Cesur Yeni Medya

1
Cesur Yeni Medya

Wikileaks ve 2011 Arap isyanlar zerine tartmalar
Derleme Nisan 2011
ISBN 978 - 605 - 62169 - 0 - 9 Derleyen: Mutlu Binark, Ik Bar Fidaner Yayna hazrlayan: Ik Bar Fidaner Kapak tasarm: Babr Salam Yazlarn haklar yazarlara aittir. Kitabn LaTeX kodlar CC AttributionNonCommercial 3.0 Unported License altndadr. Alternatif Biliim Dernei Genel Merkezi, Cevizli Mah. Adm Sok. No.13/A 34846 Maltepe stanbul 0216 305 49 11 bilgi@alternatifbilisim.org http://www.alternatifbilisim.org
indekiler
Giri ve Deerlendirme lden Dirini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Blm I: Hak ve zgrlkler, Arap isyanlar Cesur Yeni Medya smail Hakk Polat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
17 21 30 33 38 43
Wikileaks Okumak Su mu? Assange Terrist mi? Aye Kaymak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sosyal Medya Devrimleri? smail Hakk Polat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yeni Medya ve Sosyal Hareketler Bar Engin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nterneti Geri Alalm Koray Lker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tarihin Gzleri Ik Bar Fidaner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Blm II: Wikileaks, Gazetecilik ve Yeni Medya Bilgi Edinme Hakk, Yeni Medya Dzeni ve Wikileaks zgr Ukan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yeni Medyann Zaferi Mete ubuku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ak-Kaynakl Habercilik Asl imdi! Noyan Ayan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Operasyonel Bir Gazetecilik Olarak Wikileaks Baar Baaran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wikileaks versus Kapitalizm?.. Glseren Adakl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wikileaks zerine Bir Tartma Zemini Aray Baar Baaran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
51 66 68 72 80 95
Blm III: Wikileaksin Kuram ve Felsefesi Siyasal Hacktivizmin Tuhaf Kkenleri: Nkleer Kart WANK Solucan Julian Assange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hanoi yolu: Yol ukurlar ve ngrye dair Julian Assange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dare Yolu Olarak Tezgah Julian Assange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Assangen Felsefesi ve Tezgah Kuram Ik Bar Fidaner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
101
105 108 111 117
Wikileaksden Szanlar, nternet Teknolojisi ve ktidar Bure elik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wikileaksin politikas: ktidar, gazetecilii ve siyaseti yeniden tanmlamak Andreas Mllerleile . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120
129
Ekler
Yazarlar Hakknda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leak siteleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
153
157 160
lden Dirini
Giri ve Deerlendirme
lden Dirini
Yaananlar Sosyal Medya Devrimleri mi?; Diktatrleri domino talar gibi birbiri ardna Facebook ve Twitter m deviriyor?. Afganistan, Irak, Cablegate... Geleneksel bak asna sahip olanlarn iddia ettii gibi, Zaten bunlar biliyorduklar m? Bradley Manning, Julian Assange, Wikileaks... Birer terrist ve su mu? Yoksa birer kahraman m? ABD bata olmak zere Cablegate sznts ile birlikte gc elinde tutanlarn kelimelerindeki ve yzlerindeki tedirginliin sebebi neydi? Yllardr halklarndan, birbirlerinden sakladklar binlerce bilginin bir gn szabileceinden duyduklar korku mu? Gizleyerek byttkleri iktidarlarnn, artk bilmenin hakk olduunu bilenler tarafndan sarslabileceinin sinyallerini mi aldlar? Wikileaksin gc hangi zelliklerinden ileri geliyor? Ve daha sorulabilecek onlarca soru... Sorularn yantlar ise nternet, bilgi, iktidar ve muhalefet ekseninde dmleniyor. nternet bilgi ve gazetecilik kavramlarnn yeniden tartlmasn salyor. Bilgi tekellerine ve iktidarlara kar yeni gcmz nternettir. Bilgiyi kamu mal haline getirecek, herkesin diledii gibi faydalanmasn salayacak en etkin ara bugn iin nternettir. Wikileaksi bu kadar gl yapan ey nternetin olanaklar kadar, bilgi zgr olmaldr kridir. Kuzey Afrikadan balayarak Ortadouya yaylan isyanlar da gsterdi ki, nternet sayesinde yaama geen sosyal alar ve Wikileaks benzeri siteler geleneksel gazetecilik algs ve olanaklarn da tartlr klyor. Halk bu teknolojileri kullanarak belki binlerce belgeyi deil ama olan biteni dnya kamuoyundan saklamak isteyen diktatrlere inat twit twit 8
lden Dirini
szdrabiliyor. Bu szdrmalarn etkisi o kadar byk ki diktatrler milyonlarca dolarlk zarar gze alp nterneti kesebiliyor. lkemizde de nternetin szdrma ve rgtlenme arac olarak kullanm artmakta. Geen ay Ergenekon davas kapsamnda mahkemesiz delilsiz tutuklanan Ahmet k halen Silivri cezaevinde olsa da, en azndan dijital kopyalar bile yasaklanan kitap tasla Dokunan Yanarn zgrleebilmesi, nternet zerinden gerekletirilen sanal sivil itaatsizlik eylemleri yoluyla mmkn oldu. Yksekretime Gei Snavnn cevap anahtarnda ortaya kan ifrenin zerine, binlerce rencinin facebook araclyla ksa srede rgtlenerek gl bir demokratik tepki gsterebildiklerine tank olduk. Bu etkenlerin nmzdeki aylardaki seim srecinin de rengini byk lde belirleyeceini imdiden syleyebiliriz. Bu derleme hazrlandnda henz bu gelimeler yaanmamt, bundan sonra daha neler olacak bilemiyoruz, fakat derlemede incelenen konularn nmz aydnlatacak nitelikte olduunu grebiliyoruz. Karnzdaki e-kitap, ABD ordusuna ait belgeleri szdran Bradley Manningin uzun ve bask altnda geen tutukluu ve ardndan belgelerin yaymlanmas konusunda araclk yapan Wikileaks kurucularndan Julian Assangen gzaltna alnmasnn ardndan Alternatif Biliim Derneinin 19 Aralk 2010da Wikileaks ile destek eylemi yapmas ile balayan tartmalarn sonucunda ortaya kt. Bu eylemin basn metninin1 oluturulmas aamasnda hem yelerimiz hem de sosyal alarda yaplan tartmalar nemli rol oynad. Bu tartmalar Wikileaks ile balayan daha sonra Tunus, Libya, Cezayir, Msr ve dier ayaklanmalarda halkn aktif olarak kulland sosyal alar ve ilevlerinin tartlmas gerekliliini ortaya koydu. Bu kapsamda 29 Ocak 2011 tarihinde bu kitapta da katklar bulunan smail Hakk Polat, zgr Ukan, Aye Kaymak, Koray Lker, Bar Enginin sunumlar ve Baar Baaran ile katlmclarn katklaryla zenginleen Wikileaksi tartalm/ konumlandralm2 balkl bir tartma gerekletirdik. Verimli geen tartma, sonunda tartmalar bir e-kitapta bir araya getirme ihtiyacna iaret etti. Kitapta ayrca o dnemde konu zerine yazan Mete ubuku, Noyan Ayan, Glseren
1 http://alternatifbilisim.org/wiki/WikiLeaks_Destek_Eylemi_Basin_Bildirisi 2 http://www.alternatifbilisim.org/wiki/WikiLeaks_Paneli_Haber_Blteni
lden Dirini
Wikileaksi tartalm/ konumlandralm paneli, 29 Ocak 2011
Adakl, Bure elik, Ik Bar Fidaner de yazlaryla katklarn sundu. Ayrca tartmann balamn glendirmek zere Andreas Mllerleile ve Julian Assangedan evirilere kitapta yer verdik. Yeni medya aralarn, 2011 yl ile patlayan Arap isyanlar balamnda, haklar ve zgrlkler asndan ele alan ilk blmn aln yapan smail Hakk Polat, Cablegate szntsnn ardndan ortaya atlan ABD komplosu tartmalarn yeni kuan cesur yeni medyas ile tartyor. Devrim, Twitter ve Facebookta deil, Twitter ve Facebookla ama SOKAKTA yaplr. diyor. Aye Kaymak ise bilgi ve kir zgrlne hukuk cephesinden yaklayor, lkelere gre kimin terrist kimin kahraman olduunun greliliine dikkat ekiyor. Yine smail Hakk Polatn yeni medyann devrimlerdeki roln ele alan yazsndan sonra, Bar Engin yeni medya dzeninde yurtta gazetecilii ve dijital aktivizm kavramlarn tartyor. Yeni gelien medya trevlerinin bilginin yaylmasnda, paylalmasnda nemli bir yer sahip olduuna dikkat ekiyor. Koray Lker ise nternette yeleriyle demokratik ve katlmc ilikiler kuran dev organizasyonlarn yan sra Twitter, Facebook gibi irketleen, 10
lden Dirini
faaliyetlerini kr elde etmek zerinden planlayan devlere dikkat ekiyor. Bu irketleri halk ayaklanmalarnda temel unsur haline getiren algya irketler neden bunu yapsn? sorusunu soruyor. Teknik olanaklarn irketlerden bamsz alternatierinin rgtlenmesi ihtiyacna dikkat eken Lker, teknik dzeyde alan sorunlarn kltrel anlamda nasl alaca sorusunu ortaya atyor. Arap isyanlarnda halkn elinde Tarihin gzlerine dnen anlara tanklklar ise Ik Bar Fidanerin kaleminden okuyacaksnz. letiim aralarnn halklarn kendi gzleri, tarihin gzleri olmasnn zamannn geldiine tanklk edeceksiniz. kinci blm, Wikileaks ve genel olarak yeni medya zerine. Dnyann ok kutuplu bir hal aldna dikkat eken zgr Ukan, halkn da sahneye kmaya baladn ve bu sahne alnda basknn koulu olan grnmezlik duvarlarn ykarak lkeleri dnyaya eaatrabilme gcn tadn sylyor. Bilgi ve iktidarlar arasndaki ilikiyi irdeliyor, gvenlik ve zgrlk ikileminin devletler tarafndan yaratldna dikkat ekiyor. Sznt gazetecilii, Wikileaks benzeri datk yaplar ve olanaklarn tartan Ukan, Evet, imdi Neo-conlara, istihbarat rgtlerine, iktidarn paylamaktan korkan ulus-devletlere, oligopollere, gten den ordulara, medya kurulularna dnp, Yeni Dnya Dzenine ho geldiniz diyebiliriz; tpk onlarn hepimize on yl nce dedii gibi... diyor. Ardndan, Mete ubuku, Cablegate skandal zerine ilk izlenimlerini paylayor. Noyan Ayan dijital ortamdaki ak-kaynakl haberciliin uluslararas eaama yolunda vazgeilmez bir ara olduunu belirtiyor. Wikileaksin yurtta gazetecilii ve anonimlik haklarn ske ske aldn vurguluyor. Baar Baaran ise geleneksel medyadaki Taraf gazetesi ile Wikileaksi karlatryor. Wikileaksi dumanl bir mitos olarak adlandran Baaran, Dezenformasyon ve rza imalat sreleriyle insanlarn gelecekleri ekillendiriliyor. Dnmeliyiz, inanmamalyz ve imdi her zamankinden ok phe duymalyz diyor. Glseren Adakl Irakta ABD hkmetinin aksine kitle imha silahlar bulunmadn ortaya karan ve pheli ekilde len Dr. David Kellyi hatrlatarak balyor yazsna. ok hakl olarak, Bradley Manningi hatrlayacak myz? diye soruyor. Baarann aksine Wikileaksin hzla snf mcadelesinin paras haline geldiini savunuyor. 11
lden Dirini
Wikileaksin kuramsal temellerini ele alan nc ve son blm, Julian Assangen srasyla WANK solucann, yol ukurlar ve ngry, idare yolu olarak tezgah anlatt ksa yazs ile balyor ve bu yazlar eviren Ik Bar Fidanerin ksa bir deerlendirmesi ile devam ediyor. Bure elik, geni ynlarda ad Wikileaks ile zdeletirilen Julian Assangen iktidar ve direni teorisini tartyor. Bilme, bilgi retme ve iktidar zerine tartan elik, ifa edilen malumatn baka bir tr bilgi ve bilin ile yourulmad srece, var olan bilgi ve deer sisteminin iinde eriyip gitmesine tehlikesine dikkat ekiyor. Son olarak, Andreas Mllerleile, detayl incelemesinde Wikileaksin gazetecilik ve siyaset anlayn nasl kkten deitirdiini inceliyor. yi okumalar...
12
13
14
Blm I: Hak ve zgrlkler, Arap isyanlar
15
Cesur Yeni Medya3

smail Hakk Polat
Biliim Derneinin 29 Ocak 2011de dzenledii Wikileaks konulu panel iin hazrlanan sunum esas alnarak yazlmtr.
3 Alternatif
17
smail Hakk Polat
2010 ylna damgasn vuran Wikileaks bir ABD komplosu mu? Olay bir sre sonra gndemden decek ve hibir ey olmam gibi hayatlarmza devam m edeceiz? 28 Kasm 2010 Pazar gecesi balayan Wikileaks frtnas, sitenin szcs Julian Assangen tutuklanp serbest braklmasyla yeni bir dnemece girdi. ABD Dileri Bakanlnn dnyann drt bir yanndaki diplomatlar tarafndan kaleme alnan 250 bini akn i yazmay para para yaynlamaya balayan nternet sitesi, kresel iktidar odaklarnn siyasi, hukuki ve ticari basklar altnda yaynn srdrmeye abalyor. Gelimelerin seyri ise herkesin kafasn kartryor. Trkiye ve dnya kamuoyunda bunun yine ABDnin bir oyunu kacana ilikin yaygn bir inan var. oka tartlan bir husus da, Wikileaksin geen Austos aynda ABDnin Afganistan ve Irakta yapt rezilliklere ilikin ok daha ar belgeler aklamasna karn konunun bir sre sonra ustalkla gndemden drlmesi ve sonuta hibir eyin deimemesi. Akas benzer her olaya getirilen ABD komplosu inannn temelinde biraz da bu lkeye atfedilen ilahi gler yatyor. Dnyaya her anlamda egemenliini ilan etmi bir lke, nasl olur da yaratt ve yaygnlamasna n ayak olduu nternetteki bir avu insana kar bu kadar aciz duruma der? te bu sorunun yantn bulamamak insanlar kukulandryor ve 20. yzyl paradigmalar zerinden deerlendirme yapan zihinler, tm bu gelimelerin ABDnin bilgisi dahilinde olduu kanaatine varyor. Hatta geleneksel medyadaki kimi programlara katlan yorumcular, bu kadar sk korunan bir sisteme nasl olup da girildiine akl sr erdiremediklerini sylyorlar. Ancak nternet zerinde gelitirilen a teknolojisi ve yaratlan bilgilenme, sosyalleme ve paylam ortam sayesinde, artk byle bir szma ve yayn mmkn. Aslnda sz konusu yorumcular da bu hususlar birbirilerine deil ocuklarna sorsalar doru yantlara ulaabilirler :) nk nternet kltryle yorulan bu gen kuak, kendinden nceki kuan mirasn reddederek kendi oluturduklar deerlerle yaama yolunu seiyor. Ve geleneklerle attklar her noktada da, onu aacak yntemleri bu kltr sayesinde gelitiriyorlar. rnek mi? 10 yl nce e18
smail Hakk Polat
lence dnyasn alt st eden Napsteri hatrlar msnz? Dnyann her yerinden milyonlarca insann, ark, lm ve oyunlar elence endstrisinin pahal tketim mekanlar yerine nternetten cretsiz indirebilmesini salayan bir servisti Napster. Endstrinin devleri durumun farkna varncaya kadar birka sene geti ancak yangn bymeye balaynca hukuk yoluyla cezalandrld. Peki ne oldu? Birka sene sonra onun yerine gelitirilen The Pirate Baye yerleik hukuk da fayda etmedi ve yangn daha da byd. Milyonlar yz milyon oldu. Bu yangn sndrebilmek uruna mevcut hukuk kurallar bile deitirildi. Sonu; The Pirate Bay sitesi hala aktif! Site birka ay iinde kapansa da nmzdeki dnemde yerini alacak alternatierine kar elence endstrisinin kendini savunacak gc kalmad. Yani nternet, kullanmay bileni vezir bilmeyeni de rezil edecek bir a. Bu sanal a zerindeki kullanclarn ierik retimi ve paylam, sosyal medyalar sayesinde daha da gleniyor. nternet kua bu yeni medyalarn sosyalleme dinamikleri sayesinde kendilerini daha zgr hissediyor. Bu da onlara, geleneksel dzenle atabilme cesaretini veriyor. Byle bakldnda ABDnin dnyann sper gc olmas, onu rezil etmeyi kafaya takm bir avu insan asndan bir sorun deil hatta bir prestij meselesi! Wikileaks olayna dnecek olursak, geen Austos aynda yaynlanan Irak ve Afganistanda yanllkla avlanan masum insanlara ilikin kuku gtrmeyecek aklkta videolar, dnya kamuoyunda neredeyse hi etki yapmad. Ancak bu defa olay farkl; o zaman ok snrl olan kamuoyu ilgisi, 28 Kasmdan beri tavana vurmu durumda ve eksilmeden sryor. stelik konjonktr de Wikileaks lehine geliiyor. Getiimiz haftalarda PayPal, MasterCard ve Visann ticari kaynaklarn kesmesi ve Assangen tecavz suuyla tutuklanmas kamuoyunda Wikileaksi madur konumuna drd. Bir sper gcn bir avu insanla neden bu kadar uratna anlam veremeyenlerin kafalarndaki kuku artt ve Wikileaks algs olumluya doru kaymaya balad. (21. yzyln derin gereklerden ziyade yzeysel alglar a olduunu da unutmayalm!) Gelimelerden Amazon, PayPal, Visa ve MasterCard gibi rmalar so19
smail Hakk Polat
rumlu tutan Wikileaks destekileri bu rmalara siber saldrlar dzenliyor ve onbinlerce insan da nternet sitelerinde ve sosyal medyalarda Wikileaks belgeleri ile ilgili gncel haber ve bilgileri birbirleriyle paylaarak olayn etkisini kaybetmemesine abalyorlar! Assange ise Time dergisinin Yln nsan anketinde ilk sray ald. Derginin tercihini Facebook kurucusundan yana kullanmasna karn, ald kamuoyu destei onu nternet kuann kresel kahraman olmaya doru gtryor. Gelinen noktada, siyasetle hi ilgisi olmayan genlerin bile her geen gn sanal dnyada iddeti artan bu hareketlilie destek verdii grlyor. Elbette Wikileaksin tek bana istenilen etkiyi yaratmamas olaslk dahilinde. Ancak zerinde dnlmesi gereken ey, bunun annda sonuca balanacak tek bir olay deil bir birikim sreci olduu. Benzeri her olayla artacak bu birikimin zamanla bir deiime yol amas kanlmaz. Artk ynetici kuaklar iin deil nterneti yok saymak ondan uzak durmaya almann bile olana kalmad. nk benzeri her olayla zerlerindeki bask artacak ve bu yeni kuan talepleri kaosa yol aacak. Bitirirken George Orwellin 1984 romannda dnyadaki hereyi izleyen ve kontrol eden Byk Birader kehanetinin karamsarlna kaplm olanlara Aldous Huxleyin Cesur Yeni Dnya romannda, kendisine Mutsuz olmay m istiyorsun? sorusunu soran diktatre kar Mutsuz olmay deil mutsuz olabilme hakkm istiyorum! yantyla kafa tutan genci hatrlatalm.
20
Wikileaks Okumak Su mu? Assange Terrist mi?4

Aye Kaymak
A: http://leakwikis.co.cc/posters.html
4 Alternatif
21
Aye Kaymak
Irakta grev yapm Amerikan askeri Bradley Manningin gizli belgeleri szdrmas ve bu belgelerin Wikileaks ile birlikte New York Times, ngiliz The Guardian, Fransz Le Monde gazeteleri, El Cezire TV ve Alman Der Spiegel gibi dnyada etki alan olduka geni gazetelerinde yaynlanmas; nternetin bata medya, politika ve hukuk da dahil olmak zere pek ok alan etkilediini, deitirdiini bir kez daha gsterdi. Ne yazk ki Trkiyede Wikileaks ile birlikte asl tartlmas gereken konular es geildi. Bu olay ya komplo teorilerine dayandrld ya da kim kimin iin ne demi gibi magazinsel boyutun dna k(ar)lmad. htiyacmz olan ise, Wikileaks olaynn ardndan ortaya kan bilgilerin ne kadar doru olduu veya bilinmedik olduu tartmasn bir kenara koyarak Wikileaksin ortaya kard birtakm sonular zerinde tartmaktr. Hukukun gzyle Wikileaksi yorumlamaya, konumlandrmaya altmzda temel hak ve zgrlkler ekseninde ortaya olumlu ve olumsuz sonular kt eklinde bir deerlendirme yapabiliriz. Wikileaksin sznt belgeleri yaynlamas basn zgrlne girer mi? Yoksa bu belgeleri yaynlamak su mu? Bu sorunun yant kiinin nerden baktna baldr. Sznt belgelerin yaynlanmasnn yaratt ilk oktan sonra, ABD kongre yeleri ve st dzey yetkililer tarafndan Wikileaksin yasaklanmasnn ve Assangen terrist ilan edilmesinin istenmesi, ABDnin 11 Eyllden sonra gelitirdii terr konseptiyle dorudan ilgilidir. Bu konsept hatrlanaca zere, ya bizimle ibirlii halinde olursunuz ya da terristsiniz temel anlay zerine kurulu ve beraberinde Afganistan ve Irak igalini beraberinde getiren bir sava politikasyd. Bu kresel sava politikasnn hukuki dayana ise ABDde karlan yasalarn ardndan ibirlii halindeki dier devletlerin terrle mcadele yasalarn deitirmesi oldu. Baka bir tartmann konusu olmakla birlikte bizim lkemizde de 1991 ylnda karlan ve 2006 ylnda hak ve zgrlkleri kstlayacak ekilde kapsaml deiiklikler yaplan Terrle Mcadele Yasas bu konseptin bizdeki yansmasdr denilebilir. Hal byle olunca ulusal gvenlike kar tehdit oluturan btn faaliyetlerin terr kapsamnda deerlendirilmesi, son derece dzen ii, demokratik talep ve istemleri bulunan Assangen da Usame Bin Ladin kadar tehlikeli ilan edilmesi kanlmaz olmaktadr. Ulusal gvenlik kay22
Aye Kaymak
gs, bir yandan temel hak ve zgrlkleri askya alan uygulamalara neden gsterilirken, bir yandan da toplumun hak ve zgrlklerinden vazgemeleri iin rzalarnn alnmasnn en kolay yolu olmaktadr. Bu nedenledir ki basn zgrl ile vnen pek ok lkede bugn hem Wikileaksin kendisine ve hem de belgelerini yaynlayan nternet haber sitelerine ynelik eriim engelleme kararlar uygulanmaktadr. Yani bata ABD olmak zere ulusal gvenlik kaygsyla temel hak ve zgrlkleri askya alan resmi devlet idelojisine gre, Wikileaksin bu belgeleri yaynlamas su tekil etmektedir. Bu konuyla ilgili Wikileaksin kendi aklamasna bakacak olursak; dayandklar temel argmann halkn haber alma hakk olduunu grebiliriz. Wikileaks sitesinin szcs Kristinn Hrafnsson, yapm olduklarnn yasalara aykr olmad, insanlarn, yetkililerin nasl altn bilme haklarnn bulunduunu ifade ederek tm yazmalarn mmkn olduunca halka ak olmas gerektiini dnyorum. Gizlilii hakl gsterebilecek baz nedenler olabilir, ama genel anlamda halk iin alan yetkililerden sz ettiimiz iin, halkn da onlarn yaptklarndan haberdar olma hakk var" demektedir.5 Hrafnssonun aklamasndan yola karak, temelde dnce ve ifade zgrlne dayanan basn zgrlnn bugn neredeyse dnyadaki tm lkelerin yasalarnda mevcut bir hak olduunu da dnrsek, bu hakkn en nemli ayaklarndan biri basn kaynak aklamaya zorlamamadr. Bu balamda Avrupa nsan Haklar Szlemesi 10. madde kapsamnda gazetecilerin kaynaklar koruma altna alnmtr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin 1996 ylnda vermi olduu Birleik Krallk-Goodwin davasnda bu tr koruma olmad takdirde kaynaklar kamuyu ilgilendiren konularda halka bilgi salama konusunda basna yardm etmekten cayabilirler. Bunun sonucunda, basnn kamunun gz kula olma konusundaki yaamsal rol darbe yiyebilir, basnn doru ve gvenilir bilgi verme kapasitesi olumsuz ynde etkilenebilir.6 diyerek
5 Kristinn Hrafnsson, Wikileaksten aklama, 01 Aralk 2010, CNN Trk http://www.cnnturk.com/2010/dunya/12/01/wikileaksten.aciklama.var/598086.0/ index.html 6 fade zgrl Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10. Maddesinin uygulanmasna ilikin klavuz, Monica Macovei nsan haklar el kitaplar, No. 2 http://www.yargitay.gov.tr/abproje/belge/kitaplar/AIHS_mad10_Ifade.pdf
23
Aye Kaymak
basnn kaynaklarn aklamaya zorlanmamas ynnde karar vermitir. Basn zgrlnn dier bir aya ise kiinin sahip olduu dnce ve ifade zgrlnn yan sra bilgiye ulama zgrldr. Bilgiye ulama zgrl ve yetkililerin nasl altndan haberdar olma hakk, basnn her trl bilgiyi, haberi halka ulatrabilmesini olanakl hale getirir. Yine AHMe gre, kamu yararn ilgilendiren konularda bilgi ve kirlerini aklamak basnn grevidir.7 Btn bu hukuki metin ve kararlarn nda; Wikileakste yaynlanan belgeleri haber yapan gazetecilere ynelik Babakan Erdoann Bunlara sarlarak sr manet veya manet yapanlar ile hkmete saldranlar da ayn seviyesizliin ierisindedirler. szlerini basn zgrlne ciddi bir mdahale olarak deerlendirmek gerekir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde 2009 ylna kadar yarglk yapm Rza Trmene gre; a. Basnn, ierii kamuoyuna aklanm olan bir belgeye gazetelerde yer vermesi, manete tamas su oluturmaz. Bu nedenle u an Wikileaks ile birlikte belgeleri yaynlayan New York Times, The Guardian, Der Spiegel, vb gazetelere eriimin engellenmesi, Trkiyede haber yapan gazetelerin Erdoan tarafndan adeta tehdit edilmesi basn zgrlne aykrdr. b. Basn, verdii bilgilerin, zellikle bu bilgiler kiisel haklara ilikinse, doruluunu aratrmakla ykml. Ancak, baka bir yerde yaynlanan bir belgeye yer verirken, basnn bunun doruluk derecesini aratrmasn istemek, basna ar bir yk yklyor ve sahip olmas gereken geni zgrlkle badamyor. c. AHMnin yerlemi itihadna gre, siyasetileri eletiri snr bakalarndan daha geni. Siyaseti, siyasete girmekle kendini basnn incelemesine ak tutmay kabul etmi bulunuyor.8
7 Age. 8 Rza Trmen, Basn zgrl ve Wikileaks, 6 Aralk 2010, Milliyet http://www.milliyet.com.tr/basin-ozgurlugu-ve-wikileaks/riza-turmen/siyaset/ yazardetay/06.12.2010/1322621/default.htm
24
Aye Kaymak
Dolaysyla Wikileaksin sznt belgeleri yaynlamasna basn zgrl asndan bakldnda grnt btnyle deimektedir. Doru olan bu bak asna gre devletlerin bu sitelere ynelik eriim engelleme karar vermelerinin yasal bir dayana yoktur. Bundan daha mhimi Wikileaks olaynda da grld zere; bilgi edinme hakk, bilgiyi yayma hakknn karsna devlet srr, gizlilik kavramlar karlarak gereklerin ortaya kmas engellenmektedir. Bu nedenle devlet srr, ulusal gvenlik, paylalamayan bilgi gibi kavramlarn temel hak ve zgrlkler erevesinde yeniden yorumlanmasnn zorunluluu gn yzne kmtr. Devlet srr, gizli belge, paylalamayan bilgi gibi kavramlar bugn nerdeyse her lkenin yasalarnda farkl dzenlemeler, farkl isimler ile yer almaktadr. ABD yasalarnda gizli belgeleri ifa etmek bir su olarak tanmlanm, zira Bradley Manning u an bu sutan dolay insanlk d koullarda hala tutuklu bulunmaktadr. lkemizde mevcut yasal dzenlemelere bakacak olursak; 5237 sayl Trk Ceza Kanunu, devlet srrn, Devlet Srlarna Kar Sular ve Casusluk adyla 326 ile 339 maddeleri arasnda ayrntl dzenlemi ve bu sular ileyenlere ynelik ok ar cezalar ngrmtr. Yine 765 Sayl eski Ceza Kanunundan farkl olarak; Devletin gvenlii veya i ve d siyasal yararlar bakmndan nitelii itibariyle gizli kalmas gereken belgelere bir de yetkili makamlarn kanun ve dzenleyici ilemlere gre aklanmasn yasaklad belge kavramn ekleyerek bu konuyu ok daha geni ve kapsaml ele almtr.9 Yine Ceza Muhakemesi Kanununun 47. ve 125. maddelerinde devlet srr niteliindeki belgeler ile ilgili dzenlemeler mevcuttur.10 Yrrlkten kaldrlan CMUKtan tek
9 Trk Ceza Kanunu m. 326-339 Kanun No:5237 Kabul Tarihi: 26.09.2004 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html 10 Ceza Muhakeleri Kanunu Kanun No:5271 Kabul Tarihi: 04.12.2004 http://www.ceza-bb.adalet.gov.tr/mevzuat/5271.htm Madde 47: Devlet Srr Niteliindeki Bilgilerle lgili Tanklk
(1) Bir su olgusuna ilikin bilgiler, Devlet srr olarak mahkemeye kar gizli tutulamaz. Aklanmas, Devletin d ilikilerine, milli savunmasna ve milli gvenliine zarar verebilecek; anayasal dzeni ve d ilikilerinde tehlike yaratabilecek nitelikteki bilgiler, Devlet srr saylr.
25
Aye Kaymak
nemli fark; devlet srlarna ilikin olarak ilgili kamu grevlisinin tanklnda, resmi yerlerde sakl evrakn grlmesinde veya gsterilmesinde amirin izin vermesi veya amirden izin alnmas artn kaldrm ve bu belgeler eer bir sula ilgili veya bir suun delili ise mahkemeye kar gizli tutulamayacan dzenlemitir. Her iki maddenin ieriini daraltan nemli dzenleme ise alt snr be yl ve daha fazla olan sularda uygulanabilmesidir. Yani eer yarglamaya konu su, be yldan daha az bir cezay gerektiriyorsa, devlet srr kavramnn arkasna saklanlabilir. Dzenlemeler farkllk gsterse de, neredeyse her yerde, devlet srr kavram bugn devlet yetkililerinin sava sularn, yolsuzluklarn, halka kar iledikleri sular rtbas etmek iin arkasna saklandklar bir yasal dayanak haline gelmitir. Oysa Trkiye de dahil olmak zere Avrupa nsan Haklar Szlemesine taraf lkelerin bu szlemeye dayanarak yasalarnda yer vermi olduklar rtbesi, sfat, makam, yeri ne olursa olsun hi kimse, hibir ad veya maksatla, kanunun su sayd bir ilin ilenmesi emrini veremez, hi kimse emri yerine getiremez. Emri veren
(2) Tanklk konusu bilgilerin Devlet srr niteliini tamas halinde; tank, sadece mahkeme hkimi veya heyeti tarafndan zbt ktibi dahi olmakszn dinlenir. Hkim veya mahkeme bakan, daha sonra, bu tank aklamalarndan, sadece yklenen suu akla kavuturabilecek nitelikte olan bilgileri tutanaa kaydettirir. (3) Bu Madde hkm, hapis cezasnn alt snr be yl veya daha fazla olan sularla ilgili olarak uygulanr. (4) Cumhurbakannn tankl sz konusu olduunda srrn niteliini ve mahkemeye bildirilmesi hususunu kendisi takdir eder. Madde 125: erii Devlet Srr Niteliindeki Belgelerin Mahkemece ncelenmesi (1) Bir su olgusuna ilikin bilgileri ieren belgeler, Devlet srr olarak mahkemeye kar gizli tutulamaz. (2) Devlet srr niteliindeki bilgileri ieren belgeler, ancak mahkeme hkimi veya heyeti tarafndan incelenebilir. Bu belgelerde yer alan ve sadece yklenen suu akla kavuturabilecek nitelikte olan bilgiler, hkim veya mahkeme bakan tarafndan tutanaa kaydettirilir. (3) Bu Madde hkm, hapis cezasnn alt snr be yl veya daha fazla olan sularla ilgili olarak uygulanr.
26
Aye Kaymak
de emri yerine getiren de sorumlu olur ilkesi 11 , bylesi bir dayana geersiz klamaktadr. Yani bir belge ya da bilgi su tekil ediyorsa devlet srr olarak deerlendirilemez. Dolaysyla bugn er Manningin sava sularn ifa edii, vicdani bakmdan meruiyeti bir yana, hukuki adan da su saylamaz. Her ne kadar Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10uncu maddenin 2nci paragrafnda dnce ve ifade zgrlnn snrlar arasnda gizli bilgilerin aa vurulmasnn nlenmesi de saylm ve AHMin gizli belgeler ile ilgili kararlarnda, izinsiz sahip olunan devlet dokmanlar yaynlanabilir. Gizli resmi rapor yaynlanabilir. Gizli servis kaytlarna ulam engellenebilir. nemsiz de olsa gizli bilgiler aklanamaz12 denilmise de bu snrlandrmay nternet a ile birlikte dar yorumlamak gerekmektedir. Gizli bilgi ve belgeler, Wikileaks olaynda olduu gibi sua ilikin olmalar durumunda dnce ve ifade zgrlnn snrlar arasnda deerlendirilmemelidir. Aksi takdirde gizli belgelerin, devlet srrnn arkasna saklanlarak hak ve zgrlkler kullanlamaz hale gelecektir. Yasal dzenlemeler, yaamn her alann dzenlemeyi, boluk brakmamay amalar. nternetin teknik gc, yani ok hzl gelimesi ve kitlelerin gnlk yaamnda hzlca yer edinmesi karsnda, yasalarn denetimi ve yaptrm olduka yetersiz kalmaktadr. Hukukun yetmedii noktada ise Wikileaks benzeri yeni tehditlerin nne geebilmek iin yeni bir sansr mekanizmasnn devreye sokulacann sinyalleri de verilmeye baland. Bu sansr mekanizmas, yaplmas planlanan yeni yasal dzenlemelere yanstlaca gibi dier yandan hukuk d bask yntemlerine de nmzdeki dnemde ska bavurulacan gstermektedir. Wikileaksin ABD Savunma Bakanl Raporlarnda tehdit olarak deerlendirilmesi ise 2008 ylna kadar dayanmaktadr. ABD Savunma Bakanl stihbarat Analiz Program kapsamnda 2008 ylnn Mart aynda
11 Prof. Dr. Zeki Hafzoullar-Do. Dr. Muharrem zen, Trk Ceza Hukukunda Devlet Srrna Genel Bir Bak, Ankara Barosu Dergisi, http://www.ankarabarosu.org.tr/Siteler/1944-2010/Dergiler/ AnkaraBarosuDergisi/2010 1.pdf 12 Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendolu, AHS Sisteminde fade zgrl, 27.12.2010, SD http://www.sde.org.tr/tr/kose-yazilari/695/aihs-sisteminde-ifadeozgurlugu.aspx
27
Aye Kaymak
hazrlanan 32 sayfalk gizli Kar stihbarat Analiz Raporunda Wikileaks.org sitesine kar Mevcut veya eski muhbirlerin kimlikleri ae edilerek, bu kiiler hakknda dava veya i soruturma alarak, gerekirse i akitleri feshedilerek bu siteye duyulan gven sarslabilir. Byle bir hamle, gelecekteki benzer giriimlere kar da caydrc olacaktr denilmektedir.13 Julian Assange hakknda cinsel taciz sulamasyla dava almas ardndan nansal kurulularn alma koullarna aykr hareket ettii gerekesiyle Wikileaks ile olan szlemelerini feshetmeleri, raporda belirtilen zm nerileriyle birlikte dnldnde btn bunlarn tesadf olmad ok ak bir ekilde grlmektedir. Evrensel nitelie sahip nternet karsnda ulusal yasalarn yetersiz kald ve bu nedenle yaplacak yeni dzenlemelerin siber sular szlemesi gibi uluslararas nitelikte olaca ve devletlerin nternete kar ortak hareket edecekleri belirtilmektedir. Nitekim Ulatrma Bakan Binali Yldrm, Wikileaksin ardndan yapt deerlendirmede deiiklikler yaplacan ve dnyann nternet alanndaki yasal boluu Birlemi Milletler modeli bir yaplanmayla aabileceini savundu. Yine son dnemde yaplan MGK toplantlarnda en nemli tehlikeler arasnda "sanal terr" de saylmaktadr. Wikileaksin ardndan Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu (BTK) ile TBTAK, Trkiyedeki kamu kurum ve kurulularn sanal bir saldr karsnda direnlerini tespit etmek iin bir sanal tatbikat balatt. Siber gvenlik tatbikatnn ardndan ise; siber olaylarla mcadelede Trkiyenin teknik, idari ve hukuki kabiliyetlerinin artrlmas iin neriler gelitirmesi planlanmaktadr. 25-28 Ocak tarihleri arasnda gerekletirilen tatbikatta, artk cora snrlarn anlam olmad, mevzuatn yetersiz olduu tespitinin yan sra, ulusal ve uluslararas alanda ilgili tm paydalarla ibirlii halinde alarak lkemizin siber gvenlik kapasitesi ve kabiliyetleri gelitirilmelidir.14 deerlendirilmesi yaplmaktadr. Btn bu gelimeler Wikileaksin ana akm medyada deil ama
13 ABD Savunma Bakanl Raporu: Wikileaks bir tehdit, http://sonmucid. wordpress.com/2010/09/13/iste-gizemli-site-wikileaks-org/ 14 BTK ve Siber Gvenlik, Mustafa nver, Ulusal Siber Gvenlik Tatbikat 25-28 Ocak 2011 http:// www.btk.gov.tr/ Etkinlikler/Ulusal_Etkinlikler/konferanslar/2011/belgeler/SGO_BTK.pdf
28
Aye Kaymak
devlet yetkileri tarafndan son derece ciddiye alndn gstermektedir. nternetin gcnn farkna varan tm iktidarlar, nterneti kontrolleri altnda tutmak iin yasalar bu ynde dzenlerken; dier yandan bilgi gvenliinin salanmas iin teknik yntemler retmektedir. 2011 ylyla birlikte Tunus ve Msrda balayp dier Arap lkelerinde devam eden ayaklanma ve isyan dalgas karsnda, mobil iletiim de dahil olmak zere nternet zerinden gerekletirilen tm iletiimlerin denetlenmesi buna rnektir. Msrda Hsn Mbarekin giderken tm baskc rejimlere gsterdii bir ey de, nternetin inin ekilmesinin mmkn olduudur. Msrdaki nternet traini izleyen ABD merkezli a ynetim irketi Renesys yneticisi Jim Cowie: beklenmedik bir ekilde nternetin en alt katmanna kadar inerek tm trai durdurdular, engellemenin boyutu ve online nfus asndan daha nce grlmemi bir olayd.15 Bu durumun ran, Tunus veya Msr ile snrl olmad ve Trkiye de dahil olmak zere hemen her devletin isyan, ayaklanma gibi kendisine ynelen tm tehlikeler karsnda ilk reeksinin yasalarla gvence altna alnm dnce ve ifade zgrlnn, haberleme ve bilgiye eriim zgrlnn rafa kaldrlmas olduu aktr. Ksacas; nternet ile birlikte bilginin ulusal snrlar ierisine hapsedilmesinin olanakszl, buna paralel olarak devletlerin yrttkleri i ve d politikada daha eaf olmalar gerektii son yaanan gelimelerden anlalmaktadr. Bu nedenle, yeniden belirtmek gerekirse, devlet srr, ulusal gvenlik, paylalamayan bilgi, gizli bilgilerin ifas gibi kavramlarn nternet ile birlikte yeniden yorumlanmas ve ieriinin dnce ve ifade zgrl ile bu temel hakkn sonucu olan halkn haber alma hakk, iletiim zgrl, bilgi edinme hak ve zgrl, lehine daraltlmas gerekmektedir.
15 Bianet, Mbarek Derken nternetin Kapatma Dmesini Kefetti, 16.02.2011 http://www.bianet.org/bianet/dunya/127936-mubarek-duserken-internetinkapatma-dugmesini-kesfetti
29
Sosyal Medya Devrimleri?16

