Z.

BETL YAZICI GLSEL NAL RN FEMNST OKUMA Kltrnde, siyasal ve toplumsal yapsnda kendine zg bir modernleme sreci yaayan Trkiyede yetimi bir kadn ve airdir Glseli nal. Onun iiri zaman dilimi olarak kinci Yeni sonrasna yerletirilebilir. Modern birey olma talebi ve buna iirde zerk bir dil oluturarak yaplan vurgu nedeniyle, Cemal Sreyann da saptad gibi, kinci Yeni kapsamnda da anlabilir. Ancak o akn olan ile ikin olan bir araya getiren kendisine ait btnselletirici iir dilini oluturmas ve feminist kuramdan hareketle, dilde erkek egemenliine ve kinci Yeninin de srdrd ebedi kadn miti imgesine itiraz etmesiyle kinci Yenicilerden farkllar. Var olan sistem iinde kadn yok sayan hegemonik anlam a kar yeni bir anlam aray onu benzersiz bir konuma tar. nal 70lerde balayan iir birikimini 80lerden itibaren kitaplatrmtr. 1980lerin Trkiyesinde glenerek ortaya kan, evrensel boyutlarda tartmalarn yaand bir feminist hareketin de iinde yer aldn hatrlatmak, iirinin ekillenmesinde bu feminist alg ve bilin dzeyinin etkili olduunun grlmesi anlamnda nemlidir. Bu yaz, feminist sanat algs ve bilinciyle btnlemi Glseli nal iiri ile tanma abasnn sonucudur. nal iirinin ortaya knn, geliiminin ve farknn anlalabilmesi iin genel hatlaryla lkemizde 80 sonrasnda gelien feminist hareketlere ve dnyadaki feminist kuramlara ksaca gz atmak gerekir. HANG FEMNZM 1. Trkiyede 80sonras Feminist sre Feminizm altml yllardan itibaren Bat dnyasnda bamsz kitle hareketleri ekline dnmken Trkiyenin de dahil olduu nc dnya lkelerinde, orta snf aydnlar tarafndan savunulan bir ideoloji olarak ekillenebilmi, Batdakine benzer bir kitlesel kadn hareketine dnememitir. 70li yllardan itibaren baz nc dnya lkelerinde yeniden siyasi ve ideolojik tartmalarn gndemine girebilmitir. lkemizde de olduu gibi feminist hareketler baz muhafazakr evrelerce Bat kaynakl, Bat emperyalizminin arac blc, ecinselci bir akm kabul edilmi, hem uluscu slam kesim hem de baz sol evreler ve rgtler kapsamnda bir ideoloji olarak onaylanmamtr. Bu durum kadn sorununun kadnlar tarafndan ele alnmasn etkilemi, bamsz, geni katlml bir kadn hareketinin geliimini engellemitir. Batda kadn haklar, birey haklar ve bireysel zgrlkler erevesinde bir sorun olarak alglanmaktadr. nc Dnyada ise birey olmay deil Toplumsal Yarar ya da lkemiz zelinde Kemalist ideoloji erevesinde halka dair olan nceleyen bir siyasetler toplam olarak benimsenmektedir. Bizim de lke olarak dahil olduumuz geleneksel toplumsal yapnn baskn olduu lkelerde kadnlarn kamusal yaama katlm, bireysel zgrlemenin bir arac deil, erkek egemenliini besleyecek, onu temsil edecek ekildedir. Kadnlarn, Batl modernleme balamnda bireyselliklerinin gelimemi olmas hem liberal hem de kadnlarn kendi bedenleri zerinde denetim sahibi olmalarn temel ilke edinmi beden feminizmi gibi radikal feminizm hareketlerinin gelimesini ketler. 1980lere gelene dek Trkiyede kadn haklar konusu Cumhuriyet rejiminin resmi ideolojisi olduu ve yasalarca kabul grd iin devletin bu haklar hangi balamda ve koullarda savunduunun sorgulanmas noktasnda odaklandrlmtr. Feminizm dndaki kadn gruplar varolan haklar yeterli grm kadn hareketinin zgnl tartma konusu yaplmamtr. Ardndan gelinen seksenli yllarda kadn hareketi dnce dzeyinde glenmitir. Kuramsal almalar yaplarak blclk, yabanclk gibi tartmalar alm, evrensel feminist kategoriler sorgulanm ve feminizm evrensel bir boyuta tanabilmitir. Bu boyutla birlikte erkek egemen toplumsal yapya kar klm, bamsz bir rgtlenme savunulmu ve bu pratie aktarlmaya allmtr. Devletin feminizme yaklam eletirilmi, Marksistlerin kadn sorunsalna yaklam mercek altna alnm ve ideolojik dzlemde farkllklar belirlenmitir (Nilfer aatay ve Yasemin N. Sosyal: 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar, haz. irin Tekeli, sf 327 - 336). Bu aamalardan sonra gnmze gelindiinde ise hem dnya hem de lkemiz zelinde vahi kapitalizmin etkisini artrd ve siyasal arenada da muhalif seslerin yok edilerek tek ses ve g ile zetlenebilecek btnyle bir saa kayma durumu grlr. Bu srecin kadn haklarn nasl etkileyecei yaanarak deneyimlenecektir. 2. Dnyada Feminist sre ve ksa tarihe Batda Feminizmin tarihesine bakldnda, zaman iinde birok farkl feminist okullarn ve kuramlarn gelitii grlr. Genel olarak feminist kuramn amacnn kadnn ve son yllarda Queer ibaresi ile ifade edilen; cinsiyet normlar dahilinde olmayanlarn, ikili-kimlik rejiminde teki klnanlarn ya da tekilliklerin bir arada rahata, ounluun tahakkm altnda olmadan varolabilecei bir insanlk ideali adna farkllklar bulmak ve aa karmaya almak olduu sylenebilir. nk halihazrda olduu

gibi kadnlara, aznlklara, queerlere dayatlan, hareket alanlarn daraltan kstlamalarla hayatlar zorlatrlmaktadr. Ama toplumsal yaam iinde kadnn bu kstlamalardan kurtularak nasl zgrleebilecei ve nasl daha retken olabilecei sorularnn yantlarn bulmaktr. Bu amala farkl feminist teoriler retilmi, toplumsal cinsiyet politikalar, iktidar ilikileri ve cinsellik zerinde odaklalmtr. Bir ksm feministler cinsiyet farklln, biyolojik cinsiyet (sex) ve toplumsal cinsiyet (gender) ilikisi asndan teorik olarak inceler. Dier bir ksm ise cinsiyet farkllnn sosyo-politik karmlar ve feminist sanatn ilevsellii ile ilgilenir. Bat metafizii bir ikicilikler dzeni (zihinX beden, aklX tutkular, zekaX madde, aknX ikin) tesis etmek suretiyle iler. Modernizmin hem kltrel- toplumsal hem de ekonomik belirleyenlerinin ayakta kalmas bu ikiliklerle dnme tarzlarna baldr. Toplumsal cinsiyetlendirmenin temelinde de ayn ikicilikler dzeni yatar. Zihin, akl, zeka ve aknlk eril olarak, bunlarn kartlar da dii olarak ekillenmitir. Akln veya zekann akn statlerini ellerinde tutabilmeleri iin kadnlarn ya da diil olann doal zellikleri saylan duygu ve heyecanlara zen gsterme, bedensel ihtiyalar karlama gibi zorunlu grevleri