Prof. Dr.

İBRAHİM ETHEM BAŞARAN

E ĞİT İME G İ R İ Ş

Kızılay PJL 77
ANKARA
 İÇ İN DEK İLER
1. EĞİTİMİN NİTELİĞİ ......................................................... ....... 11
Eğitim/lanı.................................. ......... ......................... ........... 12
Planlı eğitim. Okul. Hizmet içi eğitim. Halk eğitimi. Eğitim terimisin i.
ilamları.
Eğitimk; Tanımı..................... ................... ... .......................... 15
içerik tanımları. Süreç tanımlan. Eğitim. Davranış. Yaşantı. Amaç.
Süreç.
Eğitimin Değeri..................................... ..................................... 21
Değişen Dünya. Eğitimin Görevi. Eğitime duyulan gerekseme, Eğitimin
İnşam değigtirme gücü. Eğitimde yenileşmeler.
Eğitim Bilimleri .......................... .................... ........, ............... 27
Eğitim yönetimi ve teftişi. Eğitim ekonomisi ve planlaması. Eğitim
istatistiği ve aragtırma. Halk eğitimi. Eğitim bukuku. Eğitim psi-
kolojisi. Psikolojik danışma ve rehberlik. Özel eğitim. Program
geliştirme. Eğitim teknolojisi. Eğitimde ölçme ve değerlendirme.
Eğitim sosyolojisi. Eğitim felsefesi. Eğitim tarihi. Teknik eğitim. Güzel
sanatlar eğitimi. Eğitimin yararlandığı* bilimler.
Eğitimde Araştırma........................... ...................................... ... 36
Eğitim bilimlerinin çalışma yolu. Araştırma. Sorun çözme. Deney.
Gözlem. Görüşme. Soruşturma. Çözümleme. Eğitimde araştırma
yapmanın güçlüğü.
özet............................................... ., ......................... ............. 45
Okuma Listesi.......................................... .................................. 46
— VH —
6. EĞİTİMİN YÖNETSEL TEMELLERİ.................... ...................
169
Devlet ve Eğitim......................................... .................••............
170
Devlet. Hükümet. Yönetim biçimi. Eğitim hakkı. Eğitimin siyasal
işlevi.
Eğitimin Tarihi Kaynağı............................. ...........,..;.................
176
Selçuklulardan önceki çağ. Selçuklular çağı. Osmanlı yükselme çağı.
Osmanlı gerileme çağı. Tanzimat dönemi. Mutlaklyet dönemi.
Megrutiyet dönemi. Cumhuriyet çağı.
Eğitimin Yasal Dayanağı.......................................................... ...
185
Eğitim hukuku. Anayasa. Yasalar. Kalkınma planları. Diğer yasal
belgeler.
Eğitim Kurulları................................ .......................... ..............
193
Millî Eğitim Şûrası. Yükseköğretim Kurulu. Mesleki ve Teknik
öğretim Yüksek Danışma Kurulu. Türk Dili Yüksek Danışma
Kurulu.
özet................................................................................................................ ...
197
Okuma Listesi..................................................................................... ............
198
7. EÖİTİM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ.................................................. ..............
199
Eğitim Sistemi.................................................................................. ...............
200
örgün eğitim. Yaygın eğitim. Eğitim örgütü.
Eğitimin Yönetimi...................................... ................. ..............
207
Planlama, örgütleme. İletişim. Eşgüdüm. Denetleme, değerlendirme.
Eğitim Programları............................................. ........................
210
Eğitimin amacı. Eğitim teknolojisi. Eğitsel kollar. Eğitim progra-
mının değerlendirilmesi.
öğrenci Hizmetleri ... ,........................... ........................... .......
214
Devam işleri. Sağlık işleri. Rehberlik, özel eğitim. Disiplin.
Eğitim İşgörenleri.......................................................................... ..... ........... 217
öğretmen. Yönetmen. Denetmen. Uzman. Eğitime yardımcı görevliler.
Genel Hizmetler ............................................................... ........
221
Okul yapımı ve donatımı. Okulun bakımı ve temizliği.
Eğitimin Bütçesi..................................................... .................... 222
Genel bütçe. 11 özel idare bütçesi. Köy bütçesi. Diğer kaynaklar.
özet............................................................................................... ................... 224
Okuma Listesi............................................ ..................... ................. ............. 226
TÜRKÇE KİTAPLAR............................... ............. ... .................... .................. 227
KAYNAKLAR.............................. ........ ... ........................................ ..................... 35
2
KONU DİZİNİ....................................................... ................. .............................. 36
2 _ vın —
—X—
2. EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ .................................... 4?
Toplum ve Eğitim ........................................... .......................... 48
Toplumun üyeleri ve işlevleri. Toplumun çevresi. Toplumsal kurumlar.
Toplumun yasama kaynağı. Toplumun kültürü. Kültürel değerler.
Eğitimin toplumsal işlevi.
Toplumun Eğitime Etkisi ............................... ........................... 56
Aile. Kırsal aile. Gecekondu aile. Kentsel aile. Ailenin toplumdaki
yeri. Toplumsal katmanlar. Yerleşim. Nüfus. Çabama. Sağlık. Eğitim.
Toplumsal ilişkiler.
Toplumsal Değişme ve Eğitim................................ ................... 71
Toplumsal değişmenin nedenleri. Toplumsal değişmenin niteliği.
Türklerde toplumsal değişme. Toplumsal değişmenin sürdürülmesi.
Eğitimin toplumsal değişmeye etkisi.
özet............................ ................................................................ 78
Okuma Listesi.............................................................. .............. 80
3. EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ........................... .............. 81
Eğitenler ve Eğitim................................................. ................... 83
Eğitim felsefesi ne demektir? Eğitim uzmanı. Yönetmen. Öğretmen.
Dışardan kişiler. Eğitimin felsefi işlevi.
Kültürü Merkez Alan Eğitim Görüşleri........................... .........
Felsefesi. Eğitimin amacı. Eğitimin içeriği. Eğitimin sureci. Eğitimin
yönetimi.
Bilgiyi Merkez Alan Eğitim Görüşleri.................................. ... 90
Felsefesi. Eğitimin amacı. Eğitimin içeriği. Eğitimin süreci. Eğitimin
yönetimi.
Beceriyi Merkez Alan Eğitim Görüşleri ............................. .......
Felsefesi. Eğitimin amacı. Eğitimin içeriği. Eğitimin süreci. Eğitimin
yönetimi.
Çevreye Uyumu Merkez Alan Eğitim Görüşleri .......................
Felsefesi. Eğitimin amacı. Eğitimin İçeriği. Eğitimin süreci. Eğitimin
yönetimi.
İnşam Merkez Alan Eğitim Görüşleri ....................................... 100
Felsefesi. Eğitimin amacı. Eğitimin içeriği. Eğitimin süreci. Eğitimin
yönetimi.
Siyasal Partilerin Eğitim Görüşleri ............................ ..............
103
MSP. MHP. DP. AP. TİP. CHP.. TBP.
özet...................................... ................................................ ... 110
Okuma Listesi................................................................ ............ 111
4 EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ .................................... 113
Eğitilen ve Eğitim ... ............................................. .................... 114
İnsan. İnsanın çevresi. İnsanın yaşama kaynağı. Eğitimin insana
etkisi. Eğitimin kişisel işlevi.
Kişilik........................................................................................................... ... 120
Kişiliğin tammı. Kişiliğin niteliği. Gelişim çağları.
Öğrenme.......... .................. ................................... .................. 127
Uyaran - karşılık kuramları. Bilişsel kuramlar. Güdülenme - kişilik
kuramları, öğrenmenin tanımı, öğrenmenin türleri, öğrenme süreci.
öğretme ............................................................ ............... ......... 136
Eğitileni tanıma, öğretimin planlanması, öğretme ilkeleri. Rehberliğin
önemi, öğrenmede başarı.
özet...................................................................... ...................... 140
87 Okuma Listesi ...................... .................... ............................. 141
5. EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ....................... ............... 143
Ekonomi ve Eğitim............................................... ..................... 143
Eğitimde ekonomiye gereklilik. Ürün olarak eğitim. Eğitimin
tüketimi. Eğitimin üretimi. Eğitimin maliyeti. Eğitimin etkililiği.
Eğitimin ekonomik işlevi.
03
Ekonominin Eğitime Etkisi ...................... . ............................... 150
Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik kalıtı. Cumhuriyet dönemi.
Endüstriyel yapı. Tarımsal yapı. Gelir dağılımı. Bölgelerin gelişim
97 dengesi.
Eğitimin Ekonomiye Etkisi................................. ........ ............ 159
Eğitimin ekonomik değeri. Ekonomik kalkınma sorunu. Insangücü
planlaması. Insangücü yetiştirme. Tutumluluk eğitimi.
özet........................ ... .............................................. ................. 167
Okuma Listesi............................................................ ................ 168
—
 Eğitimin
Niteliği
İnsan eğitimsiz yaşayamaz.
Yaşamını sürdürmek için insanın
doğuştan getirdiği hemen hiçbir
davranışı yoktur. Emme, solunum,
tutunma gibi birkaç tepkisinin dı-
şında insan hemen her davranışını
öğrenmek zorundadır. Başkalarının
etkisi, kılavuzluğu olmadan insanın
kendi kendine öğrendiği davranışları
vardır. Ama bunların sayısı
başkalarının etkisi, kılavuzluğu ile
öğrendiklerinden daha azdır. İnsan,
davranışlarının çoğunluğunu
başkalarının etkisiyle öğrendiğinde
başkalarınca eğitiliyor demektir.
Davranışların çoğunluğunun
başkalarından öğrenilmesi ise ömür
boyu sürer. Böylece insan yaşam
boyu eğitim sürecinin içinde bulunur.
Bu ünitede beş bölüm yer al-
maktadır. Birinci bölümde eğitimin
alam tanıtılmaktadır. Bu kitabın
konusu planlı yapılan eğitimdir.
Planlı eğitimi oluşturan okul, hizmet
içi eğitim ile halk eğitimi kısaca
açıklanmıştır. Eğitim sözcüğü
değişik anlamlarda kullanılmaktadır.
Bu anlamlar bu bölümün sonunda
sıralanmıştır.
İkinci bölümde eğitimin tanımı
ele alınmıştır. Eğitimin pek çok
tanımı vardır. Bunlar tek tek sayıl-
mamış ama içerik ve süreç tanımlan
olarak iki kümede tanıtılmıştır.
Bunlarm ardından bu kitapta
kullanılan eğitim tanımı verilmiş ve
bu tanımın içinde geçen davranış,
yaşantı, amaç, süreç kavramları
açıklanmıştır.
Üçüncü bölümde eğitimin de-
ğeri üzerinde durulmuştur. Değişen
dünya içinde eğitimin görevi,
eğitime duyulan gerekseme, eğitimin
insanı değiştirme gücü, eğitimde
yenileşmeler tartışılmıştır.
Dördüncü bölümde eğitim ala-
nında çalışan bilimler tanıtılmıştır.
Eğitim biliminin tek olduğunu
savunanlar olduğu gibi bunun pek
çok olduğunu savunanlar da vardır.
Burada Üniversitelerarası Kurulun
saptadığı on altı bilim dalı ele
alınarak kısaca tanıtılmıştır. Ayrıca
eğitimin yararlandığı diğer bilimlere
de kısaca değinilmiştir.
Beşinci bölümde eğitimde araş-
tırma ele alınmıştır. Eğitim bilim-
lerinin çalışma yolu kısaca tanı-
tıldıktan sonra araştırma ile sorun
çözme yöntemleri ve deney, gözlem,
görüşme, soruşturma, çözümleme
teknikleri açıklanmıştır. Eğitimde
araştırma yapmanın neden güç
olduğuna da kısaca değinilmiştir.
 EĞİTÎMÎN NİTSSAGÎ 13

Eğitim, aslında başkalarının hemen hiç görülmemiştir. Eğitim ya

nilmesinle bu yüzden gereklilik du- EĞİTİMİN ALANI
etkisiyle insanın kendi davranışın da eğitim sistemi dendiğinde ilk akla
yulur. Bilen kişinin bilmeyen kişiye gelen okuldur. Çünkü okul eğitim işyeri, kurum ve benzeri yerlerde
da değişmeler oluşturması demek hizmet içi eğitim yapmak, bu eği-
tir. Böyle bir oluşum insanın do belli yeterlikleri kazandırmaya hizmetinin üretildiği işliktir.
çalışması daha önceden, inceden timi sürekli kılmak bir zorunluluk
ğumundan ölümüne kadar tüm Okulun topluma yararsız oldu- olmaktadır.
yaşam boyu süren bir oluşumdur. inceye düşünülmüş planlanmış bir
öğretme-öğrenme ortamının yara- ğunu söylemek güçtür. Okul üze-
Ancak eğitim dendiğinde, çoğun rinde yapılan araştırmalar okulun Eğitim alanmda çalışanların
lukla bu denli genel ve geniş sı tılmasına, bu ortamda öğrenmenin
topluma yarar sağladığını göster- hizmet içi eğitime gereksinmeleri,
nırları olan bir anlam akla gelmez. gerçekleştirilmesini gerektirir. Bu tür
mektedir. Çocuğu için okulu ge- diğer meslek alanlarına bakarak
Bu sınırın içine giren aile eğitimi, öğretme - öğrenme sürecine planlı
reksiz gören ana-babanın sayısı da oldukça yüksek düzeydedir. Hem
toplumsal denetim, usta - çırak iliş eğitim denir.
giderek azalmaktadır. Okulun eğitimdeki bilimsel ve teknolojik
kisi gibi eğitimsel etkiler, eğitim f ■«planlı eğitim Türk Eğitim Sis- gereksiz olduğu üzerinde artık pek yenilikler hem de toplumdaki hızlı
kavramı içinde olsalar bile eğitim temindeki örgün ve yaygın eğitimi tartışamamaktadır. değişme öğretmenlerin, eğitim
alanından sayılmazlar. Bunlar içime alır. örgün eğitimin içine yönetmenlerinin, eğitim uzmanla-
planlı olarak yapılan eğitim değil-, anaokuılundan üniversiteye kadar Tartışmalar okulun görev alanı,
rının hizmet içinde sürekli eğitil-
dir. Eğitim dendiğinde, genel ola/ örgütlenmiş tüm okullar girer. Bu eğitim programı, işleyiş biçimi,
melerini gerektirmektedir.
rak planlı yapılan eğitim akla ge^ yüzdem örgün eğitim dendiğinde okul topluma getirdiği yük ve sağladığı
Ur. ' akla gelir. Yayjguı eğitimjşs _rifth* yararlar gibi konularda yapılmak- Halk Eğitimi
BrRT"Ş VB değişik ftftltİTT\ Mı. çimlerini tadır. Bu tartışmaların okulun ge-
Planlı Eğitim lişmesi ve toplumun isteklerine Değişen çevreden ve teknolo-
kapsar Thınlnr <fa iki kümede jiden etkilenen yalnız okuldaki
İnsan, gereksinmelerini do: mak, toplanabilir. Bir işyerinde, _hjr uyacak bir yapıya ulaşması yö-
gidermek için uğraşır. He gereksinme Tnıırnmdft, bir mffslftkto ffnİTjnn nünden kuşkusuz büyük yararı öğrenci ile bir işyerinde çalışan
ortaya çıktığında bunun ortadan kişiler için fl^larr 1hi,™Trt i?i ftfti- olmaktadır. Bu yüzden okullar öğ- insan değildir. Böyle bir değişmenin
kaldırılması insan için bir amaç olur. tim^ırrlpıri hirinni kfnnpıyi nhıştıı- rencilerini karşılaştıkları sorunları etkisi her insanda kendini yüksek
Bu amaca ulaşmada insanın yeterli rur.lkdncjjsiirneyi ise geniş kitle-— çözmeye daha çok yeterli olacak derecede göstermektedir. Toplumun
bilgisi, becerisi varsa, sorununu [erWapîlan halk eğitimi oluşturur. biçimde yetiştirmeye yönelmektedir. sancısız bir değişmeye uyum
çözmek için olumlu tutum içinde ise sağlayabilmesi için eğitim yoluyla
3kul Hizmet İçi Eğitim insanlara yardım edilmesi
ona yardıma gerek yoktur. Ama insan
amacına ulaşacak yeterlikte değilse, Bilimin yeni bulguları tekno- gerekmektedir. Okulun ve işyerinin
İnsanların eğitim gereksinmesi yaptığı eğitimin dışında insanların
onun bu sorununu çözebilmesine büyük ölçüde okullarca sağlanır. Bıu lojiyi hızla değiştirmektedir. Okulu
yardım edecek bilgi, beceri ve tutumu yüzden okul bir toplumda eğitimim bitirerek işe giren bir meslek adamı, yardımına koşan bu tür eğitime ise
kazanması gerekir. pazarlandığı yerdir. Okul, yüzyıllar bu hızlı değişme yüzünden okulda halk eğitimi denir.
İnsan karşılaştığı sorunları süren bir gelişim sonucunda öğrendiklerinin kısa sürede Ekonomik bunalımlar insana
çözmeye gerekli öğrenmeyi kendi eskidiğini görmektedir. İnsanın
toplumun ortaya çıkardığı çevre ve teknoloji değişimlerinden
kendine her zaman yapamaz. Bunun çalıştığı alanda başarılı olabilmesi
vazgeçilmez bir toplumsal kurumdur. daha çok etki yapmaktadır. İşsiz
için başkalarının kendine bazı için yeni teknolojiyi öğrenmesi kalan insan sayısı topluma büyük
yeterlikleri kazandırmasını ister. Zaman zaman okulun niceliğinde ve gerekmektedir. Teknolojideki de-
niteliğinde köklü değişmeler zarar verecek düzeye çıkmaktadır.
Bilinmeyenin bilenden öğre- ğişme durmadığı için bu gereklilik,
yapılabilir. Ama okulun kendisinden İnsanın sürekli teknolojik değişme
vazgeçildiği şimdiye dek insanın mesleğinde kaldığı sürece içinde olan eski mesleğinde ya da
sürüp gitmektedir. Bu yüzden, yeni edineceği bir meslekte iş
bulabilmesi yine eğitimin ona el
uzatmasma bağlı kalmaktadır. Bu
yüzden halk eğitimi iş bul-
14 EĞİTİMİN NTTEHJöl 15
EĞİTİME GÎRİŞ

malarında, iş değiştirmelerinde in- alışkanlıklar dizisini içerir. Ahlak

mak için doğrudan eğitim sözü de
sana yardım edecek, onun yeterlik eğitimi, iş eğitimi, güzel sanatlar
kullanılır. Bu anlamda eğitim sözü eğitimi gibi deyimler bu amaçla
eksikliklerini giderecek önemli bir
bir toplumsal hizmeti anlatır. kullanılır.
eğitimdir.
Halk eğitimi insana yalmz de- Eğitim sözü, kişinin geçmiş Eğitim terimi eğitilecek kitleyi
ğişen çevreye uyumu için ya da iş yaşantılarını anlatmak için kullanılır. içerecek biçimde kullanılabilir. Halk
edinmesi için yardımda bulunmaz. Kişinin davranışlarının istenilen eğitimi, yetişkinler eğitimi, çocuk
Bunların yanı sıra halkın ülke nitelikte olduğunu söylemek için şu eğitimi, özel eğitim, korunmayı
sorunlarına yardım etmesi, siyasal konuda eğitilmiş, eğitim görmüş gereksinen çocuklar eğitimi ve
yönetime katılması, boş zamanlarım denir. Bu anlamda eğitim kişinin benzerleri gibi. Eğitimin bu tür
değerlendirmesi gibi konularda da kazandıklarını anlatır. kullanılmasında eğitilecek kitle ve
eğitim gereksinmelerini karşılayarak Kişinin nerede eğitim gördüğü, çağ belirlenmektedir. Yine yapılacak
onlara yardım eder. hangi düzeyde eğitim gördüğü eğitimin daha geniş sınırlı olması ve
sorulduğunda eğitim sözü öğrenim uzun süreyi alması, eğitimin bu tür
Eğitim Teriminin
karşılığında kullanılmaktadır. deyimlerle kullanılmasına yol
Anlamlan
açmaktadır.
«Eğitim» sözcüğü 1940'lardan Eğitim bir ulusun yüzyıllar boyu
Eğitim terimi eğitimin aracını
beri dilimize yerleşen bir terimdir. süren kültürünün ürünüdür. Bu gösterecek biçimde de kullanılır.
Bu tarihlerden önce «eğitim» yerine anlamda eğitim bir toplumsal Televizyonla, radyo ile eğitim,
Arapça «terbiye» sözcüğü kul- kurumdur. Tıpkı din, töre, siyasa ve oyunla eğitim, gör - işitsel araçlarla
lanılırdı. Günümüzde eğitim terimi, benzerleri gibi eğitim sözü de bir eğitim gibi. Bu tür kullanmada,
yazı dilinde ve konuşmalarda toplumsal kurumu anlatır. eğitimin konusundan, eğitimi ya-
genellikle aşağıdaki anlamlarda Eğitim terimi başka sözcüklerle pılacak kişilerin durumundan çok,
kullanılmaktadır (Ertürk, 1972). yanyana kullanılarak anlamında eğitimin yapılacağı araç belirlen-
Eğitim bir bilim alanıdır. Eğitim sınırlamalar, değişmeler oluşturulur. mektedir.
alanını inceleyen bilime eğitim Bunlara bazı örnekler şöyle
Eğitim terimi kimi kez, daha
bilim (eğitbilim, pedagoji) denir. gösterilebilir:
önceki eğitimi tamamlayıcı anlamda
Çoğu zaman eğitim bilimi yerine Eğitim terimi bazen yapılan kullanılır. İşbaşında eğitim, hizmet
eğitim sözü kullanılır. Bu anlamda eğitimin konusunu belirler. Trafik içi eğitim, olgunlaşma eği-
eğitim bir bilimi (disiplini) anlatır. eğitimi, çıraklık eğitimi, cinsel eği-
Aynca eğitimi birçok bilimler konu tim, çocukları suçlardan koruma EĞÎTİMİN TANIMI
edinmiştir. Bunların hepsine eğitim eğitimi gibi. Bu tür kullanmada, Eğitim alanında çalışan her
bilimleri denir. kişiye verilecek alışkanlıkların ki- bilim adamının, eğitimle uğraşan her
Eğitim toplumsal bir hizmettir. şide yerleşik olabilmesi için daha eğitimcinin, her öğretmenin kendine
Devlet, eğitim hizmetlerini topluma etkili bir eğitim sürecinden geçmesi özgü geliştirdiği bir eğitim tanımı
sunmakla yükümlüdür. Eğitim istenmektedir. Daha uzun sürede vardır. Eğitim alanında yazılmış her
sistemi ve okullar bu hizmeti halka elde edilecek alışkanlıklar için kitapta, her yazıda eğitimin değişik
sunmak için kurulmuşlardır. Eğitim eğitim terimi özellikle kullanıl- biçimde yapılmış tanımlarına
hizmetlerini anlat- maktadır. Sözgelimi, beslenme rastlanır. Sözlüklerde bile eğitimin
eğitimi, küçük yaşlardan başlayarak değişik tanımlan bu-
daha uzun sürede elde edilen
 timi, uyarlama eğitimi, geliştirme
eğitimi, alıştırma eğitimi gibi de-
yimler, bir mesleğin gerektirdikle-
rinde kişilerin daha yeterli olabil-
mesi için yapılacak eğitimi belirle-
mektedir.
Kimi kez eğitim terimi bir sis-
temi belirlemek için kullanılır, ör-
gün eğitim ve yaygın eğitim deyi-
minde; okulöncesi eğitim, temel-
eğitim deyimlerinde olduğu gibi,
eğitim sözü sistem anlamında kul-
lanılmaktadır.
Türk Dil Kurumü'nun yayın-
ladığı «Eğitim Terimleri Sözlüğü»
incelendiğinde, yukanda sayılan
biçimler gibi, eğitim sözcüğünün
daha başka deyimler içinde de
kullanıldığı görülecektir.
Genel görünümü ile, dilimizde
eğitim terimi, öğretim sözünden
daha geniş ve daha kapsamlı olarak
kullanılmaktadır.
Yukarıdaki anlamlarından da
anlaşıldığı gibi eğitim geniş bir
alandır. Aynı anda eğitim, toplum-
daki her insanla ilişkisi olan bir
alandır. Bu denli sınırlan geniş,
ilişkileri çok bir alanın tanınması da
oldukça zordur.
lunur. Eğitimin, geniş bir alan ol-
ması yüzünden değişik yönlerden
görülmesi, bu görünüşe göre de de-
ğişik tanımlarının yapılması do-
ğaldır. Bu tanımların yanlış olduğu
da söylenemez.
Değişik kaynaklarca yapılan
eğitim tanımlan iki kümede top-
16
EOÎTÎME GÎRÎŞ
1 anabilir: içerik tanımları ve süreç
tanımları. Bunlar kısaca- aşağıda
açıklanmıştır.
İçerik Tanımları
Bu tür tanımlar eğitimin kime,
niçin uygulanacağım, ona neler
kazandıracağım ad vererek
gösterirler. Bunun bir örneği aşa-
ğıdadır :
«Eğitim, yeni kuşakların, top-
lum yaşayışında yerlerini almak için
hazırlanırken, gereken bilgi, beceri
ve anlayışlar elde etmelerine ve
kişiliklerini geliştirmeleriae yardım
etmek etkinliği» dir (Oğuzkan, 1974,
S. 61).
Eğitimin bu tanımında, eğitimin
yeni kuşaklara verileceği gös-
terilmekte; eğitimin niçin verileceği
«toplum yaşayışında yerlerini rlmak
için» olarak konulmakta; neler
verileceği ise bilgi, beceri ve
anlayışlar elde etmek, kişilik geliş-
tirmek olarak belirtilmektedir.
Eğitimin içeriğini belirleyen
eğitim tanımlan, içerik değiştiğinde
yetersiz kalırlar. Yukarıdaki tanım,
içeriğini oluşturan yeni kuşaklar
yerine eski kuşaklara eğitim
yapıldığında; toplum yaşamında
yerini almak için değil de bir sanat
dalında eğitim yapıldığında; bilgi,
beceri yerine tutum kazandırmak
için eğitim yapıldığında geçersiz
olur. Ama bunlar tammm değersiz
olduğunu göstermez. İçerik tanımlan
belli kişilerin, belli bir konuda ne
için yetiştirileceğini göstermek için
gereklidir. Bir okulun, bir işyerinin,
bir
kurumun belli bir konuda
yapacağı eğitim için bu tür tanımlar
yapılır.
İçerik tanımlarının tümünde,
yukarıda sayılan eğitim yapılacak
kişi, eğitimin konusu ve eğitimin
amacı bulunmayabilir. Bunların
bazılarında yalnız bu üç öğeden biri
olabilir, bazılarında da eğitimin
nasıl, nerede, ne zaman yapılacağı da
gösterilebilir. Bu yüzden bu eğitim
tanımları genel olmaktan çok bir ya
da birden çok durumlara bağlı özel
tanımlardır. Gerektiği yerde
kullanıldığında bu tür tanımların yol
göstericiliği artabilir.
Süreç Tanımlan
Eğitimin oluşumunu anlatan
tanımlara süreç tanımlan denir.
Eğitimin süreci durumdan duruma,
kültürden kültüre değişmediği için
bu tür tanımlar daha genel ve
soyuttur. Bunun bir örneği aşa-
ğıdadır :
«Eğitim, önceden saptanmış
amaçlara göre insanların davra-
nışlannda belli gelişmeler sağlamaya
yarayan planlı etkiler dizge-si»dir
(Oğuzkan, 1974, s. 61).
Bu tanımda, içerik tanımlarında
olduğu gibi kime, niçin eğitim
yapılacağı, hangi konuda eğitileceği
bilinmemektedir. Tanımın
gösterdiği, eğitimin bir amaç için
insanlann davranışlarının planlı
olarak değiştirilmesi olduğudur. Bu
yüzden eğitimin bu tanımı bir süreç
anlatmaktadır.
EÛİTİMÎN NİTELİĞİ
Süreç tanımları eğitimin geneli
söz konusu olduğunda kullanılır.
Süreç bildiren tanımlarda soyut olan
her kavramın yerine somutları
konarak tanım daha özel bir tanıma
dönüştürülebilir. Bu dönüştürme,
eğitim tanımına içerik kazandırır.
Böylece süreç tanımı, içerik tanımı
olacağından daha çok eğitimin özel
alanlarında kullanılabilir.
Eğitim
Eğitime Giriş dersi, eğitim gibi
geniş bir alam tanıtmaya çalıştığı
için genel ve soyut olan bir süreç
tanımının kılavuzluğu ile eğitime
bakmak zorundadır. Bu yüzden,
eğitimin aşağıdaki tanımı bu ders
için uygun bulunarak be-
nimsenmiştir :
«Eğitim bireyin davranışında,
kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı
olarak istendik değişme meydana
getirme sürecidir.» (Ertürk, 1974, s.
12).
Bu tanımda eğitimle değiştiri-
lecek olan bireyin «davranışadır.
Davranışın değişmesi ancak bireyin
kendi yaşantısı yoluyla olabilir.
Bireyin davranışım değiştirmenin
eğitim olarak adlandınlabil-mesi için
davranışın istenilerek ve kasıtlı
(planlı) değiştirilmesi gerekmektedir.
Eğitim, bütün bunların bir zaman
akımı içinde yer aldığı bir süreçle
oluşur.
Böylece eğitimin niteliğini
oluşturan aşağıdaki dört durum
ortaya çıkmaktadır.
17
1.Eğitim, eğitilen kişide iste-
nilen davranışı oluşturma işidir.
2.İnsan bir davranışı ancak
yaşayarak kazanabilmektedir.
3.Eğitilende oluşturulacak
davranış önceden saptanan
eğitim amaçlarına uygun olmak
zorundadır.
4.İnsanda davranışın oluştu-
rulabilmesi, planlanmış bir
eğitim sürecinden geçmesine
bağlıdır.
Davraniş, yaşantı, amaç ve süreç
terimleri eğitimin niteliğini
belirleyen kavramlardır. Bu kav-
ramların açıklanması eğitimin ni-
teliğini tanımaya yardım edecektir.
Davranış
Eğitim, eğitilenin davranışının
değiştirilmesini amaçlar. Davranış,
insanın gözlenebilen, ölçülebilen
bilinçli etkinliklerinin tümünü
kapsar. Bu anlamda insanın tüm
bilinçli devinimleri, düşünceleri,
duygu gösterileri, bir iş yapması, bir
duruma karşı tutumu, beğenileri gibi
bilinçli olarak yaptığı tüm eylemleri,
etkinlikleri davranıştır. Davranışın
kapsamına girmeyen devinimler
ancak kişinin bilmeden, elinde
olmadan yaptığı tikler, refleksler;
alışkanlıklar gereği kişinin denetimi
dışında sık sık kullanılan «sakız»
sözcükler; bayılma, aşın sarhoşluk ve
benzeri durumlarda yapılanlardır.
Bir kişinin bir duruma, bir
olaya ya da çevresindeki herhangi
18 EĞİTİME GİRİŞ BötrlMÎN NfTEUöl 19