smail Hakk Polat
16 Alternatif
30
smail Hakk Polat
Ortadoudaki halk hareketlerini salkl analiz edemeyen geleneksel medya, nternetin doasna aykr balklaryla konuyu rndan karyor! nce Wikileaksin aklad belgeler, sonra da Tunus, Msr ve Libyadaki halk hareketleri, geleneksel medyamz iyice sersemletti. Yeni yl ncesi Tunusta balayan olaylar nce 25 Ocakta Msr ve sonra 17 ubatta Libyaya sraynca, gelimeleri blgeye muhabir gndermek yerine kresel ve yerel ajanslardan izlemeyi tercih eden gazete ve televizyonlarmz, bu haber kaynaklarndan gelen elikili haberler karsnda ciddi bir bocalama geirdi. Blgeye ilikin uzman eksiklii nedeniyle kendi geleneksel yntemleri erevesinde dorulanm haberi yakalama abas sonu vermeyince, uzunca bir sre gelimeleri grmemeyi ve ok ksa haber ve altyazlarla gemeyi yelediler. Mbarek ve Kadda ynetimleri, dnyada bu zamana kadar hibir liderin cesaret edemeyecei bir hamle ile nternetin alterini indirince habercilik asndan BBC, CNN gibi ana akm kresel medya organlarnn bile haber yaynlamakta zorland karanlk bir dneme girildi. Bu srete Msr ve Libyadan haber ak salayamayan ve blgeyi salkl yorumlayacak tek bir uzmandan bile yoksun geleneksel medyann anl anl haber kanallar, kendilerince en kolay yolu seip halk hareketleri ile sosyal medyann ilikisini analiz etmeye altlar. Kanallara kan birtakm analistler, sosyal alarn artk demokrasiden uzaklaan ynetimleri hizaya getirecek kadar glendiini heyecanla anlatyorlard. Programlarda atlan balklar ise yleydi: Sosyal Medya Devrimleri, Facebook ve Twitter diktatrleri deviriyor vs. vs., nternetin doasndan bihaber sunucularn biri bile kp nternet kresel bir a yaps ama bu halk hareketleri neden sadece Arap corafyasnda geliiyor? rnein: neden in, Kuzey Kore ya da Afrikada bir diktatrl ykacak gte deil bu sosyal medya? sorularndan birini dahi sormad. Btn dnyann Msr ve Libyaya kilitlendii gecelerde haber kanallarmz Osmanl tarihi tartmalar, yemek ve sohbet programlaryla doluydu! Peki bu srete yeni medyada neler yaanyordu? rnein; Msr olaylar srasnda Twitterda alan #jan25 ve #egypt balklar sayesinde 31
smail Hakk Polat
Msrdan ve zellikle Tahrir meydanndan gelen bilgiler sca scana izlendi. Yabanc dil bilmeyenler Google Translate hizmetinden ve gnll evirmenlerin trke tweetlerinden yararlandlar. Gelen haberlerin niteliine ve niceliine baklarak gidiata ilikin nispeten gvenilir analizler yapld ve olaylarn sonras ngrlmeye alld. Sokaklardaki eylemlerin dnda, Kahire Mzesindeki insanln tarih ve kltr mirasna ne olaca gibi arka planda kalan sorunlar ve mzeyi korumak iin oluturulan insan zincirinin sevk ve idaresi gibi zmlere odaklanld. Cep telefonlaryla ekilen grntler Youtube ve Facebooktan izlendi, ayrca Facebook ve FriendFeedde kurulan gruplar alteri indirilen nternet (kill switch) karsnda eylemcilerin hangi alternatif yollar kullanabilecei bile tartld ve bu konuda daha nce yaplan teorik ve pratik yntemler sunuldu. Geleneksel Medya asndan, bu srecin tek bir istisnas ve yldz vard; El Cezire. Btn Arap bakentlerinde kilit noktalara yerletirdii muhabirleriyle, nternet sansrn aarak gnderdii haber ve grntleriyle ve en ok da sosyal medyalarda yapt yayn ve alternatif nternet balant zmleriyle, bir geleneksel medya kuruluunun haberi nasl alaca, gelitirecei, yaynlayaca ve bu yaynlarn sosyal medyalarla nasl entegre edileceinin ahane bir rnei oldu. Yazy geleneksel medyamza kk bir notla bitirelim; Devrim, Twitter ve Facebookta deil, Twitter ve Facebookla ama SOKAKTA yaplr. Sosyal Medya Devrimleri bal ise medyann sizlerden sonraki dnemini tarif etmek iin bakalar tarafndan atlacak!
32
Yeni Medya ve Sosyal Hareketler17

Bar Engin
Fotoraf: rotaryincairo.blogspot.com
17 Alternatif
33
Bar Engin Deimek: Baka bir hl veya duruma girmek. (Wikipedia, zgr Ansiklopedi)
Yazma deimek kavramnn szlk anlamn yazarak balamak istedim. Yazda bahsedeceim konu,deimek ile ilgili bir durum ve bu ilin gerekletirdii bir olguya iaret ediyor. Son zamanlarda politik, ekonomik ve sosyal adan deiim, btn dnyada en ok kullanlan kavram. Deiim, son Amerikan Bakanlk seimlerinin de en ok ilgi gren slogan olarak kendini duyurdu. ABDnin siyahi bakan Barack Obama, seim kampanyasnn slogann is a vote for change (deiime oy) olarak belirlemiti. Obamann seimleri kazandktan sonra, Amerikay deitirip deitirmediini bu yazda tartmayacam. Fakat; ABD Bakannn dahi deiimin znesi olduu bir dnemden geiyoruz. lkemizde de son 10 ylda ne deimezlerin deitiini grdk. Vaktiyle tabu olan konular artk TVlerde konuulabiliyor, gazetelerde yazlyor. Deiim paradigmas, kendini yaamn ortasnda olan medya alannda da gstermeye balad. Yeni medyann arl her geen gn artyor. lk etapta; yaammza arkadalk ve evlendirme siteleriyle giren bu olgu, bugnlerde blog, mikro blog ve sosyal alar ile karmza kyor. yle ki, imdilerde; herkes kendi gazetesinin patronu olup, kendi gazetelerinde ke sahibi olabiliyor. Gnmzde gazetecilik, birilerinin az kokusunu ekmeye gerek kalmadan, birilerinin belirledii yayn politikalarn umursamadan ve patron sansrne maruz kalmadan da yaplabilir hale geldi. Bu durum, yazdn yaz, patronun girecei enerji ihalesini etkiliyor mu, yoksa; bir dostuyla arasn bozup, ciddi bir ekonomik zarara uratacak m gibi kayglara son veren bir yaynclk ve medya anlay dourdu. Getiimiz aylarda, ocuk istismarna kar Facebookta bir kampanya balatlmt. Bu kampanya dahilinde, kullanclar prol resimlerine izgi lm karakterlerinin fotoraarn koyacaklard. Bu sanal eylemsellik, dnya apnda yapld. Ayn zamanda, dnyadaki birok insan ayn mantk erevesinde toplayabilen bir alan oldu. Bu eylemselliin yaratt etkiyi inceleyecek olursak; Amerikada Fox TV gibi televizyonlarn haberlerine, 34
Bar Engin
Trkiyede CNN Trk gibi televizyonlarn, Radikal gibi gazetelerin haberlerine konu oldu. Yani bu yeni gelien medya a, artk eski medya aralarnn haber kayna olmaya balad. Biz yeni medyay kullananlar, kendi yarattmz eylemlerin, kendi yarattmz etkilerini ve varln ok nceden bildiimiz haberleri; artk 1-2 gn sonra klasik medya aralarndan duyuyoruz. Habercilikte kullanlan bayat haber kavram burada devreye giriyor. Bu durum ise eski medya aralarnn papucunun dama atldnn nemli bir gstergesi. Bu yeni medya dzeninin artk ses getiren ve hzl yaylan bir yapya sahip olduu ak bir gerekliktir. Bu yeni a ve habercilik; dzenin belirledii tm kurallar delmeye ve rlm duvarlar ykmaya hazrlanan dinamik bir yapya sahiptir. Haberlerini yaynlarken kendinden baka bir editrn olmad ve haberine oto-sansr uygulanmayaca bir alandr. Yazlarnn geri dnmedii, yazdn yazdan dolay iine son verilmedii bir platformdur. Yeni medya a kesinlikle aadan (tabandan) gelien bir harekettir. Egemen medya anlayna, geleneki dzene bakaldran devrimci bir olgudur.Tabandaki kk klavye darbeleri, tavandaki byk isimleri tedirgin etmeye yetmektedir. Yeni gelien medya insanlarn, irketlerin ve gruplarn iletiim sistemlerini deitirdii gibi; aktivist gruplarnda iletiim biimlerini de deitirdi. Bu durum dijital aktivizm ve yurtta gazetecilii ismi verilen iki ayr olguyu meydana getirdi. Sosyal ve ekonomik hayatmza entegre olan ve dnya ile aramzda bir ba kuran nternet, aktivist hareketlerde de artk ayr bir alan tekil ediyor. Dijital aktivizmin douu, nternetin dou yllarna kadar gider. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin, bu aralar ile kurulmu alarn, sosyal hareketler tarafndan farkl aktivist amalar iin kullanlyor olmas daha geni bir alana yaylyor. Kullanc deneyimini ne karan ve etkileim alann genileten; Web 2.0 ismi verilen ikinci nesil nternet hizmetleri ile dijital aktivizm eitlendi. kinci nesil nternet; nternet kullanclarnn ortaklaa ve ve paylaarak yaratt sistemi tanmlamaktadr. Bunlara rnek olaraksa; Wikipedia, Facebook, Youtube, Eki Szlk gibi siteleri syleyebiliriz. Sosyal alar, dijital aktivizmin ayrcalkl mecralar olabilmeyi 35
Bar Engin
baardlar. Dijital aktivizmi; nternetin sosyal dnyada bir devrim yaptn, insanln problemlerinin bu ara zerinden zleceini, politik srelerden ve karar alma mekanizmalarndan dlanan yurttalarn daha katlmc ve eaf demokrasiye bu ara zerinden kavuabileceklerini savunanlar oluturuyor.18 Yurtta katlm odakl yeni ibirlii teknolojileri, dezavantajl kesimlere bir etki imkan tanyor. Bu durum; sosyal hareketlere de buluma noktas yaratyor. Bunun nedeniyse; bilgiye hzl eriimin mmkn olmas ve cora, ziksel, zaman engellerini ortadan kaldrmasdr. rnein, son yllarda, farkl lkelerde ve kentlerde dzenlenen, belli bal lkelerin devlet bakanlar ve bakanlar ile IMF ve Dnya Bankas yetkililerini biraraya getiren zirveler, kreselleme kartlarnn iddetli protestolaryla gemektedir. Sivil toplumun sesinin daha ok duyulduu, uluslar aras katlml bu eylemlerin birou, nternet zerindeki sosyal alarda planland ve rgtlendi. Bununla da kalmayp, eylemlerde olan biten herey, sosyal alar araclyla dnya kamuoyu ile annda paylald. Haberlerin bu alar araclyla paylalmasnn etkisiyse u ekilde oldu: Geleneksel ana akm medya, eylemlerde olan olaylar farkl yorumlayarak bir nevi oto-sansrkamuoyuna yanltc bilgiler aktaryordu. Fakat; bu alardan yaylan haberler, fotoraf ve videolar, hepimizin doru bilgiler edinmesini salad.19 Bu topluluk alar, ayn zamanda yeni bir medya yaratyor. Yurtta gazetecilii tarz rnekleri meydana karyor. Bunun rneklerini; ran seiminde grdk. Seimde; Ahmedinecada muhalif olarak kan Musavinin seimi kaybettiinin ilan edilmesiyle birlikte; Musavi yandalar sokaklara dkld. Byk kitlesel gsteriler yapld. Birok insann yaamn yitirdii olaylar srasnda, ran devleti CNN ve BBC gibi medya kurulularn snrd etmi ve basna kat bir sansr uygulamt. Dnya
18 Gamze Gker; Yeni Toplumsal Hareketler ve nternet likisi; Evrensel Kltr; Aralk 2009 19 Noyan Ayan; Ak Kaynakl Habercilik Asl imdi! ntvmsnbc Aralk 2010. Bu yazya bu derlemede de yer verilmitir.
36
Bar Engin
olaylar sadece ran devlet televizyonunun verdii yaynlardan izliyordu. Ama hesaplanamayan bir ey oldu. randaki muhalif gruplarn, sosyal alar zerinden yayd grnt ve bilgiler bir anda dnya gndemine oturdu. Hatta dnya apnda birok televizyon kanal, sosyal alardan ald grntleri yaynlamaya balad. Sosyal medya, baskc bir devletin tm engellemelerini at, hasralt edilen gerekleri ortaya serdi ve geleneksel medyaya meydan okuyup, haber kayna oldu. Yine ayn ekilde, 2011 ylnn ilk dnemlerinde Ortadouda cereyan eden olaylarda da, nternetin gc yadsnamaz bir hal ald. Tunusta balayan eylemler ve sonucunda devrimin gereklemesi nternette balayp sokakta son bulan bir sre yaratt. Wikileaksin yaymlad 2008 tarihli belgelerinde, devlet bakan Ben Ali ve ailesinin mafya usul yolsuzluk etesi oluturduunun ortaya kmasyla birlikte, halk bu duruma isyan edip sokaa dkld. Bu ekilde balayan eylemler, sokaa dklrken de sosyal alarn gcn, kendi glerine kattlar. Ve Tunusta kimilerince sosyal medya devrimi olarak adlandrlan, Yasemin Devrimi gerekleti. Tunusun ardndan, Msra srayan eylemlerde de sosyal alarn etkisini grebiliyoruz. Bunun yan sra, Msr isyanclarna destek olma amacyla Wikileaksin yeni belgeleriyle karlatk. Bu belgelerde Msr devlet bakannn eitli silah lobileriyle yapt ibirliklerini reniyorduk. Ayrca; eylemler devam ederken, Msrl aktivistlerin sosyal alar araclyla yollad mesajlar tm dnyaya iletiliyordu. yle ki Google ve Twitter, nternetin kesildii lkede, yeni alternatif sistemler gelitirerek sosyal alarn gelitiriyordu. Yeni gelien medya trevleri bilginin yaylmasnda, paylalmasnda nemli bir yer sahibidir. Sosyal medya ismi verilen bu yeni alan, insanlar bir araya getirdii gibi, ayn ama dorultusunda rgtlenmi topluluklar da bir araya getirdi. Sosyal hareketleri birbirine balayan ve eylemselliklerine hz kazandran bir ortam oluturdu. Bu hareketlerin; kendi retimlerini, eylemlerini ve haberlerini yaynlayacaklar bir yayn mecras oluturdu.
37
nterneti Geri Alalm

Koray Lker
19 Mart 2011, zgr Basn zgr Toplum Yry, Ankara
38
Koray Lker
Wikileaks bir anahtar szck. nternet zerinde, kendiliinden oluan ortamlarda konumaya baladmz sonra panel biiminde srdrdmz uzun soluklu bir tartmay iaret eden bir anahtar szck. Anahtar szcklerin bir faydas konu bal gibi almak, ilikilendirildii herhangi bir metni, ierii, bilgiyi tanmlar hale geliyor. Yeni medya asndan daha kritik bir faydas ise kukusuz semantik bir ba oluturma becerisi; yani hangi ieriklerin, hangi balamlarn aslnda ne zerinden bir araya getirilerek deerlendirilebileceini gstermesi. Wikileaks bu alardan son byk sznts, Cablegate ad verilen diplomatik kriptolarn yaynlanmas ile birok balam birden dnya gndemine sokan bir anahtar szce dnt. Trke konuulan -ve . Ukann ska referans vermeyi sevdii geici otonom blge kavramyla ilikilendirebileceimiz- sosyal medya oluumlarnda bu anahtar szck zerinden nternetin deiim gc, malumata ve bilgiye eriim yollarnda yaratt alternatieri ok konutuk. Bu konumann taraf olan, ne kan insanlarla bir araya geldiimizde tekrara dmemek iin doal bir iblm yapmay baardmz, birbirimizi tamamlayarak bir birikim yaratmay hedeediimizi de iddia etmek mmkn. Bu yaznn erevesi de ite bu doal iblmnde, kendi zerine dtne inand konular balama eklemeye ynelik olmaya almakta... Cablegate sznts/skandal henz soumadan -elbette burada ana akm medyann scak ilgisini kaybetmekten deil, nk onun mrnn ok ksa olduu malum- Kuzey Afrika corafyasnda birbiri ardna gelen isyanlar, bu blgede uzun zamandr hkm sren baskc ynetimlere kar bir domino etkisi ierdii de sylenen halk ayaklanmalar konuya eklendi. Tunusta isiz bir retmenin geinebilmek iin dayand son are olan iporta tezgahna el konulmasn protesto etmek iin kendini yakmas btn bir blgeyi saran bir yangnn balangcna dnt. Ayaklanmalarn tarihteki benzerlerinden ayrld noktalardan biri de organizasyonun arlkla nternet zerinden kurulmas oldu. nternetin yeni muhalefet yntemleri arasndaki varl aslnda kendi tarihine edeer. Getiimiz yllarda zellikle randa yine barol oynadn da unutmamak gerekir. Kuzey Afrika isyanlarndaki temel fark byk olaslkla 39
Koray Lker
hkmetlerin bu yeni taktie kar gelitirdii topyekn bask yntemi olarak hatrlanacak. nterneti basit bir ev aleti gibi, kkten kapatmak denenebilecei hep tartlan ama tahayyl edilemeyen bir kirdi. zellikle nternetin ticari hacmi byle bir ynteme bavurulmasn pratikte imkansz klacaktr diye dnlyordu. nce Tunus, sonra Msr ve ardndan Libya bu konuda -halklarnn birbirlerinden g ve motivasyon alrken yapt gibi- taktii paylaarak birbirleri ardna bu taktie bavurdular. nternetin tam olarak kapatlabilmesi teorik olarak imkansz olmasna ramen byle bir deneme yaplabilmesini salamann temeli, nternetin tasarland yapdan uzaklaarak gitgide ticari, merkezileme eilimli bir yapya evrilmesi diye iddia etmek mmkn. Bunun gstergeleri konuyu, bu deiimin lokomotif aktrleri de olan ana akm medya ve nternet devi irketlerin tavrlarnda bulunabilir. nternet k noktasnda askeri haberlemenin dman tarafndan kesintiye uratlamayacak bir mimariye sahip olabilmesi krinden beslendi. Belirli bir merkez algs olmamas, o merkeze saldrlarak an kertilmesi engellenebiliyordu. En zayf halka kavram balants tek boyutlu bir hatt tarif eden zincir benzetmesinde ilevsel olabiliyor. Zayf halkann iki yanndaki dier halkalar arasndaki balanty koparmak zincirin btnden ald gce darbe vurmaya yaryor. Halkalarn her birinin, dier tm halkalarla ayn zemin zerinde haberlemesi, aracsz davranabilme zellii her halkay tek tek hedef almay gerektirdii iin muazzam bir savunma an doal olarak tesis etmi oluyor. Gnmzde nternetten anladmz eyin bu kavramn karl bir organizasyon olduunu iddia etmekse hayli g. Bunu ok basite muhalefet hareketlerinin ran ve Tunusta Twitter; Msrda Facebook ile zdelemesinden anlayabiliyoruz. nternette yeleriyle demokratik ve katlmc ilikiler kuran dev organizasyonlar da var. Bilinen en byk hacimli rnek Wikipedia projesi. Kr amal olmayan bir vakf tarafndan yrtlen projeye katkda bulunanlar, retimi kamusallatrarak paylayor. Oysa Twitter, Facebook birer irket ve doal amalar kr elde etmek. Kimi zaman bu irketlerin karakteristik olarak zgr ruhlu ve 40
Koray Lker
gen sahiplerinin, rnlerinin byle amalar iin kullanlyor olmasndan duyduklar gurur, bu hareketlere destek olarak alglanabiliyor. Bu durumun bir silah tccarnn, bir devrimde kullanlan silahlardan duyduu memnuniyete benzetilmekten ziyade, politik bir destek gibi alglanmasnn sakncalar ne yazk ki ok dillendirilmiyor. Bir baka nemli nokta da nternetin bir iletiim arac olarak dorudan kltr rn olmas ve bu nedenle deneyimin algda hayati neme sahip olmas. nternetle tanan insanlarn dev bilgi yn karsnda yol bulmak iin kulland aralar bu dinamik yapy hzlca eski medyalarla benzer kullanm alkanlklaryla dolduruyor. Ksaca sylemek gerekirse, nternet ileyii ve teknolojisine ait kuramsal ve teknik bilgi gerektirmeyen tketim o kadar yaygn hale geliyor ki, o rnlerin yokluu nternetin yokluu ile edeer tutuluyor. Bu yanlg yalnzca kullanclar iin geerli demek doru deil. O kadar baskn bir alg ki, iktidar da ayn hataya derek nternetin kapatlabilir bir ey olduunu zannediyor. nternet hizmeti masra altyaplara dayal olduu iin byk yatrmlar gerektiriyor. Bu yatrmlarn sahipleri de genellikle eski medyann da sahibi olan kresel irketler. Gn getike satn almalar ve bymeler yoluyla bu manzara daha da netleiyor. A.B.D.deki en byk servis salayc rmalarn hangi holdinglerin paras olduunu grmek yeterli. Oysa teorik olarak nternetin tamamen kullanclar arasnda kurulacak bir a olarak kresellemesi de mmkn. Daha nceki medyalara kyasla nternetin bir avantaj da aslnda kendisinin de sanal olmas. Yani ziksel olarak sadece nternete zg bir altyap gerektirmemesi. Radyo ile, telefon ile tanabilen bir sanal a olabilmesi. Radyo ve TV yaynlarnn ortaya klarn takiben lisanslar kullanlarak denetim altna alnmasna karn, nternet denetim d alanlardan tamamen zgr ve otonom biimde rgtlenmeye uygun bir teknoloji. Elbette bu kolay deil, nk ncelikle bu bilginin dolama girmesi gerekiyor. u an iin bu denetlenen bir alanda denetim d bir alann inas krini paylamak anlamna geliyor. Bu durumun kendine has zorluklar 20. yy. dnce dnyasnn hemen her akmnda ele alnarak bu konuda dev bir birikim oluturdu. 41
Koray Lker
Bir alternatif rgtlemekle ilgili bu notlar imdilik kenara koyarak devam edersek, mevcut durumda iki ayr abaya girimek anlaml grnyor. lk yaplabilecek ey, popler adreslerden oluan ve markalarla zdeleen ierik an merkezi olmaktan karmak. rnein Facebookun her eyi bir araya getiren yapsna inat herkesin bamsz bloglar kullanarak kendini ifade etmesi. Hatta bunu Wordpress gibi zgr yazlmlar sayesinde kendi servisini kendin verme deneyimiyle birletirmek de nemli. Bylece hem blogspot gibi merkezi servislerin tek hamlede devre d braklmasna nlem almak hem de uzun vadede kullanclarn organizasyonuyla hayata geirilebilecek bir altyapnn ilk admlarn atmak mmkn. kinci olarak da merkezi servislerin ilke ve ileyilerine mdahale edecek bir organizasyon zorlanmal. Bu ihtiyacn en temel k noktas, web 2.0 servislerinin sermayesi olan ieriin, o servislerin kullanmyla ortaya kyor olmas. Bir baka deyile, kullancnn zaten kendi rettiini dolama sokuyor olduu gerei. Bu basit gerekten yola karak katlmc ynetim modelleri, kiilik haklarnn, mahremiyetin korunmasna ynelik demokratik denetim mekanizmalar belirlenmeli ve bu mekanizmalar hayata geiren servisler tercih edilmeli. Bu tartmalar bir araya getiren anahtar szckle tekrar balantya geersek; Wikileaks, yaratt byk etki ile iletiimden anladmz, vatanda ve devlet arasndaki dengelerin nasl olabileceini tekrar hatrlatarak muazzam bir hizmet sundu, sunuyor. Buna ramen araclyla szdrlmak zere teslim edilen belgeler zerindeki tasarrufunun kiisellii, yayn politikasn belirleyen ilkelerin kiiye baml kalmas, teknik anlamda r aan bu yeni medya aktrnn, en eski usl medya alkanlklarn yeniden retmesi sonucunu douruyor. Bu ok ncelikli bir sorun deil, zira kullanlan teknoloji eriime ak, zgr bir teknoloji. Bunun sonucu olarak birok baka ncelikler zerinden kendini anlamlandran alternatif sznt siteleri hayata geirildi. nternetin dk maliyetlerle alternatif rgtleyebilme becerisinin esiz rnekleri olan bu projeler, konuya ne kadar ok adan yaklaabileceimizi bir kere daha ispatlad. Bunu tm nternet servisleri iin yapabileceimizi hatrlamal, teknik dzeyde atmz sorunlar kltrel anlamda nasl aabileceimizi dnmeye balamalyz. 42
Tarihin Gzleri
Ik Bar Fidaner
Kaynak: http://www.youtube.com/watch?v=IQrHtsvkjDU
43
Ik Bar Fidaner
teden beri kamera, ayrcalkl bir konumun, enteresan grntlere ynelen korunakl ve mstehen bir hevesin gstergesi saylyordu. Meslekleri kutsal grlen sava fotorafs gazeteciler bu zaayetlerden muaf daha zel bir kesimdi. 2011 ylnn Arap isyanlarna katlan insanlarn bir eylem aracna dntrd kameralar ise, bu iki ayrcaln beraberce ykln iaret ediyor. Dnya, uzaklarda yaananlara tanklk etmek iin belki gazetecilere ihtiya duymayacamz, tm yurttalarn gazeteci olmasyla bu kutsallktan da syrlacamz, dnya sokaklarn gzleyen kameralarn ise mtecaviz, yabanc gzler olmaktan kp dnya halklarnn kendi gzleri olaca bir noktaya doru yaklayor. Sava fotorafl ve zaayet deyince Kevin Cartern 1994 Pulitzer dll "Sudanl kz ve akbaba" fotorafn anmadan geemeyiz. Carter fotorafn ektii bebee yardm etmemekle sulayanlara gre, kamera, Batnn Douya pasif bakyd. Bat, kendinden kaynaklandn unuttuu ktlklerle uzaklarda kar karya geldiinde onlar bu sefer birer imge olarak tketiyordu. Fakat kprnn altndan ok sular akt. Artk o Sudanl bebein Tunuslu, Msrl, Libyal yatlarnn eline geen kameralar, esiz bir eylem aracna dnerek lkelerindeki zenginlie yllardr el koyan Batllarn sahte demokratlklarn yzlerine vurmaktadr. Bu grnt, bir Libyalnn kamerasndan ekilmi. Kaddanin yeil kitabn simgeleyen bir heykelin moloz ynna evrilmesini belgeliyor.20 Bir tren gibi gerekleen bu simgesel eylemin znellii, tm detaylaryla bu kamerann ksa bakna sabilmi: ar ar dnerek onu evreleyen kalabaln sevincini gzleyii, gznn nnde ant ykanlarn cokusuna titreyerek katl, paralanm bir levhann kalntlarn aknlkla inceleyii, iktidardan skp alnan her kk zafere dikkat kesilii... Tunustaki devrim atei nce Msra, sonra Libya ve dier lkelere buna benzer grntler araclyla srad. Bunu iyi bilen Tunuslular eylemlerin daha en bandan beri "bir ellerinde ta, dier ellerince cep telefonu" ile sokaklara dklmlerdi.21 Grsel paylam aralarnn gcn anlayan Msr devleti, 25 Ocak eylemlerini durdurabilmek iin dnyann ilk
20 http://www.youtube.com/watch?v=IQrHtsvkjDU 21 "Tunusun
devrimi nasl balad", El Cezire ngilizce
44
Ik Bar Fidaner
ulusal nternet karartmasn uygulad, ama ok ge kalmt. Peki ya biz grsel iletiim aralarnn bu gcnn farknda myz? Sanal dnyay saran vakit ldrc grntler silsilesi altnda gerek ilikilerimiz bozuuyor diye yaknaduralm, bu sanal dnyalar yardmyla, onlarca yllk gerek krallklarn, tm politik dayanaklar ve ideolojik kutuplamalaryla beraber teker teker devrildiini grdke ne dnyoruz? Komnist Manifestodaki u satrlar hatrlayalm: "Tm yerleik ilikiler, dourduklar eski deer yarglar ve grlerle birlikte zlp dalmakta, yeni oluanlarsa daha kemikleemeden eskimektedir. Kalc ve duran ne varsa buharlayor, kutsal diye ne varsa kutsallktan dyor ve insanlar nihayet yaam tavrlarna, karlkl ilikilerine, aylm gzlerle bakmak zorunda kalyorlar."22 Anlatlan buharlama yzlerce yldr sryor. nce sermaye insanlar birbirine ve yaama balayan birok eyi birer birer ykt. Sonra at bu boluu kendi tketim rnleri ve iletiim aralar ile doldurdu. Bu yeni dolgu malzemesinin tutmas iin bataki ykmn inkar edilmesi, yok edilen geleneklerin sahteleriyle deitirilmesi gerekiyordu. Kltrel yapnn zld, ilikilerin zayad, insanlarn birbirine deer vermedii bir ada; cep telefonu, fotoraf makinesi, hatta grnt paylam ve yeni medya aralar hzla geliti ve yaammza girdi. Anlam dnyamzda bata alm olan boluk, sevdiklerinizin sesini, grntsn saklayn, paylan gibi sloganlarla pazarlatrld ve sermayenin hareket alanna girdi. Fakat sermaye kazand bu alan korumak iin ihtiyalarmz srekli olarak biimlendirmek zorundayd. Elence retimi en bata elence talebinin retimiydi. Elence denilen ise tketimle salanan geici tatmindi. Endstrilerin rnlerini pazarlamak iin yaratt elence talebi, kalc hak ve zgrlk taleplerinin bastrlmasna dayanr. Bir 3G cep tele22 Komnist
Manifesto, Marx & Engels, Ylmaz Onay evirisiyle
45
Ik Bar Fidaner
fonu reklamnda kullanlan Ey zgrlk ezgisinin byk tepki ektiini, hatta Zlf Livanelinin bestesini geri ekmek zorunda kaldn hatrlayalm. Cep telefonlaryla meydanlara dklen Tunuslu, Msrl, Libyal eylemcilerde ise bu inkardan syrlm, ellerindeki iletiim aracna "aylm gzlerle bakan" yeni nesil bir tketici ile kar karyayz. Diyelim ki kresel retim sistemi devasa bir inaat olsun. Kresel sermayenin sonsuza kadar i yapmak, yani bu inaat ne pahasna olursa olsun srdrmekten baka hibir derdi yoktur. Dnya iilerinin mr boyu mahkum edildii inaat iskelesi ise, lkelerdeki politik statko ve devletler aras ittifaklar ile on yllardr bu binaya tutturulmutur. Sermayeye kalsa inaatn asla tamamlanmamas, iskeledeki iilerinse kendi yaptklar bu binay dardan korku ve hayranlkla ilelebet seyretmesi gerekir. te 2011de bu plan sekteye uramtr. letiim aralar eer bu kalenin bir burcu ise, Arap devrimlerini yapan halklar bu burcu ele geirip geride braktklar iskeleyi devirmilerdir. Bylece iletiim aralar, reklamlarla beslenen zrvalklardan kurtulup kendi hakikatine ulam, bir anlamda inaatn tamamlamtr. Grnen o ki, iletiim aralarnn sahte zgrlk hayallerinden kurtulup gerek zgrle ynelmesinin, ayrcalkl yabanc bir gzetleyici olmaktan kp halklarn kendi gzleri, tarihin gzleri olmasnn zaman gelmitir. Yine de bu aralarn sermayenin retim ve datm alarna olan bamlln gzden uzak tutmamak gerekir. Msrda nternet ve cep telefonu alarnn devlet tarafndan kesilmesindeki gibi, birok karga bu gzleri oymaya kalkacaktr. Dnya sermayesi, iletiim aralarnn geliimini kresel olarak denetlemeye, varolan pazarlar ykan etkisini bertaraf etmeye alacak, belki ksmen baarl da olacaktr. Ama ne olursa olsun 2011 ylnda olanlar hafzalardan silinemez. Cep telefonu ve nternetin gerekte ne ie yaradn artk yaayarak renmi bulunuyoruz.
46
47
48
Blm II: Wikileaks, Gazetecilik ve Yeni Medya
49
Bilgi Edinme Hakk, Yeni Medya Dzeni ve Wikileaks23

