You are on page 1of 27

Jan Andrzej Boruszewski Wibracja w grze na skrzypcach

1. Wstp
Truizmem byoby stwierdzenie, e wibracja w grze skrzypcowej odgrywa bardzo du rol. Ju w 1923 r. C. Flesch pisa: Jeli pragniemy osign ostateczny cel naszych skrzypcowo-artystycznych de, ktre mona okreli jako pene wyraanie zespou uczu, jakie wywouje w nas utwr muzyczny przyjmujemy, e wibracja jest jednym z najwaniejszych czynnikw ekspresji uczuciowej to dysponowanie doskonaymi rodkami mechanicznymi do jej wydobycia uzna musimy za yciowy wprost problem czowieka artysty.1 Jak wiemy, w XIX w., w zwizku ze zmian postaw estetycznych, gwatowanie wzroso zainteresowanie wibracj wrd skrzypw i pedagogw, a take w krgach naukowcw, ktrzy rozpoczli szczegowe badania. Fundamentalne naukowo-analityczne badania wibracji przeprowadzone zostay w latach trzydziestych XX w. przez amerykaski zesp z uniwersytetu Iowa pod kierunkiem C. Seashorea oraz przez O.M. Agarkowa w Moskwie. Badania obu wymienionych naukowcw, jak i prace pniejsze (w Polsce przyczynkowe badania M. Drobnera oraz zespou w skadzie: H. Harajda, J. Kaliszewska, W. Kamiski), nie przyniosy jeszcze penego rozpracowania problemu, a ich wyniki, poza bezspornymi, oczywicie, obiektywnymi elementami statystycznopomiarowymi pozostaj daleko w tyle za praktyczn wiedz skrzypkw o wibracji, rozpatrywanej w aspekcie estetycznym, fizjologicznym czy pedagogicznym (...) Charakterystyczna dla kadego skrzypka rednia czstotliwo wibracji mieci si zasadniczo w przedziale 5-7 Hz (zmian na sekund) (...) W odczuciu testowanych osb najkorzystniejsze efekty brzmieniowe przynosi wibracja o czstoci 7 Hz (...) i do tej wartoci jest te zbliona rednia wybitnych skrzypkw-wirtuozw (...) Stwierdzono, e dla pozytywnego efektu s wymagane co najmniej dwa okresy wibracji na jednym dwiku. Jeden okres nie przynosi oczekiwanej zmiany barwy i odbierany jest po prostu jako niekorzystne zawahanie wysokoci (zachwianie intonacji). Stwierdzenie to rozwizuje praktycznie problem, ktre z krtkich dwikw mog lub powinny by wibrowane. Przykadowo (...) przy czstoci 6 Hz (...) w tempie wiernuta=60 M.M. wibrowa mona kolejno nastpujce po sobie semki z trioli. Wibracja szesnastek wymagaaby zwolnienia tempa (do wiernuta=50 M.M.) lub zwikszenia czstoci (do 8 Hz).2

1 2

C. Flesch Sztuka gry skrzypcowej, t. I. Krakw 1960, PWM, s. 39. J. Kusiak Skrzypce od A do Z. Krakw 1988, PWM, s. 122-123.

Bardziej ni rozwaania teoretyczne bdzie nas interesowa praktyczna strona zagadnienia wibracji: jaka wibracja moe by uznana za optymaln, tzn. najlepsz brzmieniow i najkorzystniejsz pod wzgldem aparatowym. T. Wroski proponuje nastpujc definicj wibracji: jest to pasywny ruch palca w stawie paznokciowym wywoany ruchem rki od okcia, przy poruszeniach (take pasywnych) we wszystkich innych stawach.3 Po raz pierwszy w sposb szczegowy opisa wibracj C. Flesch. Rozrnia on trzy jej rodzaje: palcow, przegubow i ramieniow. I cho podzia ten pozostaje aktualny do dzi, to jednak pewne kwestie naley podda weryfikacji. Gdy tak gwatownie w XX w. wzroso zapotrzebowanie na wibracj u skrzypkw, zaczto jej uczy i od razu powstay rne teorie tumaczce, skd ruch wibracyjny si bierze, na czym polega, jak go wywoa itp. Dzisiaj przewanie kady wie, co to jest wibracja ramieniowa (z okcia), przegubowa (z doni) i palcowa. cieraj si rne pogldy, a niestety, sprawa nie jest tak prosta, jak pisze Flesch, ktry utrzymuje, e wibracja z palca jest szybka, z doni powolna, a z ramienia sztywna. Widywaem wibracje szybkie i powolne kadego typu. Oczywicie musimy od razu odrzuci tzw. wibracj palcow w rozumieniu, jakie spotykamy u Flescha, tzn. wibracj samym palcem, ruchem drgajcym, przy ciniciu szyjki midzy kciukiem a palcem wskazujcym.4 Obecnie za najkorzystniejsz uznaje si wibracj z ramienia: Dzisiaj za optymaln uwaa si wibracj z ramienia (zwan te auerowsk), zgodnie z zasad fizjologii, ktra sytuuje rdo energii w miniach barku i ramienia. Minie te speniaj funkcj inicjujc przy pasywnym wspudziale lub malejcej aktywnoci pozostaych czonw rki. W myl tych zaoe aktywno kici czy palcw, charakterystyczna dla pozostaych wymienionych typw wibracji, jest bdna, a dla rozwoju techniki wrcz szkodliwa.5 Jednake dalej czytamy: ... nie przeszkadza to jednak wielu spord wybitnych wspczesnych wirtuozw posugiwa si w okrelonych sytuacjach wszystkimi dostpnymi sposobami wibrowania, niezalenie od sposobu, ktry uznaj za zasadniczy.6 Jak zatem wibracj naley uzna za najkorzystniejsz ? Doskonaa wibracja powstaje poprzez poczenie ruchu palcw, doni, przedramienia i ramienia. Stopie wspdziaania kadej z tych czci jest indywidualny, jednake wszystkie zaangaowane stawy musz by rozlunione i gotowe w kadej chwili do dziaania pisze Flesch7, a T. Wroski uzupenia: A wic za najlepsz i najprawidowsz wibracj naley uzna wibracj mieszan, w ktrej udzia bior wszystkie stawy. Wibracje z samego przegubu lub z samego okcia s wibracjami bdnymi i daj prawie zawsze zy efekt dwikowy. Trudno sowami te bdy i rnice okreli, w kadym razie wibracja przegubowa brzmi
3 4

T. Wroski Zagadnienia gry skrzypcowej, cz.IV. Krakw 1970,. PWM, s.67-68. Ibidem, s. 67. 5 J. Kusiak, op. cit., s. 346 6 Ibidem, s. 346 7 C. Flesch , op. cit., s. 43

dla mnie jakby za mikko, a z okcia jakby za twardo. Wibracja mieszana zalenie od iloci poszczeglnych skadnikw moe by nieskoczenie rna, a gdy do tego dodamy jeszcze rnice pynce z wielkoci, stopnia mikkoci oraz sprystoci opuszka palcw, otrzymamy nieskoczon ilo moliwoci rnorodnych zabarwie dwikw.8

2. Z dziejw wibracji Wczesna historia skrzypiec oraz gry skrzypcowej okryta jest wieloma tajemnicami i niejasnociami (...) Mimo licznych bada stosunkowo niewiele wiemy o muzyce skrzypcowej i grze na tym instrumencie przed rokiem 1600.9 To oglne stwierdzenie dotyczy take wibracji. Informacji na ten temat naley szuka w nielicznych traktatach muzycznych z tego okresu. Jednym z nich jest Regola Rubertina Sylvestro Ganassiego. Traktat w zawiera, wedug Boydena najwicej informacji o grze na instrumentach smyczkowych w XVI w. Napotykamy tam opis wibracji na violi: Czasami (wystpuje) drenie rki trzymajcej smyczek i drenie palcw doni, ktra trzyma szyjk (violi) w celu oddania nastroju muzyki smutnej i przygnbiajcej.10 Z kolei Martin Agricola przedstawia opis wibracji odnoszcy si do rebeku lub wczesnych skrzypiec (okrelanych przez niego polische Geige, na co w polskiej terminologii instrumentologicznej uywa si terminu skrzypice11): Wprawiajc palce w drganie sprawia si, e melodia brzmi bardziej sodko, ni na innych (instrumentach).12 Zatem wibracj stosowano ju we wstpnej fazie rozwoju gry skrzypcowej. Traktowano j jednak nie jak istotny skadnik gry na tym instrumencie, lecz jako element zdobniczy. Podobnie traktowano j take w XVIII stuleciu. Marin Mersenne opisuje wibracj zwan verre cass, zaliczajc j do ozdobnikw lutniowych, ale wedug Boydena majc zastosowanie rwnie w grze
8 9

T. Wroski, op. cit., s. 68. D. Boyden Dzieje gry skrzypcowej od pocztkw do roku 1761. Krakw 1980, PWM, s. 17. 10 S. Ganassi Regola Rubertina, cz. I i II. Wenecja 1542 i 1543 (cytat za: D. Boyden, op. cit. s. 110.) 11 W. Kamiski Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich. Krakw 1971, PWM, s. 86-88. 12 M. Agricola Musica Instrumentalis Deudsch. Wittenberga 1528 (cytat za D. Boyden, op. cit. 110.)