bir karşıtına yapacağı tepki, bunlara, istenmeyen eski davranışların is- İnsanın yaşantı kazanması için en Böylece, insanın karşıtı ile ye-
ilişkin düşüncesi, tutumu, duygusu tenilen davranışlara çevrilmesi in- azından karşıtı ile yaptığı etkileşimin terli düzeyde etkileşimi, özümleme
değiştirildiğinde, o kişi değişmiş sanın yaşantısına dayanır. Eğitimin kendinde bir etki bırakması ve bu ve uyuşum yoluyla algılarını
olmaktadır. Başka bir deyişle o kişi olabilmesi, yaşantının olabilmesine etkinin bir süre kendinde kalması değiştirip yeniden örgütleyerek,
eğitilmiş demektir. bağlıdır. gerekir. Karşıt ile yapılan etkileşim onda yaşantının oluşumunu sağlar.
İnsan davranışı her istendiğinde Yaşantı, insanın çevresindeki sonucunda insanda kalan etki insanın Davranışı kazanmanın, pekiş-
değiştirilemez. İnsanın davranışının karşıtı ile etkileşim içinde bulun- bilgi, beceri ve tutum kazanması ile tirmenin ve değiştirmenin yolu ise
değiştirilebilmesi için şu koşulların masıdır. İnsanın çevresinde bulunan sonuçlanır. İnsana bilgi, beceri ve yeterli düzeye ulaşan yaşantılardır.
yerine gelmesi gerekir. karşıtı canlı, cansız varlıklar, tutum kazandırmayan karşıtla et- Eğitim yönünden önemli olan
toplumsal olaylar olabilir. İnsan kileşim, yaşantı olma düzeyine eğitimin amaçlarına göre eğitilen-
1.Davranışı değiştirilecek kişi, ulaşamamıştır. Böylesine etkileşim ya lerde istenilen davranış değişikliğini
istenilen davranışı yapabilecek karşıtına etki yaparak, kendisi etkin
olabilir; karşıtından gelen etkileri hiç anımsanamaz ya da kısa sürede gerçekleştirmektir. İstenilen
gelişim düzeyine ulaşmış unutulur. Sonuçta, insanın davranışının davranışları kazandırmak ve beğe-
kabul ederek edilgin olabilir; ya da
olmalıdır. değişmesi de söz ko-ı nusu olamaz. nilen davranışlarını pekiştirmek için,
insan karşıtı ile hem edilgin hem
2.Davranışın oluşabilmesi için etkin etkileşimde bulunabilir. Bir Karşıtı ile etkileşim sürecinde, önceden planlanmış yaşantıların
eğitilenin içinde bulunduğu kitabı okuyan insan, kitabın kendine insanın algılarında sürekli de- onlara yeterli düzeyde kazan-
ortam davranış değişikliğine yaptığı etki altındadır. Bir kimse ile ğişmeler oluşur. Algılardaki bu de- dırılması gerekir.
elverişli olmalıdır. bir konuda tartışan kişi hem ğişme iki yönlü bir etki alışverişi ile
karşıtının etkisini kabul etmekte, gerçekleşir. Etkileşimin birinci
Amaç J)
3.Eğitilen kişi değiştirilecek ya
da yeniden kazandırılacak dav- hem de karşıtına etki yapmaktadır. yönüne özümleme denir. İnsan, yeni Eğitim amaçsız yapılamaz.
ranışı yapmaya istekli olmalıdır. Bir konuyu bir kimseye anlatan kişi, algılarını eski algılarına sin- Rastgele yapılan eğitimlerde bile
karşıtını etkilemektedir. dirdiğinde ve benzettiğinde özüm- eğitenin belli bir amacı vardır. Planlı
4.Yeni davranış için gereken yapılan örgün ve yaygın eğitimlerde,
İnsana gelen etkiler dışardan leme yoluyla algılarını değiştirmiş
bilgi, beceri ve tutum eğitilence eğitimin amaçlan- önceden
olduğu kadar içerden de gelebilir. olmaktadır, özümleme ile algılar
yeterli düzeyde öğrenilmiş değiştiğinde, öğrenilen yeni bilgi, belirlenir. Eğitim eğitilenleri,
olmalıdır. Geçmişteki anıların etkisi altında önceden belirlenmiş eğitim amaç-
kalarak bazı davranışlar yapılabilir. beceri ve tutumlar, daha çok, eski
Bu koşullar, istenilen davranışı Bu durumda insanın etkileşti-ği davranışların pekiştirilmesine yar- larına ulaştıracak biçimde planlanır.
eğitilene kazandırabilecek düzeyde karşıtı yine kendisidir. dım eder. Jlürk E&itim Sisteminde eğjti:
gerçekleşemediğinde yapılan eğitim Etkileşimin ikinci yönüne ise min amaçları yasalarda ve eğitim
amacına ulaşamaz. Bunlar uygun İnsanın etkileşim içinde olduğu uyuşum denir. İnsan, eski algılarını programlarında gösterilmiştir. Hiçbir
olduğunda eğitilen kişi istenen dış karşıtı, kendisinin dışındaki her yeni algılarına uydurduğunda ve eğitim etkinliği, Türk Milli Eğitim
davranışı yaşayarak kazanmış olur. şeydir. İnsanın giysileri, onu benzettiğinde uyuşum yoluyla Amaçlarına ayları olarak yapılamaz.
Bu anlamda yaşamak eğitim çevreleyen hava, içinde bulunduğu algılarını değiştirmiş olmaktadır. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel
görmekle özdeştir. Bu yüzden oda, oturduğu iskemle, kullandığı Uyuşum ile algıların değişmesinde Kanunu'nun 17. maddesinde bu
yaşantı eğitimin özünü oluşturur. kalem, kağıt ve daha uzaklara doğru ise, öğrenilen yeni bilgi, beceri ve konuda şu hüküm yer almaktadır.
çevresinde bulunan bütün olaylar, tutumlar, daha çok, yeni davranış- «Milli eğitimin amaçlan yalnız
Yaşantı varlıklar onun karşıtıdır. însan bu ların kazanılmasına, eski davra- resmi ve özel eğitim kurumlarında
İnsan davranışlarını, yaşantısı karşıtları ile etkileşim süreci içinde nışların değiştirilmesine yardım eder. değil, aynı zamanda evde,
yoluyla kazanır ve değiştirir. Yeni bulunduğunda, yaşantı başlar.
davranışların kazanılması,
20 EĞİTİME GİRİŞ
GİRtŞ
Eğitileni şimdiki ve gelecek
.çevrede, işyerlerinde, her yerde ve yaşamına hazırlayacak eğitimin
her fırsatta gerçekleştirilmeye ça- amaçlan şunlar olmalıdır:
lışılır.»
1.Eğitim, eğitilen kişinin duygu,
«Resmi, özel ve gönüllü her
düşünce, gereksinme ve sorun-
kuruluşun eğitimle ilgili faaliyetleri,
larım türlü araçlarla
Milli Eğitim amaçlarına uygunluğu
anlatabilmesi için ona iletişim
bakımından, Milli Eğitim yeterliği kazandırmalıdır.
Bakanlığı'nın denetimine tabidir.» 2.Eğitim eğitilenin, demokratik
yaşayışın gerektirdiği biçimde
Milli eğitimin, yasalara göre
amaçlarının neler olduğu 7. ünitenin toplumsallaşabilmesi, diğer
insanlarla olumlu ilişkiler
eğitim programlarına ilişkin
bölümünde sayılmıştır. kurabilmesi, ortaklaşılan
amaçlar için birlikte
\ Eğitimin çağdaş, görevi eğiti- çalışabilmesi için ona, işbirliği
lenlerin sorunlarının çözülmesine yeterliği kazandırmalıdır.
yardım etmektir. Eğitim artık süs
3.Eğitim, eğitilenin sorunlarını
olsun diye, zevk için insanlarca
çözebilmesi için gereken bilgiyi
gereksinilmemektedir. İnsanlar so- toplayabilmesi, becerileri kaza-
runlarına çözüm yolu bulmak, daha nabilmesi, sorunlarına olumlu
İyi koşullar içinde yaşamak, bir
ve yapıcı bir tutumla savaşım
meslekte başarı göstermek için açabilmesi için ona öğrenme ve
eğitimi gereksemektedir. Bu ge-
araştırma yeterliği
reksemeyi karşılamak için eğitimin kazandırmalıdır.
hem nitelikçe değişmesi hem de
4.Eğitim, eğitilenin kendi be-
herkese kapılarını açması ge-
denine bakabilmesi, onu koruya-
rekmektedir.
bilmesi, çevre sağlığı için gere-
_Bu yüzden çağdaş eğitimin kenleri yapabilmesi, başkalarının
amaçlan bir tek amaç içinde özet- sağlığını tehlikeye atmaması için
lenebilir. O da, eğitimin eğitilenin ona sağlıklı yaşama yeterliği ka-
sorun çözme gücünü geliştirmesi-dir. zandırmalıdır.
Böylece eğitilen, hem içinde 5. Eğitim, eğitilenin kendine
bulunduğu sorunlarını çözerek daha ve toplumuna hizmet edebilmesin
iyi yaşayabilecek, hem de bu gücünü de temel öğe olan bir mesleği se
gelecek yasanımda kullanabileceğine çebilmesi, mesleği başanyla yürü
inanarak geleceğe güvenle tebilmesi, kazandıklannı tutumlu
bakabilecektir. Bu tür bir eğitim, olarak kullanabilmesi, yurt zen
eğitileni hem şimdiki yaşayışına hem
ginliğini kendi mesleği içinde de
de gelecek yaşayışına
ğerlendirebilmesi için ona üretim
hazırlayacaktır. Bu da eğitimden
yeterliği kazandırmalıdır.
çağımızın beklediği görevdir.
Bu sayılanlar eğitilenleri yaşam
sorunlarını çözmeye hazırla-
EötrlMlN NÎTELİGÎ
yan eğitimin amaçlandır.
Bu amaçların gerçekleştirilmesini
sağlayacak dersler ve derslerin
konulan eğitimin türüne göre
değişebilir. Bunların neler olacağı
kuşkusuz eğitim programlarında
gösterilir.
Süreç
Buraya kadar açıklanan ko-
nularda eğitimin süreç olduğu sık sık
yinelendi. SözJüklere göre süreç
oluşum yoluyla, bir halden diğer
hale geçerek ortaya çıkan şey olarak
tanımlanmaktadır. Süreç değişim
içinde olan bir nesnenin, olayın,
düşüncenin belli bir düzen içinde bir
amaca doğru gelişme-
EĞÎTÎMÎN DEĞERİ
Tarihteki bilinebilen başlangı-
cından bu yana, eğitimin değeri
azalmamış, çoğalmıştır. Başlangıçta
toplum içinde soylu sayılan zengin
ailelerin çok az sayıda çocuğu
eğitilirken zamanla eğitimden
yararlananların toplum içindeki
sayısı çoğalmıştır. Eğitim kimi kez
hem soyluluk, yücelik göstergesi
olarak sırf zevk için alınmıştır. Kimi
kez de eğitim daha çok ve iyi üretim
için yapılmıştır.
Bir yü sonrasını düşünüyorsan eğer, tohum ek, On yıl
sonrası ise tasarladığın, ağaç dik, Ama yüz yü sonrası
için, halkı eğitmeye gayret et. Bir kez tohum ekersen
bir kez ürün alırsın Bir kez ağaç dikersen on kez ürün
alırsın Yüz kez olur bu ürün, eğitilirse ulus. Birisine
bir balık verirsen, doyar bir kezinde, Balık tutmayı
öğret doysun her kezinde.
 21 2 E çıkarmaktadı mutlulu olanaksızdır. karşılay edebilec
2 Türkiye'nin abilecek ek bir
r. Bu ğu için
sini anlatmak için kullanılan bir sorunlar gereklid kalkına- kuşaklar niteliğe
kavramdır. Süreç'in Arapçası «vetire», mutluluğunu yüzyıl de yeni karşısında ir. bilmesi ı kavuş-
Lâtincesi ise «process»dir. sağlamak önce yönteml insanlar yeni De okulların, yetiştirdi turulma
Eğitmek eylemi, sürekli değiş- için geçerli kullandı er ve çözümler ğişen yarının ülke klerini sıdır.
tirmek eylemidir. Eğitilen kimse bir bir araç kları tek- bulmak dünya, sorunları ile söyleye- Okulun
amaca doğru sürekli olarak de- olarak birçok nikler zorunda çevre uğraşacak bilirler. bu
ğiştirilmeye çalışılır. Eğer eğitilen kullanılmakt araçlar, kullanıl kalmaktadır. karşısı olan yeni D nitelikl
kimsede bir değişme yok ise eğitme a, gittikçe bugün maktadı Yeni nda kuşakları iğer eri
eylemi de yok demektir. önem ve güç artık r. çözümler ise sorunlar istenen yandan, şunlar
Eğitimin sürecini eğiten kimse kazanmakta- kuUanıl İnsanla değişmeyi, ı artan nitelikte ülkenin olabilir:
(eğitmen) düzenler. Eğitimin sürecini dır. mamakt rın yeni araçlar insanın yetiş- kalkın- 1.O
düzenlemek zor bir iştir, uzmanlık Değişen adır. birçok yaratmayı yardı- tirmesine masına kul,
ister. Bu yüzden eğitmenlik yapacak Dünya Ulaşım organlar gerektirmekt mına bağlıdır. yönelik öğr
öğretmenin, uzmanın, yönetmenin, araçların ı edir. koşan Yarının planlı enci
Çağımız ın değiştiri kuşaklarını eğitimin leri
öğretim üyesinin ve benzerlerinin bu İnsanın kurumla
ın insanı, hızları lebil- yetiştirecek görevi n ve
meslekte iyi yetişmiş olmalan önceki çağ- çevresindeki rdan
zorunludur. giderek mekte, değişmeler, biri de okulun yalnızca top-
lardan daha artmakta daha görevi ise, yeni lum
insana eğitimdi
Hangi türde olursa olsun eğitim büyük bir , önceki önemlisi bilinenin r. yukarıdaki- kuşaklar un
insanların yeteneklerini artırarak hızla değişen kuşaklar bunların dışında yeni lere ek olarak ı yuka- birli
Eğit
toplum katında daha değerli gö- bir dünya ın kul- es- etkiler yapar. ve bunların rıdaki kte
rülmelerine yol açmıştır. içinde landıkla kiyenler imi
İnsanın yeni üstünde, nitelikle ve
Çağımızdan 2600 yıl önce ya- yaşamakta- rı inin etkilere yeni
n öğrencilerin rle eşg
şamış Çin ozanı Kuan-Tzu'nun eği- dır. Bilimler, araçların yerine tepkiler
Gör karşılaşacakl yetiştirm üdü
timin değeri için yazdığı şiir günü- elde edilen hızları yapay yapması
evi arı ek değil, m
müzde de geçerli görülmektedir. bulgularla gülünç organ sorunlarına aynı için
gerekir. Yeni Eğ
Çağımızda eğitimin değeri, hem hızla denecek takılabil etkileri eski itim, çözümler zamanda de
bireyin hem de ulusun mutluluğu değişmekte, kadar mektedi tepkilerle insanın bulduracak, tüm çalı
açısından kabul edilmektedir. Eğitim, yenileşmekte yavaş r. karşılamak çevresin sürekli ve yetişkinl şabi
bireylerin ve ulusun ve görünm İnsanlar düzenli eri de bu lece
insanın de olan
gelişmektedir ektedir. ın öğrenme nitelikle ği
sorunlarını değişme
. Bazı S Ömürler yollarım rle bir
çözemez. leri
bilimlerin, ağlık i kazandırmak yetiştirm kur
Sorunları karşılay
10-20 yıl teknoloj giderek olmalıdır. ektir. um
çözülemeyen abilecek
önce isi daha da Ancak bu Bunun olm
insan nitelikte
dayandıkları, büyük artmak nitelikte anlamı, alıd
gerilime, , insana
güvendikleri oranda tadır. eğitim okulun ır.
giderek yeni
birçok değişmi programları yalnız 2.O
bunalıma davranış
bilgiler ştir. nsanlar olan okullar, öğrencil kul
düşer. lar
bugün Hastalar eski ülkenin ere değil un
Gerilimsiz, kazandı
geçersizdir. ın araçları yarınki tüm eğit
bunalımsız rmakla
insanları iyileşti- atmak yüküml gereksinmele topluma im
yaşamak ise
n çeyrek rilmesin onların üdür. rini hizmet pro
insanın
zünden, başkaları 2 E 'nin y a eğitim yayıl t ysinme
4 Ğ
büyük ile iyi tarım e c sistem an o i gün
engellerle ilişkiler açma i ün kültü l a inin tekn p geçti
karşıla- kurabil- k, çö Tgeç- rün- kve oloji l hkçe
şacaktır. mesi; gelen t ütikçe den, k t içeriği ve u ı art-
Ama, eğitimi ailesinin eksel e r daha endüs ü ı nin eğiti m zmakt
yöneten ki- ve okul kçok triyel l r de- m, s l adır.
şiler bu toplumu anlay y i inanıl (işley t . ğişme aileni a a B
engellerin n ken- ışın- a ymakta imsel ü Gsi, n l nu
altından kalk- dinden dan n edır. ) kül- r e yeni yapış ddeğiş
mak bekledikl ötede d ' türe e l kuşak ım d ı meler
zorundadır. erini K geçm e ların hızla e r in
mekt a dültüre
Bu engeller yerine upla, n e l, esi, g - gelece değiş ğ akayna
aşı- geti- radyo , kalkı e nğin tirme i cğı
lamadığında rebilmesi toplu nma ç e yaşam ktedir ş aolan
ve te- dmsal
toplumun için en leviz b e ve planl i kına . m kekono
eğitime karşı azından yonla a arın- ş s hazırl Dem e mik
duyduğu temel ekon da e anmas okras - ngeliş
eğiti ş e omik
büyük eğitim m k ğkalkın amaç e lı i i menin
gerekseme sürecind olana a i manın lanm n kaçını anlay t de
karşılanamaz. en kları - temeli aktad g klmaz ışı eTürki
Eğitime geçmesi m ü t nin ır. e üolmak gittik l ye' de
Duyulan gerek- araştı l i eğitim Gelec l l tadır. çe i hızlan
Gerekse mektedir. rarak, k molduğ eğin l t T yaygı kdığı
me Oysa bir eğiti e iu kuşak e ü ürkiy nlaş t gözle
kimsenin m l ngörüş lan n r e'de makt enmekt
Çağımızd mes- endüs - e kalkın a, edir.
a eğitim tekno e ü gün
leğinde lojisi r ggeçtik trinin m ma demo eEs-
sürecinden daha ve i g çabal krasi ğkiye
geçmemiş bir nden d üçe
yeterli yararl e c daha tekno ş ö arına kavra i bakar
kimsenin, olabilme lo- r koşut mı t ak
kendi kendine anma üçok
si için k gibi d nyaygı jinin o e olarak geliş i daha
yetişme daha da gerek l mekt mdeğişi
olanağım önle e e nlaşm , hızlı
yüksek mler, , akta, lerine a d bir edir. ek
bulsa bile, düzeyde göre c ü toplu Topl alan-
tam olarak vata o özelli
eğitim n- l ökle yetiş a z msal umsa olarda,
yeteneklerini görmesi, medi k e değiş l l daha
geliştirmesi daşla d nkal-
pek çok rın u e kınma kçe, , n me yapın açok
olanaksızdır. meslek Türki l gözle ın nsayıd
Bu yüzden, bu ğ mplanla
için ge- gerek u i rında ye'ni z e nmekt hızla a
bir insanın, rekli n o n edir. değiş geğitil
kendini ve sinm nyerini
görülme elerin g e bulma amaç r mHızlı me- emiş
ailesini geçin- ktedir. ladığı l i nüfus sine r insan
direcek bir iş i kar- i , ktadır.
V şılam b en- a ş harek uygu egücün
sahibi atandaşla T düstri ş n ve ke
olabilmesi; ak i g ürkiye etleri,
duyul e dolduğ etme e u tadır. c e di , ştan k ş nizm
an r üu ni de k ğ Bu ü ğ kl inşa getir s ır a
gerek i - eğitil ülkel t u anlam S it er m diği i . olara
sinme n ş miş erce e da o i in deği bilin n İ k,
, e insang kabul d u yapıl e ştire mek m yeme,
y m d medi tedir e
n
kalkı k nücü edil i l ma- s içme,
nma a oranıy mek- r u yan a l a ği . l
ç e a hava
planl l mla tedir. . s eğitim il y yönl Eği- e n alma,
arınd k i anlatıl Ö u , bir e i a eri tim, r aşırı
a ı l maya zet E ölçüd k ş n var insa , k soğuk
önem n l başlan olara ğ k e, i k ar mıdı nın y a ve
le be- m i mıştır. k, i a birey mi a r? kalıt e l sıcakt
lirlen ı B eğiti t l ve ül- s k Bunl ımla t an
ı
mekt ş gu i k ke m ar getir e
m y i t korun
ı eğiti diği r
edir. - e yüzde bireyi m ı için, a n ı ma,
Eğiti l l n, bir n bir e ol mcil ge- l
ge-
ur erin reks i mürem
m, ı i ülkeni liştird b d süs d d ? süre inm k
e,
ülken k rn iği; i ı olma a ir E kli eleri l y kend
in l kalkı bireyi r r niteliğ ? o ini
eği- d e n- e d inde- İ ği olara ne, e
gelişt k n ti k yete r l güve
tilmiş ü masın irdiği y ı dir. uncede
a s m ceva nekl v
insan z d da oran- i ğ E ytutma
l a in p erin e
gücü e e temel da da ı ğ l gibi
ı n şa aradı e ve
nü y ğ olan' ülken v it a gerek
t n m kları duy d
hazırl l i ekono in e ö i n sorul uları u , sin-
ayan e l mi ve kültü l ı e meler
m e ar na y
araç r , sağlık rel, b ç mo or olag day g b ini
i
olara i etmen sosya i ü ı l a elmi anm u i birlik
n
k, , ü lerini l ve r d n a n ştir. ak l y te
gün ln ı e e İ c
ekon
a d İ zoru a ogetirir
geçti v k yanıb omik y n .
k a nsan nda r l
kçe, a e aşında kalkı l ö s o İnsan
i d ın dır. y
ekon t l, nmas e n a e bazı Eğit a - davra
o- a e bunlar r e n s
ını e ği gere im, r j nışlar
minin n r kadar gerçe i m ı şt ksin bun a i ının
temel d i önem n k
kleş- D a ir mele dan t kkayna
yatırı a n kazan tirdiğ k e e rini, hare m ğı bu
lı
mı ş an, i için o a ğ bi yete ket a b gere
tı
niteli s hatta güçlü l z iş m li nekl eder y i k-
ğine b a bunlar bir u a ti l r? erini ek a r sinme
bü- a - ın araç ş n a E ve de lerdir.
r
rünm s h kayna olara t - g ği duyu insa ç o Anca
ekted m i ğı u m m k
k e ti ları nda a r
ir. a p olan r a e mm yeni l insan,
kabul ti g
Ülkel eğitim d k G
edilm r in doğu gere ı a bu
ü
 ge- e y ler yön h yğup ğı e
reksi t a ge- kiler b l en ün- i a doğ- yara ğ
nmel - n liştire kurm e k daha den n nmam r ile
erinin k ı bilir. a; n m baş- öne dası, ileri
üstün i b kend z a lan mi, g ı duyu zekâ
G ini e s çıkab
de s a enel hem ü ğorgan lı bir
yeni i ş adlar toplu r ı ilir. bu c ı larını goc
ge- y ı ıyla ma i p Vatan güd ü nn uğun
reksi l nsosy ka- g a ı üleri n a sağ- eğiti
nmel e dal ve bul ü h uğrun n ü lam mde
erle , a psi- ettire a a uy- n i olup n
de bilm d s canı- gun , nolma sağl
koloj ek ü ı nı
davra y vik yoll a ması, ayac
nır. u e güdü için, l n veren arla b nzekâ ağı
İkinci k toplu e a bir doy a ı ca yara
ler mun r d kims
l a dolan urul z l ileri r
güdül r a ikinc beğe , a ede mas ı mya da deği
er ı hil nece i o eğiti ı, a geri şik
denil d a güd ği n l mle hem m kolma olma
en bu a davr s s edin- de i - sı, ktadı
üler anışl a a diği
gerek ginsan bu z t doğu r.
sinm s üın ar n , vatan güd a a mdan
yap ı t sevgi İ
eler, a ç biyol üleri ç dsonra nsan
insan y l ojik ma; n e si bir n l ı ki
sevm m güdü ın
da ı ügüdü ikin a r eğiti kalıt
eğiti l e, v e olara cil r . min
lerin sevil a l k ımla
m a oden güd ı İ etkile getir
yoluy n l daha mek r ( onun üleri n nrinin
iste l b varlığ diği
la a güçl n te- ı s azal ye-
oluşt t rü me; ı i ını meli n a ması
kend ğ y koru tene
uru- e a biçi , nna, kler
lur. m kmde ini ı o ma başl s ı çoğal
yetiş n l güdü eğiti
İnsan e oluşa angı o nması min
doğd l i bilirl tirme ı o sün- cı - na
; n j den daya
uğu ker. olm y s ybl nağı
anda g i Aile araçl i daha asıd a a açar.
ar o k baskı olm
n ü nkurm ır. ç ğGeri ak-
başla d c a; bulm r ) n e l zekâl
a, t g çıkmı İ tadır
yarak ü i başk nsan k ı ı bir ;,
içind l l aları eserl a ü ştır. i kçocu
er d d T ın ama
e e yla fizik m l ğun insa
büyü r giyi yarat a ü emel e ı eğiti
ma; n l güdü sel nın
düğü i üiliş- yapı mden davr
kültü n d yöne e lerin d dsağla
tme k r eğiti sının anışl
rün ü , zi- a oyaca- arı
ve a dm
_- EĞİTİME GİRİŞ
likler de yaratabilir. Bu anlamda
eğitim çevre etkeni olarak kalıtıma
dayanmak zorunda, fakat kalıtımdan
daha etkili olarak insanı,
yeteneklerinin sınırı içinde, istediği
yönde değiştirme gücüne sahip
bulunmaktadır. Bu yüzden insan,
eğitim (çevre) ile kalıtımın ürünüdür.
Eğitim, insanın kalıtımla getir-
diği temel gereksinmelerini ve ye-
teneklerini yönlendirebilmekte;
bunları kendi sınırları içinde en üst
düzeye ulaştırabilmekte ve ge-
liştirebilmektedir.
öte yandan eğitim, daha önce
edinilen bazı davranışları de-
ğiştirmede, kendi kusurlarını ortadan
kaldırmada kimi,kez yetersiz
kalmaktadır. îlk çocukluk yıllarında,
çocukta yerleşen bazı kişilik
özellikleri, daha sonraki yıllarda
çocuğa yapılan eğitimle ortadan
kaldınlamamr.ktadır. Ancak sonradan
yapılan eğitim, kusurlu eğitimle
çocukta yerleşen, istenmeyen kişilik
özelliklerini başka istenilen kişilik
özellikleriyle sıva-yabilmekte,
beğenilmeyen davranışların toplumca
beğenilen bir alanda yapılmasına
yön verebilmektedir. Sözgelimi, ilk
çocukluk çağında kavgacı bir kişilik
özelliğine sahip olan bir kimsenin bu
davranışı ya başka istenilen bir
kişilik özelliği ile kapatüabilmek-te,
ya da kavgacılığım doyurabileceği bir
alana, boksa, güreşe yö-
neltilebilmektedir.
Eğitimde Yenileşmeler
Eğitimin, insanın ve ülkenin
sorunlarım çözmeye yardım edebi-
lecek bir niteliğe kavuşturulma-s
sında eğitimcilere umut verecek,',
ufuklar açacak bazı ışıklar yurdu-
muzda da görülmektedir.
1.Türkiye'de eskisine oranla
eğitime verilen önem artmak-
tadır. Eğitimi, ölü yatırım olarak
görenlerin sayısı azalmakta,
buna karşın kalkınmanın
kaçınılmaz bir yatırımı olarak
görenlerin sayısı çoğalmaktadır.
Kalkınma eğitimi ise, geleceğe
yönelik bir eğitim olarak,
gittikçe daha çok yandaş
bulmaktadır.
2.Okul ile toplumun içice olması
görüşü yayılmaktadır, öğ-
rencilerin, toplumdan soyutlan-
mış olarak yetiştirilmesi görüşü
çok sayıda yandaş bulamamakta-
dır. Yeni eğitim programlarında,
okulların toplum sorunlarına
eğilmesi; her kuşaktan yurttaşm
yetiştirilmesinde okulların görev
alması; okulun çevre hizmetine
girmesi görüşleri yaygınlaşmaya
başlamaktadır.
3. Eğitimin işlevsel olması sa
vunulmaktadır. Katı program ve
yönetmeliklerle öğrencilere gerek
siz bilgilerin verilmesi yerine, on
ların hiç değilse bugünlerinin ge
reksinmelerine yarayacak bilgi,
beceri ve tutumların verilmesi dü
şüncesi öğretmenler arasında yay
gınlaşmaktadır. Birçok eğitimci
ve düşünür ise yetişen kuşakların
yarının sorunlarım çözebilecek ni
telikte yetiştirilmesi tezini yay
maktadırlar.
EĞİTİMİN NİTELİĞİ
27
4. Bilimsel bulgular ve yeni teknoloji eğitimi yenileşmeye zor-
lamaktadır. Türkiye'de insan dav-
ranışı hakkındaki yeni görüşler;
toplumsal değişmenin yeni kav-
ramları; iletişim, öğrenme, öğretme
üzerindeki yeni bulgular; kalkınmada
yeni yöntemler ve siyasal alandaki
yeni görüşler eğitimin yenileşmesine
ve değişmesine etkide bulunmakta ve
bunlar hızla yayılmaktadır. Bu
yayılma yakın zamanda eğitim
programlarının bu anlayışla
düzenlenebileceği umudunu
artırmaktadır.
5. Eğitim okuldan dışarıya
taşmaktadır. Eğitim kavramı okul-
culuktan ötede daha geniş anlam ve
boyutlar kazanmaktadır. Eğitim
teknolojisinden yararlanmaya
başlama, eğitimi okuldan dışarıya
doğru çıkartmaktadır. Son zaman -
Hemen bütün insanlar
EĞİTİM BİLİMLERİ
eğitimin etki alanına girer.
Bir ülkenin eğitim sistemi hemen
hemen bütün uzak bölgelerine kadar
yayılır. Eğitimev yüklenen işlevlerin
sayısı giderek artmaktadır. Bunlara
koşut olarak eğitim alanındaki
sorunlar da hergün biraz daha
artmaktadır.
Böylesine genişleyen, gelişen
bir alanda sorunlara çözüm bulacak
araştırmalar yapacak birden fazla
bilimin olması doğaldır. Eğitimi
kendine konu edinen birçok bilim,
önceleri ayrıldıkları bilimlerin birer
dalı sayılırdı. Son çeyrek yüzyıldan
beri bunların eğitim
 larda televizyondan, radyodan,
mektupla öğretimden ve benzeri
yöntemlerden yararlanma düşüncesi
ve uygulaması artmaktadır.
6. Ulusal eğitime yönelme art-
maktadır. Türkiye'nin eğitim so-
runlarının kendine özgü olduğu
giderek anlaşılmakta; ne geride
kalmış, eskimiş eğitim uygulama-
larından ne de başka ülkelerin eğitim
sistemlerinden öykünülmüş çö-
zümlerin geçerli olmayacağı öğre-
nilmiş bulunmaktadır. Türkiye'nin
eğitim sorunlarına, yine bu ülkenin
eğitimci ve bilim adamlarının
çözümler getirebileceğine; ancak
başka ülkelerden geri kalmamak ve
onların denemelerinden yararlanmak
için onlarla işbirliği yapmanın ve
çalışmanın gerektiğine inanç
artmaktadır.

alam içinde sayılması gerektiğine

ilişkin görüşler giderek güç kazan-
mıştır.
1983 yılının başında, Üniversi-
telerarası Kurul, on altı bilim dalının,
eğitim bilimlerinde doçentlik bilim
dalı olmasına karar vermiştir. Bu
kararlarda adı geçen bilim dallarının,
az da olsa, eğitim bilimlerini
oluşturduğu varsayıla-bilir, Zamanla
bunların sayısının artma olasılığı da
yüksektir. Böylece, eğitim alanında
yükselmek, bilimsel çalışmalar
yapmak isteyenlerin önüne ilgi
duyduklarından birini seçebilecekleri
bir dizi bilim dalı çıkmış olmaktadır.
Bunlar aşağıda kısaca tanıtılmaktadır.
28
EĞİTİME GİRİŞ
Eğitim Yönetimi ve
Teftişi
Bu bilim dalının alanı eğitim
sisteminin ve bu sistemi oluşturan
kuruluşların bilimsel bilgilere uygun
olarak yönetilmesidir. Bu amaçla,
eğitim yönetimi ve teftişi bilim dalı,
eğitim alanında araştırmalar yapar,
yönetim biliminin ve kamu, sağlık,
maliye yönetimi gibi diğer yönetim
dallarının bilgi ve bulgularından
yararlanır.
Bu bilim daimin alanına, eğitim
programlarının, öğrenci hiz-
metlerinin, eğitim işgörenleri hiz-
metlerinin, eğitim bütçesinin ve
eğitimin genel hizmetlerinin yöne-
timi girer. Eğitimin bu yönetim
alanlarında eğitimin etkililiğini
yükseltmek için en etkin yöntem ve
teknikleri bulmaya çakşır.
Eğitimin yönetiminde ve tef-
tişinde kullanılan planlama, örgüt-
leme, eşgüdüm, iletişim, denetim ve
değerlendirme gibi yönetim sü-
reçlerinin daha nasıl etkili olabi-
leceğini bu bilim dah araştırır.
Böylece eğitimde yönetmen, de-
netmen olarak çalışanların görev-
lerinde başarılarını artırmaları ve
sürdürmeleri için bilimsel yollar ve
teknikler varar.
Eğitim sisteminin eğitimin
amaçlarım daha etkili gerçekleş-
tirebilmesi için nasıl örgütlenmesi
gerektiğini yine bu bilim dah araş-
tırır. Bir ülkenin kendi yapışma
uygun eğitim sistemini geliştirmesi,
toplumsal değişmelere uygun olarak
eğitim sistemini yenileştirmesi,
sürekli araştırmaya gerekli-
lik gösterir. Eğitim yönetimi
ve teftişi bilim dalı, toplumun eğitim
sisteminden beklediklerini, istekle-
rini ortaya çıkarmaya, okulların ve
diğer eğitim kuruluşlarının bunları
karşılayacak biçimde yeniden
örgütlenmesi için öneriler
geliştirmeye çalışır.
Her bilim dalı gibi, eğitim yö-
netimi ve teftişi bilim dalı da kendi
alanında sorunları ortaya çıkarır, bu
sorunları çözücü öneriler yapar. Bu
amaçla eğitimin üst sistemlerini,
okulları ve okulların alt sistemlerini
çözümler (analiz eder), sorunların
kaynaklarım bulur ve bu sorunların
nasıl çözüleceğini gösterir.
Eğitim Ekonomisi ve
Planlanması
Bu bilim dalı eğitim sisteminin
ülkenin ekonomik sistemi içindeki
yerini, eğitim sisteminin ekonomik
kalkınmaya katkısını, yurt
zenginliklerinin değerlendirilme-
sinde eğitimin işlevlerini araştırır:
Eğitim sisteminin ekonomi ku-
rallarına göre işletilmesi, eğitime
ayrılan paranın savrulmaması için
gerekmektedir. Bu amaçla eğitim
sisteminin, bu sistem içinde okulların
maliyetinin, buna karşılık birey ve
topluma sağladığı yararın
hesaplanmasında bilimsel teknikler
kullanılmalıdır. Böylece eğitimin çok
kıt kaynağı olan paranın, okulu en
etkili kılacak biçimde na-. sil
kullanılacağının araştırılması ve
ekonomik yollarının gösteril mesi bu
bilim daimin işlevidir.
EĞİTİMİN NITEL.ÎGÎ 29
Eğitim sisteminin bir temel
işlevi de ekonomik kalkınma için bilgi toplamak için hangi yöntem ve
insangücü yetiştirmektir. Ülkenin tekniklerin kullanılabileceğini;
insangücü gereksinmesinin hangi bunların yeterlik ve yetersizliklerini;
alanlarda ne kadar olduğunun, bu toplanan verilerin doğruluğunun,
insangücünün hangi yeterlik dü- geçerliğinin, güvenirliğinin ve
zeylerinde yetiştirileceğinin< eğitim benzeri yönlerinin nasıl ölçü-
sistemince doğru olarak bilinmesi leceğini; bunların nasıl anlatılaca-
gerekmektedir. İnsangücü ğının ve değerlendirileceğinin yol-
planlamasının nasıl yapılacağını, larını eğitim istatistiği ve araştırma
bunun için hangi yöntem ve tek- bilim dah gösterir.
niklerin daha iyi olacağım, bunların Bu bilim dahnm ikinci işlevi
nasıl geliştirileceğini yine bu bilim araştırma eğitimidir. Bilimsel ça-
dah araştırır. lışma yapmanın yanı sıra günlük
Kaynaklan kıt olan bir ülkede yaşamında da insanın sorunlarını
öğrencilerin ekonomi ve kalkınma çözmek için araştırma yapmaya
eğitimi görmeleri büyük önem büyük gereksinmesi vardır. Her
taşımaktadır. Enerji savurganlığı bir insan kendi sorunları için yeterli-
ülke için başhbaşma bir sorun ğinin sınırları içinde yeterince
olmaktadır. Bunun gibi, insanların araştırma yapmak zorundadır. Aynı
kendi kıt kaynaklarını daha en akıllı anda yine her insan başkalarının
biçimde kullanmalarının yollarını yaptığı araştırmalardan yararlanmak
aramaları kaçınılmaz bir durum ister. Bu durum insanın hem
olmaktadır. Ekonomi ve kalkınma mesleğinde hem de yaşamında
eğitiminin nasıl yapılacağım ve başarılı olması için zorunludur. İşte
öğrencilerin nasıl eğitilmesi araştırma eğitimi, insanm sorunlarım
gerektiğini bu bilim dalı araştırır ve çözüp daha mutlu yaşaması için
önerir. gerekli yeterlikleri kazandırmaya
çalışır. Bunlara örnek olarak
Eğitim İstatistiği ve sorunlara karşı bilimsel tutum,
Araştırma sorunlara çözüm yolu aramak için
Bu bilim alanının iki işlevi araştırma yeterliği, sorunu çözmek
vardır. Birinci işlevi eğitim alanında için toplanan bilgileri istatistik
araştırma yapmak için gereken yollarla daha anlamlı kullanma gücü
yöntemleri araştırmak, bu gibi yeterlikler gösterilebilir.
yöntemlerin uygulanması sonucunda Halk Eğitimi
elde edilen verilerin değer-
lendirilmesi için uygun istatistik Eğitim sistemi içinde, halk eği-
timinin yeri örgün eğitimden daha az
teknikleri önermektir. Eğitim ala-
nında araştırmanın nasıl yapılması değildir. Planlı bir eğitim olan halk
eğitiminin nasıl, nerede, kim-
gerektiğini; eğitim alanından
30 BÖÎTtMB GÎRݧ
lere ne için yapılması gerektiğini
araştırmak ve incelemek gerek-
mektedir. İşte bu bilim dalı, örgün
eğitim dışında kalan yurttaşların
eğitim gereksemelerini karşılamak
için düzenli bir eğitimin nasıl ya-
pılacağını araştırır, bunun için ge-
reken yöntemleri, teknikleri saptar,
önerilerde bulunur.
İnsanların eğitime olan gerek-
semelerinin yaşam boyu sürdüğü
artık pek çok ülkece kabul edil-
mektedir. Halk eğitimi, örgün eğitim
ile hizmet içi eğitimin dışında,
halkın bu yaşam boyu eğitim ge-
reksinmesini araştırır, bunun kar-
şılanması için öneriler yapar.
Eğitim Hukuku
Eğitim hukuku bilim dalı aşa-
ğıdaki konularda araştırma, inceleme
yapar ve eğitim sistemine önerilerde
bulunur.
1. Eğitim sisteminin toplum
içindeki hukuksal yeri
2.Eğitim sisteminin dayanağı
olan hukuk ilkeleri
3.insanın, birey olarak eğitim
hakkı
4.însanm eğitim hakkının ger-
çekleştirilmesinde Devletin
işlevleri
5.Ülkenin önemli varlığı olan
çocukların hakları
6. Eğitimde yönetimin yaptı
rım ilkeleri ve yönetim hukuku
Hukuk devletinde eğitim sis-
teminin hukuk ilkelerinin de belir-
ginleşmesi, bu ilkelere göre çalış-
ması bir zorunluluktur. Eğitim
sisteminin amaçlarının gerçekleş-
EÖÎTIMÎN NÎTELtoî 31
mesi için, engellerin ortadan kal renmeye güdülemenin yollan;
dırılmasında hukukun yardımına becerilerin, bilgilerin ve
gereklilik vardır. Eğitim hukuku tutumların
bilim dalı eğitimin bu gereksemesini
karşılamaya çalışır.
Eğitim Psikolojisi
Eğitimin psikolojik temellerini
veren eğitim psikolojisi, eğitim
bilimlerinin en eskilerindendir.
Eğitim psikolojisi, genel psikolo-
jiden ve bu bilimin diğer dallarından
yararlanmakla birlikte, eğitim
alanında yaptığı araştırmalarla
eğitime katkıda bulunan ayrı bir
bilimdir. Bu yüzden eğitim psi-
kolojisi, eğitim alanının vazgeçil-
mez bir üyesi olmuştur. Eğitim
psikolojisi aşağıdaki konularda
araştırma ve çalışmalar yapar:
1. Eğitilenlerin bedensel, devi-
nimsel, zihinsel, duygusal, cinsel,
sosyal, törel yönden çağlara göre
gelişmesi; bu alanlarda anormal
gelişim gösterenlerin tanınması;
eğitilenlerin bu alandaki gelişimi
ni etkileyen etmenler; eğitim yö
nünden alınacak önlemler ve tu
tulacak yöntemler
2.Eğitilenlerin kişiliğinin ge-
lişimi ve kişiliğinin uyumu; akıl
sağlığı; akıl sağlığının
bozulmaması için alınacak
önlemler; akıl sağhğına ve
öğrenmeye elverişli ortamın
yaratılması için tutulacak
yöntemler
3.öğrenmenin niteliği; eğiti-
lenlerin öğrenmeye
hazırbulunuş-luğunun
tanınması; eğitilenleri öğ-
 nasıl öğrenileceği; öğrenilenlerin
unutulmaması ve bir alandan öteki
alanlara geçiş yapması için alınacak
eğitsel önlemler ve tutulacak
yöntemler
4. Eğitilenlerin öğrendiklerinin
ölçülmesi ve değerlendirilmesi için
araçların hazırlanması, uygulanması,
sonuçlarının değerlendirilmesi ve
sonuçlarına göre alınacak eğitimsel
önlemler ve tutulacak yöntemler
Eğitilenlerin gelişiminin ta-
nınmasına, kişiliğinin geliştiril-
mesine, akıl sağlığının korunmasına,
öğrenmelerinin sağlanmasına ve
ödenilenlerin değerlendirilmesine
ilişkin eğitim psikolojisinin eğitime
sunduğu bulgular, eğitimin psikolojik
temellerini oluşturmaktadır.
Psikolojik Danışma ve
Rehberlik
Eğitilenlerin eğitimi süresince
karşılaştıkları eğitim ve öğrenme
sorunlarının çözülmesine yardım
okulun görevidir. Bunların çözülmesi
diğer eğitim amaçlarının ger-
çekleştirilmesi için de gerekmektedir.
Bu yüzden eğitilenlerin sorunlarını
çözmelerine yardım etmenin yollan
bulunmalıdır, işte psikolojik danışma
ve rehberlik bilim dalı eğitilenlere bu
konuda nasıl yardım edileceğini
araştıran, bunun için yol ve teknikler
geliştiren bir bilim dalıdır.
Bu bilim dalı ilgili diğer bilim-
lerin bulgularından da yararlanarak
eğitilenin kendi kendini tanı-
masına; sorunlarım görmesine; kendi
beklentilerini, isteklerini al-
gılamasına; kendine bir uğraş, bir
meslek seçmek için yönlenmesine;
sorunlannı kendi gücü ile çözmesine;
çevresine uyum sağlamasına; kendi
kendini değerlendirmesine yardım ve
kılavuzluk etmek için yol ve
teknikler araştırır.
Özel Eğitim
Normal insanlardan özel bir
eğitim biçimini gerektirecek derecede
bireysel aynlık gösteren insanlara
verilen eğitime özel eğitim
denilmektedir. Normalden ayrılan
insanlara verilecek eğitim de ayn bir
bilim dalı olmaktadır.
Normalden aynlan insanların
kümelendirilmesi şöyledir:
1.Görme özürlüler
2.işitme özürlüler
3.Konuşma özürlüler
4.Ortopedik özürlüler
5.Sürekli hastalığı olanlar
6.Üstün yetenekliler
7.Geri zekâlılar
8.Uyumsuzlar
9.Korunmayı gerekseyenler 10.
öğrenme güçlüğü olanlar.
Bunlardan bir kümeye giren
insanlann eğitimi de diğer kümelere
girenlerden farklılaşmaktadır. Bu
yüzden oldukça karmaşık ve geniş
olan bu bilim dalı eğitim bilimleri
içinde önemli bir yer alır.
özel eğitim bilim dalı özel eği-
timi gerekseyen insanlann nasıl
eğitilebileceğini, bunlara nasıl reh-
berlik yapılacağım, bunun için ge-
32 EĞİTİME GÎRIŞ

reken yöntem ve-teknikleri araştırır. ve değerlendirme, yapılan eğitimin gibi, uygulamalı bir bilimdir. Bi-
ması ve geliştirilmesi gerektiğini yararım tanımak buna göre eğitim limsel yöntemler kullanarak top-
özel eğitimi gerekseyen ço- araştınr, bunun için yöntemler ve
cukların tanılanması, ayırımı; bun- teknikler önerir. programım geliştirmek yönünden lumun üzerinde yapacağı araştır-
lara uygulanacak eğitim türünün gereklidir. malarla eğitimin ulusa göre ol-
kararlaştırılması; bunların eğitim Eğitim Teknolojisi Eğitim Sosyolojisi masına yardım eder.
yerlerine yerleştirilmesi; bunlar için Eğitim programlarının bilimsel Eğitim Felsefesi
eğitim progranüarının geliştirilmesi; bulgulara uygun olarak uygu- Eğitim sisteminin varoluş ne-
eğitim programlarım uygulayacak lanmasına ilişkin yöntem, teknik, deni, toplumun eğitim gerekse- Eğitim felsefesi eğitimin genel
öğretmen, uzman ve diğer araç ve gereçleri eğitim teknoloji" si mesini karşılamak içindir. Toplumun sorunlarım inceler, yorumlar ve
işgörenlerin sağlanması yine özel araştırır ve gösterir. bir kurumu olarak eğitim, değerlendirir. Eğitime ilişkin ilkeler,
eğitim alanına girmektedir. toplumdaki değişmeleri sürekli iz- görüşler ve kuramlar üzerinde
Eğitim ortamında öğretme leyerek bu değişmelere kendini eleştiriler yaparak yeni ilke, görüş
Program Geliştirme -öğrenme ilişkisinin düzenlenmesi, uyarlamak zorundadır. îşte eğitimin ve kuramlar önerir.
eğitilenin öğrenmeye güdülenmesi, topluma uyarlanmasına yardım eden Eğitim felsefesi, felsefenin ger-
Saptanan eğitim amaçlarım öğrenmesinin kolaylaştırılması için
gerçekleştirmek için yapılacak eği- gereken her türlü aracın, ge* recin bilim, eğitim sosyolojisi-dir. çek, doğru, iyi ve güzele ilişkin
tim programlarının geliştirilmesi nasıl Eğitim sosyolojisinin alanı kı- görüşlerinden yararlanarak, eği-
kullanılacağım, nasıl timdeki gerçek, doğru, iyi ve güzeli
eğitimde ayrı bir uğraşı alanıdır. sağlanacağını ya da hazırlanacağım saca şöyle belirlenebilir :
Eğitim programları eğitimin genel bu bilim dalı araştırır. aramaya çalışır. Eğitim felsefesi,
1. Eğitilenin toplumsallaşması eğitimde karşılaşılan sorunların
amaçlarından başka bu amaçlara Eğitim teknolojisi öğretme için toplumun eğitimden bekledik
göre saptanan okulların, derslerin, -öğrenme ortamının geliştirilmesi çözülmesi için ileri sürülen gö-
lerini araştırmak rüşlerin, gerçeğe uygunluğu, işler-
öğretilecek konuların amaçlarını da için öğretim ilkeleri, yöntemleri ve
içerebilirler. Bu amaçlara ulaştıracak teknikleri geliştirir. Kısaca bu bilim 2. Toplumun değişme gerek liği, doğruluğu üzerinde çalışırken
konular ve eğitsel etkinlikler eğitim dalı, eğitim programının uy- sinmesini yerine getirmede eğiti eğitimin bütünlüğünü ve öteki
programında yer alır. Ayrıca her gulanmasına ilişkin bilimsel ilke ve me düşen görevleri ortaya koy alanlarla ilişkisini dikkate alır. Böyle
eğitim etkinliğinde kullanılacak kurallar verir, eğitim araçlarını, mak bir tutumla, eğitim bilimlerinin
eğitim araçlarının da gösterilmesi gereçlerini gösterir. 3. Ulusun kabul ettiği yaşam bulgularının nasıl uygulanacağım
gerekir. yöntemine uygun olarak eğitimin açıklığa kavuşturmak için yorumlar
Eğitimde ölçme ve biçimlenmesine ve işlemesine iliş yapar, eğitime yeni amaçlar gösterir.
Eğitim programı eğitilecek ki- Değerlendirme Eğitim felsefesi, eğitimi kül-
şilerin özelliğine, gelişimine göre kin ilkeleri göstermek
Bu bilim dalı bir eğitim prog- türün vazgeçilmez bir parçası olarak
ayrı ayrı düzenlenebileceği gibi 4. Eğitim ereklerini gerçekleş görür. Aslında eğitim felsefesi,
kazandırılacak davramşlann türüne ramının eğitim teknolojisine uygun tirmek için eğitim sistemi ile top
olarak uygulanması sonucunda ne toplumun sahip olduğu kültürün
göre de ayn ayrı düzenlenebilir. Bu lumun nasıl ilişki kuracağım belir ürünüdür. Eğitim düşünürleri,
yüzden kimi kez bir eğitim yerinde kadar basan elde edildiğini ölçmek lemek kültürlenmeleri gereği içinde ye-
birden çok eğitim programı ve değerlendirmek için gereken Bu konulann incelenmesi ile de tiştikleri kültür değerlerinin açı-
bulunabilir. bilgi, yöntem ve teknikleri araştırır.
görüleceği gibi, eğitim sosyolo- sından eğitime bakmak durumun-
Eğitimde ölçme ve değerlen- jisinin amacı, eğitimin ulusun ya-
Bu nitelikte eğitim programla- dadır, öte yandan, ileri sürecekleri
dirme hem eğitilenlerin başarısını pışma uygun olmasını sağlamaya
rını geliştirmek bilimsel çalışmaları eğitim görüşlerinin, toplumu
hem de eğitim programının değerini çalışmaktır. Bu anlamda eğitim
gerektirir. îşte bu bilim dalı eğitim oluşturan üyelerin çoğunluğunca
ortaya çıkartmaya çalışır. Bu yüzden sosyolojisi, tıpkı eğitim psikolojisi
programlarının nasıl yapıl- kabul görebilmesi için, kültüre uy-
eğitim sisteminde ölçme