vardr. Bu zorunlu grevlerin, bu kartlklarn ayakta kalmas iin vazgeilmez olmakla kalmayp ayn zamanda da hiyerariyi besledikleri, erkek egemen sistemin temsilcisi ve srdrcs olduklar, dzenin ayakta kalabilmesi iin gerekli dengeyi saladklar olgusu gz ard edilmemelidir. zc olarak tanmlanan bir ksm feministler cinsiyet farkllnn; biyolojik farkllk olarak gerekten olduuna inanrlar. Bir ksm ise (Simon de Beauvoir ) kadn doulmadn, sonradan toplum iinde kadn olunduunu, kadnlk durumunun kltrel bir sre olduunu savlar. Oysa toplumsal cinsiyet tam anlamyla insann olduu ya da sahip olduu ey deildir. Toplumsal cinsiyet farkl davran ekillerini zorunlu olarak heteroseksel eril ve diil ikiliine indirger. Hetereoseksist/ erkek egemen zihniyete dayal toplumsal yaplanmada bedene/ duygulara dayal annesel/ maternal olan kadna kar zihni/ zekay/ akl/ erkei / babay simgeleyen fallus ncelenir. Toril Moi toplumsal cinsiyet kavramnn heteroseksist/ ikicil kltr politikalarn beslediini savlayarak toplumsal cinsiyet kavramsallatrmasna kar durur. Bu ikiliin tuzana dmemek iin Simone de Beauvoirn varolusal fenomenolojisine ve bu fenomenolojinin merkezindeki yaanan beden kategorisine dn ve radikal siyaset yapmay nerir. Yaanan beden fikri biyolojik cinsiyet- toplumsal cinsiyet ayrmn reddeder. Bylelikle bireylerin kimliklerinin bir toplam iinde eritilerek hazmedilmesinden kanlm olaca savlanr. Bu sorun Batda olduu gibi lkemizde de modernleme srecinde ortaya kan temel amazlardan birisidir. Modernizme kar ekillenen bir feminist kuram olarak yaanan beden fikri bu amaza yant bulmaya alr. Her insan ayr bir beden ve durumdur. Bakalarna benzeyen veya benzemeyen zgl zelliklere, kapasiteye ve arzulara sahiptir. Kendilerine zg kltrel ve toplumsal tarihleri vardr. Ancak bu kuram biyolojik cinsiyet/ toplumsal cinsiyet ayrmn baaryla sorgulamakla birlikte Iris Marion Young gibi baz kuramclarca, kar kt ikiliin tesine gemeyi baaramamakla eletirilir (Cogito, say 58:sf 45-47). Abigail Bray ve Clare Colebrook fallus-merkezli yani erilin ayrcaln vurgulayan st-anlatlar kurarak znellik ve deneyim aklamalar yapan feminist kuramlarla ilgili genel bir sorunun altn izerler. Bu tr kuramlar ataerkil dnceyi genelletirdikleri ve tm anlam hegemonyac bir sembolikten kaynaklanyormu gibi grmeye devam ettike Nietzcshenin tepkisel dnme dedii eyden kanamayacaklardr. Feminizm erkekleri dman olarak grdke ya da fallus merkezli anlam sistemini suladka olumsuz bir konum edinir. Tepkisel, ztlklara dayal dnme biimiyle ayn izgide durmak yerine, feminizm kendisini yeni anlam yerleri yaratmaya, yeni dnme biimleri icat etmeye, yenileyici kavramlar retmeye adamaldr (Bray ve Colebrook). Buna benzer bir dnce Elizabeth Grosz tarafndan da savunulur. (Cogito 58:94) Feminizm tarihi iinde birinci dalga feminizmi temsil eden Simone de Beavuoir ile post-yaplsac feminist kuram veya Deleuzecu feminizmi temsil eden Luce Irgaray ve Julia Kristeva birbirlerine bir ardklk oluturacak ekilde kadnn dourganlk ve annelik gibi doal ilevleri ile onun aalanmas arasnda bir balant olduunu gsterirler. kinci dalga feminizm anlam kendine gre ekillendiren erkek egemen sembolik dzenle mcadelenin yollarn arar, ama Simone de Beavuoir da ebedi kadn miti ile mcadele eklinde byle bir mcadelenin gerekliliini en batan ngrmtr. Irgaray ve Kristeva feminist kuramn hem psikanalizle hem de Hegel sonras Avrupa felsefesiyle ilgisini kurmu en ilgin kuramclar olarak bilinir. Luce Irigaray ve Kristevann kuramlar bir ok bakmdan farkl olmakla birlikte iki nemli noktada ortaklk ederler. kisi de Freudcu- Lacanc psikanalitik kuramdan etkilenmilerdir, ayn zamanda da eletirmilerdir. kisi de diiyi, temsil dzenini

besleyen, yani erkei temsil eden, fakat dzenden dlanm bir teki olarak ortaya koymulardr. Irgaray Derridadan etkilenerek Bat metafiziinin fallus- logos-merkezci ekonomisini eletirir- yani fallusun eril ayrcaln bir rnei olarak ileyiini, fallus ile bu ayrcal, dnyay ve kendimizi anlama ve tahayyl etme biimlerimize merkezi hale getiren bir logosun birbirlerinin srdrcs olarak ileyiini eletirir. Kristeva psikanalitik ve linguistik kategoriler arasnda bir balant kurar. (Chanter; Cogito 58;95-106) JULA KRSTEVANIN SEMOTK/ SEMBOLK AYRIMINDAN HAREKETLE GLSEL NAL RNDE YIKICI DL VE ANLAM 1970ler Batda post-yapsalclk olarak adlandrlan akmn balad yllardr. Post-yapsalc Kristeva, Lacan ve Saussuren temsil ettii yapsalc/ biimsel dilbilime kar kar. Kar k gerekesi biimsel dilbilimin nesnesinin katlam, usullerinin l-sevici olmasdr. Biimsel dilbilim dili bir yerde oktan yerlemi olan bir gstergeler sistemi olarak, sanki anlamlar sabit ve mdahale edilmezlermi, dnceler statikmi gibi ele alr. Sanki dil ihlale msait deil de lym gibidir (Chanter, Cogito 58-99). Kristevann biimsel ya da yapsal dilbilime kar sunduu alternatif dilbilim kuram btnselletirme dilidir. Btnselletirme dili akn olan, mutla veya teolojik olann dokunulmazln sorgular. Lacann ve Saussuren dil bilim kuramyla hesaplar ve onlar fallusu yceltmekle eletirir. Lacana gre sembolik dzen erildir, znellik evrenselletirilmi eril bir ideale gre ve arzu da heteroseksist olarak kurulmutur. Kristeva Lacanc semboliin bu anlamna itiraz eder. Bylelikle vurguyu akn bir gsterilen olarak sunulmu fallustan uzaklatrr. Anlamn deimez bir yap ya da kat bir sistem olmadn gstermi olur. Ona gre anlam konuan varlkta bir dinamik olarak ortaya kmaktadr ve bu dinamik konuan varln hislerinin, tepkilerinin ve dilsel imlerinin de hesaba katld bir dinamiktir. Bu konuan zne ayn zamanda sosyal ve tarihsel bir erevenin de parasdr (Kristeva, Cogito 65-66:176). Saussurec gsteren (iitsel veya grsel imge= szck veya yaz) ile gsterilen (kavram) birlikte gstergeyi (anlam) ve bunun belirleyici olduu sembolik sistemi oluturur. Bu sistem iinde