skrzypcowej: Co do verre cass, to dodaj j tutaj cho nie stosuje si jej obecnie tak czsto jak dawniej - gdy wykonana waciwie, odznacza si wielkim czarem. A jednym z powodw, dla ktrych wspczeni odrzucili j, jest fakt uywania jej dawnej niemal stale. Poniewa jednak rwnie bdne jak niestosowanie jej wcale jest stosowanie jej w nadmiarze, powinno si jej uywa umiarkowanie. (...) Aeby wykona j waciwie, naley palec lewej doni umieci w punkcie wyznaczonym. I chocia gra si ma strunie praw rk, lew doni powinno si gwatownie koysa, podnoszc j ku gwce lutni i opuszczajc w d w stron podstawka, bez unoszenia ze struny nawet czubka palca. (...) Podczas wykonywania tej wibracji kciuk lewej doni nie powinien dotyka szyjki lutni, aeby ruch rki mg by cakowicie swobodny.13 Jak wynika z dostpnych rde, prawdopodobnie wibracja skrzypcowa najpowszechniej stosowana bya na dwikach dugich w poczeniu z messa di voce. Grajcy na wioli czy lutni stosowali jednak bardziej wyszukane sposoby wibracji, w tym gwnie dwa: waciw wibracj jednym palcem, oraz close shake (cienione drganie) dwoma palcami, kiedy do jeden palec przyciska mocno prg, drugi za uderza szybko lub drga bardzo blisko przy naciskajcym palcu. (...) W rzeczywistoci wibracj tego typu trudno uzna za wibracj waciw. Stanowi ona w istocie rodzaj trylu. (...) Trylowy typ wibracji Rousseau14 okreli jako battement lub wibracj dwupalcow, dodajc, i stosuje si j na wszystkich dostatecznie dugich dwikach i e musi ona trwa tak dugo, jak duga jest warto nuty, a wic byby to rodzaj wibracji cigej.15 Wiek XVIII jest uwaany za zoty wiek w historii wiolinistyki. Dziaaj w owym czasie znakomici lutnicy, m.in. najwybitniejsi z rodu Guarneri: Pietro Giovanni i Giuseppe del Ges, a przede wszystkim Antonio Stradivari. W sposb znaczcy rozwija si w tym czasie take technika gry, dziki takim skrzypkom i kompozytorom jak: Francesco Geminani, Jean-Marie Leclair (starszy), Pietro Locatelli, Giuseppe Tartini, Francesco Maria Veracini, Antonio Vivaldi i in. Wibracj uwaa si nadal za ozdobnik. Poniewa jednak z pocztkiem XVIII w. po raz pierwszy pojawi si rodzaj wibracji cigej, przedstawiano j teraz jako skadow cz techniki lewej rki. W swym trakcie z roku 1751 Francesco Geminani okrelajc wibracj jako close shake lub tremolo wcza do niej to, co stanowi zasadniczo wibracj cig: Aby j wykona, naley przycisn palec mocno do struny instrumentu i porusza przegubem do wewntrz i na zewntrz powoli i rwnomiernie. Gdy dugo trwa, naley stopniowo wzmacnia dwik, prowadzc smyczek bliej podstawka, a koczc j bardzo mocno. Mona w ten sposb wyraa majestat, dostojestwo itp. Lecz krtsza, cichsza i delikatniejsza wibracja moe oznacza
13

M. Mersenne Harmonie Universelle. Pary 1636. Trait des Instruments cordes, wyd. faksymiliowe, Pary 1965 (cyt. D. Boyden, op. cit., s. 199.) 14 J.J. Roussau Trait de la Viele. Pary 1687 (cytat za D. Boyden, op. cit. 311.) 15 D. Boyden, op. cit., s. 311

nieszczcie, strach itp., za wykonywana na krtkich dwikach sprawia jedynie, i brzmienie staje si przyjemniejsze i z tego wzgldu powinno si j stosowa moliwie najczciej.16 Jednak nie wszyscy wczeni teoretycy zgadzali si z t opini. Leopold Mozart w swojej szkole skrzypcowej zaleca ograniczy wibracj do dwiku kocowego lub jakiegokolwiek dwiku wytrzymywanego. Stwierdzajc jednak obecno wibracji cigej u niektrych skrzypkw, pisze: Istniej wykonawcy, ktrzy stale wprawiaj w drganie kady dwik, tak jakby trawia ich febra.17 Na podstawie informacji zawartych w traktatach Geminaniego, Mozarta i Tartiniego18 Boyden dochodzi do pewnych sumarycznych wnioskw na temat wibracji stosowanej przez skrzypkw w XVIII w. Stwierdza m.in., e nie ma w owych traktatach adnych informacji na temat rzeczywistej mechaniki wibracji. Mona jedynie wnioskowa, e (...) wykonywano j palcem i przegubem lecz nie ramieniem i e bya nieco wsza od wibracji dzisiejszej. Jednake w ramach tych ogranicze wibracja moga by powolna, narastajca lub te gwatowna w swoje oscylacji. (...) Przykady i wskazwki Tartiniego oraz Mozarta zdaj si oznacza, e osiemnastowieczna wibracja, mimo zmiennej szybkoci, bya na og wolniejsza od dzisiejszej i e uwaano j za cile wyliczon, z pulsacj podkrelajc mocne takty lub czci taktw. Z drugiej wszake strony cile wyliczona wibracja moga by dobrym rodkiem pedagogicznym dla zaznajomienia pocztkujcych z wibracj. Wyliczenia nie mona byo zachowa w wibracji majcej wiksz szybko.19 Na koniec Boyden stwierdza: Nasze omwienie wibracji nie byoby wszake pene bez pewnego ostrzeenia. Wibracja od lat bya i jest powszechnie znanym wynalazkiem. Lecz, z pewnymi wyjtkami (np. Geminiani), ograniczano j w niektrych kontekstach do roli ozdobnika. Bya ona rwnie waciwoci przede wszystkim zaawansowanych muzykw i solistw. Jest raczej rzecz nieprawdopodobn, aby stosowali j muzycy orkiestrowi.20 Wiek XIX to szczytowy okres w rozwoju wirtuozostwa skrzypcowego. Paganini, Lipiski, Beriot, Vieuxtemps, Wieniawski, Ernst, Sarasate i inni doprowadzili technik skrzypcow na szczyty. Wibracja nadal jednak ma gwnie znaczenie ozdobnikowe zalecano stosowa j z umiarem i na niektrych tylko dwikach. Pogldy na estetyk brzmienia zmieniy si diametralnie w cigu ostatnich kilkudziesiciu lat. Dzisiaj nie mona by ju wrci do sposobu gry z koca XIX stulecia, kiedy zasadniczo wszyscy grywali

F. Geminiani The Art. Of Playing on the Violin. Londyn 1751 (cytat za D. Boyden, op. cit. 412.) L. Mozart Versuch einer grndlichen Violinschule. Augsburg 1756 (cytat za D. Boyden, op. cit. 411412.) 18 G. Tartini Trait des Agrments de la Musique. [1771] 19 D. Boyden, op. cit. s, 412-413. 20 Ibidem, s. 415.
17

16

bez wibracji, zachowujc ten efekt na punkty kulminacyjne fraz, na niektre dwiki tylko.21 Nadal stosowano wibracj palcowo-przegubow. Wibracja z przedramienia, ktrej rdo energii tkwi w miniach barku staa si jedn z charakterystycznych cech szkoy L. Auera: Cechami charakterystycznymi szkoy Auera by gboki chwyt smyczka (...) oraz wibracja z przedramienia (...) Te cechy techniki sprzyjay osiganiu wielkiego tonu w sposb najbardziej ekonomiczny. Auerowski chwyt smyczka i wibracja ramieniowa nie byy wynalazkiem wgierskiego skrzypka; Auer wprowadzi je jednak do swej metody wiadomie, dc do realizacji wasnej, rewolucyjnej jak na owe czasy koncepcji skrzypcowego tonu.22 Jednake i on neguje potrzeb cigej wibracji. W swej szkole gry na skrzypcach pisze m.in.: Podobnie jak portamento, wibracja jest rodkiem do zwikszenia efektu.23 Zdaniem Auera wibracja ciga jest oznak braku dobrego smaku, zbytniej nerwowoci lub wrcz objawem chorobowym. Proponuje wic metod leczenia, polegajc na wiadomej grze bez wibracji przez duszy okres czasu. Jeszcze w roku 1925 C. Flesch pisa: Co do tego, czy wibracja winna by stosowana bezustannie, czy tylko czasami, istniej kracowo rne pogldy. Z czysto teoretycznego punktu widzenia naleaoby uywa wibracji jako rodka do wypowiedzenia silniejszego uczucia tylko tam, gdzie jest to uzasadnione wyrazem muzycznym.24 Ale dalej czytamy: Przyjrzawszy si jednak znanym skrzypkom naszych czasw, musimy stwierdzi, e niemal wszyscy posuguj si ustawiczn wibracj, podczas gdy wikszo skrzypkw poowy ubiegego wieku bya przeciwna wibracji nieprzerwanej.25 Prawdziwej i ostatecznej rewolucji w tej mierze dokona dopiero Fritz Kreisler. on pierwszy zacz gra tak, e dwik z wibracj i to intensywn sta si dwikiem zasadniczym skrzypiec.26

21

T. Wroski Sonaty i partity J.S. Bacha na skrzypce solo. Studium edytorskie i wykonawcze. Krakw 1970, PWM, s. 46-47. 22 J. Kusiak, op. cit., s. 474-475 23 L. Auer Moja szkoa igry na skripkie. Moskwa 1965, s. 50. 24 C. Flesch Sztuka gry skrzypcowej, cz. I. Krakw 1960, PWM, s. 43. 25 Ibidem, s. 43 26 T. Wroski Zagadnienia..., s. 66.

3. Nauczanie wibracji Odkd wibracja staa si immanentnym skadnikiem dwiku skrzypiec, zaczto zastanawia si nad procesem jej ksztatowania i poszukiwa optymalnych rozwiza aparatowo-brzmieniowych. Pocztkowo dominowa pogld, e waciwie wibracji nauczy nie mona, jest ona bowiem efektem pewnych wrodzonych, odmiennych dla kadego czowieka, dyspozycji psychomotorycznych i jego wraliwoci emocjonalnej. Pogld ten powsta w wyniku nieporozumienia: Nauczyciele zadowolili si tym, e okrelili wibracj jako naturaln i niemoliw do nauczenia si, mieszajc (...) osobiste i estetyczne jej wartoci z mechanicznymi warunkami jej powstawania.27 Dzisiaj nikt ju nie kwestionuje koniecznoci nauczania wibracji; dostrzec moemy natomiast rnorodne spojrzenia dotyczce metod jej wprowadzania i ksztatowania.