günlüğünü da göz önünde tutmak
zorundadırlar.
Eğitim Tarihi
Eğitim sistemi ve bu sistemin
içeriğini oluşturan eğitim programı,
eğitim teknolojisi, eğitim yönetimi
ve benzerleri, tarihi birikimin birer
sonuçlandır. Eğitim, yüzyıllar boyu
süren bir gelişimin ürünüdür. Bu süre
içinde eğitimde edinilen bilgi,
teknik, yöntem, ilke ve alışkanlıklar
öğretmeninden öğrencisine geçiş
yaparak günün eğitim sistemine
kadar gelip yerleşmiştir. Bunlara
eğitimsel gelenekler denilebilir. Bu
eğitimsel geleneklerin iyi yönleri
bulunduğu gibi çağa uymayan, ayları
düşen yönleri de bulunur.
Eğitim tarihi, eğitimsel gele-
neğin köklerini, o zamanki toplumsal
ortamın koşullarına göre de-
ğerlendirerek günümüze yansıtmaya
çalışır. Eğitim, gerek sistem olarak
gerekse içerik olarak, kendini
yenileştirirken eğitim tarihinin bu
bulgularından yararlanır. Böylece
eğitim, hem geçmişte düşülen
yanılgılara düşmemeye çalışır hem
de eğitimin kültürel birikiminden
hangilerinin saklanıp hangilerinin
değiştirilmesi gerektiğini
kararlaştırırken eğitim tarihinin
bulgu ve önerilerinden yararlanır.
İşte eğitim tarihi geçmiş çağ-
larda oluşan ulusal ve uluslararası
eğitim çalışmalarını inceleyerek,
değerlendirerek bugünün eğitimine
ışık tutmaya çalışan bir bilim dalıdır.
Teknik Eğitim
Eğitimin insanlara bir meslek
kazandırmadaki değeri giderek daha
çok anlaşılmaktadır. Bu anlayış,
eğitimi giderek bir övünme aracı
olmaktan çıkararak baza mesleki
işlevleri insanlara kazandıran bir
yetiştirme aracı yapmıştır. İnsanlara
bir mesleğin davranışlarını
kazandıran eğitim biçimine teknik
eğitim denir.
Teknik eğitim, insana bir mes-
leği kazandırırken öğrenme orta-
mının hazırlanmasına, öğrenmeyi
gerçekleştirecek ilke, yol ve tek-
niklerin bulunmasına, öğrenilenlerin
meslek çevresine uygulanmasına
ilişkin araştırmalar yapar. Araştırma
sonuçlarım uygulanabilir önerilere
dönüştürerek eğitim sistemine sunar.
Endüstriyel kültüre geçme ça-
bası içinde olan Türkiye'nin gerek-
sediği insangücünü yetiştirmede
teknik eğitim büyük önem taşı-
maktadır. Bu bilim dalının bulgu-
larına gerekseme gün geçtikçe
artmaktadır.
Güzel Sanatlar Eğitimi
însan düşünce, duygu ve is-
teklerini anlatmak için çalışır. Bu
insanın en doğal gereksinmesidir.
İnsanın düşünce, duygu ve istek-
lerini en uygun araçlarla en güzel
biçimde anlatmasına yardım edecek
eğitimin nasıl olması gerektiğini ise
güzel sanatlar eğitimi inceler.
CJUXX1İMUU>İ
Güzel sanatlar eğitimi yalnız
güzel sanatlarda ya da bu sanatların
birinde özel yetenekli olanlar için
değil, tüm insanlar için gerekli bir
eğitimdir. Bu bilim dalı, eğitim
sistemi içinde, eğitilenlerin bir
yandan da bu alandan
yararlanabilmeleri için ilke, yöntem
ve teknikler geliştirir.
Eğitimin Yararlandığı
Bilimler
Eğitimin yararlanmadığı bilim
yoktur. Bütün bilimsel bilgiler
eğitim yoluyla eğitilenlere öğretilir.
Bunlardan bazıları eğitimin
uygulanmasında kullanılır. Böylece
eğitim ya öğrettiği için ya da
bulgularını kullandığı için bütün
bilimlerle ilişkilidir.
Eğitim sisteminde eğitilenlere
öğretilen bilgilerin bilimlere göre
sıralanması bu kitabın konusu dı-
şındadır. Bunları saymak bile ciltler
tutar. Gerek eğitim alanım gerekse
diğer meslekleri seçen öğrenciler
eğitilirken kendilerine gerekli
bilimlerde bu bilgileri öğrenirler.
Eğitim sistemine ve eğitimin
uygulanışına doğrudan yardımda
bulunan bilimlerin en önemlileri,
aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Felsefe. Bir ulusun kültürü, o
ülkenin yaşam felsefesinin temelidir.
Eğitimin amaçlan, kuramla-n ve
ilkeleri ulusun kültüründe
yoğrularak biçimlenir. Böylece her
ülkenin eğitim felsefesinin kökeni,
ulusun yaşam felsefesidir. Felsefe,
insan ve evreni hakkında geliştirdiği
nedenler, ilkeler ve amaçlar
İN11JUUİG1
35
ile eğitimin amaçlarının biçimlen-
mesine yanüm eder.
Siyaset Bilimi Siyaset bilimi
ülkenin ereklerine ulaşması için nasıl
yönetileceğini araştırır ve uygulama
yollarım gösterir. Bir ülkenin
yönetim biçiminden, yönetiminin
niteliğinden ve ulaşmaya çalıştığı
amaçlardan eğitimi soyutlamak
olanaksızdır. Eğitim, ulusların
ereklerine ulaşmak için bir araç
olarak kullanılmaya başlandığı
çağlardan bu yana, ülkelerin
siyasetlerinin etkisi altında kalmıştır.
Eğitimle siyasetin amaçlarını
birleştirmek zorunlu olduğu gibi,
eğitimle siyasetin amaçlarını
biçimlendirmek de gerekmektedir.
Psikoloji. Eğitim, insanın dav-
ranışlannı değiştirmeye çalışırken,
psikolojinin insan davranışı hak-
kındaki bulgularım kullanır. Psi-
kolojinin bulgularına dayanmayan
bir eğitim, amaçlarına ulaşmada
zorluk çeker.
Toplumbilim. Toplumbilim,
toplumun yapışım, öğelerini ve ni-
teliklerini inceler. Eğitim toplumun
yapışım, öğelerini ve niteliklerini
bilmeden, toplumu ereklerine
ulaştıracak bir araç olamaz. Eğitimin
ulusa göreliği, toplumbilimin
araştırmalan ile ortaya çıkardığı
bulgularına dayanmakla olanaklıdır.
Ekonomi. Bir ülkenin ekonomik
kalkınmasının aracı eğitim olduğu
gibi, eğitimin geliştirilmesi ve
yenileştirilmesi de ekonomik
kalkınmayla olur. Yurt kalkınma-
sında ekonominin bulgularından
36 nıiüumri Kiuut}

eğitimin yararlanması ve ekonomik Yönetim Bilimleri. Toplumun BörrtMtN NTTELİÖt 37

gelişmeye ulaşmak için bunları kalmakla birlikte, eğitimin diğer ürünüdür.
gereksinmelerini karşılamak için
kullanması zorunludur. kurulan toplumsal birimler gelişip kesimleriyle de ilgilenmek zorun- 4. Her eğitim bilim dalının
Endüstri (sanayi, işleyim). Eği- büyüdükçe bunların amaçlarından dadır. Bu, eğitim alanının bütünlü- bulguları, geleceğe ilişkin eğitim-
tim hem toplumun endüstriyel sapmadan yönetilmesi önemli bir ğünü yitirmemek için gereklidir.
kültüre hazırlanmasını sağlayan, hem sorun olmaktadır. Bu sorunu çözmek Böylece her eğitim bilim dalının
de endüstrinin insangücû ge- için yönetim alanmda bir çok genelde birbiriyle eşgüdümlü, özel-
reksinmelerini karşılayan bir araçtır. bilimler çalışmaktadır. Bu bilimlerin de bağımsız çalışması kolaylaşmış
Endüstrideki yenileşmeler ve bulguları eğitim sisteminin yö- olur.
teknolojik bulgulardan haberi ol- netilmesinde de kullanılmaktadır. 2.Her eğitim bilim dalı kendi
mayan bir eğitim sisteminin en- Eğitim sisteminin amaçlarına uygun kesiminde bilgi toplamak için
düstriye yardım etmesi olanaksızdır. çalışabilmesi, gelişebilmesi, bilimsel yöntemleri kullanır.
Bu yüzden eğitimin sürekli olarak yenileşebilmesi için yönetim bi- Her bilim dalı amaçlarına
endüstriyi izlemesi ve endüstrinin limlerinin bulgularından yarar- ulaşabilmek için gerçekleri
bulgularından yararlanması lanmak gerekmektedir. Eğitim yö- ortaya çıkarmaya ve yansız,
zorunludur. Bunun yanında eğitimin netimi bilimi eğitim sisteminin yö- kişisel kanılardan arınmış
daha iyi uygulanması için netimine ilişkin kurallar, ilkeler, bilgiler elde etmeye çalışır.
teknolojinin yeniliklerini kullanması yöntemler ararken yönetim bilim- Bunun için araştırmalar,
gereklidir. lerinden yararlanır. deneyler, gözlemler yapar;
bilimsel yöntemlerle elde ettiği
EĞİTİMDE ABAŞTIBMA bilgileri denetler ve
Eğitimin sorunları bitmiş de- lanır. Eğitim alanında çalışan her sistemleştirir.
ğildir. Eğitimin sorunlarının bitmesi bilim dalı, diğer bilimler gibi, bi-
de düşünülemez. Eğitimin hizmet limsel yöntem ve tekniklerle kendi 3.Her eğitim bilim dalı topladığı
ettiği toplum değişim içinde alanını inceler, bulgular elde eder. bilgilere dayanarak kuramlara
bulunduğu sürece, bu değişmenin ulaşır. Eğitim alanmda elde
sancılarını,N sorunlarım eğitime Eğitim Bilimlerinin edilen bilgilere dayanılarak
yansıtması da sürecektir. Eğitim, Çalışma Yolu varılan sonuçlar temel bilgi,
toplumun bu sorunlarım çözmede ilke, kural olarak konur. Bu
yardımcı olmak için kendini yeniden Eğitimi kendine konu edinen temel bilgi, ilke ve kurallara
biçimlendirmek zorundadır. Hem eğitim bilimlerinin çalışma yolları kuram (teori) denir. Bir bakıma
toplumun sorunlarının eğitimi birbirine benzer. Bu çalışma yolunun kuramlar bir bilim alanmda
etkilemesi hem de bu sorunları basamaklarında bilim dallarının yasalar niteliğindedir. Kuramlar,
çözmeye yardım etmek için eğitimin birbirinden ayrılan yönleri azdır. bilimsel yollarla çü-
kendini yenileştirmesi, eğitimi Eğitim büimlerinin izlediği çalışma rütülmedikçe, bunların aksi
sorunsuz bırakmayacaktır. Eğitimde yolu genel hatlarıyla aşağıdadır. kanıtlanmadıkça bilimsel yasa
çözülen sorunların ardından 1. Eğitim büimlerinin çalışma olma niteliğini sürdürürler.
yenilerinin çıkması bu yüzdendir. alam eğitimdir. Eğitimin geniş alanı Araştırma, deney ve gözlemlerle
yeni bilgiler elde edildikçe
Eğitim, sorunlarım çözmek için içinde her bilim dalı, kendine düşen
kesimin sınırları içinde kuramlar da değişir, gelişir ya
bilimsel yöntem ve teknikleri kul-
da ortadan kalkar. Son yıllarda,
eğitimde gelişen, değişen
kuramlar böyle bir sürecin
sel kestirimler yapmaya yarar. Bilim
dalının bulguları yalnızca bazı
kuramlara ulaşmak için kullanılmaz.
Bu kuramlara dayanılarak, eğitimin
geleceğine ilişkin kestirimler
(tahminler) yapılır. Kuşkusuz her
kestirimin yanılma payı vardır.
Ancak bilimsel bulgulara
dayanılarak yapılan kestirim,-lerin
yanılma payı daha önceden
bilinebilir. Bu kestirmeler eğitimin
geleceğinin planlanmasına, sorun-
larının bilinmesine ve bunlar için
önlemler alınmasına yardım eder.
5.Her eğitim bilim dalı eği-
timcilerin kullanabileceği,
uygulayabileceği bilgiler verir.
Eğitim bilimleri yalnız bilimin
gelişmesi için değil, elde edilen
bilgilerin uygulanması için de
çalışır. Bilim dalının bulguları
hem ileride yapılacak bilimsel
çalışmalar, hem de uygulanan
eğitim için kullanılır. Bu yüzden
eğitim bilimlerinin bulguları
öğretmenlerin uygulaya-
bilecekleri kılgısal (pratik) yön-
tem ve bilgiler halinde sunulur.
6.Her eğitim bilim dah eğitim
alanında sürekli araştırma
yapmak zorundadır. Çağımızda
hemen hiçbir bilim kendi alanın-
daki bütün bilgilere sahip değil-
dir. Her bilim, her gün kendi
alanmda yeni bilgiler
bulmaktadır. Var olan bilgiler,
bilimlerin ve uygulama
alanlarının sorunlarım -çözmeye
yeterli değildir. Bu yüzden her
bilim dalı, eğitimin çözülmemiş
ya da şimdiki bilgiye göre
çözülmüş gibi görünen bütün
so-
38 EĞİTİME GİRİŞ
runlarına çözümler getirmek için
sürekli olarak yeni bilgiler bulmak
zorundadır.
Bu genel çalışma yolu içinde
eğitim alanında çalışan her bilim
dalı, bir sorunu çözmek, bir deney
yapmak, bir konuda bilgi toplamak,
yeni gerçekler bulmak, bilinen
gerçekleri yorumlamak gibi amaçlar
için araştırma yapar. Bilgi toplamak
için bilimsel teknikler kullanır.
Aşağıda araştırma ve sorun çözme
yöntemi ile eğitimde çokça
kullanılan bilgi toplama teknikleri
kısaca açıklanmıştır.
Araştırma
Araştırma bir gerçeği ortaya
çıkarmak, bir sorunu çözmek, eldeki
verileri artırmak için bilimsel
yöntem ve tekniklerden yarar-
lanılarak yapılan düzenli çalışmadır.
Eğitimde araştırmanın yapılmasında,
genel çizgileriyle aşağıdaki yol
izlenir ı
1.Üzerinde araştırma yapılacak
konu ya da sorunlar belirlenir.
2.Araştırmada, ortak bir an-
laşmaya varabilmek için,
kullanılacak teknik terimlerin
tanımları verilir.
3.Araştırmanın amacı açıklanır.
4.Araştırmamn önemi, başka bir
deyişle eğitime umulan katkısı
tartışılır.
5.Araştırmamn hangi şuurlar
içinde yapıldığı, araştırılan
konunun hangi yönlerinin
araştırma dışında bırakılacağı
belirlenir.
6. Araştırmanın yöntemi, bil
gi toplama teknikleri belirlenir ve
araştırma için neler yapılacağı
planlanır.
7. Araştırmamn sorunları ile
doğrudan ve dolayh ilgisi olan di
ğer araştırmaların bulguları tar
tışılarak, yapılan araştırmaya bun
ların katkısı, ilişkileri gösterilir.
8. Araştırmamn hipotezleri
(dönenceleri), başka bir deyişle
araştırma ile denenecek durumlar
saptanır.
9. Araştırmanın hipotezlerini
deneyecek araçlar geliştirilir.
10. Araştırmamn yapılacağı
evren ve bu evreni örnekleyecek
denekler saptanır.
11.Araştırma araçları uygulanır,
toplanan bilgilerin nasıl işle-
neceği, değerlendirileceği
belirlenir.
12.Araştırma yapılan deneklerin
durumları tanıtılır.
13.Araştırma ile elde edilen
bulgular verilir, bu bulguların
yorumu yapılır.
14. Araştırmamn bulgularına
dayalı olarak sorunların çözümü
için öneriler yapılır.
Yukarıdaki aşamalar daha kı-
saltılarak sıralanabilir. Böyle ya-
pıldığında 1) araştırmanın amacı ve
sorunun tanımı-, 2) araştırmada
izlenecek yöntem; 3) verilerin
toplanması; 4) verilerin yorumlan-
ması aşamaları yer alabilir.
EĞİTİMİN NITEUIÛİ 39
Sorun Çözme çilmesi
Sorun çözme yönteminin araş-
tırma yönteminden farkı, sorun
çözmenin en hafifinden en ağırına
kadar tüm sorunlar için günlük
yaşayış içinde bile kullanıla-
bilmesidir. Birçok öğretim, yönetim
sorunları bu yöntemle çözülebilir.
Aslında öğrenme, yönetim,
yargılama, kararlaştırma, araştırma
süreçleri genelde sorun çözme
süreci ile özdeştir. Bunlar özelde
birbirinden biraz ayrılırlar. Sorun
çözme sürecinin basamakları şun-
lardır.
1.Bir sorunun olduğunun so-
runla ilgili olanlarca görülmesi,
algılanması ve sorunun
çözülmesine gereksemenin
duyulması
2.Karşılaşılan sorunun ne ol-
duğunun, ne ağırlıkta
olduğunun ve boyutlarının ne
olduğunun tanınması
3.Sorunu çözmek için bilgi
toplama ve bu bilgilere
dayanarak çözüm
seçeneklerinin aranması,
bulunması
4. Bulunan çözüm seçenekle
rinden en elverişli olanının seçil
mesi ve yapılacak eylemlerin ka
rarlaştırılması
5. Seçilen çözüm seçeneğinin
uygulanması, kararlaştırılan ey
lemlerin gerçekleştirilmesi
6. Sorunun ne oranda, ne dü
zeyde çözüldüğünün değerlendiril
mesi, çözüm istenen değerde de
ğilse başka çözüm seçeneğinin se
 Sorun çözme insanın günlük
davranışıdır. Eğitim hem eğitilen-
lerin sorun çözme gücünü geliştir-
meye çalışmak, hem de eğitimde
çalışanların eğitimin sorunlarına,
sorun çözme yöntemiyle yaklaş-
malarım desteklemek zorundadır.
Deney
Eğitimde yapılan deneyler süreç
olarak, sorun çözmeden farklı
değildir. Eğitimde deneme yapmanın
basamaklarını yalın bir örnekle şöyle
açıklamak olanaklıdır.
Aritmetik dersinde iki sayının
birbirinden çıkarılması için iki yol
izlenebilir. 85'den 47'yi çıkarmak
istersek,
A — 85'i yukarıya yazar, altına
da 47'yi yazarız, sonra 8'den bir
onluk alarak 5'e ekleriz, elde edilen
15'den 7'yi çıkararak geriye kalan 8'i
çizginin altına yazarız. Tekrar onlar
basamağına döner 7'den 4'ü
çıkararak geriye kalan 3'ü çizginin
altma yazarız. Böylece geriye 38
kalır.
B — Yine 85'i üste 47'yi altma
yazarız, yukarıdakinin aksine 8' den
bir onluk alacağımıza, 5'e ken-
dimizden 10 ekleriz, böylece elde
ettiğimiz 15'ten 7'yi çıkararak geriye
kalan 8'i çizginin altına yazarız.
Onlar basamağına geçerek, birler
basamağındaki 5'e eklediğimiz 10'u
alttaki 47'ye ekleriz. 57 olur. Üstteki
sayının onlar basamağındaki 8'den
10 ekleyerek elde ettiğimiz 57
sayısının onlar basamağındaki 5'i
çıkararak elde et-
40 EÖİTÎMB GÎRÎŞ EörrtMÎN NTTEI^ÖÎ 41

tiğimiz 3'ü çizginin altına yazarız. lu öğretilecektir. Her üç kümenin Görüldüğü gibi, araştırmanın,
Geriye 38 kalır. öğrendikleri aynı ölçme aracı ile sorun çözmenin ve deneyin basa-
İki sayıyı birbirinden çıkarmak değerlendirilecektir. makları, bazı genişletici ayrılıkla-
için kullanılan birinci yol bizim Denemenin sonucu : Kümelere rının dışmda, süreç olarak ve ba-
okullarımızda uygulanmaktadır. verilen ölçme aracının sonucunda, samak olarak birbirinin aynıdır.
İkinci yol ise, bazı yabancı ülkelerin kümelerin başarılan karşılaştırılacak Ancak deney, sorun çözmeye; sorun
okullarında kullanılmaktadır, ve hipotezin doğrulanıp çözme de araştırmaya bakarak daha
öğrencilere çıkarmayı öğretirken doğrulanmadığı ortaya çıkarıla- dar kapsamlıdır. Sözgelimi, bir
acaba bu iki yolun hangisi daha caktır. araştırmada birden çok deney
kolay gelir ve hangi yol onların yapılabilir.
Yukarıdaki deneme planına göre
çıkarmayı kavramalarını daha îyi
yapılan bu deneyin basamakları Gözlem
sağlar? şöylece yazılabilir:
Bu konuda bir deneme yapmak 1.Üzerinde deneme yapılacak Eğitim araştırmalarında sorunlar
için, deney planı şu biçimde sorunun tanıtımı için gözlem kullanılır. Gözlem, bir
düzenlenebilir: 2.Denenecek sorun için buya da olayı, bir gerçeği, bir nesneyi iyi
anlamak için, söz konusu olay,
Deneme yapılacak konu ya da birkaç hipotezin geliştirilmesi
gerçek ve nesnenin türlü belirti ve
sorun: öğrencilere çıkarmayı kav- 3.Geliştirilen hipotezin doğru koşullarını izleme ve inceleme işidir.
ratmak için yukarıda açıklanan A ve olup olmadığının denenmesi'
B yollarının hangisi daha etkindir? için kümeler oluşturulması. (Kü- Gözlemin, genel olarak, iki türü
melerin sayısı deneme konusuna vardır.- doğal gözlem ve güdümlü
Hipotez: Bizim okullarımızda gözlem.
iki sayının birbirinden çıkarılması göre ikiden çok olabilir.
için A yolu kullanılmaktadır. Kümelerin her yönü ile birbirine Doğal gözlemde, gözlenecek
Gözlemlere dayanarak deney için eşit olması gereklidir. Bu duruma, olaya ve nesneye doku-
şöyle bir hipotez kurulabilir. Arit- kümelerden biri ya da birkaçı nulmadan bunlar üzerinde, yansız
denetim "kontrol" kümesi olarak olarak, önceden yapılmış bir plana
metik dersinde öğrencilere çıkar-
ayrılır.) göre gözlem yapılır.
mayı kavratmak için A yolu B yo-
lundan daha etkilidir. 4.Yapılacak denemenin plan- Eğitimin pek çok sorunları
lanması, koşulların hazırlanması üzerinde, okullara gidilerek bu türde
Denekler ve deneme koşulları: gözlemler yapılabilir. Eğitim
Yukarıda sunulan hipotezin denen- 5.Deneyin uygulanması. Deney,
denetim kümesine önceki «eski» amaçlarının ne değerde gerçekleş-
mesi için üç küme kurulacaktır. tirilebildiği, eğitimde öğretim yön-
Aritmetik dersinde çıkarmayı yeni koşullarla uygulanırken, öteki
deneme kümesine kararlaştırılan temlerinin nasıl uygulandığı, eğitim
öğrenen bir Sınıf alınarak, sınıftaki araçlarından nasıl yararlanıldığı,
tüm öğrenciler üç eşit kümeye koşullar altında uygulanır.
eğitim yönetiminde karşılaşılan
ayrılacaktır. Birinci kümeye iki ders 6.Hipotezin doğru olup ol- güçlükler ve benzeri pek çok
saati boyunca A yolu; ikinci kümeye madığının bulunması (Denetim durumlar gözlem yöntemi ile ortaya
iki ders saati boyunca B yolu; kümesinden elde edilen deney çıkarılabilir. Müfettiş ve yö-
üçüncü kümeye bir ders saati A yolu, sonuçlan karşılaştırılarak netmenler okullarda, çoğunlukla bu
bir ders saati B yo- hipotezin doğrulanıp yöntemi uygularlar, eğitim uy-
doğrulanmadığı bulunur.)
 gulamalarını gözleyerek raporlarını
yazarlar.
Güdümlü gözlemde ise, üze-
rinde gözlem yapılacak olayın, nes-
nenin yeri, zamanı, süresi, koşullan
gözlemi yapacak kişilerce hazırlanır.
Güdümlü gözlemde önceden
yapılmış bir plana göre, gözlem
yapılacak durumun yapay olarak
yaratılması söz konusudur.
Bu tür gözlemde yapılacak du-
rumun kendiliğinden olması bek-
lenmez. Durum, doğal niteliğini
koruyacak biçimde gözlem yapa-
caklar tarafından yaratılır, özellikle
gözlem yapılacak durumun hangi
yönlerinin nasıl gözleneceği ve
gözlem sonuçlarının nasıl de-
ğerlendirileceği önceden kararlaş-
tırılır ve planlanır.
Güdümlü gözlem için yapılan
plan, deney için yapılan plana
benzer. Güdümlü gözlem bir bakıma
deneydir. Ancak deneyde olduğu
gibi gözlem yapanın duruma
karışması yoktur, durumu yaratması
fakat dışardan yansız olarak olanları
izlemesi söz konusudur. Eğitimde
pek çok konular, doğal gözlemde
olduğu gibi, güdümlü gözlemle de
incelenebilir.
Eğitimde yapılacak araştırma-
larda, gözlemler araştırmacı tara-
fından yapılacağı gibi, araştırmacı
adına yetiştirilmiş gözlemcilerce de
yapılabilir, özellikle büyük
araştırmalarda, gözlem yönteminin
kullanılması halinde, gözlemcilerin
çok sayıda olması ve gözlem için
özel olarak yetiştirilmeleri gerekir.
42 EĞİTİME GİRİŞ
Gözlem terimi, yukarıda açık-
lanan yöntemin iki türü dışında
başka anlamlarda da kullanılır.
İzleme, inceleme ve denemelerin
sonucunda elde edilen sayılar, öl-
çüler, puanlar ve dereceler biçiminde
elde edilen değerlere de gözlem adı
verilir. Eğer bir kimse «yapılan
deneme sonucunda elde edilen
gözlemlere göre» diye konuşuyorsa,
bu kimsenin bir deneme sonucunda
ölçü, puan, sayı ve derece türünden
bazı bilimsel değerlere ulaştığı
kanısına varırız.
Buradaki gözlem terimi gözle
görülen bir durumu anlatmaktan
daha çok, izleme, inceleme, deneme
sonucunda gözle görülebilecek
kadar somut değerlerin elde edil-
diğini anlatmaktadır. Böylece bir
teknik anlamında kullanılan gözlem
terimi ile elde edilen bilimsel
değerler anlamında kullanılan
gözlem terimi birbirinden ayrıdır.
Görüşme
Eğitim araştırmalarında bazen
sorunlarla ilgili ve sorunların içinde
olan kişilerle yüzyüze konuşma da
bir teknik olarak kullanılır.
Araştırmalarda yapılan gö-
rüşmelerde, görüşme süresince
nelerin sorulacağı, nelere dikkat
edileceği, nasıl bir ortam yaratı-
lacağı, nasıl sorulacağı gibi du-
rumların önceden planlanması ge-
rekir. Böylece görüşmenin sonuç-
larının değerlendirilmesi daha kolay
olur.
Eğitim araştırmalarında yapılan
görüşmede, çoğunlukla, gö-
rüşme yapan kimsenin, görüşülen
kimseyi yönlendirmesi değil, araş-
tırma yapılan konuda görüşülen
kimsenin' kanılarım, görüşlerini
toplaması söz konusudur.
Görüşme yöntemi, eğitimde
araştırmaların dışında da kullanılır,
öğrencilere yapılan eğitimsel,
mesleki ve benzeri rehberlikte gö-
rüşme yöntemi uygulanır. Burada
görüşmenin amacı öğrencileri ve
öğrencilerin sorunlarını, ilgilerini,
yeteneklerini tanımaktır. Bu tür
görüşme tekniklerinde rehber
öğretmenlerin daha yeterli olabil-
meleri için, özel bir eğitim uygula-
nır.
Eğitimin sorunlarım tanımaya
ve bu sorunlara çözümler bulmaya
çalışan eğitmen, yönetmen ve
müfettişlerin, ana - baba, öğretmen,
öğrenci ve ilgililerle görüş-
melerinde, bu yöntemin gereğini
yerine getirecek yeterlikte yetişmiş
olmalarının büyük yararı vardır.
Soruşturma
Eğitim araştırmalarında oldukça
çok kullanılan tekniklerden biri de
soruşturmadır. Bir konu ya da olaya
ilişkin durum, tutum ve görüşleri
ortaya çıkarmak için ayrıntılı,
kapsamlı soru dizilerinden oluşan
soruşturma (anket) bir bakıma
görüşmenin yazılı biçimidir.
Eğitimde soruşturma, araştır-
manın dışında, yasalara uymayan
işlemlerin ve davramşlann ortaya
çıkarılması amacıyla da yapılır.
EöİTİMtNr NtTBUöî
Bu yüzden dilimizde soruşturma,
çoğunlukla yasa dışı davranışları
yapan kişilerin kovuşturulması
anlamına gelir.
Soruşturma, ister araştırma, ister
yasa dışı davramşlann ortaya
çıkarılması için yapılsın, bir sorunun,
konunun, olayın yansız olarak
tanınmasını, belirlenmesini,
çözümlenmesini içerir. Bu anlamda
soruşturma, bir sorun, konu, olay
için planlı olarak ilgililerin
görüşlerini, kamlarım toplayan
bilimsel bir bilgi toplama tekniğidir.
Soruşturma tekniğinde, soru
kâğıtlarının iyi hazırlanmış olması
önemlidir. Soru kâğıtlannı hazırlayan
kimsenin bu konuda yeterli olması
gerekir. Eğitim araştırmalarında,
soruşturmanın uygulanması
gerektiğinde araştırmaya başlamadan
önce soru kâğıtları, birkaç kez örnek
kümeler üzerinde denenir. Böylece
soruların araştırma amaçlarına ne
derecede hizmet ettiği, soruların
denekler-ce anlaşılıp anlaşılmadığı;
soru kâğıtlarının uygulanabilirliği;
alınan cevaplann geçerliği, güvenir-
liği; soruların duyarlığı üzerinde
durulur. Soru kâğıtları böyle bir
denemeden sonra geliştirilerek
kullanılır.
Araştırmanın dışında kullanı-
lacak soruşturmalarda da soruların
ve soru kâğıtlarının böyle bir özenle
düzenlenmesi, soruşturmanın
amacına ulaşması yönünden
önemlidir. Hazırlıklı, planlı yapıl-
An
4o
mayan soruşturmalann güvenirliği
kuşku«verir.
Çözümleme
Eğitim araştırmalannda, üze-
rinde çalışılan sorunu, konuyu
oluşturan parçaların birimlere, bö-
lümlere, öğelere aynlması gerekti-
ğinde çözümleme (analiz) yöntemi
kullanılır.
Çoğu zaman, eğitimde araştı-nlacak
sorun, hem öteki sorunlarla ilişkili ve
içice bulunur, hem de kendi içinde
karmaşık alt sorunları kapsar.
Araştırmanın sağlıklı yapılabilmesi
için sorunun ilişkili bulunduğu dış
sorunlardan ayıklanması, kendi
içindeki alt sorunların tek tek incelenip
düzenlenmesi gerekir. Böylece sorun,
bilimsel bir süreçle çözümlenir. Çö-
zümlemenin sonucunda bir sorunu
oluşturan alt sorunların etki değerleri
belirlenmiş olur. Böyle bir
çözümlemenin sonucunda, araştır-
manın amaçlarına ulaşması kolaylaşır,
araştırma daha sağlıklı olur.
Çözümleme tekniği, eğitimin birçok
konularında kullanılabilir. Bir dersin
öğretilecek bilgi, beceri ve tutum
öğelerinin ortaya çıkarılmasından,
eğitim sistemini oluşturan öğelerin
belirlenmesine kadar her basamakta
çözümleme kullanılabilir. Son
yıllarda çözümleme, derslerin
işlenişinde de kullanılmaya
başlanmıştır. Herhangi bir' bütünü
oluşturan parçaların tanınmasına
ilişkin yapılacak bir çalışmada
çözümleme kullanılabilmektedir.

44 EötTÎMH GlRîg
Çözümleme teriminin karşıtı
bireşim (sentez) dir. Bireşimde bir
bütünü oluşturan parçaların tek tek
tanımıyla, bütüne ulaşma söz
konusudur. Eğitim araştırmalarında
bazen bu yöntem de kullanılır.
Bazen çözümleme ve bireşim
terimlerinin yerine tümdengelim ve
tümevarım terimleri de kullanılır. Bu
terimlerin biraz daha değişik
anlamda kullanıldığım görmek de
olanaklıdır.
Eğitimde Araştırma
Yapmanın Güçlüğü
Her eğitim bilim dalı kendi
alanında karşılaştığı sorunları çöz-
mek, konularında gelişmek için
gerektiğinde yukarıda sayılanlardan
başka bilimsel yöntem ve teknikleri
de kullanır. Ancak, eğitimde
araştırma yapmanın bilinen bazı
güçlükleri de vardır. Bu güçlükleri
şöyle sıralamak olanaklıdır:
1. Eğitim araştırmaları çoğun-
lukla insanların davranışlarım konu
edinir. Eğitimde nesne üzerinde
yapılan araştırmalar yalnızca eğitime
yardım eden araçlar, binalar ve
benzerleridir. Bunların üzerinde
yapılan araştırmaların kökeninde de
yine insanların davranışlarım
değiştirmeye yardım bulunmaktadır,
insanların davranışları ise sürekli
değişme içindedir. Eğitimde
yapılan araştır-
malar, akan bir suyun niteliğini
araştırmak gibidir. Yapılan araş-
tırmalar her seferinde değişik so-
nuçlar verebilir.
2. Eğitimde genelleme yanıl
tıcı olabilir. Eğitimde yapılan araş
tırmaların sonuçları çoğunlukla
araştırma yapılan alan ya da kü
me için geçerli olmakta, bu sonuç
ları başka alana, başka kümelere
genellemek yanıltıcı olabilmekte
dir. Böylece eğitimde genel kural
lara ulaşmak çoğu kez güç olmak
tadır.
3.Eğitimde araştırma yapmak
çok pahalıya mal olmaktadır. Bu
nedenle pek çok ülkeler
eğitimde araştırma yapmak için
para ayıramamaktadırlar.
Ülkemizde, eğitim araştırmaları
için son yıllarda biraz ödenek
ayırma olanağı bulu-nabilmiştir.
Bu paranın da, öteki alanlara
ayrılan araştırma paralarından,
çok az olduğu görülmektedir.
4.Eğitimde araştırmalar uzun
süre almaktadır. Eğitim süreci
uzun sürede oluşur, insan
üzerinde yapılacak deneyleri,
gereğinden daha kısa zamana
sığdırmak zordur. Eğitimde
sorunların ortaya çıkarılması bu
sorunları çözecek önlemlerin
uygulanması, yine eğitimle ilgili
kimseleri eğitmeyi
gerektirmektedir. Böyle bir
süreç ise bazen, kuşakların
ömürlerini aşabilmektedir.
45
Ö
Eğitim insanın, yaşamı boyuncaZET tanım somut ve özel bir tanıma
başkalarının etkisiyle öğrendiği dönüşemez.
davranışları kapsar. Bu anlamda Eğitimin değeri gün geçtikçe
eğitim, bir insanın bir başkasını daha çok artmaktadır. Eğitim, in-
etkileyerek onun davranışını sanın değişen çevresine uyumuna
değiştirmesidir. Ancak eğitim yardım edebilmek için pek çok gö-
denildiğinde genellikle önceden revler yüklenmiştir. Bunun yanında
tasarlanıp düzenlenen eğitim akla eğitimin topluma karşı da görevleri
gelir. Bu tür eğitime planlı eğitim vardır. Eğitimin, inşam değiştirme
denir. gücü büyüktür ama sınırsız değildir.
Eğitimin topluma uygun
Planlı eğitim, okul eğitimini, çalışabilmesi, kendinden beklenen
kurumların yaptığı hizmet içi eği- görevleri başarabilmesi için sürekli
timini ve halk eğitimini kapsa- yenileşmesi gerekmektedir.
maktadır. Eğitim sözcüğü birçok
Eğitim alam bir bilimin başe-
anlamlarda kullanılan bir terimdir.
demeyeceği kadar genişlemiştir. Bu
Ama daha çok eğitim dendiğinde,
bilimlerin incelediği geniş bir alan, alanda çalışan bilimlere eğitim
halka sunulan bir devlet hizmeti, bu bilimleri denir. Bu bilimlerin sayısı
hizmeti düzenleyen bir sistem akla Üniversitelerarası Kurul'un sap-
tamasına göre on altıdır. Bunlar
gelmektedir..
birbiriyle uyumlu olarak ama kendi
Eğitimin tanımı pek çoktur, ama alanlarında araştırmalar yaparak
bunlar içerik ve süreç tanımları eğitime ilişkin yeni bulgular, bilgiler
olarak iki kümede toplanabilir, elde ederler.
içerik tanımları somut ve özel eğitim
Eğitim alanında karşılaşılan
durumları için, süreç tanımlan ise sorunları çözmek, yeni yöntem ve
soyut ve genel eğitim için daha çok teknikler geliştirmek için araştır-
kullanılır.
malar yapılmaktadır. Bu araştır-
Eğitim, bireyin davranışında, malarda eğitim, diğer bilimlerde
kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olduğu gibi bilimsel araştırma ile
olarak istendik değişme meydana sorun çözme yöntemlerini ve birçok
getirme süreci olarak tanımlanmıştır. bilgi toplama tekniklerini kullanır.
Bu tanımı oluşturan önemli eğitim Eğitim davranışla uğraştığı, uzun
kavramları davranış, yaşantı, amaç süre aldığı ve pahalıya mal olduğu
ve süreç kavramlarıdır. Bu için eğitimde araştırma yapmak
kavramlar açıklanıp belirlenmeden oldukça güç olmaktadır.
soyut ve genel olan bu

