 1/2" (12.7 mmj'den ince aln veya ke kayna ile aksamlarn kaynatld basnsz paralara kaynak srasnda en az 200F (94 C)'hk bir n tav uygulandnda, Nominal et kalnl 1/2" (12.7 mm) veya daha az ve maksimum karbon ierii %0.25'den az boru veya tplerin evresel kaynaklarnda minimum 200F (94 Cj'lk bir n tav uygulandnda, Maksimum karbon ierii %0.25'den az olan basnl paralara en az 200F (94 C)'lk bir n tav ile kanatklarn kaynatlmasnda, Korozyona dayankl kaynak 24) Kaynak sonras sl ilem metali kaplamann maksimum karbon ierii %0.25'den az olan P-No l OF malzemesinin btn basnl paralara kaynanda, ilk kalnlklar iin zorunludur. paso srasnda en az 200F (94 Cj'lk bir n tav uygulanmsa. 21) Isl ilem P-No lOb malzemesinin btn kalnlklar iin uygulanmaldr. 22) Not (23)'de belirtilen istisnalar haricinde, aada belirtilen durumlarda sl ilem uygulanma29

ldr: Nominal kalnl l 1/2" (38.1 mm) den fazla olan malzemeler, l 1/4" (31.75 mm) ile l 1/2" (38.1 mm) arasndaki kalnlklarda kaynak srasnda en az 200F (94 C)'hk bir n tav uygulanmsa kaynak sonras sl ilem uygulanmaldr. 23) Isl ilem aadaki artlarda uygulanmayabilir: 1/2" (12.7 mm)'den kk aln kaynaklar ve ke kaynaklarnda eer kaynak srasnda minimum 200F (94 C)'hk bir n tav uygulanm ve 2" (50.8 mm)'den kk apa sahip nozul balantlar iin kullanlm ise ve balantlar header veya gvdenin kalnln arttrmam ise. 1/2" (12.7 mml'den kk aln kaynaklar veya ke kaynaklar. Basnl paralarn basnsz paralara kaynanda ve basnl parann kalnl l 1/4" (31.75 mm)'yi getii zaman 200F (94 Cj'hk bir n tav uygulanmsa, Basnl parann kalnlnn l 1/43 (31.75 mm)'yi getii zaman en az 200F (94 C)'lk bir n tavn uyguland kanatklarn basnl paralara kaynanda, Korozyona dayankl kaynak metali kaplamasnda, basnl parann kalnlnn l 1/4" (31.75 mm)'yi getiinde en az 200F (94C)'lik bir n tavn ilk pasodan evvel uyguland zamanlarda.

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

"ELK YAPILARIMIZDA KAYNAK KALTES NEDR?"

MAKALE
(TEKNK)
Hayati SOYKAN*
elik yaplarn kaynakl imalat konusunda, endstrilesmi lkelerde hem teknolojik hem de sosyal ynden ok nemli gelimeler olmu, eitli standardlar hazrlanm ve yrrle konmutur. Oysa lkemizde kaynakl imalatn nemi henz yeterince anlalmam ve bu konuda rgtl bir alma yoluna gidilmemitir. elik yaplarn kaynayla ilgili dnyadaki en ilgin ve nemli dokmanlardan biri, ABD'dek; ANSl/AWS D 1.1 : eliklerin Yaplarn Kayna Kodu'dur. Bu dokman elik yaplarn kaynayla ilgili ilkeleri geni kapsaml olarak ele almakta ve bir kurala balamaktadr. Many technological and social developments on velding ofsteel structures have taken place in developed countries, leading to various standards. However, the significance ofweldedfabrication have not been appreciated at home, nor have there been any organized efforts to this end. One of the most interesting and inportant documents on welding ofsteel structures is ANSI/AV/S D 1.1: "Code of V/elding of Steel Structures" in USA. This document comprehensively covers the fundementals ofwelding ofsteel structures and lays out a principle on it.

anayinin dier rnlerinde olduu gibi, elik yapnn da belirli kalitelere sahip olup olmad, bu yaplarn retimini kaytlar, snrlar, artlar altna balayan ve adna Mhendislik Standardlar (veya Sanayi Standardlar) denen dokmanlarda bildirilen gereklere uygun ekilde retilip retilmedii incelenerek anlalr. Konumuz olan Kaynak iin de ayn durum mevcuttur. Bu nedenle, elik yaplarn kaynakla retilmesini balayan kaynak Standardlar karsnda elik yaplarmzn incelenmesi, kalite hakknda aranan yant verecektir. Burada, ncelikle belirtmek gerekiyor ki, elik yaplarn temin/teknik (salama, satn alma) szlemelerinde veya sipari evraklarnda, herhangi bir mhendislik standardna atfta bulunulduu takdirde, o Standard, btn hkmleri ile uygulanr veya uygulatlr. Aksi halde, rn kabul edilmez. O kadar ki, standardda geen bir virgln dahi ne manay ierdii incelenir ve ona uyulur. Sanayi lkelerinde bu dokmanlara atfedilen nemin bu derecede titizlik tadn bilmeliyiz. elik yaplarn kaynan bir btn halinde ieren standardlardan biri ANSI/AWS D l . l . rumuzlu ve elik Yaplarn Kayna Kodu (Structural VVelding CodeSteel) adl standarddr. Kaynak iini bandan sonuna kadar incelemek, bir byk kitab dolduracak kadar yer tutar. O sebeple, bu yazda, ANSI/AVVS Dl.l.

Standardnn tamamnda deil, sadece kk bir blmnde istenen artlar tercme edilerek aktarlacak, baz blmlerinin de hangi kaynak konularn ierdii listelenecektir. En son olarak da, bu gerekler karsnda, Trkiye'deki durum kyaslanacaktr. Gznne alnan bu yabanc standardda elik yaplar: Statik olarak yklenmi veya Dinamik olarak yklenmi yaplar olarak, iki kategoriye ayrlr. Birinciye rnek olarak elik Binalar, ikinci kategoriye rnek olarak da elik kprler, baraj kapaklar, at vinleri vb. cihazlar gsterilebilir. Trkiye'deki baraj kapaklar, yabanc mhendislikler tarafndan planlanp projelendirilen (tasarmlanan) ve de yabanc mhendislikler denetiminde (kontrolunda), ya yabanclar veya yerli mteahhit/taeron firmalar tarafndan ska imal edilen, herbiri yzlerce ton tutan byk elik yaplardr. Hatrlanmaldr ki, Ceyhan Nehri zerinde kurulan Aslanta Baraj'nn 6 adet, her biri 250 ton arlndaki (12m X 16m= 192 m2 ebatl) kapaklarndan birisi, 1984 ylnda koptu, nehir yatana srklendi. Bir DS yetkilisi, bu kopmann, kaynak hatasndan ileri geldiini bildirdi. Yani baraj kapaklar, Trkiye Mhendislii iin, ok gncel (daha dorusu yle olmas gereken) nemli bir elik yap konusudur. O nedenle, elik yaplara rnek olarak, baraj kapaklarn (radyal, tekerlekli, kayar tipler) gznne alacaz. Byk elik yaplarn kaynak

ii, nemli parasal harcamay gerektirir. Bu nedenle bir yandan maliyeti azaltc ekonomi tedbirleri dnlrken, dier yandan da, kaynaktan beklenen gvenilirliin belirli kriterleri yerine getirmesi art aranr. Bu kriterler birbirine benzer olarak, u iki mhendislik literatrnde verilmitir: ISO 3041: Kaynakl Balantlarn Uymas Gereken artlarKaynakl Balantlarn letme Kategorileri. (VVelding Requirements Categories of Service Requirements for Welded Joints), ISO 2394: Yaplarn Gvenilirlii in Genel Prensipler (General Principles of Reliability for Structures). Konumuz Olan Baraj Kapaklarna Uygun Gelen Kriter "En ar ykleme artlarnda dahi beklenen hizmeti vermek zorunluluunu tayan kaynakl balantlar ve/veya yklmalar, kmeleri veya hizmet yetersizlii hallerine dmeleri, felaket derecesinde zararlara yol aan kaynakl balantlar" kriteri olup byle balantlar, halen teknolojinin getirdii nitelikteki iilik ve materyalle yaplmaktan baka, en detayl ve ehliyetli incelemelerden, muayenelerden ve testlerden geirilerek, sonular, detayl raporlara balanmak zorunluunu tar. Yani, kayna yapan kurumdan baka, bamsz, tannm ve sercifikasyona sahip bir denetinin de, malsahibi adna grev almas gerekir. Bu denetinin nitelikleri ve hangi ileri

* Makina Yksek Mhendisi

30
MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

konu edinecei de, bu yaznn son blm olarak belirtilecektir. Aada KISIM-1 iinde,ANSI/AWS D 1.1 Standardnn ve bu Standardla atf yaplan AWSQCI: Kaynak Denetilerinin Kalifikasyonu ve Sertifikasyonu adl Standardn baz gerekleri, paragraf no.lar ile birlikte verilmektedir. KISIM H'de ise, bu hkmler karsnda Trkiye'deki durum incelenmektedir.

KISIM - ANSI/Aws DI.VDE YERALAN BAZI HKMLER

Blm 2. Kaynakl Balantlarn Planlanp Projelendirilmesi (Tasarm)

ekil 1. nceden kalifiye edilmi tam nfuzlu ift V kesit/i aln kaynak balantlar

2.1 Planlar-Projeler 2.1.1. Btn Kaynaklarn: nerelerde yeraldklarna, tiplerine, boyutlarna vu hangi uzunluklarda olduklarna dair tm bilgiler, eksiksiz olarak ve net ekilde plan-projeler zerinde gsterilmelidir. Plan-Projelerde, kaynakl balantlardan, hangilerinin atl- '{. yede ve hangilerinin antiyede yaplaca belirtilmelidir. 2.1.2. ekilme (bzlme) gerilmelerinin ve arplmann en aza indirilmesi iin kaynak srasnn 2. ve kaynak tekniklerinin dikkatli bir ekilde kontrol altnda tutulmas gerekli olan kaynakl balantlarn veya balant gruplar- 3. nn planlarna-projelerine, bu kontrol durumu kaydedileccktir (belirtilecektir!. Altblm: C Kaynakl Balantlarn Detaylar [NOT: Bu StanJarJda, kaynak ilemine balanabilmesi iin, evvela, kaynak halanllarnn, kaynak yntemlerinin, kaynaklarn ve yardmclarnn, sorumlu kaynak mlendisi tarafndan kabul edilip onaylanmas (Kalifiye edilmesi istenmekte., <ksi ha ide, Kaynaa balama mmnde:>/' verilmemektedir l

2.6 Kaynak Balantsnn Kalifiye Edilmesi Aadaki direktiflere uygun olan balantlar kalifikasyon artlarna gre incelemeye alnmakszn, onaylanm addedileceklerdir: l. 2.7 ila 2.10 ve 10.13 paragraflarndaki detaylara uyanlar, Not: Yer darl nedeniyle, pek ok direktiften sadece l tanesi ift V Kesitli Kaynak ad ile verilmitir,

lenlerden daha fazla f a r k l l k gsterirse, bu takdirde durum, onaylamas veya dzeltme istemesi iin, Kaynak Mhendisine i l e t i lir. (= Karar, onundur); Blm 5. Kalifikasyon Altblm A: Genel Hkmler

5.1 nceden Onayl (Testten geirilmesine gerek grlmeyen) Kaynak Yntemleri Notlar ; Byle Yntemler, El no.lu Y u k a r d a verilen balant, tabloda istenenlere, uygun olmak ANSI/AVVS D l . l . Standardnzorundadrlar. [NOT: Bu tabloda verilen, 23 trl balantdan, sadece l tanesi olup nun, sadece kk bir ksm verilmektedir] rnek olarak verilmitir. Standardda A, C, M ve N 4.5 rtl Metal Ark Kaynak harfleri iin aklamalar var Elektrotlar ise de, bizim maksadmz iin bunlara gerek grlmedi 4.5.2.1 Dk Hidrojen Elekt"Toleranslar" stununda ati rotlarnn Onayl Ak Havada y , p l - i n 2.9.2 ve 3.3.4 Parajc- Kalma Sreleri: m f l a aada verilmitir: Hermetik olarak k a p . i t i l m i p a k e t l e r i n almasn veya elektParagraf "2.9,2 Boyutlar zerodut kurutma veya depoluna frinde Toleranslar": Projelerde-Planlarda veya de- rnlarndan dar kan i m a s n tayl resimlerde spcsifiye edilen takiben, clcktrodun ak n a v a y a V k e s i t l i kaynaklarn b o y u t l a r , maruz kalabilecei (maks.l sreekil. 2.9. i ' d e gsterilen b o y u t l u - ler, Tablo: 4.5,2'deki A s u ' u n u n dan, 3.3.4 paragrafnda spesifiyt: da gsterilen sreleri g.\mcyr edilen l i m i t l e r dahilinde f a r k l l k ektir. gsterebilirler. 4.6 rtl Meta! Ark Kayna iin Yntemler Paragraf 3.3.4: 4.6..I V kesitli kaynak balantlar4,6.2 nn ebatlar, detay projelerde, gs4,63. Kullan.lan u ki , H a r n terilen ebatlardan aada gsteri31

MHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ZEL SA YISI - 2

Kk Talanmamsa

Kk Talanmsa Limitsiz 3.2 mm 3.2 mm

(1) Balant Kknn Yznde: (2) Balantlarn Kk Aklnda: Arka Takviyesiz: Balantlarn Kk Aklnda: Arka Takviyeli: (3) Balantnn V -Kesiti Asnda:

1.6 mm 1.6 mm +6.4 mm -1.6 mm

-5 derece

tayin etmek iin yaplr. Kullanlan testler unlardr: 5.6.1 Aln Kaynaklar iin Olanlar: 1. Kltlm-kesit ekme testi (ekme mukavemeti iin), 2. Kaynak kknde eilme testi (Yapsal kusursuzluun anlalmas iin), 3. Kaynak yz testi (Yapsal kusursuzluun anlalmas iin), 9. Radyografik veya ultrasonik test (Yapsal kusursuzluun anlalmas iin). [NOT: Bu artlan takiben, testten geirilecek kaynaklarn konumlarn (dz, yatay gibi) test numunelerinin adetlerini, tiplerini, hazrlama kurallarn, muhtelif sa, levha, boru, kalnlklarna gre-, ke ve aln kaynaklarna gre, ayr ayr olmak zere belirten hkmler yeralmaktadr. 17 sayfalk bir hacim iinde yeralan bu hkmlere burada yer verilmedi} Altblm C: Kaynaknn Kalifikasyonu

-5 derece

Tablo: El nceden Onayl Birletirme Kayna iin Gereken Zorunlu istekler lgili Paragraf No. Konusu

4.2.

Minimum On Istma ve Pasolararas scaklklar, Tablo 4.2'deki gibi olacaktr. [NOT: I ila IV. Gruplar iinde 28 trl yap eliinin yerald bu tablodan sadece I. Grup, rnek olarak verilmektedir.

Tablo: 4.2 Minimum n Istma ve Pasolararas Scaklklar elik Grubu No. eliin Rumuzu
ASTM A3< A53,Gr.B

Uygulanacak Kaynak Trii

Dk hidrojen elektrotlardan baka olan Metal Ark Kayna

Kaynak yaplacak noktada en kaln olan kaynak parasnn kahinlii, mm

19 mm'ye kadar (dahil) 19 ila 38 mm (dahilfaras iin 64 mm' den fazla kalnlklar iin ~.

Minimum Scaklk, 'C

Gerekmez 66

107
150

A501

Tablo: 4.5.2 Dk Hidrojen Elektrodlar iin, msade edilen, Ak Havada en ok Kalma Sreleri Elektrod Stn: A; Saat Olarak Maks. 4, Maks. 4, Maks. 2, Maks. 1, Maks. 1/2 Maks. 1/2. aplar, aadakiler

A 5.1 E70 XX . . A 5.5 70 XX

E80XX E80XX E100XX E110XX.. maksimum

kaynaklarnda: 6.4 mm. 4.6.3.3. Dz konumda yaplan ke kaynaklarnn kk pasolarnda: 6.4 mm. veya daha byk kk akl olan ve arka takviyeli olan dz konumlu aln kaynaklarnda: 6.4 mm. 4.6.3.4. EXX 14 ile ve dk hidrojen elektrodlar ile dey ve tavan konumlarda yaplan kaynaklarda: 4.0 mm.

gibi olacaktr.

4.6.3.1. Kk Pasolar hari olmak zere, dz konumda yaplan btn kaynaklarda : 8 mm, 4.6.3.2. Yatay konumlu ke
32

5.16 Deikenlerin Snrlar: Bir kaynaknn kalifiye edilmesinde aadaki kurallar uygulanr: 5.16.3 Aada verilen tablodaki bir elektrodu kullanmak suretiyle rtl Metal Ark Kayna yapmaya kalifiye edilmi bir kaynak, ayn gruptaki bir baka 5.6 Yaplacak Testlerin Tipleri elektrotla ve rakam daha aa olan dier gruplardaki elektrodlave Maksatlar Aada belirtilen test tipleri, rn herhangi birisi ile de kaynak belirli bir yntem artnamesine yapmaya kalifiye edilmi addediuygun olarak yaplan kaynakl lecektir. balantlarn mekanik zelliklerini ve yaplarnn kusursuz (sa5.16.5. Belirli bir kaynak kolam, Ing.: sound) olup olmadn
MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

. .,^v%^S>^^^^'..