zgr Ukan
Fotoraf: Tahrir meydan, Wikipedia
23 Alternatif
51
zgr Ukan Rejimlerin tutumunu ciddi ekilde deitirebilmek iin aka ve cesurca dnmeliyiz; nk rendiimiz tek bir ey varsa o da udur: rejimler deimek istemezler. Adil olmadn grdmz ama kar durmadmz her durumda adaletsizliin paras oluruz. (Julian Assange, Conspiracy as Governance, 3 Aralk 2006) 24
Dnya Artk Daha Hzl Dnyor: Yaratc Ykm, Wikileaks ve Arap Bahar 21. yzyln ilk on yln ardmzda brakrken dnyann giderek daha hzl dndn hissetmeye baladk. 2010u Wikileaks ile kapatp 2011i Arap Bahar ile atk... Medyadan diplomasiye, irketlerden hkmetlere hibir eyin eskisi gibi olmayacann iareti Wikileaks ve Tunusdan balayarak, Msr, Cezayir, Yemen, rdn, Suriye gibi otokratik Arap devletlerine yaylan devrim dalgas... Bu dnm iaretlerinin her birinde nternetin ve bilgi-iletiim teknolojilerinin gl bir mevcudiyeti var. Wikileaks her ne kadar 2006dan beri faaliyette olsa da dnya gndemine girmesi 2010 ylnda oldu. 2010da Wikileaks, nce, Badatta ilerinde iki Reuters gazetecisinin de olduu silahsz bir gruba ate aan bir ABD helikopterinin kamerasndan kaydedilmi grntleri szdrd. Collateral Murder, yani Tali Cinayet adl bu video ABD ordusunun Irakta iledii bir sava suunu aa vuruyordu ve byk inal yaratt. Hemen ardndan iki kitlesel sznt daha geldi: ABDnn Afganistan igali ile ilgili olan Afghan War Diary ve Irak igalinin yzn ortaya kartan Iraq War Logs. Son olarak, 28 Kasm 2010dan itibaren, Wikileaks ABD Dileri Bakanl ile dnyann drt bir yanna yaylm ABD konsolosluklar arasndaki hassas yazmalar ieren ve Watergate skandalna ithaa Cablegate olarak adlandrlan belgeleri yaynlamaya balad. 2011e girdiimizde ise, Arap Bahar, aniden zerimize indi. Otok24 Assange, Julian (2006), Conspiracy as Governance, 3 Aralk 2006, http://cryptome.org/0002/ja-conspiracies.pdf (veya http://estaticos.elmundo.es/ documentos/2010/12/01/conspiracies.pdf) (16.02.2011 tarihinde eriildi) Bu yaznn evirisine bu derlemede yer verilmitir.
52
zgr Ukan
ratik toplumlarn cesur vatandalar Tunus, Cezayir, Msr, Yemen, tiranlk siyasetine kar etkin muhalefet yrtmek ve btn siyasi rejimlerin en ele avuca gelmez hakkn, yani bireylerin karlk grme korkusu olmadan toplanma, hapse atlma tehlikesi olmadan konuma, iddet terr olmakszn muhalefet etme, gemiten farkl bir gelecek iin oy kullanma hakkn savunmak zere sokaklara kt. Nasl 1989 bahar Dou ve Merkezi Avrupada Sovyet tahakkmnn snyle iaretlendiyse, 2011 bahar da yoksulluk, isizlik, bask ve eitsizlie dair zor bir gemiin iinden yeni bir Arap siyasetinin bakaldryla anlacak.25 Domino etkisi, dier Arap otokratik rejimlerini de vuruyor. Bu kanlmaz ve stelik her trl meruiyete sahip bir gelime. Tunus isyannn domino etkisi nce Msr vurdu. nternet, Tunusda olduu gibi Msrda da, rgtlenme, eylem, iletiim ve kresel yayn arac olarak youn bir biimde kullanlyor. Msr Hkmeti, herkesi artarak, 27 Ocak 2 ubat 2010 tarihleri arasnda, lkenin nternet eriimini kesti! Msr, bir anda kresel ada kara delie dnt. 2011, Arap Baharnn yan sra, nternetin grece ksa tarihinde bir ilkin yaand yl olarak da anlacak. 21. yzyl, 11 Eyll 2001 olay ile balamt. Hemen arkasndan ABDdeki neo-con iktidarn Afganistan ve Irak igalleri geldi. Ne-conlarn karanlk prensleri Pearl ve Rumsfeld, tm dnyaya, Yeni Dnya Dzenine ho geldiniz diyorlard. Bu, tek kutuplu bir dnya, bir Amerikan Yzyl olacakt. Ama neo-conlarn hayalleri ksa mrl oldu. nce Afganistan ve Irakta bataa saplandlar; yeni bir Vietnam Sendromu indi zerlerine. Sonra, 2008 kresel ekonomik krizi patlad ve kanlmaz olan hzlandrd. ABD artk dnyann hakimi deil; neoliberalizmin dayana, yani DT, Dnya Bankas, IMF, OECD sisteminin temeli Bretton Woods anlamas kadk oldu; Beyaz Anglosakson Protestan (WASP) mabedi IFCnin (International Finance Corporation) ynetim kurulunda artk inliler, Ruslar ve Araplar da oturuyor; uluslararas kurulular birer birer yeniden ya25 Kroker, Arthur (2011), "The Arab Spring: The Contradictions of Obamas Charismatic Liberalism", CTheory.net, 27.01.2011, http://www.ctheory.net/ articles.aspx?id=679# (16.02.2011 tarihinde eriildi)
53
zgr Ukan
planyor; dnya nansal sistemi de yle; G7nin yerini G20 ald. 2010la birlikte yeni, ok kutuplu ve kurallar henz belirlenmekte olan bir oyun balad. Joseph Schumpeterin deyimiyle, yaratc ykm, eskiyi silip yeniye yol aarak ilerliyor... Bu oyunda artk sadece devletler ve okuluslu irketler oynamyor. Yeni ve davetsiz oyuncular oyuna girdi. Wikileaksin temsil ettii, kurumsal ve endstriyel medya dzenini bozarak bilginin dolam nndeki engelleri tanmadan, onlarn yanndan dolaarak iktidar odaklarnn kirli srlarn ifa eden yeni bilgi oyuncular da var oyunda. Daha da nemlisi, halk, uzun bir sredir ilk kez yeniden oyunda. Arap Bahar, ok uzun zamandr grlmemi bir biimde, halklarn, tarih sahnesine artk beklenmedik ve zellikle de davet edilmemi bir ekilde yeni bir oyuncu olarak kt an olarak da anlacak. stelik bu davetsiz oyuncu, ezeli ve mthi gcnn yanna yeni gler de eklemi bulunuyor: ok hzl bir ekilde bir araya gelip dalabilme; datk ve gayri merkezi bir rgtlenmeyle ngrlemez davran rgleri gelitirebilme; i ve d iletiimini nlenemez bir ekilde srdrebilme; yerel eylemlerine kresel iletiim kanallarn kullanarak destek yaratabilme; kresel iletiim yetenekleriyle dnya kamuoyunu etkileyebilme ve iktidarlar zerinde grlmemi bir bask yaratabilme; her eyden nemlisi, basknn koulu olan grnmezlik duvarlarn ykarak lkeleri dnyaya eaatrabilme... Bu yeni glerin, kukusuz, nternet bata olmak zere a teknolojileriyle dorudan ilgisi var. Yanl anlalmasn, dnya basnnda oka yer ald gibi, Tunusta balayan ve Ben Alinin 23 yllk iktidarn bitiren, sonra da Msra srayarak Hsn Mbarekin 30 yllk saltanatn sonlandran, Cezayir, rdn, Yemen, Suriye gibi birok Arap lkesinde lizlenmeye balayan isyan, nternete, sosyal medyaya, Wikileakse, teknolojiye vb. balamaya almyorum. Kukusuz, isyan sokakta balad; nedenleri de gda yatlarndaki hzl art, gelir dalm adaletsizliinin giderek derinlemesi, gen isizliin ykselmesi, ifade ve haber alma zgrlnn iddetle bastrlmas, polis devleti, ayyuka kan yolsuzluklar gibi sosyo-ekonomik dinamikler. 54
zgr Ukan
Arap Baharn nternete ve iletiim teknolojilerine balayan, bizler ya da olaylara Twitterdan bakmaya alm gazeteciler deil, bizzat isyanclarn kendisi oldu. syann asli motoru genlik. Genlik de muhalefet, rgtlenme, eylem ve iletiim iin geleneksel yntemlerin yan sra nterneti de ok youn bir biimde kullanyor. Bu lkelerde dijital aktivizmin corafyamzda olduundan daha derin bir gemii var. Aslnda nternetin isyandaki roln anlamak iin otokratik rejimlerin nternete nasl yaklatklarna bakmak yeterli. Tunus bata olmak zere, Arap lkelerinin ou, siyasal nternet sansr, muhalif blog yazarlar ve aktivistlerin tutuklanmas, youn ltreleme gibi ar nternet basklaryla tannyor. Ama 2011 banda olup bitenler bu nlemlerin hemen hibir ie yaramadn da gsterdi. Tunusta bu bask, anonimletirme teknikleri, vekil sunucular gibi kar nlemlerle alarak, Facebook ve Twitter bata olmak zere sosyal medya, bloglar, P2P alar, mobil iletiimin youn kullanmyla yerle bir oldu. Elbette, Wikileaksin, Ben Ali ailesinin devasa yolsuzluklarn belgeleyen ierik katksn da unutmamak gerek. Olaylar Msra sradnda, bu kez Mbarek iktidar, nternetin grece ksa tarihinde bir ilki gerekletirerek hepimizi artt: 27 Ocak 2011 gecesi, Msr hkmeti, tm nternet ve cep telefonu iletiimini, sabit telefon hatlarn, bu kanallardan akan her trl veri ve ses iletiimini kesti! Yani denetleyemedikleri uydu iletiimi dndaki her eyi... 2 ubat 2011de her ey normal sansrl haline dnene kadar, koskoca lke kresel ada bir kara delie dnt! nternetin anlk kesintisinin bile bir lkenin ekonomisine ne kadar byk bir zarar verecei biliniyor. Nitekim OECD Msrn zararnn yaklak 90 milyon dolara ulatn aklad. Ama grdk ki umutsuzlua kaplm, panik iinde bir iktidarn bu darbesi de ie yaramad. Msrllar, nternet faks kprleri, amatr radyo, uydu telefonlaryla kurup paylatklar gayri merkezi alar gibi tekniklerle bu kesintiyi bile at. Muhalif bilgi halkn (a) gcyle akmaya devam ediyor. A teorisi henz yanllanmad. letiimin, devrimlerin temellerinden biri olduu teorisi de... 55
zgr Ukan
Bilgi Edinme Hakk: ktidar, Bilgi ve letiim Her iktidar, uyruklarnn bilgiye eriimini ve aralarndaki iletiimi denetlemeyi ve bylece kendisine bir gl bahesi kurmay hayal eder. Ama nternet, kresel, gayri-merkezi, ak, snrsz, etkileimli, kullancdenetimli ve altyapdan-bamsz... Bilgi iktidardan kaar. Merkezi olmayan ve snr-tesi alar zerinde dolaan bilgiyi tamamen denetlemenin imkan yoktur. Ancak iktidar merkezi otoritesi hakknda da hayal gryorsa, kendini gl bahesinde sanmaya devam edecektir. nternet, milyonlarca enformasyon kaynana annda eriim imkn sunmakta; zellikle merkeziyeti olmayan bir biimde tasarlanm olduu iin cora snrlar etkisiz klmakta, dolaysyla da hkmetlerin denetimini gletirmekte; grece kolay ve ucuz eriim imkn tamakta; snrsz enformasyon barndrma potansiyeli bulunmakta; tm kullanclarn enformasyon almak kadar iletmesine de izin vererek etkileim boyutunu glendirmekte; yine etkileim imkn sayesinde kullanclarn baka iletiim ortamlarna kyasla ok daha fazla denetim sahibi olmalarn salamakta; belirli bir teknik altyapdan (kablolu, kablosuz) ya da iletim platformundan (windows, linux vb.) bamsz olarak ilevini yrtebilmektedir. zgrlk kendisini koruyamaz: Bu, Amerikan Sivil zgrlkler Birliinin (ACLU) mottosu. zgrlnz srekli olarak korumazsanz ona sahip olamazsnz. zgrle ynelik tehditlerin byk ksm da sizi ynetenlerden gelir. ktidar ve zgrlk arasnda doal bir uzlamazlk hali vardr. ktidarn bireysel zgrlkler lehine snrlandrlmas krine demokrasi diyoruz. Bireysel zgrlklerin iktidar lehine snrlandrlmasnn ise birok ad var: diktatrlk, totalitarizm, faizm, otokrasi, polis devleti vb. 11 Eyll 2001 saldrlar sonrasnda, gvenlik bahanesiyle gelitirilen izleme ve denetim uygulamalaryla kiisel hak ve zgrlkler tehlikeye girdi; zellikle de kiisel hayatn mahremiyeti ve kamu ynetiminde saydamlkla ilgili pek ok kazanm feda edildi. Terrle sava konsepti, bu bakmdan etkili bir meruiyet mekanizmas olarak kullanld.
56
zgr Ukan
Filozof Francis Baconun nl bir tespiti vardr: Bilgi gtr. der. Bunu bilgi iktidardr. diye okumak da mmkn. Eer iktidar sizin yaptklarnz hakknda tam bir bilgiye sahip ise sizin zerinizdeki iktidar da tamdr; bunun karlnda sizin iktidarn yaptklar hakknda hibir bilginiz yoksa, iktidar karsnda hibir gcnz de yok demektir. Bir baka deyile, bilginin paylam, iktidarn paylamdr. Dolaysyla zgrlklerinizi korumak ve demokratik bir toplumda yaamak iin, iktidarn sizin hakknzda edindii bilgiyi snrlandrmanz ve iktidarn yapp ettikleri hakknda tam bir bilgiye sahip olmanz gerekir. ktidarlar, bu meru demokratik mdahale talebinden kurtulmak iin korkularnz kullanr. Bu korkularn banda da hayat ve mlkiyet kaybndan duyulan korku, yani gvenlik kaygs gelir. Devlet, sizin ve ailenizin gvenliini salamakla ykmldr; bu sorumluluu hukuk ierisinde tanmlanmtr ve onu hukuku inemeden yerine getirmesi gerekir. Ama iler byle yrmez. Devlet sizi terrle, iddetle, etrafnz saran ve aranzda yuvalanan dmanlarla korkutur ve gvenliiniz karsnda hak ve zgrlklerinizden feragat etmenizi talep eder. Bu korku politikas genellikle ie yarar. Hayatta kalmak, sevdiklerinizin gvenlii, sahip olduklarnz kaybetmemek iin mahremiyetiniz ve iletiim hakknz bata olmak zere temel hak ve zgrlklerinizin inenmesine gz yummaya balarsnz. Ayn zamanda iktidar, kendi eylemlerini sizin gznzden saklamak iin etrafna kaln duvarlar rmeye balar ve eak talebinizden ve bilgi edinme hakknzdan da vazgeersiniz. Sonu olarak, g ve iktidar sahibi olann her trl hakka sahip olduu, basit vatandalarn ise her trl hakkndan vazgetii bir ynetim ortaya kar. ktidarn bu snr am, ironik bir biimde gvenlik hakknzn ihlali ile de sonulanr. nk iktidarn gvenlii, bireyin gvenliinden stndr. Bu durumu tersine evirmek iin kullanlacak en nemli hak ve zgrlk platformu, bilgi edinme hakk temelinde geliir. nk kamu bilgilerine eriim hakk meru bir haktr ve sizi gizlilik rts altnda temel zgrlklerinize kast eden bir sistemik saldrdan korur. Kamu bilgilerine eriim, bata Uluslararas nsan Haklar Bildirgesinin 19. maddesi olmak 57
zgr Ukan
zere, bir ok uluslararas insan haklar szlemesi tarafndan gvence altna alnm bir hak ve bu niteliiyle bir uluslararas hukuk konusudur. Bu hak, ayn zamanda anayasayla korunma altna alnm temel hak ve zgrlklerden biridir. Kamu bilgilerine eriim zgrl, yurttalarn ynetime demokratik katlm iin esastr. Kamu bilgilerine eriim hakknn yasayla korunmas, ayn zamanda kamu ynetiminde ean da teminat altna alnmasdr. Ancak, bu koruma ne yazk ki yeterli olmamakta, kamu bilgileri eitli nedenlerle iktidarlar tarafndan eriilmez klnmaya allmaktadr. Devletin yurttalaryla kulluk temelinde bir ilikiyi dayatmasnn ve kendini yceltmesinin bir gstergesi olan bu gizlilik tavr, genellikle ulusal gvenlik gibi hassas gerekelerle merulatrlmaya allmakta ve aslnda yurttalara duyulan gvensizliin en temel ifadelerinden birini oluturmaktadr. Bu tavr ayn zamanda devlet iinde veya dnda oluan kar gruplarnn kurduu yolsuzluk ilikilerinin sregitmesini de salamaktadr. Kamu iin hayati nem tayan kararlar, ihaleler kapal kaplar ardnda, yurttalarn denetimine kapal bir biimde gereklemektedir. Haberleme zgrl hak ve zgrlk sistemi, yani eak, bilgi edinme hakk ve ifade zgrlnn birbirine bal bir sistem olarak tanmlanmas, UNESCOnun 1970lerde ortaya att Yeni Dnya Bilgi ve letiim Dzeni (NWICO) inisiyatinin arkasndaki kir olan bilginin zgr ve dengeli ak anlayna dayanyor. Bu anlay, iletiim hakkn, bir nc kuak insan hakk olarak gndemimize soktu. Bilgi edinme hakk da bu bu kavramn iinde tanmland. 1980de Uluslararas letiim Sorunlar alma Komisyonu (ICSCIP) bu hakk ilk kez uluslararas dzleme tad. O zamandan bu zamana bilgi-iletiim teknolojileri ve nternetin geliimi, sz konusu hak ve zgrlk platformunun ne kadar nemli olduunu kantlad. Peki, bilgi zgrl veya bilgi edinme hakk yasalar ie yaramakta mdr? Maalesef hayr... Medya bu konuda asli grevini yerine getirmekte midir? Bir yere kadar, bazen... Peki bilgi szntlar? Genellikle, ama bu medya dzeni iinde deil... te bilgi ve iletiim tek58
zgr Ukan
nolojileri ve a kavramlar burada devreye giriyor. Denizyldz, Apailer, T.A.Z. Ori Brafman ve Rod A. Beckstrom, Denizyldz ve rmcek: Lidersiz Organizasyonlarn nlenemez Baars adl kitaplarnda bu iki hayvann temel farkn yle aklar: rmcek, merkezilemi bir hayvandr; bacaklar merkezi gvdesinden uzar; ban kesin, lr... Denizyldz ise gayri-merkezi bir adr. Ba yoktur. Temel organlar her bir kolda tekrarlanr. kiye bldnzde iki denizyldznz olur... 26 Wikileaks tipik bir denizyldzdr... Aztekler ve nkalardan farkl olarak Apailer tek bir piramit ina etmemiler, tek bir yol amamlar, hatta adndan sz ettirecek tek bir kasaba bile kurmamlardr; doal olarak Conquistadorlarn ilgisini ekecek altnlar da yoktur. Dolaysyla spanyollar, yamalamak yerine onlar Hristiyan kyllere dntrerek yerleik olmaya zorlar. Bu aba ancak ok kk bir nfus zerinde etkili olur. Apailerin byk blm buna direnir, direnmekle de kalmayp savarlar. spanyollar artran her eye saldrrlar. nsan nce bu vahi kabilelerin spanyol ordusuna kar hibir anslar olmayacan dnr. Ama sonu farkldr: 17. Yzyln sonunda spanyollar Kuzey Sonora ve Chihuahuay Apailere kaptrr. Bunu amalamam olsalar da, tm Kuzey Meksika artk Apailerin elindedir. Bu, tesadf bir zafer deildir. Apailer iki yzyl daha spanyollara kk sktrmeye devam eder. Bunun nedeni Apailerin Aztek ve nkalarn bilmedii gizli bir silaha sahip olmalar veya spanyol ordusunun gten dm olmas da deildir. Bunun nedeni Apailerin toplumsal rgtlenme tarzlardr. 27 Wikileaks, ayn zamanda bir Apai kabilesine de benzer. Brafman ve Beckstrom, kitaplarnda gayrimerkezilemenin 8 ilkesini yle sralar:
26 Brafman , Ori ve Beckstrom Rod A (2006)., The Starsh And the Spider: The Unstoppable Power of Leaderless Organizations, Penguin, 2006, sf. 5 27 Brafman , Ori ve Beckstrom Rod A (2006)., a.g.k., sf. 6-7
59
zgr Ukan
1. Saldrya uradnda, gayri merkezi bir organizasyon daha ak ve daha gayri merkezi hale gelme eilimindedir. 2. Bir denizyldzn rmcek zannetmek kolaydr. 3. Ak bir sistem merkezi istihbarata sahip deildir; istihbarat sistem boyunca yaylr. 4. Ak sistemler kolayca mutasyon geirir. 5. Gayrimerkezi organizasyonlar sizin iinize szar. 6. Endstri (veya ekosistem) gayri merkeziletike genel kar oran der. 7. nsanlar ak bir sisteme koyun, otomatik olarak katkda bulunmak isteyeceklerdir. 8. Saldrya uradklarnda, merkezi sistemler daha da merkezi olma eilimindedir. Wikileaksin organizasyon ve karar alma modeli tamamen gayrimerkezi bir aa bal ve gebe bir karaktere sahiptir. Mekn ayn anda her yer olabilir. Bir Cafeden, bir nkleere snaktan, sokaktan, evden, garajdan, trenden, ksacas her yerden ynetilebilir ve ulalabilir. Geici Otonom Blge (Temporary Autonomous Zone - T.A.Z.),28 Hakim Beyin bu ufuk ac kavram, ebeke-a iinde srekli dolaan ve kendisine geici bamsz blgeler yaratarak faaliyet gsteren gebe muhalefet odaklarn tanmlar. Wikileaks, a yapsna sahip, dolaysyla gayri-merkezi, yersizyurtsuz, yani gebe, kkleri, balants olmadan yaylabilen bir ayrk otu, a zerinde srekli geici otonom muhalefet blgeleri yaratabilen bir bilgi gerillasdr...
28 Bkz. Hakim Bey (2009), T.A.Z: Geici Otonom Blge, Ontolojik Anari, iirsel Terrizm, Trkesi: Mays Aru, Mart 2009 (Orijinal -ngilizce- ilk basm: Autonomedia, 1991)
60
zgr Ukan
Bir tr a gerilla ebekesi, tneller yerine nterneti kullanan bir tr Vietkong... Yeni Medya Dzeni ve WikiLeaks Wikileaksin biz hkmetleri aarz slogan, net bir ekilde, organizasyonun bilgi edinme hakknn tannmas, hkmetler ve devletlerin ak ve eaf olmas amacn belirtiyor; bu ama da, Evrensel nsan Haklar Beyannamesinin nl 19. Maddesine referansla ifade ve basn zgrlnn korunmas kavram altna yerletiriliyor. Burada ifade edilen bilgi edinme ve bilgiyi yayma hakk, basn zgrlnn de temelini oluturur. Wikileaks kendisini basn zgrl korumas altnda bir basn organ olarak tanmlyor. Sznt gazetecilii, mecralayor... Szdrlan belgelerin doruluunu aratrdktan sonra yaynlamak bandan beri basn organlarnn ilevlerinden biri olmutur. Ama burada Wikileaksi dier basn organlarndan ayran nemli bir fark var: Organizasyon haber kaynaklarnn anonimlik hakknn korumasna zel bir nem atfediyor ve bu hakkn korunmasn teknolojik yntemlerle gvence altna alyor. ou lkenin basn dzenlemelerinde gazeteciye haber kaynan aklamama hakk tannmtr; ama basn tarihi bu hakkn inendii ok sayda vakayla doludur. Wikileaks, haber kaynan tanmadn iddia edebilecei teknolojik bir platform oluturmu durumda... Belgeler organizasyona anonimletirici teknikler kullanlarak nternet zerinden ulayor. Bu, basn organlar iin alldk bir durum deil. Sznt kavram burada dorudan aratrma (scrutiny) ve eaflk (transparency) kavramlarna balanyor. Szdrlan belgelerin yaynlanmasnn eaa, ean herkes iin daha iyi ve daha adil bir topluma yol aaca; daha ince eleyip sk dokuyan aratrmacln, hkmet, irketler ve dier organizasyonlar da dahil olmak zere toplumun tm kurumlarnda yolsuzluu azaltaca ve demokrasiyi glendirecei; salkl, canl ve sorgulayc bir medyann bu amalara ulamak iin vazgeilmez olduu kri zerinde kurulu bir mantk... Yani bilgiyi, haberi 61
zgr Ukan
herkese ak hale getirecek bamsz bir platform kri... Sznt iktidar ayor. Ak Hkmet (Open Government) ve Ak Ynetiim (Open Governance) kavramlar burada anahtar bir konumda. Ak hkmet, adaletsizlie cevap olarak belirirken, kapal hkmet bir adaletsizlik kayna haline geliyor. Ak ynetiim ise, ilgili tm taraarn etkin katlmna ak yapsyla demokratik ynetiimin en etkili biimi olarak ortaya kyor. Bilginin iktidarn denetiminden kamas, yani aklk ve eak, nemli bir ksmnda otoriter hkmetlerin i banda olduu, demokratik lkelerde bile otoriter eilimlerin ykseldii, hesap vermekten kaan (neo) korporatist dzenin yaygnlat bir dnyada, komplo, yozlama, smr ve basknn ilac haline geliyor. Otoriter hkmetler, baskc kurumlar ve yozlam irketler, sadece uluslararas diplomasi, bilgi zgrl yasalar, hatta dzenli seimler yoluyla deil, bunlardan ok daha gl bir eyle, yani halkn vicdanyla bask altnda tutulmak zorunda. Wikileaks, lkeler aras ilikiler ve dnya politikas zerindeki etkileri bir yana, ayn zamanda etkileimli, oktan oka, paylaml a iletiiminin, yani nternetin medya dzenini, bilgi edinme hakkn ve ifade zgrln yeniden tanmlad bir paradigma dnmnn iareti olarak okunmal. rnein, Cablegate belgeleri, e zamanl olarak hem medya nitelikleri ve etki alanlar gzetilerek seilmi geleneksel medya organ, hem de P2P alar, sosyal medya ve Wikileaks orta web siteleri zerinden yaynland. Bu geleneksel medya organlarnn bir baka zellii de elektronik a etkilerinin geni olmasyd; nitekim bu organlar bilgiyi ncelikle sitelerinde ilediler; hatta basl versiyonlarnda yer alamayacak etkileimli harita, veri sorgulamas vb. hizmetleri sundular. Bilgilerin P2P alar, sosyal medya ve ortak siteler araclyla yaylmas da bilgi aknn kesilmesini imkansz hale getirdi. Watergate ve Cablegate olaylarn karlatrmak bile paradigma dnmn anlamak iin yeterli olabilir. Bu olayda gizli sakl grlen bir derin grtlak yok; alar zerinde akan verilerin ele geirilmesi var. 62
zgr Ukan
Daha sonra da bu bilgilerin yine alar zerinde birok noktadan yaylmas sz konusu. Yani her ey en bandan en sonuna kadar a temelli yryor ve ulus-devletlerin bunu engellemek iin yapabilecekleri hibir ey yok. Yeni medya dzeni, artk a temelli ve ak, snrsz, etkileimli, gayri-merkezi... Guardiann editr Simon Jenkins, Wikileaks belgelerin yaynlanmasn savunarak, srlarn korumak hkmetlere der, gazetecilere deil dedi.29 Yeniden tanmlanan sadece medya, bilgi edinme hakk ve ifade zgrl deil; ayn zamanda politika ve ulus-devletin kendisi... Medya balangta bamsz giriimcilerin, bamsz kalmay erdem sayacak bir etik sistem iinde, dorudan haber verme eylemi zerine kuruluydu. Medya, eak, bilgi edinme hakk, ifade zgrl kavramlarn gelitirerek haber alma zgrl dediimiz bir hak ve zgrlk platformu oluturdu. Bilgiyi kamusal bir mlkiyete tad. Daha sonra, gerek sanayi devriminin yaratt ve farkl sektrlerin i ie girdii sermaye birikim dzeni, gerekse smrgeci miras zerine ykselen kreselleme odakl ar kar odakllk, medyann sermaye ve sahiplik yaplarn deitirdi. Bilgi giderek ekonomik bir silaha dnt. Endstriyel medya ortaya kt ve medya sahiplii oligopollerin, byk gruplarn eline geerek tekelleti. Bu gruplar medya dnda ciddi hacimli ilerle megul oldu ve medya uzantlarn karlarn korumann, istedikleri siyasal yapy yaratmann bir arac kldlar. Kitle iletiim aralar dediimiz teknolojik srama da bu dzeni salamlatrd ve etkisini arttrd. imdi bu dzen yklyor... Wikileaks romantik bir kahramanlar hareketi deil. 11 Eyll 2001de Wikileaks yaynda olsayd ne olurdu?.. Bu alternatif tarih sorusu mmkn deil. Wikileaksi ortaya karan koullar son kresel krizi yara29 Jenkins Simon (2010), "The WikiLeaks Release: Blame the State Department, Not the Worlds Media", The Hungton Post, 29.11.2010, http://www.hungtonpost.com/simon-jenkins/the-wikileaks-releasebla_b_789039.html (16.02.2011 tarihinde eriildi)
63
zgr Ukan
tan ayn dinamiklerle ortaya kt: tek kutuplu dnya dzeninin yklmas, lek ekonomilerinin k, kontrol sanayilerinin deiimi, G-20nin ortaya k, Bretton Woods anlamasnn feshi, askeri-endstriyel komplekslerin devrinin kapanmas, kirli nansal sisteminin deiim ihtiyacnn domas ve buna bal olarak uluslararas kurulularn yeniden yaplanmas... Btn bunlar, bilgi ve iletiim teknolojilerinin sosyal, ekonomik ve gndelik hayatmza gml hale gelmesiyle birlikte okunduunda, Wikileaksin hangi dinamiklerle ortaya kabildii anlalr. Yeni dnya dzeni, ok hzl deien, eski istihbarat oyunlarnn skmedii, bilginin ulus-devlet iktidarlarndan kat, ok uluslularn askeriendstriyel kompleksler zerinden kontrol sanayilerini artk elinde tutamad bir dnya. Bir yaratc ykm dnemi... te byle bir dnyada Wikileaks, medyay balangtaki dinamiklerine geri dndryor. Bir dng kapanyor. nternet ekonomik boyutta da geleneksel medyay geride brakyor. nsanlarn bilgiyi kullanma alkanlklar da deiiyor. nternet herkesi yaync haline getiriyor. Bilginin kamusall hi olmad kadar n plana kyor. Medyada sahiplik ilikileri deiiyor. Medya tekelleri, medya dndaki ilerini baka gruplara kaptryor. Sahip olduklar medya gc artk bu ilerin yrtlmesi iin vazgeilmez olmad iin de ortadan kalkma sreleri hzlanyor. Medya i modelleri deiiyor. Akll medya irketleri yeni i modellerine adapte olmaya alyor. Dierleri ksa srede yok olacaklar. Bilgi artk onlarn tekelinde deil ve herkes, iktidarlar da dahil olmak zere bunun farknda... Wikileaks, haberleme zgrl hak ve zgrlk sistemini, yani effak, bilgi edinme hakk ve ifade zgrln yeniden tanmlyor. Bu tanmn bir yerinde, kresel vatandalk kavram da ortaya kacak. nk, grld gibi, ABDye ait olduu sanlan btn bu bilgiler aslnda hepimizi ilgilendiriyor, hepimizin hayatlarna tecavz eden sularla ilgili srlar ortaya dkyor; dolaysyla rnein ABDde yrrlkte olan bilgi zgrl yasasn aslnda birer kresel vatanda, yani netda olarak hepimiz kullanabilmeliyiz. Umarm insan haklarna daya64
zgr Ukan
nan bir kresel hukuka doru gideceiz. Bu dnm bunun balangc. nternet, Yeni Medya Dzeninin asli ortam ve ekseni... Bugne kadar devletler insanlardan ok ey gizledi. Artk devletler farkna varmaya balyor ki, srlarn ortaya karmasn durdurmak iin darbe yapmak, gazeteci ldrmek veya hapsetmek, sansr uygulamak, medyay bizlerin vergileriyle satn almak ve bir polis devleti yaratmak yeterli deil. Ve bunun iin mucizevi yntemler de ufukta grnmyor. eaf olmas gereken devletler, vatandalar deil. nk bilgi iktidardan kaar. Bu neredeyse bir zik kuraldr. Merkezi ynetsel mekanizmalarn kt, iletiimin tamamen gayrimerkezi, datk, snrsz, yatay yaylml alar, zellikle de nternet zerinde gerekletii bir dnemde, sansr giderek atl bir iktidar aygt haline geldi. ktidarlar deiimi arkadan takip ederler doalar gerei; o yzden geicidirler. Mevcut iktidar yaplar da olup biteni ancak iktidardan dtklerinde anlayacak. O gne kadar sansrle mcadele etmeye devam edeceiz. Yeni iktidar yaplar daha etkili sansr teknolojileri retecek, bizler de bunlar amak iin yeni katlm, eak ve bilgi teknolojileri gelitireceiz. ktidarlar demokrasiden korktuka, demokrasiyle yaamay renemedike yklacaklar ve bu meru bir durum. Dorudan demokrasi, birleimsel demokrasi, veya Julian Assangen savunduu gibi radikal demokrasi, vatandalarn bilgiye zgrce eriimi zerinde ykselecek... Evet, imdi Neo-conlara, istihbarat rgtlerine, iktidarn paylamaktan korkan ulus-devletlere, oligopollere, gten den ordulara, medya kurulularna dnp, Yeni Dnya Dzenine ho geldiniz diyebiliriz; tpk onlarn hepimize on yl nce dedii gibi...
65
Yeni Medyann Zaferi30

Mete ubuku
llstrasyon: Observer, Cyber Radicals
30 Bu
yaz daha nce 1 Aralk 2010 tarihinde www.ntvmsnbc.comda yaymlanm-
tr.
66
Mete ubuku
Artk hibir ey gizli kalmyor. Gzetleyenler de gzetleniyor. Dzeni kuranlar ayn dzene teslim oluyor; kendi silah ile vuruluyor. Wikileaks belgeleri iinde, kaynak sralamasnda 8017 belge ile Washington ilk srada. 7918 belge ile Ankara geliyor ardndan. 6660 belge ile Badattan daha nde. Yani Ankara ABDnin igali altna kalan ve her trl gayri insani olaya tanklk etmi igal bakentinden bile daha fazla merak edilmi. Belli ki Trkiye artk ABDnin gzn evirdii en nemli lke. Olan biteni dikkatle izliyor. Att admlar takip ediyor. zel nem atfediyor. kincisi, ABD Trkiyede yaanan deiimi tam zemiyor; eski alkanlklarn deimesi ABDye sorun yaratyor. Washington eski dzenin bozulmu olmasndan pek memnun deil. Biz belgelerin Trkiye ksmn tartrken diplomasinin 11 Eyll denen dnem aslnda ABD asndan belki de Watergateden daha byk bir skandaln kapsn aralyor. Diplomasi dili, bilgilerin paylam, diplomatlarn yar ajanl, istihbarat toplama biimleri, gizli belgelerin ne kadar gizli kalabilecei artk yeniden deerlendiriliyor. Ve artk hibir ey gizli kalmyor. Gzetleyenler de gzetleniyor. Dzeni kuranlar ayn dzene teslim oluyor; kendi silah ile vuruluyor. Kresellemenin en nemli iar olan bilginin demokratiklemesi gerekleiyor. Sadece bilgi deil karanlk noktalar, kamudan gizlenenler, kamudan habersiz evrilen dolaplar ortaya kyor, gizli kalamyor. Yeni medya dzeninde hereyin szabilecei anlalyor. Yani yeni medya dzeni ile gazetecilik yeniden tartlyor. nternet, gazetecilere kamu grevini, asl ilevini yeniden hatrlatyor.
67
Ak-Kaynakl Habercilik Asl imdi!31