OKUMA LSTESİ
Bu ünite ile ilgili Türkçe kitaplardan seçilenler yazar soyadla-rının
sırasına göre aşağıda gösterilmiştir. Daha geniş okuma listesi için kitabın
sonundaki Türkçe kitaplar bölümüne bakınız.
Rugen Alaylıoğlu, Ferhan Oguzkan, Ansik-
lopedik Eğitim Sözlüğü
Hüsnü Arıcı, istatistik Yöntemler ve Uy-galama
Türkkaya Ataöv, Bilimsel Araştırma El Kitabı
ibrahim Bthem Başaran, Temel Eğitim ve
Yönetimi
Selahattin Ertürk, Eğitimde «Program»
Geliştirme
Fuat Gündüzalp, öğretme» Meslek Kitapları
Kılavuza
W. J. Goode, Sosyal Bilimlerde Araştırma
Metotları
Saim Kaptan, Bilimsel Araştırma Teknikleri ve
İstatistik Yöntemleri
Niyazi Karasar, Araştırmalarda Rapor Hazırlama
Yöntemi
Niyazi Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi
Ferhan Oguzkan, Eğitim Terimleri Sözlüğü
Durmuş Ali özçelik, Araştırma Teknikleri
Düzenleme ve Analla
Francis, J. Rummel, Eğitimde Araştırm»-ya Giriş
Abdurrahman Ş. Sanay, Eğitsel Araştırmalar
Üzerine
Fatma Varış, Eğitim Bilimine Giriş
Cemal Yıldırım, Eğitimde Araştırma Metotları
EĞİTİMİN
TOPLUMSAL
TEMELLERİ
Eğitim, toplumun eğitime olan
gereksemesini karşılamak için
toplumca ortaya çıkarılmış bir
toplumsal kurumdur. Eğitim, kur-
duğu okullarla ve eğitim yerleriyle
toplumun kendisine verdiği eğitim
görevlerini yerine getirmeye çalışır.
Eğitim, kendisine verilen eğitim
görevleriyle toplumu hem etkiler,
hem de toplumun yapısından büyük
oranda etkilenir. Toplum bu
etkileriyle eğitimi kendi yapısına
uydurmaya çalışır
Eğitimin kendini toplumsal
yapıya uydurması demek bu yapıya
uyacak biçimde eğitim programını
yapması ve bunu gerçekleştirmesi
demektir. İşte toplumun yapısından
gelen bu bilgiler ve etkiler eğitimin
toplumsal temellerini
oluşturmaktadır.
Bu ünite üç bölümden oluş-
maktadır:
Birinci bölümde toplum ve
eğitimin karşılıklı ilişkileri ele
alınmıştır. İnsanların bir araya
gelerek bir toplumu nasıl oluştur-
duğu, insanların toplum içindeki
işlevleri, toplumsal davranışları,
rolleri açıklanmıştır. Toplumun
giderek genişleyen çevresi ve bu
çevre ile etkileşimi; toplumsal ku-
 2
ramların ve toplumsal birimlerinin niteliği; toplumun yaşama kaynakları
olan insanlar, yeni kuşaklar, doğal zenginlikler, yeni kültürel değerler;
toplumun varlığı olan kültür ve kültürel değerlerin türleri; eğitimin
toplumsal işlevi üzerinde durulmuştur.
İkinci bölümde toplumun eğitime etkisi tartışılmıştır. Toplumun en
önemli birimi olan aile ele alınarak kırsal ailenin, gecekondu ailenin ve
kentsel ailenin eğitimle ilişkileri incelenmiş; ailenin toplum içindeki
yerinin eğitime olan etkisi açıklanmıştır. Ayrıca toplumun yerleşim
biçiminin, nüfus devinimlerinin, çalışma biçiminin, sağlık durumunun,
eğitim olanaklarının, toplumsal ilişkilerinin eğitimi nasıl etkilediği tartışıl-
mıştır.
Üçüncü bölümde toplumsal değişme ve bunun eğitimle ilgisi
incelenmiştir. Toplumsal değişmeyi yaratan nedenler, toplumsal de-
ğişmenin niteliği, Türklerde toplumsal değişme, toplumsal değişmenin
sürdürülmesine ilişkin yaklaşımlar ve bunların görüşleri, eğitimin
toplumsal değişmeye etkisi açıklanmıştır.
 TOPLUMSAL TEMELLER 49
TOPLUM VE EĞİTİM kuşaktan kuşağa aktarılırlar. Yeni
Toplum, sınırlan belli bir doğal mun ayrılmaz bir parçası olurlar. kuşaklar bunlan öğrenmeyle toplumun bütünlüğünü zedeler.
çevrede ortak amaçlar için bir araya Zorda kalıp aynldıklarmda da acı kazanırlar. Toplum bu sorunlardan kurtulmak
gelen, birbiri ile kurallaş-mış ilişki, çekerler. Rol davramşlan kuşaklar bo- için eğitimi de bir araç olarak kul-
işbirliği ve dayanışma içinde olan Toplumun üyeleri birbiriyle yunca denenerek elde edildiğinden lanmaya çalışır.
insanlardan oluşur. Bu insanlar etkileşirler. Bu etkileşmeyle oluşan birbiriyle tutarlı, sonucu belli, Toplumsal davranışın ve rol-
zamanla ortaya çıkan ortak davranışlarına toplumsal davranış güvenilir, başkalarınca beğenilir, her lerin, güvencesi toplumsal baskıdır.
gereksinmelerini karşılamak için denir. Bir insana gelen etkiler üyece anlaşılabilir, onaylanabilir Toplumsal baskı toplumda kurallara
toplumsal kurumlar kurarlar. Bu geldiği kaynağa ve duruma göre davramşlardır. Bu yüzden her üye bağlanmış davranış ve rollerin
toplumsal kurumlardan biri de değişik güçte olurlar. Ana - babadan kendine düşen bu kalıplaşmış rol yapılmasını sağlamak için konulmuş
eğitimdir. insana gelen etkiyle çok az tanıdığı davranışlarını yaparak rahat eder. toplumsal yaptırımlardır. Toplum
Toplum ile eğitimin birbirine diğer bir kimseden gelen etki Ana analık, baba babalık, kız kızlık, üyelerinden biri, toplumsal
ilişkisini ve eğitimin toplumsal te- birbirinden farklı olur. Böylece bir oğlan oğlanlık rolünü iyi davranışı, özellikle de rolünü
mellerini daha ayrıntılı incelemek toplum içindeki insanlar birbiriyle oynadığında başkalarınca beğenilir oynarken konulmuş kuralların dışına
için toplumun yapısını oluşturan değişik biçimde ve değişik güçte ve onaylanır. Her üye-nin toplumda çıktığında toplum önceden bilinen
öğeler ile bunların eğitimsel istek- etkileşerek bir etkileşim düzeni mesleği ile ilgili kendine düşen rolü yollarla bu üyeyi cezalandırır. Onu
lerini eğitimin karşılama biçimi yaratırlar. vardır. Toplum üyelerinin bir kesim yeniden kuralların belli ölçülerinin
aşağıda kısaca açıklanmıştır. Toplumdaki etkileşim düzeninin rolünü onlara kazandırmak eğitimin içine çeker. Eğitim toplumun
belli kurallan vardır. Bu kurallar görevidir. koyduğu bu yaptınm ilkelerinin
Toplumun Üyeleri Ve uygulanmasına yardım etmek için
toplum üyelerinin birbiriyle Bir mesleğe, bir işe, çalışma
İşlevleri eğitilenlerin davranışını istenen
ilişkilerinin, işbirliğinin, ortaklığının biçimlerine, toplumun yönetimine,
Toplum insanlardan oluşur. Bir birbirine zarar vermeyecek biçimde yönde değiştirmeye çalışır, onlara
insanlar arası ilişkilere ve benzer- yeni davranışlar kazandım*.
doğal çevrenin sınırları içinde sürdürülmesine yarar. İnsanlar lerine ilişkin toplumun geliştirdiği
toplumu oluşturan insanların sayısı toplum içinde davranırken bu Toplumsal davranış ve roller,
rol davramşlan vardır. Toplumun
toplumdan topluma değişir. Bir kurallara uyarak toplumun düzenini önceki kuşakların düşünüp oluş-
üyeleri bu rol davranışlarını
toplumda yüzlerle anlatılan sayıda bozmamaya çalışırlar. Bu kurallara turduğu ve denediği kalıplardır.
yapabilecek biçimde eğitilirler. Bu
insan bulunurken diğer bir toplumda istenen düzeyde uydurmak için İnşam düşünme zahmetinden kur-
davramşlan uygun biçimde yap-
binlerce insan bulunabilir. Bir çocuklarım daha küçük yaştan tardığı, yapıldığında toplumca be-
tıklarında da toplumca onaylanıp
toplumda kaç insan bulunursa eğitmeye başlarlar. ğenildiği, sonucunun tehlikesi ol-
beğenilirler. Toplumun onayladığı,
bulunsun her insanın toplum içinde Toplumsal davranışın en önemli madığı için inşam rahat ettirir. Diğer
güvendiği bu rollerin yeni teknoloji
bir yeri ve yaptığı işler vardır. kesimini her insanın toplum içinde yandan çocuklanmn sonu belli
ve bilgilerle değişmesi gerektiğinde
Toplumu oluşturan insanlar, oynayacağı rol oluşturur. Rol, toplumda bir gerilim ortaya çıkar. olmayan yeni davranışlar yapması
rastgele bir araya gelmiş değildir. toplumun diğer üyelerinin bu- Yenileşmenin zorlaması, toplumu ana-babayı rahatsız eder. Ana-baba,
Her insan soy, kültür, iş bağlarıyla lunduğu yaşa, yere, yaptığı işe, alışmış olduk-lan davranış kalıplarım çocuklarının bilinen kalıplar içinde
topluma bağlıdır. Bu yüzden cinsine ve benzeri durumlarına göre atmaya yöneltir. Sonucu bilinmeyen, davranmasını ister. Eğitim ana-
insanlar topluma bağlı olmanın bir üyeden beklediği kalıplaşmış ah-şılmışlığm rahatlığını bozan yeni babanın ve toplumun bu isteğini
bilincindedir. Yeni kuşakları eğiterek davramşlardır. Toplumda bir toplumsal rollerin benimsenmesi yerine getirmek için kurulur. Bu tür
onlara bu bilinci vermeye çalışırlar. insandan beklenen rolün yerine toplumda sancı, kargaşa yaratır. eğitim toplumu hoşnut edebilir ama
İnsanlar giderek toplu- getirilmesine rol davranışı denir. Rol Toplumsal sancı ve kargaşa da toplumun değişmesine katkıda
davramşlan geleneklerle bulunamaz. Toplumun kendi
çevresinin dışın-
50 uaiTiMis GİRİŞ
TOPLUMSAL TEMELLER 51

dan gelen etkileri durdurması ola- re diğer uluslarla sınırlanmıştır. Bir Toplumsal Kurumlar
naksız olduğundan kendini değiş- uİusun başka uluslarla ilişki kurması
tirmesi zorunlu olur. kurallara bağlanmıştır. Bu kurallar Bir toplumun sürekli yaşama
çoğunlukla yüzyüze ilişkileri, gereksinmelerini karşılamak, so-
Toplumun Çevresi kültürel ve ekonomik alışverişi runlarını çözmek için ortaya çıkan;
toplumca benimsenen, yasa ve
Her toplum doğal bir çevre sınırlamaktadır. Ama kitle iletişim kurallara uygun olarak çalışan
içinde yaşar. Eğer toplum bu doğal araçlarının gelişmesi, insanların toplumsal ilişkiler dokusuna kurum
çevrenin içinde başka toplumlarla , başka toplumun, başka ulusun denir. Akrabalık, evlilik, mülkiyet
_hiçbir ilişki kurmadan yaşamakta insanları ile etkileşimine çok geniş ilişkileri, hukuk, eğitim, din her
ise bu toplum kapalı bir toplumdur. boyutlar kazandırmıştır. Bu yüzden toplumda görülen toplumsal
Kapalı bir toplum ancak kendi doğal ve yasal sınırlar toplumun, kurumlardandır.
kültürü içinde geliştirdiği toplumsal ulusun çevresini ne denli sınırlarsa
davranışlarla yetinir. Bunların sınırlasın, insanların, toplumların ve Bir toplumsal kurum, toplumda
gelişmesi toplumda yeni bilgilerin ulusların etkileşim çevreleri giderek oluşan rollerden, toplumsal davranış
yeni değerlerin bulunmasına bağlı genişlemektedir. kalıplarından daha yüksek değerde
kalır. Buna toplumsal (kültürel) ve bunları da kapsayan bir ilişkiler
evrim denir. Evrim çok yavaş olan Kitle iletişim araçları ile giderek dokusudur.
bir değişmeyi anlatır. Günümüzde genişleyen etkileşim çevresi,
toplumları, ulusları daha çok etki- Toplumsal kurumun birçok
diğer toplumlarla ilişkisi kesilmiş bu görevleri vardır: Toplumu bütün-
tür kapalı toplumların Amazon leşmeye itmektedir. Toplumların,
leştirir. Toplumun yaşamasını sür-
ormanlarında bile kalmadığı ulusların daha çok etkileşmesi kendi dürmesine yardım eder. Toplumun
sanılmaktadır. aralarında kültürel değerler
alışverişini artırmaktadır. Böylece yüksek düzeydeki gereksemelerini
Toplumlar bir kültürün bağ- olabildiğince açık toplum haline karşılar. Toplumun sorunlarına
larıyla birbirine bağlanarak bir ulusu gelme, toplumun daha önce ge- ölçünlendirilmiş, denenmiş çözüm
oluştururlar. Aynı kültürü paylaşan liştirdiği kalıplaşmış davranışları, yolları getirir. Toplumun üyeleri
toplumlardan oluşması yüzünden bir rolleri sarsarak değiştirmektedir. arasmda oluşacak ilişkileri yasaya,
ulus da üyelerinden birbirine benzer kurala bağlar. Yeni kuşaklatın
toplumsal davranışlar ister. Toplum Eğitim sistemi, toplumun gi- davranışını biçimlendirir. Her üyenin
terimi, bu yüzden ulus anlamında da derek genişleyen etkileşim çevre- yasa ve kurallara göre davranmasını
kullanılır. Bir ulusun eğitim sinin getirdikleri sorunları çözmeye sağlar.
sisteminin eğitilenlerde yaratmaya yardımcı olmak zorundadır. Toplumsal kurumlar, toplumsal
çalıştığı toplumsal davranış ulusal Toplumların giderek daha açık birimlerin kurulmasını ve ça-
düzeyde genelleşmiş davranışlardır. toplumlara dönüşmesi, dışarıdan lışmasını sağlarlar. Sözgelimi evlilik
Yine bir toplumsal davranışın büyük gelen kültürel değerlerin topluma kurumu ailenin, eğitim kurumu
kesimini toplumsal roller oluşturur. yararlı, yararsız etkilerini çoğalt- okulun, mülkiyet ilişkileri ör-
maktadır. Eğitim sistemi, toplumun gütlerin, hukuk kurumu devletin
Toplumlarda olduğu gibi ulus- karşı karşıya kaldığı bu durumda oluşmasına ve çalışmasına kaynaklık
ların da bir çevresi vardır. Bu çev- kendine düşen görevleri yerine eder.
getirmek için kendini de Toplumsal kurumlar, insanların
yenileştirmek zorundadır. konulan yasa ve kurallara uy-
gun davranmasını sağlayarak birer
eğitim kurumu gibi çalışırlar. Diğer
yandan eğitim de bir toplumsal
kurum olarak diğer toplumsal
kurumlarla çok güçlü ilişki ve
etkileşim içinde bulunmak
zorundadır.
Toplumun Yaşama Kaynağı
Toplum uzun süre yaşamak için
varolmuştur. Her toplum yaşamını
tehlikeye sokacak her duruma
amansız savaş açar. Bu savaşı
kazanabilmek için toplumsal
kurumlar, birimler oluşturur, bunları
toplumsal davranışlarla, rollerle
destekler. Ama bunlar da aşağıdaki
kaynaklara dayanır.-
Toplumun yaşamasının birinci
kaynağı toplumu oluşturan insan-
lardır. Toplumun üyeleri kültür
birikiminden yararlanmayı, top-
lumsal kurumlan yaşatmayı yükj
lendikleri sürece toplumun yaşaması
da sürer. Toplum üyeleri bu
sorumluluktan sıyrılıp toplumu terk
ettiklerinde toplum yaşayamaz.
Göçler bu yüzden, toplumun
istemediği bir toplumsal olgudur.
Toplumun yaşamasının ikinci
kaynağı yetiştirilen yeni üyelerdir.
Toplumu oluşturan kuşakların
yerine yeni kuşakların üretilmesi ve
bunların toplumu yaşatacak biçimde
yetiştirilmesi gerekir. Bir toplumun
çocuk üretme yeterliği azaldığında
yaşaması tehlikeye düşer. Başka
toplumlardan getirilecek insanlar
kendi kültürleri ile birlikte
geleceklerinden oluşacak toplum
başka nitelikte bir toplum
52 EĞİTİME GİRİŞ
olur. Toplumun yaşama biçimi,
kültürü değişmeye uğrar.
Toplumun yaşamasının üçün-
cü kaynağı doğal zenginlikleridir.
Bir toplumun bir yerde yaşaması
için o yerin doğal zenginliklerinin
toplumu yaşatabilecek düzeyde ol-
ması zorunludur. Doğal zenginliği
olmayan bir toplum başka toplum-
lardan borç alarak yaşamasını sür-
düremez. Toplumu zenginleştirme-
nin yolu, doğal zenginlikleri işle-
yerek değerini yükseltmektir. Bir
toplum bunu ne oranda yükseltirse
o derecede zenginleşir, gönençlesin
Toplumun yaşamasının dör-
düncü kaynağı, yeni kültürel de-
ğerler yaratarak, toplumsal ku-
rumlarım ve birimlerini geliştire-
rek, toplumsal davranış ve rolleri
değiştirerek yenileşmektir. Elinde-
ki kültürel değerleri olduğu gibi
sakladığında bile bir toplum eski-
mesini durduramaz. Yenileşme-
yen toplumlar yenileşen toplum-
larca ortadan kaldınlmasalar bile
giderek eskirler ve yok olurlar.
Toplumun yukarıda sayılan
dört yaşama kaynağı ile eğitimin
İlişkisi vardır. Eğitim sistemi, top-
lum yok olduğunda kendisi de yok
olacağından ilkin kendisini yaşat-
mak için bu dört kaynağın canlan-
masına yardım etmek zorundadır.
Sonra da toplumun bu konuda ve-
receği görevleri yerine getirmek
için çalışmak zorundadır. Toplum
üyelerinin toplumdan göç etmesini
önlemek; topluma giren yeni
üyelerin uyumunu sağlamak; top-
lumun doğal zenginliklerinin işle-
nerek değerini artırmak; yeni kül-
türel değerler yaratarak toplumu
yenileştirmek eğitim sisteminin yü-
kümlülüklerindendir.
Toplumun Kültürü
Kültür, bir topluma önceki
kuşaklardan gelişerek aktarılan,
toplumun üyelerinin çoğunluğun-
ca değerli bulunan insan yapısı
tüm varlık, eylem ve düşünceleri
kapsar. Bu bölümün başmdan beri
açıklanan kalıplaşmış toplumsal
davranış ve roller; bunları da içine
alan toplumsal kurumlar ve
birimler; toplumun diğer toplum-
larla ilişki kurmasına yarayan tüm
iletişim araçları; toplumun
yaşamasını sağlayan kaynaklara
ilişkin tüm değerler kültürün kap-
samı içine girer.
Kültür, bir toplumu oluşturan
insanların, toplumun sahibi oldu-
ğu doğal varlıklardan aldıkları do-
yumdan ve duygudan daha çoğu-
nu almak için insanlarca yaratıl-
mıştır. Bu anlamda kültür bir ulu-
su dilini, yasalarım, inançlarım,
gelenek ve göreneklerini, alışkan-
lıklarını, folklorunu (yaşayış biçi-
mini), sanatını, teknolojisini, bi-
limsel değerlerini kapsamaktadır.
Kültür, toplumun yaşadığı
çevrenin, doğal, biyolojik, psikolo-
jik ve toplumsal düzeyinin etkisiy-
le oluşan insan yapısı değerlerdir.
Kültür bütün bu yönleri ile birbi-
rine kenetlenmiş bir değerler bü-
tünüdür. Kültür, biyolojik kalıtım-
dan daha çok, insanların yaşanta-
53
lan sonucunda elde TOPLUMSAL TEMELLER
ettikleri, kuşaktan kuşağa meslekte çalışan kişi
öğrenme ve iletişim yoluyla o mesleğin gerektirdiği değerlere
aktardıkları değerlerin tümüdür. uymak, o değerleri kullanmak
Böylece kültür, bir toplumu zorundadır. Sözgelimi öğretmenler,
oluşturan insanların kendi öğretmenliğin gerektirdiği
değerlere uygun davranmak
aralarındaki ilişki ve etkileşimin
sonucunda oluşan bütün insan ya- zorundadır.
pısı nesneleri; ekonomik, dinsel, si- 3.Seçimlik değerler. Bu tür
yasal, toplumsal kurumları; bütün değerler toplumun üyelerince
sanat, dil, felsefe, töre, yöntem ve dilendiği zaman ve yerde
işlevleri; bütün inanç, tutum ve kullanılabilen, uyulabilen
ülküleri içermektedir. , Kısacası, değerlerdir. Bu değerlerin
kültür bir toplumun insan eliyle kullanılması ve bu değerlere
yaptığı, yarattığı bütün özdeksel uyulması toplumca beklenir
ve tinsel değerlerin tümü olmakta- ama değerler kullanılmadığın-
dır. da ve değerlere
Kültürel Değerler uyulmadığında da kişi
kınanmaz. Sözgelimi insanlar
Kültürel değerler toplum için-
şimdi düğün yapmadan da
deki niteliği, yaygınlığı ve gücü
evlendiğinde
yönünden birbirine eşit değildir.
lonanmamaktadır.
Kültürel değerler dört türe ayrı-
lır: 4.Geçici değerler. Bu tür de-
1. öz değerler. Bunlar bir top ğerler belli bir süre toplumun
lumun üyelerinin büyük çoğunlu- belli bir kesimince kullanılan,
ğunca önemli bulunan, yaygın ve uyulan değerlerdir. Moda
kültürün özünü oluşturan güçlü, değerler olarak başka
çekirdek değerlerdir. Bu değerle toplumlardan gelebilir, top-
rin değişmesi kültürü köklü biçim lumun bir kesimince
de değişmeye uğratır. Sözgelimi yaratılabilir. Toplumca
dilin özdeğerlerini oluşturan söz beğenildiğinde yerleşebilir,
cükler yabana olanlarla değişti beğenilmediğinde de bir süre
rildiğinde dil bozulur. sonra görünmez olur. Sözgeli-
mi, giysilerde görülen yıllık
2. özel değerler. Toplumu
değişmeler gibi.
oluşturan üyelerinin, oturdukları
Bir kültürel değerin bu dört
yöreye, uğraştığı mesleğe, ilgi
türden hangisine girdiğinin bilin-
duyduğu konuya göre önemli bul
mesi eğitim açısından çok önemli-
duğu ve kullandığı değerlerdir.
dir. Kültürel değerler bu türlerine
Öz değerlere bakarak ikinci dere
göre eğitim programında Önem
ce güçlü olan bu değerlerin ilgili
derecesi alırlar.
lerce kullanılması gerekir. Bir yö
rede yaşayan insan o yörenin; bir Toplumu oluşturan insanlar,
bireysel ve toplumsal gereksinme-
lerini giderecek davranışları, bir-
birlerine ve kendilerinden sonraki
kuşaklara öğrenme ve iletişim 5 E u ol ü ene rer. iy in düzen-
4 Ğ
yoluyla aktarırlar. Bunlardan ge- ms ur y işbirliğ Evlen i de li, daha
reksinmeleri gidermede yetersiz al . es i me, iş ili ol etkili
kalanla ri eç . İşl E i yeterli ortaklı şk d bir
r, p i Toplu ev ği y ği ğı ve il u biçimd
eskiye b m mları i ti a kazand ben- er kç e,
nler üt li ulus m p ırmak. zerleri ' a eğitile-
toplum ü k yapan Bi in m Her insanla iç uz ne
ca ye- nl ve bu öz r to a insan rın in u başkala
nileştir e ge değerle toplum pl kt toplum sürekli d n rıyla
ilir, ş- çi ridir. sal u ır. içinde işbirliğ e bi işbirliğ
geliştir tir ci Böylec kurum m B yaşama i ol r i
ilir, e de e bir olan sa u k içinde m sü yapma
yeni n ğe ulusu eğitim, l g zorund olması a re yeterliğ
yaratı- o rl oluştur toplum a e adır. nı nı yi ini
lanlarl nl er an top- un m n İhsanın gerekti n pl kazand
a ar in lumlar eğitim a el toplum rir. Bu ö an ırmak
değişti ın de birbirin gereksi cı a da tek yüzden ğr lı zorund
rilir. k fa den nme- to m başına insanın e eğ adır.
Böylec ül rk özde sini p- ac yapabil , ni iti Çünkü,
e kül- tü lıl ayrı karşıla lu a eceği başkal l m başkala
tür, rl ık değil- mak m ul işler arıyla m in rıyla
kuşakt er la dir. için d aş çok işbirliğ es iç iyi
an id r Fakat kurulm a m azdır. i i in ilişkiler
kuşağa ir. ol uluslar uştur. y a İhsan kurma y de içinde,
gelişir, B ab öz Eğitim, aş k hemen sını a- ge işbirliğ
zen- ir ili değerle toplum a iç her öğren şa çi i
ginleşi ul r, rde un bu y in işini mesi m r yapma
r. us a farklı gereksi a e başkala gerek b m k insa-
u m oldukla nme- n ği rıyla mekte- o ek nın
Bi
ol a rı için sini h ti birlikte dir. y t vazgeçi
r
uş öz birbirin karşıla er m yap- Bi u e- lmez
toplum
tu de den dığı in şu mak rlikte sü di bir
un
ra ğe kültüre sürece sa nl zorund yaşama re r. toplum
niteliği
n r- l ve nı ar adır. nın r. E sal ge-
ni,
to le ayrılıkl karşıl to ı Başkal temeli İn ği reksin
sahip
pl ri ar a- pl y arıyla baş- sa ti mesidir
olduğu
u n gösteri yabildi u- a birlikte kalarıy n, m .
kültürü
m de rler. ği m p olma la iyi b b 2.
belirler
la ay oranda u ar kimi ilişkile u u Eğitile
. Eğ
rı rıl toplum n . kez r y sı ne
Toplu iti
n ık a et 1 ömür içinde aş ra iletişi
mları mi
ö y hizmet ki . boyu ol- a da m
birbiri n
ze o eden n E sü- maktır. m , yeterli
yle To
l, kt bir bi ği Başkal ı da ği
birleşti
S ur pl kurum r til arıyla iç ha kazand
ırmak. m ar başkala sanın ja ad araçları doyuru l ir. ullanı- lar, m ış mde
Toplu a ıy rına bu nl a da lması d K lır. inançl ak k eğitilm
m kt la kendini yeterli at ya kulla- hem de e ül Kültür ar, . al esidir..
içinde a iy anlatab ğe ır. l- nır. toplum ğ tü el gelene T ı Eğ
yaşa- d i ilme- ulaşabi B nı İnsanın da er re değerle kler, o p itilenin
manın e ili sine ve lmesi aş z bunları etkin le l rin en görene p la toplum
gerekti ği şk başkala için ka di kullan bir üye ri de önem- kler, l rı sallaştı
rdiği l il rını iletişim la li mada olması n ğe lilerind güzel u nı rılma-
bir b er anlaya e rı k da bakıml g rl en olan sanatla m b sında
diğer aş ge bilme- yaraya m ul gerekti arından er er ana dili r, s e kullanı
ye- k li sine n da la ğince gerekli e , aynı bilims al ni lan en
terlik al ş- bağlıdı araçları d n yeterli dir. k- eğ anda el la m önemli
de ar tir r. ge- ü m olması Böylec ti iti bir bilgi- şt s araç,
insanın ı eb İn rektiği y az gerekir. e rd le iletişim ler ve ır e toplum
başkal m il sanın nce ol . eğitimi iğ ne aracıdır benzer m y un
E
arıyla a m kendini kullan u B n bir i i . leri a, e .yasala
ğitim,
an- nl es anlatab ması yl u görevi d ş- Bunun eğitile i c rı,
insanın
laşabil a i, ilme- gerekir. a na de a bi gibi nin n e inançla
bu
mesidir m iş sine ve Dil an ek eğitilen vr rli diğer işbirli- s k rı, ge-
denli
. a bi karşısı bunlar la ol in a ği kültüre ği ve a v lenekle
önemli
İnsamn k- rli ndakini dan en r. a- iletişim nı ve l iletişi e ridir.
olan n
kendin ta ği anlaya önemli A ra yeterli şl il değerle m b Bunları
iletişim ı
i d y bil- sidir. m k ğini et r olan n
gereksi ar yeterli n u
anlatab a ap mesine Çünkü a çi geliştir işi yasa- toplum
nmesin ı ğini t k
ilmesi y ab iletişim dil, in zg mektir. m üye-
i y gelişti o al
büyük et il yeterli insanın sa i, ye sinden
karşıla 3. a rmek p ı
bir er m ği ömür n re te istediği
mak Eğitile p için l p
gereksi li es denir. boyunc ke n rli davranı
zorund ni a önemli u la
n- ol i, In- a n k, ği ş
adır. kültürl bi ve m ra
medir. m kı kullan- di de ka kalıpla
Planlı emek. le elveriş c u
İnsan as sa dığı bir ni vi za rı
eğitim Kül- c li araç- a y
bu ı ca iletişim an ni n- planlı
süresin türlem e lardır. g g
gereksi g to aracıdır la m dı eğitim
ce, e, k el u
nmesin er pl . İnsan t- , rır 4. yoluyla
eğitilen insanın b iş n
i e u dü- m m ke Eğ daha
in içinde i- ti d
karşıla ki m şüncele ad ad n itil kısa
iletişim yaşadı çi ri a
mak r. da rini, a, de bi en sürede
de ğı m l v
için İn y istekler ba , re i etkili
yeterlik kültüre d m ra
eğitilm s aş ini, şk pe r to olarak
kazan l e iş n
ek a- a duygul al s, ar pl öğretil
ması değerle e d a
ister. nı y an-hı, ar gi aç u ebilir.
hem ri ği a c
İn n ab sorunla ın bi ol ms Eğitile
insamn benims til v a
samn, b il rım ı bi ar all nin
gereksi eyecek m r k
yalnız aş m çoğunl an rç ak aşt toplum
nmesin ve bu es bi
kendin k es ukla la o ır a sallaştı
in kültüre k
i anlat- al i dille m k id n çi
nlmas to r, yan 5 E mse d nda nışla a
m-da pl il gereksi 6 Ğ mesi e bu rla yK
ni, O e tür
kullanı u ke nmeler eğiti ırsa
n çatış
lan m le inden ğerler m d H uygu O mi
ç mala l
toplum u rd biridir. i aT eİ er lama etkil
birer o l r Ail
sal n ir. Eğitim leri n aile, sını er.
araç E T çocu ister. e daha e
(kültür y T bu Bu
olara Aile r da
el) as o gereksi
k Akları i çoğal
davr K
değerle al pl nmesin na bunu anışl K
kulla sahip yap n ır. K
r aynı a- u i arın
anda rı, n- öl- makl
m karşıl vü
Çünk eğiti
eğitile in makt düğü a
sa amak e çocu
min
nin iş- a adır. kültü kend
ll için ama
birliği n Yeni rel inin
aş eğitile klara
y baka
çları
ve çl kuşak değer gele
m ni e rak
na
iletişi ar lar leri ceği
a toplum t gençl
uygu
m ı topl aktar ni
e sallaştı i er ve
n
yeterli to umun maya güve
ği rmak ş yetiş
olanl
ğini pl kültü çalışı ncey
til zorund k kinle
arı
geliş- u rünü r. Bu e
e adır. i r da-
eğiti
iirmek m olduğ aileni alır, me
ni Eğ u gibi kült n ha
için de u n yardı
n itim, ü- l yeği
birer n aldık- hem mcı
to hakkı rünü en
araçtır. d TOPLUMUN EĞİTİME ETKİSİ olur,
hem sürd r biçi
Eğiti- ü p- yukarı larınd ürec ama
de i mde
len, ze lu da a, ek aksi
göre n kültü
toplum ni m sayılan önce vidir. insa oldu
içinde ni iç dört den Böyl nlar rlene ğund
e rek,
başkal sa in görevi hazırl ece yetiş a
ğ toplu
arıyla ğl d ni anmı aile, tirir. eğiti
i msall
iş- a e yerine ş ka- kendi mi
- aşara
birliği m m getirirk lıplar nin A enge
t k
kurabil a ut en a inand ile ller.
i eğiti
mek k lu toplu- girerl ığı ve aynı Türk
l me
için iç ol mun er. uygu anda iye'd
mgelirl
toplum in a elinde Toplu ladığ çocu e
e er.
un k bi buluna mun ı kları ailel
s
yasalar o l üyel kültü m A er
n i
ına, n m kültüre erinin rel topl ile, eğiti
inançla ul değer msel
es l de- bu ums s çocu
rına m leri yönl
in kalıpl allaş ı kları
uymak uş çocu eriyl
e ara tırm r na
zo- k kları e
y göre a a kaza
rundad ur nın birbi
a- davra göre s ndırd
ır. al da rleri
ra n- vini ı ığı
Çünkü la beni davra nden
58 EĞİTtME GİRİŞ
dayanışma, kentlere bakarak daha
yüksektir. Kırsal toplumlarda, yeni
kuşağın kültürlenmesinde,
toplumsallaşmasında büyük etken
olan toplumsal baskı daha yüksek
düzeydedir. Bu yüzden kırsal aile-
lerin geleneklere bağlılığı ve göre-
neklerin dışına çıkamamaları da
daha yüksek düzeydedir.
Evlenme çağma gelen çocuk-
ların eş seçimine ana-babanın etkisi
büyüktür. Genellikle çocuklarının eş
seçiminde babanın egemen olduğu
görülmektedir. Kızlar için başlık
denilen paranın alınması yaygındır.
Bazı toplumlarda bu başlığın
niteliği, kızların satılması biçimine
dönüşmektedir.
Kırsal ailelerde çocuklar, küçük
yaşlardan başlayarak, aileye
ekonomik katkıda bulunurlar. Çocuk
sayısının çok olmasının başlıca
nedenleri ekonomik yararlar
sağlamak, ana - babanın geleceğini
güvenceye almak istemesidir.
Kadmın aile içindeki yerinin
sağlamlığı, ailede ekonomik güç
oluşuna, erkek çocuğunun olmasına
bağlıdır. Bunlardan yoksun ol-
duğunda, kocanın ikinci ve üçüncü
evlüjğe gitme olasılığı yüksektir.
Kırsal ailelerde, ataerkil yöne-
tim sürmektedir. Çekirdek ailelerde
baba, birleşik ailelerde dede, ailenin
yönetim sorumluluğunu
yüklenmiştir.
Kırsal ailelerde eğitim olanak-
larından yararlanma çok düşüktür.
Türkiye ortalamasına göre, kırsal
ailelerde her 10 kadından
TOPLUMSAL TEMELıLER
59
l - 2'si; her 10 erkekten 3 - 4'ü okuma- dır. Aile, tümüyle, göç ettiği kentte
yazma bilmektedir. Zorunlu öğrenim uyum zorlukları içindedir, özellikle
çağında olan çocuklardan, Türkiye iş bulunamadığında, geçim
ortalamâsma göre, kırsal ailelerde her güçlüğünde bu uyum daha da zor-
10 kızdan 5-6' sı ve her 10 erkekten 7 laşmaktadır.
- 8'i okula gitmektedir. Bu oran geri
Gecekondu ailelerde, çocukların
kalmış bölgelerde her 10 kızda 2-3'e;
aileye ekonomik katkıda bu-
her 10 erkekte 5-6'ya kadar düş-
lunmaları zorunluluğu ortadan
mektedir. Kırsal bölgelerde okula
kalkmış değildir. Bu yüzden çc^-
yazılan çocukların devamsızlıkları da
cuklann okula gönderilmeleri ikinci
çok yüksektir. Okula yazılan her 10
planda kalmaktadır.
kızdan 3 - 4'ü-, her 10 erkekten 1 -
2'si sürekli olarak okula git- Kadmın aile içindeki yeri, kırsal
memektedir, öğrencilerin okula aileye göre pek değişmemiştir.
devamsızlıklarının önemli nedenleri Ancak kırsal bölgelerde olduğu gibi
ekonomik ve okula karşı ilgisizliktir. kadının tarımda çalışması yerine bazı
kadınların işçilik, temizlikçilik ve
Gecekondu Aile benzeri işlerde çalışarak aileye
Gecekondu ailelerde, çekirdek ekonomik katkıda bulundukları
aile türü egemendir. Bazı aileler görülür. .
Babanın aile içindeki gücü,
köylerden ana - babalarını da ge-
tirmektedirler. Ailelerde ortalama aileye yaptığı ekonomik katkının
çocuk sayısı, kırsal aileye bakarak az, oranına bağlıdır. Çalışan kadının,
kentsel aileye bakarak da çoktur. aile yönetimine katkısı ve sözünün
Genel olarak, köylerden kopup ailede geçme gücü artmaktadır.
gelme gecekondu aileyi toplumsal Eğitim yönünden, kırsal aileye
yalnızlığa itmiştir. Akrabalarıyla, bakarak, gecekondu ailenin ola-
köylüleriyle birlikte gelip, bir çevreye nakları daha geniştir. Fakat kentsel
yerleşen ailelerde bu toplumsal aileye bakarak da bazı sınırlılıklarını
yalnızlık daha az etkilidir. Toplumsal korumaktadır.
Gecekondu aileler, ekonomik
yalnızlığın yüzünden toplumsal
dayanışma, toplumsal baskı, köylere güçleri, eğitime ilgileri oranında
bakarak gecekondu bölgelerde daha çocuklarım eğitim olanaklarından
azdır. Çocuklar, aile ve yakın çevre yararlandırmaya çalışmaktadırlar.
dışında, daha başıboş davranmakta; Gecekondu ailelerde erkeğin ve
çocuk suçlarma, kötü alışkanlıklara kadmın okur yazarlık oram, kırsal
daha elverişli ortam bulmakta- ailedeki orana benzerliğini
korumaktadır. Ancak erkeklerde bu
oran okur - yazarlık yönünden
yükselmeye başlamıştır. Bunun
başlıca nedenleri, kentte okur ya-
 zarlığa daha çok gereksinme du-
yulması; birçok işlerde okur yazar-
lığın, ilkokulu bitirmenin önkoşul
olmasıdır.
Zorunlu öğrenim çağındaki
çocukların okula devamlarmdaki
oran, kırsal bölgelere bakarak daha
yüksek, kentsel ailelere bakarak
daha düşüktür.- Kızların okula
gönderilmesi, henüz kentsel aile-
lerdeki orana ulaşmış değildir. En
büyük sorun, büyük kentlerde hızla
artan nüfusa koşut olarak okul
yapımının istenen hıza ulaştırıla-
mamasıdır.
Diğer yandan, ana - babaların,
kentsel yaşam için gereksinme
duydukları uyumu ve işi sağlayacak
halk eğitimi çalışmalarının, yok
denecek düzeyde kalması da
önemli bir eğitim sorunudur.
Kentsel Aile
Kentsel ailelerde çekirdek aile
türü egemendir. Çocuk sayısı, kırsal
ve gecekondu ailelere bakarak daha
az, ortalama 4'tür.
Kentsel ailelerde, kent yaşa-
mının gereği ve kısıtlaması olarak,
başka ailelerle görüşme çok az
olabilmektedir. Dış mahallelerde
belirginliğini gösteren toplumsal
baskı ve dayanışma, merkeze doğru
gidildikçe yok olmaktadır. Büyük
kentlerin bazı yerlerinde ise bir
apartmanda oturan ailelerin
birbirlerini tanımadıkları ya da
tanımak istemedikleri görüle-
bilmektedir. Bu yüzden, büyük
toplum baskısından oldukça arınmış
bir yaşam sürdürmektedirler.
60
BGttlME GÎRtŞ
Kentlerde artan akıl
hastalıklarına, çocuk suçlarına
bakıldığında, bu durumun,
insancıl iyi ilişkilerin
geliştirilmesinde olumsuz yönleri-
nin olduğu söylenebilir.
Kentsel ailelerde, çocukların
aileye ekonomik katkıda bulun-
mak üzere çalışma zorunluluğu
kalkmış gibidir. Çocukların görevi
okullarına devam etmektir.
Çocukların devam ettikleri
okulların türü, daha çok ailelerin
ekonomik ve toplumsal güçlerine
göre seçilmektedir. Çocukların
okuldaki başarısızlığı aile sorun-
larının en önemlilerinden biri ol-
maktadır.
Çocukların en büyük sorunu
ise, yaşamlarını apartman içinde
sürdürmek zorunda oldukların-
dan, okul dışındaki zamanlarını
değerlendirmede güçlük çekme-
leri; toplumsallaşmalarında en
önemli yararı sağlayan oyun arka-
daşlarından yoksun kalmalarıdır.
Kentsel ailelerde kadının ev
içindeki yeri, erkeğin yerine ol-
dukça eşit durumdadır. Çalışan
kadınlarda bu daha belirgindir.
Kadınların, kadın haklarından ya-
rarlanması daha yüksek düzeyde-
dir. Evin yönetimini üstlenen ka-
dınlara, kentsel ailelerde daha çok
rastlanmaktadır.
Kentsel aileler, Türkiye'nin
eğitim olanaklarından en çok ya-
rarlanan aileleridir. Türkiye orta-
lamasına göre, kentsel ailelerde
her 10 kadından S'i ve her 10 er-
kekten 8'i okuma yazma bilmek-
te ya da bir okulu bitirmiş
bulunmaktadır. Orta ve yüksek
öğretimden yararlanma olanakları
en yüksek düzeydedir.
Zorunlu öğrenim çağında bu-
lunan kız ve erkek çocukların oku-
la gitme oranları en yüksek düzey-
dedir. Çocukların zorunlu durum-
lar dışında okula devamsızlık gös-
termeleri yoktur. Kentlerde, ara-
lıklı olarak okula devam edeme-
yen öğrencilerin oranı % 2 dola-
yındadır.
Ailenin Toplumdaki Yeri
Bir toplumda her insanın bir
yeri vardır. İnsanın toplum içinde-
ki bu yerine toplumsal orun (sta-
tü, mevki) denir.
Bir ailenin üyelerinin toplum-
sal orunu birleşerek ailenin orunu-
nu oluşturur, tnsanlar bir aile
içinde yaşadıklarından, ailenin
toplumsal orunu, çoğunlukla kişi-
nin toplumsal orunundan daha
baskın olur. Kişisel orunlarını be-
ğenmeyen kişiler, eğer üstün gö-
rüyorlar ise ailenin, babanın oru-
nuna dayanırlar.
İnsanlar toplumsal orunlarını
sürekli yükseltmek istediklerinden
evlenirken çoğunlukla bu orunu
yükseltecek eşler ararlar.
Kişinin ya da aflenin toplum-
sal orununu oluşturan etmenler,
zenginlik, soyluluk, uğraşılan iş,
görülen öğrenim, din, mezhep,
toplumsal ilişkiler, yaşadığı çevre
ve benzerleridir. Bir insanın ya da
ailesinin üyelerinin bu etmen-
TOPLUMSAL TEMELLER
lerde yüksek ve düşük düzeyde
oluşuna göre toplum içindeki yeri-
nin belirlendiği görülmektedir.
Kişinin ve aile üyelerinin gör-
düğü öğrenim, toplumsal orunun
düşmesinde, yükselmesinde olduk-
ça güçlü, bir değişken olarak gö-
rülmektedir. Çünkü öğrenim zen-
ginliğe, uğraşılan işe, toplumsal
ilişkilere etkide bulunan bunları
da yükselten bir etmendir. Görü-
len eğitimin düzeyi, süresi, biçimi,
yeri gibi durumlar kişinin toplum-
sal orununa etkide bulunmaktadır.
Toplumun kişiden ve ailesin-
den beklediği toplumsal davranış
onun toplumsal orununa göre de-
ğişir. Bir kişinin ve ailesinin yap-
ması gereken toplumsal davranış-
lar, oynanması gereken roller top-
lumsal orununa layık olmak zo-
rundadır. Kişi ya da aile toplumun
beklediği biçimde davranma-
dığında, toplumsal orunu belirle-
yen etmenler ne denli yüksek olur-
sa olsun kişi ya da ailesi toplumun
gözünde yerini düşürür. Bu yüz-
den her kişi, her aile kendilerine
layık gördükleri toplumsal orunu
düşürmemek için bu oruna uygun
toplumsal davranışlar yapmaya,
roller oynamaya çalışır. Bu top-
lumsal davramşlann rollerin için-
de eğitime ilişkin olanlar da var-
dır.
Toplumsal Katmanlar
Aynı toplumsal orunda olan
aileler birbiriyle ilişkilerinde, iş-
birliğinde, dayanışmada daha ya-
kınlaşarak toplum içinde bir kat-
61
man (tabaka) oluştururlar. Evlen-
mede, iş ortaklığında, bir derneğe,
bir kulübe üye olmada, meslek,
okul seçmede ve benzerlerinde ay-
nı katmanda olan kişi ve ailelerin
birbiriyle ilişki kurduğu, işbirliği
yaptığı, dayanıştığı görülür. Bir
katmanda bulunan kişi ve ailelerin
toplumsal davranışları, rolleri
birbirine benzer.
Toplumsal katmanlar birbirin-
den toplumsal davranış ve roller
yönünden daha çok ayrımlaştığın-
da toplumsal sınıflar oluşur. Top-
lumsal sınıfların oluşmasında soy,
din, mezhep gibi etmenlere baka-
rak ekonomik zenginlik daha bü-
yük rol oynamaktadır. Bir toplum-
sal katmanın toplumsal sınıf ola-
bilmesi için, katmam oluşturan in-
sanların birbirine bağlanma dü-
zeyinin yüksek olması gerekmek-
tedir. Böyle bir dayanışmaya iten
nedenler ise, bir katmanın diğer
katmanlarla anlaşamadıkları so-
runların, konuların bulunması;
katmanı oluşturanların kendi so-
runlarının bilincine varması; yö-
netim yönünden bir katmana diğer
katmanlardan farklı davranıl-
masıdır.
Ailenin, sahip olduğu toplum-
sal orununa göre bir katman ya da
sınıf içinde olması, eğitime karşı
davranışım da farklılaştırmakta-
dır. Eğitim yönünden önemli olan
farklılıklar şunlardır:
l. Eğitime karşı tutum. Genel
olarak orta katmanın üyeleri eği-
time karşı alt ve üst katmanların
82 EörrîME GÎRÎŞ
üyelerinden daha yüksek ilgi duy-
maktadır. Orta katmanın üyeleri, alt
ve üst katmanların üyelerine oranla,
bir orun yükseltme aracı olarak
eğitime daha çok önem vermektedir.
Bu yüzden eğitimle, okulla yalandan
ilgilenmektedir. Sınavlara
çocuklarını sokmak için
uğraşmaktadır. Çocuklarını çok
yüksek başarı için zorlamaktadır.
2. Eğitim ortamı hazırlama.
Doğal olarak üst katman ailelerin
çocuklarına sağladığı eğitim ortamı
orta ve alt katman ailelerin
sağladıklarından daha zengin ve iyi
olmaktadır. Ama orta katman
ailelerin çocuklarına evde eğitim
ortamı hazırlama hırsı ve çabası üst
katman ailelerden daha yüksek
olmaktadır. Alt katman aileler
çocukları için ortam hazırlamaya
pek özen göstermemekte, doğal
davranmaktadır.
3.Mesleğe yöneltme. Üst kat-
man aileler çoğunlukla, kendi
mesleklerinin çocuklarmca da
seçilmesini istemekte; alt
katman aileler meslek seçmeyi
rastlantıya bırakmakta; orta
katman aileler ise kendilerince
ülküsel gördükleri mesleği
çocuklarına seçtirmeye ça-
lışmaktadır. Böylece çocuğun
bir mesleğe yöneltilmesinde en
yüksek çabayı orta katman
aileler göstermektedir.
4.Eğitimde başarıya yöneltme.
Çocuklarının okullardaki ba-
şarısızlığından en çok rahatsız
olan aileler orta katmanda
TOPL.UMSAL TEMELLER
83
bulunmaktadır. Üst katman cuklarının başarısıyla ilgilenme- ğini göstermektedir. Alt katman
aileler ço- mektedir. Bunların ilgisi daha çok ailelerin çocuklarının okulda başardı
gidilen okulun toplum içindeki yeri olmaları, üst katman ailelerin
olmaktadır. Yabancı dil ağırlıklı özel çocuklarına bakarak daha az ol-
okullar bunların en çok yeğlediği maktadır.
okullardır. Alt katman aileler, Ailelerin çocuklarına okul seç-
çocukları başarı gösterdiğinde meleri, üyesi oldukları toplumsal
övünmekte, ama eğitimde daha katmana göre değişme göstermek-
yüksek başarı göstermeleri için onları tedir. Alt katman aileler çocuklarına
fazla sıkıştırmamaktadır. en kestirme yoldan en kısa sürede bir
Çocuklarının okuldaki başarısız- meslek verecek okulu, eğitim türünü
lığından en çok gerilime düşen aileler seçmektedir. Üst katman aileler uzun
orta katmandadır. Bu katmandaki süre eğitim veren okullara, genel
ailelerin çoğunluğu çocuklarının kültür veren, güzel sanatlarda
okuldaki başarısını, başarısızlığını yetiştiren eğitim türlerine daha çok
yalandan izlemekte, bunu önem vermektedir. Orta katman
kendilerinin başarısı, başarısızlığı ailelerin eğilim gösterdiği eğitim türü
olarak görmektedir. Bu yüzden ve okul daha çok onları üst katmana
çocuklarından okulda çok yüksek tırmandırabilecek nitelikteki
başarı göstermelerini istemektedirler meslekleri verenler olmaktadır.
Genellikle toplumsal katmanların İnsanların, ailelerin toplumsal
bir kent içinde oturdukları mahalle de orunlarının oluşması, buna göre' de
ayrılmıştır. Üst katman ailelerin toplumda katman ya da sınıfların
oturduğu yerlerde okullar daha iyi oluşması doğaldır. Bu doğal
eğitim ortamına sahiptir, özel okullar oluşumun sonucu olarak da eğitim
genellikle bu çevrede kurulur. Alt bunlardan etkilenmektedir. Yerleşim
katman aileler, kendi çevrelerinde Türkiye'de yerleşim çok dağı-
eğitim ortamı yoksul olan okullara nıktır. Kentsel ve kırsal yerleşme
çocuklarım göndermek zorunda birimlerinin sayısı seksen bine
kalırlar. Orta katman ailelerden bir ulaşmaktadır. Bunlardan yalnız
kesimi, çocuklarına özel okulların yetmiş dokuz bini, kırsal bölgeler
olanaklarını sağlamak, eğitim olarak adlandırılan, köyler ve köy-
ortamının iyi olduğu okullara lere bağlı mezra, oba kom, gibi 5 -10
çocuklarını gön-, dermek için evlik küçük yerleşme birimleridir.
çocuklarım öbür mahallelere ya da Bu kadar dağınık olan kırsal
kentlere gönderirler. yerleşme birimlerine eğitimi, diğer
Araştırmalar çocuğun, ailesi* kamu hizmetlerini ulaştırmak çok
nin katman düzeyi yükseldikçe güç olmaktadır.
okuldaki başarısının da yükseldi- 1975 sayımlarına göre, Türki-
 ye'de her 100 nüfustan 58'i kırsal,
42'si kentsel bölgelerde yaşamak-
tadır. 1980 nüfus sayımına göre
kentlerde yaşayan nüfusun oram
daha da artmıştır. Ama 45 milyon
nüfusun yarısından fazlası yine de
köy ve köylere bağlı çok küçük
yerleşme yerlerinde yaşamaktadır.
Bu yerleşme yerleri pek çok uygar-
lık olanaklarından yoksundur.
Yetmiş dokuz bine yakın kırsal
yerleşme yerinin çoğunluğu ya sarp
dağların arasında, ya tarıma
elverişli toprağı bulunmayan orman
içindedir. Bunların büyük ço-
ğunluğu yer sarsmtılarımn, sellerin,
çığların yıkımına elverişli yerlere
yapılmıştır. Yolu, içme suyu,
sulama suyu olmayan köylerin
sayısı küçümsenemeyecek kadar
yüksektir.
1975 sayımlarına göre muh-
tarlığı bulunan 3500 köyün okulu
yoktur. 1982 yılında bu sayı 1500
dolaylarına düşmüştür.
Yerleşme birimi olarak ele
alındığında, öğrencilerin gidebile-
ceği kadar birbirine yalan olanların
dışında, 20 bine yakın kom, mezra,
oba gibi yerleşme yerlerinde okul
ya da çocukların okula gitme
olanakları bulunmamaktadır.
Türkiye'de henüz yerleşimi
sağlanamayan, mevsimlere göre
değişik yerlerde konaklayan göçer
aileler vardır.
Diğer yandan, Türkiye'de köy-
lerden kentlere doğru hızlı bir göç
vardır. 1960-70 yıllan arasında, 3
milyon köylünün kentlere göç et-
tiği bilinmektedir. Bu göç 1970'ler-
64 KOITIMB GİRİŞ 65