Gururla kalitemizi sizlere sunuyoruz. Durmakszn devam eden aratrmalarmzn ve yatrmlarmzn sonucunu aldk. Gazalt kaynak telinde mkemmele yaklatk. Bugn gazalt kaynak teli retiminde kalitemizle ve kapasitemizle en iyisi olduumuzu iddia etmekteyiz... hracatn yaptmz lkelerden gelen devaml talepler dolaysyla her gn artan ihracatmz da bu iddlamlz kantlamakta... Gazalt telini bugne kadar bnyemizde lisans altnda rettik. Mterimizin en iyisine layk olmas gerektii inancmzdan yola karak mevcut retim ile yetinmeyip teknoloji ve senelerin verdii tecrbemize de gvenerek yaplabilecein sn iyisini uzun almalar sonucunda rettik... Grdmz kadaryla bazlar bu ii byk bir teknoloji olarak grmemektedir. te en 42yc ycnlg buradadr. Mkemmele erimek kolay deildir, Ciddiyet Sabr ve G ister... Bugn blgi ve teknoloji olarak Dnya reticilerinden hi bir eksiimiz olmad gibi onlarla rahatlkla rekdbet

imdi bugne kadar ihracatn yaptmz gazalt kaynak telini siz sayn mterilerimizin kullanmna sunuyoruz... Ne Mutlu Bize Ne Mutlu Hizmet Verebildiimiz
MTERYE...

GeKa
GeKa SG1 GeKa SG2 GeKa SG3 GeKa SG Mo GeKa SG - D2 GeKa SG Cr Mo 1 GeKa SGCrMo2 GeKa SGCrMoS

<|> mm

Boyutlar Dimensions

/mm

GeKa
GeKa SG1 GeKa SG2 GeKa SG3

retilen ap'lar Diameter (j mm (0.60)

(1.60)
2.00 2.40

0.80
(0.90)

(3.00)
3.20

1000

GeKa SG Mo GeKa SG - D2 GeKa SG Cr Mo 1 GeKa SGCrMo2

1.00
1.20
(1.40)

1.60

5/15 kg'lk karton veya plastik kutuda

15 kg'lk Tel veya Plastik makarada

GEDK holding a..

Ankara Cad. No: 28 81520 eyhli-Pendik-STANBUL Tel: O (216) 378 50 00 (24 Lines) Fax : O (216) 378 21 24 - 378 20 44

denetimin ve hem de saptamann, mteahhit tarafndan yaplmasn isteyeF4 EXX15,EXX16,EXX18 bilecektir. Fs EXX10,EXX11 [NOT: rnek olarak gznne Fz EXX12, EXX13, EX+X14 Fi _.EXX20,EXX24, EXX27, EXX28 alnan baraj kapaklarnn tabi bulunduu kriterin . ... u byk nemi nedeniyle, Dorulanm (yatay dey, vb.) iin ka* Deaetimi ve Teai ifn ba_ hfkasyona sahip bir kaynaknn, msz Vf, * ldaki 613 baka bir konumda almas s^ belir*tifea bil enspeks-yon tenmyorsa bu yem konum iin fa malsahibi namna grevyen bir kalfkasyon gereklidir. lendirilecektir , JN,OT; 5:16 fl Paragraftaki bu Sertifikal Kaynak Dene6 ., 3 degkenlern snrlar konusun- m l e r i A m e r i k a n K k Cemi. dak artlar 8 madde halinde tinden (AWS) sertifi edilmi olup, burada sadece 2 maddeye R k denetilerinin a l t r lyer verildi: Keza, Kaynak kah- mas, gereken hallerde, bu olufkasyonu konusunda bu paragteklifiye verilen evraklarda raftan sonra gelen ve 17 sayfalk b e l i r t i m i oacak, sz l e me dbir hacim iinde yeralan 15 pa- k m a n l a n n d a spesifiye edilmi ragrafm sadece birkann ve sa- buluna-caktr. Byle yapld takdece balklar, aada gorulece- dirde; aa lda ki artlara uyulacaki zere, verilmekle yetinildi.} tlr 6.1.3.1. Bu Denetiler Blm 6. Denetim AWSQC1 No.lu ve Kaynak Denetilerinin Sertifikasyonu adl Altblm A: Genel Hkmler Standarda uygun tarzda sertifiye edilmi bir AWS denetisi ola6.1.1. Bu standardn hedefi cakt r. 6.1.3.2 paragrafndaki olarak, imalat/Montaj Denetimi kura l haricinde, bu ekilde kalifive Testi ile Dorulama (Verifica- ye edilmi (AWS Sertifikal) kiition) Denetimi ve Testi, birbirin- l er/ malat/Montaj veya Saptama den ayr fonksiyonlardr, imalat/ Denetilerini ve Testleri yapma Montaj Denetimi ve Testleri, yetkisinde olacaklardr, kullanlan materyalin ve isiliin, [NOT: AWSQC1 No.lu Stano inaata (rne) dair szleme dardn nsznn ilk cmlesi dokmanlarnn taleplerine uygun yledir: "Kaynak denetiminin olduunu gvence altna almak maksad, Kaynak yapma yolu ile maksadyla, gereine uygun ekil- oluan bir rnn, bu i iin de, Montajdan nce, Montaj sre- spesifiye edilmi olan kod'un, since, Kaynak sresince ve Kay- standardn veya benzer dier dnaktan sonra uygulanacaklardr, kmanlarda belirtilen Kabul Dorulama Denetimi ve Testleri Edilme Kriterlerini yerine getirip ise, ii geciktirmeyecek ekilde, getirmediinin tayin edilmesibir zaman zarfnda yaplacaktr. dir."} Szleme dokmanlarnda aksi [NOT: Bu standarda gre serbelirtilmedike, malat/Montaj ti/'ika alabilmek iin, bavuru saDenetimi ve Testleri, Mteahhi- hibinin birok artlara uygun nidin sorumluluu altndadr. Do- telikler tamas isteniyor. Bu rulama Denetimi ve Testleri ise, artlardan sadece bir tanesi aamterinin arzusuna kalm olup, S'daki Parag. 5't e veriliyor.} mteri bu fonksiyonu kendisi (veya vekili) yerine getirebilecek 5. Gereken Eitim ve Meslek veya szlemede belirtildii tak- Tecrbesi dirde bamsz bir denetimden 5.1. Sertifiye edilmi Kaynak sarfinazar edebilecek veya hem Denetisi sertifikas almak iin Grup'un Gsterilii AWS'nin (Amerikan Kaynak Cemiyetinin) Elektrod Snflandrmas
MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

5.1.1. Lise veya dengi okullar bitirmi olmalar gereklidir. 5.1.2. Bir kod'a veya standarda gre retilen kaynakla elde edilmi komponentlerle dorudan ilikili bir grevde en az be yl sreli tecrbe kazanm olmas gereklidir ve de, aadaki ilerin birisi veya daha fazlas iinde dorudan bulunmu olmas gereklidir. [NOT: Kaynak Denetimi ve Testlerine dair hkmler (talepler) ANSI/AWS Dl.l. Standardnda 21 sayfa tutan bir hacim iinde verilmi olmakla beraber, yer darl nedeniyle burada gsterilmedi; sadece birka hkm gsterilmekle yetinildi.} 6.4. Kaynak, Kaynak Operatr ve Tespiti Kalifikasyonlarnn Denetimi 6.5. Kaynak ilerinin ve Kaytlarnn Denetimi, 6.11. Kaynaklarn Kabul Edilebilirlii, 6.17. Ultrasonik Test Tehizat Kalibrasyonu, 6.20. Raporlarn Hazrlanmas ve Gsterimi, 6.23. atlak Byklklerini Deerlendirme Yntemleri, 6.25. Misaller. TRKYE'DEK DURUM Kk bir ksm, yukardaki sayfalarda belirtilmi bulunan ANSI/AWS Dl.l rumuzlu Standard, elik yaplarda kaynak iini, gereksiz yere, ince eleyip sk dokuyan, benzeri Alman, ngiliz vb. standardlara nazaran ar titiz, bir dokman olarak grlmemelidir. Orada belirtilen artlar, (talepler, direktifler) dier sanayi lkelerinden nemli farkllklar gstermemektedir. Misalde gznne alman rtl Metal
33

bavuruda bulunan isteklilerin:

KISIM - u

Ark Kaynann yapm esnasnda oluan ok yksek scakln, souma esnasnda ayn dzgnlkte etrafa anlamamasndan, elektrot kalitesinde oluan deimelerden, Kaynak Blgesine eitli yabanc maddelerin girmesidir ve benzeri nedenlerden dolay, atlak olumasnn byk olaslk tadnn bilincinde olan Sanayi lkelerinde, birbirine benzer kaynak standardlar, eksiksiz olarak ve byk uzmanlk (ehliyet) iinde uygulanmakta, her kademede, her hareket, muayeneden, lmeden, testten geiril-mekte ve bulunan deerler zel formlara kaydedilip rapor haline getirilip saklanmaktadr. rneimizde olduu gibi, bir ok halde, bu raporlarla yetinilmeyip, uzman, bamsz ve zel sertifikal enspek-siyon firmalar, str.ndardda istenen btn muayeneleri, testleri ve lmeleri , ya kendileri yapmakta (dorulama) veya o lkelerde belirli sahalarda uzmanlam (akredite olmu) test laboratuvarlanna yaptrmaktadrlar. Her safhada bulunan deerler, bir rapor haline getirilmitir. Yani, yaplan her kaynak faaliyeti, gerekteki durumu ile, bellidir, herkesin grmesine aktr. te bu malat ve Deneti raporlardr ki, elik yap kaynann, ilgili standardn bildirdii btn, artlara uygun olduunu yetkili bir durumda kantlarlar. Yani, kaynan, amzda istenen kaliteler iinde olduunu kantlarlar. Acaba Trkiye'de elik yaplar iin, elektrot satn alnmasndan balayp, Saptama Denetimi ve Testinin sonuna kadar, btn kaynak iilik ve materyal hareketlerinin herhangi bir kaynak standardna uygun olarak yapldn, btn muayenelerde, testlerde ve lmelerde bulunmalar gereken yetkilerle gsteren,yani, kaynann kaliteli olduunu kantlayan dokmanlar (raporlar) mevcut mudur? Eer mevcutsa, byle yapmclar tutup tebrik etmek ve takdir etmek, zellikle TMMOB ve Odalar'n bir borcu olmak gerekir. Fakat yoksa, o takdirde, yine
34

ncelikle TMMOB ve Odalar'n, gerekteki durumun bozukluklarn aratrp bulup topluma yaymas da, bir bor olmak gerekir. Yaygn olarak izlenen odur ki, Trkiye'deki elik yaplarn kaynaklarn yapma sorumluluunu tayanlar, belirli bir kaynak standardnn artlarna uymamakta bulunuyorlar. Kaynak sahasnda, lkede yetimi eleman bulunmas elbette gereklidir. Fakat bu kimselere, bir standardn artlarn uygulamaya koymak imkanlar verilmemekte, tam tersine, kaynak iinin, en az masrafla, bu n evvel bitirilmesi istenmekted 1 Standardlarda istenenler, Trkiye'deki Kaynak yapmclar tarafndan, genel halde, ar titiz gereksiz veya maliyeti arttrc iler olarak grlmektedir. Mal sahibi ise ou halde Standardlarda istenenlerin ciddiyet derecesini anlayacak bilince sahip deildir. Avrupa'nn ve Dnyann sayl Makina Mhendislii firmalarndan birisi olan Krupp firmasnn, geni Kalite Kontrol tekilat var. Burada zlemeyen meselelere destek veren aratrma laboratuvarlar da var,- yani, kaliteye dair sorunlar, firma iinde rahatlkla zlmektedir. Fakat, kalitenin bylesine gvence altnda bulunmasna ramen, Krupp'un rettii btn makina ve tehizatn takriben %50'si, ayrca uluslararas hrete sahip kontrol firmalarnn kontrolundan da geer. Sanayi lkelerinde kontrola bu derece nem verilmesi, bu lkelerde belirli sahalarda uzmanlam kontrol firmalarnn ve test ve kalibrasyon laboratuvarlarnn oalmasna yol at. Mesela ngiltere'de bu mesleklerin adresleri, orta hacimli bir kitab dolduracak kadar oktur. Trkiye'de ise, byle kurumlar parmakla gsterilecek kadar azdr. nk Trkiye genelinde, kontrola deer verilmemekte, lzumsuz grlmektedir. Bu meslee balayan baz gen-azimli mhendisler i bulamadlar terkettiler. rneimizdeki ar iletme kriteri altnda almakta olan,

Trkiye'de birok elik yap vardr. Mesela sadece Atatrk Baraj'nda: 13 bin ton kadar hidromekanik tehizat, 45 bin ton civarnda byk apl borular, 8 adet 16 m. apl trbin salyangozu, l adet 800 tonluk at vinci var. Ankara, stanbul doalgaz ana borular da ayn kriter altnda alyorlar. Acabu bu elik yaplarda, ilgili kaynak standardlarna gre hangi denetiler alt. Kalifikasyonlar nedir? Bulgular neler olmutur? Konular, ciddiyet ve uzmanlkta incelenmek ve lke mhendislik alemini bilgilendirmek gereken konular olarak durmaktadr. Avrupa Topluluuna girmeyecek olsa dahi, Trkiye'nin, Sanayii ayakta tutan bir rn olan kaynak konusunda, halen nerede bulunduumuzu, profesyonel olarak aratrmaya balamas gerekiyor. Belirli bir kaynak standardna gre, elik yaplar ele alnmal,- yerine getirilen, getirilmeyen artlar bulunmal. Elde edilecek sonulara gre, kaliteyi ykseltici tedbirler tayin edilmeli. TMMOB ve Odalar'n nclnde kaynakla ilgisi olan yatrmc kamu ve zel sektr kurumlarndan, Tbitak, niversiteler, TSE vb. kurumlardan uzmanlarn, bu hedef iinde youn alma iine girmeleri zorunludur. Aksi halde, AB lkeleri ile ayn kalitede kaynak retmemiz, daha uzun sre hayal olmakta devam edecek grnyor. Profesr Nezihi ZDEN'in bir bildirisinde yazd u ifade ibretle okunmaldr: "Trkiye'de kaynakta yaplan tahribatsz muayeneler, byk ksm ile, aldatmacadan ibarettir."

KAYNAKA
1. ANSI/AWS Dl.l. : Structural Welding Code-Steel elik Yaplarn Kayna Kodu. 1. ISO 3041 : VVelding Requirements Categories of Service Requirements for Welded Joints Kaynakl Balantlarn Uymas Gereken artlarKaynakl Balantlarn iletme Kategorileri. 3. ISO 2394 : General Principles of Reliabil ty for Structures Yaplarn Gvenilirlii iin Genel Prensipler.

MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI-2

TAHRBATSIZ MUAYENE SONULARININ DEERLENDRLME KRTERLER

MAKALE
(TEKNK)
SelahaddinANIK* Murat VURAL-

dnmzde kalitenin oluturulmasnda, tahrtbatsz muayeneler zel bir neme sahiptir. Kaynakl ixlantlarda kalitenin oluturulmas, balang parametrelerinin amaca uygun ekilde teshilini ve ilemin yapl srasnda tahribatsz yntemlerle kontroln gerektirir. Bu kontroln tm dnyada ortak kriterlere gre yamlnas amacyla, eitli kurulular tarafndan farkl almalar balatlm, ancak ortak bir sistem henz kurulamamtr. Bu almada, szkonusu kriterlerden TS 7830, TS 10387, IN 8563, EN 25817 ve ISO 5817, geerlilik alanlar bakmndan birbirlerine gre durumlar akla kavuturulmu, oluturulacak kaynakl konsirksyonlarn tahribalsz muayenesinde kullanlacak kalite faktrlerinin almas gereken deerlerin daha kolay ve anlalr hale getirilmesine allmtr. in today's ndustry the Non-destructive testin/; has a special importance in the producing oftjuality. The NOT methods are moslly appli..' lo thr weldedjoints. For the produclion ofijuality in the weldedjoints, il is re/uired to determine the starting paraneters in accordance wilh the aim and ti, cntrol H.th the NDT methotls during the process. TS 7830, DN 8563, KN 25817 and ISO 5817 are the no.tt applied criteria al this point, and m ila.; study, it is invt'stigated how lies- criteria change frm ne tu another.

ndstriyel almalarda tahribatsz muayene y n t e m l e r i , zellikle de toplam kalite kavramnn gittike y a y g n l a t gnmzde, gitgide daha da n e m l i hale gelmektedir. K a y n a k l balantlar, tahribath muayene y n t e m l e rinin yannda, daha ila ok oranda, tahribatsz y n t e m l e r l e muayene edilmektedir. Bu y n t e m l e r arasda, gzle, manyetik toz ve a k i m i . r !<i, penetran sv ile, u l t r a s ; . n k ve radyografik yntemler en y a y g n \ e en ekonomik y n t e m l e r olar,?k MVrilmi durumdadrlar. Bir kaynak b a l a n t s n n t a h r i rutsz muayenesinde, i l k o! rak dikiin gzle muayenesi y e r a l r . SU ekilde, d i k i t e k i yzeysel h a t a l a r byk lde b e l i r l e n i r . Ancak dikiin her iki taraf da grlemiyorsa, bu takdirde ultrasonk y n t e m e de bavurulur. Dikiin iinde bul u n m a s olas hatalar ise, pahal olmasna ramen, d i k i i n g v e n i l i r l i ini salamas b a k m n d a n radyografik yntemle tesbit e d i l i r .

CK) deerlendirme grubu halinde kademdenJirilmitir. Para kalnl k blgeleri, 0,5 mm<t<3,6 mm ve t>3,6 mm olarak ikiye ayrlmtr. A l n dikileri iin deerlendirme g r u p l a r n n bulgular Tablo. 1 de, ke dikileri iin ise Tablo. 2 de v e r i l m i t i r . Her i k i t a b l a d a da, b i r bulguda hangi para k a l n l k blgesine ve hangi deerlendirme g r u b u n a izin verildii veya zel taleplerin nerede geerli olduu gsterilmitir.