3.1. Nauczanie wibracji na etapie elementarnym Kiedy naley rozpocz z uczniem prac nad wibracj ? W programie nauczania, wrd zada technicznych, zagadnienie wibracji pojawia si w klasie trzeciej. W istocie nie stanowi to adnej wskazwki; przeciwnie jeli zrozumiemy to dosownie i w sposb automatyczny wprowadza zaczniemy wibracj w trzecim roku nauczania spowodowa to moe znaczne szkody i zahamowa dalszy rozwj dziecka. U uczniw modych wane jest uchwycenie waciwego momentu rozpoczcia nauki wibracji. Przewanie ucze usiuje wibrowa sam, bez naszej zachty wystarczy skierowa jego wol na prawidowe tory. Logicznie rzecz biorc, naleaoby nauk wibracji zacz przed rozpoczciem nauki zmian pozycji. Przy wibracji musimy odczy palec wskazujcy od szyjki skrzypiec, co niesychanie uatwi pniejsze zmiany pozycji. Praktycznie rzecz biorc, rka ucznia rzadko bywa wtedy zdolna do ruchw wibracyjnych, akumulator energii instrumentalnej nie jest jeszcze w peni naadowany. Std te zaczynamy nauk wibracji znacznie pniej. Pragnbym przestrzec, aby nauki wibracji nie rozpoczyna zbyt pno, by si tego zagadnienia nie ba, by nie czeka, a si ono samo rozwie. A przy nauce wibracji, jak te przy jej korekcie, nie kierowa uwagi uczniw w kierunku
27

C. Flesch, op. cit., s. 39-40.

nadmiernej obserwacji ruchw, lecz wiza problem wibracji - o ile to jest moliwe z poczuciem estetyki brzmienia i treci emocjonalnej utworu.28 O.M. Agarkow w swojej pracy powiconej wibracji stwierdzi: Gotowo uczcego si do przyswojenia metod wibracji okrelaj dwa konieczne warunki: 1. Powstanie u ucznia estetycznej suchowej potrzeby wibracji (...) 2. Brak zbdnych napi w aparacie gry(...) ad.1 Uczniowi naley od pierwszych krokw nauki wpaja mio do pikna dwiku, do jego wyrazistoci i intonacyjnej czystoci. (...) Jeeli wyobraenie o piknym, wyrazistym dwiku jest ju dostatecznie jasno sformuowane w wiadomoci, to jest to ju jedna z przesanek pojawienia si dobrej wibracji. (...) Oczywicie dzieje si to nie tylko intuicyjnie i wskazwki pedagoga s czasami konieczne. Ad 2. Drugi warunek brak zbytecznego napicia w miniach jest nie mniej istotny. (...) Jeeli okciowy, kiciowy i nawet ramieniowy staw s usztywnione, wibracja ich nie rozluni, a usztywni jeszcze bardziej. Ucze nie tylko nie osignie piknego dwiku, ale moe nawet przegra rk, czym uczyni sobie ju we wczesnych latach du krzywd. (...) Rozumie si samo przez si, e oprcz wymienionych dwch warunkw, ucze powinien opanowa do tego czasu pewn intonacj, wyrwnany ruch smyczka i okrelone minimum w zakresie zmian pozycji.29 Z powyszymi pogldami polemizuje P. Puczek piszc, i pewne elementy wibracji wprowadzamy od pocztku nauki gry. Za przestarzae uwaa pogldy Agarkowa zacytowane wyej.30 Sprzeczno pogldw tych autorw jest tylko pozorna; Agarkowowi chodzi o wibracj, za Puczkowi o ruchy wibracyjne. Puczek pisze: W nauczaniu pocztkowym nie chodzi o wibracj ekspresyjn. (...) Ruchy wibracyjne, wprowadzane prawidowo, bez popiechu i emocji, rozluniaj rk, czyni j elastyczn, yw, zdoln do ruchu i zmian. Wprowadzane razem z ruchami zmian pozycji, tworz ukad lewej rki dynamiczny a nie statyczny. Nie dopuszczaj do odruchu chwytnego kciuka lewej rki, ucz odsuwania palca wskazujcego od szyjki, sterujcego ruchu przedramienia. Pozwalaj na lepsze dopasowanie czubka palca do struny (drenie gryfu), eliminuj nadmierny nacisk palca na strun (wiczenia z przesuwaniem palca). Ruchy wibracyjne poczone z trzymaniem instrumentu praw rk, opieraniem o cian i ruchami gowy mog eliminowa ciskanie skrzypiec brod. Ruchy wibracyjne wraz z ruchami zmian pozycji mog wyzwala energi, rozmach i inicjatyw prawej rki (symetria ukadu)/ Stopniowo ruchy wibracyjne przechodz w wibracj wyrazow.31
T. Wroski Zagadnienia..., cz. IV, s. 69 O.M. Agarkow Wibracja [w:] Oczerki po mietodikie obuczenija igrie na skripkie. Moskwa 1960 Muzgiz (tum. Autora), s. 182. 30 P. Puczek Wibracja (praca nie publikowana) 31 Ibidem
29 28

Puczek przestrzega i tym samym zgadza si z krytykowanymi przez siebie pogldami Agarkowa przed popiesznym wprowadzaniem wibracji: Nauki wibracji nie wolno przypiesza (...) Trzeba take bacznie obserwowa ucznia, ktry naladujc starszych kolegw (lub nauczyciela), usiuje wibrowa dojrzale kosztem nadmiernych napi i usztywnie. Trzeba go stale informowa, co jest dobre, prawidowe, a co moe by szkodliwe teraz lub w przyszoci.32 Reasumujc: 1. Nauka wibracji nie moe stanowi celu samego w sobie jest integraln czci caego procesu nauczania gry na skrzypcach. 2. W pojciu nauka wibracji mieszcz si: praca nad rozlunieniem aparatu gry, oglne usprawnienie mechanizmu prawej i lewej rki a take a moe przede wszystkim uwraliwiane dziecka na jako dwiku i wyrabianie odpowiednich postaw estetycznych. 3. Tak rozumian nauk wibracji zaczynamy ju od pierwszych zaj. 4. Pocztkowo praca nad wibracj powinna przebiega w dwu paszczyznach: a) wyrabianie w uczniu wraliwoci na dwik, a do momentu powstania estetycznej potrzeby wibracji; b) praca nad mechanik wibracji, bez stosowania wibracji ekspresyjnej. 5. Moment poczenia obu paszczyzn powinien nastpi w sposb naturalny nie mona dy do niego za wszelk cen. 6. Ju od pierwszych zaj z dzieckiem nauczyciel winien pamita o nadrzdnym celu procesu nauczania, jakim jest uksztatowanie penowartociowego muzyka instrumentalisty. Musi on take zdawa sobie spraw z wszelkich zagroe i ich konsekwencji i tak kierowa tym procesem, aby zagroe unikn.

3.1.1. Pobudzanie ruchw wibracyjnych Z. Ostalczyk podkrela, i gwnym zadaniem, jakie nauczyciel ma do spenienia, jest spowodowanie u ucznia rozlunienia uchwytu szyjki instrumentu. Mona tu zastosowa nastpujce wiczenia: a) ucze oddala kciuk od szyjki skrzypiec i na powrt zblia go do niej w okrelonym punkcie; b) ucze gaszcze delikatnie szyjk kciukiem (...); c) ucze przesuwa kciuk wzdu szyjki, poczym oddala go od niej (kciuk zakrela w powietrzu uk, a nastpnie powraca do punkty wyjciowego);
32

Ibidem

d) ucze odsuwa od szyjki palec wskazujcy wraz z doni i pozostaymi palcami. 33 Dalej cytowany auto pisze: wiczenie wibracji dobrze jest rozpocz w III pozycji, gdy w tej pozycji palec wskazujcy nie przylega mocno do szyjki. W celu rozlunienia uchwytu skrzypiec pomocne jest take w pocztkowym stadium nauki oparcie gwki skrzypiec o pulpit lub inny nadajcy si do tego przedmiot, aby w ten sposb palec wskazujcy i kciuk zostay uwolnione od koniecznoci przytrzymywania skrzypiec i uzyskay niezbdn swobod. (...) W miar zwikszania szybkoci porusze i zmniejszania odlegoci osigamy efekt zbliony do wibracji. wiczenia te powoduj rozlunienia rki, co jest przy wibracji nieodzowne. (...) Wibracja wywoana jest ruchem wahadowym albo inaczej mwic drganiem palca na strunie. Naley wyjani, e jest to ruch rwnolegy do struny, lecz pod ktem ostrym wzgldem jej dugoci, a wic raczej ukony. Ruch ten powoduje nieznaczn zmian punktu styku opuszki ze strun. (...) Ruchy wibracyjne mona wiczy najpierw bez instrumentu (np. na stole), a potem na instrumencie bez udziau smyczka, w kocu z uyciem smyczka, co wymaga koordynacji dziaania obu rk.34 Nastpnie Ostalczyk podaje sposoby rozwijania dwu podstawowych rodzajw wibracji: a) Wibracja doni Aby rozwin ten rodzaj wibracji, zaleca si nastpujce wiczenie: ucze ustawia 2 palec na strunie A w poz. III (na dwiku e2) a doln cz doni opiera o pudo rezonansowe skrzypiec. W ten sposb uoona do wykonuje z przegubu ruchy do tyu i do przodu. W wyniku tych ruchw palec nieznacznie prostuje si i zgina, zachowujc jednak zasadnicze miejsce na strunie. wiczenie to naley wykonywa rytmicznie, z zachowaniem symetrii ruchw, stopniowo zwikszajc ich ilo. (...) Po opanowaniu ruchw doni w III poz. mona je wiczy w niszych pozycjach. W przypadku pojawienia si trudnoci, wynikych z utraty punktu oparcia doni o instrument, nauczyciel moe woy dwa lub trzy palce midzy doln cz doni ucznia a pudo rezonansowe skrzypiec, wyczajc w ten sposb rami, ktre zasadniczo nie bierze udziau w wibracji doni. (...)35 b) Wibracja ramienia ... mona [j] wiczy w nastpujcy sposb: postawi palec (najlepiej 2 lub 3) do mocno na strunie w poz. II lub wyej i wykonywa ruchy przedramienia do przodu, uderzajc za kadym razem doni o pudo rezonansowe skrzypiec (ruchy te powinny by miarowe, rytmiczne) Wahadowe ruchy doni i przedramienia mona
33

Z. Ostalczyk Przewodnik metodyczny nauczania gry na skrzypcach na stopniu elemntarnym. Krakw 1977, PWM, s. 41. 34 Ibidem, s. 41 - 42. 35 Ibidem, s. 43.