4.Sanayii kırsal alanlara doğru Türkiye, doğum pranı TOPLUMSAL TEMELLER

de daha da hızlanmıştır. 1983 yılına
kadar 3 milyon kadar köylünün
kentlere göç ettiği sanılıyor.
Kente göçmenin en önemli ne-
denleri, 1) tarıma elverişli toprağın
artan nüfusa yetmemesi; 2) sa-
nayileşmenin kentlerde olması so-
nucu iş gereksinmesi; 3) kasabaların
iş olanaklarının sınırlı olması; 4)
kırsal bölgelerin yaşama koşullarının
zorluğu; 5) aüelerin çocuklarını
okutmak için kentlere göçüdür.
Kentlere hızlı göçün sonucunda
birçok sorun çıkmıştır. Bunların en
önemlüeri; 1) kentlerde konut
sayısının sınırlılığı yüzünden
yaşamaya elverişsiz gecekonduların
ortaya çıkması; 2) su, yol, kanal gibi
altyapının artan nüfusa yetmemesi;
3) eğitim, sağlık ve benzeri kamu
hizmetlerinin yetersiz duruma
düşmesi; 4) hava ve çevre
kirliliğinin artmasıdır.
Türkiye'de gerek kırsal gerekse
kentsel yerleşim sorunlarına eğilme
henüz düşünsel düzeydedir. Etkili
uygulama çabasına girişilmesi ise
yeterli düzeyde değildir. Bu konuda
ortaya çıkan sorunlar için alınmaya
çalışılan önlemler şunlardır:
1.Köyleri birleştirerek eko-
nomik ve toplumsal yönden
yeterli birimler oluşturmak
2.Kentlerde gecekonduları ön-
lemek amacıyla konutlar
yapmak
3.Kentleri altyapı ve kamu
hizmetlerini yürütebilecek
yeterliğe ulaştırmak
yaymak
5.Kamu hizmetlerini merkez
köylere doğru yayarak yurttaşın
gereksinmelerini daha yakın
yerlerde karşılamak
6.Kooperatifler ve küçük sa-
nayii kırsal alanda geliştirerek
işsizliği önlemek
7.Toprak ve tarım reformunu
gerçekleştirerek göçe neden olan
ekonomik sorunları kaynağında
çözmek
Yerleşimin doğurduğu sorunlar
eğitime geniş ölçüde yansımaktadır.
Dağınık olan yerleşme yerlerine
okul yapımı, öğretmen gönderilmesi,
eğitim araç gereçlerinin sağlanması
ağır sorunlardır. Kaldı ki bu
sorunlar, Devletin zorunlu görevi
olan, ilkokul düzeyinde bile
çözülememiştir. Yurttaşlara eğitim
kademelerinin tümünde, «eğitimde
fırsat ve imkân eşitliğinin
sağlanması» düşünüldüğünde, so-
runların ne denli ağır olduğu ortaya
çıkmaktadır. Gecekonduların
yoğunlaştığı kentlerde ilkokulların
yapımı bile yeterli hıza ulaşıp
yurttaşın eğitim gereksinmelerini
karşılayacak duruma getirileme-
miştir.
Nüfus
Cumhuriyetin kurulduğu yu-
larda 13 müyon olan Türkiye nü-
fusu, üç katından daha fazla bir
artışla 1980'de 45 milyonu aşmıştır,
önümüzdeki yirmi yü içinde
Türkiye'nin nüfusu, iki katı artarak,
80 milyona ulaşacaktır.
en yüksek düzeyde olan geri kalmış plansız bir eğitime
son vermek kaçınılmaz bir
bir kaç ülkeden biridir. Bazı yularda
yükümlülük olmaktadır.
Türkiye'de doğum oram binde yirmi
dokuz dolaylarına çıkmıştır. 1975 Çalışma
yılında doğum oranı binde yirmi
dörttür. 1980 yılma kadar bu oranda 1975 sayımlarına göre Türkiye'
de 14 milyon çalışan nüfus vardır.
büyük bir değişme olmamıştır.
Oysa yukarıda belirtildiği gibi,
Ancak son yıllarda nüfus
Türkiye'de çalışabilecek nüfus oranı
planlamasına başlayan aüelerin
sayısının arttığı savunulmaktadır. % 55 dolayındadır. Başka bir deyişle
22 milyon kişi çalışabilecek yaştadır.
Türkiye'de her 100 kişiden 41'i 8 milyon insan, ev kadınlığı,
ondört yaşından küçüktür. Gelişmiş
çalışmak zorunluluğu olmaması, iş
ülkelerde bu oran 30'dan aşağıdadır.
bulamama gibi nedenlerle
Diğer yandan Türkiye' de her 100
çalışmamaktadır. 1982 yılında
kişiden 4'ü 65 yaşını geçmiş
çalışabilecek nüfusun 25 milyon
yasalardır. Çocuklarla yaşlılar
dolaymda, bunun da 12 milyonunun
çalışacak durumda olmadıklarından,
işsiz olduğu resmi demeçlerden
Türkiye'de çalışabilecek 14 - 65 yaş
anlaşılmaktadır.
arasındaki nüfusun oranı % 55
Çalışan her yüz kişiden 8l'i ta-
dolayındadır.
rımda, 12'si sanayide, 26'sı hizmet
Böylece Türkiye'de gelişmiş dallarında çalışmaktadır.
ülkelere bakarak, hem 4-5 katı daha
fazla nüfus artışı görülmekte hem de Tarımda çalışanların oranı geçen
yıllara göre daha azdır. Sanayi
çalışabilecek nüfusun daha az
olduğu görülmektedir. geliştikçe bu oran daha da azalma
gösterecektir. Tarımda çalışır
Çocuk ve genç nüfusun, geliş- görünenlerin önemli bir oram,
miş ülkelere bakarak daha yüksek mevsimlik işlerde çalıştıklarından,
oranda olması, Türkiye'de onlardan gizli işsizdir.
daha çok sayıda okulların açılmasını Sanayide çalışanların oram,
gerektirmektedir. Bu yüzden, istenen hızda olmasa bile, geçen
ülkemizde hem yüksek oranda olan yulara bakarak artmaktadır. Gelişmiş
genç nüfusun eğitim ülkelerde
sanayide çalışanların
gereksinmelerini karşılamak, hem de oranı, Türkiye'dekinin üç katı daha
çalışan nüfusun azlığı yüzünden her yüksektir.
çalışabilecek insanı ekonomik bir
güç olarak yetiştirecek bir eğitim En hızlı oran yükselişi hizmet
uygulamasına geçmek ge- dallarında çalışanlarda görülmek-
rekmektedir. Yurttaşları, başkasının tedir. Devlet memurluğu, aracılık,
cebinden geçinmeye yönelten özel hizmetler ve benzeri işlerde
çalışanları kapsayan bu dallarda
66 EGÎTÎME GİRİŞ TOFLUMSAL TEMELLER 67

çalışan nüfusun oranı, geçmiş yıllara
göre hızlı bir yükselme gös-
termektedir, özellikle, Devlet işle-
rinde çalışanların gereğinden fazla
sayıda ve yüksek oranda gizli işsiz
olduğu bilinmektedir.
1970 sayımlarına göre, çalışan
nüfusun her yüz kişisinden 73'ü ya
aile işletmelerinde ya da kendi
işinde, başkasından ücret almadan,
kendi kazancı ile çalışmaktadır. Bu
oran, gelişmiş ülkelerde 10 katı
kadar daha düşüktür. Bir işverenden
ücretle iş alanların oranı Türkiye'de
% 26 kadardır. Başka bir deyişle,
çalışan her yüz kişiden ancak 26'sı
bir işverenden ücretle iş almaktadır.
1980'de bu oranın biraz daha
yükseldiği sanılmaktadır.
Çalışma alanında en önemli
sorun, çalışabilecek nüfusa oranla
işyerlerinin azlığıdır. Hızla artan
nüfusa koşut olarak, çalışma yerleri
açılamamaktadır. Bunun sonucunda
da, yıldan yıla giderek, işsizlik
artmakta ve dış ülkelere işçi göçü
hızlanmaktadır. .
îşsiz kalanlara bir güvence
sağlanamamaktadır. İşi olanlardan da
ancak her dört kişiden birinin
emeklilik, sağlık ve benzeri
toplumsal güvencesi vardır. Türki-
ye'de Emekli Sandığı memurlara,
Sosyal Sigortalar Kurumu işçilere,
Bağ-Kur ise özel çalışanlardan ba-
zılarına emeklilik maaşı verebil-
mektedir. Çalışan 14 milyon kadar
kişinin ancak dörtte biri bu ku-
rumlardan yararlanabilmekte, di-
ğerleri ise sigortasız, toplumsal
güvencesiz olarak çalışmaktadır.
Türkiye'nin insangücü gerek-
sinmesini karşılamak eğitimin görevi
olduğu gibi, çalışan nüfusun
haklarından yararlanması ve
yaşamlarını daha iyileştirmesi için
yol ve yöntemlerin öğretilmesi,
onların sürekli hizmet içinde ve
değişik alanlarda yükselebilecekleri
biçimde yetiştirilmesi de eğitimin
görevidir. İşyerlerinin ve Devletin bu
konularda görevler yüklenmeleri bir
zorunluluktur. Bu konularda
gösterilen çabalar, çalışma alanına
yetecek düzeyde bulunmamaktadır.
Sağlık
Türkiye'de yurttaşların sağlığını
koruyucu, hastalıklarım iyileştirici
kuruluşların, bu kuruluşlarda çalışan
sağlık personelinin gereksinmelere
yetecek düzeye ulaşamaması
toplumsal yapının ağır bir
sorunudur.
özellikle, sağlık koruyuculu-
ğunda önemli sorun olan beslenme
yetersizliği, kalkınma planlarında
açık olarak belirtilmektedir. Varlıklı
yurttaşların beslenme eğitiminden
yoksun olmaları yüzünden yanlış
beslendikleri, dengeli bir beşlenme
uygulayamadıkları; buna karşın
ekonomik yönden dar gelirli
yurttaşların ise, yoksullukları gereği
eksik beslendikleri, bu konularda
yapılan araştırmalarla lortaya
çıkmaktadır.
Türkiye'de, sağlığı korumak,
hastalıklardan kurtulmak yurttaş-
lar için çok pahalı bir girişimdir.
Sağlık kuruluşlarının sayıca yeter-
sizliği; bu kuruluşlardaki yoğun
kırtasiyecilik; hastalara ilgisizlik;
ilaçların pahalılığı; yurttaşların
sağlık eğitiminden yoksun olmaları
yüzünden sağlıklarına gereken
önemi vermemeleri ve benzeri
engeller bu konudaki önemli so-
runlardandır.
Sağlığı yerinde olmayan insan-
ların geçimlerini sağlamaları çalı-
şabilmeleri, yurttaşlık görevlerini
yapabilmeleri olanaksızdır. Bir ül-
kedeki sağlık hi2metlerinin, yurt-
taşların akılsal ve bedensel sağlık
gereksinmelerini karşılayamayışı, o
ülkenin kalkınmasına büyük ölçüde
engeller koyar. Kalkınmanın
önkoşulu, eğitilmiş insan gücü kadar
sağlıklı insangücüne de sahip
olmaktır.
Sağlıklı olmayan yurttaşın
eğitimi de zorlaşır. Beden, akıl ve
toplumsal yönleri ile sağlıklı ol-
mayan öğrencilerin eğitimi istenen
düzeyde olamaz. Bu yüzden,
toplumun sağlığı eğitime etkide
bulunan önemli toplumsal etkendir.
Diğer yandan eğitim, yurttaşlarına
sağlık eğitimi vermekle de yükümlü
olmak zorundadır. Sağlık ve eğitim
kuruluşlarının, karşılıklı
yardımlaşma ve dayanışma içinde,
sağlıklı ve eğitilmiş yurttaşlar
yetiştirmeleri ulusal bir görevdir.
Eğitim ; öğrenim çağı çocuğunun sayısı 8
1975 sayımlarına göre, Türki-
ye'de 6 yaşından yukarıda her 100
kadından 60'ı, her 100 erkekten 31'i
ve kadın erkek birlikte her 100
kişiden 45'i okuma yazma bilme-
mektedir. 1983'de Türkiye'de okuma
yazma bilmeyenlerin oram % 25
dolayına düşmüştür. Son üç yılda
yapılan okuma yazma seferberliği
okuma yazma bilmeyenlerin oranım
birdenbire % 75 dolayında
düşürmüştür. Arap ülkelerinin
tümünde okuma yazma bilmeyen
nüfusun oram % 73, Asya'nın geri
kalmış ülkelerinde % 47'dir. Diğer
kıtalarda bu oran Afrika'da % 34,
Güney Amerika'da % 24,
Avustralya'da % 10, Avrupa'da .% 4,
Kuzey Amerika'da % l'dir. Gö-
rüldüğü gibi Türkiye, Arap ülke-
lerinden, bazı Afrika, Asya ülke-
lerinden sonraki sırayı almaktadır.
Kuzey Amerika ve Avrupa ülkeleri,
okuma yazma oranında, genel olarak
Türkiye'den ileride bulunmaktadır.
1975 sayımlarına göre, zorunlu
öğrenim çağı çocuklarından % 13'ü
ilkokula gidememektedir. Kırsal
bölgelerde, okullu çevrelerde, bu
oranın % 50'ye ulaştığı görül-
mektedir. Yine 1975'lerde, ortaöğ-
retim çağındaki çocukların % 36'sı
ortaokul, % 24'ü lise ve dengi okul-
lara gidebilmekte; yükseköğretim
çağmdakilerin de % 7'si öğrenim
olanaklarından yararlanabilmektedir.
Gelişmiş ülkelere bakarak bu oranlar
çok düşüktür.
1980 yılındaki 7-14 yaş zorunlu
milyona yakındır. Bunların
5.653.069'u ilkokula 1.680.233'ü or-
68 EÖÎTÎMH GİRİŞ TOPLUMSAL TEMELLER 69

taokula gitmektedir. Böylece bir
milyondan fazla zorunlu öğrenim
çağı çocuğu okul dışında bulun-
maktadır. 1980'de diğer okullardaki
öğrenci oranlarında büyük değişiklik
olmamıştır.
Kalkınma planlarının öngör-
mesine karşın, henüz eğitimin
ağırlığı, genel öğretimden mesleki
ve teknik öğretime kaydırılama-
mıştır.
Tümüyle bakıldığında eğitim
kesimi, diğer kesimlere göre, beş
yıllık kalkınma planlarında öngö-
rülen düzeyin çok altında bir ge-
lişme göstermiştir.
Eğitim kesiminin, gelişmede
genel geriliğinin yanı sıra var olan
olanakları da yurt düzeyinde dengeli
dağılım göstermemektedir. Bölgeler
arasmda ve köy - kent arasında
belirgin gelişme ayrılıkları vardır.
Genel çizgileriyle, Trakya'dan
Güneydoğu Anadolu'ya doğru,
eğitimin olanakları ve düzeyi
giderek azalma göstermektedir. Aym
azalma kentlerden köylere doğru da
görülmektedir.
Eğitim araştırmalarına göre
Türkiye'de eğitimin sorunları şöyle
özetlenebilir:
1.Eğitim için kurulan örgüt ve
uygulanan yönetim yetersizdir.
2.öğretmenin sayıca ve nitelikçe
yetersizliği, kendini bazı
alanlarda yeğinlikle
göstermektedir.
3.öğretmenlerin kendilerini
yetiştirmelerine olanaklar hazrr-
lanamamaktadır.
4.Okullardaki öğrenci başarı- olarak kullanılmadığını gös
sızlığı, başka ülkelere bakarak
çok yüksektir.
5.Okulların, özellikle ilkokul-
ların yıllık gelirleri çok düşük;
yıllık devlet bütçesinden
okullara ayrılan ödenekler
hemen hiç yetmediği için, okul
yönetimlerinin öğrenci
velilerinden para istemeleri en
yüksek düzeye ulaşmaktadır.
6.Köy okullarının büyük bir
çoğunluğu büyük onarımı
gerektirecek biçimde harap
bulunmaktadır.
7.Artan nüfusa yeter oranda
okul binalarının yapılmaması
nedeniyle kentlerde okullar
üçlü, dörtlü öğretim yapmak
zorunda kalmaktadır.
8.Okulların, özellikle doğudaki
ve köylerdeki okulların eğitim
araç - gereçlerinden yoksunluğu
yüksek düzeylerde
bulunmaktadır.
9.öğrencilerin sağlığı ve bes-
lenmesi için yapılanlar,
gereksinmelerin çok altında
bulunmaktadır.
Diğer yandan, meslek okullarını
bitirenlerin bile iş bulmada güçlük
çektiği; üniversiteye giremeyenlerin
yüz binleri aştığı; buna karşın
Türkiye'nin insangücü gerektiren
alanlarına öğrencilerin
yönlendirimesinin savsaklandığı
gözlenebilmektedir.
Bütün bu sorunların görüntüsü
Türkiye'de eğitimin, ne nitelikçe pe
de nicelikçe bir kalkınma aracı
termektedir. Eğitim kesimine ayrılan kiye'de önemli ilişki
ödenekler, ulusal gelir içinde yeterli bozukluklarına yol açmaktadır.
düzeye ulaşamamıştır. Eğitim Diğer yandan, Türkçe'nin ge-
programlarının, ulusal ge- lişmesine, yayılmasına engel olan bir
reksinmelere ve öğrencilerin bir sorun da Türkçeyi beğenmeyenlerin
meslek edinmeye yöneltecek kişisel etkileridir. Türkçe'nin an- * latımda
gereksinmelerine elverişli duruma ve bilimlerde yetersiz kaldığını, bir
getirilmesi için yapılan çabalar ise aşiret dili niteliğinde olduğunu
yetersizdir. söyleyecek kadar ileri giden bazı
Toplumsal İlişkiler kişilerin Arapça, Farsça ve Fransızca
ile karışmış Osmanlıca'yı yeniden
Yurttaşların birbiriyle ilişkilerini ulusal dil olarak canlandırmaya
engelleyen ve bozmaya çalışan bazı çalıştıkları görülmektedir. Çağında
etmenler önemini korumaktadır. bile saray dili olarak görüldüğünden
Toplumsal ilişkilerin engellenmesi, tepkilere yol açan, ulusun
bozulması ulusal birliğin çoğunluğunca anlaşılamadığı için
zedelenmesine toplumsal yapıda aydın - halk ikiliği yaratan bu dilin
bozuklukların, çatışmaların çık- yeniden savunulduğu görülmektedir.
masına yol açmaktadır. Toplumsal Türkçe bilmeyenlerin
yapının bu tür bir niteliğe eğilimi durumu ile Türkçe'nin yabancı
ise, eğitimin yapısına önemli dillerin boyunduruğundan
etkilerde bulunur. Bu etmenlerin kurtarılarak çoğunluğun
önemlileri şunlardır: anlayabileceği bir dil durumuna
Dil, insanların birbirleriyle an- henüz getirilmeyişi eğitime
laşmalarında ve düşüncelerini önemli zorluklar çıkarmaktadır.
açıklamalarında en önemli anlatım Yurttaşları inançlarına, ırk-
aracıdır. Türkiye nüfusunun % ıo'u larına göre ayırma girişimleri de
Türkçe'den başka bir dille
toplumsal ilişkilerin bozulmasına
konuşmaktadır. Her on kişiden bi- etkide bulunmaktadır. Son on yıl
rinin Türkçe bilmemesi, bu bir ki- içinde yurttaşları bölücü girişim-
şinin diğer dokuz kişinin düşünce- ler, tehlikeli bir düzeye ulaşmıştır.
lerini anlamamasına, onlarla ilişkiler
Ulusal bütünlüğü, ulusal ilkeleri
kuramamasına yol açar. Kaldı ki, dilsarsmaya yönelen bu eğilim hem
birliği ulusal birliğin köküdür. ulusal ülküye hem de Türk
Devletin yurttaşlara sunduğu Anayasası'na aykırı bir nitelik
kamu hizmetlerinden yararlana- göstermektedir.
bilmenin temel kanalı dildir. Azım- İnsanları inançlarına, düşün-
sanamayacak kadar yüksek olan celerine, görünüşlerine göre ayır-
Türkçe bilmeyenlerin oranı Tür- ma eğilimi okullarda eğitim öz-
 70 EĞİTİME GİRİŞ
gürlüğünü sarsma, hatta kaldırma
düzeyine ulaşmıştır. Bazı okullarda
değişik düşünce, mezhep, tarikat
hatta değişik kentlerden olanların
kavga çıkararak eğitimi en-
gelledikleri görülmektedir.
Kan gütme geleneği Türkiye' de
önemini yitirmiş değildir. Bir
kimsenin, akrabalarından birini
öldüreni, öldürülenin kanına kar-şihk
öldürmesi çağımıza ters düşen,
yasadışı bir davranıştır. Bu aynı anda
yargılama erkine karşı yapılmış bir
eylem olarak görülmektedir.
Bu geleneğin giderek düşün-
cede, inançta, tarikatta ayrı olan
kümelere de bulaştığı gözlenebil-
mektedir. Kan gütme geleneğinin
yaygın olduğu toplumlarda, birbirine
öç besleyen kişilerin okullara
gitmediği, birbirlerini okullara
sokmadıkları görülebilmektedir.
Eğitimin, kan gütme geleneğini
ortadan kaldırmak için etkili bir
girişimde bulunduğunu söylemek de
olanaksızdır.
Yönetenlerle yönetilenler ara-
sındaki ilişkilerin yeterli düzeyde
olmaması da toplumsal ilişkiler
açısından önemli bir sorundur.
Yurttaşların çoğunluğu kendilerine
kamu hizmetlerini getiren devlet
memurlarının davranışlarından ve
devlet kuruluşlarının bıktırıcı evrak
işlemlerinden yakınmaktadır.
Köye hizmet götürmek için ku-
rulan kuruluşların elemanları köy
6orunlannı çözmekten çok köye
kuramsal bilgiler götürmektedir-
ler. Böylece uzmanlarla köylülerin
arasındaki ilişkiler uygulama ve
verimi artırma düzeyine geleme-
mektedir.
İşverenle işçi arasındaki ilişkiler
karşılaşılan sorunlara çözüm
getirmekten uzakta kalmaktadır.
Eğitim kurumlarının özellikle
de üniversitelerin halkla, yurt so-
runları ile ilişkileri, çözümler geti-
recek nitelikte değildir.
Çağımızda aydın - halk ayrı-
mından söz edenler ve bu ayrımı
körükleyenler vardır.
Hizmet kurumlarında, işyerle-
rinde «da>ı», «torpil», «kartvizit»
yöntemleri ile kayırmacılığa, ayrı-
calıklı eylemlere yeğin biçimde
rastlanabilmektedir.
Birçok işler «rüşvet» verilme-
den yürümemektedir. Bu ve buna
benzer tüm toplumsal ilişki bozuk-
lukları, eğitimi doğrudan etkisi al-
tında tutmaktadır.
Cumhuriyetin kurulduğu günden
bu yana, Türkiye'de toplumsal
alanda pek çok değişmeler, iyileş-
tirmeler ve gelişmeler olmasma
karşın, Osmanlı döneminden süre-
gelen ve sonraki uygulamalarla
ortaya çıkan, toplumsal yapıya
ilişkin pek çok sorunlar vardır.
Bir toplumda, gelişme, değişme,
kalkınma var olduğu sürece,
toplumsal sorunların olması doğal-
dır. Asıl sorun, sorunların çıkması
değil, bu sorunlara bilimsel yollarla
çözümlerin bulunmasına yak-
laşmamak, girişimlerde bulunma-
mak+ır.
TOPLUMSAL. TEMBİHLER 71
Eğitim sisteminin, toplumsal kaçınılmazdır. Her iki sistemin bir-
sorunları ortaya çıkaracak, bun- birine yardımı, dayanışması, her
lan çözecek nitelikte insan yetiş- iki sistemde görülen bozuklukla-
tirmesi zorunludur. Toplumsal ya- rm, hastalıkların giderilmesine
pı ile eğitimin karşılıklı etkileşimi katkıda bulunur.
TOPLUMSAL DEĞİŞME
VE EĞİTİM
Toplumun değişmesi, insan top-
lumlarının görülmeye başladığı
günlerden bu yana gözlenen bir
olgudur. Ama başlangıçta kapalı olan
toplumların değişmesi yalnızca
toplumun kendi değerlerini
kendisinin değiştirmesine dayan-
maktaydı. Bu değişmenin hızı ve
niteliği toplumdan topluma farklıydı.
Ama değişmenin hızı genel olarak
daha yavaştı. Toplumbilimciler buna
toplumsal evrim demektedir.
Aradan yüzyıllar geçtikçe top-
lumlar kapalılıktan kurtuldular,
kapılarını diğer toplumların kültürel
değerlerine açtılar, ya da açmak
zorunda kaldılar. Başka toplumlarla
etkileşim, toplumların değişme
gereksemesini daha da artırdı.
Böylece bir yandan toplum
üyelerinin değişmesi diğer yandan
etkileşilen başka toplumların zor-
laması toplumları giderek hızlanan
bir değişim sürecine soktu.
Toplumsal Değişmenin
Nedenleri
Bir toplum durduğu yerde de-
ğişmez. Çünkü toplum da tıpkı insan
gibi değişmekten rahatsız ol-
duğundan, değişmeye karşı dire^ nir.
Bu yüzden, doğa koşullarından
başka etmenlerce etkilenmeyen
kapalı bir toplum tutucu bir top-
lumdur.
Her toplum istemediği halde
değişmek zorunda kahr. Ama bu
değişmeleri benimsediğinde de ye-
niden bunları elinde tutmak ister. Bir
toplumu değişmeye zorlayan,
toplumun benimsediği ve özümle-
diği yeni değerlerdir. Bu değerler
toplumun kendisince yaratılmış
olabilir, başka toplumlardan alınmış
olabilir, fark etmez. Bir diğer
topluma girdiğinde diğer değerlerle
birleşerek yeni biçimlere girer, yeni
değerler üretir. Genel olarak,
toplumsal değişme bu yeni değerlerin
ürünüdür. Bu oluşuma toplumda
yenilikler denir. Toplumu değişmeye
zorlayan bu yenilikler aşağıdaki
alanlarda olabilir.
1. Kültürel yenilikler. Toplu-
mun konuştuğu dilde, toplumun
inançlarında, yasalarında, gelenek
ve göreneklerinde, yaşayış biçiminde,
güzel sanatlarında ve benzerlerinde
olan yenilikler, hem kültürel
değerleri hem de diğer alanlardaki
değerleri değiştirirler. En köklü
toplumsal değişme kültürel
değerlerin değişmesiyle oluşur. Bu
yüzden kültürel değerlerin
72 EGÎTÎME GÎRÎŞ
korunmasına titizlik gösterilir.
Ama en çok da kültürel değerlerde
yenileşme görülür.
2.Toplumsal kurumlarda ye-
nilikler. Kültürel değerlerin,
yenileşmesi, evlenme,
akrabalık, mülkiyet ilişkisi,
hukuk, eğitim, din, mezhep,
çahşma gibi toplumsal
kurumları işleten, bunlardaki
ilişkileri düzenleyen değerleri
de değiştirir. Böylece toplumsal
kurumların yarattığı aile, iş,
okul, devlet gibi toplumsal
birimler de değişme sürecine
girer.
3.Bilimsel yenilikler. Bilimler
yaptıkları araştırmalarla topluma
sürekli olarak yeni bilgiler
sunarlar. Yeni bilgi demek'
yaşama uygulanabilecek yeni
düşünceler, görüşler, yollar,
yöntemler demektir. Bunların
yaşama uygulanması toplumun
değerlerinde yenileşmeler
yaratır.
4.Teknolojide yenilikler. Bi-
limlerin bulgularının üretime,
işe, topluma uygulanmasını
gösteren bilim teknoloji (yapım
bilim) dir. Toplum, teknolojinin
bulgularıyla, bildiklerini daha
iyi uygulayarak, yapacaklarını
daha kolay yaparak üretimini
artırır, işlerini kolaylaştırır.
Teknolojideki yenilikler, yu-
karıdaki sayılan yeniliklerden
daha kolay olarak toplumda
benimsenir, insanlar kolay
yapmanın, kolay yaşamanın
TOPLUMSAL TEMELLER 73
yollarını daha çabuk öğrenir. 5.İnsanın gereksinmelerinde değişmesi durdurulamaz.
Öğrenilen teknoloji, buna aykırı yenilikler. Bir yandan, eğitim Bunlardaki yenileşme durdurula-
olan değerleri değişikliğe yoluyla giderek insanın mayacağına göre toplumun değiş-
uğratır. yeterliğinin artması, öbür
yandan, toplumun değişmesi
insanın yeni yeni gerek-
sinmelerini ortaya
çıkartmaktadır. Bu
gereksinmelerin duyurulabil-
mesi için'yeni yolların
aranması, yeni değerlerin
yaratılması gerekir. Bu ise
toplumun, yeni gereksinmeleri
doyuracak biçimde değişmesine
yol açar.
6.Yönetimde yenilikler. Devlet,
hükümet, yerel yönetim, iş yö-
netimi, hizmet yönetimi gibi
yönetimlerde olan değişmeler,
yenilikler toplumun yapısını da
etkileyerek onu değişikliğe
uğratır. Yönetim hangi düzeyde
olursa olsun toplumun bir
parçasıdır. Yönetme - yönetilme
olgusunda değişecek her değer,
toplumun diğer değerlerini de
etkiler.
7.İnsan ilişkilerinde yenilikler.
Toplum insanların ilişkilerinden ve
etkileşiminden oluşur. Toplumun
yapısını oluşturan ilişkiler olunca
bunlarda olacak değişmeler de
toplumu değiştirir. İnsanların iliş-
kilerini değiştiren araçlar, topluma
benimsetilen yasa, kural, ilkelerdir.
Bunlar toplumda yeni ilişki
biçimleri yaratırlar. Bunlar da in-
sanların toplumsal davranışlarını
değiştirip, yönlendirirler.
Yukarıda sayılan yedi alandaki
yenilikleri durdurmadıkça toplumun
me içinde olması doğaldır. Bu ye-
nilikler aynı anda toplumsal de-
ğişmenin belirleyicileridir. Bu ye-
niliklerin azlığı çokluğu, yeğinlik ve
genişlik derecesi toplumsal de-
ğişmenin hızını ve büyüklüğünü
belirler.
Toplumsal değişmenin bu be-
lirleyicilerine başkalarını da eklemek
olanaklıdır. Burada önemli olan
konu, Türkiye'de bu yedi alanda çok
hızlı değişmelerin olmasıdır.
Bunlardaki değişikliğe bakarak,
Türkiye'nin çok hızlı bir toplumsal
değişme içinde olduğunu söylemek
olanaklıdır.
Toplumsal Değişmenin
Niteliği
Toplumun herhangi bir kuru-
munda oluşan değişiklik, toplumun
tüm yapısına etkisini yansıtır. Başka
bir deyişle, toplumu oluşturan
kurumların birinde, kendi sınırları
içinde kalabilecek bir değişiklik
yapmak olanaksızdır. Burada
yapılacak bir değişiklik, başka
kurumlan da etkiler. Bu etkileme
olumsuz olduğunda yapılan
değişiklik başarısız kalabilir.
Toplumsal değişim, oldukça
uzun süreye gereklilik gösterir. Kısa
sürede ancak, yüzeyde, gelip geçici
değişmeler yapılabilir. Köklü
değişmeler daha uzun sürede olabilir.
Eğer toplumsal değişmeler,
insanların birbiri ile ilişkilerini
olumlu yönde etkiliyor, insanların
sorunlarına çözümler getiriyor ise
daha çabuk bir yayılma gösterir.
Toplumsal değişmeler toplumun
ne kadar yararına olursa olsun,
toplumdan bazıları değişmelere karşı
çıkarlar. Özellikle yapılan
değişmelerle, bu kimselerin çıkarları,
yararlan, yöntemleri, bilgileri,
becerileri, alışkanlıkları değişiyorsa,
direnmeleri daha da yeğin olur.
Toplumsal yapının bir kuru-
munda yapılan bir değişme, bütün
kurumların kurulmuş dengesini
bozar. Kurumlar arası dengesizlikler
toplumda çatışmalara yol açar.
Toplumda çatışma yaratmadan
değişiklik yapmak olanaksızdır. Bu
yüzden toplumsal değişmelerin
sancısız olması düşünülemez.
Toplumsal değişme yönetimin
üst kademelerinden aşağı doğru
gelebileceği gibi, alt kademelerden
yukanya doğru da gidebilir. Top-
lumsal değişme yukardan aşağıya
doğru yapıldığında, merkezi bir
planlama ile daha etkili olabilmekte,
çabuk yaygmlaşabilmektedir.
Aşağıdan yukanya doğru yapılan
toplumsal değişme daha sağlam
yerleşebilmekte, fakat daha çok
süreye, iyi örgütlenmiş eğitime
gereklilik göstermektedir, özellikle
bu tür eğitimin sorun çözmeyi
öğretmesi gerekmektedir.
Toplumsal değişmeyi durdurmak
olanaksız olduğu gibi, değişmenin
var olan hızmı azaltmak da
olanaksızdır. Toplumsal değişme
giderek artan bir hız göstermektedir.
Ülkelerin gelişmişlik farkı,
değişmeye başlamanın erkenliğin-
den, geçliğinden ileri gelmektedir.
74 EĞİTİME GİRİŞ
Topluma giren bir kültürel değer
yeni değerler yaratmaktadır. Yeni
değerlerin artışı her kezinde kat-
lanmaktadır.
Toplumsal değişmeler, toplumu
giderek daha çok bütünleştir-
mektedir. Toplumsal değişmelerin az
olduğu toplumlarda, toplumun
parçalanması daha kolay olmaktadır.
Toplumsal değişme, toplumsal
kurumlar arasındaki işbirliğini,
eşgüdümü, dayanışmayı artır-
maktadır.
Türklerde Toplumsal Değişme
Türk ulusunun, geçmişine ba-
kılacak olursa, sürekli bir gelişme,
değişme içinde olduğu görülür.
Türklerin, göçebelikten yerleşik
toplum niteliklerine kavuşması bu
değişmenin en atıhmh olanıdır. Orta
Asya'dan gelen Türklerin Anadolu'da
yerleşmesi ve çağlarının en güçlü
devletini kurması toplumsal
değişmelerin en büyüklerinden biri
olarak görülür.
Selçuklular devri Anadolu'da,
göçebe uygarlığından yerleşik uy-
garlığa geçiş dönemidir. Bu dönem-
de Türk boylarının kendi bütün-
lükleri içinde varlıklarını sürdür-
dükleri görülür.
Osmanlı Devleti'nin kuruluşu,
bu boylan bütünleştirmede büyük bir
aşamaya geçiştir. Bu bütünleş-
tirmenin sağlanmasından sonra
toplumsal değişmelerin iç ve dış
etkenlerle, zaman zaman hızlandığı
görülür. Osmanlı împaratorlu-ğu'nun
gerileme devrinde yapılan
yeniden düzenlenme çabaları, bazı
toplumsal değişmelere yer ve-
rebilmiştir, fakat bunlar tümüyle
çağdaşlaşmaya yetmemiştir.
Cumhuriyet devrinden önce,
saray ve sarayın çevresinde kü-
melenmiş bürokrat (devlet daire-
lerinde çalışan) aydınlardan oluşan
bir egemen küme ile bunun
karşısında yönetilenlerden oluşan
büyük bir küme vardı. Devlet ka-
pısında çalışmanın verdiği üstün-
lüklerle aydınlar, ekonomik yönden
de güçlenmişlerdir. Batılılaşma
eğilimi ve hareketi bu aydınlarca
başlatılmış, yaygınlaştırılmıştır.
Böylece Türkiye'nin batılılaşma
amaçlarının kökleri Osmanlı
Imparatorluğu'nun gerileme
devirlerine kadar inmektedir.
Bütün batılılaşma çabalarına
karşın, Osmanlıların son yıllarında
bile, batımn endüstrileşmesine ayak
uydurulamamış, bu aşamaya
geçilememiştir. Bunun yanında, üst
düzeydeki memurların ekonomik
güçlülüğüne ve Anadolu' da toprak
ağalığına dayanan toplum yapısı,
Cumhuriyet devrine aktarılmıştır.
Türk Kurtuluş Savaşı, devrin
asker - sivil bürokratlarının öncü-
lüğünde Türk ulusunca yapılmıştır.
Cumhuriyet'ten sonraki toplumsal
değişmeler de, yine bu aydın
kümenin istemi ile yukarıdan
aşağıya doğru başlatılmıştır. Atatürk
devrimi, tümüyle toplumsal yapıyı
değiştirmeyi amaçlamaktadır. Bu
devrimin toplumsal yapıyı
değiştirme etkisi sürmektedir. Bu
TOPLUMSAL TEMELLER 75
devrim «çağdaş uygarlık düzeyinin sal değişmede en azından Osmanlı
üstüne çıkma» ülküsünün kaynağını Imparatorluğu'nun kültürel ve
oluşturmaktadır. toplumsal değerlerinden işe baş-
lanmalıdır. Osmanlı İmparatorluğu
Toplumsal Değişmenin
Sürdürülmesi kendinden önce gelişen kültürel ve
toplumsal değerler üzerine
Türkiye'nin ilişkili olduğu diğer kurulmuştur. Osmanlı İmparatorluğu
uluslardan geri kalmaması için döneminde ise altı yüzyıl süreyle bu
ulusal ülküye doğru toplumsal kültürel ve toplumsal değerler
değişmesini sürdürmesi gerek- işlenerek toplumsal bir yapı
mektedir. Geride kalan ülkelerin oluşturulmuştur.
yaşam hakkı gün geçtikçe biraz daha
Bu toplumsal yapı Asya biçi-
daralmaktadır. Bağımsız ve özgür
minde kendine özgü bir toprak da-
yaşamanın yollarından biri,
ğılımına dayanmaktadır. Toprak
toplumca kalkınmaktır. Dışardan
dağılımında batıda görülen toprak
gelen etkiler Türkiye'yi toplumsal
derebeyliği (feodalizm) yoktur.
kalkınmaya zorlamaktadır. Oysa
Toprak genel olarak devletindir.
yukarıda açıklandığı gibi toplumsal
Ama bunun içinde yer yer Asya tipi
kalkınmaya iten iç nedenler de
bir toprak ağalığı vardır.
oldukça çok ve etkilidir.
Bu görüşlere göre, köklü top-
Toplumsal değişme kalkınmanın
bir aracı olarak beş yıllık kalkınma lumsal değişmenin olabilmesi için.
toplumun yaşadığı ve bir kesiminin
planlarmca da istenmekte ve
desteklenmektedir. Türkiye'nin de yaşamakta olduğu bu yapı ele
alınarak bir kalkınma modeli
endüstriyel kültüre geçmesinde
toplumsal değişmenin de gerçek- geliştirilmelidir. Bu modelde eski
kültürel ve toplumsal değerler ele
leşmesi gerekmektedir. Ancak top-
lumsal değişmenin nasıl olması alınmalı, ama günün gereklerine göre
bunlarda değişme yapılmalıdır.
gerektiği konusunda değişik görüşler
vardır. Toplumsal değişmenin içeriği
2. İlerici yaklaşım. Bu kümeye
ve yöntemi konusunda ortaya atılan giren görüşlere göre Türkiye'nin
görüşler üç kümede toplanabilir. gelişmiş ülkelere yetişebilecek hızda
1. Geçmişe dayalı yaklaşım. Bu bir toplumsal değişmeye gerek-
kümeye giren görüşler, toplumsal semesi vardır. Bunun için de top-
değişmenin, geçmişteki değerleri lumsal yapıya uygun yeni kalkınma
temel alarak gerçekleştirilmesini modelleri geliştirilmelidir.
savunmaktadır. Bu görüşler özet olarak şu dü-
Bu görüşler özet olarak şu dü- şünceleri içermektedir: Toplumsal
şünceleri içermektedir : Toplum- değişme için tarihin derinliklerinde
kalan kültürel ve toplumsal de-
76 EÖÎTtME GCHŞ TOPLUMSAL TEMELLER 77