TS 10387 LE DiN 8563

ANLAMI VE KAPSAM?
TS 7830, ile DN 563 K; un ,-i arasnciaki aynlk, TS !3-> i l e DN 8S63 Ksm 30 a r a s n d a jerU d i : . Bu standartlar, a l m . 1 .yun-, esasl m a l z e m e l e r i n eri t m < i<ayn a k l i b a l a n t l a r n n neerk l i r i l rne k r i t e r l e ; i n i e r n i e k t e d i , A l m : y : m esasl m a l z ^ r e l e r : : a l n birLt i r m e l e r i AS, Rv C-S < 1)8

KISIM 30'UN

r Tablo. 1 TS 7830 ve DN 8563 Ksm ;<"e g e> eliklerin i-itme kaynakl blantlan aln dikileri iin bulgular ve deerlendirme c, ruplan

O, i.

i'lfT

t - .ti
Oege rlenci rme C

t r* 3.O m

AS
D Bul<juii*r: Dikicin taknl Kaptk pasosunun taknl* Konur kaymas Yanma ve kenar entii Ak u krateri Grnr gzenek Erimi; kaynak metali sramad

tlS

C.S

DS

AS

B F, X X

es
X X X X X X X

L-Sv

'-- X

x
X

"\

X X X

X X X X X

X X

, x -i _H
x

X X _

'
X

-i

X
x

o
X

V-

X
X

K
f t

TS 7830 JLE DiN 8563 KlSM 3'N

ANLAMI VE KAPSAM
TS 7830, DN Ksm 3'iin tercmesidir. Bu standartlarda, e l i k l e rin eritme kaynakl aln balantlarndaki talepler, i bulgular ve d bulgular olarak t a n m l a n m t r . Bu talepler, aln dikileri iin drt (AS, BS, CS, DS) deerlendirme grubu halinde, T-, ha ve bindirme t i p i birletirmeler iin ise ( A K , BK,
* I,T. (I. Mkina Fakltesi

Kaynak aznn enmerrtt ksmnclu tututurma yeri

o
X
x

X X X X

X X

X X X X X K O X X

Kkn kkl Kkte nufuziyetsizk Kkte entik Bulgular: Gaz kalnts- Cruf kalnts Birleme hatas Y e t e r s i z nfuziyel atlaklar U krater-tunkeri -: Bulguya msaade edi!rnz: X: Bulguya msaade edilir O: Bulcju iin zel talep yok.
x

"x
X

_
X X h
X

J
X X X

K X X
x

X X i

X X

o
X X X X

X X

X
""

>c
X

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

35

Tablo. 2 TS 7830 ve DN 8563 Ksm 3'e gre eliklerin eritme kaynakl aln balantlarnda ke dikileri iin bulgu ve deerlendirme gruptan
Rorn Kain l k Bla*>i

Bulgu

O.6
AK

mnn

Dee rlond
BK

rme> Clrubu

CK

AK

BK

CK

D Bulgular: Dikiin taknl Bindirme balantda diki taknl Dikiin i bkeylii Eit olmayan diki dik kenar uzunluklar Ak u krateri Grnr gzenek Erimi kaynak metali fkrmas Grnr cruf kalnts Kaynak aznn erimemi ksmnda tututurma yeri Bulgular: Gaz kalnts Birleme Hatas Cruf kalnts atlaklar Kkn kapanmas -: Bulguya msaade edilmez X: Bulguya msaade edilir O: Bulgu iin zel talep yok.

X X X

O X X

X X X
X X X X X

X X X X X X X X X X X

X X X X X

o
X X X

o
X

o o
X X X 0

o
X

o
X X X X X

X X X

dk (D), orta (C) ve yksek (B) olmak zere deerlendirme grubuna ayrlmtr. Bu deerlendirme grubu, kaynakl imalatta geni bir kullanm salayacak ekilde kurallatmlmtr. Standarttaki deerlendirme gruplar, 3 mm'den 63 mm'ye kadar para kalnlklarna uygulanmaktadr. Ayrca standartta, sreksizlikler ksa ve uzun olmak zere iki ana gruba ayrlr. Her 100 mm'lik diki boyunda, toplam uzunluu 25 mm'den byk olmayan veya 100 mm'den ksa bir kaynak dikiinde toplam diki uzunluunun %25'i kadar olan bir veya birka sreksizlik KISA sreksizlik olarak, bunun tersi de UZUN sreksizlik olarak adlandrlr.

Tablo. 3 TS 10387 ve DN 8563 ksm 30'a gre alminyum esasl malzemelerin eritme kaynakl balantlarnda aln dikileri iin bulgu ve deerlendirme gruplar
Bulgu D Bulgular: Dikiin Taknl Diki taknlk as Kapak pasosu kkl Kenar kaymas Yanma ve kenar entii Ak u krateri Grnr gzenek Grnr cruf kalnts Erimi kaynak metali sramas Grnr tututurma yeri Kkn sarkkl Kkn kkl Kkte nfuziyet azl Kk ortasnda entik Ic Bulgular: Gaz Kalnts Cruf kalnts Birleme hatas Yetersiz nfuziyet atlaklar -: Bulguya msaade edilmez X: Bulguya msaade edilir O: Bulgu iin zel talop yok.

C>oerlendi rrr*e Grub Ll

AS-AI
X X

BS-AI

CS-AI

DS-AI

ELKLERN ERTME KAYNAI N TAHRBATSIZ MUAYENELERN DEERLENDRLME

(TS 7830, DiN 8563 Ksm 3, EN 25817 ve ISO 5817)

X X X X X X X X X X _

X X X X X X X X X X X X X X X X X X

o
X X X X X X X 0 X X X X

X _ _ _

KRTERLERNN KARILATIRILMASI

X X _

X X _

Aadaki ekillerde, her bir standarttaki bulgular ile, bu bulgularn para kalnlna gre deerlendirme gruplar, birbirine gre gsterilmitir. (ekil l ile 10)

o
X X X X

olmak zere drt, ke birletirmeleri AK, BK ve CK olmak zere deerlendirme grubuna ayrlmtr. (Tablo 3 ve 4)

eliklerin ark kaynakl balantlarndaki sreksizliklerin deerlen(TS 10387, DiN 8563 Ksm 30) dirme gruplar iin bir talimatlar KARILATIRILMASI listesidir. Bu Standard 1987 ylnda karlm, 1992 ylnda Avrupa Aadaki ekillerde, her bir EN 25817 LE ISO 5817'NN Topluluu lkelerinde EN 25817 ANLAMI VE KAPSAMI numarasyla, ortak standart olarak standarttaki bulgular ile, bu bulgularn para kalnlna gre deerkabul edilmitir. ISO 5817 uluslararas standard, Bu standartta kaynak dikileri, lendirme gruplar, birbirine gre
MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

ALMNYUM ESASLI MALZEMELERN ERTME KAYNAI N TAHRBATSIZ MUAYENELERN DEERLENDRLME KRTERLERNN

36

Tablo. 4 Alminyum esasl malzemelerin eritme kaynakl balantlarnda aln hisleri iin bulgu ve deerlendirme gruptan

Ksa diki kenan (nominal boyut) z

C-

.
60 mm 70

~c mm

10

30

10

50

Bulgu D Bulgular: Dikiin taknl Yetersiz doldurulmu diki Eit olmayan diki dik kenarlar Yanma ve kenar entii Grnr gzenek ve yabanc metal Grnr cruf kalnts Ak u krateri Erimik kaynak metali sramas Grnr tututurma yeri i Bulgular: Gaz kalnts Cruf kalnts Birleme hatas Kkn kapanmas atlaklar

Deeriendirme Grubu AK-AI

X
X X

BK-AI
X
X X

CK-AI
X
X X
v. Ke kalnl (nominal boyut) g veya Ke diki genilii (nominal boyut) b

')

X X X X

X X X X

ekil. 5 Ko e dikilerinde ibkey diki

') X X X

') ')
X X X X

') O

o
X X X X
Kk genilii b

-: Bulguya msaade edilmez O: Bulgu iin zel talep yok. X: Bulguya masade edilir 1): Standarttaki aklamaya baknz

ekil. 6 Aln dikilerinde kkn sarkkl (b2 = b) ve i (33 = h)

t) 15 20 25 30 mm 35 Aln dikiinde kalnlk (llen boyut) veya Ke diki kalnl (llen boyut) a

20

Diki genilii b

50 mm

60

ekil. 1 Aln ve ke dikilerinde u krater atla K diki kenan (llen boyut)

ekil. 3 Aln dikilerinde diki taknl (b=b) ve Dat=h)

Ksa diki kenan (nominal boyut) ? O 10 20 mm 6

15

O O

15

mm '

2 1 6 B 10 12 11 16 18 i Ke diki kalnl (llen boyut) a

22 mm

Ke diki kalnl (nominal boyut) 3

ekil. 2 Ke dikilerinde kkn kapanmamas

ekil. 4 Ke dikilerinde dbkey diki (b - a = h)

MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAK ZEL S AYISI-2

37

Para kalml.

'

y>

mm

u>

/7. 7 Tek ve ift taraftan kaynak edilen aln dikilerinde kenar kaymas (e h)

ekil. 11 Kaynak metalinde kat kalntlar

= ,

P , 3
3 c

Xr
| \

D C B
\.

h r \ "- ? t

\ \D

X
Tl

>/ _x c
B
70
-

Don cidar kalnl

Plf Ulfll *

30

ekil. 8 Tek taraftan kaynak edilen evresel boru dikilerinde kenar kaymas (e = h)

ekil. 12 Kaynak metalinde tungsten kalnts

O 5 V) Para kalnl '

15

20 m*

25

ekil. 9 Aln dikilerinde kapak pasosunun kkl (!;> = h)

Ksa diki kenarl (llen boylj- z.
O
10 20 30 '

ekil. 13 Kaynak metalinde birleme hatas

1,0

50

mm

Ksa dkj kenan (llen boyut) ' 7

5

10

20

Kfise tiikij kalnl (iliilcn boyl) ' ~ '<

Ke diki5 kalnl (llen boyut) a

10

20 m

skil. 10 /'<o;;a dikilt)/nno at u/n;.>.ynn diki ,'<M',;;:a ekil. 14 /Co;, dikilerinde kkn knpanrnumns

38

MHENDiS VE MAKINA-KAYNAKZEL SAYISI -

gsterilmitir. 11 ile 21)

4

(ekil

('
5"

! X
1

x X

D C R
$\^..:\
n

SONU

--L~f,P
5

//. 15 Aln dikilerinde diki taknl

ekil. 19 Tek taranan kaynak edilen evresel boru kaynaklarnda kenar kaymas

Kjsa diki kenan (nominal boyut) T O 'O 20

mm

30

Ke dkj$ kalnl (nominal boyut)

Para kalnl l

ek/7. 16 Ke dikilerinde diki taknl (dbkey diki)

Km dtki kenan (nominal boyul) r
O 5

ekil. 20 Aln dikilerinde kapak pasosunun kkl (32 h)

KJSJ dibj kenan (llen boyut) /
0

^
mm 15

10

30

10

5,1

10

Kaynak dikilerinin deerlendirilmesinde, mevcut standartlar arasndaki farkllktan dolay, oluturulan kaynakl konstrksiyonun imalats ile kullancs arasnda bir anlama aranmas gerekmektedir. Bazen bir konstrksiyon, retildii ve kullanld yerler bakmndan farkl standartlara gre deerlendirilebilmekt: ve bu da uygulamada sorunlar karabilmektedir. ISO 5817 j EN 25817)'nin Trkiye'de Trk Standard olarak kabul edilmesi, A v r u pa Topluluu yesi herhangi bir lke ile ortaklaa gerekletirilecek kaynakl konstrksiyonlarn deerlendirilmesinde birok avantajlar salayacaktr.

KAYNAKA
KSSe diki kalnl (nc-ni--,l boyut) a

ekil. 17 Ke dikilerinde dikiin i bkeyl

1. Gramer, E., "Sicherung Der Gte Von Schweissarbeiten" DN 8563 Tcil 3 und 30, Festlegen, Mcsscn ekil. 21 Ke dikilerinde eit olmayan dkt keUnd Ausvverten, Bethnarlar Commentare, DVS, Ver lag, Dsseldorf, 1989. 2. Ank, S., Vural, M., "Kaynakl Balantlardaki Hatalar ve Kaliteye Etkisi", retimde Kalite, S. 10-25 Temmuz 1994. 3. Ank, S., Vural, M., "Kaynak Dikilcrindcki Hatalar, Nedenleri ve Deerlendirilmeleri", Seminer Notlar, Bhler A.. 11-13 Ocak 1994. 4. TS 7830, TS 10387, ISO 5817, EN 25817 Standartlar.
Ke diki} kalnl (llen boyul) 3

BAZI STANDARTLAR
TS 7830: Kaynak ilemlerinde Kalite Gvencesi-Ergitme Kayna ile Birletirilmi eliklerde zellikler ve Snflandrma. TS 10387: Kaynak ilemlerinde Kalite Gvencesi-Ergitme Kayna ile Birletirilmi Alminyum Alminyum Alamlar iin zellikler ve Snflandrma. ISO 5817: Arc Welded Joints in Steel Guidence on Quality Levels for Inperfections. EN 25817: Arc Welded Joints in Steel Guidence on Quality Levels for Inperfections.

ekil. 18 Tek va ift taraftan kaynak edilen aln dikilerinde kenar kaymas

MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI

39

OTOMATK KESM TEKNOLOJS

MAKALE
Cneyt OKU*
1970'lerden beri kaynak /kesme alannda yaygn olarak kullanlan otomatik kesim teknolojisinin nemip; seri retimin gelimesi, retimin artmas ve kaliteye olan srekli ihtiya ile daha da iyi anlalmtr. Bu makalenin amac, okuyucular, zellikleri, avantajlar ve dezavantajlar asndan metal kesim yntemleri hakknda bilgilendirmektir. Importance ofautomatic cutting technology thathasbeen usedv/idely in the area welding/cutting since 1970's in Turkey has been understood completely by the improvement of the mas production, the increase in production and the continuous need in guality. The aim ofthis artile is to inform readers about metal cutting processes in the way oftheir characteristics, advantages and disaduantages.

GiRi

Trkiye'de Gelien Otomatik Kesim Teknolojisi nyada nemi yllar nce anlalm olan otomatik kesim teknolojisi Trkiye'de gelimesine devam etmektedir. 1970'li yllardan balayarak optik kesim tezgahlarna ynelen sanayimiz, son yllarda Nmerik Kontroll Kesim tezgahlara gemeye balamtr. Kesimde kalite ve hz artk nem kazanmaya balam, imalatlar kendi uygulamalar iin en uygun yntem aray iine girmilerdir. Otomatik kesim deyince 3 eit tezgah akla gelmektedir. Paralel kesim, optik kesim ve nmerik kesim tezgahlar. Paralel kesim tezgahlar en ufak kesim arabalarndan balayarak X ve Y ynnde hareket edebilen portal kesim makinalarn kapsar. Optik kontroll kesim tezgahlar, belli bir ekli 1:1- 1:5- 1:10 ebatlarda

gahlarn dezavantajlar kesim ynn bir n takip etmesi dolays ile yksek hzlara kmamas ve "ksek hassasiyetin salanamam asdr. izim srasnda oluan her hatann kesimde de olumas dier bir dezavantajdr. Boyutlar byk paralarn kesilmesi ise ok byk ablonlarn izilmesini ve takip masasnn stne ok hassas olarak yerletirilmesini gerektirmektedir. Dier bir dezavantaj ise operatrn kesimi dikkatli takibinin gerekmesidir. 1:10 tezgahlar ise tamamen retimden kalkmtr. Bunlardaki en byk dezavantaj izim srasnda yaplan l mm'lik hatann kesimde 10 misli bytldnden, 10 mm Alarak kendini gstermesidir. Bilhassa tersanelerde kullanlm olan bu yntem artk gvenilmezlii dolays ile hem reticiler hem de kullanclar tarafndan terk edilmitir. Gnmz teknolojisinde hzl, kaliteli, hassas kesim Nmerik Kontroll Kesim Tezgahlan ile

metrede 0.2 mm'ye tekrarlamada 0.3 mm'ye kadar dmtr. Hassasiyet dnda bir ok konuda da Nmerik Kontroll Kesim Tezgahlar kolaylklar salamlardr. Bunlarn en nemlisi otomatik yerletirme (Nesting) yaplabilmesidir. Bu yntemle kesilecek tm paralar bilgisayara verilir ve bu paralarn kesilecei sa ebad belirtilir. En az fire gz nne alnarak makina bu ekilleri kendi kendine yerletirir. Yerletirme sonrasnda kesim sralamasnn belirlenmesinde ise en az deformasyon (s girdisini) gz nne alr. Bunun dnda kesimde retim planlamasnn bilgisayar ile yaplmasna imkan salar. Bu durumda sadece bilgisayara kesim iin gelmi sa levhann ebad cinsi ve kalnl verilir. Makina hangi paralarn kesileceine, nasl yerletirileceine hangi sralama ile kesileceine kendisi karar verir. Bu tezgahlarda kesilecek paralar arasnda gidi hz 12 m/ dakikadr.