dilin semiotik boyutu (ritmik, mziksel, tonal) bir gsterilene dnm, sembolie ykseltilmi, orada ona belirtme, sembolletirme, anlamlandrma temsil ilevi yklenmitir. Kristevann gelitirdii semiotik olan (Freudu terimle pre-Oidipal; anneye veya diiye ait olan) sembolikten (Oidipal; babaya, iktidar, otoriteye ait olan) ayran hat Lacanc ayna evresidir. Belirtme veya adlandrma ilevinin anlamlandrma srecinin tm alann kapsadn ileri sren dil kuramlar, dili sanki anlamlarn verili, dengeli, apak olduu, eylemi ve fetilemi, sorgulanamaz bir sistemmi gibi ele alma tuzana derler veya belki de bu bilinli bir tercihtir. Kristeva iin ise dili bir gstergeler sistemi olarak ele almak, onun retiminin sadece bir eik veya snr ann hesaba katmaktr, anlam ifade etmeyi douran ve onun dzenini rahatsz edecek ekilde dnp gelen, dngsel bir sreci ihmal etmek demektir. Kristeva Saussurec yapsal dil bilime, Saussuren ihmal ettii bu dngsel sreci katmakla anlamlarn teolojik olarak veya aknc oluu da dahil olmak zere sorgulanmazlklarna, verili tm anlam biimlerine itiraz etmi olur. (Chanter, Cogito 58; 105) Bu aknc anlaya itiraz Glseli nal iirinde tanralara ve dier mitolojik karakterlere yaplan gndermeler eklinde grlr. Mitolojik karakterlerin nal iirine girii ss olsun diye deildir: soluk benizli unutkan dnyordum yamur lkelerinden/ kanatlarmda Zephyrosla boumu sular/ kimse bilmiyor artk ellerimi zambakl suyla ykadm/ bamda nimpelerin koyduu elenk/ ve bir zamanlar kayalklarda eytanlarla gz gze geldiimi ( Toplu iirler I:17, sulara gml ar-SG- byle plak omuzlu ) Glseli nal bir syleide (Enver Ercan; Sombahar Kasm-Aralk 1991, say 8, sf.18-25): Yaam bir grmedir, iir de benim iin anlamdr, yalnzca anlam der. kinci Yeniye eletirel baknn da temel nedenini onlarn iirlerindeki anlam yoksunluu oluturur. Varoluun iiri ya da Elektra Uurumu syleisi iinde bu konuda sylediklerini aktarmak, kendi asndan anlama ve bu adan kendisinden nceki kuaa bakn grebilmek iin nemlidir: kinci Yeni bana gre, dille uraan, dilde oyunlar yapan bir gruptu; anlamda deil, dilde krlmalar yapyordu. Benim ilgi alanlarm; evrenin ve insann yaradl, insann evrende nerede durduu, bu koskoca galakside insann bulunduu nokta; lm bilmecesi, ak bilmecesi ve toplumdaki ilikilerdir..

Grld gibi dilde zerkleme abas gden kinci Yenicileri anlamdan uzak olduklar iin eletirmektedir nal. Anlamdan uzak olmalar ya da verili erkek egemen anlam ile bir sorunlarnn olmamas indirekt olarak kadn iin geerli ebedi kadn miti imgesi ile de bir sorunlarnn olmamas eklinde anlalabilir. Onlarn da kadn geleneksel kadn imgesi iine hapsettikleri ve erkei temsil eden gelenekten tam olarak kopamadklar sylenebilir. Sz konusu durum daha genel olarak Trkiye modernlemesinin de temel sorunudur. naln kinci Yeniye anlam asndan eletirel yaklam, iirinin ilk k tepkisel olmamakla birlikte, ister istemez kendisini onlara kar konumlandrarak var etmesine yol amtr. Konumland yerde kendine ait zerk bir iir dili gelitirmi ve bu dilin iine anlam gizlemitir. Bu noktada Glseli naln anlam vurgulamasnn bildik Kadn imgesi ne kar bir sava olduunu ve bu savata kadnn iir dilinin erkek egemen bir dil ile kar karya geldiini sylemeliyiz. Toplumsal/ kltrel yaam iinde kadn sz konusu olduunda klielerle konuulur. Bu klielerle baa kabilmek iin Glseli nal anlama vurgu yapar. Anlama vurgu yaparken anlamn Kristevann semiyotik olarak tabir ettii dil-ncesi arkaik hallerin aktarlmas zerine kurulu olduunu biliyor olmaldr mutlaka. Kadnn toplum iinde kendisi olarak varolabilmesinin mcadelesini veren btn kadnlarn kendilerini var etmek iin erkeklerden farkl bir anlam aray iinde olmalar, verili anlamn erkek egemenliini pekitirmesi ve onlar temsil ettii gz nne alndnda, anlalr bir durum. Kristeva anlam derken, gkyznde bir yerlerde olan ideal anlamdan deil gndelik anlamdan ve anlamda hissedilebilir olandan sz etmektedir. Bedenimizin iinde yaayabilmemizi salayan anlamdr burada sz konusu edilen (Kristeva). Bu aamada Glseli naln gelitirdii iir dili ve anlam ilikisini aka grebilmek iin Kristevann semiotik kavramn bilmek gerekir. Kristeva semiotik demekle dilin ocuun dil-ncesi halleri ile ilgili olan, dil-tesi boyutunu kasteder. Baz feministler Kristevann semiotik terimi ile diili ve sembolik demekle erkei kastettiini sylerler. Kristevaya gre ise erkeklik ve diilik saf haller deildir. Her kadn bir miktar erillik her erkek de bir miktar diillik barndrr. Semiotik olan ile sembolik olan da birbirlerinden tamamen ayrlabilen alanlar deildir, birbirlerine geilidir. Dil-ncesinde bebein kard sesler, dilsel alana yani semboliin alanna girdikten sonra geriye dnlerle, iirsel dilde (language poetique) yeniden ortaya kar (Chanter). Semiotik ile sembolik arasnda yaplan bu ayrmn, kadnlar iin erkek egemenliini temsil eden gndelik/ uzla diline bakaldr amacyla, var olan ya da verili olan dnda yeniden bir anlam ifade etme sreci olduunu belirtmek gerek. Glseli naln rahatszlk duyduu egemen dilden farkllaan zerk ve zgn iir dili ister istemez semboliin alanndadr, ancak orada olmadan daha nce dil ncesine-semiotik olana veya Freudun terimiyle sylersek pre-Oidipal alana doru bir yolculuk yapp gelmitir. Yolculuk, sembolik alandan yani erkek egemenliinin belirleyici olduu yaz alan ve anlamdan kurtulmak iin ne yaplmas gerektiinin farknda olarak, dil-ncesine, ocukluk veya bebeklik ana gitmek, orada doa ile ve eskiyle har neir olmann sonucunda yeni bir dil edinerek, yeniden geri gelmek ve ykmak srecini kapsar. Her yolculuun sonucu yeni bir iir, yeni bir beden ve yeni bir evrendir. Geri dn iirin politik alana dahil olma srecini de ierir. airin yeni ve zgr bir dil edinerek geri dnme nedeni: sembolii, uzla dilini ve bir kadn olarak kendisini yok etmek zerine kurulu verili anlam tahrip etmektir. Sembolik alan- yaz alan