ğerlere inmek gereksizdir. Bunlar o Seçilen toplumsal kalkınma modeli

zaman için geçerli değerlerdir, toplumsal yapıya uymak zorunda
bunların çağımıza uygunluğu kuş- değildir. Asıl toplumsal yapı seçilen
kuludur. Ama toplumun şimdiki toplumsal kalkınma modeline
kültürel ve toplumsal değerleri uydurulmahdır. Bunu yapmak için
başlangıç noktası olmalıdır. Bu de- gerekirse eskiyen, engelleyen
ğerlerden, geliştirilecek toplumsal kültürel ve toplumsal değerler
kalkınma modeline uygun olanlar kaldınlmah, yerine toplumsal
seçilmeli, güçlendirilmeli ve modelin kalkınma modelini destekleyen
uygulanmasında kullanılmalıdır. değerler yerleştirilmelidir.
Türkiye'nin çok hızlı bir kalkınmaya Bu görüşlere göre toplumsal
gereksemesi vardır. Bu hızı bozacak, kalkınmada eğitim seçilen toplumsal
engelleyecek değerler ya kaldırılmalı kalkınma modelini topluma
ya da zararsız-laştırılmahdır. Bu hızlı benimsetecek biçimde görevler
kalkınma, için, gerekirse yeni yüklenmelidir. Yönetim, seçilen
kültürel ve toplumsal değerler toplumsal modeli uygulayabilecek
aranmalı, geliştirilmeli, biçimde örgütlenmeli ve yetkilen-
yaratılmalıdır. dirilmelidir.
Bu görüşlere göre toplumsal Bu yaklaşımlardan yararlanarak
kalkınmanın yöntemi bilimsel sorun toplumsal kalkınma için bire-şimci
çözme yöntemidir. Hızlı toplumsal bir yaklaşım önerenler de
kalkınmayı engelleyen sorunlar bu bulunmaktadır. Bunlar bu yakla-
yöntemle çözülmelidir. şımların uygulanabilecek yönlerini
3. Devrimci yaklaşım. Bu kü- alarak daha ılımlı bir yol izlemek
meye giren görüşler, Türkiye'nin istemektedirler.
ulusal amaçlarına en uygun düşen Görüşlerin birleştiği en önemli
toplumsal kalkınma modellerinin nokta Türkiye'nin ulusal ereklerine
gerektiğini, bu modellerin geçmiş- ulaşabilmesi için uygun bir
teki ya da şimdiki yapıya uygun- toplumsal kalkınmayı gerçekleş-
luğunun söz konusu olamayacağını tirebilmektir. Bu ülküye ulaşmak
savunurlar. için yaklaşımlar, yöntemler doğal
Bu görüşler özet olarak şu dü- olarak değişik olabilir.
şünceleri içermektedir: Asıl olan Eğitimin Toplumsal
ulusal amaçlara ulaştıracak bir Değişmeye Etkisi
toplumsal kalkınmayı sağlamaktır.
Bunu sağlamak için de uygun Toplumu oluşturan tüm top-
yöntemler bulmak gerekmektedir. lumsal kurumların ve birimlerin
Bu yöntemlerin geçmişteki ya da toplumsal değişmede görevleri
şimdiki kültürel ve toplumsal de- vardır. Eğitim de bir toplumsal
ğerlere uygun olması gerekmez. kurum olarak toplumsal değişme-
ye karşı sorumludur. Eğitim bu
sorumluluğu yerine getirmek için şu
görevleri yüklenir.
1.Yeni bilgiler üretmek. Hızlı
değişen dünyada insanlar yeni
yaşam biçimleri ve sorunlarla
karşılaşmaktadır, insanların bu
değişmeye eski davranışlarıyla
uyması zorlaşır. Eğitim,
insanların yeni yaşam biçimleri
ve sorunları için yeni bilgiler
üretmek, yeni yollar göstermek
zorundadır. Bu yüzden eğitim
karşılaşılan sorunları çözmek
için araştırmalar yapar. Üretilen
her yeni bilgi toplumsal
değişmeye yardımcı olur.
2.Yeni bilgileri yaymak. Eğitim
hem kendi bulduğu hem de
diğer bilimlerin bulduğu yeni
bilgileri yayarak bunların
kullanılmasını sağlar. Eğitimin
topluma yaydığı ve yerleştirdiği
her yeni bilgi toplumsal
değişmelere yol açabilir.
3.Değerleri geliştirmek. Eğitim,
toplumun birikimi olan kültürel
değerleri yeni kuşaklara ak-
tarırken bunları geliştirerek,
yeni-leştirerek aktarır. Bu eski
değerlerin yenileştirilmesinde
kendinin ve başka bilimlerin
ürettiği bilgileri kullanır.
Toplumun kültürünü olduğu
gibi aktarmaya çalışan eğitim
sistemlerinde bile bu değerlerde
değişme olabilmektedir. Çünkü
kültürel değerleri aktaranlar da,
kültürel değerleri alanlar da
bunları kendi gereksinmelerine
uydurmaktadır. Bu uydurma,
günün g&-reklerine göre yapılır.
Böylece kültürel değer
çağdaşlaşır.
4. Demokrasiyi
yerleştirmek.
Eğitim, toplumsal bir kurum olarak
toplumun benimsediği yaşama
biçimini eğitilene yerleştirmek
zorundadır. Okullarda ve diğer
eğitim yerlerinde eğitim, toplumu-
nun yaşama biçimini onlara yaşa-
tarak öğretir. Bu yaşam için gereken
davranışı kazandırır. Türkiye'nin
benimsediği yaşama biçimi
demokrasidir. Okulda ve diğer
eğitim yerlerinde eğitilenlerin bu
yaşama biçimini uygulayarak
öğrenmesi gereklidir. Bu yüzden
eğitim yönetiminin ve öğretimin
demokratik kurallara uygun olarak
yapılması zorunlu olmaktadır.
5. Topluma yardım etmek. Eği
tim yalnız eğitilenlerin değil eğiti
me katılmayanların da toplumsal
değişme için ortaya çıkan gerek
sinmelerini karşılamak için onla
rı aydınlatıcı çalışmalar yapmalı
dır.
Yapılan araştırmalar toplumsal
kalkınmaya eğitimin katkısının
büyük olduğunu göstermektedir.
Buna karşılık kalkınma da eğitime
olan gereksinmeyi artırmaktadır.
Geri kalmış ülkelerin eğitimlerinin
düşük, kalkınmış ülkelerin
eğitimlerinin de yüksek düzeyde
olması bu yüzdendir. Ancak,
eğitimin kalkınmaya katkısı da
sınırsız değildir. Eğitim, toplumsal
değişmeyi yüklenen toplumsal
kurumlardan ancak biridir.
78
Ö ve toplumsallaşmasında ilk ve
Toplum insanlardan oluşur. ZET
Toplumun üyeleri rastgele bir araya
gelmiş değildir. Toplumdaki üyeler
birbirine kültürel değerlerle, soy
ilişkileriyle, iş ortaklığı ile bağlıdır.
Üyeler birbirleriyle etkileşim
içindedir, ilişkileri vardır, işbirliği
yaparlar. Bunlar belli ilkeler,
kurallar içinde oluşur. Bu ilkelere
kurallara uygun davranışlara
toplumsal davranış denir.
Toplumsal davranışın önemli
bir kesimi toplumsal rollerdir. Rol,
toplumun bir üyeden yaşma, cinsine,
işine, toplumsal orununa göre
beklediği davranıştır. Beklenen bu
rolün oynanmasına rol davranışı
denir. Toplum üyeleri toplumsal
davranışlarını ve rollerini toplumsal
baskının etkisi altında yaparlar.
Toplumun bir çevresi vardır. Bu
çevre, iletişim araçları yüzünden,
doğal çevrenin, dışına açılarak
toplumun etkileşim alanım sı-
nırsızlaştırmıştır. Bu yüzden, gi-
derek açıklaşan toplum, başka top-
lumların etkisini dana çok alır du-
ruma gelmiştir.
Her toplumun yapışım oluşturan
toplumsal kurumlar vardır. Bu
toplumsal kurumlar görevlerini
yerine getirecek toplumsal birimler
yaratır. Eğitim de toplumsal bir
kurumdur. Bu toplumsal kurumun
birimleri ise okullar ve diğer eğitim
yerleridir. Bunların tümü eğitim
sistemini oluşturur.
Toplum, kendi kaynaklan ile
yaşamak zorundadır. Toplumun
yaşama kaynakları toplumun üyeleri
olan insanlar, yetiştirilen yeni
üyeler, toplumun sahip olduğu doğal
zenginlikler, toplumca yaratılan ve
alman yeni kültürel değerlerdir.
Toplumun eh önemli varlığı,
kuşaktan kuşağa geliştirerek ya-
rattığı kültürüdür. Kültür, insan
yapısı tüm varlık, eylem ve dü-
şünceleri kapsar. Bunlar toplum için
birer değer olduğu sürece toplumda
var olurlar. Kültürel değerler, öz,
özel, seçimlik ve geçici olarak dört
türe ayrılırlar. Bunların önemi
sonuncudan birinciye doğru artar.
Eğitimin toplumsal işlevi eği-
tilenlere işbirliği, iletişim yeterlir ği
kazandırmak ve onları kültür-lemek,
toplumsallaştırmaktır. İnsanın
toplumda yaşayabilmesi için
başkalarıyla birlikte yaşamayı öğ-
renmesi gerekmektedir. Başkalarıyla
birlikte yaşama evlenmede, iş
ortaklığında olduğu gibi bazen ömür
boyu sürer. İnsanın başkasıyla
anlaşabilmesi, iletişim araçlarını
kullanabilme yeterliğine bağlıdır.
Kültürlemek ve toplumsallaştırmak,
insanın toplumce geliştirilen kültürel
değerleri, top lumsal ilke ve
kuralları benimse yerek bunların
gerektirdiği dav ranışları
yapabilecek biçimde egi tilmesi
olarak tanımlanabilir.
TOPLUMSAL TEMELLER 79
Aile, insanın kültürlenmesinde toplumda rahatsızlıklar da yaratır.
Bu yüzden rahatsız olmak istemeyen
önemli eğitim yeridir. Aile, çocuğun üyeler toplumsal değişmeye karşı
eğitime karşı tutumunu da bi- direnir.
çimlendirir. Ailenin bu görevlerine
etki yapan etmenler, ailenin niteliği Türkler Ortaasya'dan bu yana
ve toplum içindeki yeridir. Kırsal, gerek kabul ettikleri dinin gerekse
gecekondu ve kentsel aile bu yönden göç ettikleri yerin kültürel
birbirinden farklılaşır. Diğer yandan değerlerinin etkisiyle değişmeyi hem
toplum içindeki yerleri de aileleri istemişler hem de çok değişmeler
eğitime karşı değişik tutuma iter. geçirmişlerdir. Bu değişmeler Türk
ulusunu sürekli yenileşme içinde
Bir toplumda eğitime etki yapan tutmuştur.
diğer toplumsal etmenler ise
toplumun yerleşim biçimi, nüfus Toplumsal değişmelerin ulusal
yapısı, çalışma yaşamı, sağlık ola- ülküye uygun olarak sürdürülmesi
nakları, eğitim durumu ve toplumsal ve hızlandırılması, gelişmiş
ilişkileridir. ülkelerden geri kalmamak için zo-
runlu olmaktadır. Toplumsal de-
Toplumun değişmesini durdur- ğişmeyi istemeyen yoktur. Tartışma
mak olanaksızdır. Çünkü toplumun daha çok toplumsal değişmenin
kültürü, kurumları, sahip olduğu yöntemi
üzerinde olmaktadır.
bilimsel bilgileri, teknolojisi, Tartışılan yöntemleri geçmişe dayalı,
üyelerinin gereksinmeleri, yönetimin ilerici, devrimci yaklaşımlar olarak
işleyişi, üyelerararası ilişkileri üç kümede toplamak olanaklıdır.
sürekli değişme içindedir. Değişme
toplumun bir kurumunda olduğunda Eğitim yeni bilgiler üreterek,
diğerlerini de etkiler. Böylece yeni bilgileri yayarak, değerleri
değişme toplumun bütününde olur. geliştirerek, ulusça benimsenen
Toplumsal değişme uzun süre alır. demokrasiyi yerleştirerek, toplumun
Sorunları çözmeye yönelik aydınlanmasına yardım ederek
toplumsal değişmeler daha hızlı toplumsal değişmeye ve kalkınmaya
yayılır. Toplumsal değişme yardımda bulunabilir.
80
Yahya Akyüz, Türkiye'de öğretmenlerin
OKUMA LİSTESİ
Bu ünite için Türkçe kitaplardan seçilmiş olan bir okuma listesi,
yazarların soyadı sırasına göre aşağıda gösterilmiştir. Kitapların basıldığı
yer ve tarihleri kitabın sonundaki Türkçe kitaplar listesinde yer almıştır.
Toplumsal Değişmedeki Etkileri Doğan
Avcıoğlu, Türkiye'nin Düzeni Adnan
Binyazar, Kültür ve Eğitim Sorunları
Ömer Bozkurt, Aynmsal Sosyoloji ve Top-
lumsal Tapı
Tahir Çağatay, Günün Sosyolojisine Giriş
John Devrey, özgürlük ve Kültür
Sencer Divitçioğlu, Asya Üretim Tarzı ve
Osmanlı Toplumu Robert Dottrens,
Eğitim ve Demokrasi Cevat Geray, Planlı
Dönemde Köye Yönelik Çalışmalar Ziya
Gökalp, Türkçülüğün Esasları Bozkurt
Güvene, İnsan ve Kültür Bozkurt Güvene,
Sosyal ve Kültürel Değişme M. Rauf
İnan, İnsan Haklan, Eğitim ve Kültür,
Çocuk Haklan
Çiğdem Kağıtçıbaşı, Sosyal Değişmenin
Psikolojik Soyutlan Cahit Kavcar,
Edebiyat ve Eğitim
Emre Kongar, Toplumsal Değişme özer
Ozankaya, Köyde Toplumsal Yapı ve
Siyasal Kültür
Hüseyin öztürk, Eğitim Sosyolojisi
Bertrand Russell, Eğitim ve Toplum Dü-
zeni Muzaffer Sencer, Osmanlı Toplum
Yapısı E. Mine Tan, Toplumbilimine Giriş
İlhan Tekeli, Sosyal Sistemler, Sosyal De-
ğişme ve Yerleşme Yapın
Mahmut Tezcan, Eğitim Sosyolojisine Gi-
riş I Sevim Timur, Türkiye'de Aile Yapısı
Mümtaz Turhan, Kültür Değişmeleri
Ahmet Tugaç, Kırsal Topluluklarda Değiş-
meler
İbrahim Yasa, Türkiye'nin Toplumsal Yapısı
ve Temel Sorunları
Fehmi Yavuz, Memleketimizde Toplum
Kalkınması
Stefanos Yerasimos, Azgelişmişlik Sürecin-
de Türkiye.
Eğitimin
Felsefi Temelleri
Türk Eğitiminin bir felsefesinin
olmadığı görüşü oldukça yaygındır.
Bunun nedeni şunlar olabilir :
Birincisi, «Türk Eğitim Felsefe-
si» başlığı ile hazırlanmış belli bir
metnin olmamasıdır. Türkiye'de
eğitime ilişkin görüşler bir kaynak
tarafından belirlenmemektedir. Her
ne kadar yasalarca bunun tek
kaynağı Milli Eğitim Bakanlığı
olarak gösterilse bile, Devlet
Planlama Teşkilatı, eğitim yapan
diğer bakanlıklar, kurumlar ve
benzerleri eğitime ilişkin görüşlerini
yazılı belgelerle duyurmaktadır.
Türk Milli Eğitimine ilişkin
görüşlerin bu denli dağınık kay-
naktan açıklanması, eğitim felse-
fesinde birliği sağlayamamaktadır.
ikincisi, çoğu kez eğitim siya-
sası ile eğitim felsefesi birbirine
karıştırılmaktadır. Eğitim siyasası
(policy) eğitime, eğitimin işleyişine
ilişkin ilke ve kuralları gösterir.
Bunlar yasa, tüzük, yönetmelik gibi
yasal belgelerle ve Bakanlığın
gönderdiği genelgelerle, yazılarla
belirlenir. Eğitim felsefesi eğitime
ilişkin görüşleri bildirir. Eğitimin
siyasasını hazırlayanlar kendi eğitim
görüşlerine göre bunu hazırlarlar.
Böylece eğitim felsefesi eğitim
siyasasının
kaynağı olur. Eğitimin felsefesi ile
siyasasının aynı olduğuna inar
nanlar yazılmış belli bir eğitim si-
yasası bulamayınca eğitim felse-
fesinin olmadığını savunurlar.
Üçüncü önemli neden, eğitim
düşünürlerinden, yazarlarından
gelmektedir. Eğitim felsefesine,
eğitim tarihine ilişkin yazıların
büyük çoğunluğu Batı Avrupa'nın
eğitimini konu edinmektedir. Türk
eğitim tarihine, Türk eğitim fel-
sefesine ilişkin incelemelerin, araş-
tırmaların az olması yüzünden
bunlar yeterince bilinmemektedir.
Batı Avrupa'nın eğitim tarihi, eğitim
felsefesi sanki asıl konu imiş gibi ya
da Türklerin imiş gibi aktarıldığında,
okuyucu Türkiye'de bu konularda bir
varlığın, bir birikimin olmadığı
kanısına varmaktadır, önasya ve
Avrupa uluslarının birbirine çok
yakın etkileri yüzünden Türklerin
eğitim felsefesi ile Batı Avrupa'nın
eğitim felsefesinde bir benzerlik
vardır. Ama bu benzerliğin ne
olduğuna açıklık kazandırmadan
yalnız Batı Avrupa eğitim
düşünürlerinden, yazarlarından
aktarmalar yapmak birçok kişiyi bu
yanılgıya sürüklemektedir.
Dördüncü neden ise eğitim
felsefesinin olmadığım savunan
82 EÖİTİME GÎRİŞ
kişiden doğmaktadır. Eğitim fel-
sefesi kavramının ne olduğuna
ilişkin inançlar değişiktir. Bu değişik
inançlar felsefenin doğasından
gelmektedir. Eğer ortaya konan
eğitim görüşü kişinin hem felsefe
inancına hem de eğitim görüşüne
uygun düşmüyor ise, bunun
karşısına geçip bir eğitim felsefesi
olmadığını savunmak kişiye kolay
gelmektedir.
Bir ülkenin gerçek eğitim fel-
sefesi kâğıt üzerinde yazılanlar
değil, eğitim yerinde uygulanan-
lardır. Bu da eğitenlerin eğitim
felsefesidir. Bu yüzden eğitimi dü-
zenleyenlerin, uygulayanların,, de-
ğerlendirenlerin eğitimin sürecine
etki yapan görüşleri bir ülkenin
gerçek eğitim felsefesidir. Bunlar
sistemleştirilmiş bir görüş çevre-
sinde ne denli birleşirler, çoğunluğu
oluştururlar ise o görüş o ülkede o
denli geçerli eğitim felsefesi olur.
Eğitimin niteliği gereği eğitenlerin
belli bir eğitim görüşü çevresinde
birleşebilmeleri çok zor olduğundan
böyle bir sonuç elde edilemez. Kaldı
ki, eğitimi kalıplara sokacağı için de
böyle bir sonucun yaran kuşkuludur.
Bu ünitede yedi bölüm yer al-
maktadır.
Birinci bölümde eğitenler ve
eğitim konusu ele alınmıştır. Gerçek
eğitim felsefesi, eğitenlerin kendi
eğitim görüşlerini eğitime
uygulamalarıdır. Eğitenler olarak
sayılan eğitim uzmanı, yönetmen,
öğretmen ve diğer kişilerin bu et-
kilerini nasıl yaptığı açıklanmış,
bundan önce de eğitim felsefesinin
ne olduğu özetlenmiştir. Daha sonra
eğitimin felsefi işlevi üzerinde
durulmuştur.
İkinci, üçüncü, dördüncü, be-
şinci ve altıncı bölümde sırasıyla
kültürü, bilgiyi, beceriyi, insanın
çevreye uyumunu, insanı merkez
alan beş eğitim görüşü açıklanmıştır.
Bu kümeleri oluşturan eğitim
görüşlerinin her birinde, görüşlerin
felsefesi, eğitimin amacı, içeriği,
süreci, yönetimi açıklanmıştır.
Yedinci bölüm ise, 1980 yılında
kapatılan eski siyasal partilerin
eğitim görüşleri yine eğitimin
amacı, içeriği, süreci, yönetimi
açısından incelenerek özetlenmiştir.
Burada şu durumlara özen
göstermek gerekmektedir : İlkin
hiçbir insanın eğitim görüşü bu
ünitede ele alman beş eğitim gö-
rüşünden yalnız birine sığdırıla-maz.
Bir insanın eğitim görüşü beş eğitim
görüşünün her birinin bazı
kesimlerine uyabilir, ama bunlardan
biri pek çok yönüne uygunluk
gösterir. Siyasal partilerin de öyledir.
Eğer özenle izlenecek olursa siyasal
partilerin .eğitim görüşleri birbirine
çok benzemekte ama bazı yönlerden
ayrılmaktadır. Ayrıca bir siyasal
partinin eğitim görüşü, açıklanan
beş eğitim görüşünden birine çokça
benzemektedir. Bu bir siyasal par-
tinin eğitim görüşünün diğer eğitim
görüşlerine benzeyen yanlart-
FELSEFÎ TEMELLER 83
nın olmadığım göstermez. Sayılan beş liği bu beş eğitim görüşünün Türki-
eğitim görüşü ile siyasal partilerin ye'de ne denli yaygın ve geçerli
eğitim görüşlerinin benzer- olduğunu göstermektedir.
EĞİTENLER VE EĞİTİM
Eğitim dendiğinde genel olarak Bir eğitim sisteminde eğiten^
planlı yapılan eğitimden söz edildiği ler, eğitimin yapılmasına, uygulan-
Birinci Ünitede açıklanmıştı. Planlı masına, gerçekleştirilmesine doğ-
eğitim de örgün (okul) ve yaygın rudan ve dolaylı etkide bulunan
(hizmet içi eğitim, halk eğitimi) kişilerdir. Bunlar eğitimi doğrudan
olarak iki bölüme ayrılmıştı. etkileyen eğitim uzmanları, yönet-
Planlı eğitimde, eğitim prog- menler ve öğretmenler ile eğitimi
ramlarım yapanların, eğitimi yö- dolaylı olarak etkileyen eğitim sis-
netenlerin, eğitim programını eği- teminin dışındaki kişilerdir.
tilenlere uygulayanların eğitime Eğitim Felsefesi Ne Demektir?
ilişkin görüşleri eğitimin niteliğine
büyük etkide bulunur. Bir eğitim Eğer bir insan, eğitime ilişkin
programı ne denli toplumun düşüncelerini açıklarken neyin
yapışma, eğitilenlerin gerekseme- doğru, neyin iyi, neyin güzel ol-
lerine, ekonomik kalkınmaya hizmet duğunu söyleyebiliyorsa, bu kişinin
edecek nitelikte düzenlenirse eğitime ilişkin bir görüşü var
düzenlensin, uygulanması sırasında demektir. Eğitime ilişkin görüşünü
eğitenlerin görüşlerine göre insan kendi yaşantılarına dayanarak,
değişikliğe uğrar. Bu yüzden ha- bu konudaki, bilgileri edinerek"
zırlanan eğitim programı değil, geliştirebilir. Bu görüş, kişinin
eğitim yerinde gerçekleştirilen eği- bulduğu, öğrendiği gerçek* lere
tim programı asıldır. dayanmaktadır. İnsanın kendine
özgü geliştirdiği bu görüşte bilimsel
Eğitenler, eğitim programını yanlışlar olabilir. Ama yine de bir
uygularken, kendi eğitim felsefe- eğitim görüşüdür. İşte bir insanın
lerine göre değişikliğe uğrattıklarına eğitimde doğruya, yanlışa, iyiye,
göre, ne kadar eğiten kişi varsa o kötüye, güzele, çirkine ilişkin
kadar değişik türde gerçekleştirilen görüşlerine o kişinin eğitim felsefesi
eğitim programı var demektir. denir. Bu kişi eğitime ilişkin
İncelemeyi kolaylaştırmak için düşüncelerini söylerken, eylemlerde
aslında bu kadar çok gibi görünen bulunurken, işlemler yaparken bu
eğitim görüşlerini kümelendirerek felsefenin etkisi altında kalarak
ele almak gerekmektedir. davranır.
Eğitimi kendine meslek alam
olarak seçen bir insan, yukarıdaki
84 EĞİTİME GİRİŞ
insandan farklı olarak, eğitime
ilişkin görüşlerini bilimsel 'bulgu-
lara, gerçeklere dayandırarak ge-
liştirir. Bu yüzden eğitmenin eğitim
felsefesi rastgele yaşantılara,
kulaktan dolma bilgilere dayalı
değildir. Eğitmenin eğitim felsefesi,
uzun süre alan bir meslek eğitimiyle
oluşur. Bununla da kalmaz, eğitmen
mesleğinin gereklerini yaparken de
kendini sürekli geliştirir, yeni
bilgiler edinir.
Böylesine bilimsel verilere da-
yanan eğitim görüşü, felsefenin
dallan olan varlık bilim, bilgi öğ-
retisi ve değer öğretisine göre sis-
temleştirildiğinde bir felsefe kuramı
ortaya çıkar. Buna eğitim felsefesi
denir. Böyle bir eğitim felsefesi de
ancak eğitim düşünürlerin-ce
geliştirilebilir.
Bilimlerin eğitime ilişkin ortaya
çıkarttıkları gerçekler genelde bir
bütünün parçalandır. Ama özelde
bazı farklılıklar gösterir. Bu yüzden
meslek eğitimi görmüş bir eğitmen
(öğretmen, yönetmen, uzman vb.)
eğitim felsefesi yönünden diğer
meslek eğitimi görmüş
eğitmenlerden genelde aynlık gös-
termeyebilir. Çünkü her eğitmenin,
meslek öğrenimi sırasında okuduğu
dersler birbirine benzer. Ama her
eğitmen edindiği bilgileri kendine
özgü bir yorumlamayla kendinde
yerleştirdiğinden diğer
eğitmenlerden bazı yönlerde ayn
görüşte olabilir.
Diğer yandan eğitimde tüm
gerçekler bulunmuş değildir. Eği-
FELSEFİ TEMELLER
timin birçok konularında salt ha-
kikatlere ulaşmak da olanaksızdır.
Eğitimin bilimsel bulgulara
dayanılarak bilinen yönleri çoktur,
ama bilinmeyen yönleri de vardır.
Eğitimin bilimsel bilgilerle
aydınlanamayan yönlerinde değişik
görüşlerin olması da doğaldır. Ama
bütün bunlar belli bir meslek eğitimi
görmüş eğitmenleri, eğitim
felsefesinde aşın derecede
farklılaştırmaz.
Eğitimde çok farklı eğitim fel-
sefesine sahip kişilerin bulunması
bir kesim eğitim görevlisinin eğitim
alanında yetişmemiş olmasındandır.
Bu kişiler eğitimde görev
yapmalarına karşın başka meslek-
lerin adamıdır. Eğitime ilişkin gö-
rüşleri yalnız kendi yaşantılarına,
kulaktan dolma bilgilere dayan-
maktadır. Bu insanlann, eğitimi
düzenleme, yönetme sonımluluğu
verildiğinde, kendi görüşlerine göre
davranmalan da doğaldır. Bu yüzden
eğitimde öğretmen, yönetmen,
uzman gibi eğitmenlerin ye-
tiştirilmesi büyük önem taşımak-
tadır.
Eğitim felsefelerinin eğitime
yansıması yönünden eğitim uzmanı,
yönetmen, öğretmen ve dışarıdan
kişilerin etkileri aşağıda kısaca
açıklanmıştır.
Eğitim Uzmanı
Eğitim uzmam, öğretme - öğ-
renme durumunda öğretmene yar-
dım etmek için yetişmiş program
geliştirici, danışman, özel eğitim
85
uzmam gibi kişilerdir. Bunlar eğitim
programım eğitim yapılan yerde
uygulamazlar. Ama bunlar eğitim
programım yaparken, öğretmene
yardım ederken, yardımcı yazılı
kaynaklan hazırlarken, hizmet içi
eğitim yaparken kendi eğitim
görüşlerine göre davranırlar.
Yaptıklan işlere kendi eğitim
felsefelerini yansıtırlar.
Eğitim uzmanlan, daha çok
Milli Eğitim Bakanhğı'nda bulun-
maktadır. Bunlann çok azı da il, ilçe
ve okul düzeyinde görev yap-
maktadır. Bakanlıktaki Talim ve
Terbiye Başkanhğı'nda görev alan-
ların eğitim sistemine etkisi daha
yüksektir. Eğitim programlanılın,
eğitime ilişkin yasal belgelerin ha-
zırlanmasında eğitim uzmanlan-nm
büyük etkisi vardır. Bunlar uz-
manların eğitim felsefesine göre
biçimlenir.
Yönetmen
Yönetmenlerin eğitim felsefeleri
değişik yollardan eğitimin uy-
gulanmasına yansır. Bakanlıkta
eğitim uzmanlarının hazırladığı
eğitim programlan, eğitimin yasal
belgeleri, eğitime ilişkin kararlar
Bakanlığın değişik basamakla-
nndaki yönetmenlerin süzgecinden
geçer. Bunlar her basamak atlayışta,
o basamaktaki yönetmenin eğitim
felsefesi ile biraz daha nitelik
değiştirir. Böylece daha uygulama
alanına gelmeden bunlarda
yönetmenlerce değişik düzeltmeler
yapılır.
 Eğitim programlan, yasal bel-
geler, kararlar, okulda uygulamaya
konduğunda okul yönetmeninin
bunlar üzerinde değişik biçimlerde
etkisi olur. Okul yönetmeninin
eğitim felsefesi, okulun hemen
hemen tüm çalışmalarına yansır.
Okul yönetmeninin yönetim biçimi
de eğitim felsefesine uygundur.
Böylece uygulama üst makamların
beklediğinden değişik olabilir.
Öğretmen
Eğitimi gerçekleştirecek olan
öğretmenlerdir. Planlı eğitimde,
eğitimin amaçlarına göre işleme-
sinde öğretmen tüm diğer kişilerden
daha önemlidir. Eğitim programı ne
derse desin eğitilenlerle başbaşa
kalan öğretmen, öğretimini kendi
eğitim felsefesine göre gerçekleştirir.
Bu yüzden öğretmenlerin
yetiştirilmesine gösterilecek özen
diğerlerinden daha çok olmak
zorundadır.
Eğitilenler birden fazla öğret-
menden ders aldıklarında, her öğ-
retmenin eğitim felsefesinin farklı
olduğunu görürler. Bunun zarar-
larının yanında yararlarının da ol-
duğu söylenmektedir. Bu yararlardan
en önemlisi, öğretmen adayla-nmn
değişik tutumlan görerek,
kendilerine özgü daha gerçekçi bir
tutum kazanabilme olasılığıdır.
Zararlarmdan en önemlisi ise bazı
öğretmenlerin eğitimin temel
ilkelerine ters düşebilecek öğret-
menlik davranışlarım sürdürüp öğ-
renciyi başansızlığa itmesidir.
 86 EötTÎME GİRİŞ
Dışardan Kişiler
Eğitim alanında çalışanlardan
başka, eğitim sisteminin dışında
çalışanların da eğitim görüşleri ile
eğitimi biçimlendirdikleri görülür.
Bunlardan en önemlisi siyasal par-
tilerin etkileridir. Bunun dışmda
Devlet Planlama Teşkilatı gibi
planlama, programlama işlerini
yapan birimler gelir. Eğitim üzerine
yapılan toplantılar, kongreler,
konferanslar da eğitimi etkiler.
Bunlara diğer bakanlıkların, kuru-
luşların etkileri de eklenebilir.
Eğitim hemen hemen herkesin
ilgilendiği, ilişkili olduğu bir alandır.
Bu yüzden eğitimi hemen herkes
kendi görüşleriyle etkilemeye çalışır.
Bu tür etkiler milli eğitim şûraları
gibi yüksek düzeydeki toplantılarla
daha yeğin olarak eğitime
yansıyabilir, eğitimi yönlendirebilir.
Eğitimin Felsefi İşlevi
Felsefe, insanın kendisi ve çev-
resi ile ilgili elindeki bilgilerini
çözümleme, eleştirme yollarını
gösterir. însan bu yolla, gerçeği,
doğru bilgiyi, iyi, güzel davranışları
arar. Böylece insan kendini, evrenini
tanıyarak kendine özgü yaşam
görüşünü geliştirir. İnsanı bu
yetkinliğe ulaştırmak aynı anda
eğitimin de amacıdır. Bu yüzden
eğitim, eğitilenin gerçek, doğru
bilgilere, iyi, güzel davranışlara
dayanan bir yaşam görüşü ge-
liştirmesi için görevler yüklenir. Bu
görev iki başlık altında toplanabilir:
1. Eğitmenlere eğitim görüşü
kazandırmak. Daha önce belirtildiği
gibi çağımızda geçerli olan bir tek
değil birden çok eğitim'kuramı
vardır. Ama bir insanın inandığı bir
tek eğitim kuramı (görüşü, felsefesi)
olur, o da kendinin geliştirdiğidir.
Eğitmen (öğretmen, yönetmen,
uzman) yetiştirilirken eğitime ilişkin
tüm görüşler yansız olarak ortaya
serilip eğitilenlere sunulduğunda,
eğitilenlerin kendilerine özgü bir
eğitim görüşü geliştirmelerine
yardım edilebilir. Ayrıca her eğitmen
adayı eğitime ilişkin görüşünü
oluştururken eğitim bilimlerinden
olduğu kadar diğer bilimlerden
aldığı bilgileri de kullanır. Böylece
eğitim hizmeti üretecek bir kişinin
bilimsel bilgilere dayanan bir eğitim
görüşü geliştirmesine elverişli bir
ortam hazırlanabilir.
Ancak, geliştirilen bir eğitim
görüşü olduğu gibi kaldığında eskir.
Çünkü bilimler yeni bilgiler
bulmakta, teknoloji yeni yapım
yolları getirmektedir. Eğitim bi-
limleri ve eğitim teknolojisi de diğer
bilim ve teknolojilerden geri
kalmamaktadır. Bunlara dayalı
olarak bir eğitmenin geliştirdiği
eğitim felsefesi de gelişme içinde
olmak zorundadır. Eğitime iHgkin
yeni gerçekler, yeni bilgiler, yeni
yöntemler eski eğitim görüşlerini
temelinden sarsmaktadır. Eğitim
bunları, eğitmen adaylarına daha
göreve başlamadan önce verebil-
melidir.
FELSEFÎ TEMET.T.F.R 87
gerekseme vardır. Çünkü hem
2. Eğitilenlere felsefi düşünme eğitenlerin hem de eğitilenlerin bu
yolunu öğretmek. Aslında düşünme
tür düşünmeye sahip olmalarım
yolu tektir. Ama eldeki gerçekleri sağlamak gelişmeleri için zorunlu-
eleştirmeye, bilgileri irdelemeye,
dur. İnsanlığın elinde bulunan
daha iyinin daha güzelin ne kültürel değerlerin tümü de böyle bir
olduğunu aramaya felsefi düşünme
düşünme yönteminin ürünüdür.
yöntemi denilmektedir Eğitim hem eğitenleri hem
Eğitimde bu tür eleştirici, ir- eğitilenleri böyle bir düşünme yön-
deleyici, arayıcı düşünme yöntemi- temine sahip kılmadıkça amacına
ne diğer alanlara göre daha çok ulaşmış sayılmamalıdır.
KÜLTÜRÜ MERKEZ ALAN EĞİTİM GÖRÜŞLERİ
Bu kümeye giren eğitim gö-
rüşleri geçmişteki kültürel değerleri insan usunu kullanarak hayatim
eğitilene aktararak onu yüceltmeye güzelleştirebilir.
çalışırlar.* Bu görüşlerin Geçmişte kullanılarak geçerliği
savundukları düşünceler şöyle kanıtlanan kültürel değerler gerçek
özetlenebilir. ve doğrudur. Bu bilgiler kitaplarla
Felsefesi günümüze kadar gelmiştir. Bu
değişmez kültür değerlerini,
Toplum giderek bozulmaktadır. davranış kurallarını günümüze
Toplumun bozulmasında gençlerin ulaştıran kitaplara klasik denir.
bozulan ahlakının ve davranışlarının Klasikler insana Tanrı sevgisini,
yeri büyüktür. İnsanların %hlft]nmn Tanrı korkusunu vererek onu doğru
ve davranışlarının bozulması, güzel, yola kılavuzlar. İnsan, doğru yolda
evrensel ahlak ve davranış geliştiğinde ilahi hakikatlere
ilkelerinden sapmalarından ulaşarak ilahi özgürlüğünü bulur.
doğmaktadır. İnsan ussaldır. Dinin
ve kültürün koyduğu ahlak ve Ruh güzelliği, değişmeyen, de-
ğerini yitirmeyen asıl güzelliktir.
davranış ilkeleri de değişmez
gerçeklerdir. İnsan, sahip olduğu usu Manevi değerlerin eğitilence be-
nimsenmesi onun ruhunu güzel-
ile bu gerçekleri kullanabilecek
yeterliktedir. Böylece leştirir. Manevi değerleri özümleyen
bir kişi günah işlemeye elverişli
benliğinden sıyrüMNfc onu Tanrıya
* Bu kümedeki eğitim görüşlerine ben- yaklaştıran gerçek benliğine ulaşır.
zeyen Batı felsefe kuramları Catholic Bu- Bu dünyada bulunan her şeyin
pernaturaUsm, Rational Humanism, Neo- değeri yalanadır, asılsızdır. Değerli
TJ—Mm; eğitim felsefe»! ise Perennia- olan gerçek olan öbür dünyadır. Bu
Uan'Or. dünyadaki de-
 88
EörflME GÎRİŞ
ğerli görülenler inşam sınamak için
vardır. İnsan bu sınavı başarabilmek
için asılsız olan bu değerlerden
kendisini koruyarak manevi
değerleri kendinde özüm-lemelidir.
Böylece insan zekâ ve ahlakça
yükselerek kendini dünyanın geçici
zevklerinden kurtarabilir.
Eğitimin Amacı
Bu kümeye giren eğitim gö-
rüşlerinin genel amacı insanı ol-
gunlaştırarak öbür dünyaya ha-
zırlamaktır. Bu genel amaca götüren
alt amaçlar da şunlardır :
İnsanın sezgisini ve usunu
güçlendirerek, ilahi gerçekleri al-
gılamasını, anlamasını, kavramasını
sağlamalıdır.
Gerçekliğini, doğruluğunu hiç-
bir zaman yitirmeyecek olan ev-
rensel gerçeklere insanın uyumunu
gerçekleştirmelidir.
İnsanı bencil, maddeye önem veren
benliğinden sıyırmalı, manevi
değerlerle donatmalı, onun ruhunu
geliştirerek iradesini disiplin altına
almasını sağlamalıdır. İnsanın
geçmiş kültürel değerleri anlaması,
beğenmesi, benimsemesi için
yaratıcı sezgisini gehştirmelidir.
Eğitimin İçeriği
Eğitilenleri yukarıdaki sayılan
eğitim amaçlarına ulaştırmak için bu
eğitim görüşlerinin ileri sürdükleri
eğitim programı da şu derslerden,
konulardan oluşmaktadır.
Bir ülkede bilim adamı, subay,
yönetmen gibi yüksek düzeyde işler
yapacak olanlar yüksek düzeyde
eğitim görmelidir. Bunlar, iyi, güzel
ahlakı kazanmış; dini inançları
güçlü; kültürel değerleri beğenen ve
benimseyen; devlet işlerini kendi
kişisel işlerinden önde tutan; halka
adil davranan; dünya işlerini öbür
dünyaya hazırlık için bir araç olarak
gören, bu amaçla kendini
olgunlaştıran nitelikte
yetiştirilmelidir.
Bu seçkin kişilere uygulanacak
eğitim programında, din, ahlak,
Türkçe, edebiyat, güzel konuşma,
mantık, felsefe, matematik, fen,
astronomi, tarih, coğrafya,
yurttaşlık, kültür gibi dersler
bulunmalıdır.
Ülkenin kalkınması için yetiştirilecek
mühendis ve işçilerin eğitimi ayrı bir
önem taşımaktadır. Bunlar güzel, iyi
ahlakın, güçlü manevi değerlerin
gerektirdiği biçimde yetiştirilmelidir.
Ayrıca bunlara mesleklerini en iyi
biçimde yapacak nitelikte beceriler
kazandırılmalıdır Bunlara
uygulanacak eğitim programında
ahlak, din, kültür, yurttaşlık, tarih,
coğrafya, Türkçe derslerinin yanında
mesleklerini yapmalarına gereken
pratik dersler bulunmalıdır. Mü-
hendisler yüksek, teknisyenler orta,
işçiler ilköğretim düzeyinde
öğrenim görmelidir. Halkın din
görevlerini yapacak imam hatiplerin
eğitimi anaokulundan başlamalı, en
yüksek düzeye kadar ak-
89
FELSEFI TEMEliıER
tarılmalıdır. Bunlar için
ayrı okullar açılmalıdır. vardır ama bu ayrılık bir insan için
gereken evrensel hakikatleri, dinsel
Kadınların eğitimi önemle ele bilgileri, ahlak kurallarını ve
alınmalı, her kadın din, ahlak, çocuk benzerlerini öğrenmesini aksatacak
bakımı, çocuk eğitimi, ev yönetimi kadar geniş çaplı değildir.
alanlarında çok iyi yetiştirilmelidir.
Bunlardan isteyenlere bir el sanatı Eğitimin Yönetimi
da öğretilmelidir.
Bu kümeye giren eğitim gö-
rüşlerinde eğitim yönetimi hoş
Eğitimin Süreci tutumlu (tatlı sert) bir disipline
Bu kümeye giren eğitim gö- dayanmaktadır.
rüşlerinde eğitimin anlamı, bilgileri Eğitilenin iradesini denetimi
insanın kafasına aktarmak, gereken altına alabilmesi için sıkı bir disiplin
eylemleri alışkanlığa dönüştürmek, altında yetiştirilmesi zorunludur.
hakikatleri ezberletmek demektir. Ama bu disiplin, eğitileni isyan
Bilmediği hakikatler insana edecek derecede sıkıştırmaman, ona
aktarılarak öğretilir. İnsanın sez- adil davranılmadığı kanısını
gisini ve usunu güçlendirmek bu vermemelidir.
hakikatleri algılaması, kavraması Sınıf sisteminden çok, eğitileni
için yeterlidir. Ahlakın, dinin ve basamak basamak ilerleten bir
mesleğin gerektirdiği beceriler öğretim yöntemi uygulanmalıdır. Bu
gösterme, alıştırma yoluyla alış- basamaklarda öğrencinin sınavı
kanlığa dönüşür. Alışkanlık uzun yapılarak öğrendikleri değer-
süre aldığından buna küçük yaştan lendirilmelidir.
başlanmalıdır. Dini, ahlaki, kültürel
hakikatler eğitilene ezber- Eğitimin yönetiminde dini ön-
letilmelidir. Eğitilenin ezberledik- derlik asıldır. Yönetmenler aynı
lerini ahenkli, düzenli bir konuş- anda bu niteliği kazanacak biçimde
mayla yinelemesi etkili olur. yetiştirilmelidir. Yönetmen ve
öğretmenler nitelikçe, eylemce
Eğitim sürecinin her aşama- eğitilenlere örnek olabilmelidir.
sında, hakikatleri, kültürel değerleri Eğitimde gerekirse bedensel
eğitilene yerleştirmek asıl ol malıdır. ceza yöntemi uygulanmalıdır. Ama
Eğitimde bireysel ayrılık
daha çok öğrencilerin ödüllendi-
rilmesi yönüne gidilmeüdir.
90 BİLGİYİ MERKEZ ALAN EĞİTİM GÖRÜŞLERİ
Bu kümeye giren eğitim gö- olan, inşam yücelten hakikatlerdir.
rüşleri, bilgi aktarma yoluyla eği- Bunlar aynı anda yaratıcı güce
tilenin zihnini geliştirmeyi amaç- ulaştıran hakikatlerdir. Herhangi bir
ladıklarından, bilgiye büyük önem nesne o nesneye sahip olana göre
verirler.* Bu görüşlerin savundukları değer kazanır. Herhangi bir bilgi onu
düşünceler kısaca şöyledir: kazanana göre değerlenir. Buna
göre, madde değil, o maddeyi
Felsefesi kullanan yönlendiren insan
İnsan bir ülküyü benimsedi- önemlidir. İnsan ise hakikatlere
ğinde, o ülkü uğruna maddi yarar ulaştığı oranda değerlenir. Bu da çok
olmadan, yalnız manevi değerlere bilmeye dayanır.
ulaşmak için çalışabildiğinde mutlu
olur. Bir insanın düşünüşü, ahlakı, Toplumun kalkınması, insanın
mutluluğu için gereklidir. Kal-
dış görünüşünden, yaptıklarından
daha önemlidir. Bir insanın yapması kınamayan, zenginleşemeyen top-
değil düşünmesi gerekir. lum içinde insanın ülküsüne ulaş-
Düşünmenin temel taşları ise bil- ması, böylece mutlu olması ola-
gilerdir. İnsanın ülkülerini geliş- naksızdır. Bu yüzden toplum, in-
tirmesi, erdeme ulaşması ancak sandan önce gelmektedir. Toplumu
bilgiler aracılığı ile olur. Bu yüzden kalkındıran, zenginleştiren devlettir.
bilgi, inşam güçlü kılan en önemli Devlet ise büyük önderlerle utkulara
araçtır. ulaşır.
İlahi bilgiler değişmez gerçek- Eğitimin Amacı
lerdir. İnsanın ülküsü (ideali) bu Bu kümedeki eğitim görüşle-
değişmez hakikatleri bulmak ve rinin genel amacı insan zihnini
bunları öğrenmektir. Gözle görülen, güçlendirmek onun hakikatleri daha
elle dokunulan nesneler asıl iyi kavramasını sağlamaktır. Bu
hakikatler değildir. Asıl hakikat genel amaca ulaştıracak alt amaçlar
doğanın, doğa olaylarının, nesne- ise şöyle özetlenebilir:
lerin yaratıcısı olan yüce güçtür.
Tnsfl.nm bu yüce güce yaklaşabil-
Eğitimin önem derecesine göre
mesi için hakikatlere götüren bil-
sırasıyla ulusal, toplumsal, bireysel
amaçları vardır. Bunlar önem
gileri edinmesi gerekir. derecelerine göre gerçekleştirilir.
Dünyada değerli olan nesne,
Ulusal amaçlar gerçekleştirilmeden
madde değildir. Dünyada değerli
diğerlerine geçilemez.
* Batı felsefesinde bu görümlere benzeyen Eğitimin amacı zihni disiplin
felsefe kurandan trtealism, liberalimi; altına almaktır. Zihnin disiplin altına
eğitim felsefesi İM Bssentlaliam'dir. alınabilmesi için zihni oluş-
FRLSEFl TEMELLER 91
turan irade, bellek, yargılama, duygu ramında, Türk tarihi, coğrafyası,
gibi melekelerinin geliştirilmesi kültürü, sanatı, edebiyatı, musikisi
gerekmektedir. Eğitim bu zihinsel ile, astronomi, matematik, mantık,
melekeleri (yetilşri) güçlendirici ahlak, din, beden eğitimi, askerlik
alıştırmalar yapmalıdır. gibi dersler yer almalıdır. Türk
Ulusal kültür denenmiş geçerli, tarihinde yer alan büyük
doğru kültürel değerlerden oluşur. komutanlarla büyük devlet ve bilim
Bu ulusal kültürün zarara adamlarının yaşamları ve yaptıkları
uğratılmadan, başka ulusların tüm incelikleriyle öğrenilmelidir.
bozmasına izin vermeden saklan- Seçkinlerin konuşulan Türk Dili'ni
ması ve yeni kuşaklara aktarılması en iyi biçimde bozmadan
zorunludur. Ulusal kültür insanın kullanmaları sağlanmalıdır.
eğitiminin hem aracı hem de
amacıdır. Ülkenin ekonomik kalkınması
için gerekli olan insangücü orta
Toplumun kalkınmasına yardım düzeyde kendi konularında en
etmek eğitimin en önemli görevidir. yüksek verimi sağlayacak biçimde
Eğitim, bu kalkınmada görev alacak düzenli bir programla yetişti-
inşam yetiştirmelidir. İnsan rilmelidir. Bunların yetiştirilmesinde
toplumsal kalkınmanın en önemli gözönünde bulundurulacak ilke,
gücü ve aracıdır. topluma hizmet etmenin bilincine
Eğitimin en önemli amacı, ya- ulaştırmaktır. Ayrıca bunların eğitim
pan insan değil, düşünen insan programına Türkçe, Türk tarihi,
yetiştirmektir. İnsan makine değildir. Türk coğrafyası, yurttaşlık bilgisi,
İnsan, hayvanlarda olduğu gibi belli aritmetik, ahlak, din dersleri de
bazı beceriler için eğiti-lemez. İnsan eklenmelidir.
düşünmek için eğitilmelidir. Eğitim
Kadınların eğitimi erkekler
zihni geliştirmelidir; eli, gözü değil.
kadar önemlidir. Her kadın ve kız
Eğitimin İçeriği eğitimden geçirilmelidir. Bunlara
Bu kümeye giren eğitim gö- verilecek eğitimin programında,
rüşleri genel olarak eğitilecekleri üç Türkçe, aritmetik, Türk tarihi, coğ-
kümeye ayırır: rafyası ile yurttaşlık bilgisi, çocuk
bakımı, ev ekonomisi, el sanatları
Birinci küme az fakat ülkenin dersleri bulunmalıdır.
yönetiminden sorumlu olan ya da
Eğitim Süreci
olacak insanlardan oluşur. Bunların
en yüksek düzeyde ve nitelikte Bu kümedeki eğitim görüşleri,
yetiştirilmesi gerekir. Bu seçkinlerin insanın zihnini güçlendirecek bil-
önderlik nitelikleriyle donatılması gilerin aktanha yoluyla olabileceğini
asıldır. Bu eğitim prog- savunurlar, öğretmen bilgiyi
öğrenciye taşıyan bir önderdir.
 92 FELSEFİ TEMELLER 93
EĞİTİME GİRİŞ