Noyan Ayan
31 Bu
yaz daha nce 1 Aralk 2010 tarihinde www.ntvmsnbc.comda yaymlanm-
tr.
68
Noyan Ayan
Habercilerin sahip olduu varsaylan iki temel hakk ske ske alan Wikileaks, dnya basnna da dolayl bir ders verdi. Yaklak 3 yl nce, efsanevi teknoloji ve kltr dergisi Wired ile NewAssignment.Net sitesi ortak bir deney balatt. Assignment Zero ad verilen projeyle, sorumluluk duygusu tayan ABD vatandalarnn herhangi bir konu veya olayn gndeme getirilip haberletirilmesine dorudan katkda bulunmas, aktardklar bilgi, belge ve grntlerle yurtta gazetecilii yapmalarnn salanmas amalanyordu. Fikir ve niyet ok iyiydi. Yalnz iki sorun vard: Birincisi, gnderilen haberlerin kayna belliydi, katlmclarn kimlikleri gizli deildi. kincisi, yurttatan gelen bilgiler bir Wired veya NewAssignment.Net editr tarafndan gzden geiriliyordu. Yani aslnda gelen bilgileri haberletiren, yurttan kendisi deil, editrd. Bilgileri gnderen yurttalarsa sadece birer veri salayc konumundaydlar. Elbette deneyde grev alan editrlerin (oto)sansrc davrandn sylemek imkansz. Zira ilk rnekler esasen ABD iindeki toplumsal meselelere eilen raporlar olacakt ve dnyay sarsacak bir haberin ortaya kmas beklenmiyordu, talep de edilmiyordu. stelik, 11 Eyll saldrlarndan sonra Washingtondan dnyaya dalga dalga yaylan gvenlik sz konusuysa temel insan haklar teferruattr inanc, sadece basnda deil Amerikan halknda da bir ihtiyat yaratmt. Ksacas ak-kaynakl habercilik, iin iinde bir ltre olduunda suya dyordu. Wired ve NewAssignment.Netin bir deneyle gstermeye, ya da rkek Amerikallar tevik etmeye, alt ey aslnda yllardr dnya kamuoyu nnde baaryla sergileniyor. ki rnek vermek ka: Kreseleme kartlar uluslararas zirvelerin daimi davetsiz misarlerinden. Son 7-8 yldr farkl kentlerde dzenlenen, belli bal lkelerin ekonomi veya d politikadan sorumlu devlet bakanlarn, IMF ve Dnya Bankas grevlilerini bir araya getiren zirveler, kreselleme kartlarnn hedende ola geldi, toplantlar basld, sokaklar sava alanna evrildi. Sivil toplumun sesinin, fkeli (ve yumurtal) grntlerinin ok daha fazla 69
Noyan Ayan
duyulmasna yol aan bu eylemlerin hemen hepsi, nternet zerindeki sosyal alar yoluyla planland, rgtlendi, olan biten annda sosyal alara aktarlarak dnya kamuoyuna duyuruldu. kinci baarl uygulama, mikrobloglar sayesinde herkesin malumu olan ran devlet bakanl seimleriydi. Rakiplerine kyasla daha reformcu grnen bakan aday Musaviyi savunanlarn gsteri ve eylemlerinden akan haberler, yurtta gazeteciliinin kendiliinden oluan devrim niteliinde bir uygulamas olarak tarihe geti. Seici basn kinci rneimiz elbette ana akm Bat basnnca daha ok sevildi, noktasna virglne dokunulmadan aktarld, yurtta habercilii yere ge konamad. Ancak ayn ana akm Bat basn, benzer cokuyu kreselleme olaylarnda gstermedi. Protestolar balamndan koparp 200300 kiinin katld sokak atmas olarak grme eilimindeki Bat (ve zellikle ABD) basn, mikrobloglardaki video ve fotoraarda katlmc saysnn binleri bulduu grlnce haberlerini dzeltmek zorunda kaldlar. randaki sokak atmalarnn grntleri mikrobloglar araclyla tm dnyaya yayld. Bu iki rnek arasndaki ortak nokta, iletilmek istenen a haberin, paral bilgi beklerinden olusa da, bir ltreden geirilmeden kamuoyuna duyurulmasyd. Ak-kaynakl haberciliin tarihe geen rnekleri oldular. Gelelim son rnee. Wikileaks bir whistle-blowing platformu ve ierii, ayn Wikipediada olduu gibi, crowdsourcing (imece) yoluyla oluturuluyor. Amacysa, byk kurum ve devlet organlarnda alanlarn kamu yararna olmadn dndkleri dahili ileyii ihbar edecekleri bir belge ifaat panosu olmak. Wikileaks, gizli olaylar hakknda belgeler ele geirip habercilik yapan geleneksel basn mensuplarndan iki noktada ayrlyor. lki, bu yayn yetki ve becerisini herkese tanmas, yani ak-kaynakl olmas. 70
Noyan Ayan
Ske ske alnan hak kinci farkllksa, yurtta gazeteceliine rnek olarak gsterdiimiz iki olayda grld zere, tam anonimite salamas. Site editrlerinin grevi, kendi ifadeleriyle, siteye yklenen belgelerin gerek olup olmadnn tespiti ve kategorize edilerek kamuoyuna aynen aktarlmas. Wikileaks, bugn pek ok yayn organnn pratikte pek de sahip olamad kayna gizleme ve ifade zgrl haklarn tepe tepe kullanyor. Sitenin kurucusu ve szcs konumundaki Julian Assangen aslnda Washingtonn kuklas olduu, belgelerin ABD gdmyle kamuoyuna akland yolundaki komplo teorileri elbette olduka ekici. Ayrca belgeleri szdrd sylenen ve gzaltnda tutulan istihbarat subay Bradley Manningin tek bana 250 binden fazla belgeyi karmas da bana pek inandrc grnmyor. Ancak bu iki sorunun cevab ne olursa olsun, Wikileaks olay bize, ncelikle de basn mensuplarna, basn kontrol eden dahili ve harici ltrelere ve tabi okuyucuya kanlmaz gerei fa ediyor: Dijital ortamdaki ak-kaynakl habercilik uluslararas eaama yolunda vazgeilmez bir aratr. Assangen kendisine gelen belgeyi aklayan bir gazeteci olsa da neredeyse uluslararas terrist ilan edilmesi ve Usame Bin Ladinden bile daha ok aranr hale getirilmesi de gsteriyor ki, habercinin dokunulmazlk hakk ve bu hakkn kullanmndaki zaaarn deformasyona uratt ltre grevi, etraca gzden geirilmeye muhta.
71
Operasyonel Bir Gazetecilik Olarak Wikileaks32

Baar Baaran
Kolaj: www.medyaradar.com
yaz daha nce Aralk 2010da Yeni Harman dergisinin 148. saysnda yaymlanmtr.
32 Bu
72
Baar Baaran
- Bir akam gazeteden km, yorgun argn eve gelmitim ki asansrde bir bavul buldum. inde ne olsa beenirsin? Birka yl nce tezghlanm bir askeri darbeye ilikin on milyon adet belge... Hemen yaynladm tabii, lke kart. Tutuklamalar, gzaltlar, ldrd memleket. Ne gazetecilikti ama... - O da bir ey mi? Benim de hi unutmam bir ecinsel arkadam vard. Olan asker ama haften kafay Hillarye takm. Sen tut Amerikann btn diplomatik yazmalarn Vaingtonun bilgisayarndan indir, bana ver. Hemen yaynladm tabii, lke deil dnya kart. Mehmet Baransu ile Julian Assange arasndaki bu hayali diyaloun bir gn gelip gereklememesi iin aslnda bir sebep yok. Bu iki gen insan bundan otuz yl sonra bir barda yan yana gelseler pekl kendilerini byle bir muhabbetin ierisinde bulabilirler. Syledikleri yalan da olmaz hani. Btn bu dediklerini aynen yaptlar, hepimiz de ahidiz. Geri akl bu denli karm olan insanlarn ahadeti kabul grr m, ondan emin deilim. Zira son birka yldr nesnesi olduumuz bu faaliyetleri ne aklayabilecek ne de grdmz anlayabilecek durumumuz var. Yalnzca kafamzn iinde birtakm malumatlar uuup duruyor. imdi de gndemimiz Wikileaks... Bugn dnyadaki herkes yeni balayan bir lmi sonradan anlamak umuduyla izler gibi dikkatle bu sitenin ifaatlarn izliyor. Biz Trkiyedekiler ise meseleye pek oundan daha yatknz elbette. Yaadmz son yl ve Taraf deneyimi bize ok ey katt. Evvelallah, gizli belge nedir, nasl okunur bir Almana bir Fransza retecek durumdayz. Ne yapalm son zamanlarn oyunu da bu, hayatmza byle birdenbire operasyonel habercilik yapmak zere taze kurumlar giriyor. Yaptklar ilerin de byklyle bu oluumlarn isimleri yle bir itahla belleklerimize yazlyor ki bizler ksa zamanda sanki onlara hep oradalarm gibi aina oluveriyoruz. Bu kabulleniin ba dndrc srati ile her ey bulanklarken artk varlna altrldmz o kaynaklarn enformasyonlar zerimize yamaya balyor. Bunlar genellikle ele geirilmi belgeler, alnm tutanaklar, ortam dinlemeleri, gizli tanklar, kamera kaytlar gibi insanlarn casus lmlerinden bilebilecei kaynaklardan edinilmi tu73
Baar Baaran
haf bilgiler oluyor. Bizler slak imza, kozmik oda, kripto yazmas gibi kullanlan kavramlarn pek ou ile o haberin patlamas ile birlikte tanm oluyoruz... yle szler havada uuuyor ki biz gzmzn nnde cereyan edenlerin gerek mi yoksa kurgu mu olduunu anlayamyoruz bile. Haberler birer Bond lmi tadnda oynarken mesele neler olduunu karabilecek olan biz acemilere a uyarlar ve son dakikalarla anlatlyor. Ekranlar e, bee blnyor, alt yazlar, yanp snen spotlar, izgi animasyon sahneler yardm ile bize izahatlar veriliyor. Aslnda uzmanlk alanmz olmayan bu bir sr haber ve enformasyonun amac bize almamz gereken tek bir mesaj iaret etmek. Kork, onayla, reddet, endielen, vazge, nefret et gibi basit ve tek bir emir btn operasyonun emelini oluturuyor. Verilmek istenen bu mesaja kendi mevcut bilgisi ile ulaamayacak olan ounluk iin rehberlik grevini yerine getirmek ise yeni tip bir gazeteci modeline dyor. Ekranlar birden adli tp bilirkiisi, parlak stratejist, uluslaras ilikiler gurusu, polis uzman medya grevlileri ile doluyor. Onlar sradan bir insann asla iinden kamayaca bu teknik konular mesajn kendisini plak brakacak ekilde ayklayp hepimizin nne yutmaya hazr bir hap olarak koyuyor. Bu tabletin etkisi oynanan oyunun da hedeni olutururuyor. Camileri bombalayacaklard Bugn Wikileaks de tpk Taraf gibi dnyann nne kimsenin ne olduunu tam anlamad belge yumaklar ile kyor. Bu dkmanlar okumann ve incelemenin toplumun geneli iin mmkn olmamas onlarn ancak a satrbalar olarak hayatmza gelmelerinin yolunu ayor. Babakann svirede paras varm gibi. Bu neden syleniyor, syleyen hangi kaynaktan besleniyor, bu bilgiyi nasl kullanabiliriz?.. Btn bu sorular eldekilerin nda yantlayabilme ansmz olmadndan iin z mutlaka havada kalyor. Aklmzda yer eden ise ou kez tek bir cmle oluyor. Tpk binlerce sayfay bulan darbe belgelerinden geriye kalan o mehur iddia gibi Camileri bombalayacaklard. Kim, nasl, niin sorularna verebilecek bir iki cmlelik cevabmz varsa, hepsi o kadar. Operasyonel habercilerin dikkatimi eken ortak bir zellii de yaymladklar gizli belgelerin nicelik olarak byklklerine ok nem vermeleri. bin sayfalk Balyoz belgeleri ya da 250 bin adet Wikileaks belgesi 74
Baar Baaran
gibi tanmlamalar kullanlyor. Bence bu sylem bir tr Aysberg algsnn zihinlerde canl tutulmasna yaryor. Her zaman sylenenlerden fazlasnn da olduunu dndren, insanlarda Bu daha ne ki? duygusunu hep scak tutmaya yardm eden bir taktik bu. O yzden bu kaynaklar rakam verirken dillerine enmiyorlar. Saysz belge mitinin grkemiyle rktlen insanlar verilen o tek cmleye raz oluyorlar. Wikileaks ortal kasp kavuruyor, yzbinlerce belge... Peki senin aklnda ne kald? Davutolu iin ey demi birisi, neydi ite yani byk deprem, herkes bunu konuuyor... Wikileaks dumanl bir mitos. Bu ileri yapan kurumlar adna byle sylencelerin yaratlmas iin olmazsa olmaz olarak karmza kyor. Kabul etmek gerekir ki burada Tarafn yaratt lokal efsanenin ok daha profesyonelinin nasl yapldn gryoruz. svete eski bir nkleer snan iine gizlenmi puslu bir tesis. Neredeyse bilimkurgu lmlerinden frlam gibi bir karargah. Orada sistemin kurtuluu iin kelle koltukta alan yirmi kii. Bu adam nerede? Assange asla ortada yok. Firari bir kahraman, handiyse bir V for Vendetta. Gnlerdir kendisinin fotoraarna bakyorum. Hepsi zenle allm birer sanat eseri. Hazretin kamaktan kovalamaya frsat bulamayan bir adam olmad bunlara zaman ayrmasndan anlalyor. majn ok nemsemi olduu belli. Yakkl, biraz serseri ve zgr, cesur bir karizmann ince ince allm pozlar bunlar. nce ve doallkla kadnlarn gnln feth ediyor. zgemii de bir o kadar egzantirik. Assange, tam 37 okula gitmi Kim saym? yleymi. Assange Avustralyal. Khne bir sistemi ancak dardan gelen birisi deitirebilir. Avustralya neredeyse Kripton gibi bir yer bu dnya iin. ylesine uzaklardan gelmi bir kahraman! Unutmamak gereken odur ki inanlmas g hikayelerin anlatld lmler ancak byle ince iilikler sayesinde izlenirler. Yoksa sradan bir erin Amerikan dilerinin btn gizli tutanaklarn bilgisayarna indirerek bir adama verdiine kim inanr? Ancak mitosunuzu kuvvetli kurabilirseniz altna istediinizi yazarsnz. Camileri Bombalayacaklard Er Manning ya da Tuncay Gney Peki bu operasyonlar kim ne iin yapmaktadr? Bunun faili zerine 75
Baar Baaran
konumak kapal bir kutunun iinde hangi rakam olduuna dair saatlerce tartan yarma program grlerininkine benzeyen bir tavr olur. Eldeki verilere baknca zevkli ama faydasz bir akl yrtmedir. TV ak oturumlarnn bilindik ahsiyetleri zaten buna tenedir. Ancak bizler bunu bilemeyiz. Bizim iimiz ynetemi tehis etmek ve bize anlatlanlarn inanrlln sorgulamaktr. Bizim bilebildiimiz muktedirlere ramen byle bir abann asla kendisini bu ekilde pazarlayamayacadr. Bizim bildiimiz ABD Bakannn, Dileri Bakannn daha olayn akamnda byle TVlerin karsna geerek zr mesajlar vermeyeceidir. Bu iin doasnda yoktur. Bylesi sulamalarda ok uzun sre sizi yok sayarlar. Bir tek deme alamazsnz, bir tek muhatap bulamazsnz. Bizim bildiimiz ne er Bradley Manningin ne de Julian Assangen bylesi bir operayona ne aplarnn ne de mktesebatlarnn yeteceidir. Hatrlayacaksnz Tuncay Gney de ecinsel ve tuhaf bir grd ve neler biliyordu yle deil mi? Tpk Er Manning gibi. Tek tek yklerdeki ortak noktalar zerinden operasyonunun tarzn tanmlayabiliriz. Bizim bildiimiz bu anlatlanlara inanmann mmkn olmaddr. nk bu i ancak glnn yannda olunarak kotarlacak bir itir. Kurgulanan cesaret ve gcn karsna dikilindii imaj tamamen ilzyondur. Yaadmz Tarafn on yllar nce birilerini ipe gtrecek manetleri bugn ark syleyerek atabilmesi gibi bir yol verilitir. Trae kapal alanda konforlu bir gsteridir. Amerikallar yalandan grei pek severler. Yaptklar birbirlerine vurmadan, vuruyormu gibi yapmaktr. Dnyann geri kalanna sama sapan gelen bu yalanc dv bugn hala Amerikan TVlerinde en ok ratingi alan ovdur. Herkesin sahte olduunu bildii bir dv izlemesi nasl bir sosyal patolojidir? Bilemiyoruz. Wikileaks belgeleri ortala dklmeye baladndan beri birok insandan meer Amerikann istihbari faaliyetlerde ve siyasi analizlerde ne kadar da zayf olduunu grdmz yollu aklamalar okuyoruz. Bu belgelerdeki acemilik ve ibilmezlikler bize gsteriyormu ki; ABD emperyalizmi aslnda ne kadar da kofmu. Hatta Ak Radyonun nternet sitesinde yaymlanan makalesinde Hamza Aktan bunu Bizim ocuklar mitinin k diye adlandryordu. Tesadfen ayn anda mer Madra radyoda Wikileaks yeryznn en gvenilir kuruluudur diyordu. Srf 76
Baar Baaran
emperyalizmi kmsemek merakllarna verdii yeni argmanlar nedeniyle bile bu operasyondan emperyalizm adna bir baar karmak mmkndr. Yzlerce yllk emperyalizmin mirasna bu kriptolarn bir ksmna bakarak deer bienler iin naif kelimesinden daha ha sylenemez. Emperyalizm bir ilimdir ve her ilim gibi kmsenmesi akl ddr. Dnyay ynetmeye soyunanlarn tasavvur ve gerekletirme glerini hafe alanlar ya kiminle dans ettiini bilmeyenler, ya da bunu unutmak isteyenlerdir. Skandallarn Sonu Taraf kendi misyonunun sonuna yaklarken Wikileaks henz yolun bandadr. Muhtemelen bu sitenin apkasndan dnya siyasetine ilikin daha pek ok tavan kacaktr. Ancak bu son gelimeler balamnda Trkiyede oluan bir ilkesel duru probleminden dem vurmalyz. Tarafn gazetecilik yntemini sklkla eletiren evrelerin hkmetin aleyhine olduunu dndkleri birka belge sebebiyle Wikileakse itibar ettiklerini gryoruz. Ancak dn Baransuya kar kanlarn imdi Assange sahiplenmesi onlarn o gnk itirazlarnn samimiyeti hakknda beni pheye drmektedir. Siz manipulasyon riskine ak bir gazetecilik yaparak dezenformasyona alet olmaya kar msnz, deil misiniz? Soru budur. Eer sizin buna cevabnz Ben manipulasyondan nemalanyorsam eyvallah yoksa karym olursa size oportunist derler. Wikileaks belgelerine sarlan hkmet kartlarnn yapt oportunizmdir. Elbette bu belgelerin hkmettekiler hakknda ok ciddi iddialar ierdii bir vakadr. Tabii ki bunlarn iinde doru olanlar da olabilir. Ancak ilk anda ortaya konacak olan tavr bylesi bir manipulasyon faaliyetine kar duru olmaldr. Aksi halde ynlendirilmek isteyenlerin iaret ettii yne doru komak ancak onlarn beklentisini yerine getirmektir. O iddialar baka balamlarda tartlmak ve zerinde aratrlmak zere bekletilmeli ancak bugn ncelikle kamuoyu bu ar dezenformasyon srecinden korunmaldr. Meselemiz iddialarn doruluu ya da yanll deil bu sulamalarn nmze geli eklindeki soru iaretleridir. Dn Tarafa ulaan belgelerle ilgili byle bir itiraz dile getirmi olanlar bugn Wikileaks belgelerine akamnda sahip kyorlarsa bu ciddi bir siyasi etik problemidir. Bu evreler eletiriye sadk kalmay rendikleri gn bu l77
Baar Baaran
kenin gerek muhalalefeti de olabileceklerdir. lkeden ari bir siyasetin gidecei yer yoktur. Wikileaksden Babakann aleyhinde belge kmas ile Baykaln seks kaseti arasnda ya da slak imzal falancann tutana ile Wikileaksin servis edilmi belgesi arasnda bir fark yoktur. Byle ieriine haiz olmadnz yzbin sayfa belgeyi bir bir nternete koymak ya da iinden spotlar ekip manetler atmak gazetecilik deil isteyerek ya da istemeyerek tetikikliktir. Elbette habercilikte gizli belge ele geirilir ve o belge ile birilerinin oyunu bozulabilir. Bir gazetecinin aratrd bir dosyaya ilikin byle bir dkman kendi ahlak, akl ve bilgi srecinden geirdikten sonra yaynlamas kabul edilir bir durumdur. Ancak Bir yerden byle eyler geldi, ben de ne bulduysam koydum demenin ad habercilik olamaz. Yoksa askerlii diyelim kantinci yapan birisine sava seminerleri belgeleri gelmesine ya da Assange gibi bir hackera diplomatik belgeler gelmesine gazetecilik diyemeyiz. Gazetecilik yaynlad belgenin nn ardn dolduracak mktesebata sahip olanlarn yapt bir itir. Bir an iin Wikileaksi bamsz bir mecra olarak dnelim. O sitedekilerin birer zgrlk savalar olduklarn ve muktedirlerin karsna dikildiklerini hayal edelim. Ne deiecektir? Bunun, insanln dzene kar koyabildii en ciddi eylemin bile en fazla bireysel birer espiyonaj faaliyetinden teye gidemedii deliksiz bir faizmde yayor olduumuzu teyit etmekten baka ne anlam vardr? Bu olan bitenin kime ne faydas vardr? lkelerin birbirlerine dmesinden halklarn nasl bir kar olabilir? Bu ada artk skandallar tkenmitir. Bu yaadklarmz bir amaca hizmet etmek zere kurgulanm ve tketime sunulmu dedikodulardr. Skandallarn olduu toplumlar mukaddesleri olan toplumlardr. Bugn her eyin yeniden tanmland bu yeni dnyann byle olmazlar yoktur. nsanlar nlerine serilen belgeleri oburca tketecek ve kurgunun mimarnn vedii istikamete doru ortak bir hizza alacaktr. Elimizde kalan tek ey sansasyondur. Bilginin bolluu aslnda hi birey bilinmediine delalettir. Abartlm her ey tersine dnm, gsteri toplumunda gereklik oktan kaybolmutur. Dnyann artk yeni bir yz var. Medyann ve savan kesitii yerde parann ve gcn kllar krdyor. Dezenformasyon ve rza imalat sreleriyle insanlarn gelecekleri ekillendiriliyor. Kimbilir hangi tanzim 78
Baar Baaran
ve paylam kavgalarnn ortasnda bulduk kendimizi? Tkeniyoruz ve midemiz bulanyor. Haberlerden ocuklarmz korumann yollarn aryoruz. Gazeteleciler kariyerlerini, patronlar siyasi ilikilerini, siyasiler koltuklarn ve herkes yalnzca karn dnyor. Savan ve buna ynelik taktik stratejilerin iletmeci cinlikleri ile gelitirildii renovasyon srelerini yayoruz. Bugn istatistiki verilerin hkm insan canndan fazladr. Bir Excel tablosunda saylarn tutmas iin insanlarn lmeleri gerekebilir. Bakn ekonomistler krizleri amann yolllarnn savalardan getiini aka yazyorlar. Kimi Yemenin ilhakn neriyor, kimi rann. Sebebimiz Wikileaks mi olur yine bir Srp Prensinin ldrlmesi mi bilemiyoruz. Dnyann ivisini karanlar imdi bota kalan ekilerini kafamza vurmak iin hazr bekliyorlar. Bu oyunlara gelmemenin bir yolu olmal. Dnmeliyiz, inanmamalyz ve imdi her zamankinden ok phe duymalyz. Hakikat araynda kavramsal ve ilkesel itirazlarmz hayati nem tar. Onlara sk skya sarlmalyz. O bakmdan medyann ortak bir kararla adn koyduu Wikileaks Depremine byle temkinli bir bakla yaklamakta byk yarar vardr. Babakann biraz da telala bu konuda syledii ilk cmlenin hem ieriine hem de cmle kurgusundaki acayiplie bu olay balamnda yrekten katlyorum. Bu Wikileaksin ciddiyetleri endielidir
79
Wikileaks versus Kapitalizm?..33