iinde Glseli naln dil-ncesine yapt yolculuktan edindii dilin fkr, sembolik dzenin bir devrimini, bir yenilenmesini veya tazelenmesini meydana getirme gcndedir. nk sembolik dzenin kendisi semiotik olann zemininde mmkndr: grltler iinde uyandm yeil derin bir aata rzgrn bal kokularyla uyandm pler gller ve gl yapra dokunur titreyerek gvdeme (Toplu iirler I:12, SG, sren gnn yeni yz) Bu dngsel yolculuu u szlerle aktarr nal: zihnim ve duru grmle dnya d varolu katmanlarna yaptm yolculuktur. D uzayn varolu titreimleri beni ok ilgilendirir, sezgilerimle o kl blgelere vardmda kalemi elime alp yine yazmaya balarm. Bir dier yolculuum ise nesnelere ve sujelere yani eyaya ve insan ruhuna yaptm yolculuktur. D dnya nesnelerinin anlamlarn kefetmek iin onlar saatlerce seyrederim. nsan anlamak iin incelerim, doay, renkleri, rzgarlar, kasrgalar ve daha bir ok eyi anlamak, anlamlandrmak iin onlara yolculuklar gerekletiririm. Benim yolculuk anlaym budur. Mevlanann atomu ortadan ikiye ayrrsanz iinde gne sistemini bulursunuz sz benim mottomu oluturur. (Glseli nal /Akbk dergisi)

te bu dil-ncesine yaplan yolculuun sonucu geri dnte elde edilen dilin kullanlmaya balanmasyla melodi ve ritmler szck ve cmlelere dnr. Terimlerin sabitlii sorgulanm olur. Dilin fikirlere ykledii sreklilik kesintiye uratlr. Denge alt-st edilir. Bildik szdizimsel ve dilsel gstergeler itibaryla, dilin kullanlmasyla ilgili uzlamlar uyarnca sreklilik kazanm temsiller yerinden edilir. Verili dilin sabitliinin altnda yatan dinamik, dengesiz akp giden yeni dilin potansiyel ykcl ele geirilmitir. iirsel sluptaki yaratc sapmalar, dildeki yaratcln belirdii durumlar olarak tanmlanabilen bu dilsel zaman dilimi bilinli bir mesajn aktarld bir eylemlilik olarak tanmlanabilir artk. Buras semboliin, gerek veya anlam olarak dayatlm alann, ama artk eskisi gibi olmayan tahrip edilmi bir semboliin alandr, bir baka gerekin ve bir baka anlamn alandr. Bu alann topolojisi gdler, metafor, metonimi, ihtiyalar, istekler gibi ilksel sreler zerinden tanmlanmtr (Chanter, Cogito 58;99). Bu alan Glseli nal iirinin beslendii iir dilinin alandr: tanr zamanlardan biridir ve o yalnzca GELECEKTR (T. iirler I:199, Letoon, Enoch topraklar kadn) Dilin tesinde dnme modlar var m? Mistikler evet diyor. Ben de evet diyorum. Ben anlalmaz bir dilin gizemine sone yazmaktaym. Belki de bunlar birer senfoni. yle hissediyorum. D dnya ve tanm ocukken bulmu olduum simgeler ve iaretler btn bana hibir zaman yetmedi ve yadrgadm. evremde bana yetmeyen dnyay aklamayan yetersiz bir dille kuatlmtm. yleyse ben de kendi iaretler btnm oluturmalydm. Bu bir adan yeniden dnyay ve evrenleri anlamlandrma abas olacaktbenim iin en nemli kavram zgrlk kavramdr. Sanrm bu her eyi kuatyor. Yaz yani iirsel metin btn madde" ve anti-maddenin titreimlerini ierirDille neyi ne kadar deitirebiliriz. Bunu imdiki zamanda anlayamayz. Bunun yan sra ahs zamirleri iinde birinci tekil ahs benim iin ok nemlidir. Yukardaki alnt Glseli naln Engin Turgut ile yapt Dile Tutsak Klnm Bir air adl syleiden yaplmtr. Dile tutsak klnm deil, dille zgrlemi bir airdir nal: gidiimi grdn yeillikler ire kayboluumu bu kaybolular taa dnler dizgesi ellerimde rman paralar yok olana dek ruhum gnyla ( T. iirler I:284, Letoon, Per se II) naln sz ettii titreim feminist kuramc Elizabeth Groszun sz ettii her sanat karakterize eden eydir. Titreim bir btn olarak evrenden gne etrafndaki hareketin ritmine, denizlerin, gecenin ve gndzn ritmlerine balanan gtr. Bu titreimler canllarda tikel yaplar retir, her hayvan farkl bir tr yapdr. Yaamn ritmleri, doum, lm, iftleme, mevsimlerin her kii, her yaanan ey stndeki etkileri; bunlar titreen gleridir (vibratory forces). Titreim evrenden yaayan bedene aktarlmtr. Fakat yaayan bedenden de bu yaayan bedenin rettii eserlere aktarlr. Bu eserler de, titretiren gleriyle dier yaayan bedenleri duygulandrr. Bunlar en dorudan biimde dier bedenlere aktarlr. Sanat temsiller aracl ile deil, g yoluyla aratrlabilir. G kozmostan bedene, sanat eserine ve tekrar geriye (sanat eserinden bedene, kozmosa) titreir. (Cogito 58: 141, ev: Zeynep Direk) Grld gibi Glseli nal evrensel feminist kuramclarn da benimsedii bir yntemle kadn bir birey olarak yok sayan, ona erkei temsil eden olmak dnda var olma hakk tanmayan Modernizme, yzn doaya dnerek, doann gcyle kendisini btnletirerek, sanatsal yarat araclyla bakaldrmaktadr. nal kendisinin de belirttii gibi annesel (maternal) olann ynettii semiotik veya pre-Oidipal olan, duraklamalar, kesintiler, etkinlik ve edilginlik dalgalar, enerji ykleri, yokluklar ve mevcudiyetlerle karakterize edilmi bir alanla iliki iinden yazmaktadr iirlerini. Henz zne ile nesnenin, ben ve dnyann, i ve dn ayrmad, aralarnda salam ayrmlarn olmad bir dnyadan seslenmektedir bize. Zemini dil ncesinin, anneselin veya diilin olduu yerde kurulu olan sembolik dzlemi kendine ait iir dili ile yeniden kurar. Kadn zne olarak, sembolik alanda cinsiyet farkllna tabi olmu bir znenin bak asyla tekrar semiotiin alanna, mistik, katlmc, ayrmlamam zamanna geri dnmekte, sonra, bu geri dn sayesinde edindii yeni dille sembolik alana dnerek yeniden kendine zg bir sembolii yani iinde zgrletii iir dilini kurmaktadr durmadan. Bu, en bata diliyle olmak zere btn dier kurumlaryla kadn zerinde bask oluturmu modern toplumsal yapya topyekn bir itirazdr:

 karanlklara gmlmemi bekliyordunuz/ yarasa arpsn arpsn yzme/ kadehteki madeni likit imemi bekliyordunuzbalck saat gayya kuyusu, gmlmemi/ gmlmemi istiyordunuz, rzgr alsa gtrse beni, bir dmdm ben/ dmden gonca verirdi bahenizdeki gl, sonra ilmek geerdi gl bahesinin toprana, yeryznde syleyecek yeni bir ey yok derdinizszcklere yabanc yalnzca/ gm bacaklarnzn ulat yollar tozlu kayalar ve sizin maaranz, beni oraya/ kapatmak, soluunuzu tutarak kapatmakkaranlklara gmlmemi bekliyordunuz ( toplu iirler-III, Chd Rakslar, R HALKI, aman ve ocuk, sf. 81) GLSEL NAL R MODERNZM ELETRSDR Burada ayrntlarna girilmeyecek olmakla birlikte modernizmin iinde ataerkil tezahrler barndrdn, akl ve bilimsellii kullanarak insanlarn zgrlemesi ve insanln ilerlemesi iin ilk ortaya kndan sonra ortaya k gerekesinden yani insana dair olandan sapmaya uradn biliyoruz. Modernizmin temel bileenlerinden sz etmek Glseli naln modernizm eletirisini anlayabilmek iin gereklidir. Modernizme ait bu belirleyenler nesnellik, pozitivizm, akla dayal deerler, akl ve zihnin duygulara stn tutulmas, ayn ekilde edebiyata kar matematik ve metafizik olana kar fiziksel deerlerin yceltilmesi, belli amalar iin belli balamlarda ina edilmi yapay kartlklar ve izgisel- lineer bir tarih ve zaman algsnn oluturulmas, insanlarn bu alglarla srekli bilinmez bir gelecek tasavvuru iinde imdiden koparak yaamalar ve btn bunlarn kapitalist sistem iinde belli bir zmreye hizmet etmek boyutuna tanmasdr. nal bu durumun farkndadr, diyalektik bir dnme yntemiyle, yapay kartlklarla var edilen dnyaya, gerek ve zaman algsna itirazn dillendirir: dokunu yapyorum hayatn siyah/ kylarna/parmaklarm iri bulamac ayor/zaman dairesi bu beni karlayan asrlarca yol aldktan sonra dnp ellerime dokunuyor zamann akrebi usulca ( T. iirler IV:184, elektra uurumu, Mikro harita,) Klasik alarn bitimiyle balayan, ki benim ok ilgilendiim ve kar ktm, modernizm... 17. yy.da Descartesla birlikte balayan sre modernizmin balangcn oluturuyor ve bu, yeni bir kozmogoni yaratyor insanlk tarihinde. imdi geriye bakalm: Kadim alar; antik alar ve tektanrc dnem, tektanrc kozmogoni diyelim buna, arkasndan modernizm gibi Descartesla balayan ikiye blnm bir dnyann ve modernizmin temel ald bir kozmogoni balyor. Bilimsel, aklc, determinist kozmogoni. zetlersek; her an bir kozmolojisi yok; nk en eski, insanln ilk dnemlerinden gelen kadim kozmogoniler var, sonra Hristiyanlk, oklu tanrlar ve putperest dnem bittikten sonra tektanrc dnem aklamaya balyor evreni, insan ve yaradlla ilgili olarak... Sonra modernizmin, btn reti ve kuramlaryla 17. yy.da Descartes dncesiyle temellenen ve Aydnlanmayla glenen bir varolu prensibi ve yaam tarz, benim doduum ve yaadm sreler modernizm olduu halde, hi de bunlara uygun bir ruh yaps ve bir bilin tamyorum ve yazmyorum. (Glseli nal) azap dolu yzlere ve nlarn iinden gelen ve biliyorum ryor her ey binalar hcreler karteller ( T. iirler I:197, Letoon, NERGS, l Bir Aacn Grntleri,) Ben holograma inanan birisiyim, holografik btnle inanyorum. nk holografik btnlkte, dnyadaki ufak bir varlk da ayn yasalara baldr, en byk varlk da ayn yasalara baldr. Her ey tek bir kaynaktan oala oala, katlana katlana kendini var eden bir varolu sreci yayor. Benim iirimde, byleyici, cazip birtakm paralar olabilir; alakasz paralar bir araya getirmek de, nihayetinde bir btnlk kurmaktAma modernizm anlamnda bir btnlkten sz etmiyorum burada, indeterminist bir btnlkten sz ediyorum. Determinist iirde her ey bellidir; ak belli, evren belli, akl, istekler, arzular belli, sosyalist devrim belli, kapitalist dnya belli... . ( Glsel nal; Varoluun iiri ya da Elektra Uurumu) Modernizmin insan srkledii kmaz amak iin bir bakaldrya ihtiya vardr. Kadnlar bu bakaldry nasl yapabilirler? Hangi grup iinde olursa olsun feministlerin bu konudaki temel sorusu udur: Eer sosyo-sembolik dzen ataerkil bir biimde tahayyl edilen bir babann hakimiyetindeyse,

bu dzeni ihlal etmek nasl mmkndr? Bu dzene bakaldr nasl, hangi yollarla mmkn olabilir? Kristevann bu soruya yantnda Glseli nal iir rneklerinde grdmz sanatsal pratik veya daha zgl bir biimde, iirsel dil nemli bir rol oynar gkte alan kapdan/parlak bir ay srs indi de topran yzeyinde birden/byyen ay otuyla kart yarglarm dii bedenimi/yzyl boyunca kemiren balmumu yarglar/almad bir trl (T.iirler IV :158, elektra uurumu, Dou rnensansnda bir bst,) Kristevaya gre modern dnyada mkemmellik ve uyum iinde olmak iin srekli bir aba iinde olmaya ynlendiriliyoruz. Dilin derinlii kayboluyor. Derinliin korunmasnda sanat ve zellikle edebiyat nemli. Dilin derinlii herkesin kendine has bir slupla belirebilir. Kimi haykrr, kimi alar, kimi kendi ifadelerini ve dilini retir. Glseli nal bu noktadan hareketle bakaldrm, iirin politik alanna dahil olmu (burada sz edilen politik terimi bildiimiz anlamda bir politik deildir, daha sonra ayr bir balk altnda tartlacaktr) ve kendi ifadelerini, kendi dilini retmitir: Neden byle bir dil kullandm pek ak deil mi? Dnyasal hal ve gidi, evrensel hal ve gidie taban tabana ztlklar tayor artk. nsanln bu halini hi beenmiyorum. nsanlk kendisine verilen ara ve gereleri ok adaletsiz amalar uruna kulland Toplumumuz yara bere iinde. Bunun sonucu olarak da egemen ideolojilerin rettii kltrszleme politikalar, insanlar zihin beslenmesinden ve zgrlkten yoksun brakmtr. Egemen sylem insan aalamakta ve deersizletirmektedir. lkemizdeki manzara imdilik mide bulandrc (Glseli nal/ Engin Turgut) Glseli naln feminist yaklam erkek-egemen bir sisteme kar ynde ekillenmekte ve k noktasn oradan belirlemektedir. Bununla birlikte, ilerleyen aamalarda yukarda alntladmz baz feminist kuramclarn, Abigail Bray ve Clare Colebrookun, olumsuzlad ekilde sadece erilin ayrcaln vurgulayp duran st-anlatlarn tuzana dmedii, kendisini ve iirini tepkisel dnme yoluyla ekillendirmedii grlr. Kendisine yeni anlam yerleri yaratmaya, yeni dnme biimleri icat etmeye, yenileyici kavramlar retmeye alr. Tepkisel deil yaam onaylaycdr: yeniden douyorum/gl kapsnda kendimi karlarken/su aynann aksi/beyazlayor yankda/i ekiler yakarlar arasnda/yine ben ( T. iirler IV:171, elektra uurumu, Cenin) GLSEL NAL RNDE MGE YIKICIDIR: BAKALDIRININ VE ZGRLN ARACIDIR Kant ve Heiddegerden etkilenen Kristevaya