METAL KESM YNTEMLER

Oksijen + Asetilen kesimi Haval
kltlm

Plazma kesimi Gazl

Su enjeksiyonu leksu

L-

Lazer kesimi

l-

salayan tezgahlardr. ket veya kart gibi bilgi tayclar Gnmzde 1:1 tezgahlar ile tezgaha yklenmektedir. ByKesim tezgahlarnda en yayhalen kullanlmaktadr. Bu tez- lelikle hassasiyet tek ynde 10 gn olarak kullanlan yntemdir.
" Yk. Makina ve Metalrji Mh., KKM, Karadeniz Kaynak Merkezi A..
MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL S A YISI - 2

OKSJEN + ASETLEN KESME YNTEM k ile takibini yaparak kesimini ile verilmekte ve teyp eridi, dissiyah ve beyaz ayrdedebilen bir larda bilgi bir bilgisayar aracl

ekli

ablondan yaplabilmektedir. Bu tr tezgah-

40

Tablo 1

PARA KESME ISITMA ASETLEN BASIN KALINLII NOZULU NOZULU

(mm)

(bar)

ISITMA OKSJEN BASINCI (bar)

KESME OKSJEN BASINCI (bar)

KESME HIZI (mm/min)

NOZULUN PARADAN MESAFES (mm)

KESME ASETLEN GENL SARFYATI

(mm)
1,5 1,5 1,5 1,5 1.8 1,8 1,8 1,8 2,0 2,0 2,0 2,0 2,2 2,2 2,2 3,5 3,5 4,0

(m3 /h)

ISITMA OKSJEN SARFYATI 3 (m / h)

KESME TOPLAM OKSJEN OKSJEN SARFYATI SARFYATI 3 (m / H) (m3 / h)

3 5 8 10
10 15 20 25 25 30 35 40 40 50 60 60 80 100

3-10

2,0 2,0 2,0 2,0 2,5 2,5 2,5 2,5 2-100

minim 0,5

2,0 2,0 2,5 3,0 4,0 4,3 4,5 5,0 4,0 4,3 4,5 5,0 4,0 4,5 5,0 5,0 5,5 6,0

730 690 640 600 620 520 450 410 410 380 360 340 340 320 310 320 280 250

5 S 5 5 S S 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6

0,30 0,30 0,30 0,30 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,35 0,41 0,41 0,41

0,39 0,39 0,39 0,39 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0.46 0,53 0,53 0,53

1,3 1,3 1,5 1,7 2,3 2,5 2,6 2,8 2,3 2,5 2,6 2,8 4,1 4,6 5,1 8,1 8,8 9,5

1,69 1,69 1,89 2,09 2,76 2,96 3,06 3,26

2,76. 2,96 3,06 3,26

10-25

25-40

2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,6 2,5 3,0 3,0 3,0

40-60

4,56 5,06 5,56 8,63 9,33 10,03

60-100

Alamsz, az karbonlu genel maz. nce salarn kesiminde (6 amal eliklerin kesim ilerinde mm'ye kadar| ise kesim yzeyleri kullanlr. Genel makina imalat- iyi deildir ve kesme kayplar lar, tersaneler, elik konstrk- oktur. Ayrca paralarda deforsiyoncular, kazan imalatlar bu masyon olumaktadr. Aada bu yntemi yaygn olarak kullanr. ynteme ait deiik kalnlklarda Bu yntem paslanmaz elik, gaz basnlarn, gaz sarfiyat ve bakr, alminyum gibi demir d kesim hzlarn gsteren bir tablo malzemelerin kesiminde kullanl- tetkiklerinize sunulmutur.
Tablo 2 MALZEME Alamsz elik KALINLIK / M M AKIM/ AMPER

PLAZMA KESME YNTEM

Haval Plazma Kesme Yntemi: Kesim tezgahlarnda Haval Plazma Kesim Teknolojisi genelde az karbonlu genel amal ekilde malzemelerde kullanlr. 12 m m'ye kadar olan kalnlklarda Oksi-Asetilen kesimine gre daha

HAREKET HIZI / MM-MN 86OO 72OO 38OO 240O 1OOO

50O 25O 125

0. 4 O.6 1.5 6
12 19 25 32

10O 10O 100 100

40 40 8O 1OO 100 100 4O 40 8O 8O 100 100 100

4O 4O 40 80

Alminyum

0.8 1.5 6 12 19 25
0. 4 0.6 1.5 6 12 19 25

61 OO 380O 150O
76O 250 125

Paslanmaz elik

74OO 61 OO 33OO 2OOO

760 38O 25O

41

MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

Tablo 3
KALINLIK MM KESME HIZI/MM-OAK. NOZUL API/MM
12O 2OO 25O
GAZ DEBS

NOZUL YKSEKL MM

VOLTAJ V

ELEKTROD AISI

Ar

H2 3.O

N2 4.O

AIMg3 malzeme zerindeki kesme deerleri

2 6 1O 2O 3O 4O 6O 9O

28OO 1600 14OO

900 8OO

5OO 290 1OO

15 15 15 2O 25 25 25 25

15 15 15 12 17 17 17 18

5 6 6 8 7
6

a a a

102 103 13 1 12O 121 129 14O 188

93 99 114 1 8 1 126 133 148 200

454545" 6O' 60' 60' 6O60'

1.4541 (CrN) malzeme zerindeki kesme deerleri

2 6 1O 20 3O 4O 6O 9O

23OO 12OO 85O

68O 520

32O 15O 5O

1O 15 2O 25 3O 25 25 3O

14 3O >5 18 2 15 2O 15

a
15

4 6 6 8 8 9 1O 12

454545' 6<T 60' 60' 6O 6O-

hzl malzemeye verilen s daha Su Enjeksiyonlu Plazma Kesim az, kesim yzeyleri daha temiz Yntemi: olduundan bu yntem tercih Yksek amperde suyun altnda edilir. Bu yntemde parametre mkemmel ayarlanabildiinden Tablo 4: Su alt plazma kesme hzlan (para ile olan mesafe, kesme 15 10 hz vs.) manuel kesime gre ok 20 10 avantajldr. Kesme memesi, 4.76 25 10 nozul, elektrod gibi anan para40 13 larn mrleri nmerik kontroll 5.6 50 13 kesim tezgahlarnda ok uzunKesme gaz, oksijen, kesme torcu HT400 dur. Bu yntemle demir d malzemelerin kesilmesi de mm4 4 6 4 kndr. Yukardaki tabloda 100 8 4 2.5 amperlik kesim tezgahlarna 10 5 uyumlu bir haval plazma kesme 20 6 25 7 makinasnm deiik kalnlklarda kesme hzlar, kesme akmlar kaliteli, hzl ve ekonomik olarak gsterilmitir. siyah salarn, zrh eliklerinin alaml eliklerin kesiminde kulGazl Plazma Kesim Yntemi: Genellikle demir d metalle- lanlr. Kullanlan g kaynaklar rin kesiminde kullanlr. En geni ou zaman 600 amper olup, oksiuygulama alan alminyum ve asetilen kesime gre 10-15 mm paslanmaz elik malzemelerin ke- salarda 4-5 misli hzldr. Bu ynsimidir. Kesim tezgahlarnda kul- temin avantajl olduu kalnlklar lanlan plazma kesme makinalar genelde 6-25 mm arasndadr. Uybu tezgahlara uyumlu olmal ve gulama Avrupa ve Amerikada ki alma rejimleri %100 olmaldr. tersanelerde, zrhl ara ve i maGenellikle kesme gaz olarak kinalar imalatnda devrim yaratArgon, Hidrojen ve Azot kullan- mtr, lk yatrmn yksek olmasna ramen gerek hzn gerekse lr. Yukarda deiik kalnlklar kalitenin yksek oluu, gerekse iin kesim hzlarn, gaz aklarn kullanmnn ekonomik oluu gsteren tablo tetkiklerinize su- kesim metrajnn ok olduu yerlerde maliyetleri drr. Bugn nulmutur.
MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI-2

Trkiye'de uygulanmaya balanan bu yntemin hzla yaylaca imdiden grlmektedir.

160 165 165 180 205

500 500 600 600 750

2600 1800 1500 650

750

ile yap
125 125 130 130 140 145

eliklerin
260 260 260 260 260 260

kesimi 5400 4600 4000 3200 1700 1200

Yukardaki tabloda yntemin deiik kalmlklardaki hz grlebilir.

LAZER KESM YNTEM

Lazer kesme ynteminin ana avantaj, yksek hzlarda ok hassas toleranslarla alabilmesidir. Btn kesim yntemleri iinde lazer kesim ynteminde i parasna en az s veren yntemdir. Kesim ok az kaypla meydana gelen, tamamen paralel kesim yzeylerine sahip olarak oluur. Lazer kesim yntemi metaller dnda tahta, plastik, kauuk ve cam gibi malzemelerin kesiminde de kullanlmaktadr.
42

I
RTL ELEKTROD KAYNAINDA KARILAILAN SORUNLAR CRUF KALINTISI
SEBEPLER ' kaynak paso ekli; kkle dk s | girdisi Elektrod ap ok byk; kke ulalamyor

>

HDlSVEMAKlNA

rl *?
M < S

>s

D hH
C5
H^C

p rl
[ S2

T
Uuuk. ! Baklk ; : i i l

T
i rnnf V kaynak arznn dibine yerlemi ~ pasolarn karlat yerde cruf

d NJ

1Yksek * 1 1 Viskozite ' i Cruf yzeye

'
;

'
Panolar aras ' i

k f* ] ^^ !! Kartrma * f J[Scaklk | ^^ ' | ' j ,^~ ^^^ ' * * *^^ Oksijen veya : Crufun banyoya geri Balant hatt veya azot+mananez veya zorlanmas veya kkte cruf silikon ve alminyum

"~"~~"

"~- - - ^ ^ ^ ^

^^

^^

Cruf Kalnts

--

- -^
"

~*
-.---""" X

i^:^ --__
"^^_ ~~~

__^

Doru enerji girdisi

'

Pasolar aras cruf , / temizlii /' J " " " " " " "" ,"

', Doru elekiruti ap seimi j

Balant hatt cruflarnn ; temizlenmesi ! '

Yksek miktarda oksijen, azot, manganez, silikon ve

j daha yava olmas |

eklinin gelilirilnesi

i eklinin gelitirilmesi

ZMLER

. rj

SEMNER-KURS-SEMPOZYUM

HABERLER

C
G International Marine Corrosion Forum Dzenleyen: TWI D 48. IIW Yllk Asamblesi,-

YURT D

24-25 Nisan 1995/MALTA 16-17 Haziran 1995/Stockholm-SVE 25-27 Haziran 1995 Cambrigde-NGLTERE

D International Povver Beam Technology Conference Dzenleyen: TWI

CJ International VVelding and Fabricating, Exposition and Annual Convention Dzenleyen: AWS -02-06 Nisan 1995 /Cleveland Ohio-ABD

C
O Alminyum ve Alamlarnn Kayna O a MIG-MAG Kayna :

YURT i

O 1995 itibariyle Avrupa Birlii (AB) ithalat Eitimi, Gelimeleri "CE Damgas" Dzenleyen : T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl RWTW

9 Ocak 1995 / Odakule-STANBUL 9 Ocak 1995/Genel Merkez-ANKARA 16 Ocak 1995 / Genel Merkez-ANKARA 23 Ocak 1995 / Genel Merkez-ANKARA 30 Ocak 1995 / Genel Merkez-ANKARA

Kaynak Dikilerinin Teknik Resimler ile Sembolik Gsterimi-

D Tungsten Asal Gz Kayna Dzenleyen : Makina Mhendisleri Odas a Radyografi - Seviye l* D Ultrasonik - Seviye I*Yzey Metodlar - Seviye I*a Girdap Akmlar - Seviye l* *Dzenleyen : TAEK ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi 4. Avrupa Kaynak Mhendislii Eitimi -1. Ksm Dzenleyen : ODTU-KTM, Makina Mhendisleri Odas D 4. Avrupa Kaynak Mhendislii Eitimi - II. Ksm Dzenleyen : ODT-KTM, Makina Mhendisleri Odas D 4. Avrupa Kaynak Mhendislii Eitimi - III. Ksm Dzenleyen : ODTU-KTM, Makina Mhendisleri Odas

24 Nisan-05 Mays 1995 / STANBUL 05-16 Haziran 1995 / STANBUL

;

11 -22 Eyll 1995 / STANBUL 09-20 Ekim 1995 / STANBUL 22 Mays-9 Haziran 1995 /ODT-ANKARA

-12-30 Haziran 1995/ODT-ANKARA -2 Ekim-8 Aralk 1995/ODT-ANKARA

44

MHENDiS VEMAKlNA - KAYNAKZEL SAYISI -2

SEMlNER-KURS-SEMPOZYUM

HABERLER
1995 YILI TAHRBATSIZ MUAYENE KURS VE VASIFLANDIRMA

SINAV PROGRAMI

(Metalrji Mhendisleri Odas)

Tel : O - 312 - 425 41 60

UT1 UT1.0 O.UT1 PT1 O.PT1 MT1 QMT1 ZRT1 UT2.1 UT2.0 Ultrasonik Muayene Kursu Seviye 1 Ultrasonik Muayene Pratik Kursu Seviye 1 Ultrasonik Muayene Vasflandrma Snav Sv Penetrant Kursu Seviye 1 Sv Penetrant Vasflandrma Snav Magnetik Parack Muayene Kursu Seviye 1 Magnetik Parack Muayene Vasflandrma Snav Endstriyel Radyografi Mhendislik Kursu Seviye 3Ultrasonik Muayene Kursu Seviye 2 Ultrasonik Muayene Pratik Kursu Seviye 2 23.01 -10,02.1995 06.02-10.02.1995 13.02.1995 13.03- 14.03.1995 20.03.1995 15.03-17.03.1995 21.03.1995 -02-13.10.1995 06.11 - 17.11.1995 20.11 - 17.11.1995 24.11.1995 22.05-27.05.1995 29.05-31.05.1995 02.06.1995 28.11.1995 11.12-15.12.1995 18.12.1995 13.12-15.12.1995 19.12.1995

OUT2.1 Ultrasonik Muayene Vasflandrma SnavRT 1 QRT ! QZ-RT PT1 QPT1 MT1 QM1 Endstriyel Radyografi Kursu Seviye 1 Endstriyel Radyografi Vasflandrma SnavEndstriyel Radyografi Vasflandrma SnavSv Penetrant Kursu Seviye 1 Sv Penetrant Vasflandrma Snav Magnetik Parack Kursu Seviye 1 Magnetik Parack Vasflandrma Snav

RT 1.0 Endstriyel Radyografi Pratik Kursu Seviye 1 -

UT : Ultrasonik Muayene, RT : Radyografik Muayene, Q : Vasflandrma Snav

PT : Sv Penetrant Muayenesi MT : Magnetik Parack Muayenesi

Kurslar, yeterli katlmc salanmadnda ertelenebilir. Yeterli talep olduunda, yeni kurslar alabilir. ' istenildiinde tm kurslar ve snavlar ingilizce verilebilir.
MHENDiS VE M AKI N A - KA YNAK ZEL SA YISI - 2

ALIMA

GVENL
KAYNAKLI MALAT ALANINDA AMERKA'DAK GVENL VE SALII STATSTKLER
eviren : Ruhi KTEM* - Melih AHN**

u ksa raporun amac okuyucuyu, kaynakl imalat alannda i gvenlii ve ii sal problemleri hakknda bilgi sahibi yapmaktr. Rapor ayn zamanda daha nce yaplan benzer nitelikteki almalarda deinilmeyen mesleki tehlikelerin neminide ele alarak konuyu bu adan da ele almaktadr. 1970 ylnda i istatistikleri brosu, i sal ve i gvenlii konusundaki istatistiki bilgileri derleme ile grevlendirildi. Derlenen pekok istatistik, deiik endstri dallarnn birbirlerine gre durumunu ortaya koyarak bilgi vermekteydi. Yazmzda, IIB tarafndan ticari ve emek youn (zanaat) bazlarnda ele alnarak yaplan iki almay deerlendireceiz. Birinci ve IIB almas 1978'de Kaynak ve Kesme imalat Alanlarnda Yaralanma ile Sonulanan Kazalar in aratrlmasna ynelikti. Bu aratrmann amac yaralanma ile sonulanan kazalarn; kazaya maruz kalan iilerin kaza sonras kaza ile ilgili sylediklerini temel alarak karakteristik bir profilini kartmakt. Hazrlanan anketler 18 eyaletde kaza geiren 3888 iiye gnderildi. alma Temmuz 1978 den Kasm 1978 e kadar srd ve 1364 cevap alnd. Yaplan almann ksmi bir zeti tabloda derlenmitir (Tablo 1) Toblo l en ok olan kazalarn yank ve gz yaralanmalar olduunu arpc bir ekilde ortaya koyarken, gvensiz alma ortamlarnn varlnn, %43 oranla kazaya sebep olmas, kazaya urayanlarn %41'inin tedbir ve/veya pratik hi i gvenlii eitimi al-

Tablo 1 Kaynak ve Kesme imalat Alanlarnda Yaralanma ile Sonulanan Kazalarla ilgili Yaplan Anket almas zeti alma Ortamna Gre malat (Atelye) Grev Tanmna Gre toplam raporlarn oran
%56 %18

%55 %11 %8
%.*\fl
/n 1 f

s (Operasyon) Tanmna Gre

%14

F)i?er

%n
%66 %5 %19 %-1 %19
0/

Kullanlan Ekipmana Gre

Kullanlan Ekipmann Durumuna Gre alma Ortamna Gre

H 1 d t >-!""