Glseren Adakl
33 Bu
yaz daha nce 10 Ocak 2011 tarihinde www.bianet.orgda yaymlanmtr.
80
Glseren Adakl
Irak topraklarnn 20 Mart 2003 gn balayan igal srecinin, temellendirildii kitle imha silahlar ile ilgili yalanlar kamuoyunun dikkatine sunan Dr. David Christopher Kelly, 2003 Temmuzunda gizemli bir cinayete kurban gitti.34 Daha nce Birlemi Milletlerin Iraktaki silahlara ilikin aratrma ekibinde yer alan Dr. Kelly, o sralarda, ngiltere Savunma Bakanlnda biyolojik silah uzman olarak alyordu. 2002 ylnda Savunma Bakanlna bal bir birimde (Defence Intelligent Sta) Iraktaki kitle imha silahlarn aratrmakla grevlendirilen Kelly, tam 37 kez bu lkeye giderek, kendisine verilen dosyadaki gezici silah laboratuarlarn aratrd. Dr. David Kellyyi anmsayan var m? 2003 Austosunda, 1997 ile 2003 yllar arasnda Tony Blairin letiim ve Strateji Direktr olarak alan Alastair Campbell tarafndan hazrland anlalan dosyada, Irakn son derece ykc kimyasal ve biyolojik silahlara sahip olduu iddias yer almaktayd. Kelly, 5-11 Haziran 2003 tarihleri arasnda Iraka giderek gezici silah laboratuar olduu iddia edilen iki yeri gezdi ve fotoraad. The Observern 15 Haziran 2003 tarihli saysnda bir ngiliz bilim adam ve biyolojik silah uzmannn u ifadelerine yer verildi: Bunlar biyolojik silah laboratuar lan deil, buralar biyolojik silah yapmak iin kullanamazsnz, grnleri bile benzemiyor. Bunlar tam olarak, Irakllarn beyan ettikleri gibi, balonlara doldurulan hidrojen gaznn retildii tesisler.35
34 gal, Irak topraklarnda yaayan 1 milyon civarnda insann hayatn kaybetmesine, 4 milyondan fazla insann yerinden edilmesine neden oldu. Dnya Salk rgt tarafndan dle layk grlen Iraktaki salk sisteminin temel talar olan 2 bin doktor, bu kirli savata katledildi. lkeden kaarak Suriyeye snan kadnlardan 50 bininin fuhua zorland syleniyor. Nihal Hassan (2007) "50,000 Iraqi refugees forced into prostitution",The Independent, 24 Haziran. http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/50000-iraqi-refugeesforced-into-prostitution-454424.html 35 Peter Beaumont, Antony Barnett ve Gaby Hinsli (2003) "Iraqi mobile labs nothing to do with germ warfare, report nds", The Observer, 15 Haziran,http://www.guardian.co.uk/world/2003/jun/15/iraq
81
Glseren Adakl
Irakta 45 dakika ierisinde harekete geebilen lmcl silahlar olmadn kavramas ve bu bilgiyi basna szdrmas, Dr. Kellyyi Blair Hkmetinin bir numaral dman haline getirmek iin yeterli olmutu. 15 Temmuz 2003 gn, meclisteki D likiler Komisyonuna ifade veren Kelly, bundan 2 gn sonra l bulundu... lmnn ardndan Blair Hkmeti tarafndan kurulan Hutton Komitesinin hazrlad raporla, ifadenin Kellyye ait olduu teyid edildi. 8 Temmuzda Hkmet, BBC Muhabiri Andrew Gilligann gizli bir savunma grevlisiyle grt ve kitle imha silahlaryla ilgili bilgi szdrd kamuoyuna duyuruldu. BBC, haber kaynayla ilgili bilgi isteyen Hkmete olumsuz yant vererek hem muhabirini, hem de haber kaynan korudu.36 O srada iletiim metotlar konusunda hayli eletirilen Campbelln, BBC ile mcadelesinde Kellyyi kulland iddia edildi, bir sre sonra da Campbell istifa etmek zorunda kald ama peinden BBC Ynetim Kurulu Bakan Gavyn Davies ve Genel Mdr Greg Dyke da srkledi. Hkmetin konuyla ilgili gerekleri srarla gizlemesi ve arptmas, bu uurda bir bilim adamnn lmne, iki st dzey yneticinin istifasna, bir gazetecinin iini kaybetmesine ve daha da nemlisi, belki de binlerce insann hayatna malolabilecek kirli ilerin zerine gitmek konusunda dier gazetecilerin isteksiz davranmasna neden oldu. Btn bunlar, Kellynin akladndan daha fazla ey bildiini ama kamuoyuyla paylaamadn, bu cesur bilim adamnn ulat sonucun ise iddia sa-
36 Hatta, Hkmetin gazetecilerin zgrlne karmadn, burada bir intikamn sz konusu olmadn vurgulamasna ramen srarla BBCyi sulayan tavrna kar kurum, meselenin artk bir komediye dntn, Savunma Bakanlnn bu konuda btn gvenilirliini yitirdiini ve kaynaklarn tartmaya amayacaklarn bildiren bir aklama yaymlad. BBCnin bu tavr, insann aklna ister istemez, bizdeki "kamu hizmeti yayncs" TRTyi getiriyor ama bu karlatrmay yapmak pek ok bakmdan abes grnyor...
82
Glseren Adakl
hiplerini ok fazla rkttn gsteriyor.37 lmnn intihar olup olmad hl bir muamma olsa da Dr. Kellynin lmnde, ngiliz Hkmeti ve mtteki ABD bir numaral sanklardr. Ancak bu kirli sava deifre etmek uruna hayatn kaybeden Dr. Kellynin lmn kuatan bilgiler 70 yl boyunca sakl kalacak. Oysa ok iyi biliyoruz ki, zamannda aklanmayan bilgi, artk bilgi deil, mzelik bir eser olabilir sadece... Bradley Manningi anmsayacak myz? Dr. Kellynin dramatik yksn anmsatan ve u sralarda btn dnyay etkisi altna alm bulunan bir baka kii, Irakta grev yaparken ABD Savunma Bakanlnn gizli bilgileri paylamak iin kulland SIPRNetteki -Secret Internet Protocol Router Network- gizli belgeleri Wikileakse szdrd iddia edilen Bradley Manning adl gen asker. 2010 Maysndan bu yana cezaevinde ve ok kt artlar altnda tutulan Manning, 50 ksur yla mahkum olabilir... Dman kuvvetleri hakkndaki bilgileri analiz etmekle grevli olan 22 yandaki er Bradley Manning, yaymlandnda insanlar dehete dren 12 Temmuz 2007 tarihli Amerikan saldrsnn video grntlerini ve daha sonra, Amerikan diplomatlarnn yazmalarn ieren 260 bin civarnda belgeyi Wikileakse szdrd iin Mays 2010da tutukland. 12 Temmuz 2007 tarihinde Apai helikopterleri tarafndan gerekletirilen Badattaki saldrlarn ilkinde Reuters alanlarndan, 22 yandaki Namir Noor-Eldeenin de iinde olduu 9 kii katledilmitir. Ardndan gelen ikinci atete ise, nceki saldrda yaralanan Reuters muhabiri Saeed Chmaghla birlikte iki kii daha ldrlm, iine girmeye altklar minibste bulunan ocuklar ise yaralanmtr. nc saldr ise, silahl ve silahsz insanlarn kap sndklar bir binay hedef alm, binadaki
37 Bu konuda ayrntl bilgi edinmek isteyenler, u adreslere bakabilir: The Guardian (2003) "Timeline: Dr David Kelly", 18 Temmuz,http://www.guardian.co.uk/media/2003/jul/18/politicsandiraq.iraq, The Independent (2010) "Forget conspiracies: the ocial version is scandalous enough", 23 Ekim,http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/forget-conspiraciesthe-ocial-version-is-scandalous-enough-2114230.html
83
Glseren Adakl
ou kadn ve ocuk onlarca sivil hayatn kaybetmitir. Olayda 2 elemann kaybeden Reuters, 2007 ylnda Bilgi Edinme Yasasna dayanarak, askerler tarafndan kaydedilen grntleri talep ettiyse de, bu talep geri evrilmitir. Manning tarafndan szdrld ileri srlen bu kaytlar, 5 Nisan 2010 tarihinde Wikileaks tarafndan yaymlanmtr.38 TADS (Target Acquisition and Designation Sights, Pilot Night Vision System) adl askeri bir sistemle kaydedilen video, izleyenleri dehete dren, sivillere ynelik plak bir iddeti gstermektedir. Manning, arkadayla yapt ve bir ihanetin belgesi olacak grmelerde, elindeki belgelerin neredeyse kriminal bir perde arkas ilikiyi yansttn, birinci dnyann, nc dnyay nasl smrdn detayl olarak gsterdiini yazm. Wikileaks ise kaynak gvenlii politikas nedeniyle, kendisine gnderilen 251 bin 287 diplomatik telgrafn Manninge ait olduunu reddediyor ama unu belirtmekten de geri durmuyor: Eer belgeleri szdran Brad Manning ise, o phesiz bir milli kahramandr! Julian Assange Telgraarn kamuoyuna szmasyla birlikte, dnyann egemen glerinde gzlenen byk tela, Avustralyal gazeteci, aktivist, muhbir (whistleblower) web sitesi Wikileaksin kurucusu Julian Assangen cezaevine tklmasn, ok kapsaml karalama kampanyalarn, Wikileaksin mali kanallarnn tkanmasn, hatta lm tehditlerini de beraberinde getirdi. Ancak Assange, hem Wikileaks araclyla yaptklar, hem de bunlarn egemen blokta yaratt kzgnlkla gelen gzden drme giriimlerine kar zekice planlanm pskrtme taktikleri sayesinde kresel bir kahramana dnt. nsanlar en fazla karsna alabilecei tecavz davalaryla ilgili tavr da bunlara eklenmeli. Hem sve Mahkemelerine, hem de bu konuda az sulanan gazetecilere kimseye tecavz etmedim, bu benim kiisel alanmdr, seks hayatmn detaylarna inmeye hi heveslenmeyin dedi zetle. Wikileaks, 28 Kasm 2010 tarihinde balayan son byk dalgadan
38 http://www.collateralmurder.com/
84
Glseren Adakl
nce, Trkiyede hemen hibir yanks olmayan ok nemli ifaatlarda bulundu. Assange ve arkadalar WikiLeaksi 2006 ylnda kurdu ve dnya kamuoyu onlar; Kenyadaki yargsz infazlar, Afrika topraklarna braklan zehirli atklar, ABDde 1952 ylndan bu yana faaliyet gsteren Scientology tarikatnn iyzn, Guantanamo Kampndaki insanlk d uygulamalar, zlanda Bankas Kaupthing ile svire merkezli Julius Baer Bankasnn gizledikleri, kriz yaratan ok nemli bilgileri kamuoyuna szdrdnda tand.39 2010da ise Assange, ABDnin Afganistan ve Irakta yapt ve kamuoyundan gizlenen hukuk d uygulamalarla ilgili binlerce dokman fa ederek kresel kapitalizmi feci ekilde rahatsz etti... Kasm Aynn sonunda hreti nihayet Trkiyeye de ulaacak olan Assange, Amerikan diplomatlarna ait telgraar yaymlamaya balamadan nce, kendisinin etkisiz hale getirilmesi durumunda yaymlanmak zere ifrelenmi bir dosyay (insurance.aes256) nternet ortamna sald ve bu ar byk lde karln buldu. Hem etik olarak doru hem de heyecanl bir servene hazr olduu anlalan yeryznn deiik yer ve kesimlerinden binlerce insan bu sigorta dosyasn indirip, kendi kaynaklaryla yeniden paylama at. . Gndelik hayatnn byk ksmn bilgisayar ekran karsnda geiren, grece gen bir aktivist grubu, arnn yaylmasnda ve birbirini takip eden hacktivist eylemlerde ve dzenli bilgi akn bakalarnn kontrolne brakmakszn birebir salamada etkili oldu ve olmaya da devam ediyor. Zira, yine sanrm, zellikle eski kuak gibi gemiin ykn ve gemiin terbiyesini tamayan bu kesimlerin, hem kendileri, hem de btn dnya iin amasz fakatsz bir zgrln ne menem bir ey olduu konusunda derin bir igrs var. Halihazrda bu kurulua, kapitalizmin trl eit tahakkmc uygulamasn deifre eden belgeler yamakta. Wikileaks bunlar alyor, ayklyor,
39 28 Kasmdan bu yana etkisizletirilmeye allan Wikileaksin 22 Aralk 2010 tarihli ayna sitesinde u ar yer alyor: "Dnyann ihtiya duyduu belgelere sahip misiniz? Gvenli bir ekilde hakikati ortaya karmanza yardm ederiz. Biz, hkmetlerinin ve kurumlarnn etik olmayan davranlarn ortaya karmaya alan btn lke halklarnn yardmcsyz ve maksimum politik etki yaratmay amalyoruz. Halktan gizlenen, sansrlenen ya da bulanklatrlan belgeleri ifa ederiz. yesi olduklar topluluklar ve basn alarma geiren okurlara gveniriz/yaslanrz. Haydi bakalm!"http://mirror.wikileaks.info/ (eriim tarihi: 25 Aralk 2010)
85
Glseren Adakl
belli bir politik strateji erevesinde zenle setii basn-yayn organlarnda yaymlanmalarn salyor. Wikileaks; ABDdenNew York Times, ngiltereden Guardian, Fransadan Le Monde, Almanyadan Der Spiegel ve spanyadan El Paise belirli kurallara uymalar artyla belgeleri servis etti. 28 Kasm 2010 Pazar gnnden itibaren bu kurulular tarafndan yaymlanmaya balayan belgeler, yeryzndeki btn barbar ynetimleri ve sermaye gruplarn ciddi biimde telalandrd. Assange, Kenyadaki yargsz infazlar ifa etmesi nedeniyle 2009da Af rgt Medya dln kazand. 2010da ise Time Dergisinin Yln Adam yarmasnda okuyucunun tercihi dlne layk grld ama halihazrda, ayak bileine balanan elektronik kelepeyle takip ediliyor ve henz tam tarihi belli olmayan durumasna kadar ev hapsinde tutuluyor. Daha ziyade nternet medyasnda yer alan ynla haber ve rportajlarda rastladmz aklama ve ifadeler, Assangen bir nevi aforizma jeneratr gibi altn, yani, yapt ilerin gerisinde bir felse arayn olduunu anlyoruz. Bu felsefeyi beenmeyebiliriz, kendi sol vizyonumuzla alakasz bulabiliriz ama bu kadar llp biilmi bir giriimin ba oyuncusu hakknda, eer pheciliiniz paranoyayla yer deitirmeyecekse, eer insanlarn size syledii iyi eylerin arkasnda hep bir bit yenii, bir sinsi kurnazlk, bir komplo arayan ktrmlemi bir ruhunuz yoksa, ona hayranlk da duyabilirsiniz.. Trkiyede Wikileaks... Wikileaks olaynn dnyada yaratt sarsntlar, Trkiyede pek karln bulamad. Genel olarak biz zaten bunlar biliyordukla balayp, bunlar CIAnn yeni oyunu ile devam eden bir dizi klasik yorumun deiik versiyonlar eitli mecralarda kendisine yer buldu. Trkiye medyas her zaman olduu gibi, keseri yine kendisine yonttu ve ne ABDnin dnya yzeyindeki yoksul halklar iin tasarlad kapsaml sava planlarna, ne de dnya enerji devlerinin ve ila tekellerinin yeryzn cehenneme eviren gizli kapakl ilerine itibar etmedi. Bu medya daha ziyade, Ankaradan geilen telgraardaki sansasyonel ifadelere odakland. Bu telgraarda en ok dikkat eken bilgiler; Babakann svirede 8 gizli hesab bulunduu, Savunma Bakan Vecdi Gnln, Fethullah Glen 86
Glseren Adakl
Hareketine yakn olduu sylenen Ahmet Davutolu hakknda olaanst tehlikeli demesi, AKP Milletvekillerinin paragzl ve benzerleri oldu. AKPye yakn yayn organlar, zellikle bu partiyi ypratacan dndkleri bilgileri ya grmezden geldiler ya da gzelce arpttlar. AKPye yakn grnmeyen (sadece imdilik!) medya kurulular ise, Wikileaksi nasl yerli yerine oturtacaklar konusunda bir kafa karkl yaadlar. Ama her halkarda, bir kez daha Trk medyasnn cehaleti ve kibri ortaya km oldu. Hibir ulusal gazete, deifre edilen belgeleri ve Wikileaksi enine boyuna tartan, akan bilgileri dzenli olarak aktaran ve bilgilerini gncelleyen, ksacas hakikaten aratrmac denebilecek gazetecilik rnekleri vermedi. Trkiyede, Wikileaksin gerek balamn kavrayamamann nemli bir gstergesi, onun Taraf Gazetesi ile karlatrlmas oldu.40 Oysa Tarafla Wikileaks arasndaki en bariz fark, bunlardan birinin, insanln zgrleimi adna konuan bir vicdan olmad ok belli birtakm g odaklarndan servis edilen belgeleri, sk gazetecilik szgelerinden geirmeksizin, ou kez maniple edici bir tarzda, kimi zaman gazeteci kimliini imha edecek lde acul, Trkiyeye zg bir liberal mecra olmasdr. Tarafn, Trkiyedeki hakim gazetecilik pratiinin btn kusurlarn bnyesine barndran ve ayn zamanda bu kusurlar kimi yerlerde ileriye tayan bir aktr olduu rahatlkla sylenebilir. Trkiyede yaplan gazeteciliin en mhim kusuru ise klasik anlamda gazetecilik yapmamalardr. Bu lkede g ilikilerinin, baka deyile, iinde yer ald holding karlarnn iine gmlm, eer bir zamanlar var idiyse bile artk zerkliini tmden yitirmi, 5 n 1k kural adna en fazla 2 n karabilen bir gazeteci tipinin, bylesi bir haberciliin peinde komas neredeyse imkanszlamtr. Wikileaks ise, kurucusunun deyiiyle bilimsel gazetecilik yapyor ve bu tr, sradan bir insann okuduu haberin doruluunu test etmek zere, haberin kaynana
40 Mehve Evin (2010) "Tarafla Wikileaks arasndaki 10 fark", Milliyet, Cadde Eki, 31 Temmuz, http://cadde.milliyet.com.tr/2010/07/31/YazarDetay/1270417/tarafla-wikileaks-arasindaki-10-fark; Serdar Turgut (2010) "Taraf Trkiyenin Wikileaksidir", Habertrk, 16 Aralk, http://www.haberturk.com/medyatik_manset/ haber/581904-taraf-turkiyenin-wikileaksidir
87
Glseren Adakl
ilikin orijinal materyallere serbest eriimini salayan bir gazetecilik41 eklinde tanmlyor. Tanm itibaryla klasik gazetecilik srelerinden ve normlarndan olduka farkl bir tr bu ve nmzdeki srete dnyann en nemli gazetecilik kurumlar ve etik gazetecilik yapmak isteyenler bu tre yabanc kalmamak iin gayret gstermeye devam edecek gibi grnyor. Trkiyedeki hakim medyann, hatta onun iinde yer alan ve gazetecilii salt para ve hret iin yapmadn dnebileceimiz gazetecilerin Wikileakse ve benzer giriimlere bakn deitirmesi ise, ksa vadede ok mmkn grnmyor, uzun vadede ise bunu yapmak zorunda kalacaklarndan phe duymamamz gerekir. te yandan, genel kamuoyu tepkilerine bakldnda, Trkiye toplumunun bu tip olaylara ilikin umursamaz ya da gvensiz tutumu sanrm, Trkiyenin klasik hukuk devleti normlarnn ok uzanda kalmasndan kaynaklanyor. Hakkn arayann bana gelebilecek binbir trl bask, insanlarn deitirmeye, yani politika yapmaya olan istekliliini de neredeyse ortadan kaldryor. En u rnei u sralarda nternet paylam sitelerinde dolaan komik videoda grlen ve halk tepkisi olarak sunulan eyin, sosyolojik olarak Trkiye halklarnn yapsn yansttn syleyemiyoruz. Kameraman arkadayla kt stanbul sokaklarnda, tam da arad eyi bulmu grnen Hrriyet muhabirinin ynelttii Wikileaks nedir sorusuna kestanedir diyen vatanda,42 aslnda bu lkenin tam da ona doru/gerek bilgi sunmasn beklediimiz ama bundan czaml gibi kaan medyann elence grne dnyor bir kez daha.... Wikileaksin kurucusu Julian Assange, Guardian okurlarnn sorularna
41 ada habercilik, "kaynaa baml" bir haber sylemine dayanyor. Gazeteci hibir zaman "ben" zamiriyle konuamyor, adn anmad zamanlarda bile, "gvenilir kaynan" szn kitlelere aktarabiliyor ve bu kaynaklar esasen g/iktidar blounda yer alan kii ve kurumlar olduu iindir ki, haber, sradan insanlarn deil onlarn szn yeniden retiyor... 42 Hrriyet WebTV (2010) "Ac bir Trkiye gerei", webtv.hurriyet.com.tr, Aralk. Bu hakikaten insan gldren videoda yer verilen bir vatanda, meseleyi bir yerinden tutuyor aslnda: "Wikileaks bir bilgisayar profesrdr." Bu tip rportajlarn hem seilen yer, hem seilen insanlar ve hem de yayna kan nihai videoya dahil edilenler bakmndan bir "kurgu" olduu; iinde belli dzeyde bilgi ve gr barndran yantlarn, yeterince komik ya da "mnasip" olmad iin aykland da unutulmamal...
88
Glseren Adakl
verdii bir yantta, dorudan sansr mekanizmalaryla tannan in gibi lkelerin, ABD gibi szde ifade zgrln savunan lkelerden daha fazla zgrlk ve deiim olasl barndrdn iddia ediyor. Zira ona gre bu tr denetim takntl lkelerde sz, hl tehlikeli bir ey olarak alglanyor.43 Eer bu nerme doruysa, Trkiyede de szn deerinin ok yksek olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Serbest brakldnda kendi varoluu iin byk tehdit haline gelen bir sz egemenlerin kontrolnden karmak, o yzden daha stratejik bir nem kazanyor. Yeniden, szn dolama girecei en yaygn ortamlara, yani hakim medyaya dnp baktmzda, bunlarn tekelsi yaplar araclyla ne denli yozlatn, sradan insanlara mikrofon uzatmann, onlar salt bir komedi unsuru olarak, zaman zamansa politik meruiyet adna kullanmaya indirgendii bir manzarayla kar karya kalyoruz. Ve bu bize, Trkiyede solun bamsz sz retme ve datma kanallarn yaratmasnn ve entelektel hegemonya mcadelesinin ne denli acil bir grev olduunu bir kez daha hatrlatyor. Ama ne yazk ki Trkiyede Wikileaksi yeterince ve yntemli bir biimde irdelemek zahmetine katlanmayp, olay aibeli bir giriimden balayp komplo teorilerine kadar uzanan bir dizi yaklamla grmeyi tercih eden sol eilimli yaynlar oldu. Bunlardan bazlar, ak ya da rtk biimde, Wikileaksin ABD ve CIA tarafndan tertiplenen bir psikolojik sava arac44 ya da genel olarak emperyalist bir komplo olabilecei zerinde durdu. Bu cenahtan ykselen ve Tarafla Wikileaksi karlatrma modasna uyan yorumlar ise kanmca solun dnyay anlama kapasitesinde nemli bir erozyonu iaret etti. rnein, Yeni Harman dergisinin son saysnda
43 The Guardian (2010) "Julian Assange answers your questions", 3 Aralk, http://www.guardian.co.uk/world/blog/2010/dec/03/julian-assange-wikileaks 44 Kemal Okuyan (2010) "Wikileaks ABD karlarna hizmet ediyor", 30 Kasm, soL,http://haber.sol.org.tr/yazarlar/kemal-okuyan/wikileaks-abd-cikarlarinahizmet-ediyor-36341?page=1, Yiit Gnay (2010) "Wikileaksten niye phelenmek gerek?", 3 Aralk, soL, http://haber.sol.org.tr/dunyadan/wikileaks-ten-niyesuphelenmek-gerek-haberi-36470 Balangta Wikileaksle ilgili olarak grece iyi bir gazetecilik yapan soL Dergisinin bu giriimi anlamlandrma abas, sonraki yorumlarnda daha ziyade "Amerikan karlarna hizmet eden bir komplo" krini ne kard. "soLun Wikileaks dosyas" iin u adrese bakabilirsiniz: http://haber.sol.org.tr/dunyadan/solun-wikileaks-dosyasi-haberi-36272
89
Glseren Adakl
Baar Baaran, muktedirlere ramen byle bir abann asla pazarlanamayacan savunurken, Wikileaks ile Taraf karlatrd. Daha ok bilineni daha az bilinenle karlatrmak yaygn ve yararl bir yntemdir ama Baaran bu ikiliden yararl bir karlatrma karamad. stne stlk, Bradley Manningi, Ergenekon davasnn balamasnda nemli rol olan Tuncay Gneyle yan yana koyarak ecinselliklerini vurgulad. Oysa ne szdrlan belgeleri sostike bir gazetecilik kurgusuyla ve evrensel insanlk deerleriyle sunan Wikileaks, gazetecilii son derece aibeli Tarafla, ne de kt cezaevi koullarnda yarglanmay bekleyen Manning, Kanadada yksek koruma duvarlar arasnda yaayan Gneyle kyaslanabilir. Ama insan bir kez yalnkat pheyi deerli bir gazetecilik normu olarak grrse, cinsiyetilik de bu banal pheciliin esasl bir bileeni olarak syleme kolayca dahil olacaktr.45 Wikileaksin, elindeki belgeler, 1966 ylndan gnmze kadar kapitalizmin yeryz halklarna reva grd cehennemi, sistemli bir bakla aktarmaya devam edecek gibi grnyor. Ondan bir devrim rgt yaratmak samadr elbette ama Trkiyede sosyalizmi sahiplenenler, siyasi iktidar ykmaya alrken bilgi iktidarn merkeze almak durumundadr. Dolaysyla Trkiyede Trk ve Krt solu, Wikileaksin nmze koyduu bu son derece kritik ve kapsaml bilgi setini ayklayp hem politik hem de anlalr bir btn olarak Trkiye halklarna sunmay grev edinmelidir. Bu kolay bir i deil, ama Trkiyede sosyalistlerin ii ne zaman kolay oldu ki? Wikileaks neden nemlidir? Wikileaks, bugne kadar rastladmz nternet tabanl alternatif haber kaynaklarndan daha farkl bir fenomen bana kalrsa, en azndan yle olduuna dair gl emareler var. Bilinen herhangi bir yerleik iktidarla organik bir ba yok, bundan sonra olmayacan da kendisi sylyor; kendisini, yerleik iktidar mevzilerini hedef alan bir yaplanma olarak sunuyor. Bir baka zellii; bunun kresel dzlemde/genel bir mcadele olarak tezahr etmesi. Yani Wikileaks, dnyadaki btn insanlar ilgiBaaran (2010) "Operasyonel bir gazetecilik olarak Wikileaks", Yeni Harman, Say: 148, Aralk, s. 10-11. Bu yazya bu derlemede de yer verilmitir.
45 Baar
90
Glseren Adakl
lendiren sorunlarla urayor; sadece dnyann belli bir blgesi ya da dnyadaki belli bir sorun ya da belli bir toplumsal kesimle ilgilenmiyor. Bu ilgi, gl etik deerlerle btnlemi grnyor. u ana kadar yaptklarna bakarak Wikileaksin bilgi retim tekellerini, kendi gcn dayatarak bir lde zndrdn syleyebilirim. Dnyann en gl ama en saygn haber medyalarnn retici ve datc gc, onun rnne olan mthi ihtiyalar nedeniyle baml bir gce dnyor. Bu bana ok nemli grnyor, sadece biimsel adan bile... Marjinal bir g, kendisini bir biimde yerleik gce dayatmad zaman, etkisiz kalmaya mahkum oluyor. Wikileaks rneinde ise marjinalliin tesine oktan geilmi durumda. Medyada g/iktidar ilikileri ve Wikileaks Medyada g/iktidar ilikilerini aka grebileceimiz, birbirleriyle balantl dzeyden bahsedebiliriz: Eriim, smr ve temsil dzeyleri. Birincisi, dnya yzeyindeki herkes, eit biimde bilgiye eriemiyor, onu kendi yararna kullanamyor. Eriim sorunu, aka, snfsal bir sorun. Ama yalnzca gelir dzeyleriyle ilgili deil, baz rnlere tam olarak eriebilmeniz, onlar arzu edilen doyum seviyesinde kullanabilmeniz iin, kltrel sermayeye de ihtiyacnz var. ngilizce bilmiyorsanz rnein, bu dnyada retilen en kaliteli eserlere eriiminiz snrl demektir. Smr szcn, artk deer smrs olarak alyorum ve genel mlkiyet rejimi ile balantlandryorum. Gnmzde medya, devasa bir kr maksimizasyonu alandr ve muktedirlerin siyasetinde, gemitekinden ok daha stratejik bir nem kazanmtr. Hem dorudan retici olunan sektrlerde, hem de reklam yoluyla, baka sektrlerde karn maksimizasyonunun entegre bir gcdr. Ksacas medya bugn ideolojik aygt olmaktan ziyade, bizatihi smr ilikilerinin nemli bir parasdr. Piyasann taleplerini gerekletirmek, talebi canlandrmak iin reklama ihtiya duyan bir sistemden sz ediyoruz. Ve her retim sistemi gibi medyann arklar da emek smrs ile dnyor. Burada geni halk kesimlerinin yararna ierik retmek isteyen, bazen adna kamu 91
Glseren Adakl
bekisi denilen medya profesyonellerinin bu smr ilikileri iinde bu ulvi grevi yerine getirmeleri, isteseler bile, ok zor. Bunlarn kendi smrlerine kar bakaldrmalarnn nnde de nemli engeller var. Bilgi retimi ve datmnn kontrol, emein kontrolnden de geiyor. Temsil ise, kitlesel iletiim ortamlarnda dolama giren ve youn olarak kullanlan ieriklerle ilikili bir soyutlama dzeyi. Hakim medya ierikleri genellikle ayrmc dilin, belli formatlarn, terimlerin, belli toplum kesimlerine ait sorunlarn arlk tad materyallerden oluuyor. rnein haber medyasnda geleneksel haber deerleri zerinden sekinlerin sz nemli klnrken, sekin olmayanlar sadece negatif bir olayn nesnesi olarak haber deeri kazanabiliyor, her zaman madur ya da tekinsiz zneler olarak resmediliyor... Btn bu dzeyleri dndmzde, Wikileaksin ayrks bir konum elde etme olaslna sahip olduunu sylemek gayet mmkn. Zorba ynetimlerin, orta yere dklen utan verici belgeler nedeniyle iktidarlarn kolayca brakacaklar dnlemez, onlar daha fazla zorlayacak toplumsal gler gerek. Ancak gazetecilerin gerekle, siyasetle kurduklar iliki zerine daha fazla dneceklerini, ama eylemsiz kaldklar mddete bu dncelerin ziki sonular olamayacan varsaymak mmkn. Halkn -ya da halklarn demeli-, bu bilgiyle ne yapacan bilmesi iin, siyasetin iine ekilmesi gerekir. Bunu salayacak dinamikleri yarattmz lde ok deerli bilgilere sahip olmak, gz ard edilemez, nemsizletirilemez bir gce dnecek... Herhangi bir eletirel giriim, yaratt etkinin nitelii ve balantl olarak, harekete geirebildii insan says ile de llmeli. Bana kalrsa Wikileaks, bu anlamda gerek bir kresel etki yaratt. Hayatn bilgisayar karsnda idame ettiren ama asla ebleh sayamayacamz (ki eblehletiren; ekrandan ziyade, ekrandan taandr, yani, ara mesajdr diyen teknodeterminist MacLuhan hakl deildir...) bir insan kesimi -ki bunlarn ounlukla yeni bir kuak olduunu dnmemiz iin oka kant var- yeryzndeki smrgen glere kar ok bilinli bir kar saldry rgtleyebildiler. Bu saldrnn lei ve etkisi, u an itibaryla sekonder bir meseledir bence. 92
Glseren Adakl
Kapitalizmin iindeki dman ve snf mcadelesi Wikileaks bir snf hareketi deil ama hzla snf mcadelesinin bir paras haline geliyor. Zira kapitalist toplumlarda toplumsal eitsizlik veya tahakkm yaplar, snf smrs ve bununla balantl ideolojik mcadele olmakszn srdrlemiyor. Snf mcadelesini, ok farkl tezahrleri karmak bir sre olarak gryorsak, Wikileaks, snf mcadelesini emekiler ve ezilenler lehine olacak bir noktaya getirip braksa dahi, snfsal bir hareket olmu saylacaktr. Mevcut kapitalist basn altnda snfsal tavrlarn giderek daha da billurlaacan, grnmez klnan snfsal tahakkm yaplarnn daha da grlr hale geleceini ve bunlarla birlikte snf bilincinin de ykselebileceini dnmek iin yeterince kant var. Ama snf mcadelesi tarihte hibir zaman kendiliinden, mdahalesiz biimde ykselmemitir, bunun iin nc giriimlere, politize birey ya da gruplara ihtiya var kukusuz. 1976 ylnda yaymlad Inside the Company: CIA Diary adl kitabyla Amerikan hkmetinin Latin Amerikadaki diktatrlklerle ibirliini deifre eden eski CIA Ajan Philip Agee, Vietnam Savanda binlerce insann lmnden sorumlu Richard Nixon tahtndan eden eski FBI Ajan Mark Felt (Derin Grtlak), yine Vietnam Sava srasnda sadece halktan deil Kongreden de gizlenen bilgileri basna szdran ve daha sonra btn dkmanlar biraraya getirerek Pentagon Papers yaymlayan askeri analist Daniel Ellsberg, srailin nkleer silah programn ngiliz basnna szdran teknisyen Mordechai Vanunu, ngiliz Savunma Bakanl uzman Dr. Kelly, ABD askeri Manning ve daha pek ok cesur insan, halktan gizlenen en korkun gerekleri ifa ederken, hayatlarn ortaya koydular. Assange gibileri, bu ifaatlar en uygun formlar bulmak iin youn bir kolektif emei seferber ederek rettikleri meruiyet politikalaryla bu bilgiyi halka geri verdi. Bilgi iktidarn ykmaya dnk btn ilerinde Assange, gazetecilere, ok uzun zamandr takmaya mecallerinin bile kalmad ethoslarn anmsatt. Gazetecilik yle deil, byle yaplr dedi ve dnyann en nemli gazeteleri bu sesi dinlemek zorunda kald. Dnyay ynetenler, retim ve denetim aralarna sahip olanlar, ne kadar urarlarsa urasnlar, her eyi kontrol edemeyeceklerini bir kez daha anladlar. Btn bu hikayelerdeki deimeyen unsurlardan biri, ege93
Glseren Adakl
menlik yaplar ierisinde grevli insanlarn adaletsizlie, kirli oyunlara, smrnn binbir eidine, maniplasyona, kitlesel aldatmacalara, ieriden bakp isyan etmeleridir. Kapitalizmi atrdatacak gler, onu radikal biimde eletirenlerin yan sra, onun memurlar olarak her yerdeler. Kapitalizmin iindeki dmanlar, onun yklmasnda nc roller oynayabilirler ve oynuyorlar da. Yargsz infazlara, protestocular coplamaya, cezaevindekine ikence etmeye, entelektelleri susturmaya ya da inanlrlklarn ortadan kaldrmaya gc yeter ama kapitalizm, iindeki dman nihai olarak bitiremez, onunla birlikte yaamaya mecburdur... *** Hayat deiiyor, deiimi anlamaya alyoruz. nsanlar bunu her zaman yaptlar, anlamaya altlar. Bazlar, bazen deitirmeye de alt. Ve gn geldi anlamak, deitirmenin yars oldu; insan topluluklar bir arada bar iinde yaamay salt bir kir olarak deil, bir zorunluluk olarak da kavradlar. Ama baz eyler deimiyor. nsanlarn ziksel olarak bir araya geldikleri eylemlerin nemini hala yadsyamyoruz. Yeni gibi grnenlerin, eskinin bir devam olup olmad her zaman sorgulanmal. Yeni medya ya da yeni sosyal ortamlar, yeni medyalar da bunlar arasnda. Bilgiye serbest eriimin, eit eriim ve eit temsilin, smrsz bir dnyann mmkn olabilmesi, g/iktidar yaplarnn nne, kar konulamayacak bir g ymakla ilgilidir. Her zaman byleydi, imdi de byle. Dr. Kelly ve Bradley Manning gibi insanlarn kahramanca giriimleri, bunlar destekleyip ileriye tayacak rgtl glerin olmad yerde, gnyzne kmay bekleyecektir. 2006 ylnda gsterime giren V for Vendetta, adl lmin kahraman olan V, u anda wikileaks destekilerinin en nemli simgelerinden biri. Filmin esinlendii, parlamento bombacs Guy Fawkes, bu lmde yeniden hayat buldu ve bize ilham verdi. Ama Fawkes yzyllar nce, 1606da halkn gzleri nnde idam edilmiti, Kelly ldrld, Vanunu tam 18 yl hapis yatt, Manningin akbeti mehul. Kiiler gider, eylemler ve kirler kalr kukusuz ama onlardan lm deil, devrim yapmann zaman gelmitir bence...46
46 Bu yazy kaleme alrken hem kafamn ok da basmad nternet uygulamalar konusunda beni aydnlatan, hem de ilgin eletirileriyle grm derinletiren Murat Glsaana teekkr etmek isterim.
94
Wikileaks zerine Bir Tartma Zemini Aray47

Baar Baaran
izim: Assangen durumas, www.wired.com
47 Bu
yaz daha nce 12 Ocak 2011 tarihinde www.bianet.orgda yaymlanmtr.
95
Baar Baaran
nanma dzleminde yaplan tartmalarn bilme dzleminde yaplan tartmalardan slup ve metot asndan farkl olmalar beklenir. Szgelimi yarm kalm bir resmi kendi znel bak ile tamamlayan bir insan, ortaya kard tabloyu mutlak gereklik zannetmemelidir. Sevgili hocam Glseren Adaklnn bianet.orgda yaynlad Wikileaks versus Kapitalizm48 isimli makalesindeki yaklamlarnn bu adan olduka sorunlu olduunu dnyorum. Yazda Wikileaks nternet sitesinin faaliyetlerinden byk bir heyecan ve umut duyduu aka anlalan Adakl yeryzndeki btn barbar ynetimlerin korkulu ryas olduuna inand siteyi snf mcadelesinin bir paras olarak da adlandrmaktadr. Olabilir, katlmasam da byle dnyor olmasnda ayplanacak bir yan yoktur. Yazar yle inanmaktadr. Ancak kendisinin bu sbjektif analizini objektif bir bilgiymiesine herkesin benimsemesi gerektiine ilikin beklentisini paylamam mmkn deildir. Zira Adakl o makalede benim de aralarmda bulunduum bir grup yazar kendisi gibi dnmedikleri iin ar bir dille eletirmektedir. Tartmay Wikileaksin mahiyeti asndan yrtmeden evvel bu tavr sorunludur ve Adaklnn ynelttii eletirilerin yantna zemin tekil etmek zorundadr. Yazarn analiz, yarg ve kan retmek iin kendisine at sonsuz krediye karn bakalarna olan cimrilii bu lkede tartmalarn nasl ve neden hep tkandn bizlere gstermesi asndan deerli bir rnektir. Bunun yannda benim Wikileakse nasl baktm zaten yazlm olduundan merakls iin ulalabilir bir yerdedir.49 Glseren Adakl yazs boyunca gazetecilik felsefesine vgler dzd sitenin kurucusu Julian Assangea kukuyla yaklaanlara syle seslenmektedir: Bu felsefeyi beenmeyebiliriz, kendi sol vizyonumuzla alakasz bulabiliriz ama bu kadar llp biilmi bir giriimin ba oyuncusu hakknda, eer pheciliiniz paranoyayla yer deitirmeyecekse, eer insanlarn size syledii "iyi" eylerin arkasnda hep bir bit yenii, bir
48 Glseren Adakl, Wikileaks versus Kapitalizm?, http://bianet.org/bianet/ bianet/127079-wikileaks-versus-kapitalizm, 10 Ocak 2011. Bu yazya bu derlemede de yer verilmitir. 49 Baar Baaran (2010) "Operasyonel bir gazetecilik olarak Wikileaks", Yeni Harman, Say: 148, Aralk, s. 10-11.
96
Baar Baaran
sinsi kurnazlk, bir komplo arayan ktrmlemi bir ruhunuz yoksa, ona hayranlk da duyabilirsiniz. Yani Adaklya gre Assange a hayranlk duymayanlar paranoyak, komplocu ve ktrmlemi bir ruha sahip olan kiilerdir. Bir insana hayranlk duymak ya da duymamak neticede bir duygu kategorisidir ve her duygulanm gibi kriterleri zneldir. Kendisinin sahip olduu bir hissiyat herkeste grmek isteyen Adakl, buna tabi olmayanlar sakat bir zihne sahip olarak adlandrmaktadr. Bir konu hakknda bylesine kesin bir yargya sahip olana sorulacak olan soru elbette: Nereden biliyorsun?dur. Adakl, Wikileaksin yaptklar dorultusunda insanlara mjdelendiinden sz ettii iyi eylerin gerekten de iyi olduunu nereden bilmektedir? Sitenin sonu henz gelmemi bu ifaatlarnn Adaklnn pein iyimserliini hak edecek hangi gelimeye sebep olduu sorusu yantszdr. Dnyada Wikileaksin etkisiyle ezilenler ve hakk yenenler asndan yi ne olmutur? Wikileaksin ortaya dkt belgeler neticesinde hkmetler mi istifa etmi, sermaye tekelleri mi dalm, byk halk hareketleri mi balam, ABD topraklarn igal ettii halklardan zr m dilemi, gerekten ne olmutur? Yazarn snf mcadelesinde bir kilometre ta olarak grd bu faaliyet zalim dzenin hangi sarsntlarna neden olmutur? Elimizde apak bilebildiimiz byle bir sonu yoktur. yi olacana dair baz beklentiler olabilir. O vakit mulak bir iyilik duygusuna kaplan yazar giderek mutlaklatrd bu hissini bize niin dayatmaktadr? Ne zaman bylesine koyu bir retorik ile karlasam asl ardm sahibinin bulank olan argmanna olan bu imandr. Bu dayatmac salahiyetin hangi kesin bilgilerden kaynakland ou zaman muammadr ve beni rkten kriyatndaki bu boluun yazar tarafndan hi fark edilmemesidir. inden getiimiz Wikileaks olay herhalde kimsenin itiraz edemeyecei gibi istisnai ve tuhaf bir sre olarak yaanmaktadr. Nkleer snaklara konulandrlm, silahl insanlarn koruduu nternet siteleriyle her gn karlamadmz aktr. Dolaysyla Adaklnn kolayca tanmlad Dman kuvvetleri hakkndaki bilgileri analiz etmekle grevli olan 22 yandaki er Bradley Manningin yaymlandnda insanlar dehete dren 12 Temmuz 2007 tarihli Amerikan saldrsnn video grntlerini ve daha sonra, Amerikan diplomatlarnn yazmalarn ieren 97
Baar Baaran
260 bin civarnda belgeyi Wikileakse szdrmas durumu kimilerimize en basitinden inandrc gelmemektedir. Sradan bir erin bylesine dokmanlar ele geirmi olmas ve onlarn yine byle allmadk bir kanalla dnya kamuoyuna ulamas anlatm bazlarmz ikna etmemektedir. Bunun iin insanlar sulayabilir miyiz? nanmas g olan byle bir hikayenin ardnda bir baka ihtimal olduunu dnmeyi tmden akl d addedebilir miyiz? Dnya tarihi ve gnmz siyaset tarzlar bize zahiri olandan bakasna inanmann manasz olduu bir dnyada yaadmz m sylemektedir? Elimizde bu konuda Glseren Adakl kadar emin olmamz gerektiren nasl bir gereke vardr? Bilakis pek ok eyin grndnden farkl olduu, egemenlerin rza imalatlarnn zemini olarak grdkleri medyay ftursuzca kullandklar, dezenformasyon ve maniplasyon tekniklerinin snr tanmad bir ada yaadmz aikardr. stelik neoliberal iktisadn belirledii ideolojinin keskin sylemlerinden birisinin de grdne inanan ve komploya prim vermeyen insan yceltmek olmas bence bize tam da bunun tersini yapmamz gerektiini anlatmaldr. yleyse meseleye bir de bu zaviyeden bakmak isteyenleri bu kadar despot bir biimde dnyay anlamamakla sulamak da neyin nesidir? Kendisi de almalarnda sklkla akl yrten ve grnen gerei her zaman sorgulayan bir bilim insan olan Glseren Adaklnn burada farkl bir dnceye prim vermeyen yaklam abartldr. Gayet tabi Wikileaksin verili yksnde doru olmak iin fazla basit diye tanmlayabileceimiz durumlar, yerine oturmad hissine kapldmz talar vardr. Bunlar dillendirmemiz elbette yerindedir. Makalede ironik olan, bizim Wikileaks hakkndaki dnce yntemimizi, ktrmlemi ve paranoyak bir ruha sahip olmamzla ilikilendiren Adaklnn aslnda kendisinin de benzer yarglara benzer yollarla ulaabildiini ayn yazda Taraf gazetesinden bahsederken gstermi olmasdr. Adakl, Taraf yle tanmlamaktadr: nsanln zgrleimi adna konuan bir vicdan olmad ok belli birtakm g odaklarndan servis edilen belgeleri, sk gazetecilik szgelerinden geirmeksizin, ou kez maniple edici bir tarzda, kimi zaman gazeteci kimliini imha edecek lde acul, Trkiyeye zg bir liberal mecra... Aslnda Trkiyede Adaklnn Wikileakse dzd vgler misli gzel szleri Taraf ve misyonu iin sarf eden pek ok kaleme rastlamak mmkndr. Diyelim ki ben, Tarafn 98
Baar Baaran
demokrasi ve sivilleme mcadelesi yrten cesur bir yayn olduunu dnmekteyim. Grdne inanan ve bunu savunan bir insanm. Buna karn Adakl ise Tarafn arkasnda birtakm gizli g odaklarnn var olduuna inanmaktadr. Ona gre Tarafn zahiri yznden baka maniplasyon yntemini kullanarak hayata geirdii bir de gizli yz vardr. Glseren Adakl Taraf gazetesinin haberciliini tarif ederken, belgelerin geldii odaklar betimlerken ve nihayet bu kurum hakknda bir karma varrken aslnda bilgiyi deil znel gzlemini temel alan ve kendisini bizlerin Wikileaks zerine vardmza benzer yarglara ulatran bir analiz yapmaktadr. Bir anda masadaki rolleri nasl da deiebildiimizi gstermeye almaktaym. Tehlike buradadr. Eer Adaklnn yapt gibi tartmann taraarna dnme kurallarn kendi yarglarmz zerinden tanmladmz bir ereve izmeye kalkarsak bir de bakarz ki konu deitiinde biz o erevenin dnda kalmz. Byle durumdan duruma deien bir tartma anlay hibir sorunun zlemeyeceinin sigortasdr. Eminim ki Adaklnn yukardaki Taraf tanm karsnda kendisine, kendisinin dnce metoduyla dnen ve Demokrasi savas Ahmet Altana hayran olmamak iin paranoyak ve ktrm bir ruh halinin esiri komplocu olmak gerekir diyebilecek ok sayda insan vardr. Siyasi ve sosyolojik analizlerde diller torba deildir, bzmeye almamalsnz. Adakl, makalesinde Taraf ve Wikileaks arasnda benzerlik olduu yolundaki dnceleri Tarafla Wikileaksi karlatrma modasna uyan yorumlar ise kanmca solun dnyay anlama kapasitesinde nemli bir erozyonu iaret etti szleri ile eletirmektedir. Kendisi Wikileaksi yle tanmlamaktadr: Wikileaks, bugne kadar rastladmz haber kaynaklarndan daha farkl bir fenomen bana kalrsa, en azndan yle olduuna dair gl emareler var. Bilinen herhangi bir yerleik iktidarla organik bir ba yok, bundan sonra olmayacan da kendisi sylyor; kendisini, yerleik iktidar mevzilerini hedef alan bir yaplanma olarak sunuyor. Ancak bu paragraftaki Wikileaks geen yerlere Taraf yazabilecek ve bunun byle olduuna inanacak pek ok insan da bu lkede vardr ve aslnda bu insanlarla Adakl arasndaki tek fark inan dzeyindedir. Adakl byle olduuna, onlar da yle olduuna inanmaktadr. Adaklnn yapabilecei, kendi inancn temellendirmek ve daha fazla insan ikna iin uramaktr. Evrensel ve herkesin kabul edecei bir doruya temel 99
Baar Baaran
olarak kendi kansn alabileceini dnmesi sorunun kendisidir. Kendisinin Wikileaks meselesinde yaplan yorumlara yaklam karsndakini anlamaya yanamayan, sadece kodlayan (dnyay anlamayan, paranoyak, ktrm vs) ve meselenin usul dairesinde konuulmasn gletiren bir tavrdr. Dorudan bilemediimiz bir sre hakkndaki analizleri tek tipletirmeye gayret etmenin kimseye bir yarar yoktur. Yoksa ne ben, ne de Adakl Wikileaksin tam da ne olduunu ve ne yaptn bilebilmekteyiz. Tartma birlikte doruyu aramak halidir. Adakl, Wikileaksi dnyay yntenlere kar bir snf mcadelesini balatacak olan nc bir giriim olarak grmenin heyecanyla olsa gerek, dncelerime ynelttii eletirilerinde bir noktada aceleci davranmaktadr. Kuvvetli ve samimi bir sosyalist olarak bildiim deerli Hocann samimiyetle inandn dndm bylesine bir ihtimal karsnda nasl umutlandn ve Wikileakse ynelen eletirilere ne kadar kzm olduunu tahmin edebiliyorum. Ancak kendisinin Er Manning ve Tuncay Gney kyas yaparken istihza ile iaret ettiim ecinsellik benzerlii detayna ynelik yalnkat pheyi deerli bir gazetecilik normu olarak grrse, cinsiyetilik de bu banal pheciliin esasl bir bileeni olarak syleme kolayca dahil olacaktr. diye ulat yargsn ksaca yantlamak zorundaym. Kurgusal ve yer yer mizahi olan metnin bir yerinde Tuncay Gney de ecinsel ve tuhaf bir grd ve neler biliyordu yle deil mi? Tpk Er Manning gibi dediim iin cinsiyetilikle sulanm olmam ar bulduumu sylemek isterim. Metnin iinde geen bir cmlenin yazmn tezi gibi gsterilmi olmas bir yana sosyalist bir insan olarak bunca zamandr yazdklarm ortadr. Bu sulamay iddetle reddettiimi sylemek isterim. Yapmaya altm iki gr arasndaki benzer bir detaya dikkat ekmekti. Ne var ki; avrupai bir nefret suu dedektrne taklacam hesap edemedim. Bu noktada Trkiye entelijansiyasn iyi tandn dnen birisi olarak hata yaptm itiraf edeyim. Onun dnda kendisinin banal phe yargs iin de; tpatp ayn phelerden bizim olanlar, Glseren Adaklnn pheleri yannda banal klann, onlara sahip olann biz olmamz olduunu bilmiyorum artk sylememe gerek kald m? Yukardaki rnekler Glseren Hocann kendi kanaatlerine dnk cmertliini anlatmak asndan sanyorum yeterlidir. 100
101
102
Blm III: Wikileaksin Kuram ve Felsefesi
103
Siyasal Hacktivizmin Tuhaf Kkenleri: Nkleer Kart WANK Solucan50