öğrencilerin öğrenmekle zorunlu olduğu Eğitimi yönetenlere; öğretmenlere dır. Ama eğitilenden gelmeyen koşulları
Eğitilenlerin zihin melekeleri
bilgileri öğretmen kararlaştırır, eğitilenlerin koşulsuz itaat etmeleri düzeltmek için eğitilene rehberlik etmek
(yetileri) ağır matematik problemlerini
öğrenciler onun önderliğinde öğrenir. zorunludur. İtaat etmek eğitilene küçük gerekir.
çözdürme, şiir ezberlemeleri, ağır
Aktarma işinin derinliğine yapılması yaştan öğretilmeli, eğitimi boyunca Disiplin başlıca eğitim aracıdır.
çalışma koşullan, ağır yargılama
gerekrrtekte-dir. sürdürülmelidir. Yönetenlerin, Disiplin kuralları eğitilenlere önceden
alıştırmaları ve benzerleri ile
Eğitim programında yer alan güçlendirilmelidir. Eğitilen ne denli ağır öğretmenlerin üstünlüğü öğrencilerce duyurulmalı, bunlar ödünsüz
derslerin, bu derslerde öğretmence şartlar altında kalarak eğitimini sürdürür tartışmasız kabul edilmelidir. Eğiti- uygulanmalıdır. Bedensel ceza da bir
sunulan bilgilerin üzerinde tartışma ise o kadar sağlam öğrenir. lenlerden en üst yönetmene vann-caya eğitim aracıdır. Öğrencinin iradesini,
yapılamaz. Bunlar aslında önceki kadar basamaklandırılmış bir hiyerarşi direncini güçlendirir. Disiplini ve okulu
kuşaklardan denenerek gelen ve Eğitilenin başarısı sürekli iz- vardır. Eğitilenlerin ve diğer kişilerin bu yö-netebilmesi için yönetmene büyük
öğrenciyi hakikate ulaştıracak lenmelidir. Eğitilenin başarısız ol- hiyerarşiye özenle bağlı olmaları yetki verilmelidir.
bilgilerdir. Eğitilenlerin ve eğitenlerin, maması için çalışma koşullan dü- gerekmektedir.
zenlenmelidir. Ama özellikle eğitilenin Eğitimin planlan, programları,
yeni kültürel değerler üretmesi Öğrencilerin devamlan sürekli
tembelleşmesine izin verilmemelidir. siyasası, kültürel, ekonomik, siyasal
beklenmediği için, bunların üzerinde izlenmelidir. Devamsızlık, öğrencilerin
Bunun için dinlenme ve uyuma dışında alanlarda uzman olan kişilerle eğitimin
tartışmaları da söz konusu değildir. hem itaatsizlik hem de eğitim
kalan zamanını dolduracak ev ödevleri en üst kademesinde bulunan
Eğitilenlerin görevi öğretilenleri programını aksatmaları yönünden ele
verilmelidir. Disiplinli öğrenme yönetmenler tarafından yapılmalıdır.
ezberlemektir. alınmalıdır.
başarının baş koşuludur. Çünkü Bunlar okul yönetimince koşulsuz
Eğitim sırasında siyasal, toplumsal öğrenme zor bir iştir. Eğitimin yönetiminde eğitilenlerin olarak uygulanmalıdır. Eğitimin üst
konuların üzerinde tartışmak yanlışlara öğrenmeye zorlanması asıl- makamlarca denetimi ciddi ve sıkı
yol açacağı için zararlıdır. Çünkü henüz öğrencilerden yüksek öğrenime olmalıdır.
daha belli bir eğitim düzeyine gidemeyeceklerin alt öğrenim Bu kümeye giren eğitim görüşleri
basamaklarından geçerken elenmesi elle dokunulan varlıklardır. Bunlar
ulaşmamış olgunlaşmamış üstelik eğitilene beceri kazandırmaya ve
yönetimde görevi bulunmayan kişilerin gerekir. Bu yüzden, sınavların çok sıkı
BECERİYİ MERKEZ ALAN EĞİTİM GÖRÜŞLERİ
siyasal, toplumsal konulara peşin yar- ve eleyici olması zorunludur. Çünkü
gılarla bakması doğaldır. Böylesine eğitim seçkin yönetmenleri, bilim
eğitilenin üretmen olmasına daha çok insan, doğa, doğadaki olaylar gibi somut
ulusal konuların peşin yargılarla adamlarını yetiştiren bir kurumdur.
önem verirler.: Bu görüşlerin gerçeklerdir. Toplumun temeli toplumun
tartışılması ülkeye yarardan çok zarar Layık olamayanların buraya geçmesini
savundukları düşünceler, özetle sahip olduğu insangücü ve varlıklardır.
verir. Eğitilenlerin görevi kendi önlemek için iyi bir seçme düzeni
şöyledir: Toplumun zenginliğinin kaynağı ise bu
derslerinin dışma çıkmamaktır. kurulmalıdır. Eğitilenin zihin me-
in-sangücünün, varlıkların kullanıl-
Yönetimin ve öğretmenin görevi de lekelerini güçlendirecek derslerde Felsefesi masıyla yaratılan yeni değerlerdir. Bu
bunu sağlamaktır. yapılacak sınavlar daha sıkı olmalıdır. İnsanın bilincinin dışında, bilinçten yüzden bir ülkenin ekonomisi, diğer
öğrenme yapma değildir ama Eğitimin Yönetimi bağımsız gerçekler vardır. Gerçek, sistemlerin temelidir. E ğ i t i m bir
öğrenme öğretileni somurma, emme bilincin ürünü olan taşa nlar, imgeler ülkenin ekonomisini hem yetiştirdiği
Bu kümeye giren eğitim gö- değil, gözle görülen
işidir. Eğitilen, kendine verilen bilgileri insangücü ile etkiler, hem de bu
rüşlerinin yönetim anlayışı, sıkı bir
tüm incelikleri ile belleğinde ekonomiden etkilenir. Ekonomi ile
disipline dayanan baskıcı bir * Batı felsefesinde bu görüşlere benzeyen felsefe
saklamalıdır. Öğrenmede bireysel eğitim karşılıklı etkileşim içindedir.
yönetimdir. kuramları Realism, Natura-lism, Pragmatism,
ayrılıklar, öğrenenin ilgisi söz konusu Amprism, Materia-lism; eğitim felsefesi ise
Eğitimin yetiştirdiği insangücü üretime
değildir. Essentialism' dir. dönüşerek yatırım niteliği kazanır.
 94 EÖITÎME GÎRÎŞ
Insangücü ise kendiliğinden değil,
eğitimle yetişir.
Dünyanın merkezi insan ve
onun tasarıları, imgeleri, bilgileri
değildir. Gerçek varlıkları, olayları
barındıran çevre doğadır. Doğa,
içinde insamn da bulunduğu bir
gerçekler evrenidir. İnsan bu
gerçekler evreninde diğer varlıklar
gibi kendine düşen işlevi yerine
getirir. İnsanın üstün olan yanı, ürün
elde edebilmek için diğer doğa
varlıklarını, doğa olaylarını ve insan
yaratması kültürel araçları, değerleri
kullanabilmesi, yönlen-
direbilmesidir. İnsan, bunu yaparken
elini, bedenini, duyu organlarını,
usunu ve duygularını kullanır.
Bunlar aynı anda insamn gerçeklere
ulaşma araçlarıdır.
Kültürel değerler, doğa ger-
çeklerinin insan eliyle yansıtılmış
görüntüsüdür. İyi, güzel, doğru
gerçekler doğada gizlidir. İnsanın el
ve kafa gücü bu gerçekleri ortaya
çıkararak yeni değerler yaratır.
İnsanın bu yüceliğe ulaşabilmesi
için eli ve kafası bir bütün olarak
eğitilmelidir. Yeni değerler yaratmak
insana özgüdür ve inşam yüceltir.
İnsan kendi yaptığım değerli
bulduğunda, ona kendi yarattığı
değer olarak baktığında başarının
hazzına ulaşarak mutlu olur. İnsan
bir iş aracı değil, kendi üretiminin
yaratıcısı olarak görülmelidir.
Eğitimin Amacı
Bu kümedeki eğitim görüşle-
rinin genel amacı üretim için eği-
tilene beceri kazandırmaktır. Bu
genel amaca ulaştıracak alt amaçlar
ise şunlardır ı
Ülkenin ekonomik kalkınması-
na gereken malın, hizmetin, dü-
şüncenin üretilmesi için değişik
düzeyler-de iş yapacak insangücü-
nü yetiştirmek gerekir. Bir ülkenin
çalışma yaşamında değişik düzeyde,
değişik türde çaba isteyen işlerin
olması doğaldır. Eğitim, insanların
yeteneklerine göre bu işleri yapacak
değişik yeterlikte insangücü
yetiştirmelidir.
İnsanın zihnini ve bedenini bir
bütün olarak ele almalı ve ye-
tiştirmelidir. Hangi türde, hangi
düzeyde olursa olsun her işin is-
tediği çaba hem beden hem de beyin
gücüne gereklilik gösterir. Bu
ikisinin, herhangi bir ayırım yap-
madan, bir iş için birlikte gelişti-
rilmesi zorunludur.
Gerçekler evreninin yeni kül-
türel değerlere dönüşerek topluma
yansımasını sağlamak için insanın
bunu yapabilecek yeterliğe
ulaştırılması gerekmektedir. Eğitim
insanı eğiterek onun yeni kültürel
değerler üretmesini sağlaya-
bilmelidir. Böylece güzel sanatlarda,
folklorda, teknolojide, bilimde
yükselme yolunun açılmasına eğitim
katkıda bulunmalıdır. -
İnsana çalışmanın gururunu,
güvenini vermek, insanın emeğini
yaratıcı kılmak, insanda iş disiplini,
ahlakı yaratmak da bu eğitim
görüşlerinin amaçları arasındadır.
FELSEFÎ TEMELLER
Eğitimin İçeriği
Bu kümeye giren eğitim gö-
rüşleri toplumdaki her insanın bir
mesleğin gereklerini yerine
getirecek biçimde eğitilmesini is-
terler. Bunun için bir ülkenin eko-
nomik, toplumsal kalkınmasına
gereken mesleklerin ve işlerin dö-
kümünün yapılmasını, bu döküme
göre hangi mesleğin ve işin hangi
düzeyde eğitimi gerektirdiğinin
bulunmasını; meslek ve işlerin
çözümlenmesi (analizi) ile hangi tür
eğitimi gerektirdiğinin ortaya
çıkarılmasını önerirler.
Bu yolla her mesleğin ne dü-
zeyde, ne türde, hangi alanda eği-
time gereksemesi olduğu ortaya
çıkarılmalıdır. Bu eğitim gerekse-
mesi de, her meslek, her iş için bir
eğitim programına dönüştürül-
melidir.
Meslekler için gereken temel
beceriler ve bilgiler temeleğitim-de
pek değişme göstermez. Bu yüzden
teknik eğitime, iş eğitimine ağırlık
veren temeleğitim her yurttaş için
zorunlu olmalıdır. Bu okulda
Türkçe, matematik, fen bilgileri,
sosyal bilgiler derslerinin yanı sıra
çocuğun yeteneklerini tanımaya, ona
el ile çalışmayı sevdirmeye,
meslekleri tanıtmaya, bir işe doğru
yönlenmeye yarayacak iş dersleri de
konulmalıdır. Her öğrenci,
temeleğitim sırasında, çevresinde
bulunan, kullanmak zorunda olduğu
araçları tanıyabil-meli,
kullanabilmelidir. Çocuk böylece
kendi teknik dünyasmm
95
gereklerini yapacak yeterliğe ula-
şabilmelidir.
Ortaöğretim, bu düzeyde mes-
lekleri kazandıracak değişik eğitim
programlarından oluşmalıdır Bu
eğitim programlarının ortak
yanları bulunmalı, bunlar tüm öğ
rencilere birlikte verilmelidir. Eğitim
programlarında yer alacak genel
bilgiler, genel kültür dersleri,
öğrencilerin meslek bilgi ve
becerilerini engellemeyecek oran da
olmalıdır. Genel bilgi ve kültür
dersleri öğrencilerin seçtikle ri
mesleğe destek olacak bilgileri
içermelidir, soyut ve gereksiz bil-
giler verilmemelidir.
Yükseköğretim insanlara yük-
sek düzeyde beceri, bijgi isteyen
meslekleri kazandıracak biçimde
düzenlenmelidir. Ortaöğretimi bi-
tiren tüm öğrencilere yükseköğretim
açık olmalıdır. Ancak insangücü
planı gözönünde tutularak her
meslekte gerektiği sayıda insan
yetiştirilmelidir. Bu amaçla
yükseköğretime girişte sınavlar
konulması düşünülmelidir. Yük-
seköğretim yaparken öğrencileri
mesleklerinde derinliğine yetiştire-
cek her türlü dersler eğitim prog-
ramında yer almalıdır. Bu arada
öğrenciler, iş yaşamı ile ilişki kur-
malı, işte uygulama ile eğitimi bir-
likte yürütmelidir. Uygulamasız,
uygulamaya dönük olmayan eğitim
eksik eğitimdir.
Hemen her meslek ömür boyu
eğitimi gerektirir. Bu yüzden meslek
adamlarının hizmet içi eğitimi
96 EĞİTİME GÎRIŞ
çok önemlidir. Hizmet içi eğitim planlı
yapılmalıdır. Okullar, halk eğitiminde,
hizmet içi eğitimde görev almalı, ama
hizmet içi eğitimin yükümlülüğü
işyerinin olmalıdır.
Eğitim süresince eğitim yerleri ile
işyerlerinin sıkı işbirliği yapması
zorunludur. Okullar ile halk eğitimi bir
işyerinde çalışan insana eğitim
programları açmalıdır. Üretim için
çalışanların yaşam boyu eğitim
gereksinmesini karşılamak eğitim
sisteminin görevi olmalıdır.
Eğitimin Süreci
Bu kümedeki eğitim görüşlerinin
benimsediği eğitim süreci yaparak
öğrenmedir.
Eğitilen, öğreneceklerini göre-
bilmeli, okuyabilmeli, onlara doku-
p.ubilmelidir. Öğretmenin görevi
eğitilene ne yapacağını, nasıl yapacağını
somut olarak göstermektir. Eğitimde
davranışların alışkanlığa dönüştürülmesi
gerekir.
Üretim ile eğitimin birleştirilmesi,
eğitilenlerin öğrenmeye
güdülenmelerine yardım etmektedir.
Böylece eğitilen ne için öğrendiğini
daha iyi görebilmekte, daha iyi iş
yapmak, başarısını yükseltmek için
öğrenmesinin niteliğini yükseltmektedir.
Bir insanın eğitimi, yapacağı
mesleğin gereklerini öğreninceye kadar
sürer. Hızla gelişen teknoloji bir
mesleğin gereklerini de
değiştirdiğinden, meslek adamının
eğitimi bitimsizdir. Böylece eğitim
insanın ömrü boyunca sürüp giden bir
süröçtir.
Üretim için çalışma disiplin ister.
Disiplinli çalışma ve iş ahlakı eğitim
sırasında verilmeli, alışkanlığa
dönüştürülmelidir.
Eğitimde eğitilenler için yapay bir
öğrenme sürecine gerek yoktur. İnsanın
doğal öğrenme süreci eğitimde asıl
olmalıdır. İnsanın bir şey yapmak
istediğinde öğrenmesi başlar, işi yapıp
bitirdiğinde o işteki öğrenmesi biter.
Eğitilen gerek duyduğunda, ona yardım
edilmelidir. Bu yardım, göstermek,
yaptırmak, alıştırmaktır.
Eğitimin Yönetimi
Bu kümeye giren eğitim gö-
rüşlerinin yönetim anlayışı, iş eğitimini,
iş disiplinini, iş ahlakını yerleştirmeye
elverişli sertçe ama babacıl bir yönetim
biçimidir.
Eğitim yerinin, işyerinin düzenli,
kurallı bir yönetimi olmalıdır. Araçlara
bakmak; onları korumak, düzenli
yerleştirmek; her aracı gerektiği yerde
kullanmak"; işakımını bozmamak;
zamanı, emeği savurmamak asıldır.
İnsanın öğrendiği, çalıştığı yer temiz
olmalıdır.
Eğitim yönetmeni eğitimin ge-
rektirdiği araçları ve ortamı ha-
zırlamakla görevlidir. Bunun için
yönelmen girişken, ilişkileri iyi, sevilen
biri olmalıdır.
ÇEVREYE UYUMU MERKEZ ALAN EĞİTİM GÖRÜŞLERİ
Bu kümeye giren eğitim görüşleri
eğitilenin çevresine uyumuna büyük
önem vermektedir.* Bu görüşlerin
savunduğu düşünceler şöyle
özetlenebilir:
Felsefesi
İnsan çevreye uyumunu sağlayarak
özgürlüğüne kavuşur. İnsanın çevresine
uyumu çevresiyle etkileşimini
gerektirir. İnsanın çevresiyle etkileşimi
onda kalıcı yaşantılar yaratır. Yaşantılar
yaşamanın araçlarıdır. Bunlar yeterli
düzeyde olmadığında insanın çevresine
uyumu sakatlamr. İnsan, çevresine
uyumunu yitirdiğinde zor yaşar. İnsanın
çevresi Tanrının yarattığı doğal çevre ile
insanın yarattığı kültürdür. İnsanın do-
ğaya ve kültüre uyumunun her ikisi de
önemlidir. Bunlar birbirini tamamlayan
bir bütünün parçalarıdır. Eğitim insanın
çevresine uyumunu kolaylaştırıcı bir
araçtır. Bu yüzden eğitim, insanın yaşa-
masını zorlaştıran uyum sorunlarını
kaldırıcı nitelikte olmalıdır.
Dünyada gerçek olan insanın
yaşadıklarıdır. Yaşama gerçeklerin
tanınması, bulunması için gereklidir.
Yaşanılmayan gerçekler insan için bir
anlam taşımaz. İnsan kendi
yaşantılarının ürünü-
* Batı felsefesinde bu görüşlere benzeyen
felsefe kuramları Experimentallsm, Ens-
trümantalisin, Amprism. Pragmatlsm,
Positlvism, Naturalism; eğitim felsefesi ise
Progressivlsm'dir,
■
97
dür. Bu yaşantıların niteliği, türü,
çokluğu, insanın kendine, evrenine
ilişkin görüşlerinin hem temeli hem de
belirleyicisidir. Bu yüzden gerçek olan,
insanm yaşantılarıyla elde ettiği bilgi,
beceri, tutumlardır. Bunlar her insandan
insana değiştiği için her insan benzeri
olmayan bir «kişi»dir. Bujüşi, doğal
güçleri olan, deneyen, öğrenen, her
yönüyle bir bütün olan bir canlıdır.
Kişi olarak bir insan için güzel, iyi
ne ise değerli odur. Kültürel değerler
insanın yaşantılarına göre değer kazanır
ya da değer yitirir. Asıl olan bir kültürel
değerin kişi tarafından değerli i bulun-
masıdır. İnsan bu yargıya kültür ile
etkileşimi sonunda ulaşır. Kültürel
değerlerin eğitilence benimsenmesi için
onun kültürel değerlerle etkileşiminin
iyi düzenlenmemesi gerekir.
Eğitimin Amacı
Bu kümedeki eğitim görüşlerinin
genel amacı eğitilenin çevresine
uyumuna yardım etmektir. Bu genel
amacın alt amaçları da şöyle
sıralanabilir.
Çevresine uyumunu sağlamak için
insana eğitim yoluyla elverişli
yaşantılar kazandırılmalıdır. İnsan
doğuşundan başlayarak bir ömür boyu
çevresine uyum sağlamak için uğraşır.
İnsanın bu uğra: şısı sırasında çoğu kez
onun başa
 98 BâttlME GÎRÎŞ FELSEFÎ TEMELLER 99

çıkamayacağı sorunlar ortaya çıkar. Eğitimin İçeriği İnsan olayları, ilişkileri, duy- Eğitimin Yönetimi
Bu sorunlarını çözm3de insanın
eğitim yoluyla elverişli yeterlikler Bu kümedeki eğitim görüşlerine guları, düşünceleri deneyerek öğ- Bu kümeye giren eğitim gö-
kazanması gereklidir. Sorunu göre eğitileni çevresiyle etkileş- renir. İnsan için denenebilenler an- rüşleri eğitimin özgür, demokratik
çözmeye elverişli yeterlikler de tirecek her durum, her konu, her ders cak gerçektir. Eğitilen, deneme
bir ortamda oluşması gerektiğini
yaşanarak öğrenilir. eğitimin içeriğini oluşturabilir. Asıl yaparak davranışlarını edindiği için
savunurlar.
olan eğitilenin ilgi duyarak bunları bu davranışlar onun mah olur.
Eğitilenin yeni kültürel değerler yaşamayı benimsemesi, öğrenmeye öğrenmede, bir başkasının insana Eğitimin yönetimi demokratik
yaratmasına yardımcı olmalıdır. güdülenmesidir. bilgi aktarması olanaksızdır, bir anlayışla, eğitilenlerin gelişme-
İnsanın içinde yaşadığı toplumun öğrenme kişinin istemine bağlıdır. sini engellemeyecek bir disiplin
Bu eğitim görüşleri dersleri, içinde olmalıdır. Eğitilen, başkala-
kültürü, uyum sağlayacağı çevrenin konuları içeren belli bir eğitim
en önemli kesimidir. Kültüre uyumun programı önermezler. Ama eğitilenin Eğitim sürecinde herhangi bir rının haklarına dokunmayacak,
dersin, konunun özel bir yeri, değeri başkalarına zarar veremeyecek bir
sağlanması hem kültürel değerleri çevresini tanımasına yarayan her
özümlemek hem de kültürel değerleri türlü yaşantının eğitim programının yoktur. Belki bazı dersler, konular çerçeve içinde, olabildiğince özgür
eğitilenin eğitiminde daha etkili bir ortamda eğitilmelidir.
gerektiğinde değiştirmekle içeriğini oluşturacağını savunurlar.
olanaklıdır. Uymanın hem olabilir. Eğitilenin sorununu
Eğitilen içinde yaşadığı kültürü, çözmeye, gereksinmesini gidermeye Demokratik disiplin anlayışı
özümleme hem değiştirme yoluyla
olması, sürekli değişen çevrenin doğayı tanımalıdır. Çevredeki tüm yarayan her konu değerlidir. Böylece sevgiye, sevecenliğe, ödüllendirme-
canlı ve cansız varlıklar, ilgi alanına sorun çözme en etkili eğitim ve ye dayanmalıdır. Bedensel ceza
getirdiği bir zorunluluktur. Kültürel verilmemelidir. Eğitilenlerin ge-
değerlerin değiştirilmesi yeni kültürel girdiğinde öğrenme konusu öğrenme sürecidir.
yapılmalıdır. Eğitilenin ilgilerinden, reksemesini kısıtlama ona zarar
değerler üretmekle olur. Yeni kültürel öğrenmenin planlı yapılması vermeyecek biçimde ceza olarak
değerler ise o kültürü yaşayan gereksinmelerinden başlamak,
zorunludur. Eğitim süreci eğitenin, kullanılabilir. Ama eğitilenin temel
insanlarca yaratılır. Eğitilen, bunları kaynak olarak kullanmak
eğitilenin ortak çalışması ile plan- gereksinmeleri asla kısıtlan-
toplumun bir üyesi olarak bu gerekmektedir. Tersi olduğunda
lanmalıdır, öğrenmede gerektiğinde mamahdır.
oluşuma katkıda bulunacak biçimde eğitilenin kendine sunulan öğrenme alıştırmalar yapılmalı, fakat
yetiştirilmelidir. durumunu benimseyerek yaşaması Eğitilenler yarışma havasına
alıştırmalar ezberlemeye, anlamsız
olanaksızlasın sokulmamalıdır. İşbirliği, bir işin
yinelemeye dayandırılmamalı-dır.
Eğitilenin gelişme gerekseme- Bir mesleğe ilgi duyan, o mes- öğrenme yöntemi, eğitilenin yapılması için gereklidir. Bu yüzden
sine eğitimle yardım edilmelidir. leğin gereklerini yapmak isteyen bir düşüncelerini bastırıcı, biçimlendi- eğitimde işbirliği yarışmaya
Yaşamak, sürekli değişmek, geliş- insan için eğitim programı o rici, kalıplara sokucu olmamalı; onu yeğlenmelidir.
mek demektir. Çünkü insanın hem mesleğin gerektirdiği konular ve özgür, yaratıcı düşünmeye yö- Birlikte yaşamanın gerektirdiği
çevresi hem de bu değişen çevreye derslerdir. neltmelidir. Eğitilenin yapacağı kurallar ile başkalarının haklarına
uyum yaparak kendisi değişmektedir. İnsan hangi yaşta olursa olsun, gözlem, deney, görüşme, araştırma saygı, dayanışma, düzen, özgürlük,
Bu değişmenin inşam mutluluğa ilgi duyduğunu, gereksediğini ve benzerleri öğrenmesi için önem- eğitilene yaşatarak öğretilmelidir.
götürebilmesi için olumlu yönde öğrenmeli, eğitim programının içe- lidir. Demokratik yönetimin amacı,
insanın gelişmesi, kendini riği de buna göre düzenlenmelidir. eğitileni giderek kendi kendini
gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu Küme ile öğrenme, küme ça- yönetmeye- ulaştırmaktır. Bu yüzden
yüzden eğitilenin tüm yetenekleri Eğitimin Süreci
lışmaları eğitilenin toplumsallaş- özyönetim alışkanlığı eğitilene her
içinde kendini en sonuna kadar Bu kümedeki eğitim görüş- ması için önemli yaşantılar kazan- fırsatta kazandırılmalıdır. Eğitilen
geliştirmesine yardım eğitimin amacı lerine göre eğitimin süreci yaşaya- dırır. Bu yüzden eğitim hem bireysel demokrasinin örgütlenmiş
olmalıdır. rak öğrenmedir. hem de kümesel bir süreçtir. özgürlüğünde yaşamaya
hazırlanmalıdır.
100
FELSEFÎ TEMELLER 101