QO

%<13 %1'1
%7
0/7

%7

Kazann Olu Nedeni

%3 %67 (%3) !%37 %11 %11 %9 %3
'o3<t

Scak metal kvlcm veya alevin kiisel koruyucu ekipman ve elbisenin altna girerek

Kullanlan Ekipmann Sahibine Gre Alnan i Gvenlii Eitimine Gre

%58 %36 %37 %11

Not : IIB tarafndan aratrma amal 1992 ylnda derlenmitir

* Kimya Mh. ( Gvenlii Uzman), ** Makina / Kaynak Mh, FMC-NUROL Sav. San. A.. 46 MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

ALIMA

GVENL
mam olmalar, yaplan anket almasnn dier ilgi ekici noktalar olarak dikkat ekmekte. Yukarda aklanan istatistiksel alma, kaynak ve kesme imalat alanlarnda yaralanma ile sonulanan kazalara odaklamken, IIB si ikinci bir almay, Kaza istatistikleri Veri Bankas (KlVB) ad altnda yrrle koyarak konu ile ilgili istatistiksel bilginin toplanmasn salamtr, kazalar ve yaralanmalar ilgili olduklar sektr (kaynakl imalat, kesme vb.) baznda kodlanm ve toplanan bilgi ile kaza/yaralanmalarn daha nedenselli bir yaklamla incelenmeleri gerekletirilebilmitir. 1985 ile 1988 yllar arasnda KlVB veri toplam, alma sreklilik arzetmemitir. 1992 ylnda derlenen bu istatistiklerde, zel sektr de alan kaynaklar iin sakatlkla sonulanan i kazalarn trlerine gre dalm izlenebilmektedir. Drt yl ierisinde KlVB almasna katlan eyaletlerde iilerce bildirimde bulunan 4.045.783 belgenin 57.521'i , baka bir deyile %1.42'si kaynak, kesme ile ilgilidir. Yaplan almann ksmi bir zeti Tablo 2'de derlenmitir. Tablo 2 den de grld gibi, kaynak/kesme alma alanlar ile ilgili yaplan bildirimler dier oluan ayn tr kazalara gre yzdesini vermektedir.

%3.26 Toplam yank bildirimlerinin Toplam gzn kaynak almas - %34 bildirimlerinin %5.37 Toplam izik / tahri bildirimlerinin %4 Toplam iitme kayb bildirimlerinin Toplam st solunum yollar ikayet %4.54 bildiri m lerinin Toplam ksrk ve gripal enfeksiyon ikayet bildirimlerinin %2.14

alanlardan elde edilen ve yukarda zetlenen KVB bilgileri iinden iki tanesi zellikle kaynak/kesme ile ilgili kazalar asndan incelenmesi; nedenselci bir yaklamla zmler retilmesi gereklilii gz nne alndnda nemlidir. rnein iitme kayb ile ilgili bildirimler zellikle ilgi ekicidir, ilk deerlendirmede, kaynaklarn maruz kald grltnn dier alma alanlarnda alanlara gre daha fazla olmasna ramen bildirimde bulunan kaynaklarn %4' iitme kaybndan sz etmitir. Bu ve buna bener Tablo 2 Kaza istatistikleri Veri Bankas'ndan Elde Edilen Kaynak/Kesme ile ilgili sonu.laF su ana ,kadar Srltnn kaynaklar zerindeKazalar/n Karakteristik zellikleri ki olumsuz etkisini aratran bir almann yaplmasna Kaza ya da Kaynak/Kesme ile Dier alma alanlar hastalk tr ilgili bildirimde ile ilgili bildirimde neden olmutur. Ancak isbulunan (%) bulunulan (%) tatistikler bunun yaplmas gerekliliini ifade etmekteBurkulmalar %33.4 %42.6 dir. GMAK (gaz metal ark %11.3 %12.5 Kesmeler (yrtlma vb.) kayna) MIG (Metal-asal%10.5 Krk %9.9 Ezik, rk %9.3 %9.5 gaz) kayna yksek iddette izik, tahri %8.1 %2.6 (120 desibele kadar) grlt Gzn kaynak almas %5.1 %0.2 pikleri oluturmaktadr. ok Yank %4.9 %2. 1 ksa zaman aralnda meyFtk %2.0 %1.6 dana gelen bu pikler kayEklem yeri rahatszlklar % 1 .5 %1.1 nak tarafndan alglanaDier %13.9 %17.9 maz. Deneyimler bu tr g%100.0 %100.0 Toplam rlt kaynaklarnn iitme kaybna neden olabildiini Not : IIB tarafndan aratrma amal 1992 ylnda derlenmitir gstermektedir. Uygulamada olan grlt lm yntemleri (AWS Amerikan Kaynak alma alanlar iin yaplan bildirimlerden farkCemiyeti talimnamelerine gre uygulanan) bahllk gstermekedir. izik/tahri, gzn kaynak sedilen trde grltleri tespit edememektedir. almas ve yank farkllm gzlendii kaza trleri Sonu olarak : Kaynak/kesme alannda meyolarak dikkat ekmektedir. dana gelen iitme kaybna yol aabilen grltKVB bilgilerinin daha ayrntl bir ekilde nn bir tartma konusu olmas gerekmektedir. kaynak/kesme alma alanlar (toplam bildirimIIB tarafndan toplanan istatistiksel bilgilerin, lerin %1.42'si idi) dikkate alnarak yaplan baka daha nce zerinde durulmayan meslee zel bir alma aadaki sonular ortaya koymutur. tehlikelerin aratrlmas iin nasl bir baz tekil Bu alma sz konusu alna alanlarnda meyedebilecei ortadadr. dana gelen kazalarn dier alma alanlarnda
MHENDiS VE M AKI NA-KAY N AK ZEL SAYISI - 2

47

ELEKTRK ARK KAYNAI DKLERNDEK KMYASAL KOMPOZSYON DEMLER

MAKALE <MCELEME-ARAT1)RMA)
eviren: CanerBATIGN

Elektrik ark kayna uygulamalarnda kaynak dikii boyunca kimyasal kompozisyonda deiimler grlebilmektedir. Deneylerden elde edilen sonulardan kaynak srasnda elektrodun snmasnn damlacklarn boyutlarnn deimesine sebep olduu bulunmutur. Bu deiimlerin meydana gelmesi damlack boyuttan ve dalmyla ilgilidir. The use ofshielded metal arc (SMA) welding can result in chemical composition variations along the weld length. The results indicated that electrode preheating caused a change in the size of the droplets tamsferred during \velding. The droplet size and distribution was determined and related to the composition variation andposition along the wetd.

GR lektrik ark kayna eliklerin birletirilmesinde en yaygn olarak kullanlan yntemlerden birisidir. Ucuz ve basit olmasnn yansra uygulamalarnn byk, oualuunda..sadece.jninT mum dzeyde yetenek gerektirir. Elektrik ark kayna elektrodlar metal bir ekirdek ubuk ve bunun etrafna kaplanm toz halindeki mineraller, rnein : floridler, karbonatlar, oksitler, organik malzemeler ve alam ilavelerinden meydana gelmitir. Bu malzemeleri elektrod ekirdei zerine ekstrzyonla kaplayabilmek iin silikat bir balayc kullanlmaktadr. Daha sonra uygulanan frnlama ilemi ile elektrod rtsndeki su buharlaarak metal ekirdein evresinde sert bir kabuk olumasn salar. Kaynaklama ilemi srasnda ark tarafndan retilen s yardmyla hem ana malzeme hem de elektrod erir. Elektrik ark kaynanda sv metalin elektrod ucundan kaynak banyosuna gei ekli kan duman ve mevcut bulunan cruf nedeniyle zel deneysel teknikler olmadan tesbit edilememek-" tedir[l|. Bununla beraber elektrik ark kaynanda damlalar halinde bir metal transferi olduu gsterilmitir, elektrod ap kadar veya daha iri bir damla halindeki sv metal elektrod ucunda toplanr, ayrlr ve sv kaynak banyosu ierisine der. Bu arada sprey halinde kk damlacklardan olumu

sv metal ve cruf paracklar ark ierisinden u,; rak ounlukla kaynak blgesi r."; arsna frlarlar [l ve 21. Elektrik ark kaynandaki metal transfer eklinden birok faktr sorumludur. Bunlarn balcalar akm, gerilim, elektrod ap, ekirdek malzemesinin erime scakl, rt kalnl ve elektrodun scakldr [3]. Ancak, elektrod scaklnn metal transferi ve kaynak metali zelliklerine etkisi zerinde sadece birka alma [3-6] bilgi salamaktadr. Kaynak ilemi srasnda bir kaynak akm (I) elektrod pensesinden elektroda geer ve elektrod boyunca ilerleyerek ark huzmesine aktarlr. Elektrodun elektriksel direnci nedeniyle elektrdd ' bir snma meydana gelir. Elektrodun snmasna sebep olan bu olay akmn karesi (P) ve Elektriksel direncin (R) arpmndan elde edilen Joule snELEKTROD PENS ESl

madr. Buna ilaveten elektrik akm (I) ve ark geriliminin (Vo) arpm olarak ifade edilen plazma ssnn bir ksm da elektrodun scakln arttrmaktadr. Fakat bu enerjinin katks minimum dzeydedir. nk, ark enerjisinin ounluu elektrodun ucunu ve ana metali eritmekte kullanlmakta ve bir blm ise ma ve elekrod yzeyindeki malzemelerin buharlamas ile kaybolmaktadr [6|. ekil l bir elektrik ark kayna elektrodundaki termal koullar ematik olarak gstermektedir. Arkn oluumundan sonra elektrodun scaklnn ekil 2, de gsterildii gibi artmas beklenir. Burada, normal kaynak ilemi sresince elektrodun scaklnn oda scaklndan 1000C zerine kadar ykselebildii aka grlebilmektedir. Sonu olarak elektrodun erime hznn ve metal transferinin de kaynak dikii boyunca
_- , ^ ^ , r" "JOULE ETKSNDEN -. '"^r-^'.y' DOAN ISI

. ,

nn

K
I'R

EKiRDEK UBUK

^ J ^^ ELEKTROD RTS-^ -

J y\ L- ^ s AKII
u"^^

ELEKTROD UCUNDAN

L f

/t^H\

'G KAYNAI

V ^^ ^
v

. v, -PLAZMADAN GELENS

SIVI DAMLACIK , ANA MALZEME

/tA/ \
\^
" s -

0, - ERME SINIRINA YAKIN BLGEDE RTYE GEEN ISI - " ARKGERlMl

S"

^r

V-*_-ARC

ekil 1 : rtl bir elektroddaki termal koullarn ematik gsterimi [6].

..

KAY NAK BANYOSU

* Kaynak Mhendisi ve Metalrji Yksek Mhendisi, ODT Kaynak Teknolojisi Eitim ve Aratrma Merkezi, eviri, A. Q. Btacaense ve S. Liu, "Chemical composition Variations in Shielded metal are welds", welding fournal December 1993'den evrilmitir.

48

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

1200

m /

AMP X

^ - ^

1000

5
5j

80

/
/

/ / / /,X

/
X

100

AM[

-"

^
90 |\MP

MANGAN SLSYUM

600

/ ^

X'

LU LU

,00
200

/
/ , / / '/
//'
x

^-

' " -

OKSJEN

20 ^

40

60

80

100

120

140

^ ekil 2 : Elektrik ark kayna elektrodlarnda farkl kaynak akm dzeylerinde zamana bal scaklk art [3].

KAYNAK ZAMANI (S)

ZAMAN (ms)

ekil 5 : Dk oksijen potansiyelli rtye sahip elektrodlarla yaplan kaynaklardaki damlack byme zamanna bal kaynak metalinde gzlenen oksijen, mangan ve silisyum oran deiimi -P]..

~y-KRATER

IKARILAN KAYNAK KEP

^~r "

ARKIN KARARSIZLII NEDENiYLE AYRILMITIR

KiMYASAL ' ' -" ANALiZ SPOTLARI~f"

o- soo-l
UJ

250-

SAE-1008 SAE-1025 SAE-1042

KAYNAK BALANGICI SPEKTROMETRE KABNNE SIABLMES iiN KESlLMlTlFl

500

750
SICAKLIK (C)

1000

ekil 3 : Dk karbonlu eliklerde zdirencin scakla bal deiimi [7].

ekil 6 : Kaynak metali kimyasal analizi iin numune hazrl

ERME CEPHESi ELEKTROD UCU' NN SICAKLII ARK ZAMANI 1 ARK ZAMANI 2

ELEKTROD UZUNLUU ELEKTROO PENSES

ekil 4 : Farkl zamanlarda elektrod boyunca ekirdek ubukta gzlenen scaklk dalmlar [6].

kaynak- zaman ve pozisyonu ile deimesi beklenmektedir. Kaynaklama ilemi sresince elektrodun boyu, l ksalarak joule etkisinin azalmasna neden olur. Fakat, ekirdek ubuun scaklnn artmas zdirencinin (p) de artmasna yol aar [7]. Sonu olarak elektrod boyunun ksalmasna ramen joule etkisi nemli lde kendini gstermeye devam eder. ekil 3

bilinen baz eliklerin zdireneinin scaklk ile birlikte artn gstermektedir. Bu gerek temel alnarak ekil 4'de ekirdek ubuk metalinin uzunluu boyunca grlen scaklk dalm ematik olarak sergilenmektedir. Elektrod pensesinin hemen nnde ekirdek metalin scakl sratle sabit bir scakla ykselir. Arkn ksa bir mesafe uzandaki elektrod ucunun scakl hzla erime scaklna kadar artar. Hzl scaklk artnn erimi elektrod ucundan yaklak l mm mesafede olduu tahmin edilmektedir [6].
49

MHEA/D/S VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

Tablo 1 : Elektrod iin Kullanlan Kaynak Koullar. ekirdek ap = 3.2 mm

5'de gsterildii gibi damlack byme zamanna bal olarak oksijen orannn dt ve mangan ve Koullar E6013 E7018 E12018 silisyum oranlarnn artt bulunmutur [5]. Bu gzlemler iri damlaAkm (amper) 134 134 130 cklarn yksek oranda mangan ve Gerilim (voltaj) 23 25 27 silisyum ierdiini gstermektedir. Kaynak hz (mm/s) 2.05 2.05 2.5 Bu durumun olumasnda scaklk Is girdisi (kJ/mm) 1.5 1.5 1.4 ve damlann yzey alam gibi kinetik faktrlerle kontrol edilen sv Tablo 2 : Kompozisyon Deiimi ve Bu Deiimin Kaynak Akmna Balln ispat- metal damlann deoksidasyonu ile lamak iin E7018 Elektroduyla Yaplan Deneydeki Kaynak Koullar. ilgi kurulmak zorundadr. ekirdek ap = 3.2 mm
Koullar Akm (amper) Gerilim (voltaj) Kaynak hz (mm/s) Is girdisi (kJ/mm) Dk Akm Yksek Akm
150 25 1.5

100 25 1.69 1.5

2.54

Tablo 3 : A36 Levhasnda ve E7018 Elektrod ekirdeindeki % Arlk Olarak Kimyasal Kompozisyon Deiimi. Element Karbon Silisyum Mangan A36 elii 0.1282 0.2637 0.9688 E7018 El. ekirdei 0.1136 0.0094 0.4957

s nemli bir rol oynamaktadr. Elektrod rtsnn elektriksel direnci metal ekirdek ubuun direncinden kat kat fazla olduundan, elektrod rsnde meydana gelen joule snmas ihmal edilebilir [6]. zet olarak, elektrodun erimesiyALINAN NUMUNENN le daha fazla s elde POZSYONU edrrmdcte- ve elektrod daha fazla snekil 7 : Kaynak metali oksijen analizi iin numune ha- maktadr. zrl. Her numunenin arl yaklak 1 g'dr. Kaynak ilemi srasnda elektrodun Erime cephesinde ise ekirdek scaklnn artmasnn etkileri eubuk, etrafndaki rtden ok itlidir. Bir elektrodun yksek sdaha scaktr. Kaynak ilemi sra- caklklara ktndaki erime hzsnda elektrod joule etkisi nedeniy- nn yani erimi metalin ssnn le snrken elektrod ucundaki ksa metalin erime ssna orannn nosreli scaklk artna urayan raldekinden be kat daha artabildii ileri srlmektedir [3]. Bu gzleksm A6 da artacaktr. min dier bir boyutu da elektrod Joule etkisinden doan s ve scaklnn kaynak metalinin kimplazmadan elektrodun iine ileti- yasal kompozisyonu etkileyebilelen snn elektrod ekirdei ieri- cek metal transfer ekline etki edesinde korunmasnda elektrod rt- bilmesidir. Buna ilaveten, ekil
50

Kaynak dikii boyunca kompozisyon deiim olduunu dorulamak iin A 36 elik levhalar zerine E6013, E7018 ve E12018 elektrodlar kullanlarak levha zeri dikiler yaplmtr. Kaynak dikileri yaklak 1.5 k J/m m'ye eit sabit bir s girdisiyle yaplmtr. Her elektroda ait kaynak koullar Tablo l 'de verilmektedir. Joule snmasnn kaynak metali kimyasal kompozisyona etkisini aratrmak iin E7018 elektrodu kullanlarak drt set halinde ek deneyler yaplmtr. lkinde kaynak dikii boyunca kaynak metalindeki kompozisyon deiimlerini ispatlamak iin iki ayr akm dzeyinde levha zeri kaynaklar yaplmtr. Kompozisyondaki deiimler ayn zamanda znme, sertlik ve mikroyap ile balantlandrlmtr. Kaynaklar sabit akm veren bir reteten yararlanarak elektrod pozitif kutba balanm halde yaplmtr. Tablo 2'de verilen kaynak koullar bir otomatik gerilim kontrol nitesi kullanlarak sabit tutulmutur. Elektrod rts ile metal ekirdek ubuk arasnda olabilecek reaksiyonlar incelemek zere kaynaktan sonra arta kalan elektrod ular analiz edilmek zere saklanmtr. Kaynaklar yapldktan sonra kaynak dikii boyunca kimyasal analizleri gerekletirmek iin kullanlan numuneler ekil 6'da gsterildii biimde hazrlanmtr. A 36 elik levhann ve E7018 ekirdek ubuun mangan ve silisyum oranlar Tablo 3'de verilmektedir. Oksijen analizi iin ekil 7'de gsterildii biimde zel numune hazrl gerekmektedir. Kaynak morVEMAKlNA-KAYNAKZELSAYISI-2