10

te wiczy w nastpujcy sposb: w rozlunione palce wkada si pudeko z zapakami i swobodnie nim potrzsa. Znajdujce si wewntrz zapaki grzechocz, co imituje efekt wibracji.36 Z. Feliski i E. Grski podaj zestaw wicze jakie ich zdaniem naley stosowa w pocztkowych fazach nauki wibracji.37 O.M. Agarkow daje oglne rady: ...Pojawienie si wibracji przebiega czasami z oporami. Konieczne s wwczas naprowadzajce, tonizujce impulsy, ktre mog wzmocni lub wzbudzi niedostateczny pierwotny impuls. Najbardziej odpowiednie w danym przypadku sposoby mona znale tylko konkretnie w zalenoci od indywidualnoci kadego ucznia. Mona jedynie zaleca niektre oglne sposoby, ktre mog by zastosowane z odpowiednimi indywidualnymi odstpstwami. (...) Mona zaleci [dziecku] szukanie najpierw wygodnego ruchu w normalnym uoeniu nadgarstka przy opuszczonej rce, np. (...) trzymajc skrzypce midzy kolanami jak wiolonczel. Czasami w tym pooeniu rka z du atwoci znajduje lun wibracj. Jeszcze jedn z przyczyn, hamujc rozwj wibracji, jest zacisk w jednym z kierunkw ruchw rki. Czasami rka moe bez przeszkd wykonywa potrzebny ruch w kierunku do podstawka, a w kierunku przeciwnym ruch zostaje zahamowany. I na odwrt (...). W tych wypadkach powinno pomc takie wiczenie: wolna wibracja z aktywnymi ruchami palca w stron do podstawka, albo odwrotnie, w zalenoci od tego, ktry z ruchw jest hamowany. Ruch powinien by wwczas wykonywany ostrymi impulsami. Nie ma co si obawia krtkotrwaego napicia, poniewa impuls skierowany w stron przeciwn do zahamowanego kierunku, bdzie tylko wyzwala przeszkadzajcy zacisk. Wreszcie mona take wykorzysta wspomagajce akcenty smyczkiem w rodzaju sztrychu martl liczc ma to, e aktywno prawej rki bdzie sprzyja pobudzeniu bardziej energicznego impulsu take w lewej rce. Sposoby te mona poleca na pierwszym etapie rozwoju.38 Najobszerniejszy zestaw wicze proponuje P.Puczek. 39 Oto jego uwagi dotyczce ukadu lewej doni: W czasie gry bez wibracji szyjka spoczywa na widekach, bardziej jednak na wgbieniu nasady palca wskazujcego, a kciuk dotyka szyjki raczej bokiem. W momencie rozpoczynania ruchw wibracyjnych kciuk stwarza przeciwlegy punkt podparcia dla palca wibrujcego i w wikszym stopniu przejmuje funkcj podpierania szyjki i podtrzymywania ciaru skrzypiec. Palec wskazujcy zmniejsza kontakt z szyjk, co pozwala mu na przesuwanie si w poprzek szyjki w gr i w d i wykonywanie ruchw koyszcych doni na palcu. Uwaga: nie naley nadmiernie oddala palca

36 37

Ibidem, s. 43. Z. Feliski, E. Grski Metodyka nauczania gry na skrzypcach, cz. I. Krakw 1954, PWM, a. 50. 38 O.M. Agarkow, op. cit., s. 183-184. 39 P. Puczek Wibracja (praca nie publikowana)

11

wskazujcego od szyjki. Jest to mczce (dla kciuka i przegubu), powoduje rozbicie grupowego ukadu palcw i zmian kta padania palcw na strun. W czasie wibracji palec wskazujcy moe lekko dotyka (muska) szyjk, a szyjka przesuwa si lekko ocierajc (dotykajc) skr palca wskazujcego. W III pozycji pojawia si lekki kontakt doni z pudem, co jest nie tylko miar tej pozycji, lecz rwnie suy podtrzymywaniu ciaru skrzypiec. W czasie wibracji kontakt ten musi si zmniejszy pozwala co najwyej na lekkie muskanie doni puda. (Rka podpierajca doni pudo moe wykonywa wibracj palcowo-doniow. Jej brzmienie jest jednak mniej wartociowe, mao przydatne w grze solowej.) W IV pozycji pudo w wikszym stopniu opiera si o do, lecz i tu, dla osignicia penowartociowej wibracji, naley zmniejszy kontakt doni z pudem. Rka przesuwa si nieco w prawo; jest to pozycja przejciowa. W pozycji V kciuk zblia si do pitki i przejmuje funkcj podtrzymywania skrzypiec. Caa rka idzie bardziej w prawo. Od pozycji V w gr kciuk w znacznym stopniu spenia funkcj podtrzymywania instrumentu. Nie przeszkadza to swobodnej wibracji. Dalej Puczek zamieszcza opis wicze wstpnych: (...) ruchy wibracyjne wprowadzamy: a) przed stawianiem palcw na strunach: ruch pa,pa [jak przy poegnaniu] od i do siebie, potrzsanie zapakami: przegubem, przedramieniem i przegubem, inne ruchy imitujce wibracj, b) rwnoczenie ze stawianiem palcw: dotknicie struny i przesuwanie rki wzdu gryfu (I III poz.), to samo w wyszych pozycjach z oparciem rki o pudo (III IV V poz.), postawienie palca i drenie gryfu, zaamanie palca i ruch w pierwszym stawie (Rivarde) w pozycjach wyszych i niszych, koysanie doni na palcu. Puczek uwaa, e nauk wibracji naley rozpocz od wibracji palcowej i przegubowej: Ogromne znaczenie dla prawidowej wibracji posiada ruch w pierwszym stawie palca (liczc od jego koca). Niektrzy twierdz, e wibracja tu wanie ma si zaczyna. Pobudzanie ruchu w tym stawie su wiczenia Rivardea. 1. wiczenie nieme: skrzypce pod pach lub na piersiach, przytrzymywane praw rk, lewa rka w IV poz., oparta doni o pudo, Stawiamy 1. Palec na strunie A. Nastpnie spaszczamy palec i zaamujemy w pierwszym stawie a do oporu, po czym wykonujemy ruch w przeciwnym kierunku, wyginajc staw na zewntrz. Powtarzajc te ruchy zauwaamy, e pociga
12

to za sob ruchy wibracyjne caej doni. wiczymy wszystkimi palcami, najpierw w poz. IV, potem w pierwszej, w pozycjach wyszych i niszych na wszystkich strunach. 2. Smyczkiem: stawiamy 1. palec na dwiku fis (struna E). Wykonujemy pi ruchw w pierwszym stawie: zawsze zaczynamy i koczymy ugiciem palca do wewntrz. Nastpnie wykonujemy to samo w IV i innych pozycjach. 3. Wykonujemy te same ruchy, z tym, e traktujemy to jako rozpd do dalszej wibracji, a do jej wyganicia. Ruchy wibracyjne musz by lune, naturalne, niewymuszone, trwa jakby samoczynnie. (...) Uwaga: nie naciska mocno palcem na strun (!), wibrowa bez wysiku, caa rka powinna by luna. Nastpnie wiczy smyczkiem martl wibrowane wiernuty z przerwami. Cztery wiczenia na wibracj przegubow (rka w IV poz.): 1. Postawi 3. palec na strunie A (rka oparta o pudo). Ruchem z przegubu przesuwa palec w gr i w d. (wiczy kolejno: 3., 2., 1., 4. palec) 2. Ukad jak wyej: 3. palec na strunie w miejscu; koysa do na palcu. Stara si o elastyczny ruch w pierwszym stawie (Riwarde). 3. Ukad jak wyej: poczenie wiczenia 1 i 2. Zrobi kilka ruchw wzdu struny (rozpd), zatrzyma palec i koysa (wibrowa). Wane jest, aby po rozpdzie pozwoli doni wibrowa luno i samoczynnie (si rozpdu) a do wyganicia. Powtarza po kilka razy bez popiechu, z przerwami. wiczenia te wykonujemy niemo i z udziaem smyczka. 4. Rka w IV poz., oparta o pudo. Odchylamy palec wraz z doni daleko od struny, po czym stukamy palcem w strun i wibrujemy do wyganicia. wiczenie to wykonujemy kolejno wszystkim palcami na strunach A, D, E, G. Po wiczeniu w IV poz. powysze cztery wiczenia naley wiczy w I innych pozycjach. Dla pobudzenia ruchu wibracyjnego w przegubie mona wykona nastpujce wiczenie: postawi 2 palec na dwiku cis (struna A), do paznokcia 2 palca przytkn czubek 3. Palca w pewnym oddaleniu od struny. Nie zmieniajc ukadu trylowa 3. palcem, najpierw wolno, potem coraz szybciej. Po pewnym czasie wprowadzamy ruch z przedramienia: Dla uruchomienia ruchu wibracyjnego przedramienia mona wiczy ruch zmian bliskich pozycji, tam i z powrotem tym samym palcem Momentami uatwiajcymi wibracj s: odsunicie palca wskazujcego od szyjki, obsunicie kciuka pod szyjk (stosowa ostronie), III, IV, V pozycja,
13