gre Bakaldr normun inkar deildir. Kanta gre gerek zgrlk balangtr. Kristevann da sz ettii zgrlk, nce gelen eyi inkar etmek ya da hkmsz klmak deil insiyatifi ele alp balang yapmaktr. Gemie dn ve gemiin yeniden incelenii olarak bakaldrdr. (Kristeva, Cogito 65-66, sf.180) yi bir balang iin geriye dnmek gerekiyor. Gerek zgrlk gemii reddetmekten deil, onu yeniden ele alp temellendirmekten geiyor. Gemii kabullenmek, yeniden ele alp incelemek ve bu noktadan yeni bir balang yapmak. Kristeva iin sanat, doay ve hayvanl kltrden veya insanlktan ayran snrla bir yzlemedir. Glseli nal iin de byledir. nal iinde yaad zaman diliminde iirsel pratiklerle, tarih ncesinden topluma geii taklit etmeye, yeniden icra etmeye ve ardndan yeniden temellendirmeye abalamaktadr iirleriyle. Bu sreci ve kendisinden nceki kuakla hesaplamasn yle tanmlar: Mistik, metafizik, hermetik, surnaturel iir 80 iiriyle balad. O tarihe dek sol devrimlere angaje bir iir ve kinci Yeni gibi surnaturele uzanmaya alan bir iir gelenei vard. zellikle sol iir tarzlar ok basknd. Sol ya da toplumcu gerekci iir dnya ile angaje iirdir. 80 bu gelenei ykt; farkl bir dile geti metafizik imge dzenini kurdu, sadece dnya ile snrl toplumlarla snrl kalmayarak evrenin yapsyla insann saf doasyla ilgilenmeye balad. Dilde devrim gibi bir eydi bu. (Glseli nal/Blent Usta/ Varlk Dergisi 2010) byk eriler yldz kkleri arpan benler/arasnda/badndren o yolda ruhun atmacasn tandm safir kanatl kuum benim gzelim senin bu mavi ayaklann baka derken bir aziz, ermi dokunurdu koluma, sr sormak istiyorsan bir ey ver, kzl bir akik belki

sen vermeyi bilir misin ( T. iirler III:11, chd rakslar, yanan bir yer zerine kutsal konumalar) Bu anlamda iirsel sanat, doadan kltre geile bir yzleme an olarak, ayn zamanda da bedenin maddeselliiyle bir yzleme an olarak bu snrn yeniden dnlmesini kolaylatrr. Bastrlan gdlere eriimi salar. Bylelikle, iir airin kltr oluturan tabularla yzleecei ve belki de bunlarn dntrlmesine katk sunaca, devrime alaca bir olanak sunabilir. Ancak her iir nal iiri gibi politik olarak bir etki oluturmayabilir. Dntrc olmayabilir. iir, gnmzde birok rneinde grld gibi, ilemekte olan kltrel kodlarla ibirliine de girebilir, erkek egemen kodlar desteklemekte ara olarak da kullanlabilir. iir verili bir kltrde ve dilde hakim olan hegemonik glerle ibirlii yaptnda, ataerkil, cinsiyeti, heteroseksist kodlar pekitirir ve devrimci potansiyelinden uzaklar. Glseli nal ise tam aksi ynde insann doadan ayrld kurucu an durmadan yoklamakta, durmadan o snra gidip geri dnmektedir. Onun iiri doadan kltre gei snrnda byr, durmadan gemile yzleir ve hesaplar. Bu anlamda devrimcidir, kadna yaam hakk tanmayan, zgrlk vermeyen, bedeninden utan duymasn salayan tabular, geleneksel kltr, toplumsal deerleri sorgulayc ve ykcdr. Gnmzn dejenere olmu modern toplumsal yaps insanlara insanlklarnn zglln yitirtmekte, yasalara boyun edirtmekte, gdlerinin denetiminde yaatmakta ve haz ilkesiyle ynetmektedir. nal iiri hayvanlktan insanla geii yeniden icra etme denemesidir. nal modernizmin rmlklerine iirsel sanat araclyla itiraz eden, gerek anlamda modern bir kadn znedir. Byle ele alndnda W. Benjaminin deyimiyle iirin politik olana katlndan, sanattan politik olarak sanata geiten sz edilebilir. Benjamine gre mekanik reprodksiyon a sanat tketilebilir bir meta veya nesne konumuna dntrr, sanat artk aurasyla birlikte tanmlanamaz. Sanat eserinin auras demek onun zgn ve tek olmas demektir (Chanter). te bu aurann varl Glseli nal iirini sanat klar, politik sanat klar, oaltlmasn engeller, kolay tketilmesine ve taklit edilmesine engel olur. Ancak Glseli nal iiri iin ayn lde etkileyici bir amaz ve glk sz konusudur. iir, dilncesinden tekrar bildik anlam tahrip etmek zere sembolik alana geri dndnde bir cemaatin stnde uzlat deerler btn eklinde deildir artk. Bu yeni ve zgn btnselletirici iir dili, bir srecin sonucu deilmi ya da aknm, yaananlardan tamamen bamszm gibi ele alndnda sembolik alan ile ilikisi kopartlm olur, anlalmaz olur. Kendisi her ne kadar bir syleisinde: Bence iir bir edeersizlik metnidir. Eer ben bu dnyaya edeer, onu tpkbasm anlatan bir iir yazacaksam, bunun benim iin hibir anlam yoktur. Zaten birbirine kout ve ayn olan o kadar ok ey var ki, hem dnyay, evreni dayanlmaz gzellikte buluyorum, hem de ok monoton. Bu paradoks benim edeersiz metinler yazmam getiriyor (Enver Ercan- Glseli nal) dese de Glseli naln amac anlalmaz olmak deildir. Dil-ncesi alandan fkran senfoni birileri tarafndan iitilmeli ve bu mzik kavramlarn anlamlln kuran sembolik deerlerle edeerlilik boyutuna tanabilmelidir. Onun istedii iinde yok olduu, nefes alamad yozlam modern dnyadan koparak kendisini var olmasndan nceki anlamsz olan kaosunun iine yeniden koyuunu, ardndan yeniden, doaya, gdlere, boyun emeye snr ekerek kaotik olandan ayrln ieren temel bir srecin yeniden yaantlanmasdr. inde barndrd ykc potansiyel var olan kltr reddetme gcndedir. Bu verili olan reddedi kltrn yeniden yaplanmasna, en azndan dil dzeyinde, talip olma halidir. Toplumun bir kenara attn, stnde durulmayan, konuulamayan, tabulatrlm olan, dokunulmaz bulur ve bunu iirsel dil araclyla grnr klar, dokunulur klar. Babann yasasnn hakim olduu dzenin balangcna gider evcilletirilmemi olana dokunur, oradan geri dner baba yasas uyarnca dzene sokulmu elere orada grdklerinin mziini ve kanatlarnn serinliini tar. Bu mzii iitmek, iitse bile anlamak herkesin harc deildir. Sekinci bir iir ve st-sanattr, iinde dil-ncesinin ele avuca gelmezliini tar, bildik anlamsal kodlara direnir, anlam dntrebilecek ve hatta yok edebilecek meydan okuyular karma gcne sahiptir Glseli nal iiri. zel bir okuyucu gerektirir. Feminist zmlemelerde okuyucunun roln vurgulayan tartmalar eliinde Glseli nal iirini anlamak noktasna konumlanabiliriz. Anlam sorgulayan ve cemaatin ortak kabulne dayal bir anlam barndrmayan bu tr iirlerde okurun tarihsel, toplumsal ve politik konumlannn nemli olduunu syleyebiliriz. nal iirini yukarda da sz ettiimiz gibi anlalmaz olduu noktada; akn bir iirdir diyerek bir kenara brakmak ve stnde durmamak bir seimdir. Bu bizim szck daarcmzdaki kadna, rm toplumsal yapya bakaldrya, sanata, yaratcla verdiimiz arlkla ilgilidir. Bu iirlere ikinlik ve maddesellik alarndan da yaklaabiliriz. Bu aamada sanat sanat yapann ne olduu ve nitelik gibi konular gndeme gelir. Okur iirin imdiki, u anki durumuna vurgu yapar. nal iirinin zerk bir dile sahip olduu gz nnde bulundurulduunda okurun tepkisiyle karlamasnn olaan bir durum olduu aktr. Her yeni iirsel dil iir tarihinde de grld gibi her deneysel