Julian Assange
eviren: Ik Bar Fidaner
W O R M S
A G A I N S T
N U C L E A R
K I L L E R S
_______________________________________________________________ \__ ____________ _____ ________ ____ ____ __ _____/ \ \ \ /\ / / / /\ \ | \ \ | | | | / / / \ \ \ / \ / / / /__\ \ | |\ \ | | | |/ / / \ \ \/ /\ \/ / / ______ \ | | \ \| | | |\ \ / \_\ /__\ /____/ /______\ \____| |__\ | |____| |_\ \_/ \___________________________________________________/ \ / \ Your System Has Been Officically WANKed / \_____________________________________________/ You talk of times of peace for all, and then prepare for war.
50 Bu
yaz 25 Kasm 2006da counterpunchta yaynlanmtr.
105
Julian Assange
Gerek hacktivizm, en azndan ABD Enerji Bakanl ve NASAnn makinelerinin dnya apnda nkleer kart WANK solucanyla igal edildii 1989 Ekim ay kadar eskidir. Bu solucan salverilenlerden ikincisiydi, ama kkeni itibariyle nceliyle tuhaf bir kartlk iindeydi. nk bir numaral solucann izi srldnde Ulusal Gvenlik Ajansnn ba ifrecisi Robert Morrisin oluna varlmt. WANKin cesurca siyasi niyeti hemen aa kyordu. WANK girdii makinelerin giri ekranlarn una evirmiti.51 Kitabmz Yeraltnda, Suelette Dreyfus ile birlikte solucann izini srp Melbourne, Avustralyaya vardk. O zamanki ciddi souk sava, lkede nkleer kart duyarll beslemiti. Avustralyada birok ABD ajan vard. Ayrca erken uyar sistemi ve nkleer denizalt iletiim sleri de vard (ki hala vardr) ve bunlarn ou ilk ya da ikinci saldrda Sovyet hedeydi. Bunlar olmasa Avustralya nkleer bir hedef olmayacakt. Karizmatik Sovyet dileri bakan ve Gorbaovun srda Edvard evardnadze, sevilen ve nefret edilen bir Grcistan Bakan olup kmadan nce, bu gerei sk sk Avustralya halknn dikkatine sunuyordu. Ayrca 1984te Avustralyallarn zel bir yaknlk duyduu bir lke olan Yeni Zelandann Emek Partili babakan David Lange, YZy nkleerden arnm bir blgeye evirdi, nkleer silahl ya da enerjili sava gemilerini YZ limanlarna almad. ABD buna karlk YZya kar savunma anlamalarn tek tara olarak feshetti, istihbarat balarn kopard (ya da en azndan denedi, detaylar iin Nick Hagern mkemmel kitab Gizli Ge bakabilirsiniz) ve lke aleyhine bir dizi ticari kstlama koydu. Fakat Yeni Zelandann nkleer dertleri burada bitmedi. Auckland limanna demir atm, gn iinde Mururoa Atolla yelken amaya ve Fransz nkleer deneylerine kar eylem yapmaya hazrlanan Greenpeace sancak gemisi Gkkua Savas, 10 Haziran 1985 gecesi saat 11:59da DSGE (Fransz Gizli Servisi) yesi dalg ajanlar tarafndan bombaland ve Greenpeace fotorafs Fernando Pereira ld51 Yaznn kapandaki ekran grnts. Trkesi: Nkleer Katillere Kar Solucanlar. Sisteminiz resmi olarak WANKlenmitir. Herkes iin bar zamanlarndan bahsediyorsunuz, sonra savaa hazrlanyorsunuz.
106
Julian Assange
rld. Avustralyal gazeteci Chris Mastersn yrtt bir soruturma ile DGSE ajanlar Alain Mafart ve Dominique Prieur birka gn iinde yakaland, adam ldrmeden sulu bulundu ve YZ yksek mahkemesince 10 yl hkm giydi. Dier DSGE ajanlar ise YZ sahilinde bir Fransz Nkleer denizalt yoluyla kat. YZnn nemli bir ticari orta olan Fransa derhal lkeye ticari kstlamalar koydu. 1986 Hazirannda siyasi bir anlama gelip att; Fransa kstlamalar kaldracak, birka milyon kan paras deyecekti ve iki ajan pasikteki bir Fransz askeri ss olan Hao Atolla aktarlacak ve orada gya cezalarnn kalann ekeceklerdi. Ne var ki 1988 Maysnda ikisi de Fransaya geri karlmt. Solucann kaynak kodunu incelediimizde Yeni Zelandadaki makinelere bulamasn nleyen zel ynergeler gryoruz. Politikalarn hep tahmin edilemez sonular vardr, ama baz sonularn nimet olduu hatrlanmaldr.
107
Hanoi yolu: Yol ukurlar ve ngrye dair52

Julian Assange
Fotoraf: http://marcussorour.wordpress.com
52 Bu
yaz 5 Aralk 2006da counterpunchta yaynlanmtr
108
Julian Assange
Neredeyse tantm herkes gen Che Guevaray izlemeyi planlyor. Geliigzel Latin Amerikallarn ayartlmas ve motorsikletlerine atlayp Gney ve Orta Amerikann yoksulluk ve zevkleri iinde maceraya atlmalar siyaseten kutsandndan beridir bu byle. Onlar kim sulayabilir? Ama kefedilecek baka topraklar var. Geen yl motorsikletimi Ho i Minh ehrinden (Saigon) Hanoie, Gney in denizinin kysndaki otoyol boyunca srdm. Hanoi yolunda bir eyler benim ve yaknmdaki tm aralarn dikkatini ekti. Srekli yolu izlemek ve birka saniyede bir hareket etmek zorundaydk, yoksa hepimizi ldrecekti. Hanoi yolu Vietnamn iktisadi bir atar damar, ama yine de yol ukurlarnn hakimiyeti altnda, bomba krateri byklnde binlercesi var. Vietnamn her yannda Amerikan Savan anmsatan eyler gryordum ve belki bu da dolayl olarak onlardan biriydi. Fiziki asndan yol ukurunun ilgin bir geliimi vardr. Birka gevemi tala balar. Tekerlekler zerinden getike bu talar birbirini ve altlarndaki yzeyi andrr. Kenarlar yuvarlanr ve zerlerindeki baskyla birlikte etkileri de yuvarlaklar. Talar deliin iinde havanlara dnr. Kk talar, akllar byk talarn arasndaki boluklarda hareket eder ve anma etkisini glendirir. Delik geniler ve derinleir. Kk talar abucak tkenir, ama sre iinde deliin giderek genileyen kysndaki daha byk talar serbestletirir. Artan derinlik ve yzey alannn geen tekerleklerden ald enerji de giderek artar. Yol yzeyinin imhas, yol terk edilene ya da delik doldurulana kadar ivmelenerek srer. Yol bozulmas, di bozulmas gibi denetimden km bir sretir53 . Fayda hzla klr ve tamir maliyeti ykselir. Ayn dite olduu gibi ukurlar fark edildikleri zaman doldurmak en verimlisidir. Ama bu verim ls siyasetin birimi deildir ve dnyadaki neredeyse btn yollardaki ukurlarn doldurulmas iin gereken bir siyasi geri-bildirim sreci vardr.
Runaway Process. Bu bilgisayar terimi, sonsuz dng iinde srekli yeni programlar balatan bir program ifade eder.
53 ngilizcesinde
109
Julian Assange
Bu sre, siyasi nfuz sahibi yol kullanclarnn, yol ukurlaryla manevi olarak olumsuz karlamalarnn harekete geirdii davranlar sonucunda iler. ukurlar kkse, sonuta olan siyasi basn emek ve kaynaklar zerinde rekabet eden dier kar gruplarnn gleriyle baa kmaya yetmez. Bunun gibi, dileri armyorken diiye gitmektense yaamda baka tutkular ve aclar olan insanlar harekete geirmek zordur. kisi de bilginin kstll ve szlmesinden kaynaklanr: ngr. Bu neden artc? Bu artc, nk devlet harcamalarna ekonomik faydann merceinden bakmaya, siyasi sreci ikincil olarak grmeye alz. Bu bak as, siyasi glerin kendi faydalarn artrmak iin hazineye eriim zerinde rekabet ettiklerini iddia eder. O zaman, askeri istihbarat ve kamu sal, denek rekabeti iinde olduu yol bakmnn hazineden ektii pay en aza indirmelidirler. Ama bu pay, ukurlar hemen doldurarak en aza indirilir! ngr, dnyann imdiki haline dair gvenilir bilgiye, tahmini karmlar yapabilmek iin bilisel yetenee ve anlaml bir yer olarak ekonomik istikrara gereksinim duyar. Gizlilik, sistimal ve hak eitsizliinin ngrnn ilk gerekliliini ("hakikat ve bir sr hakikat") yiyip bitirdii tek yer Vietnam deildir. ngr btn byk kar gruplarnn durumunu iyiletirecek sonular retebilir. Bunun gibi, eksiklii de, ya da aptalca davranmak, neredeyse herkese zarar verebilir. Bilgisayar bilimcilerin ngrnn bilgi gvenilirliine olan bamll iin kullandklar eski muazzam bir deyileri var; "p girer, p kar". stihbarat ajans idaresinde "rtl denek trks" vardr, ama "Fox Etkisi" dersek bu ifade Amerikal okuyucuya muhtemelen ok daha tandk gelecektir.
110
dare Yolu Olarak Tezgah54

Julian Assange
Fotoraf: http://www.aribo.eu
54 Bu yaz 2006 ylnda Julian Assangen kiisel sitesi iq.comda u notla yaynlanmtr:
Hanoi Yolu ya da dare Yolu Olarak Tezgah yazlarn okumak isteyebilirsiniz; bunlardan ikincisi, anlalmas g, motivasyonel, balamdan ayrmas nedeniyle, hatta o olmasa bile neredeyse ie yaramaz bir belge. Ama bu dkman farkl g yaplarnn szdrmalardan (ierdekilerin d tarafa gemesi) nasl farklarla etkilendiini dnerek okursanz motivasyonlar daha ak olabilir. Bir rgt ne kadar gizli kapakl, ne kadar adaletsiz ise, szdrmalar liderlik ve planlayc heyette o kadar korku yaratr. Bu etkin isel iletiim mekanizmalarnn en aza indirilmesiyle (bilisel "gizlilik vergisinde" bir art) ve devamnda sistem apnda bilisel bir d, dolaysyla evreyle uyum salama gereince gce tutunma yeteneinin azalmas ile sonulanmak zorundadr. Bu yzden szdrmann kolay olduu bir dnyada, gizli kapakl ya da adaletsiz sistemler, ak, adil sistemlere gre nonlineer bir oranda darbe alrlar. Adaletsiz sistemler doalar gerei rakipler yaratt ve ou yerde gc zar zor ellerinde tuttuklar iin, kitlesel szdrmalar onlar daha ak idare biimleri ile deitirmek isteyenler karsnda savunmasz brakmaktadr. Sadece aa karlm adaletsizlikler yantlanabilir; nk insann akllca herhangi bir ey yapmas iin ne olup bittiini bilmesi gerekir. http://web.archive.org/web/20070829162749/iq.org/
111
Julian Assange
Gstermelik devletin arkasndaki tahtta, halk karsnda hibir ballk duymayan, hibir sorumluluk kabul etmeyen grnmez bir devlet oturur. Bu grnmez devleti yok etmek, yozlam iletme ile yozlam siyaset arasndaki bu lanetli ittifak bozmak, devlet adamnn ilk iidir. (Bakan Theodore Roosevelt)
Sen horul horul uyurken burada Kuyunu kazyor hainler yannda Hem de gz gre gre, inan.55 (Frtna; II, ide Ariel)
Giri Rejim davrann kkl bir ekilde deitirmek iin aka ve cesaretle dnmeliyiz, nk rendiimiz bir ey varsa o da rejimlerin deimek istemedikleridir. Bizden nce yola kanlarn tesinde dnmek ve bizi ncellerimizde olmayan eylem yollar ile donatan teknolojik deiimleri kefetmek zorundayz. lk nce devletin ya da neo-irketi davrann hangi cephesini deitirmek ya da ortadan kaldrmak istediimizi anlamalyz. kinci olarak bu davrana dair yle bir dnme yolu gelitirmeliyiz ki, arpk siyasi dilin batakln katederek bizi apak bir duruma tasn. Son olarak bu kavray kullanarak biz ve bakalarnn iinde onurlandrc ve etkili bir eylem plann yeertmeliyiz. Otoriter g tezgah ile ayakta tutulur Tezgah, tezgah evirmek: zararl eylemlerde bulunmak zere ortaklaa gizli planlar yapmak; genelde birinin aleyhine belirli bir sonucun gereklemesi iin beraber abalamak.
55 Shakespearein
nl oyunundan bir replik, Blent Bozkurtun evirisiyle.
112
Julian Assange
Kken: Farsa. destgh (dest: el, yetenek, g. gh: yer, zaman.)56 En iyi birlik, ulusun geri kalanna kar bir eit tezgahtr (Lord Halifax, ngiliz siyaseti) Otoriter rejimlerin i ileyilerine dair bilinen detaylara bakarsak, siyasi sekin snf iinde tezgah kurma ilikileri grrz. Bu salt rejim ii bir tercih ya da beenme meselesi deil, ayakta tutulan ve glendirilen otoriter gcn arkasndaki baat planlama yntemidir. Otoriter rejimler, bireysel ve kolektif zgrlk, doruluk ve kendini gerekletirme istenlerini sktrarak, kendilerine muhalif glerin ortaya kmasna yol aarlar. Bata otoriter ynetime yardm eden planlar, aa ktklarnda direnie g verirler. Dolaysyla bu planlar baarl otoriter glerce gizlenir. Davranlarnn tezgah kurmaya dnk olduunu sylemek iin bu yeterlidir. Yani devlet ilerinde bunlar olur; nk mayalanan ktlkler ok nceden ezbere bilinirse (ki bu yalnz basiretli adamlara verilmitir) kolayca iyiletirebilirler. Fakat ne zaman ki bilinme istei uruna bunlarn herkesin tanyabilecei kadar bymelerine msaade edilir, o zaman ortada bulunacak bir are kalmaz. (Hkmdar, Nikolo Makyavelli [1469-1527]) Bal izgeler olarak terrist tezgahlar 11 Eylln ncesi ve sonrasnda, Maryland Almlar Dairesi (Ulusal Gvenlik Ajansnn akademik fonlarnn haetici klf, googlea "MDA904" yazn) ve dierleri terrist tezgahlar bal izgeler olarak
56 ngilizce metinde Assange conspiracy szcn yle aklyor: Kkeni eski ngilizce, eski Franszca conspirer ve Latince conspirareden geliyor, anlamak, dalavere yapmak anlamnda (con-: beraber. spirare: nefes almak). Bu szck trkeye genelde komplo olarak evriliyor, hayali olma anlam yerine mekanizmann gerekliini vurgulamak adna tezgah karln tercih ettik. Tezgah szcne dair kaynamz Nianyann Etimoloji szl ve Farsa-ngilizce szlk www.farsidic.com sitesidir.
113
Julian Assange
baksnlar diye matematikilere fon verdi (bu makaleyi okumak iin matematik bilgisi gerekmiyor). Biz, terrist rgtlere dair bu kavray geniletiyor ve onu yaratanlara, onlar gibilere yneltiyoruz ki bu kavray devleti ayakta tutmak iin kullanlan g tezgahlarn kesip aacak bir baa dnsn. Bal izgeleri, siyasal ilikilere dair yeni bir ekilde dnmek zere, beynin uzaysal akl yrtme yeteneini harekete geirme yolu olarak kullanacaz. Bu izgeleri hayal etmek kolaydr. nce birka ivi aln ("tezgahlayclar") ve bir tahtaya rastgele akn. Sonra sicim aln ("iletiim") ve koparmadan ividen iviye sarn. ki iviyi balayan sicime balant deyin. Kopmam sicim, her ividen her bir dierine sicim zerinden ve ara ivilerden geerek ulamak mmkn demektir. Matematikiler bu tr izgelere bal izge derler. Bilgiler bir tezgahlaycdan dierine doru akar. Hepsi bal da olsa her tezgahlayc her tezgahlaycy tanmayabilir, ona gvenmeyebilir. Bazlar tezgahn kylarndadr, bazlar merkezdedir ve birok dier tezgahlaycyla iletiim kurarlar. Bazlar ise iki tezgahlaycy tansa da tezgahn nemli ksm ya da gruplar arasnda kpr olabilirler. Bir tezgah blmek Eer tezgahlayclar arasndaki btn balar kesilirse artk tezgah yoktur. Bu ou zaman zordur, o zaman ilk soruyu soralm: Bir tezgah eit sayl iki gruba ayrmak iin en az ka balantnn kesilmesi gerekir? (bl ve ynet). Yant, tezgahn yapsna baldr. Bazen tezgaha dair bilgilerin tezgahlayclar arasnda akmas iin yedek rotalar yoktur, bazen ise bir srs vardr. Bu bir tezgahn kullanl ve ilgin bir niteliidir. Mesela bir "kpr" tezgahlaycy ldrmekle tezgah blmek mmkn olabilir. Ama biz btn tezgahlar iin geerli bir ey sylemek istiyoruz. Baz tezgahlayclar tekilerden daha yakn dans eder Tezgahlayclar ayrr, bazlar birbirlerine gvenir ve bel balar, dierleri ise az konuur. Kimi balantlar zerinden sklkla nemli bilgiler akar, dierlerinden nemsiz bilgiler... O halde basit bal izge modeli114
Julian Assange
mizi geniletiyoruz, artk sadece balantlar deil "nemleri" de var. Tahtadaki iviler benzetmemize dnelim. Birka ivi arasnda kaln, ar bir kablo, dierleri arasnda da ince bir iplik dnn. Balantnn kalnlna, nem, arlk deyin. Hi iletiim kurmayan tezgahlayclar arasndaki arlk sfrdr. Bir balantdan geen iletiimin "nemini" batan bilmek zordur, nk esas deeri tezgahn sonucuna baldr. Basite diyoruz ki, iletiimin "nemi" balantnn arlna yle bir katk yapar ki; balantnn arl, o balant zerinden geen nemli iletiim miktar ile orantldr. Genel olarak tezgahlar zerine sorulan sorular, tek tek balantlarn arln bilmemizi gerektirmez, nk bunlar tezgahtan tezgaha deiir. Tezgahlar bilisel aralardr. Ayn grup, tek bana hareket eden bireylere gre daha akll olabilir. Tezgahlar, iinde faaliyet gsterdikleri dnya (tezgah ortam) hakknda bilgi toplar, iindeki tezgahlayclara yayar ve aldklar karara gre eyleme geerler. Tezgahlar girdileri (evre hakknda bilgi) ve ktlar (evreyi deitirmeye ya da korumaya niyetli eylemler) olan bir ara olarak grebiliriz. Bir tezgah neyi hesaplar? Tezgahn bir sonraki eylemini hesaplar imdi u soruyu soruyoruz: bu ara ne kadar etkilidir? Farkl zamanlardaki hallerini birbiriyle karlatrabilir miyiz? Tezgah g m kazanyor yoksa zayyor mu? Bu, iki deeri karlatrmamz isteyen bir soru. Bir tezgahn gcn belirten bir deer bulabilir miyiz? Tezgahlayclar sayabiliriz, ama bu tezgah ile onu oluturan bireyler arasndaki fark kapsayamaz. Farklar nedir? Tezgah oluturan bireyler tezgah kurarlar. Yaltlm bireyler bunu yapmaz. Bu fark tezgahlayclar arasndaki btn nemli iletiimi (arlklar) toplayarak ifade edebiliriz, buna toplam tezgahlama gc diyeceiz. Toplam tezgahlama gc Bu say bir soyutlamadr. Bir tezgahtaki balant rnts olduka kendine zgdr. Ama tezgahlama balarnn dzenleniinden bamsz 115
Julian Assange
olan bu deere bakarak baz genellemeler yapabiliriz. Toplam tezgahlama gc sfr ise, artk tezgah yoktur Eer toplam tezgahlama gc sfrsa, tezgahlayclar arasnda bilgi ak yoktur ve dolaysyla tezgah da yoktur. Toplam tezgahlama gcndeki belirgin bir art ya da azal hemen hemen her zaman beklediimiz anlama gelir, yani tezgahn dnme, eyleme geme ve uyum salama yeteneinde bir art ya da azal anlamna. Arlklandrlm tezgahlar blmek imdi tezgahlar ortadan ikiye ayrmaya dair nceki kre dnyorum. O zaman bir tezgah eit sayda iki gruba blmek iin tezgahlayclar arasndaki balantlar kesmeye bakmtk. imdi gryoruz ki daha ilgin bir kir, toplam tezgahlama gcn yarya drmektir. Yaltlm bir para kendi bana bir tezgah olarak grlebileceine gre ikiye ayrmay sonsuza kadar srdrebiliriz. Bir tezgahn eylem yeteneini nasl azaltrz? Bir tezgahn toplam tezgahlama gcn, evresini anlayamaz, dolaysyla etkili olarak karlk veremez hale gelinceye kadar drerek, eylem yeteneini marjinalletirebiliriz. Tezgah blmek iin, birka yksek arlkl balanty ya da ok sayda dk arlkl balanty azaltabilir veya saf d edebiliriz. Tezgah kuran g gruplarna sikast gibi geleneksel saldrlar, ldrme, karma, antaj yoluyla yksek arlkl balantlar kesmitir veyahut bal olduklar baz tezgahlayclar marjinalize etmi, yaltmtr. Etkili dnemeyen bir otoriter tezgah, kendi yaratt muhalifler karsnda eyleme geip kendini koruyamaz. Bir tezgaha organik bir btn olarak bakarsak, birbiriyle iliki iinde organlardan oluan bir sistem grrz, ki bu sistemin atar ve klcal damarlarndaki kan koyulatrlp yavalatlabilir, ta ki evresindeki gleri yeterli dzeyde kavrayamaz ve denetleyemez hale dnceye dek. 116
Ik Bar Fidaner
Assangen Felsefesi ve Tezgah Kuram

Ik Bar Fidaner
Julian Assangen bu kitapta yer verdiimiz yazsnn bahsettii konular farkl farkl da olsa, yan yana koyduumuzda Assangen kltrel arkaplan ve dnyaya bak hakknda genel bir kir edinebiliyoruz. Bu ksa deerlendirmede, bu yazlardan kan sonular zetleyeceiz. Hemen ilk gzlemlerimizle balayalm. Assange bir hackerdr. Bu kltrel arkaplan daha ilk yazda ABDnin demirba makinelerine bulaan WANK solucann konu etmesinde, solucann izini srmelerinde, Yeni Zelanday solucandan koruyan kod paralarna dikkat ekmesinde grebiliyoruz. Assange, toplumsal meseleleri anlamak ve zmek istemektedir. Nkleer tehdit konusundaki siyasi atmalardan otoyollarda oluan ukurlara kadar her kamusal sorun, Assangen ilgi alanna girmektedir. Assange, karlat sorunlara Bilgisayar Bilimlerinin penceresinden bakar. kinci yazda toplumsal-ziksel olaylara dair denetimden km sre, p girer, p kar gibi terimler kullanmas bunu gsteriyor. nc yazsnda ise rejimleri birer a yaps olarak, birbirine farkl arlklarla balanm dmler olarak incelemeye ve bu sisteme dair toplam tezgahlama gc gibi toplam metrikler tanmlamaya ynelmesi, yine bu bilimsel yaklamn gstergeleridir. Assangea gre toplumsal sistemi anlamak iin nce nesnel artlar anlamak gerekir. Toplumsal sistem, bir zne ya da zneler alan olmasndan nce, belirli yasalara gre ileyen, nesnel, doal, hatta ziksel bir sretir. Sistemin iinde bulunan znelerin davranlar ve yetenekleri, nc yazda balant arlklaryla ifade ettii ziki koullarla snrlanmtr. 117
Ik Bar Fidaner
Assangea gre toplumsal sorunlarn birincil kayna, siyasi kararlarn yanllndan nce bilgi akndaki eksiklikler ve bunun sonucunda ortaya kan ngr yeteneksizliidir. kinci yazda birka rnekle iaret ettii bu tespitini nc yazda kuramlatryor. Assange, siyasetin ekonomiye indirgenmesini, iktidar partisinin ncelik verdii amalara daha ok bte ayrmas olarak grlmesini eletirir. te yandan, kapitalizmin eletiri biimlerinde alk olduumuz gibi, birbiriyle doal atma iinde bulunan kesimlerden bahsetmez. Assangen hedene koyduu grnmez devlet, dier deyile tezgah, otoriter g reten ve ondan beslenen, bilgi aknn kstlanmasna dayanan bir toplumsal oluumdur. Bir tezgah ele veren zellik, planlarn muhataplarndan gizleyen dar bir gruba dnmesidir. Bu yap, balantlarn arlklandrld bir bal izge olarak ele alnabilir.57 Assangen amac, tezgahlar yok etmek, ya da etkilerini en aza indirmektir. Bir tezgahn etkisini lmek iin toplam tezgahlama gcn tanmlar. Bu deer, yeler arasndaki balantlarn toplam olduuna gre, bu deeri azaltmak iin ilk akla gelen yntemler, nemli balantlara zarar vermek (gven bunalm), ya da nemli balantlar kurmu olan yeleri ortadan kaldrmaktr (karma, sikast gibi). Elimizdeki yazlardan edinebildiimiz bilgiler zetle byle. Wikileakste yaplmaya allan anlamak iin biraz dnrsek u sonulara varyoruz: Gizli belgeleri deifre ederek tezgahlayclarn birbirine duyduklar gveni zayatabiliriz. Dolaysyla balant arlklar klr ve toplam tezgahlama gc darbe alr. Tezgahlayclar, planlama ve ngr yeteneini kaybeder. Belgeler aa ktka muhalefet g kazanr. Halk desteinin azalmas sonucu rejim ii gven bunalm daha etkili olacaktr. Gven bunalm en stteki tezgah oluumundan, onu oluturan dar tezgah gruplarna doru yaylr. Devletleri birer tezgah olaconnected graph with weighted links. Detaylar iin izge Kuramn inceleyebilirsiniz [Graph Theory].
57 ngilizcesi
118
Ik Bar Fidaner
rak dnrsek, uluslararas diplomasi onlarn yasland ve biimlendirdii bir st-tezgahtr. Szdrmann yarataca etki, hem en stteki tezgah oluumunu, hem de ona yaslanan ve ona biimsel olarak benzeyen dier tm alt tezgah gruplarn zayatacaktr. Yazlarda bulabildiimiz kuramlatrma ile Wikileakse dair bunlar syleyebiliyoruz. te yandan, bu bak asna dair aklanmay bekleyen birok soru aklmza geliyor. Szgelimi bu yazda bal izge gsterimi, tezgahlar ifade etmek iin kullanlm. Daha nce de terrist alar gstermekte kullanld belirtilmi. Peki bu tezgahlar zayatmamza yardmc olan, onu yok ettiimizde belki yerini alacak olan muhalefet ya da direni de bu izgelerle gsterilebilir mi? izgeler, bilgi aknn yalnzca kstl halini mi gsterir, yoksa zgrl de ifade edebilir mi? Kstlanm balant alar olarak tezgahlarn alternati herkesin birbirine tamamen bal olduu bir tmyle bal izge midir, yoksa etkili zgrleme biimlerine karlk gelen belirli balant rntleri var mdr? Belki de modeli gelitirmemiz, ye ya da balantlarn olumlu-olumsuz niteliklerini de hesaba katmamz gerekecektir... Bu durumda tezgah ve direni iki ayr resim mi olacaktr, yoksa ikisini birbiriyle iliki iinde gsteren tek bir byk izgeyle gsterilebilecek midir? Tezgaha vurulan darbelerin direnii glendirdiini, iki tarafn birbiri zerinde gleri orannda bir bask yarattn byle bir izgede nasl ifade edebiliriz? Bunun yansra, birbiriyle bir st-tezgah altnda birlemi tezgahlarn biri zarar grdnde dierinin greli olarak glenmesi gibi karmak durumlar nasl ele alnacaktr? En nemlisi, bu kurama dayanarak nasl eylem yntemleri gelitirebiliriz? Assangen kuram, szdrmay bir eylem biimi olarak nermeye gtrd. Bunun stne konacak kuramlar da, yeni ve yaratc eylem biimlerine esin kayna olabildii kadar anlaml olacaktr. Assangen deyiiyle: Bizden nce yola kanlarn tesinde dnmek ve bizi ncellerimizde olmayan eylem yollar ile donatan teknolojik deiimleri kefetmek zorundayz. (Julian Assange, dare Yolu Olarak Tezgah) 119
Wikileaksden Szanlar, nternet Teknolojisi ve ktidar58

Bure elik
Logo: wikileaks.ch
58 Bu
yaz daha nce Ocak 2011de Birikim dergisinin 261. saysnda yaymlanm-
tr.
120
Bure elik
Wikileaks ve Julian Assange zerine her gn yeni bir yaz ya da haber okuyoruz. Malum, Wikileaks kendisi de aa yukar her gn yeni bir belge yaynlyor veya sitenin ya da kurucusunun bana srekli yeni dertler alyor, dolaysyla Wikileaks bir sredir epey gndemimizde. Son yaynlad Amerika Birleik Devletleri diplomatik kablolarnn ifasndan nce de, Wikileaks yaklak 2006 ylndan beri eitli organizasyonlarn gizli belgelerini ya da videolarn yaynlyordu. Ancak pek ok kii sitenin adn bu son kablo yaynndan sonra duymu oldu. Elbette bunda belgelerin gnmz kresel kapitalizminin imparatoru ABDnin mesajlarn hem gndereni hem de alcs olmas ve mesajlarn dnya corafyasnn byk blmn ilgilendiren malumat, sylenti ve yorum iermesi etkili oldu. Ancak te yandan belgelerin yeni bir bilgi retmedii, zaten biliyor olduklarmz bir kez daha duymamza vesile olduu sylenerek, Wikileaks depreminin aslnda suni bir deprem olduu da mutuland. Ardndan ksa bir sre iinde Wikileaks sitesinin ve kurucularndan Julian Assangen popler ikonlar haline getirilmesi, ezamanl olarak fazlasyla romantize edilmesi ya da canavarlatrlmas parodisiyle kar karya kaldk. Bir yandan Julian Assange hain, casus, srail ya da Amerika komplolarnn aktr ve hatta kadn tacizcisi ilan edildi, te yandan demokrasi ve direni kahraman olarak kutsanmaya, varl kutlanmaya baland. Peki, Wikileaks belgelerine, teknolojisine ve ilevine bu kahramanlatrc ya da canavarlatrc bulutlar temizleyerek bakmaya alsak ne grebileceiz? Wikileaks hakikaten nedir? eitli vehelerde karmza kan iktidara direni iin hakikaten bir yol mu amaktadr, yoksa fazlasyla romantize mi edilmektedir? Wikileaks ne amalamaktadr ve amacn nasl ve ne kadar gerekletirebilmektedir? Eer temelsiz komplo teorileriyle bu sorulara cevap verme kolayclnda ve iktidar hevesinde deilsek, bir tr niyet okumann en gvenilir tabann oluturabilecek kimi kaynaklar bulmak ve onlarn zerinden yukarda sraladm sorular ve nermeler zerine kafa yormak mmkn. Hayat boyunca bilgisayarla har neir olmu ve hacktivist kltrnn iinde yaam biri olan Assangen Wikileaks sitesini resmen yayna sokmadan nce yazd ve nternet uzaynda kaybolmu kimi yaz121
Bure elik
lar var. Bu denemeleri yeniden gndeme getiren bilebildiim kadaryla Aaron Bady adnda Amerikal bir renci oldu, hem kendisinin analizlerini hem de Assangen toplam 10 sayfa olan yazlarn okumak isteyenler http://zunguzungu.wordpress.com ve http://3quarksdaily.com adreslerine bavurabilirler. Sz konusu metinlerde, Assangen sk skya bal olduunu ngrebildiimiz direniin argman bence aka ortaya konuyor ve kendisinin ve dier Wikileaks gnll alanlarnn motivasyonlarnn izleri srlebiliyor. Assangen iktidar ve direni teorisi Assange, otoriteryen iktidarn srlar ve komplolarla hareket ettiini, iktidar olarak ilevselleebilmesinin bu srlarn ve komplolarn malumatlarn sakl tutabilme kapasitesiyle mmkn olabildiini dnyor. Eer bir organizasyon toplad malumat, bilgiyi, i yazmalarn sakl tutmak iin srekli en gvenli teknolojilerileri retiyor (mesela ABD gibi) ya da kullancs oluyorsa (Kenya gibi) ve bu teknolojiler iin milyon dolarlarca yatrmlar yapyorsa, diyor Assange, saklanan aslnda komplovari veriler. Banka hesaplar ve kiilerin mahremiyeti dnda doru ve drst bir iktidarn kendi ileyi mekanizmasna ilikin bilgiyi eaatrmaktan korkmayacan savunuyor, korkuyorsa da otoriteryen bir iktidar olduunu, otoritenin gcn de rettii ve dolama soktuu komplo verilerinden aldn sylyor. Komplo planlarna ilikin malumatlarn ortaya kmasnn, deifre edilmesinin ve yaynlanmasnn da iktidara kar diren oluturacan mit ediyor. Ona gre, bamsz medya rgtleri bu komplo ve sr belgelerini yaynlayabildii lde iktidarn sregelen davran biimini deitirecek, en azndan iktidarn saklamak iin teknoloji rettii ve devasa ekonomik yatrmlar yapt malumatn ya da verinin her an kamusallaabilecei korkusunu iselletirilmesi salanacak. Komplo iktidarlar, iktidar olma zelliini komplodan aldna gre, komplo ortaya kt anda iktidar ortadan kalkacak korkusuyla ve paranoyas ile ya eaama yoluna gidecek ve aklanmasn arzu etmedii bilgiyi retmeyecek ya da tamamen kapal kurumlar haline gelecek ve aslnda gnmz kapitalizminde gvenilir iktidar olma yetisini tamamen kay122
Bure elik
bedecek. Bilgi ann iktidarn tamamen sibernetik bir mekanizmayla anlayan Assange, iktidarn bir noktadan dierine gnderilen komplo verilerinin akyla ayakta kalabildii, yani iktidarn esasen gizli bir veri a olduu dncesinde. nsani hataya yer vermeyecek ekilde iktidarn nasl almas gerektii konusunda sistemik iletiim teorisini reten Norbert Weinerin tersine sibernetik iktidarn nasl kebilecei zerine benzer bir mekanizmay kullanyor Wikileaksin kurucusu. Assangea gre iktidarn kontrol bilgi akn denetlemek zerinde younlayor ve bu a iinde akan tm bilgilerin iletiimi ve etkileimi iktidarn kendisini oluturuyor. Bu aa sznt ile omak sokulduunda da, bilginin ak ya da bilginin nitelii deiecek, dolaysyla iktidar davran deitirmi olacak. Tm bunlarn nda, Wikileaks gibi medya organizasyonunun hangi saiklerle tasarlanm olduu konusunda kir sahibi olmak mmkn. Wikileaksin temel tasarm, bu sibernetik sistemin iinde komplonun ya da srrn malumatnn srekli akna darbe vuracak nitelikte bilgilerin szmasna ve yaynlanmasna ara olma ynnde. Sitenin alma prensibi, gizli malumat ann iinden kimi verilerin insan eliyle (gnlller araclyla) an iktidar tarafndan birbirine ilitirilmi noktalar arasnda hareket eden ak ynnn dna szdrlmas zerine kurulu. Szdrlan veri, baka bir an bilgi ak yoluna giriyor ve bu yeni ada yani Wikileaks gnlllerinin oluturduu sibernetik ada doruluu tespit ediliyor, bu an kontroln ve sistemini salayanlar tarafndan gerekli grlen isimlerin st kapatlyor (masumlarn can gvenliini riske atmama, vb. kriterler asndan), tehlikeler tespit ediliyor ve ltreden geirilerek yaynlanyor. Baka deyile sistemik iktidarn bilgi ak baka bir sistem tarafndan kesiliyor ve yeni bir sibernetik sisteme konuluyor. Ancak Wikileaksin ana giren veri, iktidarn sisteminden farkl olarak ok daha hzl yaylyor ve anonimleiyor. Buraya kadar Wikileaksin kotard ilev tamamen nternet teknolojisine hkim olmakla ilgili. Wikileaksin kendi sitesinde duvar kd olarak sunduu rneklerden birinde ifade edildii gibi, byk birader nasl gzetliyorsa, ayn biimde gzetleniyor da. nternet teknolojisi hem byk biradere hem de byk biraderi gzetleyene ayn biimde ve lde olmasa da hizmet edebiliyor. Wikileaks gibi rnekler bu balamda nterneti dev bir dijital panoptikon olarak grenlerin tamamen hakl olmadklarn gstermek bakmndan nemli. Panoptiko123
Bure elik
nun temel mant, basite, gzetleyenlerin gzetlen(e)memesi, onlar gzetlenemedikleri iin de gvenle gzetleyebilmeleri ve bylelikle gzetlendiini bilen ama kendisi ayn ilevi yerine getiremeyenlerin sisteme uygunlatrlmas ve normalletirilmesine dayanyor. Wikileaks gibi bir sitenin ya da imdiden yayna hazrlanan yeni sznt sitelerinin tm byk biraderlere en nemli uyars bundan byle komplo verilerini rahat ve gvenli olarak sistem iinde aktamayacaklarn haber vermek ya da bu konuda en azndan iktidar evrelerinde ve yandalarnda kayg, korku ve hatta paranoya retmek oluyor. te yandan bu ve benzeri sitelerin ilerinin de kolay olmad ve hatta hi niyetleri olmasa da baka bir komplo iktidar gibi altklar, baka deyile etkin ve verimli (bunlar Weinerin sibernetik kontrol sistemi iin kulland sfatlard ayn zamanda) ilev grmeleri iin tpk eletirdikleri ve srlarn ortaya kardklar iktidarlar gibi eaamaktan uzak kaldklar ortada. Bunun temel olarak iki nedeni var, ikisi de yine nternet teknolojisinin sunduu imknlarla ya da yapsyla ilgili. lk olarak nternet her ne kadar byk oranda akkan ve ok merkezli alan bir mekanizma olsa da, dnya ekonomi-politiinden bamsz deil. Tersine sz gelimi .com, .org gibi domain isimlerinin satlar ve izinleri Amerika Birleik Devletleri zerinden veriliyor, sitelerin servis salayclar yine byk oranda ayn teknoloji imparatorluunun sermayesinden oluuyor, benzer biimde sitelerin ekonomik olarak yaamlarn devam ettirmeleri iin gereken sanal para akn salayan en gvenli irketler sz konusu iktidarn paras. kinci neden ise, sibernetik mekanizma ile ilgili, Wikileaksin yaynlarna devam edebilmesinin, sz gelimi iktidarn nternet casuslarna ve sabotrlerine kar ayakta kalmasnn tek geerli yolu, tpk Assangein komplo iktidar diye niteledii gizli bilgi a sahiplerinin yaptklar gibi kendilerinin elinde olan malumatlarn hi eaamadan Wikileaks anda gvenli bir biimde hareket etmesi. Baka deyile, Wikileaks a da, tpk komplo iktidarlar gibi aa akan verilerin ifrelerini zmek, ltrelemek, szdran anonimletirmek ve verilerin akn gvenli biimde srdrebilmek iin, kendi alma prensibine ilikin elzem malumat ve bilgiyi saklyor, saklamak zere byk yatrmlar yapyor. Yani iktidarn ipini ekmeye alrken, kendisi de iktidarslayor. Ve tam 124
Bure elik
da bu nedenle kendisi de komplo teorilerinin hede olabiliyor. Bu durum elbette etik tartmay karmaklatryor ama yine de, iktidarn her suretinin ille lanetlenecek bir ey olmadn, disipline edici ya da otoriteryen iktidara kar ancak baka tr bir niyette olan iktidarn direnebileceini dnp ve neticede yaplmak istenenin, niyetin tm dnya toplumlarnn kolektif yararna olduunu farz edip bu tespiti imdilik bir kenara koymaya alalm. Wikileaksin gerekletirdikleri ve gerekletiremedikleri Bataki nermeye dnecek olursak, Wikileaksin sunduu ve iktidarlarn tm engelleme abalarna karn sunmay srdrmeyi imdilik baard bu hizmet Assangen yukarda deindiimiz muradna ermesini salayabilir mi? Yine Assangein belki de Wikileaksin manifestosu niteliinde olan- denemelerinde szn ettii bilme, bilgi retme ve iktidar arasndaki ilikinin zerinde duralm. Hakikaten de gnmz beeri bilimlerinin ya da disiplinlerinin artk phesiz kabul ettii bir iliki bu iktidar ve bilgi arasndaki ba. ktidarn herhalde en iyi teorilerinden birini retmi lozoardan biri olan Foucault, -basite sylersekiktidarn bilginin (tarihsel dnemin deerleriyle, bilimsel bilgi ve deer retme metodolojisiyle harmanlanan, ilenen ve mana bulan) retimiyle ilerlik kazandn, iktidar denilen belli ilikiler yapsnn, o ilikileri var olduu biimiyle srdrmeye yarar deerleri ve manay reten bilginin dolamyla hkm srdn anlatr. Bilgi baka deyile, iktidarn ltresinden geen ve toplanan, balamna arzu edildii biimde oturtulan, harmanlanan malumatlardan oluur. Bilginin bir anlamda ham maddesini oluturan malumat ise, kontrol salanmak istenen bireylerin, deneyimlerin veya vakalarn malumatdr. Wikileaks ite tam da bylesi malumatlarn ifasn yerine getiren teknolojik bir mekanizma. Yaynlad belgelerin gerekliinden, hakiki yazma belgeleri olduundan bir phe yok, mesajlarn gnderenlerinden ya da ulamas beklenen alclarndan yalanlama da yok. Dolaysyla ak edilen malumatlar, iktidarn sibernetik anda hakikaten gezinen malumatlar. Son yaynlanan belgeler, Amerika Birleik Devletleri diplomatlarnn dnyann drt bir yanndan, kendi szgelerinden geirmek suretiyle, ilgili toplumlar ve lkelerin hakknda topladklar tm malumatlar ortaya koyuyor. Salt bu 125
Bure elik
da deil, ayn zamanda iktidar aktrlerinin tm bu malumatlar nasl bir mekanizma ile topladklar ve iktidarn komplonun nvesini ve gerekliliini retecek bilgiyi nasl oluturduu hakknda da bizlere malumat sunuyor. Wikileaks sunduu hammaddeyi eitli medyalar araclyla ya da yekten kendi sitelerinden takip eden nternet kullanclarna ya da medya tketicilerine ise komplo teorileriyle ve Hollywood mekanizmasyla dnya halklarnn gznde mitik deeri srekli katlanarak byyen imparator- iktidarn malumat toplarken nasl da sradanlatn, en vasatn nasl da malumatlatrlabildiini seyretme hazzn yaatyor. Bu kamu gznde sradanlama, vasatn en vasat olma hali iktidarn utancna sebep oluyor. te yandan, malumatn sradanl ve byk lde sylentiden olumu olma hali onu krlgan yapyor ve iktidar(lar) sorumluluklarndan kolaylkla kurtulabiliyorlar. Ben yapmadm, diplomat yapt diyebiliyor eitli iktidarlar. En azndan imdilik yayna sunulan belgeler asndan durum genellikle byle. Tm bunlarn nda ifade etmeye altm, Wikileaksin neticede iktidarn bilgisini deil, bilgisini oluturmaya katkda bulunabilecek malumat ortaya koyduu tespiti. Ancak Assange, en azndan yazd manifestoda izini srebildiim kadaryla ve belki de hacker kltrnden gelme biri olmas nedeniyle malumatla bilgi arasnda ok hzl ve sanrm saf da saylabilecek bir kestirme denklik varsayyor ve malumatn ifasnn iktidarn iktidar etme davranlarn deitireceini umuyor. Ama iktidar dediimiz ilikiler btn salt sibernetik bir aklamayla anlalacak ey deil. Sibernetik iletiim ve kontrol ann iinden bir malumat ya da bilgiyi ektiinizde ya da ilerliini bozduunuzda tm sibernetik a oluturan noktalar bu darbeye cevap vermek, yn deitirmek, iliki kurma biimini tekrar gzden geirmek durumunda olabilir. Ancak iktidar denilen karmak ilikiler btnnn esasen hedef ald, kendisine nesne yapt matematiksel, kontrol ve sistemik iletiim teorisiyle aklayamayacamz insan-zne. ktidar iktidar yapan belgenin, malumatn matematiksel iletiimi degil, bu verilerle insann etkileimi ya da kurduu ba. Baka deyile, yle grnyor ki bu sibernetik ve matematiksel direni formlnde insan-zne ve onun toplumsal-psiik alannda operasyonalleen iktidarn ilevi gz ard ediliyor. Hem zne hem 126
Bure elik
de zellikle gnmz znesinin sinisizmi sibernetik direni teorisinin dnda kalyor. Sinik zneler iin, Slavoj Zizekin tanmlad gibi, iktidarn oyunlarnn, Assangen ifadesiyle komplolarnn haberinde olmak sadece bilmiyormu gibi davranp, yapp ettiini devam ettirmesinden baka bir sonu yaratmayabiliyor. Wikileaks gibi bir sitenin tefrika ederek yaynlad malumatlar, iktidar ve bilginin karmak ve dalm yaps iinde kolektif sinisizmin duvarna kolaylkla arpp, salt bo gsterenler gibi sylemin dnyasnda uuabiliyorlar da. Zaten kln kprdatmaktan imtina eden, elindeki imkanlar da kaybetmekten korkan ve ayn zamanda da deiime, direnie inanc kalmam birey ve kolektier iin bu sunulan malumatlarn var olan toplumsal yaplarda, sinisizmi besleyen bilgi ve hafzalarn iinde ve tketimciliin fabrikasnda hzla seyirlik malzemelere ya da bilinmiyormu gibi yaplacak bilgi paracklarna dnmesi kuvvetle mmkn. Buna en iyi rneklerden birisi aslnda Wikileaksin Trkiye hkmetini ilgilendiren yaynlar neticesinde ortaya kt. Ankara kaynakl kablolardan birinde, Amerikan diplomat Milli Savunma Bakan Vecdi Gnln kendisine Dileri Bakan Ahmet Davutolu iin olduka tehlikeli dediini yazm. Ve bu Trkiye medyasnda da ok az da olsa- ilenmesine ramen neredeyse hibir etki yaratmayabildi. Gnl basit bir aklama ile sylentiyi yalanlad, malumatn kendisi birka gn konuulduktan sonra kaybolup gitti. u ana kadar yaynlanan Trkiyeyi ilgilendiren tm belgeler de benzer ekilde iktidarn kendisinin iine yarayabilecek malumatlara dnebildiler. ABD diplomatnn hkmet hakknda olumsuz yarglarnn olduuna ilikin malumat ve bunun ABD iktidarnca nasl bir bilgi ve yargya dnebileceine ynelik malumat, ya iktidarn kendisine puan kazandrabiliyor, iktidarn yerini salamlatracak bir veriye dnebiliyor ya da malumatn kendisi bo bir gsteren olarak uuup durabiliyor. Dolaysyla ifa edilen malumat baka bir tr bilgi ve bilin ile yourulmad srece, var olan bilgi ve deer sisteminin iinde eriyip gidebiliyor. Onun iin de, sinik zneyi sarsabilecek bir bilgi retimi olmad srece salt sibernetik akn yolunu bozmakla direni mmkn olamyor. Tam tersine, malumatlar srekli tefrika edilirken ve hibir nemli etki yaratmazken sinisizmin boyutunun herkes tarafndan kank127
Bure elik
sanmas ve normalletirilmesi tehlikesi de var. Tm bunlar syledikten sonra Wikileaks gibi bir web sitesinin aslnda iktidarn yoluna omak sokma bakmndan hibir nemi olmadn dnmemek gerektiini, tersine bir adm olduunu, ancak komplonun ve srrn malumatnn ifasnn direnii bir bilgi ve bilin retimi olmakszn her an iktidarn kendisine yarar bir ilev kazanabilecei tehlikesini de grmek gerekiyor. Sanrm meselenin z de burada dmleniyor, ortaya kan malumatn bir bilgi ve bilin rgtlenmesine ihtiyac var bir direnie, en azndan iktidarn ileyiine omak sokma reel abasna dnebilmesi iin.
128
Wikileaksin politikas: ktidar, gazetecilii ve siyaseti yeniden tanmlamak59