3. i 2. palec. rozmach i stuknicie palcem. Natomiast motywy muzyczne, inspirujce wibracj, to wedug Puczka: duszy dwik na pustej strunie, akcent, sforzato, martl, synkopa, duszy dwik, kulminacja motywu, zakoczenie pasau, frazy itp., glissando chromatyczne, tryl. Godne podkrelenia wydaj si take nastpujce uwagi autora: W trakcie wicze wibracyjnych stale czuwamy nad prawidowoci ruchu. Jeli si nie udaje lub powstaj spicia odczekujemy, stosujemy odpowiednie wiczenia. Moemy pozwoli jaki czas na wibracj (ruchy wibracyjne) woln, niezbyt adnie brzmic, ale l u n . Nigdy nie pozwalamy na ruchy spite, nieprawidowe nawet jeli dobrze brzmi. Rozwoju wibracji nie wolno traktowa ambicjonalnie (bo inny ucze ju wibruje, bo trzeba si pokaza, bo utwr wymaga wibracji (...) Jeli nauczyciel nie potrafi prawidowo wibrowa, nie moe stosowa pokazu. Ta ostatnia uwaga jest niezmiernie wana, bowiem dla pocztkujcego ucznia gra nauczyciela stanowi gwny, a czasami jedyny wzorzec. Oto co na ten temat pisa Flesch: Jak w ogle zabiera si pocztkujcy skrzypek do wibracji? Czy przychodzi to na nagle jak objawienie? Po stokro nie! Dokonuje si to o wiele bardziej prozaicznie. Zauwaa po prostu, e nauczyciel osiga za pomoc wibracji szlachetniejszy ton i po pewnym czasie, zachcony przez nauczyciela lub wiedziony wewntrznym impulsem zaczyna go naladowa. Dlatego te kady ucze ma na pocztku taki rodzaj wibracji, jak posuguje si nauczyciel, pod ktrego kierunkiem stawia on w tym zakresie pierwsze kroki. Gdyby stale postpujcy rozwj pedagogiki skrzypcowej spowodowa, dysponowalibymy lepiej przeszkolon kadr nauczycieli, nie znalazby si wtedy ani jeden ucze z wadliw wibracj. Tekst ten zosta napisany przed siedemdziesicioma laty. Uwaga kocowa: Pierwsze lat nauki (kl. I IV) s niezmiernie istotne i wywieraj kolosalny wpyw na dalszy rozwj ucznia. Bdne przyzwyczajenia i nawyki zakorzeniaj si zwykle bardzo mocno, natomiast ich usunicie przysparza wiele trudu, a czasami staje si wrcz niemoliwe. 3.2. Praca nad doskonaleniem wibracji w dalszych latach nauki O ile na poziomie elementarnym uczymy dziecko podstaw waciwej wibracji poprzez uwraliwienie na dwik i przyswajanie pewnych nawykw ruchowych, to lata nastpne powinny stanowi o k r e s s y n t e z y. Z jednej
14

strony dymy do uzyskania tzw. wibracji dojrzaej, z drugiej za staramy si osign moliwo jej rnicowania w zalenoci od potrzeb wynikajcych z charakteru muzyki. Jednym z problemw jest osignicie wibracji wyrwnanej brzmieniowo. Feliski i Gaertner pisz: Istnieje zwizek midzy wibracj i oscylacj palcw, wpywajcy znacznie na efekt dwikowy. Palec 4., cho jest z natury najsabszy, ma jednak najwiksze poparcie przy wibracji w oscylacji palca wskazujcego. Najatwiej wibruje si palcem 3., oscylowanie bowiem palca wskazujcego jest wtedy rwnie swobodne. Wibrowanie palcem wskazujcym jest stosunkowo najmniej korzystne dwikowo, przy zatrzymywaniu go bowiem na strunie brak jest wasnej, najwikszej spord innych palcw oscylacji. Palec rodkowy zajmuje drugie miejsce po palcu serdecznym w skali dogodnoci wykonywania i nauki wibracji oraz jej jakoci dwikowej. Przy wibracji naley wic szuka oparcia raczej w palcach wyej cyfrowanych.40 Doceniajc trafno uwag o stopniu dogodnoci poszczeglnych palcw podczas wibracji, naley jednak stwierdzi, I wysiki nasze powinny i nie w kierunku wyszukiwania palcw najwygodniejszych pod tym wzgldem (w wikszoci sytuacji wykonawczych jest to niemoliwe), lecz poprzez specjalnie dobrane wiczenia w stron rozwoju palcw niewygodnych. Powrmy jednak do zadania podstawowego, jakim jest uzmysowienie uczniowi koniecznoci integralnego powizania wibracji z treci emocjonaln utworu. W praktyce oznacza to dalsz prac nad rozwojem mechaniki wibracji tak, by stawaa si ona jak najbardziej zrnicowana. Wane jest przy tym, aby wiczenia w miar monoci byy osadzone w kontekcie muzycznym. Agarkow pisze: ...w czasie dalszych zaj [naley] wynajdowa i zadawa najrniejsze wiczenia na rne muzyczne poczenia wibracji z dynamik i agogik wykonywanej frazy. Naley osign to, aby wszystkie rodzaje wibracji mogy by stosowane w warunkach rnorodnego muzycznego materiau.41 Dalej autor ten zaleca nastpujce wiczenia: 1. Wibracja we wszystkich przejciowych formach od kiciowej do okciowej. 2. Wolna i szybka wibracja. 3. Przypieszenie i zwalnianie wibracji 4. Wska i szeroka wibracja. 5. Wibracja ze stopniowym zwikszaniem i zmniejszaniem jej szerokoci. 6. Rne rodzaje wibracji wykonywane we wszystkich niuansach i procesie ich zmian. 7. Moliwe kombinacje osigane wszystkimi palcami. 8. Moliwe kombinacje stosowane w podwjnych dwikach. 9. Zastosowanie rnych pozycji.
40

Z. Feliski, H. Gaertner Zasady gry skrzypcowej na podou fizjologii, cz. I. Krakw 1967, PWM, s. 129-130. 41 O.M. Agarkow, op. cit., s. 184.

15

10.wiczenie nie tylko jednym palcem, ale i w czasie zmiany palcw. Naley przy tym prbowa osign zarwno cigo zacztej wibracji jak i odwrotnie (...) tworzc nowy impuls wibracji na kadym nowym dwiku, nie zmieniajc kierunku ruchu smyczka (...) W pracy nad wibracj zazwyczaj atwo powstaje przyzwyczajenie, e podczas crescenda nastpuje przypieszenie wibracji i zwikszenie jej rozmachu. Z tego powodu istotne jest, aby w odpowiednim czasie opanowa zrnicowanie dynamicznych i wibracyjnych funkcji.42 Pomocne w tym mog by nastpujce wiczenia: 1. Na dugim dwiku wykonywa crescendo, a wibracj zaczynajc od maksymalnej szerokoci stopniowo zmniejsza i zwalnia jej prdko. 2. Na dugim dwiku wykonywa diminuendo, a wibracj - zaczynajc od minimalnej szerokoci - stopniowo zwiksza i przypiesza jej prdko. 3. Stopniowo zwalnia wibracj, a jej szeroko zwiksza. 4. Wibracj stopniowo przypiesza, a szeroko jej zmniejsza. W czasie tych wicze naley bardzo wystrzega si napinania mini rk (...) Wszystkim wiczeniom powinna towarzyszy kontrola suchowa (...) Such powinien kontrolowa dokadno intonacji i czysto tembru dwiku.43 Agarkow uwaa, e korzystniej jest wiczy wibracj na utworach. Co prawda na gamach i pasaach mona wykona precyzyjnie wszystkie te wiczenia, a przy graniu utworu ilo ich jest w pewnym sensie ograniczona, jednak ten drugi sposb rozwija prawdziwy kontakt midzy emocj, suchem i wykonawczym nawykiem wibracji. Pracujc nad wibracj musimy pamita, i stanowi ona integralny skadnik dwiku skrzypcowego i e naley j rozpatrywa w tym aspekcie. Interesujce tu bd uwagi T. Wroskiego dotyczce szczeglnego rodzaju dwiku znajdujcego si na pograniczu dwikw wibrowanych i niewibrowanych: Jeli np. poczwszy od szesnastek w rednim tempie przestajemy wibrowa, poniewa w tym tempie normalna wibracja staje si niemoliwa, zdarza si, e otrzymujemy w wyniku gr such, martw, przykr w suchaniu. (...) Ot jest jeszcze jeden rodzaj oywienia dwikw szybkich, na ktry to sposb nie ma dotychczas waciwego okrelenia. Nie jest to wibracja, ale nie jest to te brak wibracji. Nie jest to take tzw. gotowo do wibracji, bo sama gotowo nie daaby syszalnych efektw. Jest to co w rodzaju wibracji bez wibracji, bo zostaa ona skasowana szybkim tempem. Nie wibrujemy, bo nie ma na to czasu, wibrujemy, bo rka jest w tym samym stanie napicia i wewntrznego drenia, co przy normalnej wibracji. Moe odpowiedni nazw byaby tu: w i b r a c j a u t a j o n a? W kadym razie przy zastosowaniu tego rodzaju wibracji w miejscach szybszych (...) (jeli si w tym nie przesadzi w kierunku gorczkowego trzsienia rk) gra uzyskuje niezaprzeczaln lekko i pikne
42 43

Ibidem, s. 184-185 Ibidem, s. 185.