alma okurda tepkiye yol aar. O nedenle iirin gerekten iir olup olmad ya da poetik deerinin var olup olmad sadece okuyucular tarafndan almlanmasna ve yorumlanmasna braklamaz. zler kitle tarafndan anlalsa da anlalmasa da gemile gelecek arasnda bir ba olan iir ne rettiine bal olarak ayakta kalr. W. Benjaminin sanat eserinin biriciklii ve auras konularna geri dnersek; nal iiri zerinde herkesin yorumda bulunamayaca hesaba katlmaldr ve bu aamada onun iiri poetik deer asndan konusunda yetkin kiilerce ayrca deerlendirilmelidir. GLSEL NAL R FENOMENOLOJK OLMAYAN FEMNST SANAT KAPSAMINDADIR Fenomenolojik sanat duygulanma ve heyecana dn, heyecanlarn ynelimsel yapsna ve yaanmlklardan yola ka bal olmutur. Korkuyu, sevinci, ak ve dier duygularmz deneyimleyebiliyorsak korktuumuz, bize sevin veren ya da ak olduumuz bir nesne veya kii vardr ve sanat veya konumuz zelinde iir bu yaanmlklardan, deneyimlenmiliklerden yola kar. Kristevann srdrcs olduu Deleuzec feminist kuramda ise bir zne tarafndan yaanamaz olan ve zneyi insani olmayan bir gce aan younlukla ilgilenilir. Evrenin insani olmayan glerinden, rnein kozmik glerden sz edilir. Bu kozmik glere ball anlamnda Glseli naln Deleuzec izgide ilerleyen feminist sanatla yaknlndan sz edilebilir: Benim sorunum hep bilinle olmutur. Bilin ve oluturduu kavramlar, alg boyutlar ve dncenin biimleri. Hermetik biri olduum doru. Hermetik kozmogoniye gre kozmos hayatlarla doludur. Onun iinde canl olmayan hibir ey yoktur. Onun hibir paras asla lmez ve kozmosdaki her ey hareket halindedir. (Glseli nal/ Engin Turgut) 1985 ylnda yaynlanan iir kitab Sulara Gml ardan, rya divanna dek kulland iir dili zerk ve zgndr. Kozmik glerle/ kozmogoniyle ilgilidir. ndeterministtir. Kendine zg bir ifade ekline ve oul iir evrenine ve oul bedenlere sahiptir. Glseli nal iiri feminist kuramc Elizabeth Groszun feminist sanatlar anlaynn merkezine koyduu yaratm ve yeni ve hatta bir anlamda zerklik kavramlarna rneklik eder. Onun iiri, safln yitimine bir at ve bakaldrdr. Dnyay deitirme gerek potansiyeline sahiptir. Ancak yukarda da deinildii gibi bu yksek sanat algsnn solcu/ sosyalist air ve eletirmenler tarafndan romantik ve elitist olarak mahkum edilmesi ve hatta grmezden gelinmesi sz konusu olabilir. Bir ksm air ve eletirmen ise zmleme konusu olarak yksek sanat yerine popler verimleri tercih edebilir. Yksek ve alt kltr alanlar arasndaki blnmenin srdrlme talebi ve eilimiyle ilgilidir bu tercih. birdenbire yerden ykselirdim sorardm sonra yavaa / portakallkta bir sevgilin varm/ szme gzler aa yapraklarndan/ perdeli bir el omuzumu rter / sonra yeniden yere yaklarm/kzl kanl gzlerini/ mum ve gzyalarmla onardm/ gzlerinin ukuruna k indirdim/ ey erkek melek/ ak macunla donattm tm renkleri / sonra boyadlar seni/ al rengine/ beyaza ve siyaha GLSEL NAL R POLTKTR naln iir dili iin zerk tanmn yaptk. zerklikten kast iirin gndelik yaamdan zerk olmasdr. Gndelik yaamda ortaya kan politikadan bamszdr. Bu onun politikadan bamsz olduu anlamna gelmez. Bu iir, iir eletirisi ve politikas iindedir. iirin yazlmas, okunmas, kitaplamas, dergilerde yaynlanmas srecine dahil olan bir politik sre vardr. Bu bildiimiz anlamda hkmet politikas veya politik mcadele politikas demek deildir. Daha nce de deinildii gibi iir politik aktivizmin bir paras haline geldii, bir eyleri retmeye veya fark ettirmeye kalkt lde iir olmaktan uzaklar ve kendisini slogana indirger. iirin gndelik hayattaki politikadan ve politik aktivizmden zerk olmas onu apolitik yapmaz. iirin tarihi boyunca itiraz ettii nceki kuaklarn deerleridir. Dolaysyla iirsel sanat gndelik yaamn politikasna dorudan dntrlemeyen bir tr paralel politik mcadele iinde olmak demektir. Bir nceki sanat kuana hkmeden biimlere, tekniklere ve deerlere ynelik bir mcadele. Politik iir yeni iirsel biimler ve normlar reten iir olarak tanmlanabilir. Bu tanm gerei Glseli nal iiri politik iir kapsamnda anlmaldr: bir ey benden te/ incimsi dzlnde denizin biri dans ediyor/ tutkun ve savruk/ ban arkaya atndaki soyluluk/ tanr bakdr bu/ soysuz khne/ ona umak istediimi syleyin kutsal varlklara kar /ayaklanacam da/ sonsuz yz deitiririm ben/ bir ncesinde tarihin yeniden domak istediimi/ ne otlar dikeceim bu lmcl bahelere/ ne zehirli otlarla sevieceimi yeniden ( T. iirler I:.287, Letoon, bir ey var benden te) RN PYASASI