Andreas Mllerleile
evirenler: F. Bra Helvacolu, Kbra Kelebekolu
Fotoraf: english.aljazeera.net
59 Bu
yaz daha nce ubat 2011de Birikim dergisinin 262. saysnda yaymlanm-
tr.
129
Andreas Mllerleile
2010da Amerikann Irak ve Afganistan savalaryla ilgili gizli belgelerini yaymladktan sonra dikkatleri stne eken Wikileaks, bilindii gibi bilgi szdran bir nternet sitesi. Ve 2010un sonlarna doru, diplomasi tarihinde emsalsiz bir olaya imza atarak, 251.287 gizli yazmay yaymlamaya balad. Aslnda Wikileaks 2006 ylndan beri faaliyet gsteriyor; ve en azndan nternet tutkunlar ve aratrmac gazeteciler arasnda en yeniliki web projelerinden birisi olarak biliniyor. The Nationaln da yazd gibi: Wikileaks ksack yaym hayatnda, byk ihtimalle 30 yldr baslan Washington Posttan daha fazla olay yaratt. Wikileaks son aylarda gndemi ele geirmi olsa da, kkeni, amalar ve yaratt etkiyle ilgili hl muallkta olan eyler var. Bu yaz, ne tek tek szdrmalar zmlemek ya da bir balama oturtmak derdinde, ne de Wikileaks ya da Assangen eylemlerini hakl karma abasnda. Bu yaznn amac, esasen, 2010da herkesin haberdar olduu szdrmalar takiben yaanan baz siyasal gelimelere ve bu projenin felse/teknolojik kklerine de bakarak Wikileaksin siyasal ve toplumsal nemine iaret etmek. Bu makale, bir organizasyon olarak Wikileaksi ele almaktan ziyade Wikileaks krine ve Wikileaksin yeni iktidar mekanizmalaryla nasl balant kurduuna, siyaset ya da gazetecilik gibi temel toplumsal sistemleri nasl dntrebileceine odaklanyor. Wikileaks kri, radikal bir kir; kreselleme ve dijitalleme balamnda, bilgi szdrma ileminin demokratiklemesine denk geliyor. Dahas, bilgi szdrma konusunda yeni nesil nternet siteleri tredii iin de, Wikilieaks kri olduka ekici. rnekler arasnda GlobalLeaks, OpenLeaks, BrusselsLeaks, BalkanLeaks, WikiSpooks, TradeLeaks, IndoLeaks gibi yeni projeleri ve artk yerlemi bir site olan Cryptomeu sayabiliriz. Yani aslnda Wikileaksin, nternet ana takl kalm ve kresellemi bir dnyada, bilginin gcn yeniden tanmlayabilecek ve dntrebilecek daha geni bir srecin paras olduunu ne sreceim. Fakat uras kesin ki; u an iinde bulunduumuz konum, hl nmzde duran zorluklar tehis etmeye elvermiyor; hatta Wikileaks krinin ne tr zorluklarla balantl olduunu anlamadmz bile ne srlebilir. Fakat ayn zamanda, Wikileaks krinin iktidar ne ekilde yeniden tanmlayaca ve siyasetle gazetecilii nasl dntrecei zerine dnmeye balamamz da gerekiyor. Gzlemciler arasnda, Wikileaksin siyasi kurumlar ve nternet arasndaki ilk gerek sava ze130
Andreas Mllerleile
mini olabileceini ve bunun sonucunun bizim, toplum olarak, nternete bir btn olarak atfettiimiz deeri tanmlayabileceini ngren gl bir damar olduunu dnyorum. Aslnda nternet, devlet ve birey arasndaki iktidar ilikilerini yeniden tanmlamann merkezi olmu durumda. Wikileaks kri, bu tartmalarn merkezini oluturan farkl bak alarn gsterme dorultusunda kullanlabilir. ktidar ve Wikileaks: Scienta Est Potentia (Bilgi Gtr) Wikileaks krinin kkeni son yirmi-otuz ylda meydana gelmi toplumsal gelimelerin oluturduu geni bir balama dayanyor. Bu kkler, teknolojik gelimelerin (zellikle de nternetin), eitli nternet felsefelerinin, kresellemenin ve genel olarak siyasete ilikin kimi srelerin meydana getirdii bir karmda aranmal. Yaznn bu blmnde, muhtelif kirlerin bu projeyi nasl hayata geirmi olabileceini aklayabilmek iin, Wikileaksi rnek olarak sunacam. Bu yzden, Julian Assangen siyasi grlerini ele alacak; hacker ahlak ile ak kaynak (open source) felsefesinin, Assangen grlerine olan muhtemel etkisini tartmaya aacam. Ayrca kimi kavramlar baka teorilerle badatrarak, sosyal bilimcilere yeni bir aratrma gndemi salama niyetindeyim. Wikileaksin gerekte ne kadar nemli olduunu anlayabilmek iin, oluumun kkleri ve altnda yatan felsefe hakknda etraca dnmemiz gerekir. Byle dediysem de gerekte, Wikileaksin tarihini gn na karabilecek ok az sayda belge mevcuttur. Yine de Wikileaksin tartma yaratan kurucusu ve editr Julian Assangen kiisel blogu ve 2006 ylnda yazm olduu bir yaz, konuyla ilgili yaplacak herhangi bir analiz iin gzel bir balang noktas oluturuyor. Yaznn ilerleyen blmlerinde tartmaya atm kimi maddeler, Wikileaksin hayata gemesini salayan nedenlerin bir ifadesi ya da zeti geilmi bir Wikileaks manifestosu gibi deerlendirilebilirse de Wikileaks felsefesini oluturan daha baka entelektel ve ili etkilerin mevcut olduunu unutmamakta yarar var. Wikileaks olgusu, bir bakma, yalnzca teknolojik gelimelerin ve son on ylda nternetin ykselie gemesinin dikkate alnmasyla anlalabilir. Kald ki, birok Wikileaks eylemcisinin, gazetecilie, biliim teknolojilerine ya da sivil toplum kurulularna dayanan bir altyaps 131
Andreas Mllerleile
mevcut. Tm bu alanlar, Wikileaksin geliimini etkilemitir. Wikileaksin kurucusu Julian Assange, sznt belgelerin potansiyel etkisiyle 1990larda ilgilenmeye balamt. Assange sk sk bir nternet olarak www.leaks.orgu 1999 yl gibi erken bir tarihte aldndan bahseder. Julian Assangen hayat hikyesini yeniden yazmayacam. Assangen Avustralyadaki hacker evrelerine dahil olduunu, Fizik okuduunu ve eylemci bir gazeteci olarak altn sylemek yeterli60 . Yazlarnn detayl bir tartmasn yapmadan nce, Assange hakkndaki bir dier ilgin gzlemi paylamak isterim: Assangen kurumlara kar derin bir gvensizlii var; bu gvensizlikten doal olarak devletler de nasibini alyor. Bloguna gnderdii bir yazda, zik akademisyenlerinin katld bir toplantda deneyimlediklerini yle anlatyor: Tartmaya alamayacak tek bir deer yargs yoktur; yalnzca eilimler vardr. Benim eilimlerim ise kurumlara ve kurumlarn iindeki birok insana duyduum youn bir tiksintiyle ekillendi. Kurumlardaki karaktersiz yaltaklar, dier insanlarn kirlerinin yitip gitmesini azlar ak bir ekilde izlerler ve kendi arzular dorultusunda deil, korku ve cehalet ile hareket ederek kurumsalcln o donuk kalbine sahip olurlar. (Assange, 2006b) Resm kurumlara ve iktidar ilikilerine duyduu gvensizlik, Assangen dnce dnyasnda srekli karmza kan bir tema. Assange, benzer bir konuda, Alman dnr ve pasist anarist Gustav Landauerdan (1870-1919) u alnty yapyor: Devlet; bir durum, insanlar arasndaki belirli bir iliki ekli, bir davran biimidir. Baka trl ilikiler gelitirerek, birbirimize baka trl davranarak, Devleti imha etmi oluruz...
60 Julian Assangen hayat zerine New Yorkerda (6/2010) yaymlanm olan ok iyi bir yaz iin: http://www.newyorker.com/reporting/2010/06/07/ 100607fa_fact_khatchadourian ve WikiRebels adl bir belgesel iin: http://svtplay.se/v/2264028/wikirebels_the_documentary
132
Andreas Mllerleile
Bizler, devletiz ve gerek bir toplumu oluturacak olan kurumlar yaratana kadar da devlet olmaya devam edeceiz. (Landauer 1910). Assangen zerinde belirleyici bir etki tayan dier bir gr, Aleksandr Soljenitsin, zellikle de yazarn The First Circle adl romandr. Assange, roman yle tarif ediyor: Stalinin klelik dzenindeki alma kamplarndan birinde, kovuturulmu ve zulme uram ok ynl bilim adamlarnn yoldalnn tek gerek evin olduunu hissetmek! Benim kendi maceralarmla ne kadar da paralellik tayor! Soljenitsinin kendisine benzeyen yoldalaryla paylat ilk hcresine duyduu sevgiyi anlatt satrlar okumak nasl da zlemle dolduruyor insan! Genlikte bylesine bir ceza, u noktada ve belirleyici bir deneyimdir. Devletin gerek yzn erkenden grmek! Eitimlilerin inanmamaya ant itikleri ama yine de btn kalpleriyle hala klece takip ettikleri yaldzl sahte suretin arkasn grebilmek!(Assange 2006c) Baz gzlemciler, Assangen dnce dnyasn anlalr klmak iin, onun anti-otoriter ebeveynler tarafndan yetitirilmi olduunun altn izerek, srekli olarak seyahat ettiini ve hareket halinde olduunu vurguluyorlar. Assangen farkl farkl devlet yetkilileriyle birka kez tatsz bir ekilde kar karya gelmi olmas da kendisinin kurumlara ve devletlere duyduu gvensizlii perinlemi olabilir. Peki ya Wikileaksin oluumuna zemin hazrlayan eyler nelerdi? Kurumlara ve devletlere duyulan gvensizlik, eylemci bir tavrla birleince, Wikileaksin ortaya kmas iin gerekli entelektel zemin yaratlm olabilir. Bu durum, zellikle de Assangen siyaset, komplo ebekeleri, sistemler ve gizli belgeler zerine yazd yazlarda ok daha grnr bir haldedir. Piyasalarda, Komplolarda ve Sistemlerdeki Szdrmalar Bilgi, bir iktidar kayna mdr? Peki ya bilgi alverii bireyi mi glendirir, toplumu mu? Bilgi alveriini ve bilgiyi zel birer iktidar formu 133
Andreas Mllerleile
olarak dnmek kukusuz ki Wikileaksi etkiledi. Assange, daha sonra dier alntlarnda ve beyanatlarnda da grebileceimiz zere, kendi felsefesini olutururken eklektik bir tutum sergilemitir. Hi de artc olmayan bir ekilde, Assange yazlarnda bilgi alveriinin nemini ve bilgi szdrmann sadece vatandalar glendirmediini ayn zamanda sistemlere ve kurumlara da zarar verdiini tekrar tekrar anlatyor. Julian Assangen en arpc alntlarndan biri 2006da bloguna, bilgi szdrmann adaletsiz ynetim sistemleri zerinde yaratt dorusal olmayan etkiler zerine yazd u szleri olabilir: Bir organizasyon ne kadar gizli kapakl ve adaletsizse, yaplan bilgi szdrmalar da lider ve planlama kadrolarnda o kadar ok korku ve paranoyaya yol aar. Bu durum, geerli i iletiim mekanizmalarnn en az seviyeye indirgenmesiyle, bilisel gizlilik yknde bir art ve neticede evre, uyum talep ettii iin iktidara daha az tutunabilmeyle sonulanan ve tm sistemi kuatan bilisel bir zayamaya sebep olur. Bylece, bilgi szdrmann kolay olduu bir dnyada, gizli sakl ya da adaletsiz sistemler, dorusal olmayan bir dzlemde ak ve adil sistemlere yaklarlar. nk adaletsiz sistemler, yaplar gerei muhalier yaratrlar ve byk bilgi szdrmalar, bu sistemleri, onlar daha drst ynetim formlar ile deitirmek isteyenlere kar savunmasz hale getirirler. Bireyin akllca bir ey yapabilmesi iin, ne olup bittiini bilmesi gerekir, bu yzden de yalnzca, aa karlm bir adaletsizlie tepki gsterilebilir. (Assange 2006) Assangen, bilgi szdrmalarn iyilik getirecek bir g olarak tanmlamasn anlamaya almakta yarar var bence. lle de szdrlan bilginin ierii sebebiyle deil, bir organizasyon zerindeki etkisi sebebiyle de bu tanmlamann zerinde durmakta yarar var. Yukardaki iktisadi aklamaya benzer biimde, bu sylediklerim de bizi uraya getiriyor: Gerekte ne olup bittiini bilmek erk kazandrr. Ve erk, saduyulu bir ekilde kullanlrsa, ister birey, ister grup ya da toplum tarafndan kullanlsn, deiimi salayabilir. lgintir ki Assange bu szdrmalarn, ak ve adil 134
Andreas Mllerleile
organizasyonlar ile gizli ve adaletsiz organizasyonlar zerinde, farkl etkilere sebep olmasn bekliyor. Gizlilik ilkesi zerine kurulmu olan bir organizasyon, bu ilkeye bal kalmak iin organizasyon-ii bilgi akn arttrabilir. Byk apl bilgi szdrmalarndan, zellikle bu sistemlerde atlaklara yol amas beklenir. Dier taraftan, ak ve adil sistemler, her eyi gizli tutma ilkesi gtmeyen yaplar sayesinde, bu tr szdrmalarla daha rahat bir ekilde baa kabilirler. Assangea gre, bir organizasyonun gc da kapal olmasndan kaynaklanr. ktidar, birka kiinin elindedir ve bu iktidarn devamn salayabilmek iin, tm bilgiler bu kk ember iinde tutulur. Geerli i iletiim mekanizmalarn en aza indirgemek, eninde sonunda muktedirlerin yetki kaybetmesine yol aar. Yukardaki alnt, ayn zamanda bilgi szdrmalarn olumlu bir deiimin arac olarak grd iin, siyasetle ilgili belli bir idealist bak da gzler nne seriyor. Assange, sklkla adalet ilkesine atfta bulunuyor ve adaletsizlie kar savamay daha iyi ve adil bir toplumun itici gc olarak gryor. Wikileaksin arkasndaki dnceyi aa kavuturmak iin kullanlabilecek baka bir belge, Julian Assangen 2006 ylnda yazd bir yaz, Ynetim ekli olarak komplo. Bu ksa yaz, adaletsiz ve da kapal organizasyonlardan bahsediyor ve komployu aklamak iin birbiriyle balantl diyagramlarn olduu bir model kullanyor. Fakat u noktay aa kavuturmak hayli nemli: Burada kullanlan komplo kelimesi ntr bir terim olarak kullanlmaktadr ve komplo teorisi olarak bilinen terimle ilgili hibir imada bulunmamaktadr. Bundan ziyade, terr ebekeleri veya otoriter devletler gibi gizli ve da kapal organizasyonlarn doasn irdelemeye almaktadr. Assange bunu yaparken grsel bir tanm kullanyor: Siyasi ilikilere ynelik uzamsal akl yrtme yetilerimize bavurabilmek iin, balantl diyagramlar kullanacaz. Bu diyagramlar kolayca gzmzn nne getirebiliriz. nce birka ivi (komplocu) aln ve bunlar bir panoya rastgele akn. Sonra bir ip (iletiim) aln ve ipi koparmadan ividen iviye dolayn. ivileri birbirine balayan ipe, balant deyin. 135
Andreas Mllerleile
Kopmam ip, bir ividen dier bir iviye, ip ve aradaki iviler vastasyla, seyahat etmenin mmkn olduu anlamna gelir. Matematikiler, bu tr diyagramlara balantl diyagramlar der. (Assange 2006) Bir ividen (komplocu), dier bir iviye bilgi aknn kavram haline nasl geldiini anlamak kolay. Bu grnt, ayn a iinde olmalarna ramen, her katlmcnn birbirinden haberdar olmad sradan bir nternet ana benziyor. Fakat kimi balantlar nemli olabilir. Ya da Assangen tanmlad gibi: Baz iviler arasnda kaln ve ar bir sicim; dierlerinin arasnda ince, haf bir ip olduunu farz edin. Bir ban kalnlna ya da arlna nem deyin. Deerlendirmek zor olsa da, Assange, bir balantnn neminin, onun sayesinde aktarlan bilginin nem derecesiyle doru orantl olduunu dnyor (Assange 2006). Wikileaks kriyle, sosyal a analizleri, teorileri ve ynetimi arasnda birok benzerlik ve rtme var. Bu kavramlarn her biri daha sonra Assangen teorik varsaymlarn aklamak iin kullanlabilir. rnein, sosyal a analizlerinde eer merkezi dmler, ar bilgi yklemesiyle zlrse (dargeit), bilgi aknda kesinti olacan ileri sren benzer varsaymlar bulunmaktadr. Bilgi akn kesmek iin bir dier seenek de, gruplar datmak, merkezdeki dmleri amaktr. Terr ebekeleri de gz nnde bulundurulunca, alarn dengesiz hale getirilmesi de tartlmaktadr; nk iletiim yaplar ve bilgi ak dolaysyla, bu tr alar hayati addedilmektedir. Fakat Assangen alar hakknda ok fazla bir ey yazmam olmas ansszlktr. Eer yazsayd, bilgi szdrma srecini daha iyi anlamamza katk salam olurdu. Bunun tesinde, Assange komplolar yalnzca katlmclar zerinde derinine dnen bilisel aralar olarak deil, ayn zamanda girdileri (ortamla ilgili bilgi) ve ktlar (ortam deitirmeye ya da devam ettirmeye niyetlenen eylemler) olan bir sisteme benzeyen, bilisel aralar olarak alglar. Assangen komplo algsnn, tam da bu noktada, siyasi sistemin belli bir ortamda i grd ve girdileri (talepler, destek) ileyip, onlar ard ardna geribildirim mekanizmalarna maruz kalacak ekilde ktlara dntrd basit bir model kullanarak siyasi bir sistem oluturan 136
Andreas Mllerleile
David Eastonun siyasi sistem teorisiyle, arpc bir benzerlii vardr. Burada sylemeye altm ey, komplolarn da devletler gibi i grmesinden ziyade, karmaay azaltmak iin kullanlan analitik bir ara olmalar. Assangen kavramlarn aklamak iin, dier sistem teorilerinden de yararlanabilirsiniz elbette. Ve aslnda Assangen yazlarnda sistemlerle yz yze gelmemizin artc bir taraf yok. Sonuta o bir programc ve biliim ortamlar genellikle sistem mimarileri ve sistem sreleri ile yrtlr. Komployu tanmladktan sonra, Assange onu nasl ayraca ya da yok edecei zerine dnme aamasna geiyor. Bunu yaparken de bir komplonun gcn saptamak iin basit mantk kullanmasna izin veren toplamdaki komplo gcnn teorik yapsn anlatyor ncelikle. rnein eer toplamdaki komplo gc sfrsa, ortada komplo yok demektir. Bir komployu ayrmann iki yolu vardr. lki, bireysel balar koparmaktr - en nemli ya da yararl olanlar bile fark etmez. Eer kii komplo ile ilgili btn ayrntlar biliyorsa, yararl balar koparmak, komployu yok etmek iin etkili bir yntem olabilir. Buradan u kre ulayoruz: Eer kii komplonun yetilerini, dnmeye ya da bilgi dei tokuuna indirgerse, komplo g kaybeder. Ama, komplonun yetisini, ortamdan ald ilem bilgisine indirgemek ve o bilgiyi ktlara dntrmektir. Assange, byle bir iletiim ak kesintisinin, davran deiimine sebep olmasn bekliyor. Fakat komployu yok etme amacnn gerekletirilmesi iin, kiinin hemen hemen imknsz olan dzenli aralklarla, byk bilgi szdrmalarna ihtiyac var. Assangea gre bir dier seenek, bilgi szdrmalarna olan savunmaszl azaltmasnn beklendii, daha ak bir ynetim sistemine gei yapmak. Cevaplanamayan soru ise, bu geiin uzun bir dnemde mi, ksa bir dnemde mi gerekleecei. Bana gre, bu noktada iin iine eylemciliin gc ve szdrmalarn kalitesini katmakta yarar var. Bir bilgi szdrmas, yalnzca sivil toplum rgtleri, eylemcileri ve medya daha ak ve adil bir ynetim formuna gemek iin bask yaratmak amacyla szdrlm gerei topluma iletebildii srece gldr. te bu yzden, Wikileaksi adaletsizlikle savaan ve eaf hkmet hede olan siyasal bir medya STKs olarak tanmlamak mmkndr. Sistemlerin nasl iledii ve bilginin nasl ilendii kri, eitli sosyo137
Andreas Mllerleile
lojik yaklamlarda da karmza kabilecek bilinen bir temadr. Yukarda bahsettiimiz sistem analojisini takiben, komplo kirlerine teorik bir balam kazandrmak iin, genel olarak sistemleri bir gzden geirmek iyi olacaktr. Talcott Parson ve Niklaks Luhmann zellikle bu konu iin uygun isimler. rnek olarak, en etkili sistem teorisyenlerinden birisi olan Luhmannn baz kirleriyle balamak istiyorum. Luhmanna gre, iletiim tm toplumsal sistemler iin hayatidir ve aslnda tm toplumsal sistemler iletiimsel sistemlerdir. Var olan her sistem bir eyin toplum tarafndan anlaml olarak alglanp alglanmadn tanmlayan iletiimsel eylemler araclyla kendi kimliini yeniden retir. Eer bir sistem, kendi kimliini yeniden retemezse yok olur ya da zlr. Luhmann bu sreci autopoiesis (kendi kendini yeniden yaratma) olarak tanmlar; bu terim, bilisel biyolojide kullanlmaktadr ve sistemin evreden ald bilgiyi iledii ve szd sreci tanmlar. Fakat toplumsal sistemler, kendini yeniden yaratma anlamnda da kapaldrlar ve sistemler kendilerini yenilemek iin, yalnzca i sistem elerini (iletiimsel eylemleri) kullanabilirler. Luhmannn yaklam adil ve adaletsiz sistemler zerine konumay imknsz klan normatif bir yaklamdr. Luhmman byk bir szdrmay nasl kavramsallatrrd? Sistem iinde bir tepkiyle mi sonlanrd bu kavramsallatrma? Eer cevabnz evetse, sisteme ne olurdu peki? Teorik olarak sistemin dardan gelen baskyla deiip deimeyecei konusunda phe duyulsa bile, sistem zlr ya da uyum salard. Toplumsal deiim veya bireyler nemli bir role sahip olmad iin, Luhmannn sisteminde, deiimin kavramsallatrlmas sorun tekil ediyor. Fakat Luhmannn ikili sistem tanmlaryla, Wikileaks fenomeni arasnda ilgin bir benzerlik var. Bilimsel sistem, doru/yanl ana kategorilerini ve kitle iletiim, bildiriim/bildiriim olmayan ikilisini kullanrken, Luhmannn siyasal sistem kri, iktidar/iktidar olmayanla iler. Assange da rgtleri ak/gizli ve adil/adaletsiz ikilileri zerinden tanmlar. Buradaki soru, bu normatif yaklamn rgtleri ayrmsamada kullanlp kullanlmayaca ya da farkl normatif bak alarna ramen, rgtlerinin ileyiinin birbirine benzer olup olmadklar sorusudur. Luhmannn autopoeisisine (kendi kendini yaratma) dayal bir yorum unu aa karmaktadr ki; gizlilik ve adaletsizlik kodu zerinde ileyen bir 138
Andreas Mllerleile
sistem, kendini yalnzca yeniden retecek, asla ierden bir deiime uramayacaktr. imdi asl soru udur ki: Byk apl bir szdrma, sistemin kne doru kendiliinden bir deiim balatr m, yoksa sistemin daha adil/ak bir sisteme evrilmesine mi yol aar? Hacker Ahlak ve Ak Kaynak (Open Source) Felsefesinin Gc ktidar ve teknoloji arasndaki ilikiyi anlamak, Wikileaksin k noktasn ve yapsn aklayabilmek iin elzemdir. Bilgi szdrmakla ykml olan anonim bir nternet sitesinin geliimini, yalnzca teknolojik ilerlemeyi gz nnde bulundurarak kavrayabiliriz. zellikle nternet ve yaratt kltrel normlar, burada nemi bir role sahip. nternetin ortaya kard iki farkl dnce sistemi ya da kltrel normun, Wikileaks krinin oluumunu etkilemi olabileceini syleyebilir; bu iki dnce sistemi sayesinde, Wikileaksin nternet camiasndan benzersiz bir destek grmesinin sebeplerini de bir dereceye kadar aklayabiliriz. Wikileaks ile aralarnda dorudan bir ba kurmak zor olsa da nternet dnyasndaki iki ana (alternatif) kltrel normun altn izmek, u aamada ilevsel olacaktr: (1) hacker ahlak ve (2) ak kaynak (open source) felsefesi. Aslna baklrsa, bu iki kltrel norm, iki farkl sistem olarak grlmeli ve tek bir yazda ikisi birden tartlmamal. Fakat ben, bu farkl kltrel normlarn ikisinin de, szdrlm bilgiler ve ak kaynakl verilerin neden iyi eyler olduklarn aklayabileceini; ak iletiim alarnn, hiyerarik rgtlenmelere neden stn olduunu gsterebileceini iddia ediyorum. Bu yzden bu iki farkl sistemi, yarattklar kltrel normlar ve iktidar kavramsallatrma biimleri asndan, ayn yaz ierisinde tartmak niyetindeyim. Ayrca, hem hacker ahlakna, hem de ak kaynak felsefesine ynelik popler mitlerden de ksaca bahsedeceim. Hackerlar genel olarak kt bir imaja sahip. Bu, byk lde hackleme eylemini olumsuz bir ey olarak tanmlayan birok yanl kan ve mitin mevcut olmasndan kaynaklanyor. Hlbuki hackleme eyleminin altnda yatan felsefe olduka ilgintir; insanlarn bu fenomen hakknda bildiini sandklar eyin de neredeyse tam tersidir. Hacker kltr, genel olarak, teknolojiye dair radikal ama pozitif, hatta kimi zaman idealist olan yaklamn, eitliki ilkeler ve deneyime dayanan pratik bir bak as ile 139
Andreas Mllerleile
harmanlar. Hackerlar arasnda, uygun davran ilkeleri zerinde varlm bir kir birlii mevcut olmasa da Steven Levynin 1984te yazm olduu Hackers: Heroes 70of the Computer Revolution [Hackerlar: Bilgisayar Devriminin Kahramanlar] kitab, hacker ahlak zerine yazlm en etkili eserlerden biri olarak kabul edilebilir. Levy, hackleme eyleminin ahlaki tabann oluturabilecek alt ilke belirlemitir. 1. Bilgisayarlara ve dnyann nasl dnd hakknda bir eyler renebileceimiz herhangi bir eye ulam snrsz ve eksiksiz olmaldr. Yaayarak ren! emrine daima uyulmaldr. 2. Her tr bilgiye ulam bedava olmaldr. 3. Otoriteye itimat edilmemeli; merkezsizleme desteklenmelidir. 4. Hackerlar eylemleri dolaysyla deerlendirilmelidir; eitimleri, yalar, rklar ya da makamlar gibi dzmece sebeplerle deil. 5. Bilgisayarda sanat yaplabilir; bir gzellik yaratlabilir. 6. Bilgisayarlar hayat daha iyiye doru dntrebilir. nl Alman bilgisayar vizyoneri Wau Holland, listeye camia iinde epeyce etkili olan iki ahlaki ilke daha ekledi. (7) Dier insanlarn verilerinde karklk yaratlmamal ve (8) kamusal bilgiler kullanlmal; kiisel bilgiler korunmal. 1980lerde ortaya km olan bu ilkelerin, gnmzde hl nternetle lkal kimi gelimeleri aklayabiliyor olmas aknlk verici. fade zgrl ile nternet arasndaki ba ortada; fakat yalnzca olduka erken ortaya atlm olan bu ilkeler, ifade zgrl ile nternet arasndaki ban web camias iinde nasl da derinlere ilemi olduunu gsterebilir. Hackerlar her zaman modernist olmular; ilerlemeye ve bilgisayar teknolojisinin olumlu bir etkiye sahip olduuna daima inanmlardr. Eitlik ilkesi, yalnzca bilginin toplumdaki rol asndan deil, tek tek bireyler asndan da zellikle vurgulanmtr. Hackleme becerisi ve duruma 140
Andreas Mllerleile
aktif katlm, daima bireylerin kiisel zelliklerinden daha nemli addedilmitir. Dahas, merkezsiz yaplarn teviki ve yerleik otoritelere duyulan gvensizlik, hackerl siyasi olarak da radikal bir eylem haline getirir ve bylece baka baka siyaset felsefeleriyle badatrlabilir klar. Fakat hacker ahlak, ideoloji zerine deil, teknoloji zerine kurulmutur ki bu da nemli bir ayrmdr. Enteresan bir ekilde, Facebook, Google ya da Cablegate ile ilgili nternet merkezli birok tartmada, 8 numaral ilke neminden hibir ey kaybetmedi. Bu tartmalarda, bilgilerin yasal kullanmlar ile yasad kullanmlarn nasl tanmlamak gerektii zerinde younlalmt. Yani, kamusal bilgilere ulamn serbest olduunu, kiisel bilgilerin ise kiisel kalmas gerektiini syleyen ilkeyle hemkir olsak bile, kamusal bilgiler ile kiisel bilgileri nasl tanmlayacamz konusunda hl soru iaretleri mevcuttur. Oysaki burada can alc bir fark sz konusu: Kamusal bilgilerin gizlilii ile kiisel bilgilerin mahremiyeti arasndaki fark. Mahremiyet gereklidir; fakat gizlilik, kamusal bilgilerin kullanmyla lkal ilkeye ters dmektedir. imdi de nternetin ortaya kard ikinci nemli kltrel yenilikten bahsedelim: Ak kaynak felsefesi ve zgr yazlm hareketi. Ak kaynak terimi, genel olarak herhangi bir eyin kaynana ulaabilmek iin retilen, gelitirilen ve paylalan yntemler olarak tanmlanr. Bu balamda, Linus Torvaldsn gelecekte her ey ak kaynakl olacak, sz ak kaynak literatrnde nemli bir yer edinmitir ve sz konusu kavramn her alanda uygulanabilir olduu ima edilmitir. Ne ki, ak kaynak kavram, nternetle ve genel olarak yazlm gelitirme ile yakndan lkaldr. Konuya, yazlm asndan yaklatmzda, zgr yazlm sz, genel olarak bir yazlm iletme, kopyalama, datma, zerinde alma, deitirme ve gelitirme zgrlne atfta bulunur (zgr Yazlm Vakf, 1996). Ak kaynak kodun ve zgr yazlmn birka avantaj var: En nemlisi, bu hareket, ak kaynak ve zgr yazlm kavramlarn, kstlamalardan bamszlk dncesi ile badatryor zellikle de yazlmlarn kullanm ve gelitirilmesi konusunda. Buna ek olarak, ak kaynak ca141
Andreas Mllerleile
mias, merkezsiz bir retim mantyla rgtlenmi vaziyette. Bu retim sreci, byk lde i birliine dayanyor ve titiz bir akran deerlendirmesi ieriyor. Akran deerlendirmesi, kaynak kodu nemli lde gelitiren bir aama. Ak kaynakl kodlar, yazlm mimarisi ve yazlm gelitirmeyle ilgili dier srelerin insanlar tarafndan renilmesini tevik ediyor. Ayrca, ak kaynakl kod mant, yaratcl daha fazla tetikliyor ve teknolojinin daha hzl ilerlemesini salyor. Ak kaynak kodlu yazlmlarn (burada Linux rneini greceiz) nasl gelitirildii hakknda, pazar ve katedral gibi iki farkl yapy birbiriyle kyaslayan mehur bir hikye vardr. En nemli yazlmlarn, tpk katedraller gibi ina edilmesi gerektiine inanrdm. Yetenekli byclerin kendi balarna ustalkla iledii ya da bir grup sihirbazn mthi bir yalnzlk iinde alarak oluturduu, tamamen bitmeden, tek bir beta srmnn bile yaplmad yazlmlar... Ne ki, Linus Torvaldsn yazlm gelitirme ynetimi herkesi aknla srkledi. Bu ynteme gre, yazlmn erkenden srm yaplyor ve sk sk gncelleniyordu. Ayrca, yazlmn tm haklar bakalarna devredilebiliyor; geliimi de geliigzel bir biimde salanyordu. Yani yaplan ey, arbal ve sakin bir biimde katedral ina etmek deildi. Linux camias, daha ziyade, farkl farkl gndemlerin ve yaklamlarn bir araya gelmesiyle oluan uultulu bir pazar yeri gibiydi. (Pazar benzetmesi, herkesin grn almaya hazr olan Linux ariv siteleri iin gerekten ok uygun.) Bu pazardan, tutarl ve salam bir sistemin ortaya kmas ise yalnzca bir dizi mucize sonucunda mmkn grnyordu (Raymond, 2000). Ak kaynak felsefesi, biliim teknolojileriyle ilgili hem evrimii, hem evrimd projelerde revata olan bir kltrel norm haline geldi. Tam da bu noktada, Linuxun pazar modeli, geni bir katlmc kitleyi rgtleyebilmek iin ok daha elverili grnmekte; daha salam ve gvenli bir yazlm ortam meydana getirmektedir. 142
Andreas Mllerleile
Wikileaks tm bunlardan nasl etkilendi? Bir bakma, Wikileaksin kendisi ak kaynak felsefesinin bir rn gibidir ve kimileri tarafndan gven a olarak nitelendirilir. Ne bir kuruluun, ne de bir tzel kiiliin varl sz konusudur; Wikileaks yalnzca gnll bireyler tarafndan oluturulan bir iletiim adr. birlii, projenin zellikle ilk aamalarnda, olduka tevik edilen bir normdu. Kullanlan yazlm aralar, zellikle de anonim sznt belgelerin siteye konmasn mmkn klan eitli ifreleme mekanizmalar, byk lde ak kodlu. Ak kaynak kodlu bir yazlmn, nc kiilerin karlarna kullanabilecekleri bir arka kap barndrma ihtimalini azalttndan, daha etkili bir tercih olduuna inanlyor. Daha geni bir ereveden bakarsak, Wikileaks, sznt belgelerin paylam iin oluturulmu platformun sadece bir blm. Kkeninde benzer bir kri barndran, hatta bu kirleri daha da ileriye tam baka baka Wikileaksler tremeye balayacak; sistemdeki eksiklikler tespit edilip, yeni modeller gelitirilecektir. Wikileaks, sklm di macunu gibi, ortaya kt m gz ard edilmesi imknszlaan bir kirdir; bu yzden de yaylp genileyecektir. Ayrca, Torvaldsn effa, katlm ve genel olarak srecin daha nitelikli geliebilmesi iin, gelecekte her eyin ak kaynakl olacana dair syledii szleri gz nnde bulundurursak, Wikileaks, ak kaynak felsefesinin yaratt bu yeni ortamda siyaseti dntrebilecek bir ara olarak da yorumlanabilir. Bilgi (tpk kodlar gibi) zgrce ulalabilir olursa, bilginin (ya da genel olarak siyasetin) niteliklerinin gelimesi bekleniyor. Ne ki, 2010 ylnda ilginin Julian Assange zerinde younlamas, ak kaynak felsefesinden bir sapma olarak deerlendirilebilir. Ayn zamanda, site zerinde giderek artan siyasi basklar, Wikileaksin grece akkan yapsnn zaaarn da gn yzne kard. Wikileaks felsefesi, sznt bilgilerin adil ilemeyen sistemleri sekteye uratabileceini ve bilginin ulalabilir olmasnn daha iyi bir toplum yaratmak iin elzem olduunu vurgulayan baz kirlerin birlemesiyle olumu eklektik bir felsefedir. Aada da zetleyeceim gibi, aslnda Wikileaks, ak kaynak felsefesiyle ekillenmi bir gazetecilik amalamt; fakat bunda baarl olamad. Ek olarak, Wikileaks projesinin asl amalarnn, daha fazla eak ve aklk salamak olduu sylenebilir. 143
Andreas Mllerleile
(Wikileaksin slogan: hkmetleri eaatryoruz.) Gazetecilik ve Wikileaks: Bildiimiz Anlamdaki Gazeteciliin Sonuna m Geldik? Wikileaks kri, gazetecilii yok mu ediyor? Peki, Wikileaks yeni bir gazetecilik tr m? Ya da Wikileaks kri gazetecilii dntryor mu? Bu dnmn eski medya ile yeni medya arasnda bir yzleme ierip iermediine dair sk bir tartma var son zamanlarda. Fakat ilgintir ki, farkl medya kurulular arasnda herhangi bir sava yok; aslnda Wikileaks geleneksel aratrmac gazetecilii yeniden harekete geirmi gibi grnyor. Wikileaks modeli, ancak geleneksel medya kurulularyla var olabilir ve geleneksel medya kurulular da Wikileaks gibi bir oluuma amanszca ihtiya duyuyorlar. En azndan u an iin, buna bir kazankazan durumu denilebilir. Gazetecilik dnyas bitmeyen bir krizin iersinde. zellikle gazeteler ve geleneksel medya kurulular ellerine artk reklam geliri gememesinden ve nternet ortamndaki yeni rakiplerinden ikayetiler. Kitlelerin bilgeliinin, blog yorumculuunun ykseliinin gazete ihtiyacn yok etmesi olaslyla ilgili tartmalar sryor. Bu maddi kaynak bulma sorunu, gazeteciliin kalitesinde ar hasara yol at. Gazetecilerde ve yabanc muhabirlerde gzle grlr bir azalma yaanyor. Elence dnyas, aratrmac gazetecilikten ok daha ucuz. Pek ok medya kuruluu basn bltenlerine ve haber ajanslarnn raporlarna gvendii iin, haber ajanslar daha da nem kazanm durumda. Sava muhabirleri savalar ve atma blgelerindeki durumlar dzgn aktaramyorlar. Ben, bu gazetecilik krizinin Wikileaksi glendirdiini ne srmekten ekinmiyorum, bazlar da bu krizin Wikileaksi bir gereklilik haline getirdiini iddia ediyor. Eer Wikileaks bu kriz sayesinde varln srdryorsa, gazetecilik dnyasndaki bu durum dzeldikten sonra, Wikileaks pekala yok olup gidebilir. Peki, bu anlamda Wikileaks nedir ve gazetecilii nasl etkilemitir? Wikileaks, yeni bir medya rgtdr ve bir gazete gibi deil; sivil toplum rgt gibi yaplanmtr. u anda, bilgi szdrma ve geleneksel medya arasnda bir arac gibi ilev grmektedir. Yine de, Wikileaks kendisini bir medya rgt olarak gryor: 144
Andreas Mllerleile
Yaymclk, ea arttrr ve eak btn insanlar iin daha iyi bir toplum yaratacaktr. Daha dikkatli inceleme, daha az yozlamaya; hkmet, irketler ve tm dier rgtler dhil olmak zere, toplumun tm kurumlarnda daha gl bir demokrasiye vesile olur. Salkl, canl, soruturmac bir medya, bu amalar gerekletirmede hayati bir rol oynar. te, biz byle bir medyann bir parasyz. Wikileaksi kr amac gtmeyen bir medya rgt olarak tanmladmz an, onun ifade zgrl ve medya zgrl etrafndaki yasal erevelerin gvenliinden yararlanma hakkna da kesinlik kavuturmu oluyoruz. Genellemek gerekirse, ou yarg kararna gre, saklanan/gizli veriyi almak sutur; fakat ayn gizli veriyi yaymlamak, basn zgrl kurallarna gre hukuki koruma altndadr. Gvenli ve isimsiz bilgi szntlarna izin vererek, bu szntlara zemin hazrlayan Wikileaks iin, szdrma kaynaklarn tehis edebilmek imknszdr. Yaymc ve kaynak arasnda balant bulunmamas da bilgi szdrma srecinde hayati neme sahip olan bir yeniliktir. Maalesef, pek ok yorumcu ve siyaseti bu durumu anlamyor ve veri szdrmalar yznden Wikileaksi sulamaya devam ediyor. Amerikal baz Cumhuriyetilerin ar ceza arlarna ramen, Amerikan yetkilileri hl Wikileaksi kapatacak bir sebep bulamadlar. Umalm ki basn zgrl ve Anayasann (ABD) ilk maddesi hyanet suundan daha deerli olsun her daim. Ama tabii bilgi szdrma sreci de deiti, bu durum yine teknolojik bir sorun haline dnt. Getiimiz on yl sresince, organizasyonlar, hkmetler ve irketler, kendi verilerinin ounu dijitalletirdiler ve dijital iletiim kanallarn kullandlar. Bilgi szdrmay da bu sre dhilinde deerlendirmek gerekiyor. Her eyden nce, veritabanlarnn dijital kopyalarn yaratmak grece daha kolay olduu iin, dijital veriyi szdrmak dierlerinden daha kolay. Pentagon belgelerini yaymlayan gazeteci Daniel Ellsberg, yeni verdii bir rportajda, eskiden sznt belgeleri oaltabilmek iin yalnzca tek bir fotokopi makinesi olduunu ve 30 sene nce byk veri dosyalarn szdrmann imknsz olduunu vurguluyor. Bu dijital devrimin, bilgiyi szdracak kii zerinde de etkisi oldu: Eer 145
Andreas Mllerleile
bir veritabannda iyi bir dosya bulduysanz, niin tm veri tabann alp, sonrasnda daha ilgin keiere kmayasnz? Elbette, verinin net oran, verinin ilenme srecini daha da zor hale getiriyor. O zaman soracamz soru ise, geni apl veri szdrmalaryla uramak iin nasl bir ilem yaplabilecei. Uzun bir sre boyunca, yeni medya tartmalar, ibirliinin nemine ve yeni nternet aralarnn gazetecilii demokratikletirip demokratikletirmeyecei sorusuna odakland. Bloglar ve wikiler gazetecilii dntrebilecekleri iin gven kazandlar. Wikipediann baars kukusuz Wikileaksin arkasndaki itici glerden biriydi. Wikileaksin esas kri, ibirlii iinde geni apl szdrmalarn analizini yapabilecek blogcular, gazetecileri ve dier vatandalar iin iine sokmakt. Bu oluum, ak kaynak gazetecilii ile kitlelerin bilgileri, verileri denetleyebilecei bir gazetecilik tr arasnda bir yerlerde olmalyd. Fakat bir sorun vard: ler byle gitmedi, Wikileaksin wikilii (yani, pek ok kii tarafndan oluturulmas planlar) yok oldu. Szdrlm belgeler, ngrlen kitle gazetecilii iin fazla geni apl, fazla karmak ve fazla uzmanlk gerektiren belgelerdi. Yukarda da bahsedildii gibi, Wikileaks ayn zamanda siyasi amalar da gtmekteydi (eaf hkmetler gibi) ve yalnzca bu tr bir kitle gazeteciliine gvenmek isabetli olmad. Dier bir problem ise, tek ve zel olmann nemiydi. Gazetecilik tek tek hikyeler zerinden ilerlik gsteren bir eydir; fakat ibirliki kitle gazetecilii byle deil. Wiki modeli yerine, genellikle ilgin hikyeler bulmak iin dosyalara zel olarak ulaabilen byk medya kurulular (The Guardian, El Pais, Le Monde, The New York Times, Der Spiegel) ve Wikileaks arasnda stratejik ortaklklar kuruldu. Bu iletme modeliyse, ak kaynak gazetecilii krinden bir adm geride. Fakat bu byk medya markalar arasndaki ibirlii daha nce emsali grlmemi bir durum olduu iin, byk ihtimalle, byle bir ulusar gazetecilik deneyimi ilk defa yaanyor. Wikileaksin nde gelenleri tarafndan bir sredir mevzu bahis edilen bir dier ey, hem eaf gazetecilie, hem de gazetecilikte kalite yoksunlua dikkat eken bilimsel gazetecilik terimi. Bilimsel gazeteciliin altnda yatan kir ise okurun, haberin doruluunu kontrol etmek iin asl kaynaa geri dnebilmesi. Bylece gazeteciler daha gvenilir olurlar 146
Andreas Mllerleile
ve gazete makalelerinde akademik yazlarda olduu gibi dipnotlar bulunurdu. Bu, yukarda anlan teorik endielerle ayn dorultuda bir durum tabii. Karmza yine gazeteciler ve vatandalar arasndaki bilgi alveriinin asimetrileri kyor ki eer bu blnmenin stesinden gelinebilirse, gazeteciliin rn de gelitirilebilir. Ya da dier bir ereveden bakmak gerekirse; bir haberin kaynak kodunu kullancya amak daha bamsz bir deerlendirmenin ve daha iyi haberciliin yolunu aar. Tm bu dn75celere dayanarak, gazeteciliin Wikileaks krinden yararlanacan ne srebilirim. u an iin, tm etkenleri gz nnde bulundurduumuzda, bu bir kazan-kazan durumu gibi grnyor. Fakat Wikileaks, gazetecilii yapsal olarak dntrmeyi baarrsa, ki bunu yapabileceinden pheliyim, pekl kendi baarsnn ilk kurban olabilir. Siyaset ve Wikileaks: Bildiimiz Anlamdaki Siyasetin Sonuna m Geldik? zellikle son aylarda meydana gelen olaylar dnnce, siyaset ile Wikileaks arasndaki ilikinin ok daha ilgin bir hal aldn syleyebiliriz. Wikileaksin siyaset zerinde hatr saylr bir etkisi oldu. nmzde cevaplanmas gereken birok ilgin soru var. Neden demokratik ve liberal lkeler, Wikileaksi kapattrmak istiyor? ABDli siyasetiler, Assangea dijital terrist diyorlar. Bu, Wikileaksin siyasi gndeminin bir sonucu mu? Birka irket, Wikileaksle tm balantlarn kesti. Ayn zamanda nternette gerekletirilen protestolarda da bir patlama yaand. Yani u an, nternette ifade zgrlyle ilgili bir atma m yayoruz? Wikileakste yaynlanan son belgelerin yaratt etkiyi deerlendirebilmek iin muhtemelen henz ok erken. Wikileaksin hkmetleri eaflatrma konusundaki amalarna ulap ulaamad sorusunu cevaplamak ise imknsz grnyor. zlanda ve Kenyada baz baar hikyelerinden bahsedilebilirse de ABD bykl ve gc dolaysyla daha zor lokma grnyor. Ne ki, Wikileaksin ulusar karakteri, devletler iin ok eitli zorluklar beraberinde getiriyor. ok iyi bildiimiz gibi, kreselleme birok ok-uluslu ve snr tesi ortaklamay meydana getirdi. Artk savalar bile ulusar ve asimetrik bir yap kazand. Mali ve ekonomik krizler ise, ekonomik srelerin ne kadar kresellemi olduunu ve 147
Andreas Mllerleile
artk yalnzca devletlerin geleneksel aralaryla kontrol edilemeyeceini kantlayan gzel birer rnek. Yani, ulusar bir ekonomi, ulusar savalar ve ulusar bir mali sistem sz konusu; fakat ulusar bir demokrasiden sz edilemiyor. Bu an, ulusar bir proje olma yolunda, Wikileaks iin nemli bir motivasyon oluturduunu; srecin de kresellemenin bir sonucu olarak deerlendirilebileceini dnyorum. Sonuta Wikileaks, dnyann eitli lkelerindeki benzer ekilde dnen eylemcilerin bir araya gelmesiyle olumu bir a. nternet ise (neredeyse) kreselleti ve birok otoritenin yetki alannn dnda kalyor. rnein, Wikileaks belgelerinin knn yapld ana bilgisayarlarn Belika, ABD, sve ve muhtemelen zlandada bulunduu biliniyor. Bu lkeler, sansre kar sk yasal dzenlemelere sahip lkeler ve soruturmac gazetecilik iin cazip bir koruma alan vaat ediyorlar. Meseleye daha teorik bir adan yaklarsak, bireylerin ve kolektif oluumlarn denetlenebilir olma durumlarnn, ulusal dzlemden uluslararas bir dzleme gemeyi baaramadn syleyebiliriz. Hlbuki bir hkmetin ya da kolektif bir oluumun yaptklar, kendi ulusal snrlarnn dnda kalan insanlar ya da olaylar da etkileyebiliyor. Wikileaks, bu sreci yle aklyor: Bir hkmet, yalnzca kendi lkesindeki insanlarn basksyla deil, o hkmetin yaptklarn medya araclyla izleyen dier lkelerdeki insanlarn basksyla da drst olmaya zorlanabilir. Wikileaks tam da bu noktada hkmetleri drst olmaya zorlayan bir bask arac olarak grlebilir; nk hkmetlerin syledikleri ve yaptklar eyler arasndaki uurumu ifa ediyor. Eer kamuya sylenen szler ile asl yaplan iler tutarl olsayd, kimsenin Wikileakse ihtiyac olmazd. Daha fazla drstlk ve eakla Wikileaks bertaraf edilebilirdi. Julian Assangen, son zamanlarda verdii bir rportajda da iaret ettii gibi, Yaymladmz her belgenin aslnda ikinci bir mesaj daha var. Bu yolla rnekler sunmu oluyoruz. Eer kimi ahlaka aykr ve adaletsiz ilerle megulseniz, bu bir gn renilecek, ortaya karlacak ve eylemlerinizin sonularna katlanmak zorunda kalacaksnz (Huor and Lindquist, 2010). Wikileaksin bir dizi baar hikyesi de sz konusu: Guantanamo Kampnda uygulanmas gereken genel prosedrlerden oluan bir klavuzun Wikileakste yaymlanmasyla, kamptaki mahkmlara nasl muamele edildii 148
Andreas Mllerleile
ortaya karlmt. Aslnda insan haklar eylemcileri, birka yldr, bilgiye eriim zgrl yasas gereince bu klavuza ulamaya alyorlard. Kenya ve zlandadaki yolsuzluk davalaryla ilgili belgelerin yansra, Iraktaki sava sular, ok-uluslu bir irket olan Traguranun iledii evre sular, yine Birleik Krallktaki Tragura ve zlandadaki Kaupthing Bank davalar hakknda verilen sus emirlerinin basn zgrlyle elitiini gsteren belgelerin szdrlmas, Wikileaksin baar hikyelerinden sadece birka. Wikileaksin son zamanlarda neden ABDnin gizli belgelerini yaymlamaya odaklanm olduu ise kolayca aklanabilir. Her eyden nce, Wikileaks ekibi, yalnzca elde edebildikleri belgeleri yaymlayabiliyor. Ayrca, Wikileaksin zellikle ABDnin gizli belgelerini yaymlama tercihi, Julian Assangen siyasi etkisi en fazla olacak belgeleri yaynlamayla ilgili stratejik kararndan kaynaklanyor da olabilir. Son olarak, bu klasik bir byme problemi olabilir. Wikileaks byd ve gittike daha da popler oldu; fakat oluumun kapasitesi farkl farkl verileri ayn anda yaymlayabilecek kadar gelitirilemedi. Yine de sormamz gereken asl soru, Wikileaks krinin, bu kreselleme anda, kurumlarn daha iyi denetlenebilmesini salayacak yeni bir model sunup sunamaddr. Bu noktada, kreselleme ve dijitalleme belirleyici sreler olarak karmzda duruyor. Fakat garip bir biimde, szdrlan diplomatik yazmalar gz nnde bulundurduumuzda, diplomasi dnyasnn, bu yeni gereklie uyum salayabildiini syleyemiyoruz. Cablegate d politikann aydnlatlmas iin uraan ilk byk giriim olarak grlebilir. D siyaset, yrttkleri politikalarn hesabn verme kaygsndan uzakta olan bir ksm elitin etkinlik alan olagelmitir. Ne ki, bu alandaki gnlk ileyi son 300 ylda nemli bir deiim gstermemitir. Belki de tek deiim, iletiimin artk elektronik aralarla salanyor olmasdr. Bilgi szdrma olgusunun, diplomasi ve siyaset dnyasnn ayrlmaz bir paras olduunu da vurgulamak gerekli. Wikileaks, bu olguyu yalnzca demokratikletiriyor. Bilgi szdrma srelerini insanlar iin daha kolay klarak, sznt belgelerin saysnda bir art amalyor. Bu yalnzca ABDnin problemi de deil. Aslnda baklrsa, szntlar herhangi bir yerdeki herhangi bir kuruluun bana bela olabilir. Kresel bilgi anda, bu tip sreler kanlmaz. Bu yzden, diplomasi ve d politika dn149
Andreas Mllerleile
yas daha ok denetlenebilir olmal. Diplomatlar daha nceki hatalardan pay karmadka, sanki kk ve gizli bir a iinde faaliyet gsteriyorlarm gibi davranmaya devam ettike ve yaptklar her eyin yanlarna kr kalacan zannettike, sznt belgeler ortaya kmaya ve uluslararas politikaya eak getirmeye devam edecektir. Hkmetler, temsil ettiklerini iddia ettikleri insanlar adna grev yapyorlarsa, temsil edilen insanlarn srelerden haberdar olmak gibi bir hakk vardr. Bilgi asimetrisinin azaltlmas ve kaynak kodlarn almasyla, vatandalar g kazanabilir. Wikileaksin amalamad halde u ana kadar meydana getirdii en nemli sonu, liberal demokrasilerin ikiyzl bir ekilde ifade zgrln mdafaa ederken, kendilerini etkileyen bir durum olutuunda bambaka bir tavr taknabildiklerini ortaya karmak oldu. Wikileaks yasalarla korunan bir nternetin zgr olmas ihtimalinin bir mit olduunu da gn yzne kard. Asl sorun ise, devletlerin nterneti kontrol etmeleri iin ne derece tevik ediliyor olduklar. Devletler, gvenlik kayglaryla m, yoksa i dnyasndan gelen telkinler nedeniyle mi nterneti kontrol etmek istiyorlar? lk seenek, nternet sitelerinin yoluna ta koyarak bir sansr rejimi oluturuyor. kinci seenein de anlalabilmesi zor. Olaanst siyasi basklar ve kimi beklentileri olan nternet irketlerinin itaatkrlklar, bu kaypak sansr rejiminin ilk sinyalleriydi. Wikileaks, yasal olarak sorun yaratan bir oluum olmad halde, MasterCard, Visa, PayPal, Amazon, Postnance ve the Bank of America gibi kurulularn tek tara olarak Wikileakse hizmet sunmama karar almalar, olduka rahatsz edici bir durum. Byk irketlerin gc, zellikle de nternet ortamnda, kiilerin zgrlklerini kstlar hale geldi. Bu durum, nterneti sansrlemenin kurnazca bir yolu olarak grlebilir. nternet zerinde herhangi bir siyasi bask olmasa bile, irketlerin ahlaki ve yasal standartlar belirliyor olmas kabul edilemez bir ey. rnein, irketler evrimii bir hizmetin kullanmn kstlamak iin (Richard Stallmannn deyiiyle) dijital kelepelere gittike daha sk bavurmaya baladlar. Ayrca, nternet tarafszl ilkesine kar, son dnemde gelen itirazlar da bu balamda deerlendirmek gerek. Clay Shrikynin, nternetin halktan kan seslere tolerans gsteren bir irkete dnebileceini sylerken, hakk var. Ne 150
Andreas Mllerleile
tr bir nternet istediimiz hakknda etraca dnmemiz gerek! Daha net bir ekilde oluturulmu bir nternet haklar bildirgesine ihtiyacmz var m? zgr nternet bir insan hakk mdr? Hem entelektellerin, hem de sosyal bilimcilerin bu sorularn stnde kesinlikle durmas gerekiyor. John Naughton konuyu yle zetleyerek devletlere ve irketlere yerinde bir tte bulunuyor: Ya Wikileaksli bir dnyada yaamaya aln, ya da nterneti kapatn. Tercih sizin. Batl siyaset elitleri gizli iler eviriyor, yalan sylyor ve etrafa tehditler savuruyorlar. Ve gizlilik perdesi kaldrld zaman da eliye zeval geliyor (Naughton, 2010). Bitirirken Wikileaks kri, siyaseti ve gazetecilii dntrebilecek yeni bir fenomen; Bilgi gtr felsefesi ise, daha iyi bir toplum yaratmak iin yrtlen bu mcadelenin slogandr. Hkmetleri eaatrmak gibi bir amaca ulaabilmek iin, teknoloji bir ara olarak kullanlabilir. Teknolojinin gcn ve toplumu daha muktedir klabilmedeki roln sk sk gzden karan sosyal bilimciler ve dier dnrler iin, ortada geni bir aratrma alan olduuna inanyorum. Wikileaks ile ana akm teoriler arasnda balar kurulabilir; dahas, bu teorilerin Wikileaksin altnda yatan kirlerden renebilecei ok ey vardr. Bir oluum olarak, Wikileaksin birok sorunlu yan olmasna ramen (eak, Julian Assange etrafnda dnen bireyselletirme, oluumun kendi iktidar yaps, vb.) Wikileaks krinden alnmas gereken nemli dersler mevcut. Wikileaks, artk yok edilmesi imknsz bir dnce. u andan itibaren, gizli bilgileri ifa edecek yeni yollar ve kanallar, siyasetin eaamasnda ve gazeteciliin daha nitelikli bir hale gelmesinde daima etkili olacak; bunun her zaman tam bir g olup olmadn da zaman gsterecek. Kaynaka
Assange, Julian. 2006a. Conspiracy as Governance. IQ.org. Bu yaznn evirisine bu derlemede yer verilmitir. http://web.archive.org/web/20071020051936/http://iq.org/conspiracies.pdf. - 2006b. The cream of Australian Physics. 12 Temmuz. http://web.archive.org/web/20071020051936/http://iq.org/ #ThecreamofAustralianPhysics.
151
Andreas Mllerleile
- 2006c. Jackboots. 17 Temmuz. http://web.archive.org/web/20071020051936/http://iq.org/#Jackboots. - 2006d. The non linear eects of leaks on unjust systems of governance. 31 Aralk. http://web.archive.org/web/20071020051936/http://iq.org /#Thenonlineareectsoeaksonunjustsystemsofgovernance. Bell, Emily. 2010. How Wikileaks has woken up journalism. 7 Aralk. https://emilybellwether.wordpress.com/2010/12/07 /how-wikileaks-has-woken-up-journalism/. Free Software Foundation. n.d. The Free Software Denition. http://www.gnu.org/philosophy/free- sw.html. Huor, Jesper, and Bosse Lindquist. 2010. WikiRebels The Documentary | SVT Play. http://svtplay.se/v/2264028/wikirebels_the_documentary. Landauer, Gustav. 1910. Schwache Staatsmnner, schwcheres Volk! Der Sozialist (15 Haziran). Levy, Steven. 1984. Hackers: Heroes of the Computer Revolution. New York: Anchor Press/Doubleday. Luhmann, Niklas. 1987. Soziale Systeme: Grundri einer allgemeinen Theorie. 14th ed. Suhrkamp Verlag, March 30. - 1998. Die Gesellschaft der Gesellschaft. 7th ed. Suhrkamp Verlag, 27 Nisan. Naughton, John. 2010. Live with the WikiLeakable world or shut down the net. Its your choice. The Guardian, 6 Aralk. http://www.guardian.co.uk/commentisfree/cifamerica/2010/dec/06 /western-democracies-must-live-with-leaks. Raymond, Eric Steven. 2000. The Cathedral and the Bazaar. http://www.catb.org/ esr/writings/cathedralbazaar/cathedral-bazaar/.
152
153
154
Ekler
155
Yazarlar Hakknda
Yazarlar Hakknda
Andreas Mllerleile ngilteredeki Loughborough Universitesinde aratrma grevlisidir. Aratrmalar, uluslararas ynetim ve nternet politikalar zerinde younlamaktadr. Aye Kaymak Avukat. zmirde grev yapmaktadr. Alternatif Biliim Derneinin hukuk danmandr. Bar Engin niversite rencisi, Gazeteci ve blog yazar. evrimii Etkileim Blogu ve Turnusolda yazyor. Amatr video almalar vardr. Baar Baaran Gazeteci, yazar. Yeni Harmanda yazmaktadr. Bure elik letiim aratrmacs, Teknoloji felsefesi uzman. Baheehir niversitesinde retim yesidir.
157
Yazarlar Hakknda
Glseren Adakl Aratrmac, eitimci. Ankara niversitesi letiim Fakltesinde retim yesidir. Ik Bar Fidaner Yazlm mhendisi. Boazii niversitesinde doktora eitimini srdrmektedir. Dijital Oyun Kltr blog yazar, Sakareller yesidir. lden Dirini Gazeteci. zgr Radyoda haber editrl ve sunuculuk yapmaktadr. Alternatif Biliim Derneinin kurucularndandr. smail Hakk Polat Elektronik mhendisi, eitimci. nemli ticari iletiim sistemlerinin inasnda almtr. Kadir Has niversitesinde Yeni Medya dersleri vermektedir. Julian Assange Gazeteci, yazlm gelitiricisi, hacker. Wikileaksin danma kurulu yesi ve bayazardr. Koray Lker Pardusu gelitiren ekiptendir. Express dergisinde teknoloji yazlar yazmaktadr.
158
Yazarlar Hakknda
Mete ubuku Gazeteci, yazar, sava muhabiri. NTVde haber mdrl yapmaktadr. Noyan Ayan Gazeteci, yazar. NTVMSNBC sitesinde yeni medya editrl yapmaktadr. zgr Ukan Aratrmac, eitimci. stanbul Bilgi niversitesinde iletiim, teknoloji ve tasarmla ilikili konularda dersler vermektedir.
159
Leak siteleri
Leak siteleri61
1. WikiLeaks: http://wikileaks.com/ 2. Brussels Leaks: http://brusselsleaks.com/ 3. Trade Leaks: http://www.tradeleaks.com/ 4. Balkan Leaks: https://www.balkanleaks.eu/ 5. Green Leaks: http://greenleaks.com/ 6. WikiSpooks: https://wikispooks.com 7. Local Leaks: https://localeaks.com/ 8. Tunus: https://tunileaks.appspot.com/ 9. Rusya: http://ruleaks.net 10. Kanarya Adalar: http://www.kanarileaks.org/ 11. Endonezya: http://www.indoleaks.org/ 12. Fransa: http://www.indoleaks.org/ 13. OpenLeaks: http://openleaks.org/ 14. Cryptome: http://cryptome.org/ 15. Neta: http://netasleaks.com/ 16. Bilgi niversitesi: http://bilgileaks.tumblr.com/
Wikileaks: Yeni Dnya Dzenine Hogeldiniz, zgr Ukan ve Cemil Ertem, Nesil Yaynlar 2011
61 Kaynak:
160
Karikatr: Tahrir Meydannda demokrasi dan, Latu