Deneysel Yntem

MHENDiS

rildii gibi hazrlanmtr. ikinci deney setinde tekrar Tablo 2'de verilen kaynak koullan kullanlarak ok pasolu levha zeri 110 Akm (amper) kaynaklar yaplmtr. Kimyasal 35 analiz iin kullanlan numuneler Gerilim (volt) ekil 9'da gsterilen biimde hazr3.38 Kaynak hz (mm/s) lanmtr. Drt katman halinde uy0.97 Is girdisi (kJ/mm) gulanan kaynak pasolaryla ana malzemeden gelen znme etkisi Tablo 5 : 3.2 mm apndaki E7018 Elekt- tamamen ortadan kaldrlmtr. rodlarndan Elde Edilen Damlacklarn Bu deney setinden elde edilen sonular ile metal damlack deneyleSnflandrlma rinin sonular karlat-rlacaktr. nc deney setinde de Tablo Snf Boyut (mm) 2'de verilen kaynak koullar kullanlarak ok pasolu levha zeri kay0.5-1.5 Kk naklar yaplmtr. Kaynak dikileOrta 1.5-3.0 rinin balanglar st ste bindirilerek gerek fabrikasyon iiri 3.0 - 4.5 lemlerinde olduu gibi uzun bir kaynak dikii elde edilmitir. W , GENiLiK -, R . KAYNAK KEPl Bu ilemle birlikte ~T~ -.J P.NFUZlYET bindirme yaplan dir K A R I I M ORANI '.r^s' kilerde kaynak sonSERTLK DAILIMI METALOGRAF ALINAN BLGE larndaki malzeme (yksek alam oran) KARARSIZ ARK ve kaynak balang; =-" KRATER cndaki malzeme (dk alam oran) . [ BALANGIC kararak kompozisyon deiiminin etkiEN AZ 10 KEST sini minimuma inKEST POZSYONU dirmektedir. Kimyasal analiz iin ekil 8 : Kaynak dikii morfolojisinin belirlenmesi, sert- karlan numuneler lik lmleri ve mikroyap deerlendirmeleri iin nmune ekil lO'da gsterilen hazrl biimde hazrlanmtr. Drdnc deney setindeki kaynaklar . - KRATER metal damlacklar EN SON KAYNAK DlKlINE AiT IKARILAN KAYNAK KEP _.toplayacak bir k u t u zerine yerletirilORJINAL KEST ARKIN KARARSIZLII mi suyla soutulan NEDENiYLE AYRILMITIR GRN KiMYASAL ANALIZ SPOTLARI bakr bir boru zerinde gerekletirilSPOT ANA POZtSYONU mitir. Kaynak dikii MALZEME boyunca toplanan metal damlalarn KAYNAK BALANGICI ~ SPEKTROMETRE KABNNE SIABLMES iiN KESLMTR olutuu konumu belirlemek zere kutu drt ayr blekil 9 : ok pasolu kaynak metalinin kimyaal analizi meye ayrlmtr. iin numne hazrl Ayrca erimi haldeki metal damlacklafolojisi, sertlik lmleri ve mikro- r hzla katlatrmak ve kutu zeyap deerlendirmelerinde kullan- rine yapmalarn nlemek iin lan numuneler ise ekil 8'de gste- kutu su ile doldurulmutur. ekil
Tablo 4 : Damlack retimi ve toplanmas deneylerinde uygulanan kaynak kollar
:

11 'de bu dzenek ematik olarak gsterilmektedir. Deneyin bu blmnde uygulanan kaynak koullar Tablo 4'de verilmektedir. Damlacklar zel blmelerinden gruplar halinde ayr ayr alnarak tanecikli malzeme proses teknikleri kulanlarak ilenmilerdir. Daha sonra Tablo 5'de verildii gibi boylarna gre gruba ayrlmlardr. ap 1.5 mm'den daha az olan damlalar sprey transfer, orta ve iri damlalar (d > 1.5 mm) iri damlal transfer olarak karakterize edilmilerdir. Her boy aralndaki ve her blmedeki damlalarn ortalama aplan ve sapmalar belirlenmitir. Bulgular ve Tartma Dk karbonlu ve dk alaml eliklerin kaynanda kullanlan elektrodlardaki en bilinen elementler mangan ve silisyum olduundan ve bunlarn elik kaynaklarnn mikro yaps ve mekanik zellikleri zerinde kuvvetli bir etkisi olduundan [8-11] bu almada bu iki elementin analizlerinin yaplmasna karar verilmitir. E6013, E7018 ve E12018 elektrodlar kullanlarak yaplan kaynak dikilerindeki mangan ve silisyum oranlar diki zerindeki konumun fonksiyonu olarak srasyla ekil 12 ve 13'de izilmitir. Buradan grlebildii gibi btn elektrodlarla ilgili elementlerin oranlarnda bir deiim meydana gelmitir. Tablo 6'da kaynak dikilerinin bandan sonuna her 100 mm'sindeki mangan ve silisyum elementlerindeki art oran yzde olarak verilmitir. Relatif olarak en fazla art E12018 elektrodu ile yaplan kaynak dikilerinde elde edilmitir. Yani bu kaynak dikii boyunca mikro yapda ve mekanik zelliklerde nemli deiiklikler beklenmektedir. Bu sonular dorulayabilmek iin nceden akland gibi E7018 elektrodlar kullanlarak drt set halinde ek deneyler gerekletirilmitir. ekil 14'de tek pasolu levha zeri kaynak dikilerinde elde edilen diki boyu ve kaynak akmna bal mangan ve silisyum oranlar verilmektedir.
51

MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

lamaktadr. Mangan ve silisyum oranlarnn her ikisi de artmtr. Bu art yk-_ IKARILAN ARKIN KARARSIZLII sek akm dzeyinde KMYASAL KAYNAK KEP NEDENiYLE AYRILMITIR ANALiZ- ^' '' (150 A) daha belirgin olarak grlmektedir. Bununla birlikte, oksijen oran diki boyunca dmtr. Bu noktada, verilen SPEKTHOMETRE KABNNE SIABLMES iiN KESLMTR sonularn her iki akm dzeyi iin ve kaynak dikii boyunca yaklak %38 oraekil 10 : U uca eklenirken bindirme uygulanm kay- nnda sabit kalan ana nak metalinin kimyasal analizi iin numune hazrl ; etalin dolgu malze esiyle karm ora'.ndan bamsz olduuna dikkat ekilmelidir. Ana metal-dolgu malze>--' ' : i - . .->0^^ mesi karm orannn sabit olmas kaynak metalinde gM^'V ' - V; ^-.V. "' - '"t-'T ! ""^---., ELEKTROD kompozisyon deiARK imlerine yol aabi''i '^^ DAMLACIKLAR lecek "ana metalin " SU i) n snmas" nn etkisini nleyecektir. ;- - AN l SOLUTULMU ok paso l u kav trk. i;m!;- t;K!- e;h ii-, sonula u:k p;) ^r*" amtpci, retimi ve toplanmasnda kullanlan solu kaynaklardan dLi?wn;qn ematik gsterim eide edilenleri dorulayacak niteliktedir. Bu pasolardan sonuncusu olan 10. pasoda mangan ve silisyum oranlarnda llen art ekil 16'da sergilenmektedir. ekil 17 st ste bindirilmi dikilerden oluan uzun bir kaynak dikiindeki kimyasal kompozisyonu gstermekteRALANGITAN iTiBAREN KAYNAK POZSYONU (mm) dir. Mangan ve silisekil 12 : Fakl elektrodlar iin kaynak dikii boyunca yum oranlar bir elde edilen mangan oran deiimi. Toplam kaynak dikiin sonu, takip uzunluu : 6013, 90 mm; E7018, 105 mm; E12018, 73 eden dikiin balanmm gc ile st ste getirildiinde dahi bir ekil 15'te ise iki akm dzeyinde art kaydetmektedir. Yksek ve yaplm kaynaklardaki diki bo- dk alam oranlarnn (diki yunca grlen oksijen oranndaki sonu ve balangc) birbirini dengedeiim sergilenmektedir. Bu so- lemesi minimum dzeyde gzlennular da nceden bahsedilen kom- mitir. Uzun bir kaynakl birletirpozisyon deiimi eilimini doru- me boyunca mangan ve silisyum
k

oranlarnn deimesi birletirmenin kalitesini etkileyebilmektedir. Raporda aklanan btn sonular, kam pozisyon, deiikliinin balca kaynak srasnda elektrodun snmasndan dolay olduunu iarat etmektedir. Bu nedenle mmkn olabilecek iki aklama tartlacaktr, tik nce, kaynamadan hemen nceki metal elektrod kaplamas etkileimi gznne alnacaktr. Elektrodun snmas nedeniyle kaplamada bulunan Mn ve Si gibi elementler difzyon yoluyla ekirdek ubua geerek bu elementlerin kaynak metalindeki orannn artmasna neden olabilir, ikinci bir aklamada ise elektrodun snmas ile deien damlack boyu ve kompozisyonu gz nne alnmaktadr. Kk boyutlu ve hacmine gre byk yzey alanl damlacklar ark iindeki oksitleyici elementlerle etkileime girerek metalik elementlerin oksitlenmesine yol aarlar. Bununla beraber, hacmine gre kk bir yzey alanna sahip iri damlalar daha az oksijenle reaksiyona girerek kaynak metalindeki alam elementlerin k a y b n azaltmaktadr Ib npotezn deerlendirilmesinde Taramal Elektron Mikroskobu kullanlarak elektrodlarn ularnn analizi yaplmtr. ekil 18 mangan ve silisyum eiektrod ekirdei boyunca konsantrasyon profilini gstermektedir. Burada mangan ve silisyum miktarlarnn elektrod ekirdei boyunca neredeyse sabit olduuna dikkat edilmelidir, lk mangan ve silisyum miktarlarndan kk sapmalar gzlenmesine karn bu deiim miktarlar elektroddan ve ekirdekten elementlerin tanmas olayn aklayamaz. Buradaki sonular, kaynak metalindeki kompozisyon farkllklarnn erimeden nce elektrod ekirdei ile elektrod rtsnn herhangi bir reaksiyonundan kaynaklanmadn gstermektedir. Bylece, baka bir olaslnda transfer srasnda erimi damlacklarn ark plazmas ile etkileimi olduu ortaya kar. ekil 19'da paracklarn toplanmasyla ortaya kan sonular tank pozisyonuna gre gsterilmitir. Bu sonular-

52

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

20

40 O

60 O

80 O
KAYNAK DlKllNDEKl POZSYON (m

BALANGITAN iTiBAREN KAYNAK POZSYONU (mm)

ekil13 : Fakl elektrodlar iin kaynak dikii boyunca elde edilen mangan oran deiimi. Toplam kaynak uzunluu : E6013, 90 mm; E7018, 105 mm; E12018, 73 mm

ekil16 : E7018 elektrodlar ile 150 A'de yaplan ok pasolu kaynak dikiindeki onuncu pasoda mangan ve silisyum orannda grlen deiim

de kk damlacklarn boyutundaki klmeyi getirdiine dikkat edilmelidir. nk erime hz yaklak 0.07 g/ s'de sabittir. Bu sonular, elektrod sndka damlack gei eklini ve kaynak metalinin kimyasal kompozisyonunu KAYNAK DlKllNDEKl POZSYON (mm) deitirir iddiasn ekil14 : E7018 elektrodlar ile 100 ve 150 A'de kaynak dorulumaktadr. dikii boyunca belirlenen mangan ve silisyum oran deKaynak ilemi balaiimi madan nce elektrod ekirdei souktur ve elektriksel direnci dktr. Akm gemeye balad anda elektrod joule etkisi ile snmaya balar. Bu noktada, plazmann ss da elektrodun snmasn salamaktadr. ~ Elektrod tketildike boyu ksaldndan nceden akland gibi KAYNAK DlKllNDEKl POZSYON |mm) elektrod daha fazla balar. ekiHS : E7018 elektrodlar ile 100 ve 150 A'de kaynak snmaya dikii boynca belirlenen oksijen oran deiimi Elektrod ksaldka plazmann snmaya etkisinin de artt dan, kaynak boyunca byk damlacklarn ortalama boyu byrken farz edilir. Ayn zamanda snan kk damlacklarn ortalama bo- elektrodun da elektriksel direnci yunun kld belirgin bir ekil- artar. Sabit akmda, dirente olan de grlebilmektedir. Burada, her art elektrodun ucunda gerilibyk damlacklarn boyutundaki min artmasna neden olacaktr. herhangi bir bymenin beraberin- Otomatik gerilim kontrol nitesi
MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

gerilimi sabit tutmaya altndan dolay ark gerilimi kaynak ilemi boyunca ekil 20'de olduu gibi azalacaktr. Yksek ark voltajlarnda rnein yeni elektrod takldnda kk damlack geiinin daha baskn olduu grlr. Dk gerilimde, yeni elektrod sndktan sonra byk boyutlu damlack ve ksa devreli geiin daha baskn olduu grlmektedir [13|. Metal transfer durumunun kimyasal kompozisyona etkisi 21 no.lu ekille daha iyi aklanabilir. Kk boyutlu damlacklarn birim hacmine den alanlar daha byk olduundan dolay elementler rnein silisyum ve mangan ark ierisinde oksitleyici maddelerle daha kolay reaksiyona girer. Elektrod sndka damlacklarn ortalama boyu da giderek byr buna bal olarak birim hacime den yzey alan klr. Bu durumda, oksijen ile damlacktaki elementlerin etkileimi devam etse de alam elementlerinin br ou damlackta oksitlenmemi olarak kalr. Bylece kaynak metali ierisinde daha az oksit bulunduundan dolay oksijen oramda azalr. Kaynak boyunca kompozisyon deiiminin etkisini daha iyi aklayabilmek iin kaynan belirli blgelerinde sertlik ve metalografik muayeneler yaplmtr. ekil 22'de gsterildii gibi sertlik, kaynak boyunca yaklak olarak %18/ 100 mm orannda artmtr. Bu art ekil 14 ve 15'de gsterildii
53

fcMAKALE.;!!

<_ KAYNAK * 2l KAYNAK * 1 ~

M n (%
1.0

Si (%)
I.U

..NOMNAL UBUK POZSYONU

o

O.Q
ir

'y'

200

250

0.0

1.0

/ / / / /

0.5

__

NOMNAL UBUK

n o POZSYONU
0.0

KAYNAK DlKllNDEKl POZSYON (mm]

ekil 17 ; Bindirme uygulanm kaynak dikii boyunca mangan ve silisyum orannda grlen deiim

ELEKTROD API (mm)

1.0 ELEKTRO) API (mm)

2.0

r
IRl DAMLACIKLAR

ORTA BYKLKTEK DAMLACIKLAR

KK DAMLACIKLAR

Sekil18 : 150 A'da kaynaklama ileminde kullanlm bir E7018 elektrodu ucunun SEM analizi
TANK POZSYONU
1

ekilli : Tark pozisyonuna bal olarak damlack bo yutlarnda grlen deiim (mm)

EKiRDEK UBUK

KAYNAK YN

IRl DAMLACIKLAR OUNLUKTA

SABiT AKIM

ekil21 : Kaynak srasnda elektrodn snmasnn metal damlack tranfer ekli ve damlacklarn kimyasal kompozisyonuna olan etki i

TOPLAM AKIM (SASIT TUTULUYOR)

ELEKTROO GERiLiM!
1

i | ^

. ^

ARK GERiLiM! i

ZAMAN

ekil20 : Otomatik ark gerilimi kontrol nitesi ile kaynaklama ilemi yaplrken ark ve elektrod gerilimi

gibi mangan ve silisyum miktarlarnn artmasndan ve oksijen miktarnn dmesinden kaynaklanmaktad r. Bu sonular literatrde verilen (812] sonularla

yakn paralellik gstermektedir. Bu deiiklik ekme dayanmnda (o max) yaklak olarak 207 MPa'lk bir arta neden olur. Sabit mekanik zelliklerin art olduu yaplarda ekme dayanmnda grlen bu deiiklik ok nemli bir arttr. Metalografik analiz sonular