inde bulunduumuz ekonomik alan kltrel alan etkileyerek iiri ekonomik dizgenin iinde grme eilimindedir. Bu piyasada iir bir deere indirgenmeye ve fiyat biilmeye allr. Bu durum gnmzde, ok kabaca, iire nitelik olarak verilen deerden deil, ama onun zerinden eitli ekillerde bir kazan edilmesi sreci olarak yaanmaktadr. Bylelikle semiyotik ile sembolik arasndaki farkn ve felsefe- sanat tarihi asndan yorumun nemini ortaya karan dikey eksen ortadan kaybolmaktadr. Bu eksen kayb grnr olmann ve farklln kayb anlamna gelmektedir. Glseli nal kendine ait iir dili ile sembolik alan tahrip ederek, yeni anlam ve ifade biimleri reterek kendisini ve iirini hem bu deer indirgemesinden hem de poplist yaklamlardan koruyabilmekte, grnr klmaktadr. Glseli nal gnmzde yaanan kltrel yozlama durumunu yle dile getirir: Lahmacuncular, danszler, popler arkclar devlet tarafndan sanat olarak kabul edilip topluma sunulmaktadrlar ve rnek gsterilmektedirler. Devletin rnekledii sanat tipi varolarn dili bozuk ne idi belli olmayan insanlardr. Ve bu tipler devlet tarafndan onurlandrlmakta, dllendirilmekte ve devletin mekanlarnda arlanmaktadrlar. Ve zihinsel frekans olduka dk ve alg boyutu sfr olan ofset medya grubu olup bitene destek vererek kltrszleme politikalarna byk katklarda bulunmaktadrlar. Yaratc sanatlar potansiyel olarak her zaman toplumun itici gcn olutururlar ve toplumu yksek deerlerle tantrrlar. Kltrszleme politikalar bizi bu trajik noktaya getirmiken ben nasl baka bir dil kullanmayabilirim? Simgelerle ilerlemek benim bilerek yaptm bir eydi. irkinlii amak irkinlii yazmaktan ok daha haz verici. Olup biteni yazmak, gereki bir dil kullanma gibi eyler yine gerekliin iinde hapsolmak anlamna gelir. Beni her zaman varolan u ann dndaki an ilgilendirmitir. (Glseli nal/ Engin Turgut) SON SZ Glseli naln bir felsefeci ve feminist olarak hem kltrel hem de biyolojik olarak varlk sorunsalnn farkndalyla ekillenen kadn olma bilinci, iirlerinde ikinlik ve aknln bir aradalyla; btnselletirme dili ile kendini gsterir. Tarih boyunca, Simon de Beauvoirin abjeksiyon olarak tanmlad salnmsal var olma durumunu; kadnn ya aalanm bir varlk ya da yceletirilmi varlk olma dnda bir trl kendi olamamasna ilikin ikircikli durumunu, zerk iir dili araclyla amtr nal. Onun yaamda duruu ve iiri gerek bir modern birey olma/ kadn olarak zne olma durumlar ile ilintili btn varlk durumlarn ierir; btnyle erkek egemen zihniyet ierisinde kendinde ey olarak var olma veya bulunma abasdr ve erkei temsil eden olarak var olmann reddini barndrr. Ancak bu reddiye ortaya kndaki bilin dzeyini daha sonra ykselterek anlatsn erkek dmanl zerine veya erkee tepki olarak kurmaz. Tepkisel, ztlklara dayal dnme biimiyle ayn izgide durmak yerine, kendisine yeni anlam yerleri yaratmaya, yeni dnme biimleri icat etmeye, yenileyici kavramlar retmeye adar. Feminist bilin ve kadn olarak, birey olarak varolma durumundan yola karak Julia Kristavann ifade ettii gibi eskiyle yzleerek onun zerinden yeni yi ina etmek zere dil-ncesine ve eskiye bakar. Durmadan eskiye, antik alara, insanlara, doaya ve hayvanlara gidip gelerek kendinden nceki airler ve adalaryla farkllaarak kendine ait bir iir dili ve bu dille yaratt bir evren kurar. Bu evren onun kendi varln reddetmek zorunda kalmadan yaayabilecei, nefes alabilecei bir dnyadr. Bu anlamda metafizik olduu kadar hem toplumsal alanda hem de kltrel olarak iir ortamnda kendinden ncekilere gerek anlamda modern bir kadn ve birey olma bilinciyle kar kar. Politik bir iirdir nal iiri. iirini halihazrdaki izler kitlenin ve okuyucunun anlamas zerine kurmaz; elitist bir iir yazar. Onun iiri yzn gemie olduu kadar gelecee de dnmtr. Glseli nal, iiriyle gelecek bir halk arr. iirini duyumsayacak ve arsna uyacak insanlar beklemektedir o. Bu nedenle Glseli nal imdiki izler kitlenin kendisini nasl anlayaca veya anlayp anlamayaca ile uramaz. O iiriyle kimseyi eitmeye veya bilgilendirmeye almaz, politik bir mesaj iletmez, ne yapmalar gerektiini sylemez. Bu iir bizi bilmediimiz bir yolla etkiler, bize baka evrenlere doru uabileceimiz kanatlar verir. naln iir anlaynn sol gelenek asndan yadrganmas ve bu yadrgamann seksenli yllarda inkra vardrlmas tm bu nedenlerle ok anlalr bir durumdur. Yine ayn dncenin getirisi olarak, Glseli nala, Garip iirine, kinci Yeniye getirilen genellemelere dayal ve poetik alan d eletiriler, bu akmlarn iinde yer alan tekillikleri ve znellikleri grmeyi engellemektedir. Trk iirinde dnemler yaratma fikri iirin tarih eridini karma ilevi dnda tekilliklerin ve farkllklarn stn rtme abas ile ilintili olabilir. Kadnn iir dilinin ifadede drt ile yasa ya da semiyotik ve sembolik olan ile ilikisi onu farkl klmak noktasnda nem tar. Kadn ile erkein dilinin farkl olduunu gstermek asndan gzel bir rnektir Glseli nal iiri, kadn olmas nedeniyle iirindeki ses bir erkein yazd iirden farkldr. iir konusunda yarglara veya genellemelere varrken iirden aldmz poetik haz belirleyicidir. Bir topluluktaki kiiler ayn iirden farkl hazlar alabilir. Bu onlarn kltr, bilgi birikimi, hayata bak, arlk verdikleri sz daarc gibi birok alandaki farkllklarndan kaynaklanr. Bir yargya varrken de bu

farkl haz durumlar belirleyici olur. Bu nedenle birbirinden farkl kadnlar ve erkeklerdeki yaratcl yok edici ya da grmezden gelici deil, farkllklar rten veya gizleyen deil, ak eden bir iirsel politika peinde olmal, farkllklar korumal ve desteklemeliyiz. Farkllklar arasnda ilintiler kurmalyz, bunlar bir arada barndran, en azndan tahamml edebilen yeni bir topluluk bilincine ulamaya almal, hem kadnlarn hem de erkeklerin bildik, alldk olan, bizi ve dncelerimizi, davranmz, ifade edi eklimizde kendimize zgl snrlayan ablonlardan uzaklamalyz. Burada vurgulanmas gereken bir baka konu toplumda ykseltilmesi gereken sanatsal alg ve bilin durumudur. Bunun da eitime ve hkmetlerin belirleyecei kltr politikalarnn salayaca olanaklara bal olduu aktr. KAYNAKA: 1. Glseli nal, Toplu iirler, Yasakmeyve Yaynlar, 2009 2. Cogito, Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram, say:65-66/ Bahar 2011 YKY: (i) Sylei Julia Kristeva- Hlya Durudoan, sf. 185 3. Cogito, Feminizm, say 58 Bahar 2009 YKY: (i) sf:95-127, Psikanalitik ve Post-yapsalc Feminizm ve Deleuze; Tina Chanter (ev. Zeynep Direk) , (i) Elizabeth Grosz le Bir Sylei Sf. 141 (ev. Zeynep Direk) 4. irin Tekeli, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar 5. irin Tekeli, Kadnlar Ve Siyasal-Toplumsal Hayat, Mart 1982