16

brzmienie. (...) Nie jestem pewny, czy opis owej w i b r a c j i u t a j o n e j by wystarczajcy. Naley on do tych elementw gry, ktry jak mwi Leopold Mozart atwiej pokaza, ni opisa. Jednake ranga wibracji w ogle jest dzi tak dua, e i tak wibracj posiada wielu skrzypkw, nie wiedzc o niej. Myl, e mj opis moe skrzypkom nie posiadajcym tej wibracji i nie wiedzcym, dlaczego u nich miejsca szybsze nie brzmi tak adnie jak u innych, pomc w zrozumieniu tego fenomenu dwikowego i opanowaniu go jako rodka wyrazu.44 Interesujce spostrzeenie znajdujemy take u Z. Feliskiego: Osignicie waciwej energii instrumentalnej umoliwia wykonywanie trylw i prawidowej wibracji. Tryl i wibracja przedstawiaj typ ruchw najbardziej zbliony do doskonaej rwnowagi. Podczas gdy w trylu wyadowuje si energia za pomoc szybkiej zmiany palcw w ruchu pionowym, wibracj cechuje ruch poziomy, wzdu struny. Zwizek tych dwch funkcji jest oczywisty. Oba te ruchy jako typowe dla dojrzaej energii instrumentalnej (...) posu nam do udoskonalenia wydobycia dwikw nie majcych na pozr wsplnych cech z trylem lub wibracj, tj. dwikw porednich (pod wzgldem dugoci trwania) midzy kantylen a trylem. Zaczynajc od trylu, stopniowo i nieznacznie zmniejszamy szybko nastpstwa tonw, starajc si przy tym zachowa taki sam charakter dwiku, a w grnych miniach rki zachowujemy (z pocztku wiadomie) naprenia. Za doskonae wiczenie moe tutaj posuy Etiuda nr 8 Kreutzera. Z pocztku wiczymy t etiud w sposb trylowy, tj. w trzydziestodwjkach i zwalniamy stopniowo tempo do semek, a wreszcie do nut ulegajcych wibracji, tj. do semek w tempie allegretto i do wiernut. Nastpnie moemy ten przebieg odwrci. (...) wiczc gamy i biegniki staramy si postpowa podobnie z tym, e zaczynamy od dwikw dugich ze wzgldu na intonacj.45

4. Nieprawidowoci i korektura Oddzielenie od siebie zagadnie nauki wibracji i jej korektury jest zabiegiem nieco sztucznym. W praktyce mamy przecie do czynienia z wprowadzaniem nowych elementw oraz z rwnoczesn kontrol i korekt bdw, jakie wyniky w trakcie przyswajania przez ucznia nowych umiejtnoci. Bywa jednak, cho nie powinno to mie miejsca, e w trakcie pracy z dzieckiem uchodz naszej uwadze pewne bdy. Orientujemy si dopiero po pewnym czasie, wtedy, kiedy owe bdy s ju do mocno zakorzenione. Zdarza si take, e dostajemy ucznia ju z kilkuletnim staem i nierzadko z do
T. Wroski Sonaty i partity J.S. Bacha na skrzypce solo. Studium edytorskie i wykonawcze. Krakw 1970, PWM, s. 47. 45 Z. Feliski, H. Gaertner, op. cit., s. 127.
44

17

pokanym bagaem rnorakich wad aparatowych. Stajemy wtedy przed koniecznoci dokonania gruntownej korekty. Zatem rne s rodzaje bdw i rny ich ciar gatunkowy. Niekiedy wystarczy uwaga na lekcji, aby jaki bd wyeliminowa, zdarza si, e powici trzeba na to wicej czasu. Bywa te gdy bd lub bdy s bardzo mocno utrwalone e korekta jest zabiegiem mudnym, wymagajcym duo cierpliwoci i wysiku tak ze strony nauczyciela, jak i ucznia. Agarkow pisze: U wielu skrzypkw (...) bdne przyzwyczajenia zakorzeniaj si szczeglnie mocno i poprawienie ich jest czasem trudniejsze, ni ustawienie wibracji na odpowiednim etapie nauki. Dlatego te poprawa zakorzenionych niedostatkw wibracji jest najwaniejszym odcinkiem pracy pedagogicznej.46 O nieprawidowociach wystpujcych podczas wibrowania i ich usuwaniu moemy przeczyta w rnych rdach. S to jednak w wikszoci przypadkw informacje niepene. Zdaniem P. Puczka do najczstszych bdw u pocztkujcych zaliczy mona: ciskanie szyjki; nadmierny nacisk palca na strun (palec haczykowaty); ruch przegubu do wewntrz i na zewntrz (quasi wibracja ruch jest, efektu dwikowego nie ma); wibracja obrotowa (obrt przedramienia wok osi podunej); siowa wibracja przedramieniem z okcia.47 Z kolei Z. Feliski omawia kilka bdw wibracyjnych i zacza wskazwki, jak je usun: Czsto spotykamy wypadki tzw. w i b r a c j i n e r w o w e j, nad ktr such muzyczny nie panuje; ten rodzaj maniery atwo pokona przez skoncentrowanie uwagi na piknie dwiku i przez odprenie mini. Trudniejszy problem przedstawia natomiast w i b r a c j a l e n i w a, ktr naley przez odpowiednie wiczenie pobudza do wikszej aktywnoci. Wreszcie spotykamy w i b r a c j p r z e r y w a n , tzn. wibracj, ktra nie dziaa stale, lecz jest od czasu do czasu niejako wczana mniej lub bardziej wiadomie (np. w nutach stosunkowo krtkich, ale jeszcze podlegajcych wibracji lub przy zmianie pozycji). W takich wypadkach naley podda wibracji rwnie wiczenia portamenta (glissanda), tzn. naley przez pewien czas podczas wiczenia wykonywa zmian pozycji glissando z wibracj. Jest to tzw. g l i s s a n d o c h r o m a t y c z n e, ktre wiczymy w ten sposb, e wykonujemy stay ruch wibracji przy rwnoczesnym zginaniu i prostowaniu stawu w okciu. wiczenie glissanda
46 47

O.M. Agarkow, op. cit., s. 180. P. Puczek, op. cit.

18

chromatycznego przyczynia si znakomicie do wzrostu energii instrumentalnej i usprawnienia techniki lewej rki.48 J. Kusiak, opisujc gst wibracj mistrzw, wspomina, i niekiedy mierni skrzypkowie dysponuj wibracj gst, lecz osignit kosztem duego napicia, a raczej spicia mini, wysoce niezadowalajc estetycznie i niezdatn do zrnicowania, wpywajc ujemnie na pozostae elementy gry.49 Ostalczyk wspomina o innej wadzie wibracji: Obserwujc gr uczniw mona zauway rnego rodzaju bdy w wibracji, jak np. stopniowe wprowadzanie jej po rozpoczciu dwiku (z opnieniem) czy wibracja, ktra pojawia si na pocztku kadego dwiku i natychmiast zanika.50 T. Wroski dzieli si oglnymi, acz bardzo istotnymi uwagami na temat wadliwej wibracji: Opierajc si na obiektywnej prawdzie Steinhausena, wiemy, e palce nie powinny wykonywa ruchw aktywnych, e powinny by poruszane przez czony rki dalsze, a te przez jeszcze dalsze. Dlatego gdy ujrzymy przy wibracji, e przedrami jest nieruchome, a wibracja odbywa si poprzez ruch przegubu doni, wiemy ju, e przegub jest przeciony, a staw okciowy unieruchomiony. . Gdy obserwujemy tylko ruch zmian kta zaamania rki w okciu przy nieruchomym przegubie, wiemy, e przeciony jest staw okciowy, a nieczynny przegub nie podaje si ani troch impulsom, jakie pyn z wyszego odcinka ukadu ruchowego. Wreszcie zdarzy si moe, e przedrami i do pracuj z wielkim wysikiem, a palce nie poddaj si pasywnie ruchom doni, lecz aktywnie broni si przed nimi. (...) Przy korektach wibracji trzeba oczywicie ucieka si do rnych sposobw w zalenoci od tego, z jakim bdem mamy do czynienia. Zmusi to nas czsto do wymagania od ucznia na pewien czas wibracji tylko przegubowej lub tylko przedramieniowej; celem naszym bdzie jednak zawsze otrzymanie wibracji tzw. m i e s z a n e j.51 Najbogatszym rdem informacji ba temat bdnej wibracji i jej korektury jest Sztuka gry skrzypcowje C. Flescha. Wydaje si, e mimo upywu czasu uwagi autora s nadal aktualne, chocia niektre z nich mog budzi zastrzeenia. Tak na przykad Wroski poddaje krytyce pewne, szablonowe niejako, przypisywanie bdw do rodzaju wibracji (wibracja zbyt gsta = palcowa, zbyt szeroka = przegubowa, zbyt sztywna = ramieniowa). Odrzuca on rwnie tzw. wibracj palcow w rozumieniu Flescha. Feliski natomiast neguje zasadno wicze wibracji palcowej: Niektrzy pedagogowie, m.in. Flesch i Kuhlenkampf, (...) a nawet jeszcze wielu wspczesnych (...) posuguje si wiczeniami wibracji za pomoc samych palcw, przez lekkie podnoszenie i naciskanie, bez unoszenia palcw ponad strun. Takie traktowanie nauki wibracji jest analogiczne z pogldem na
48 49

Z. Feliski, H. Gaertner, op. cit., s. 131. J. Kusiak, op. cit., s. 347. 50 Z. Ostalczyk, op. cit., s. 44. 51 T. Wroski Zagadnienia gry skrzypcowej....,s. 67.

19

aktywno ruchw palcw prawej rki i specjalne wiczenia tych ruchw, podczas gdy powinny one posiada pasywno-wyrwnawczy charakter tak w prawej, jak i lewej rce.52 Do powyszych uwag proponuj odnie si z pewn rezerw. W praktyce wykonawczej zdarza si, e wanie ruchy wycznie palcowe, pomocne w uzyskaniu pewnych efektw brzmieniowych, s przez skrzypkw stosowane, nawet za cen chwilowego usztywnienia rki. wiczenia te ponadto mog by wykorzystane w pracy nad rozwijaniem energii instrumentalnej palcw, np. jako wiczenia pomocnicze przy nauce trylu (zob. take s. 14). Flesch53 dokonuje gruntownej systematyki bdw i wicze korekcyjnych: 1. Wibracja zbyt gsta (palcowa) Powstaje ona na skutek nadmiernie szybkich i wskich drga palca lub ramienia, przy cakowitym wyczeniu wzgldnie u s z t y w n i e n i u przegubu. Zbyt szybkie drgania wywouj beczcy dwik. Korektura wibracji wycznie palcowej Chodzi o to, aby wcign do wspdziaania przegub i w ten sposb rozszerzy wibracj. wiczenia wstpne: mechaniczne rozlunienie przegubu przez wiczenia gimnastyczne bez pomocy instrumentu. Do naley podnosi i opuszcza w regularnych odstpach. Gdy si odczuwa zmczenie, natychmiast zaprzesta wiczenia i swobodnie opuci rami. wiczenie gwne: rozoenie wibracji na pojedyncze ruchy. A. Rivarde zaleca studium pojedynczych ruchw w nastpujcy sposb: naley mocno oprze o pudo skrzypiec lewe rami, co spowoduje jego zupene unieruchomienie; palec 1. naley pooy na strun bardzo pasko; do zakrela ruch ku przodowi z jednoczesnym nachyleniem w lewo, przy czym palec nie opuszcza struny (...) W ten sposb rozlunia si przegub i tym samym zostaj stworzone warunki dla szerszej wibracji przy wspudziale przegubu. Sposb wiczenia: wykonuje si 4 kolejne ruchy wibracji tym samym palcem, bez smyczka. Czas wiczenia: 5 minut, w formie gamy angaujcej wszystkie cztery palce, pocztkowo dziesi razy dziennie, pniej odpowiednio rzadziej. Jeeli po pewnym czasie daje si odczuwa znaczne rozlunienie przegubu, mona wiczy dugie i cige dwiki, przyciskajc wci mocno przedrami do korpusu skrzypiec, przy rwnoczesnym stosowaniu wibracji z przegubu. wiczenie powysze naley pocztkowo wykonywa w poz. III lub IV (...) 2. Wibracja zbyt szeroka (przegubowa) Powstaje ona na skutek przesadnie szerokich i wolnych drga doni w przegubie, przy wyczeniu ruchw palcw i przedramienia, Zbyt due
52 53

Ibidem, s. 68. C. Flesch, op. cit., s. 40-43.