54

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

kimyasal ve meka- lenmediinden kaynak metalinde nik zelliklere olan daha yksek oranlarda k a l m a k l a etkisi aadaki gibi drlar. zetlenmitir. KAYNAKA 1. Piyasada ok I, Brandi, S., Taniguchi, C., and Liu, S. bulunan rtl elektAnalysis of Metal Transfer in Shield ed Meta) Arc W" * >ng. Welding /our rodlar kullanlarak, nu770(10):s.2< 0,1991. yaplan kaynaklarda, kaynak metalinde 2.. IIW, Classificato de Dves Modes de Transferi du Metal en Sotdage a diki boyunca Mani'Arc. IVV DO XII-535-77. 1977. gan ve Silisyum 3. ter Berg, j., and Larigaldie, A., MeitKAYNAK DlKlClNDEKI POZSYON ! oranlarnnda nemli mg Rate of Coating Eiectroues. Welding Journal 32 (5) : s.268-2, l, artlar olduu gzSeki 22 : E7018 elektrodlar kullanlarak 150 A'da yap19S2. lenmitir. Bu art lan kaynaklardaki dki boynca gzlenen sertlik deii(rn. E12018 elekt- 6. Erokhin, A. A., A Study of Electrode mi vvth Aloyng Elements Added <o rodlaryla, % the Coverng and Flux Core. Paper 8-21 %Arhk) 26, Weld Pool Chemistry and Metal lurgy, intemational Conference, Lanmekanik zeldon England, pp. 251-258, 1980. likleri ve tek ve ok pasolu S. Chen, ). H., and Hang, L., investigatio of the Kinetc process of Me;-kaynaklarda Oxyge Reaction Durim; Shekk-il mikro yapy Metal Arc vVeiding. vVelding /our?;.:/ 68 (6) : s.245-251, i989. nemli lde t. VVaszink, J. H., and l'iena, M. '.., etkileyebilirle Tlennal i'rocess m Covered Ele;ktedir. troc. vVeiJint; /uurnul M (2) s.,->/ 2. Kay48, 1985. nak boyunca 7. Metni* Handbook, Vol.i Propcrtos Mangan ve Siand Stlectoj ; ironsand Steeis. ASM International, Materials Park, Oho, lisyum oranI97f>. nn artmasna 8. Kvas, li. M., Effect of Manganese ;n karlk Oksi(he Vlicrostructure and Properties ,i jen orann~ C-Mn All-Weld-Metal Deposts. ,IW dt gz1X)C Il-A-432-77, 1977. lenmitir. Bu <;. Evans, i l . M., The Effect i Heat L p u t )n te Microstructm: eni! P " i deiimler pertes ot C-Mn A l l - V V e l d - M e t a l : '< E7018'le yapjjosits. \Veldirif; jounal :~\ ; ! / . lan kaynaklars. l 25-132, 1982. da sertliin 10. I'odkhonya, I. \., X u r s u n , A. O., <.. %18 orannda Meslkov, Y u Ya., Effects ot the 'M > Seki 23 E7018 eSektrodlar kullanlarak 150 Ada yaplan kayregaon >t Silicon and Mangam artmasndan: naklardaki dki boyca kesitlerde gzlenen mikroyapia. Kayon rhe Formation ot A c c u l a r f-er - ; dolay p= kanak dikii sonuna doru elektrodun snmasyla kaynak metali in Tlc Strctrc of A Weld. ' - t H i , ni k VI.' ; : : !-() tane snrlarndaki ferrit oran dmektedir. sntiic \Veldinx, Soptember. p|>. yap vj;-..,[i:.e16, ;9S6. rini nemli lde deitirmcKte- I I . Coclrac, R. C., and KiKvvoo) '. da yukarda szcdilcn sonular dr. H.. Th<- Kffcct of Oxyp.n On '<: Wei<i M;-tal Microstruc-nre. 'ai': dorular niteliktedir. ekil 23 'de 3. Kompozisyon deiimi .55, i'j-e-. in Steeis and (..'..usunu:- grld gibi tane snrlarndaki elektrodun snmasyla aklanabi!o \ V - u l i t g . f n ternntioi ;;> i - OM - f e n a m iki an ok k k miktarda lir. nk kaynak srasnda ana ui'.', Lodon, England pp ,,i h'\ azalmtr. Bu gzlemler literati'" metal baka k a t k girii gzlen!Q' :-. 12. D.ii'--hu, K. E., and S t u t , U. , d e k i sonularla y a k n p a r a l e l l i k memitir. Ssme Factors Affectig ihe N o i i gstermekte olup mangan ve silis4. tlektrodun snmasyla Tou ;hness of Steel M. -d M e l i . y u m -.niktahmndak i art nedeniy- damlack boyutu ark boyunca dei\Vcldinc Journal 40 (3) S.97-H5, le o l m a k t a d r . ir. Kk boyutlu damlacklarda 1961. ki alam elementleri kolayca ok- 13. Liu. S., Sievvert, T. A., and Lan, ti. (>., The Transfer Mode in <~as M(.t;>! sitlenerek oksit i n k l z y o n l a n n a ,'.e 'vVelding. Proceeding.- ot th'' 2n<! dnr veya cruf olarak a y r l r l u n a t i o n a l Conferena on l rat h . l c k t r i k ark k a y n a elektrodu- Byk b o y u t l u d a m l a c k l . r d a k 'Vchlnf! Research ./lth;.:: i:;iynak s i n e s i n d e r - j n m a s m n alam e l e m e n t l e r i kolaVL.- o k . i l ' <. . . .4-18, W-'.
: : 1 7 ?

MHENU/S VE: MAKlNA -KAY,\ ".h, L.EL SA' .Si

TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI ORTA DOU JEKNK NVERSTES KAYNAK TEKNOLOJS ETM VE ARATIRMA MERKEZ

ibirlii ile

4. AVRUPA KAYNAK MHENDSL KURSU

Kurs Tarihleri 1. Blm Teori : 22 Mays - 09 Haziran 1995 2. Blm Uygulama : 12 Haziran - 30 Haziran 1995 3. Blm Teori + Snav : 02 Ekim - 08 Aralk 1995 Kursun Toplam creti 4200.- DM Bavuru ekli Kathmcnn kesin kayt yaptrabilmesi iin N KAYIT FORMU'nu kursun balama tarihinder en az iki hafta nce, kurs cretini dediklerini belgeleyen makbuzu ve mhendisl diplomasnn fotokopisini ise kursun balama tarihinden en az bir hafta nce bavur. adresine gndermeleri gerekmektedir. deme ekM Bavuru yapldnda, kurs cretinin yatrlaca banka hesap numaras bildirilecektir. Kontenjan Kaynak Mhendislii Eitimi en az 12 bavuru olduu takdirde yaplabilecektir. Kontenjan snn ise en fazla 30 kiidir. Bavurular yazl olarak yaplacaktr. Kursun. Genel Plan Kaynak Yntemleri Malzemeler ve Kaynak Esnasnda Davranlar Konstrksiyon ve Tasarm retim, Kalite Gvencesi Ayrntl Bilgi in Atilla PAMlR ODT Kaynak Teknolojisi Eitim ve Aratrma Merkezi (9:00 - 11:30 ve 13:30 - 16:30 saatleri arasnda) Bavuru Adresi Aylin TOPAKOLU TMMOB Makina Mhendisleri Odas Smer Sok. 36/1-A 06640 Demirtepe-ANKARA

Tel: O - 312 - 210 10 00 / 2149 Fax: O - 3 1 2 - 2 1 0 13 55

N KAYIT FORMU

Tel: O- 312 -231 31 59 Fax : O - 312 - 231 31 65

Posta Kodu ehir Telefon Faks
(*) Kurumunuzun birden fazla katlmc gndermesi durumunda, ltfen isim ve unvanlar ek bir liste ile bildiriniz

Ad /Soyad*
Unvan Kurum Adres

BLG

SAYFASI
No : 002 KAYNAK, GELM VE KULLANIM ALANLARI
byk kullanm alanlar domutu. Sava sonras yllarda TungstenInert Gas (TI), Metal-Inert Gas (MIG) ve Metal-Active Gas (MAG) kaynak yntemleri kabul grmeye balad. Gnmze kadar kaynak ok byk bir hzla geliti, ok deiik kaynak yntemleri sanayide deiik alanlarda kullanlmaya balad. Bugn 100'e yakn yntemle kaynak yaplmaktadr. Demiryolu raylarnda, otomotiv sanayiinde, gemi inaa sanayiinde, havaclk ve uzay sanayiinde, boru hatlarnda, makinamontaj sanayiinde ve saysz bykl kkl eyann imalatnda bu ok deiik kaynak yntemleri kullanlmaktadr. Baz sanayi kollan vardr ki, bunlar eliin arlkl olarak kullanld alanlardr ve kaynakl birleimler hayati nem tar. Kalc balantlarn byk bir blm kaynakldr. Petrol sanayii buna en iyi rnektir. Petroln yeryzne karlndan datmna kadar her kademede kaynakl birleimler nemli yer tutar. Petrol, rafinerilerde basnl kaplarda ilenir, ilenen rnn tanmas boru hatlaryla, gemilerle ve tankerlerle salanr. Basnl kaplarn imalatnda, boru hatlarnn konstrksiyonunda, gemilerin inaasnda ve tankerlerin depolarnn imalatnda tek bir birletirme yntemi uygulanr, o da kaynaktr. Bu sv veya gaz tayan, muhafaza eden bir kabn tasarmnda metalleri birletirmek iin en aklc yol kaynaktr. Nkleer enerji santrallarmn inaasnda da metalleri biletirmek iin kaynak yntemleri en gvenilir yntem olarak kullanlmtr. Nkleer santrallarda, kaynak yaktn bulunduu kablardan szntya kar inaa edilen zrhlara kadar her yerde en gvenilir birletirme teknii olmutur. Kpr, elik konstrksiyon bina inaasnda da kaynak ska kullanlmaktadr. ehirii doalgaz ebekelerinde kullanlan borular da, yerine gre plastik kayna veya ark kayna ile gvenilir ekilde birletirilmektedir. Son olarak, bahsedilmesi gereken en nemli konu kalitedir. Kaynakl birleimin gvenilir olmas ve arzu edilen ilevini yerine getirilebilmesi iin belli bir standartta olmas gerekmektedir. Yani kayna yapan kii, kaynatlacak metaller, ekipman ve cihazlar eer var ise dolgu malzemeleri ve doal olarak kaynak ilemi -kaynak esnasnda ve sonrasnda- kontrol edilmelidir. Bu sebeple kaynakl birleimler iin, kullanlan malzemeye, kaynak tekniine ve kullanm alanlarna gre eitli standartlar, ynetmelikler ve teknik artnameler hazrlanmtr. Bu dokmanlar bir kaynakl birleim iin minimum gereksinimleri, uyulmas zorunlu olan talimatlar ve kurallar belirler. Y i n e bu dokmanlarda kaynaklarn gv e n i r l i l i i n i n nasl test edilecei, hangi artlarda ne tr hatalarn kabul veya red edilecei belirtilir. Bu dokmanlar her lkenin kendi milli kurum ve kurulularnca olduu gibi bu alanda nder olan kurulular tarafndan da hazrlanmaktadr. Gn getike farkl farkl lkelerin standartlar yerine her lkede geerli olacak tek standart uygulamasna geilmektedir. Avrupa Birlii lkeleri, Avrupa standartlarn, (EN) hazrlamaktadr. ISO normlar da tm dnya lkeleri iin geerli olacak, kabul grecek dokmanlar olacaktr.
57

nsiklopedilerdeki anlamna gre kaynak kelimesi, ksaca, metallerin ergitilerek metalurjik olarak birletirilmesi demektir. Istlan metaller basn uygulanarak veya uygulanmadan, bir dolgu malzemesiyle veya malzemesiz birletirilir. Ugulamada souk kaynak da mmkndr. Bu sadece ok yksek basn uygulayarak ya da dverek olabilir. Buna karn gnmzde plastiklerde kaynatlabilmektedir, ve plastik kayna literatrde de yer almaktadr. Kaynan nemi ve deeri I. Dnya Savandan sonra daha iyi anlalm, kullanm alan artmtr. . Dnya Savandan sonra ise yeni metodlarla birlikte kaynak teknolojisi hzla gelimitir. 1800'l yllarn sonlarna gelene kadar insanlar asrlarca metalleri metalurjik olarak birletirebilmek iin dvme kayna diye adlandrlan bir yntemi kullandlar. Basit olarak bu yntem stlan metallerin kaynancaya kadar dvlmesi ve ezilmesini ieriyordu. 1880'li yllarn sonlarna doru yeni kaynak yntemi, ark, oksi-asetilen gaz ve diren kayna geliti. 1900'lerin banda oksi-asetilen gaz kayna ilk olarak sanayide kullanlmaya balad. rtl elektrodlarn da gelimesiyle ark kayna da sanayide kabul grd. I. Dnya Sava srasnda daha hzl ve seri olarak gemi ina edebilmek iin ark kayna ynteminin seilmesiyle bu yntem hzla gelimeye balad. 1920'li yllara gelindiinde ise ark kayna, gemi inaa sanayiinde kabul gren bir yntem olmutu. 1930'lu yllarda ark kayna hzl bir geliimle en yaygn kaynak yntemi oldu. Artk ark kayna elik yaplarn, byk depolama tanklarnn inaasnda da kullanlyordu. II. Dnya Savana gelindiinde ise ok

MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI-2

BLG

SAYFASI
No : 003 - Dkme Demir Kayna
Dkme demirler yksek Karbon (C), Fosfor (P), Kkrt (S) ihtiva etmelerinden dolay normal eliklerden ayrlrlar. Dkme demirin kayna dk ekil deitirme kabiliyeti sebebiyle olduka gtr. Dkme demir ierisinde %2-7 arasnda Karbon bulunur. Bu nedenle elie gre iri taneli ve krlgan bir yapya sahiptir. Dkme demirler iinde Karbon; (FeC) sementit ve serbest olarak lamelli ve kresel olarak bulunur. Karbon sementit eklinde demir ile birleik halinde bulunuyor ise malzemeye beyaz dkme demir ad verilir. Dkme Demir Paralarn Kaynaa Hazrlanmas Parann kaynaa hazrlanmas son derece nemli bir husustur. Dkme demir paralarda genellikle iki deiik konuda kaynak uygulamalar yaplr. a) b) Dkm ileri esnasnda meydana gelen hatalarn dkm boluklarnn giderilmesi, iletme artlarnda meydana gelen krlma, anma ve atlaklarn giderilmesi, Her iki sebepten dolay kaynak edilecek paralar ya, kir, pas, gres gibi yabanc maddelerden temizlenmelidir. Bu temizleme mekanik veya kimyasal yolla yaplmaldr. Yal ortamda alm paralar 200C'de tavlanarak veya tala kaldrlarak yadan temizlenmelidir. Parada atlak var ise bana ve sonuna (4-6) mm apl matkap ucu ile stop delii almaldr. Kaynak azlan parann kalnlna gre V, X veya U formunda hazrlanmaldr. Bu ilem Oerlikon E-900 oluk ama elektrodu veya el ta gibi aletlerle yaplmaldr. n Tav ve Kaynak lemi Dkme demirler iki ekilde kaynak edilebilirler, a) Scak Kaynak Yntemi : Bu yntemle kaynak edilecek paralar 600C'ye kadar tavlanmal, kaynak esnasnda bu s korunmal ve ana malzeme uygun elektrod veya oksiasetilen dkm ubuu kullanlmaldr. Kaynak sonras para frn iinde veya scak ve kuru kumda yava soumaya braklmaldr. b)Soak Kaynak Yntemi : Genellikle dkme demirler souk kaynak yntemi ile kaynak edilirler. Bu yntemde atlaklarn ilerlememesi veya i gerilme ve arplma nedeniyle yeni atlaklarn olumamas iin kaynak mmkn olduu kadar souk yaplmal ve kaynak dikii eli yakmayacak mertebede olmaldr. Bu amala simetrik kaynak teknii kullanlmal ve kaynak dikii 2 cm boyunda pasolarla ekilmeli ve kaynak dikii soumadan yuvarlak bal bir ekile ekilenmelidir. Kaynak yerinin snmamas iin kk apl elektrodlar kullanlmal ve mmkn olduu kadar dk akm iddetleriyle ve ksa ark boyuyla allmaldr.
Kaynak : Oerlikon A. .
58
MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI-2

BLG ^ ^ ^ ^ ^^ I

SAYFASI
N 004 "
TuRK

STANDARTLARINDA KULLANILAN TERMLERN NGLZCE KARILIKLARI

NGLZCE KARILII Soldering Brazing Soft Soldering Face-fed Brazing Dip Brazing Brazing Grains Brazing Flux Soldering Flux De Wetting Laser Beam Welding Oxygen Lance Cutting Gas Gouging Arc Air Gauging Cutting Tren Torch Head Mixing Chamber Tip Nozzle Bevel Cutting Stack Cutting Cut Surface Kerf Width Drag Threshold Unt Value Swing Up Front Type Eyeglasses Front Type Eyeglasses Fire Cracker VVelding Coating Flux Rectifier Type Arc Welding Machines Drooping Characteristic Constant Voltage Characteristic Electrode Holder Projection Welding Mash Seam Welding Upset Welding Forge Welding Orifice VVelding Roller Electrode

TERM Lehimleme Sert Lehimleme Yumuak Lehimleme Yzey Besleme Sert Lehimlemesi Daldrma ile Lehimleme Taneli Sert Lehim Sert Lehim Tozu Lehim Pastas Islanma ekmesi Lazer In ile Kesme Oksijen Lansla Kesme Gazla Oyma Ark ve Havayla Oyma Kesme Hamlac Hamla Kafas Karma Hcresi Meme Ucu Eik Kesme Yn Kesme Kesme Yzeyi Yark Genilii Srklenme Zararl Madde Snr Deeri Alr Kapanr Takma Gzlk Takma Gzlk Yatrlm Elektrod ile Kaynak rt Kaynak Redresr Dey Karakteristik Yatay Karakteristik Pense Kabartl Kaynak Kesien Tel Kayna Ezilmi Diki Kayna Basn Aln Kayna Demirci Kayna Nozul Kayna Disk Elektrod

Vurusuz Kablo :::::::::::::::: GMleffi&am

KAYNAK OLARAK SELEN TRK STANDARTLARI

123456TS TS TS TS TS TS 5596, 1988/03, Lehimleme ve Sert Lehimleme - Terimler ve Tarif 6262, 1988/12, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Isl Kesme ve Gaz Kayna 6263, 1988/12, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Emniyet ve Korunma in 7228, 1989/05, Isl Pskrtme Terimleri ve Tarifleri 6652, 1989/03, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Ark Kayna in 6261, 1988/12, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Basn Kayna in
59

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2

SUREL YAYINLAR

YAZI KUTUGU

YAZI ADI Laser Beam Cutting of Steel Plate Goes On-Stream in Georgia

YAZI ER

YAYIN ADI VE SAYISI

YAZAR

Ccj Lazer Kesim Tezgahlarnn (CNC) Kullanm- VVelding Journal nn Geni Uygulama Alan Bulmas ve Bylelikle November 1 994 Volume 737. retim Kapasitelerinin Artmas Bir AmerikanNumber 11 Japon Firmas rnek Gsterilerek Anlatlmakta VVelding Journal Isl Kesme Yntemlerinde Mikroprosesrl Kesirr November 1994 Volume 737 Kontrol Sistemlerinin Etkisi Number 1 1 elik reticilerinin, Fabrikatrlerin ve Ekipman imalatlarnn Birlikte aba Harcamalar ile Problemin En Aza indirilmesi 80 den Fazla Uzman Firma Gelecein Teknolojisini Tartmak iin Topland VVelding Journal November 1994 Volume 73 / Number 1 1 VVelding Journal November 1994 Volume 73 / Number 1 1 VVelding Journal November 1994 Volume 73 / Number 1 1

B. IRVING

Control Retrofits Reshape Plate-Cutting, Productivity

B. IRVING

Dross Formation During Plasma Arc Cutting of Steel

M. MANOHAR J.P. SYNDER II

Henniker 94 : A Strategil Vision for Materials Joining 'The Eagle Haslanded" VVthALJttleHelpFrom VVelding Why Steel Fraltured in the Northridge Earthquake Evaluation of Local Brittle Zones Using the Finite Element Method

A. CULLISON

Tarihsel Geliimde Kaynan Belirgin Katklar

F.R. SCHNEIDER, Jr.