Cesur Yeni Medya

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cesur Yeni Medya

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Cesur Yeni Medya

Derleme Nisan 2011

105 108 111 117

Wikileaksi tartalm/ konumlandralm paneli, 29 Ocak 2011

Blm I: Hak ve zgrlkler, Arap isyanlar

Cesur Yeni Medya3

smail Hakk Polat

smail Hakk Polat

smail Hakk Polat

Wikileaks Okumak Su mu? Assange Terrist mi?4

15 Bianet, Mbarek Derken nternetin Kapatma Dmesini Kefetti, 16.02.2011 http://www.bianet.org/bianet/dunya/127936-mubarek-duserken-internetinkapatma-dugmesini-kesfetti

Sosyal Medya Devrimleri?16

smail Hakk Polat

smail Hakk Polat

Yeni Medya ve Sosyal Hareketler17

nterneti Geri Alalm

19 Mart 2011, zgr Basn zgr Toplum Yry, Ankara

devrimi nasl balad", El Cezire ngilizce

Manifesto, Marx & Engels, Ylmaz Onay evirisiyle

Blm II: Wikileaks, Gazetecilik ve Yeni Medya

Bilgi Edinme Hakk, Yeni Medya Dzeni ve Wikileaks23

Fotoraf: Tahrir meydan, Wikipedia

Yeni Medyann Zaferi30

llstrasyon: Observer, Cyber Radicals

yaz daha nce 1 Aralk 2010 tarihinde www.ntvmsnbc.comda yaymlanm-

Ak-Kaynakl Habercilik Asl imdi!31

yaz daha nce 1 Aralk 2010 tarihinde www.ntvmsnbc.comda yaymlanm-

Operasyonel Bir Gazetecilik Olarak Wikileaks32

Wikileaks versus Kapitalizm?..33

yaz daha nce 10 Ocak 2011 tarihinde www.bianet.orgda yaymlanmtr.

Wikileaks zerine Bir Tartma Zemini Aray47

izim: Assangen durumas, www.wired.com

yaz daha nce 12 Ocak 2011 tarihinde www.bianet.orgda yaymlanmtr.

Blm III: Wikileaksin Kuram ve Felsefesi

Siyasal Hacktivizmin Tuhaf Kkenleri: Nkleer Kart WANK Solucan50

yaz 25 Kasm 2006da counterpunchta yaynlanmtr.

Hanoi yolu: Yol ukurlar ve ngrye dair52

yaz 5 Aralk 2006da counterpunchta yaynlanmtr

dare Yolu Olarak Tezgah54

nl oyunundan bir replik, Blent Bozkurtun evirisiyle.

Assangen Felsefesi ve Tezgah Kuram

Wikileaksden Szanlar, nternet Teknolojisi ve ktidar58

Wikileaksin politikas: ktidar, gazetecilii ve siyaseti yeniden tanmlamak59

Karikatr: Tahrir Meydannda demokrasi dan, Latu

You might also like