20

odchylenia od zasadniczego dwiku powoduj, zwaszcza w wyszych pozycjach, owe znane c h w i e j n e albo j k l i w e brzmienie dwiku, dziaajce tak przykro dlatego, e nie mona ju wtedy rozrni dokadnie waciwej jego wysokoci. Korektura wibracji wycznie przegubowej Nadmiernie wybujay ruch doni naley zmniejszy, natomiast bardziej zaangaowa do wspdziaania palec i ruch obrotowy przedramienia (...) Dla uaktywnienia palcw proponuj nastpujce wiczenie, ktre doskonale zdao egzamin podczas mojej dziaalnoci pedagogicznej: [ukadamy lekko palec na strunie w punkcie naturalnego flaoletu (np. 4. palcem dwik a1 na strunie d) i nastpnie lekko naciskamy strun; powracamy do lekkiego dotknicia i ponownie naciskamy. Powtarzamy to w seriach take innymi palcami: palcem 3. palcem dwik g1, 2. dwik f1, 1. dwik - e1.] Oba te ruchy, wykonane szybko jeden po drugim, tworz rozoon w i b r a c j p a l c o w . U niektrych skrzypkw osiga si wpyw na szybko wibracji w sposb poredni, jakby drog okrn, poprzez oddziaywanie s m y c z k a. Znakomicie nadaje si do tego pocignicie martel kocem smyczka, poniewa ju z gry uniemoliwia ono, wskutek swego krtkiego czasu trwania, wibracj zbyt woln i drgajca do mimo woli stara si dostosowa szybko swych ruchw do charakteru pocignicia martel, penego rozmachu, impetu i gwatownoci. W wypadku kiedy wiczenia wibracji palcowej s niewystarczajce, musimy prbowa uzyska w czasie wibracji wspdziaanie przedramienia, aby zapewni sobie cise przenikanie si ruchw przegubu i ramienia i w konsekwencji znacznie zmniejszy dominujc do tej pory aktywno przegubu. Dotychczas znamy dwa wiczenia tego rodzaju: Naley przyoy palec do struny moliwie pasko, nastpnie posuwa przedrami do przodu za pomoc ruchu w stawie okciowym. Przegub pozostanie nieruchomy, podczas gdy palec ktry ley na strunie, postpuje za ruchem ramienia osigajc pooenie prostopade do struny. Te same ruchy stosowa odwrotnie, wrci do pozycji pierwotnej. Stosujc ruch ramienia jak w trylu kozim, wczy w akcj przedrami; wykonywa ruchy trylowe w wysokich pozycjach przy unieruchomionym przegubie i palcu. Ruchy s wywoywane wycznie przez szybkie potrzsanie przedramieniem w stawie okciowym. 3. Wibracja zbyt sztywna (przedramieniowa) Pod wzgldem dwikowym czasami zaskakujco dobra, jest owa wibracja dla caoksztatu techniki bardzo szkodliwa, poniewa na skutek powstajcego przy tym usztywnienia przegubu lewa rka staje si ociaa, co uniemoliwia opanowanie w sposb doskonay t e c h n i k i
21

z m i a n p o z y c j i. W dodatku ten sposb wibracji wskutek jego ociaoci nie nadaje si do r - n i c o w a n i a (... ) Podane w punktach 1. i 2. rodzaje wadliwej wibracji powoduj zatem s y s z a l n e defekty brzmienia, podczas gdy nastpstwem sztywnej wibracji przedramieniowej jest niekorzystny wpyw na cao techniki lewej rki. Poza tym zaobserwowaem wypadki, gdzie usztywnienie przegubu podczas wibracji pociga za sob ogln kurczliwo caego aparatu gry (take prawej rki). Kurczliwo ta ustpowaa od momentu, gdy lewy przegub zaczyna znw dziaa w czasie wibracji. Korektura wibracji wycznie przedramieniowej Przeprowadza si j w wypadku zbyt drobnej wibracji przez zastosowanie wicze Rivardea, gdy za wibracja jest zbyt szeroka, korzystnie wpywa wiczenie podane [w korekturze wibracji wycznie przegubowej, zob. s. 17]. Po pewnym czasie naley sprbowa wibracji przegubowej w III poz., a pniej te w poz. I. 4. Inne nieprawidowoci a) Czasem przyczyna pewnej sztywnoci wibracji ley w kurczowym nacisku kciuka lub trzeciego czonu palca wskazujcego na szyjk skrzypiec. Korektura: wiczenie wibracji z wyczeniem kciuka i z oparciem skrzypiec o drzwi lub cian dziaaj w takim wypadku korzystnie, a czsto uzdrawiajco. b) Mona czasem spotka nawet cakowit, organiczn niezdolno do wibrowania. Korektura: Korektura winna przebiega w nastpujcy sposb: rozlunienie przegubu za pomoc wicze Rivardea, rozlunienie palcw przez zastosowanie wiczenia ze s. 17. Tego rodzaju niezdolno wibracji moe wynika tak z nadmiernego posugiwania si powolnymi wiczeniami palcowymi, jak i z zaniedbania szybkich wicze palcowych. Gnune palce gnuna wibracja. Wsakazane s wtedy wiczenia biegoci w najszybszym tempie. c) Nieraz mona spotka si z nastpujc odmian niedostatecznej wibracji: istnieje wprawdzie z d o l n o wykonania prawidowej wibracji, take i woli nie brak, ale p r a w d o p o d o b n i e grajcy nie odczuwa potrzeby wyraania uczu czciowo za porednictwem lewej rki. Mona by powiedzie o nim, e czuje tylko praw rk, co skania go do nadmiernego naciskani smyczka, a w konsekwencji powstaje dwik zduszony i bez wyrazu. Korektura: W takim wypadku chodzi gwnie o to, aby wzmocni wol wibrowania przez jej cakowit koncentracj na lewej rce. Dzieje si to w sposb najbardziej naturalny przez kontrolowanie lewej rki za pomoc wzroku w czasie grania jakiej kantyleny (...) W tych
22

wypadkach ucze powinien gra przez pewien okres czasu (...) wycznie rozmaite kantyleny, podczas gdy jego wzrok winien ustawicznie kontrolowa palce lewej rki. d) Niektrzy skrzypkowie maj zwyczaj dopiero wtedy rozpoczyna wibracj jakiego dwiku, gdy ten ju przez chwil rozbrzmiewa jest to tzw. w i b r a c j a o p n i o n a. Takie postpowanie wydaje mi si tylko wtedy dopuszczalne, gdy ma swoje uzasadnienie w wyrazie linii melodycznej, tzn. gdy na tym samym dwiku ma nastpi spotgowanie siy wyrazu. e) Zdarza si czasem (...) pewien rodzaj wibracji pod wzgldem technicznym bez zarzutu, ktry jednak w suchaczu wywouje w pierwszej chwili nie nadajce si wytumaczy niezadowolenie (...) Po bliszym zbadaniu mona stwierdzi, e oscylacja wibracji n i e przebiega w rwnomiernych odchyleniach wysokoci dwiku, lecz wystpuje w niej tendencja do nadmiernych odchyle palca w jednym kierunku, tak e brzmi z a w y s o k o l u b z a n i s k o. Korektura: w i c z e n i a i n t o n a c y j n e b e z w i b r a c j i powinny dopomc do wyzbycia si po pewnym czasie tego nadzwyczaj szkodliwego bdu. Nauka gry na instrumencie jest procesem bardzo zindywidualizowanym, Ogromn rol odgrywa w nim wyczucie nauczyciela i nieschematyczne podejcie do ucznia. Pojawiajce si bdy wibracji z reguy nie wystpuj w czystych ksikowych postaciach. Take skuteczno przedstawionych powyej sposobw korekturowych jest rna, w zalenoci od indywidualnych cech dziecka. Do podstawowych wic zada nauczyciela naley taki twrczy ich dobr, by w kadym jednostkowym przypadku osignity zosta najbardziej zadowalajcy efekt.