VVelding Journal Yer Sarsnts Sonucu Oluan elik Yapmlardaki November 1994 Volume 73 / Krlmalarn Aratrmas Number 1 1 Blgesel Krlgan Blgelerin atlak Oluumuna VVelding Journal Olan Etkisinin Analitik Model Yardm ile Belirlen- November 1 994 Volume 73 / mesi Number 11 VVelding Journal November 1994 Volume 737 Number 11 VVelding Journal November 1994 Volume 73 / Number 1 1 VVelding Journal December 1994 Volume 737 Number 12 VVelding Journal December 1 994 Volume 73 7 Number 12 VVelding Journal December 1994 Volume 73 7 Number 12 VVelding Journal December 1994 Volume 73 7 Number 12 VVelding Journal December 1994 Volume 737 Number 12

J.L SKILES H.H. CAMPBELL III

D.S. KM, ET AL.

Determination of A Temperature Sensor Location Is / Scaklk Sensrlerinin Kaynak Paso lfor Monitoring Weld Poll Sizes sne Olan Etkisi in Gmaw Effect of Longitudinal Vibration in Tensile Properties of Welcoments Eb Welding Joins the Titanium Fuselage for Boeing's F.22 Fighter Electron Beam VVelding of Copper Contaners to Encapsulate Nuclear VVaste Edlication Geared to Industry Produces Young VVorkers Automotive Engineers Plunge Into Tomorrovv's Joining Problems Using A Computer Search to Solve Piping Offset Problems in the Field Belli Genlik Aralndaki Boyuna Titreimler ekme Dayanmn Artrmakta Ama Uzama Karakteristiklerini Drmektedir Yeni Kuak Sava Ua Tasarmclarnn Belirgin Atlmlar Bakr ve Alamlar Etkili Korozyon zelliklerinden Dolay ideal Malzeme

K.S. BOO H. S. CHO

S.P. TEVVARI A. SHANKER

B. IRVING

G.R. LAFLAMME D.E. POVVERS

Okuldan Atlyeye rencilerin Eitim Program

M.R. JOHNSON

1994 Ylndaki Uluslararas Konferans Geen Yllara Nazaran Daha Poplerdi Boru-Tesisat Sistemlerinin Youn Olduu iletmelerde Tevsii Projelerinde Yeni veya Deitirilen Borulara Yer Bulunmas Problem Olmaktadr

B. IRVING

G.SIMPSON

60

MHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI -2

e-

SREL YAYINLAR
.u_J!i

l L i

YAZI ADI Puckering Phenomenon and ite Prevention in GMA VVelding of Aluminum Alloys Investigation On Susceptblty to Hydrogen-Assisted Cracking in HSLA Steel Weloments Transformation Hardening of Steel LJsing High-Energy Electron Beams Building the Hibernia : Nevvfoundland's Huge Offshore Platform Slver's Role in Phosphorus-Copper Brazing Filler Metals Laser Soldering : New ght On An Old Joining Process The Importance of Being A VVelder Brazeability of Aluminum in Vacuum-Nitrogen Partial-Pressure Atmosphere Brazing An Electron Extension Model For Gas Metal Arc VVelding

YAZI ER
Srekli Tel Beslemeli TI Kaynanda Metal Transferi ve Paso Profili Daha iyi Olmaktadr

YAYIN ADI VE SAYISI VVelding Journal December 1994 Volume 73 / Number 12 VVelding Journal December 1994 Volume 73 / Number 12 VVelding Jounal December 1994 Volume 73 / Number 12 VVelding Journal October 1994 Volume 73 / Number 10 VVelding Journal October 1994 Volume 73 / Number 10 VVelding Journal October 1994 Volume 73 / Number 10 VVelding Journal October 1 994 Volume 73 / Number 10 VVelding Jounal October 1994 Volume 73 / Number 10 VVelding Journal October 1994 Volume 73 / Number 10 VVelding Journal October 1994 Volume 73 / Number 10 VVelding Journal September 1994 Volume 73 / Number 9 VVelding Journal September 1994 Volume 73 / Number 9 VVelding Journal September 1994 Volume 73 / Number 9 VVelding Jounal September 1994 Volume 73 / Number 9 VVelding Journal September 1994 Volume 73 / Number 9 VVelding Journal September 1994 Volume 73 / Number 9

YAZAR
H. MIYAZAKI, ET AL

Hidrojen atlaklarnda Faz Transformasyon Gerilimlerinin Rol Elektron In Kayna ile Birlikte Malzemeyi Ergitmeden Isl ilem Sadece st Ksmda 37 000 Ton elik Yapnn Kaynatld Platform imalat Aamalar Bu Alamlara Gm ilavesinin Getirdii Saysz Yararlar Elektronik Paralarn Lehimlenmesinde Bu Prosesin Avantajlar AVVS'rin Eski Bakanlarndan Howard Cary'nin Sanayi. Eleman ve Metal Birletirmenin Gelecei Hakkndaki Grleri Lehimlemeyi Gelitirmede Anahtar Faktr

X. DI-JNG. ET AL

J.W. ELMER, ET AL. B. IRVING

R. E. BALLENTINE

R.W. MESSLER D. L. MILLARD

H.B.CARY

T. HATTOR, ET AL

Belli Akm ve Kaynak Hznda Elekrod Uzunluunu Belirleyebilmek Kaynak ilemini Kolaylatrmakta

T.P. OUINN

A Technique for Brazing Metal Balantlar Arasnda Gl Balar Graphite / Graphite and Oluturmada, Araya Yerletirilen Demir FolyoStainless Steel / High-Carbon nun Yararlan Steel Joints The Development of Non-Toxic A. Based Brazing Alloys Take A Look At Fme Extracting VVelding Guns Eliminate Ozone-Depleters From Your Brazing and VVelding Jobs A Weldejs Guide to Respiratory Projection Hardfacing With Cobalt and Nickel Alloys EffectofVVeldDesignOnthe Fatigue Strength of Laser and Resistance Spot VVelded Tubular T. Joints for Automotive Applications Gm, Bakr, inko, Kadmiyum ve Yeni Alamlarn Geliimi Son Yllardaki Belirgin Gelimelerin Kullanm Kolay rnlerin Yaratlmasna Olan Etkisi Sorunun zm iin 6 Basamakl zm Yntemi Kaynaklarn Etkilenmesini Minimuma indirecek Rehber Mikroyap ve Anma zelliklerinin incelenmesi ve Amaca Uygun Alamn Seimi Optimize Edilmi Kaynak Tasarmlarnda, Lazer Kaynakl T- Birleimlerin Yksek Yorulma Dayanm zellii

H. OHMURA

P. F. TIMMINS

A. CULLISION

D. PETERSON

C.E. COLTON

J.B.C. WU J. REDMAN P.C. WANG K.M. EVVING

MHENDiS VE MAKINA-KAYNAK ZEL SAYISI-2

61

SREL YAYINLAR

YAZI
YAZI ADI

KT
YAZI ER YAYIN ADI VE SAYISI YAZAR P.J. MODENESI J.H. NIXON DEAN SCHENGIDER Ksa Ark Boyu, Enerji Kayna, Dk Oksitleyici VVelding Journal Koruma Gaz ile lgili lem Belirsizliklerini Belirle September 1994 Volume 73 / Number 9 mek in nerilen Sistem Zehirli Kaynak Gazlarnn alma Ortamn Kirletmeden Aa kt Yerde Dar Atlmas Plasma Ark Kesim ve evresel Kaynak Az Hazrlamada Laser Gdml Robotlarn Avantajlar Kaynak Esnasnda Yaylan Gazlar Ciddi Sorunlara Sebep Olabilir. Doru Filtre Seimi Kaynaky Bu Zararl Etkilerden Koruyabilir VVelding Design & Fabrication September 1994 VVelding Design & Fabrication September 1994 VVelding Design & Fabrication September 1994

ARC Instability Phenomena in GMA Welding Tank Fabricator Captures Fme At the Source Laser-Beam Eyes Direct Beveling Torches

Welding Fme Filters : Are They Ali Same ? Gmaw Shielding Gases; Simplifying Selection Indy Weld Shop Keeps Racecars On Track Prefab Bridge Floats Upriver to Manhattan Pipe Metalurgy A Valuable Bending Tool Modern Cutting Equipment Help Fab. Shops Compete Through-the-Arc Seam Tracker Guides Robot Celi Shearing and Forming : VVhere the Action Two Shielding Gases are Not Enough Ultrasonic Testing tor the Fabricator Gas-Fired Turbines Power U.S. Utilities Hvof Thermal Spray Upgrades Turbines Robot VVins Work Are Welding for Shop Fab. Selecting Bending Roll Machines

STAN DUARTE

Bir ok Ticari isim Altnda Satlan Deiik Kompo VVelding Design & Fabrication zisyon Koruma Gaz Yerine, Yazar iki Gaz ile Her September 1994 Tr Malzemenin Kaynatlabileceini iddia Ediyor Indianapolis Motor Speedvvay Firmasnn Kaynak Teknisyenlerinin Yar Arabalarndaki Baarl Kaynak Tamirleri VVelding Design & Fabrication November 1994

ED CRAIG

DIANE L HALLUM

VVelding Design & Amerika'da Prefabrike mal Edilen En Uzun Kpr Fabrication November 1994 Basnl Boru ve Kaplarda indksiyon Yntemi le ekil Verme Modern Oksiasetilen, Plasma Ark, Lazer Kesim Makinalar retim Hzn Artrmakta ve Maliyeti Drmekte Anahtar Teslimi mal Edilen Kaynak Hcresi, Kaynak Kalitesini Artrmakta ve ilik Maliyetini Azaltmaktadr Gelitirilmi Tezgahlar Kesim ve ekillendirilmi Paralardaki Hata Payn ok nemli Derecede Azaltt iki Gaz Karm Yeter Diyen Yazara Kart Gr ve Savunmalar Kaynakl imalatta Ultrasonik Muayene Metodunun Kullanm Amerika'daki Tesislerde, Tasarm, Bakm, imalat Prosedr, Kontrol ve Tamir Talepleri Yksek Verimli Enerji niteleri ve Gaz Trbinerinde Yksek Hz Oksijen Yaktl Isl Sprey Teknolojisi ok ie Yaramakta Rose Metal Firmasndaki Yaygn Robot Kullanm ve Etkileri En Uygun Boru Bkm ve ekillendirme Makinas iin Seim Kolaylklar VVelding Design & Fabrication November 1994 VVelding Design & Fabrication November 1994 VVelding Design & Fabrication October 1994 VVelding Design & Fabrication October 1994 VVelding Design & Fabrication October 1994 VVelding Design & Fabrication October 1994 Welding Design & Fabrication December 1994 Welding Design & Fabrication December 1994 VVelding Design & Fabrication December 1994 VVelding Design & Fabrication December 1994

JOHN O'BRIEN STEVE PETERS DIANE L HALLUM CARL R. VVEYMUELLER BRAD F. KUVIN

I.J. STARES & D. HILTON JIM DONAGHY KEVIN A. LYTTLE

CARL R. WEY MUELLER ROSALIE BROSILOVV

DANlEL W. PARKER GERALD L. KUTNER

BRAD F. KUVIN VVALTER F. EMERSON

62

MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2

SORUN

YANITLAYALIM
KAYNAK LE LGL HER TRL SORULARINIZI BZE LETN, YANITLAYALIM Adres : TMMOB Makina Mhendisleri Odas Kaynak Komisyonu Hazrlayan : Tarkan ALAAM* Smer Sok. No : 36/1-A 06440 - Demirtepe / ANKARA Tel: O - 3 1 2 - 2 3 1 31 59 Fax : O - 312 - 231 31 65 (Yaprak BOYLA)

Bu kede sizlerin kaynak konusunda sormak, renmek ve danmak istediiniz sorularnza yant verilecektir.
SORU : Gaz metal-ark veya zl tel,ark kaynak metodunu kullanarak boru kayna yaparken paso saysn ok tutmak m yoksa, eer mmkn ise bir ka dolgu pasosu mu daha iyidir ? YANIT : Kural olarak gaz-metal ark veya zl tel ark kaynak yntemlerinde istikrarl bir sonu iin birka geni paso yerine ufak daha fazla sayda paso atmak tercih edilmelidir. Ufak pasolar tam nfuziyetli kaynak elde etmede kaynak banyosunu rahata kontrol etmesi bakmndan kaynakya yardmc olur. SORU : Gaz-metal ark (MAG) kaynanda kullandmz koruyu cu gazn srantlara sebep olduuna nasl karar verebiliriz ? YANIT : Sadece bir tek gaz karm srantya sebep olur. - 75 Ar-25 O2 -bu da l mm den ince tellerle, kullanldnda ortaya kar. Dier ana sebepler ise gerilim ve akm iddetinin ayandr. SORU : Tungsten asal gaz (TI) kaynanda kullandmz Argon gaznn istenilen kalitede (kirli olup olmad) olduunu nasl tesbit edebiliriz ? YANIT : Yeni bir tungsten elektrod alrz, dolgu teli kullanmadan ve elektrodu paraya temas ettirmeden ark olutururuz ve 30 saniye kadar bekleriz. Daha sonra ark sndrdmzde tungsten elektrodu inceleriz. Kirlenmi gaz elektmd yzeyinin de kirlenmesine sebep olur. SORU : Aadan yukarya doru pozisyonda boru kaynanda hangi kaynak yntemi daha uygundur, darbeli MAG m, yoksa zl tel ark kayna
m?

edilmesi ve daha iyi nfuziyet asndan avantajldr. SORU : Ben otomobil paralan reten byk bir firmada kaynak kalite sorumlusu olarak almaktaym. 45 adet MAG kaynakmzn hepsinin kendilerine gre kaynak yapma yollan olmasna ramen paylatklar tek ortak nokta var, o da ar srantl kaynak. Ynetim bu durumu kabul etmi gibi grnyor. Ynetimi kaynak kalitesinin arttrlmas gerektiine nasl ikna edebilirim ? YANIT : Bu probleme kaynak endstrisinde ska rastlanmaktadr. Kaynaklar el becerisine, ynetim imalat becerisine sahip olabilir ama kaynak ilemlerinde uzmanlama kolay kolay elde edilemez. Enerjinizi kt kaynak kalitesinin ve srantlarn irkete olan maliyetini belirlemek iin harcamalsnz. Kaynaklarn srantlan temizlemek ve tamir iin harcadklar sreyi inceleyin. Amerika'da ortalama olarak, kaynaklar ve ynetimi kaynak konusunda uzman ve hassas olan, 40'dan fazla kaynak altran irketler ylda 300.000$ ile 600.000$ aras tasarruf salamaktadrlar. SORU : Gaz metal ark kayna ile (MIG) alminyum malzemeleri kaynatmaktayz. Son zamanlarda koruyucu gaz deitirdik ve sadece argon gaz kullanmaya baladk. Sonu olarak ok temiz kaynak dikii elde ettik. Daha nceleri lelyum-argon karm gaz kullanyorduk ve kararm kaynak dikii elde ediyorduk. Niin? YANIT : Helyum karm, voltajn ykseltilmesini ve ark boyunun uzamasn gerektirir. Uzun ark yzeydeki alminyum oksit tabakasn paralayan plazmann gcn zayflatr, ve bu da yzeyin kara is ile kaplanmasna neden olur.
Kaynak : VVcldinj; Dcsign and Fabrication, VVelding Journul

YANIT : Bu pozisyon iin uygun olan zl tel ark kaynadr. Daha iyi mekanik zelliklerin elde
* Kaynak Mh., FMC-Nurol Savunma San. A.. MHENDiS VE M AKI N A - KAYNAK ZEL SAYISI - 2

63

K A Y N A K TEKNOLOJSN PROSESLER l

IfM
St'..,

i!

RVESINDE,TUM K A Y N A K HZMETNZDE

IOERIKON
Oerlikon Kaynak Elektrodlar ve San.A..
Halkal Cad. No: 99 34630 ; P.K. 1 Sefaky / STANBUL Tel:(212)5993010(7hat) Faks:(212)5400261 Teleks: 21122oertr

KAYNAK ZEL SAYISI

MAYIS '95
Teknik makale, rn haberleri, inceleme - aratrma makaleleri, endstri / sanayi haberleri, seminer - kurs haberleri, atlyeden, sorun - yantlayalm ve sizlerin grleri ile oluturulabilecek dier keleri iin neri, katk, zellikle ilgi ve eletirilerinizi bekliyoruz ...