İNSANI MERKEZ ALAN EĞİTİM GÖRÜŞLERİ

bularak olgunluğa erişmesine yar-
Bu kümeye giren eğitim gö- çeklerle ilişkisi başlar. İnsanın çev- dım etmektir Bu genel amacın alt
rüşleri, eğitimi, insanın kendini resindeki gerçeklerin en önemlisi, amaçları da şöyle sıralanabilir:
bilmesine, bulmasına yardım eden ilişkide bulunduğu diğer insanlardır.
bir araç olarak kabul ederler.* Bu İnsanm evreni içinde bunların büyük İnsanın kendi özünü tanımasına,
görüşlerin savunduğu düşünceler önemi vardır. Bu yüzden insan, kurmasına eğitim ortam ha-
şöyle özetlenebilir: evrene ilişkin gerçekleri araştırırken zırlamalıdır. Eğitim bu amacına
ilişkide bulunduğu insanları ulaşmak için, inşam koşullandıracak,
Felsefesi ona davranış kalıpları verecek,
tanımayı, bilmeyi ön plana almak
İnsan evrenin merkezi ve en zorundadır. dogmalar aşılayacak her türlü
değerli varlığıdır. Gerçekleri, doğ- girişimlerden kaçınmalıdır. İnsan
ruyu, güzeli gören, dile getiren odur. İnsanın kendisini, evrenini ta- kalıplaştırılmış davranışların
Tanrı, kendinden sonra, yaratıcılık nımasına yardım eden her türlü rahatlığına alıştığında kendi yara-
niteliği ile donanmış olarak yalnız bilgi, beceri, tutum değerlidir. tıcılığını körletir. Bu ise sürekli
insanı yaratmıştır. Tanrı insanla Bunlar insana anlamlı geldiği oranda değişme içinde olan toplum için
birlikte tüm doğayı, evreni anlamlı, doğru göründüğü oranda büyük bir güç kaybıdır.
yaratandır. İnsan ise kültürel doğrudur. Bir insanın, varlığın, İnsanı özgürlüğe ulaştırmak
değerleri yaratandır. Bu denli üstün düşüncenin, gerçekliği, doğruluğu, eğitimin diğer bir amacı olmalıdır.
nitelikleri olan insanın kendini iyiliği, güzelliği görecelidir,
insandan insana değişir. İnsanın İnsan kendini bilerek, bularak
tanıması, bilmesi zorunludur. Ancak
kendine özgü davranma&ı hakkıdır. özgürlüğe ulaşır, özgürlüğün anlamı
insanın kendini tanıması, bilmesi,
insanm davranışlarım bilerek,
kendinin evren içindeki yerini ve İnsan bu kendine özgü davranmasını
işlevini tanımasını bilmesini yine kendi isteği ile değiştirir, isteyerek kendi iradesi ile
gerektirir. Bu yüzden insan, evrenini insanın davranmasını değiştirmesi yapmasıdır. Bu anlamda özgürlük
de tanımak, bilmek zorundadır. başkalarınca zorlanamaz. İnsan bu ortak kurallara uymayı yadsımak
değildir. Kurala uymanın da bilinçli
Gerçek, insanm kendisine, ev- zorlamaya karşı direnme hakkına yapılması demektir.
renine ilişkin elde ettiği bulgulardır. sahiptir. Bu onun en önemli
İnsan, kendi kendinin bilincine özgürlüğüdür. İnsan bu özgürlüğünü İnsanın insan olmaktan dolayı
ulaşması ile toplum içinde, dünya kullanarak, yaratıcılığını geliştirir; diğer insanlara karşı sorumluluğu
üzerinde kendine düşen yeri, eleştirme, yargılama yeterliğini vardır. Eğitim insanın kendi türüne
işlevleri, sorumluluklarım görmeye güçlendirir, yeteneklerini işler. karşı bu sorumunu yüklenmesine
başlar. Var olan nesneler, var olan Böylece insan kendini tanıyarak, yardım etmelidir. İnsan hem insan
insan gerçektir. İnsanm, var olan öğrenerek olgunlaşır. İnsanm olmaktan, hem de insanlarla birlikte
kendisinin, var olan nesnelerin olgunlaşması yaşamasının amacıdır. yaşamaktan dolayı insanlığa karşı
farkına varabildiğinde ger- Yaşamak demek olgunlaşarak, görevlerini yüklenmek zorundadır.
gelişerek, yetişerek kendini bulmak Bu yüklenme yine bilinçli olmalı,
» Batı felsefesinde bu görüşü benimseyen demektir. isteğe dayanmalıdır. Eğitim insanm
felsefe kuramları Romantic Naturalism, Eğitimin Amacı bu bilince kavuşmasına yardım
Bxistentialism, Reconstructionism ve
benzerleridir. Bu kümedeki eğitini görüşleri- edebilmelidir.
nin gene) amacı, insanın kendini İnsan, evrenin içindeki yerini
bilebilmelidir. İnsanın kendini bil-
mesinde, bulmasında nerede bu-
lunduğunu, niçin var olduğunu
bilmesi gerekmektedir. Bu yüzden
insanm evrenini tammasına, öğ-
renmesine yardım etmek eğitimin
görevi olmalıdır.
Eğitimin İçeriği
Bu kümeye^ jrıren eğitim gö-
rüşlerinin önerdiği belli bir eğitim
programı yoktur.
İnsanm kendini bulmasına
eğitimin büyük katkısının olduğuna
inanıldığı için, tüm insanlann eğitim
hakkından yararlanması
sağlanmalıdır. İnsanın hiçbir ay-
rıcalık gözetmeden başkalarıyla eşit
koşullar altında eğitim hakkını
kullanması gerekmektedir. Irk, soy,
cins, renk, din, mezhep gibi hiçbir
sıfat insana, insan olmasının
değerinden fazla bir değer katamaz.
İnsan olmak bu denli değerli olunca
tüm insanların eşit eğitim hakkının
olması doğaldır.
İnsanın kendini bulmasına
yardım edecek tüm konular, dersler
eğitim programı için geçerlidir. İlkin
inşam inceleyen bilimler inşam
tanımak için gereklidir. Bunun
ardından toplumu inceleyen bilimler
gelir. Daha sonra da evreni
inceleyen bilimler yer alır. Bunların
tümü de insanm özünü kurmasına
yardım eder.
İnsan olmaktan dolayı insanlara
karşı sorum yüklenmek onlara
hizmeti de gerektirir. Bu yüzden
insanm bir meslek sahibi olarak
toplumdaki işbölümünde yerini
alması zorunludur. Bir meslek
 102 EÖÎTİMfc GİRİŞ
sahibi olmanın ayrıca insanda ya-
rattığı basan duygusu, insanın
kendisini bulmasına yardım et-
mektedir. Diğer yandan toplumun
sürekli değişme içinde olmasına da
katkıda bulunmak ancak bir meslek
edinmekle olanaklıdır. Eğitim
programında insanın meslek
edinmesine elverecek dersler yer
almalıdır. Ancak meslek eğitimi,
bazı davranış kalıplarıyla insanın
özgürlüğünü kısıtlamamaya özen
göstermelidir.
Eğitimin Süreci
Bu kümedeki eğitim görüşleri
insanın kendi özünü kendinin ku-
rabileceğini savunurlar. Bu yüzden
jnsq.mn yeteneklerine, bireysel
öğrenmesine büyük önem verirler.
Eğiten eğitilene elverişli bir
öğrenme ortamı hazırlayarak ancak
yardımcı olabilir.
Küme içinde eğitilme insanın
kendini başkalarıyla karşılaştıra-
bilmesi için gereklidir. İnsan baş-
kalarıyla kendini karşılaştırarak,
toplum içindeki yerini, yeterliklerini,
yetersizliklerini, sorumlarını,
ödevlerini öğrenir. Küme içinde
öğrenme aynı anda insanın başka-
larıyla yardımlaşma, dayanışma,
paylaşma gibi birlikte yaşamanın
gerektirdiklerini öğrenmesi için de
gerektir. Bunları sağlayamayan bir
küme öğretimi ve benzeri tür
öğretim biçimleri yararlı değildir.
Eğitim doğal bir süreç içinde
oluşmalıdır. Bu doğal süreç içinde
eğitilen kendini engelleyen du-
rumları, kendine acı veren sorun-
FELıSKFÎ TEMELLER 103
ları, dostunu düşmanını tamyabil-
meli, algılayabilmelidir. öğrenme
yaşamın kendisidir, acıları, çirkin-
likleri, kötüleri, yanlışları ile bir
yaşamadır. Eğitilen, bunların kar-
şısında kendi kararım kendisi ve-
rerek ası], benliğine kavuşmalıdır.
Eğitilenin bir başkası ile öz-
deşleşmesi kendini bulmasına zarar
verir. Eğitilenin bir başkasına
benzemesini ondan istemek, insan
olma, kişi olma hakkını özgürlüğünü
elinden almak demektir. Eğitilen,
kendine özgü bir kişi olabilmek için
kendini başkalarıyla karşılaştırmalı
ama onlara öykün-memeli, onlarla
özdeşleşmemeli-dir.
Eğitimin Yönetimi
Bu kümedeki eğitim görüşleri
eğitilenin özyönetimini geliştir-
mesine elverecek bir ortamda eği-
tilmesini, eğitim yönetiminin de
özyönetime dayanmasını isterler.
özyönetimin anlamı insanın
kendi kendini yönetebilmesidir.
İnsanın bu niteliğe ulaşması ken-
disini bulabilmesi için gereklidir.
İnsanın özyönetim yeterliğine ula-
şabilmesi de ancak böyle yönetilen
bir eğitim ortamı içinde olabilir. Bu
yüzden eğitimin yönetimi öz-
yönetimle olmalıdır.
Eğitimde özyönetimin anlamı,
eğitenlerle eğitilenlerin aynı haklarla
eğitimin yönetimine İlişkin kararları
birlikte verebilmeleri ve bunları
birlikte uygulayabilmeleridir,
özyönetim, belli sınırlar içinde
eğitilenlerin yönetime katılma-
sı demek değildir, özyönetim bir
eğitim yerinde bulunan, eğitim için
bir araya gelen tüm eğitenlerin,
eğitilenlerin birlikte eğitimi
yönetmesidir.
Eğitimin okul gibi bir örgütte
yapılması da gerekmeyebilir. İnsa-
nın kendini gerçekleştirmesine el-
SİYASAL PARTİLERİN EĞiTiM GÖRÜŞLERİ
Bir ülkedeki siyasal partiler
diğer konularda olduğu gibi eğitime
ilişkin görüşlerinde de farklı-
laşırlar. Bu doğal duruma bakarak
her siyasal partinin eğitim görüşünü
ülkede oldukça yaygın bir eğitim
görüşü olarak benimse-mok
olanaklıdır. Eğer bir partinin eğitim
görüşü rastgele değil de sistemli bir
biçimde düzenlenmiş ise buna
eğitim felsefesi de denilebilir. Buna
kimi partilerde rastlanmaktadır.
Ama siyasal partilerin çoğunluğu
eğitim görüşlerini günün
gereklerine göre belirtmektedir.
Bunun en önemli yanı, görüşlerin
sistemli olmasından çok güncel
olmasıdır.
Siyasal partilerin eğitim gö
nişleri ile, bu bölümden önce açık
lanan eğitim görüşlerinin birbirine
benzerliği önemlidir. Çünkü daha
önce açıklanan eğitim görüşlerinin,
ne denli Türkiye'de yaygın ve
geçerli olduğunu, siyasal partilerin
eğitim görüşlerine benzerliği
gösterecektir.
Siyasal partilerin eğitim gö-
rüşleri eğitim sistemi için çok
önemlidir. Çünkü bir siyasal par-
verecek her yer eğitim yeridir. Böyle
bir yerde planlı eğitim yapılırken,
eğitimin planlanması o anda eğitimle
ilgili tüm kişilerin ortak yapımı
olmahdn*. Tüm eğitim işlerinde,
insanın kendi kendini eğitme
hakkına,(sorumuna sahip olduğu
unutulmamalıdır.
tinin doğrudan ya da ortaklık yoluyla
her zaman siyasal iktidara gelmesi
doğaldır. Bir siyasal parti iktidara
geldiğinde kuşkusuz kendi
programına göre ülkeyi yönetecektir.
Siyasal iktidann eğitime ilişkin
görüşlerini uygulamaya koyması da
doğaldır. Bir siyasal iktidann, kendi
eğitim felsefesinin, ülkenin eğitim
yapılan her yerinde geçerli olması
için elinden geleni yapacağını da ka-
bul etmek gerektir. Çünkü eğitimin
gücüne, etkili bir araç olduğuna
inanmayan bir siyasal parti yoktur.
1980'de kapatılan siyasal par-
tilerin eğitim görüşleri aşağıda
özetlenmiştir. Bu siyasal partilerin
programları, tüzükleri, teker teker
incelenmiş, aynca parti başkanlarının
ve sözcülerinin 1970-80 yılları
arasında yaptıkları konuşmalar
izlenmiş, toplanan eğitime ilişkin
görüşleri özetlenmiştir. Bu siyasal
partilerin bir daha açılması söz
konusu olmadığından, aşağıdaki
özetin parti adıyla verilmesinde bir
salonca görülmemiştir. Bunun bir
propaganda olmayaca-
204 EÖÎTÎME GÎRIŞ
ğı düşünülmüştür. Bu özetin Ye-
rilmesinin amacı, bundan önce
açıklanan eğitim görüşleri ile siyasal
partilerin eğitim görüşlerinin
arasındaki benzerlikleri yakalamak
içindir. Böylece, her eğitim
görüşünün ne denli yaygın ve geçerli
olduğu anlaşılabilecektir.
MSP
Bu siyasal partinin eğitime
ilişkin görüşleri şöyle özetlenebilir:
insanları, manevi değerlere,
ahlak kurallarına dayalı bir toplum
düzeni mutluluğa ulaştırır. Bir
ülkenin manevi ve maddi alanda
kalkınması insanların maneviyatçı,
ahlakçı, erdemli olarak
yetiştirilmesine bağlıdır. Manevi
kalkınma olmadan maddi kalkınma
olamaz. Geçmiş kültürel değerlerin
korunması asıldır. Geçmiş ve
şimdiki kültürel değerlerin eğiti-
lenlerce benimsenmesi gerekmek-
tedir. Bu konuda en önemli görev
eğitime düşmektedir.
Eğitimin amacı ulusal ahlakın,
güzel huyların, yeni kuşaklara
aktarılması, onlarda yerleştiril-
mesidir. Eğitenler, inançlı, çalışkan,
yurtsever, hak bilir, gönlü tok
yetiştirilmelidir.
Eğitimin içeriği, ulusal, dini
tarih ve kültür bilincini kazandıracak
biçimde düzenlenmelidir. Bunlara ek
olarak bilim ve teknik konularda
bilgiler de yer almalıdır. Eğitim
programlarından materyalist
görüşler çıkarılmalıdır. Eğitim
programı, manevi hakikat-
FELSEFI TEMELLER
leri öğretecek dersleri kapsamalıdır.
Ülkenin manevi bütünlüğünü
sağlamak için din eğitimi yapılma-
lıdır.
Eğitimin süreci taklitçiliğe da-
yanmamahdır. Eğitilenlere ahlak ve
erdemlilik bilinci kazandıracak
biçimde eğitim yapılmalıdır. Ço-
cuklar, anaokulundan başlayarak
böyle bir eğitime alınmalıdır. Böyle
bir eğitimde geçmiş kültürel de-
ğerler, klasikler önemli araçlardır.
Her büyük kasabaya, tüm il-
çelere birer imam hatip okulu açıl-
malıdır. Küçük yerleşme yerlerinde
din kursları bulunmalıdır. Bunlara
yükseköğretimin kapıları açılmalıdır.
Meslek eğitimi kalkınma için
önemlidir. Ama yurttaşlara ilk önce
maneviyatçı eğitim verilmelidir.
Meslek okulları bu eğitimi de
içermelidir. Eğitim yönetmenleri
dini eğitim görenlerden atanmalıdır,
öğretmenler maneviyatçı bir
eğitimden geçmiş olmalıdır. Aile ve
aile disiplini toplumun temeli
olduğu için halk eğitimi yoluyla
ailelere yukarıdaki nitelikte eğitim
yapılmalıdır.
MHP
Bu siyasal partinin eğitime
ilişkin görüşleri şöyle özetlenebilir.-
Eğitim Türk Ulusunun geri kal-
mışlıktan kurtulması için önemli bir
kalkınma aracıdır. Ulusal kal kınma
Türk için, Türke göre, Türk
tarafından yapılabilir. Türkiye'nin
böyle bir düzene kavuşabilme-
105
si için bir aydınlar kadrosu yetiş-
tirmek gerekmektedir. Bu aydınlar
kadrosu geri kalmışlıktan kurtulmak,
geçmişe lâyık bir gelecek yaratmak,
toplumsal, ekonomik hedeflere
erişmek için bilgili, sezgili, ahlaklı,
düzen bilincine ulaşmış, ulusal
gerçekleri bilen, ulusal bilince
ulaşmış yüksek düzeyde eğitimden
geçmiş bilim ve. yönetim
adamlarından oluşmalıdır.
Eğitimin amacı Türkiye'yi ye-
niden kuracak, kuşaklar yetiştir-
mektir. Eğitim toplumun kalkınması
için özverili, kendini topluma
adamış insanlar yetiştirmelidir.
Eğitilende yüksek ahlak, karakter,
düşünme gücü, sanat anlayışı
yaratmak eğitimin görevidir.
Eğitilenlerin ülkücü, milliyetçi
olarak yetişmesi gerekmektedir.
Eğitimin içeriği eğitilenlerin
yeteneklerini, düşünmesini, bedenini
amaca uygun biçimde eğitecek bilgi
ve eylemlerden oluşma lıdır. Eğitim
programları ulusal gerçekleri
gösteren, ulusal ruh ve bilinci veren
dersleri kapsamalıdır. Eğitim
programlan bilimlere uygun
olmalıdır. Türk Dili bozulmadan,
yozlaştırılmadan eğitilenlere
aktarılmalıdır. Eğitim her yurttaşa
ulusal tarihi, ulusal kültürü, ulusal
ahlakı, dini değerleri, bilgileri
aktarabilmelidir.
Eğitimin süreci disiplinli öğ-
renmeye dayandınlmahdır. Eğiti-
lenler taklitçilikle değil, inanarak
öğrenmelidir. Eğitim, eğitilenleri
tarihi hakikatlerin bilincine ulaş-
tırabilmelidir. Eğitimin yönetimi ulusal kal-
kınma planına uygun ve bu planı
gerçekleştirebilecek biçimde ya-
pılmalıdır. Toplum kalkınması için
gereken insangücünün yetiştiril mesi
önemlidir. însangücü, bir mesleği,
bir işiven iyi biçimde, en yüksek
verimle yapabilecek nitelikte
yetiştirilmelidir. Eğitimde görev
alacak her insanın ulusal eğitim ve
kültür seferberliğinin gereklerini
yerine getirebilecek nitelikte
yetiştirilmesi zorunludur. Aydınlar
kadrosunu yetiştirecek eğitim
sistemi özenle ele alınarak ge-
liştirilmelidir. Köylerde, aydın imam
hatiplerin öğretmenlik yapmaları
sağlanmalıdır. Halk eğiti mi
yurttaşları ataletten kurtaracak,
çalışmaya yöneltecek, var olana
boyun eğmeyecek türde eğitim
yapmalıdır. Eğitim nerede yapılırsa
yapılsın, ciddi, disiplinli bir yönetim
altında ele alınmalı ve
yürütülmelidir.
DP
Bu siyasal partinin eğitime
ilişkin görüşleri şöyle özetlenebilir:
Türkiye'nin bütünüyle kalkı-
nabilmesi için milliyetçi, manevi
değerlere saygılı, yurtsever, insan-
lara gereklilik vardır. Bu nitelikte
insanlar çoğunluğu oluşturmadıkça
ülkenin, ulusun bütünlüğü
sağlanamaz.
Eğitimin amacı, araştırıcı, gi
rişimci, görev bilincine sahip, so-
rumluluk duygusu gelişmiş, ahlaklı,
karakterli insan yetiştirmektir.
İM EĞİTİME GİRİŞ
Eğitim, insanın düşünmesini, yete-
neklerini, bedensel güçlerini geliş-
tirmelidir.
Eğitimin içeriği eğitilenleri hür
düşünmeye, demokratik düzene
alıştıracak bilgilerden oluşmalıdır.
Eğitilenler bilime saygı duymalı,
görev duygusuna ulaşmalı, değer
karışıklığından kurtulmalı, ruhi
disipline alışmalı, ulusal ülkü
bilincini geliştirmelidir. Bunların
yanında eğitim programlan
eğitilenlerin teknik bilgilerini ge
liştirmeli, üretimi yükseltmek için
mesleki becerilerini artırmalıdır.
Manevi kalkınma için din eğitimi
yapılmalıdır. Eğitim kalkınmaya
gerekli insangücünü yetiştirebil-
melidir.
Eğitimin süreci eğitilenleri
taklitçilikten kurtarmalı, disipline
kavuşturmalıdır. Eğitim taklit eden
değil bilen insan yetiştirmelidir.
Eğitim günlük politikanın dışında
kalmalıdır. Politikanın etkileri ve
konulan okuldan içeriye
sokulmamalıdır.
Eğitimde fırsat eşitliği sağlan-
malıdır. İlkokul süre, eğitim prog-
ramı ve yöntem yönünden yeniden
düzenlenmelidir. Ortaöğretim
öğrencileri yükseköğretime ve mes-
leğe hazırlamalıdır. Meslek okul-lan
günün koşullanna göre yeniden
örgütlenmelidir. Din eğitimi yapan
okullar geliştirilmeli, çoğaltılmalıdır.
Halk eğitimi pratik sanatlarda eğitim
programları düzenlemelidir. Eğitim
yapılan bü tün yerlerde ödünsüz bir
disiplin uygulanmalıdır. Eğitim
yönetmen-
leri, öğretmenler ulusal değer yar-
gılanna saygılı, bağlı, ulusal inanç-
larla donanmış, bilgili olmalıdır.
Bunlara maddi ve manevi yönden
destek olunmalıdır.
AP
Bu siyasal partinin eğitime
ilişkin görüşleri özetle şöyledir:
Türkiye'yi toplumsal gönence
ulaştırmanın yolu özgürlük içinde
kalkınmayı gerçekleştirmektir. Bu
aynı anda çağdaş uygarlığa en kısa
zamanda ulaşmanın da yoludur. Bu
kalkınmayı sağlayacak insanların
manevi değerleri benimsemiş
milliyetçilik bilincinde olması
zorunludur. İnsanlar ne denli
girişimci, atılımcı, iyileştirici olursa
kalkınma o denli hızlı olur.
Eğitimin amacı, özgür ve de-
mokratik düzenin işlemesi için bil-
gili, karakterli, erdemli, ahlaklı,
kültürlü, geniş görüşlü insanlar
yetiştirmektir. Eğitilenlerin düşünen,
yaratıcı insanlar olarak yetiş-
tirilmeleri gerekmektedir
Eğitimin içeriği eğitilenleri
bilgili kılacak dersleri kapsamalıdır.
Eğitim programları ekonomik
kalkınmaya hizmet edecek biçimde
düzenlenmelidir. Eğitim prog-
ramlarında toplumsal ve doğal bi-
limlerin yanında manevi bilimler
de yer almalıdır. Ulusal tarihin ve
kültürün kalıtları, ulusal gele-
nekler, ulusal güzel sanatlar, folk-
lor eğitilenlere aktarılmalıdır.
Türk Dili bozulmadan ve yozlaş
madan okutulmalıdır. Dersler top-
lumun olduğu kadar kişinin ge-
FELSBFI TEMET.TıF.R ^07
reksemelerini de karşılayacak bil- TİP
giler verebilmelidir. Sosyoloji, fel-
Toplumun asıl yapısı ekono-
sefe, psikoloji dersleri ulusal, ma- midir. Türkiye'nin kalkınması eko-
nevi değerlere, inançlara uygun nomik kalkınmasına bağlıdır. Eko-
olarak okutulmalıdır. nomik kalkınmayı iyi yetişmiş in-
Eğitimin süreci eğitilenlere sangücü gerçekleştirir. İnsangücü
bilgileri kazandırabilmelidir. Eği- ise iyi düzenlenen, yönetilen bir
tilenlerin özgür düşünmeyi, bilim- eğitim sistemiyle sağlanır. Böylece
sel tutumu benimsemeleri gerek- eğitim, toplumun yapısında hızlı
mektedir. Eğitilenlerin yaratıcı değişmeler yapacak, köklü dönü-
güçleri geliştirilmelidir. Her ders şümler oluşturacak teknik ve mes-
için bir ders kitabı yazdırılarak leki insangücü kadrolarım yetiş-
aileler için masraflı olan ' çok ki- tirmede güçlü bir araçtır.
tap eğitiminden kurtulunmalıdır. Eğitimin amacı üretici insan-
Uzaktan (radyo, televizyon, yazış gücü yetiştirmektir. Ayrıca eğitim,
ma ile) eğitim olanaklarından ya- toplumun siyasal bilincini ge-
rarlanılmalıdır. Okulların labora- liştirmelidir. Eğitim, eğitilenlerin
tuarları geliştirilmelidir. Eğitime toplumsal moral değerlerini özüm-
siyaset sokulmamalı, siyasal tar- lemesini, yurt ve dünya sorunla-
rıyla ilgilenmesini sağlamalıdır.
tışmalar yapılmamalıdır.
Böylece eğitilenler, toplumun eko-
Eğitim yönetiminde planlüık nomik, siyasal yaşamında etkin ol-
zorunludur. Eğitimde fırsat eşitliği mayı becerebilmelidir.
sağlanmalıdır. Her köyde ilkokul
Eğitimin içeriği eğitilene üre-
açılmalıdır. Mesleki eğitime ağırlık tim gücü verebilecek teknik, mes-
verilmeli, yükseköğretime leki derslerden oluşmalıdır. Eğitim
gidemeyenlere meslek eğitimi ola- programlan üretim teknolojisine
nağı açılmalıdır. Yoksul ailelere ağırlık vermelidir. Bunun yanı sıra
eğitim araç gereçlerinde yardım toplumsal, moral, kültürel ve
edilmelidir. Zorunlu öğrenim, sı- sanatsal değerleri eğitilene kazan-
kıştırılmadan uzun süreli planlarla dıracak dersler de eğitim prog-
yaygınlaştırılmalıdır, öğretmenler ramlarında yer almalıdır.
nitelikli ve ülkücü olarak ye- Eğitimin süreci eğitilenlere
tiştirilmelidir, öğretmenlik çekici üretim yeterliği kazandıracak ni-
kılınmalıdır, öğretmenlerin onuru telikte olmalıdır. Böylece üretim
yükseltilmeli, maddi ve manevi için gereken bilgi ve beceri birlikte
yönden doyumları sağlanmalıdır. verilmelidir. Eğitilenlerin el ve
Eğitim sistemi batının uygarlık kafa gücü bütünlük içinde gelişti-
düzeyine ulaştırabilecek bir rilmelidir. Eğitim sürecinde her
biçimde yeniden düzenlenmelidir. türlü kitle iletişim aracından ya-
rarlanılmalıdır.
108
EĞİTİME GİRİŞ
Eğitimde fırsat eşitliği
gerçekleştirilmelidir. Eğitimle
endüstrinin işbirliği yapması
sağlanmalıdır. Eğitim - üretim -
istihdam bir bütünlük içinde
yürütülmelidir. Eğitim merkezden
planlanmalıdır. Ancak bu planlama
için gereken öneriler, veriler
yönetimin alt basamaklarından
yukarıya doğru alınmalıdır. Eğitim
yönetimine öğretmenler katılmalıdır,
öğretmenler sendika kurabilmeli,
toplu sözleşme yapabilmelidir. Halk
eğitiminde her türlü kitle iletişim
araçlarından yararlanılmalıdır.
Gezici tiyatro ve sinemalar
kurulmalıdır.
CHP
Ulusal kalkınmayı gerçekleş-
tirmede, ulusal birliği güçlendir-
mede, ulusal bağımsızlığı sağlamada
eğitim temel araçlardan biridir.
Böyle bir güç siyasal iktidarın elinde
olmalıdır. Eğitim yalnız toplumun
değil insanlığın gelişmesine de
katkıda bulunur. Özgür, üretici,
verimli insan yetiştirme özgürlükçü
demokrasinin temelidir. Özgürlükçü
demokraside halkın kendi kendini
yönetmesi; demokrasi kurallarına
uygun bir yönetimin gerçekleşmesi;
ulusal bütünlük içinde gelişme,
ulusal dayanışma; insanın
özgürlüğü, insanların eşitliği;
emeğin üstünlüğü gerçekleştirilmesi
gereken temel öğelerdir. Bunu
gerçekleştirebilecek olan araç da
çağdaş bilime ve uygarlığa uygun,
ulusal kültüre dayalı, dünya
kültürüne açık bir eğitim sistemidir.
Eğitimin amacı, insanın
düşüncesini, kişiliğini, yeteneklerini
geliştirmektir. Eğitim, kazandıracağı
yaşantılarla insanın ve toplumun
yaşamını maddi ve manevi yönden
zenginleştirebilmehdir. Toplumsal
gelişmeyi, değişmeyi
hızlandırabilmelidir. insanın özgürce
düşünmesini, topluma uyum
sağlamasını geliştirebilmelidir.
Eğitim, insanın hoşgörülü olmasını,
başkalarıyla iyi ilişkiler geliş-
tirmesini, dayanışma içinde, olma-
sını sağlayabilmelidir.
Eğitimin içeriği toplum kal-
kınmasını sağlayacak, insanın ya-
şamını manevi yönden zenginleş-
tirecek ders ve konulardan oluş-
malıdır. Eğitim insana, yeterliğine
uygun bir meslek kazandırabilme-
lidir. Her yurttaş ulusun siyasal
yönetimine katılabilecek biçimde
yetiştirilmelidir. Bu yüzden eğitim
programlan, iyi yurttaş olmanın
gereklerini, bir meslek sahibi ol-
manın bilgi ve becerilerini, kendini
manevi değerlerle zenginleştirmenin
yollarını gösterebilmelidir. Eğitim
programlarında üretime dönük
derslere ağırlık verilmelidir.
Eğitimin süreci eğitilene zen-
gin yaşantılar kazandırabilmeli-
dir. Eğitim eğitileni, serbest, ve-
rimli tartışmaya; kendi kendini ye-
tiştirmeye; başkalarıyla işbirliği
kurmaya, topluma hizmet etmede
gönüllü olmaya yöneltmelidir. Eği-
tim sırasmda ve süresince, eğiti
lende, özgür düşünmeye; başkala
rmın kişiliğine değer vermeye; ki
siliğini geliştirmesini sınırlayan
FELSEFİ TEMELJLER
engelleri kaldırmaya; yapıcı ve ya-
ratıcı gücünü geliştirmeye; toplum
ve insanlık yararına çalışmaya el-
verişli bir tutum yaratabilmelidir.
Eğitilenin yaparak, yaşayarak öğ-
renmesi eğitim sürecinin temeli
olmalıdır. Eğitilen sorunları için
araştırma yapmaya alıştınlmalı-dır.
Eğitilen öğrendiklerinin, yap-
tıklarının kendine, topluma, in-
sanlığa ne denli yararlı olacağını
değerlendirebilmelidir. Eğitim sü-
resince eğitilenin "kişiliğine değer
vermek, onun kişiliğini geliştirmek
yönünden önemlidir.
Eğitimin yönetimi demokratik
olmalıdır. Yönetimde çağdaş eği-
timin ve bilimin gerekleri yerine
getirilmelidir. Eğitilenlerin özgür-
lüğünü kısıtlamayan hakça bir di-
siplin uygulanmalıdır. Eğitilenler
disiplin kurallarının düzenlenmesine
ve yönetime katılmalıdır. Eğitimde
fırsat eşitliği, sosyal adalet, birlik
sağlanmalıdır. Eğitim laik olmalıdır.
Okulöncesi kurumlar çoğaltılıp
yaygınlaştırılmalıdır. Zorunlu
öğrenim en kısa sürede yüzde yüz
gerçekleştirilmelidir. Ortaöğretim
mesleğe yönlendirici, özendirici
olmalıdır. Okullar topluma açılarak
onların eğitim gereksemesini
karşılamahdır. Öğretmenlere sürekli
hizmet içi eğitim olanağı
sağlanmalıdır, öğretmenlerin siyasal
baskılardan arınmış, güvenceli bir
ortamda çalışması
gerçekleştirilmelidir, öğretmenler
sendika kurabilmeli,_toplu sözleşme
yapabilmelidir, öğretmenler eğitim
siyasasmm saptan-
109
masında yönetime katılmalıdır. Tüm
yurttaşları kapsayan sürekli ve
yaygın bir halk eğitimi yapılmalıdır.
Nerde yapılırsa yapılsın, eğitim
çalışmaları ile kalkınma planı
arasında uygunluk bulunmalıdır.
TBP
Kişinin benliğini özgürce ge-
liştirebileceği bir toplum düzeni
kurulmalıdır. Ülkenin ekonomik,
toplumsal kalkınması bu düzenin
kurulmasında asıl kaynaktır. Eğitim,
hem kalkınmanın hem de böyle bir
düzenin kurulmasında önemli bir
araçtır.
Eğitimin amacı insanın benli-
ğini özgürce geliştirmesine yardım
etmektir. Eğitim, eğitilende topluma
karşı sorumluluk duygusunu
yaratabilmelidir. Yeni toplumsal
düzenin kurulması için gereken
insangücünü eğitim yetişti-
rebilmelidir.
Eğitimin içeriği toplumun eko-
nomik, toplumsal, kültürel kalkın-
masını sağlayacak dersleri kapsa-
malıdır. Bu derslerde dinsel inanç-
lara ve materyalist felsefeye, de aynı
oranda yer vermelidir. Çünkü
insanın kendini gerçekleştirmesinde
iki alandaki bilgiler de yararlıdır.
Ayrıca insanın sağlığını koruması
için gereken .bilgiler, beceriler ve
tutum da eğitim programlarında yer
almalıdır. Eğitim programlarının
üretime dönük derslerden oluşması
asıldır. Bunun yanında pratik
beceriler veren mesleki eğitim
programlan da
110 EÛÎTÎME GİRİŞ FELSEFİ TEMELLER 111

açılmalıdır. Tnsanm benliğini ge- tim birlikte sürdürülebilmelidir. kümede toplanan eğitim görüşlerinin
liştirmede kullanacak din eğitiminin öğrenciler eğitimin yönetimine Batı felsefesinde yerini bulmak da
dili Türkçe olmalıdır. katılabilmeli, giderek bu özyönetime olanaklıdır. Bu beş görüş sırasıyla
dönüştürülmelidir. Bakanlığın kültürü, bilgiyi, beceriyi, insanın
Eğitimin süreci, çağdaş eğitimin yaptığı birçok işler yerel eğitim
bulgularına uygun olarak dü- yönetimine aktarılmalıdır. Böylece çevreye uyumunu, insanı merkez
zenlenmelidir. Eğitim, öğrencilerin yurttaşların eğitim hizmetleri daha alan görüşler olarak adlandırılabilir.
araştırma, öğrenme yeterliğini ar- etkin, gereksemeye uygun ve hızlı Bunların kendilerine özgü bir eğitim
tırmalı, kendi kendilerini tanıma- olarak yerine getirilmiş olacaktır. felsefesi vardır. Bu felsefeye uygun
larına, bulmalarına olanak hazır- Meslek okulları kasabalara kadar olarak da bunlar eğitim amaçları,
lamalıdır. içeriği, süreci, yönetimi yönlerinden
yayılmalıdır. Halk eğitim birbirlerinden farkhlaşırlar. Ancak
Eğitimde özyönetim uygulan- programları okuma, yazmaya, pratik bu beş kümede toplanan eğitim
malı, öğrenciler dernek kurabilmeli, sanatlara ağırlık vermeli, köylere görüşleri aynı kültürün doğurgusu
bu dernekler birleşerek fede- kadar götürülmelidir. Yetiştirilecek olduğu için birbirine özdeşlik
rasyonlar, konfederasyonlar oluş- öğretmenlerin, yönetmenlerin gösterirler. Bu özde bir ama
turabilmelidir. Eğitim, her düzeyde topluma daha iyi hizmet edebilmesi ayrıntılarda farklı eğitim
parasız olmalı. Zorunlu eğitim zorunludur, öğretmen yetiştirme görüşlerinin yaygın olması da
dışında eğitilenler bir işte çalışırken programlan toplumun yapısına doğaldır.
eğitim programlarına devam uydurulmah-dır? Eğitim görüşlerinin bu doğal
edebilmeli, çalışma yaşamı ile eği- yaygınlığını kanıtlayan en önemli
belge siyasal partilerin eğitim gö-
ÖZET rüşleridir. Bir gün siyasal iktidara
gelme umuduyla kurulan siyasal
partiler, eğitime ilişkin görüşlerini
belirlerken kendi üyelerinin,
yandaşlarının eğitim görüşlerini
yansıtırlar. 1980 yılında kapatılan ve
aynı adla ve kadro ile bir daha
açılamayacak olan bu siyasal par-
tilerin programlan, 1970 - 80 ara-
sında parti başkanlarının ve söz-
cülerinin basma geçmiş konuşmaları
incelendiğinde, belirgin bir eğitim
görüşlerinin olduğu, bir partinin
eğitim görüşünün yukanda sayılan
beş eğitim görüşünden birine daha
çok benzediği anlaşılmaktadır.
Bir ülkede siyasal iktidarın
eğitim görüşü eğitimin yönlendi-
rilmesinde en etkili güçlerden bi-
ridir. Ancak bundan da güçlü olan
eğitimi asıl uygulayanların eğitim
görüşleridir.

«Türk Eğitim Felsefesi» başlıklı OKUMA LİSTESİ

bir resmi yazılı metinin olmaması,
eğitim felsefesi ile eğitim siyasası Türkçe kaynaklardan seçilmiş bu bölümle ilgili kitaplar, yazarlarının
deyimlerinin birbirine ka- soyadı sırasına göre aşağıda gösterilmiştir. Bu kitaplann basıldığı yer ve
rıştmlmasi; bir. kesim eğitim ya- tarihleri kitabın sonundaki Türkçe Kitaplar listesindedir.
zarlarının sanki Türkiye'de belli bir
eğitim görüşü yokmuş gibi Batının ya konduğunda buna eğitim fel- layan eğitmenlere eğitim görüşü
eğitim felsefelerini aktarması; sefesi denmektedir. Bir ülkede kazandırmak; ikincisi ise eğitilen-
eğitim felsefesi kavramının kişiden gerçek eğitim felsefesi, eğitenler lere felsefi düşünme yolunu öğret-
kişiye değişmesi, Türkiye' nin bir olarak adlandırılabilecek eğitim mektir.
eğitim felsefesinin bulunmadığı uzmanının, eğitim yönetmeninin, Türkiye'de yaygın ve geçerli
inancını oldukça yaygm-laştırmışür. öğretmenlerin, eğitimi etkileyen olduğu gözlenen eğitim görüşleri
Eğer bir ülkede eğitim varsa, diğer kişilerin eğitimi uygulamaları beş kümede toplanabilir. Bu beş
uygulanıyorsa, o ülkede eğitimde sırasında eğitime yansıttıkları
neyin gerçek, doğru, iyi, güzel ol- görüşleridir.
duğuna ilişkin bir görüş de vardır. Eğitimin, iki önemli felsefi iş-
Bu görüş sistemli bir biçimde orta- levi vardır: Birincisi eğitimi uygu-
Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü
Bedla Akarsu, Çağdaş Felsefe Akımları
Toktamıg Ateş, Demokrasi
Kemal Aytaç, Politeknik Eğitim Beform-
lan Kemal Aytaç, Avrupa'da Okul
Reformları
ve Demokratlaşma Temayülleri
Kemal Aytaç, Çağdaş Eğitim Akımları
Ali Kemal Balkanlı, Sosyal Sonuçları Ba-
kımından Türkiye
îsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, İçtimai Mek-
tep
tsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Pedagojide İh-
tilâl
Cavit Binbaşıoğlu, Eğitim Düşüncesi Ta
rihi S~~\
ı
Bülent Daver, Siyaset Bilimine Giriş
Bedii Ziya Egemen, Terbiye Felsefesi, Ter-
biye timinin Ana Meseleleri
Selahattin Ertürk, Diktacı Tutum ve De-
mokrasi
Osman Güngör Feyzoğlu, Atatürk İlkeleri
ve inkılabımız
Şevket Gedikoglu, Kemalist Eğitim İlke-
leri, Uygulamalar
112 EĞİTİME GİRİŞ
Ziya Gökalp, Türkleşmek, İslamlaşmak,
Muasırlaşmak
Ziya Gökalp, MİIU Terbiye ve Maarif Meselesi
Necmettin Hacıeminoğlu, Milliyetçi Eğitim
Sistemi
M. Rauf Ihan, İnsan Haklan, Eğitim ve Kültür,
Çocuk Haklan
M. Rauf Ihan, Çocuğa Göre Okulda Eğitim ve
Erdlrim
M. Rauf İnan, Çocuğa Göre Okul ve İlk Smıf
Richard Livingstone, Eğitimde Geleceğe Bakış
Mahmut Makal, Eğitimde Yolumuz Nereye
Ferhan Oğuzkan, Eğitim Üzerine
Münir Raşit Öymen, Yeni Okulda öğretmen ve
öğrenci
Hıfzı Raşit öymen, Doğulu ve Batılı Yönleriyle
Eğitim İlhan özdü, Eğitim Felsefesi Üzerinde
Bir
Sempozyum Ergtın özbudun, Siyasi
Partiler Bertrand Russell, Felsefede Bml Metod
Bertrand Russell, Terbiyeye Dair
Mehmet Serin, YVilliam James'de Pragma-
tism GUrsen Topses, Eğitim Felsefesi
Temel
Sorunları Hilmi Ziya Ülken, Eğitm
Felsefesi
Hilmi Ziya Ülken, Türkiye'de Çağdaş Düşünce
Tarihi
Fehmi Yavuz, Din Eğitimi ve Toplumumuz
Cemal Yıldırım, 100 Sorudaı Bilim Felsefesi
Eğitimin Psikolojik
Temelleri
Eğitimin üzerinde çalıştığı bir
tek konu vardır. O da insan'dır.
Eğitimi yapmak, eğitimi yönetmek
için kurulan okullar, kuruluşlar,
eğitim sistemi insana toplumun ve
kendinin istediği davranışları ka-
zandırmak için vardır. Eğer insanı
eğitmek gerekmese idi bunlara ve
buralarda çalışanlara gerek kal-
mayacaktı.
Eğitimin odak noktası böylece
insan olunca, insanın ne olduğunun
nasıl eğitilmesi gerektiğinin
bilinmesi de zorunlu olur. Eğitilecek
insanın doğasını bilmeden onu
eğitmek olanaksızdır, insanın geli-
şimi, kişiliği, öğrenmesi gibi doğa-
sını tanıtan tüm bilgiler eğitimin
psikolojik temellerini oluşturur. Bu
ünitede bunlar ele alınacaktır.
Ünite dört bölümden oluşmak-
tadır :
Birinci bölümde eğitilen ve
eğitim ele alınmıştır. Eğitilen in-
sandır. Bu yüzden insanın niteliği,
onu biçimlendiren çevresi, insanın
yaşamasının kaynağı olan güdüler,
eğitimin insana etkisi incelenerek
eğitimin insan açısından işlevinin ne
olması gerektiği açıklanmaya
çalışılmıştır.
İkinci bölümde kişilik üzerinde
durulmuştur. Eğitim insanın
4
kişiliğini geliştirmek, onu var
güçleri içinde en son sınırını
dar yetiştirmek olarak ele ahi
tır. Bu yüzden kişiliğin tanım
teliği, kişiliğin gelişim çağla
saca açıklanmıştır.
Üçüncü bölümde öğrenme
rinde yapılan çalışmalar özı
mistir, öğrenme in sanın kiç nin
oluşmasında bir araçtır, renme
üzerinde yapılan kurs
çalışmalar üç kümede toplar
tanıtılmaya çalışılmıştn-. Bu
tundan sonra öğrenmenin ti
verilerek öğrenmenin türleri
süreci açıklanmıştır.
Dördüncü bölümde öğr
süreci irdelenmiştir. Eğitimin İt
olması eğitim programındı alan
hejr öğretme durum planlı
yapılmasına bağlıdır. yüzden
her öğretme planı, ı eğitimi
oluşturan aşamalardır retme
sürecinde eğitilenleri ma
asıldır. Bu tanımaya daj rak
öğretim planlanabilir. C me
sürecinde ilkeler öğretn
görevini kolaylaştırır. Eğiti
işini kolaylaştıran etken ise
yapılacak rehberliktir. TCyrıa
renmede başarı da öğretme
cinin ürünü olmaktadır. Bı
kısaca dördüncü bölümde acı
mıştn*.