5. Uwagi kocowe Jeeli pisz o wibracji jako o elemencie staym, organicznym, zwizanym dwikiem, to zastrzec si musz, e nie musi on by tym samym cigle jednakowy. Przeciwnie, aby wibracja nie robia wraenia czynnika martwego, mechanicznie przyklejonego do dwiku, musi by cile zwizana z treci utworu, z jego przebiegiem emocjonalnym i energetycznym pisze T. Wroski. 54 A zatem wibracja, jak chcemy osign, tj. poprawna aparatowo i podatna na wszelkie niuanse, pozwoli nam rnicowa dwik w zalenoci od charakteru

54

T. Wroski Zagadnienia gry ..., s. 66.

23

muzyki. Inny jego rodzaj wymagany jest w muzyce baroku, inny natomiast w utworach epoki klasycyzmu czy romantyzmu. Z Feliski piszc o interpretacji utworw skrzypcowych J.S. Bach zauwaa: Wibracj w naszym pojciu posuguj si skrzypkowie dopiero od mniej wicej ptora wieku. Moemy wic z wielkim prawdopodobiestwem przyj, e stosowanie wibracji zyskaoby niezawodnie aprobat mistrza. Naley jednak pamita, e muzyka Bacha wymaga wibracji o innym charakterze (tj. o umiarkowanej i niezbyt gstej oscylacji) anieli np. utwory epoki romantycznej czy wirtuozowskie kompozycje Wieniawskiego, Czajkowskiego, Sarasatego i in.55 Temat ten rozwija Wroski: Nieatwy to problem rozstrzyga o tym, jakim dwikiem naley dzisiaj gra sonaty Bacha: z jednej strony trzeba zadowoli wspczesne ucho, przyzwyczajone bdcego wynikiem rozwoju muzyki w cigu ostatnich dwustu lat, a z drugiej strony mie poczucie, e gramy takim dwikiem, jaki by akceptowa Bach, zgodnym z jego wewntrzn wizj dwikow skomponowanych utworw. (...) Myl, e nie bdziemy zbyt dalecy od wymaga wieku XVIII, gdy: pozwolimy dugoci trwania dwiku regulowa spraw wibracji (dugi dwik wibracja, krtszy mniej wibracji, jeszcze krtszy bez wibracji, przy czym sprawy te powinien regulowa niezalenie od naszej woli sam nasz aparat gry); odejmujemy od uywanej przez nas formalnie wibracji te wszystkie jej przerosty, ktre zawdziczamy grze utworw romantycznych i impresjonistycznych.56 A oto uwagi Feliskiego dotyczce wibracji w utworach W.A. Mozarta: Wibracja jako subiektywny rodek wyraania liryzmu i czynnik ekspresyjnej intensywnoci dwikw powinna by w utworach Mozarta umiejtnie dozowana. Byoby jednak bdem, gdybymy przystpowali do interpretacji utworw Mozarta z jakim z gry okrelonym rozplanowaniem intensywnoci wibracyjnej (...) Na podstawie dowiadczenia mona wprawdzie stwierdzi, e na og przy wykonywaniu utworw Mozarta stosuje si wibracj nie tak intensywn, jak np. w niektrych utworach epoki romantycznej i pniejszych, ale ta uwaga powinna pozosta tylko oglnym drogowskazem. Poza tym intensywno wibracji czy si z oglnym charakterem dynamicznym utworw muzycznych; pamitajmy jednak, e rwnie piano moe by uplastycznione bardzo intensywn wibracj. U Mozarta problem ten bardzo si upraszcza i moemy tu przyj ogln zasad klasycznego umiaru mozartowskiego we wszystkich elementach wyrazu muzycznego, a wic i w wibracji.57
55 56

Z. Feliski O interpretacji utworw skrzypcowych J.S. Bacha. Krakw 1953, PWM, s. 9. T. Wroski Sonaty i partity..., s. 46-47 57 Z. Feliski Uwagi o interpretacji utworw skrzypcowych W.A. Mozarta. Krakw 1956, PWM, s. 39

24

O zastosowaniu specyficznego rodzaju wibracji wspomina Agarkow: Istnieje (...) jeden rodzaj muzyki, w ktrym celowym i stylowym jest zastosowanie bardziej szerokiej i niezbyt szybkiej wibracji (...) Mamy tu na myli narodowo-charakterystyczny sposb wykonywania muzyki ludowej przez Rumunw, Wgrw, Modawian i Cyganw (...) Zastosowanie wibracji o duej amplitudzie jest charakterystyczne dla wolnych wstpw czardaszy i wielu innych wokalno-tanecznych form tych narodw. Muzyka ich wywara ogromny wpyw na twrczo wielu kompozytorw (...) i wykonawstwo skrzypcowe.58 Agarkow zwraca uwag na jeszcze jeden problem: Najwiksz swobod w wyborze rodzaju wibracji posiada skrzypek podczas gry bez akompaniamentu. Przy poczeniu skrzypiec z fortepianem powstaje ju problem muzykowania zespoowego. Przy wsplnych frazach melodycznych w utworach okrelanego stylu skrzypek musi zmniejsza swoj wibracj, przy kontrastujcych odwrotnie przy pomocy wibracji podkrela konieczn rnic w charakterze dwiku. Bardziej zoony jest problem koordynacji wibracji w zespoach smyczkowych, szczeglnie w kwartecie. Takie wykonanie kwartetu, w ktrym muzycy nie licz si z koniecznoci tej koordynacji jest gorsze pod wzgldem spjnoci dwiku i jednoci utworu.59 Pozwol sobie na koniec zwrci uwag na fakt nastpujcy: aden nawet najlepszy opis gry nie jest w stanie zastpi samej muzyki. S. Suzuki w przedmowie do swojej Szkoy skrzypcowej podaje cztery podstawowe zalecenia dla dzieci i rodzicw, a wrd nich: Dziecko musi codziennie sucha w domu odpowiedniej pyty, aby w ten sposb rozwija swoj wraliwo muzyczn. Od tego zaley szybko jego postpw. (...) Kadego dnia dzieci musz sucha pyty z utworami, ktre wanie wicz (...) Jest to najwaniejszy element w rozwijaniu zdolnoci muzycznych.60 Tyle tylko, e dzieci japoskie uczce si t metod maj zapewniony zestaw pyt muzyk, ktr wykonuj. Problem jest jednak oglniejszej natury i dotyczy generalnie obcowania z muzyk. Wydaje si, e jednym z podstawowych zada nauczyciela jest zachcanie dzieci do jak najczstszych z ni kontaktw jeli nie na ywo, to poprzez suchanie pyt, kaset itp. Mona mie pewne zastrzeenie, na ile ta metoda jest bezporednio pomocna w rozwijaniu umiejtnoci, szczeglnie na etapie elementarnym. Mistrzowskie wykonania klasyki skrzypcowej mog wyda si dzieciom w pewnym sensie irracjonalne, odbiegajce zupenie od ich szarej rzeczywistoci muzycznej. Sdz jednak, e nawet w naszych warunkach moliwe jest dokonanie zapisu magnetofonowego lub cyfrowego (na nagrywarkach CD) utworw z repertuaru pierwszych lat nauki. Mimo pewnych kopotw technicznych warto t metod
58 59

O.M. Agarkow, op. cit., s. 175-176. O.M. Agarkow, op. cit., s.175-176. 60 S. Suzuki Violin School (I), Tokio 1978, Zen-on Music Company Ltd. (tum. Autora).

25

wyprbowa. Efekty bowiem, w postaci poprawy jakoci dwiku u dzieci i szybszego rozwoju ich wraliwoci muzycznej, wydaj si by bezsporne.

Bibliografia

1. O.M. Agarkow Wibracja [w:] Oczerki po mietodikie obuczenija igrie na skripkie. Moskwa 1960, Muzgiz (tum. Autora). 2. M. Agricola Musica Instrumentalis Deudsch. Wittenberga 1528. 3. L. Auer Moja szkoa igry na skripkie. Moskwa 1965. 4. D. Boyden Dzieje gry skrzypcowej od pocztkw do roku 1761. Krakw 1980, PWM. 5. Z. Feliski O interpretacji utworw skrzypcowych J.S. Bacha. Krakw 1953, PWM. 6. Z. Feliski Uwagi o interpretacji utworw skrzypcowych W.A. Mozarta. Krakw 1956, PWM. 7. Z. Feliski Zasady gry skrzypcowej na podou fizjologii, cz. II. Usprawnienie aparatu gry na podstawie wybranych etiud Kreutzera. Krakw 1974, PWM. 8. Z. Feliski, H. Gaertner Zasady gry skrzypcowej na podou fizjologii, cz. I. Krakw 1967, PWM. 9. Z. Feliski, E. Grski Metodyka nauczania gry na skrzypcach, cz. I. Krakw 1954, PWM. 10. C. Flesch Sztuka gry skrzypcowej, t. I. Krakw 1960, PWM. 11. S. Ganassi Regola Rubertina, cz. I i II. Wenecja 1542 i 1543. 12. F. Geminiani The Art. Of Playing on the Violin. Londyn 1751. 26

13. E. Grski Zaburzenia czynnociowe i organiczne u skrzypkw jako skutek nieprawidowoci metodycznych wystpujcych w okresie ich ksztacenia i w pniejszym wykonywaniu zawodu muzyka-instrumentalisty [w:] Zeszyt Naukowy nr 38 A, Akademia Muzyczna im. K. Lipiskiego we Wrocawiu, Instytut Muzykoterapii. Wrocaw 1985. 14. W. Kamiski Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich. Krakw 1971, PWM. 15. J. Kusiak Skrzypce od A do Z. Krakw 1988, PWM. 16. M. Mersenne Harmonie Universelle. Pary 1636. Trait des Instruments cordes, wyd. faksymiliowe, Pary 1965. 17. L. Mozart Versuch einer grndlichen Violinschule. Augsburg 1756. 18. Z. Ostalczyk Przewodnik metodyczny nauczania gry na skrzypcach na stopniu elementarnym. Krakw 1977 PWM. 19. Program nauczania szkoy muzycznej I stopnia (tymczasowy). Ministerstwo Kultury i Sztuki - Zarzd Szk Artystycznych Warszawa 1976. 20. P. Puczek Wibracja (praca nie publikowana) 21. J.J. Roussau Trait de la Viele. Pary 1687. 22. S. Suzuki Violin School (I), Tokio 1978, Zen-on Music Company Ltd. (tum. Autora). 23. G. Tartini Trait des Agrments de la Musique. [1771] 24. T. Wroski Sonaty i partity J.S. Bacha na skrzypce solo. Studium edytorskie i wykonawcze. Krakw 1970, PWM. 25. T. Wroski Zagadnienia gry skrzypcowej, cz.IV. Krakw 1970.

27

You might also like